Book Title: Padarth Prakash 19 Sanskrit Niyamavali
Author(s): Vijayhemchandrasuri
Publisher: Sanghvi Ambalal Ratanchand Jain Dharmik Trust
View full book text
________________ હિંગુ તપુરુષ સમાસ 233 (22) #aaN શિં છાનીતિ મન્યતે : = ક્રાન્િશી | કઈ દિશામાં જાઉં?” એમ વિચારે તે. (4) હિંગુ તપુરુષ સમાસ (1) પૂર્વપદમાં સિવાયનું સંખ્યાવાચક વિશેષણ હોય અને આખો સમાસ સમૂહ બતાવતો હોય તો હિંગુ તત્પરુષ સમાસ થાય. તે નપુસંકલિંગ એકવચનમાં થાય. વિગ્રહવાક્યમાં સમાહાર શબ્દ મુકાય. દા.ત. પન્નીનાં પાત્રા સમાહાર: = પશ્ચપાત્રમ્ | પાંચ પાત્રાનો સમૂહ. ત્રયાનાં યુવનાનાં સમહાર: = ત્રિભુવનમ્ ત્રણ ભુવનનો સમૂહ. (2) ઉત્તરપદને અન્ને ન હોય તો એ નો છું થઈ સમાસ સ્ત્રીલિંગમાં આવે. દા.ત. ત્રયાળાં નોવાનાં સમાહાર: = ત્રિતો ત્રણ લોકનો સમૂહ. અપવાદ - પાત્ર અને પુત્રને ઉત્તરપદમાં હોય તો નો છું ન થાય. (3) ઉત્તરપદને અત્તે મા હોય કે ઉત્તરપદમાં અક્ષ, 3 હોય તો અન્ય મા, નો વિકલ્પ છું થાય. દા.ત. પાનાં ઉદ્ધાનાં સમાહાર: = પન્નરવáી, પરવર્તમ્ ! પાંચ ખાટલાનો સમૂહ. પાનાં નાનાં સમાહાર: = પી, પશફી ! પાંચ અંગોનો સમૂહ. (4) અન્ય દીર્ઘ સ્વર હસ્વ થાય, -o નો રૂ થાય અને બો-ગી નો 3 થાય. દા.ત. સતાનાં પૃથ્વીનાં સમાદા: = સતપૃથ્વા સાત પૃથ્વીઓનો સમૂહ. દયોઃ વોઃ સમાહાર: = દિનુ બે ગાયોનો સમૂહ. (પ) પૂર્વપદ કોઈ દિશાવાચક કે સંખ્યાવાચક નામ હોય અને આખો સમાસ કોઈ વિશેષ નામ થતું હોય તો દ્વિગુ સમાસ ન થાય, પણ કર્મધારય સમાસ જ થાય. દા.ત. સપ્ત ર તે ઋષય = સપ્તર્ષિય: I સપ્તર્ષિ તારા.
