________________
વાક્ષાર્થ નિગ છે એ મત
ર૭૯ न हि नञोऽनन्तरं लिङ्विभक्तिः श्रूयते, अपि तु हन्तेः । हननमपि न विधेविषयः, तस्य धर्मत्वप्रसङ्गात् , नजप्रयोगस्य वैयर्थ्यप्रसक्तेः, हनने च पुरुषस्य स्वतः प्रवृत्तेः । नञ्चिशिष्टोऽपि न हन्त्यर्थोऽस्य विषयः, तयोवि शेषणविशेष्यभावाभावात् ।
युक्तं दध्ना जुहोतीति हामे दध्यनुरक्तता ।
हन्तेः स्वरूपनाशात्तु न नञर्थानुरक्तता ॥ पुरुषप्रयत्नोऽपि न केवलो विधेविषयः, स्वतः सिद्धत्वात् । नापि नअर्थानुरक्तः, हन्तिवत् तत्रापि नार्थस्य विशेषणत्वानुपपत्तेः ।
259. શંકાકાર– આટલું અમને સમજાતું નથી કે નિષેધવિધિને વિષય કર્યો છે જે ભાવાર્થ (=ધાત્વર્થ) કર્મશબ્દો છે તે કર્મશબ્દોથી ક્રિયા જણાય છે, આવું સ્થિર થઈ ગયું હોઈ ભાવાર્થ વિધિને વિષય નથી, કારણ કે તેમાં વિધિના વિષયમાં) પૂર્વાપરીભૂતવ[જે યાગાદિ ક્રિયાનું લક્ષણ છે - નથી. ઉપરાંત, નગ્નથ વિધિને વિષય નથી, કારણ કે તે પ્રત્યયાથ સાથે અન્વિત થયા વિના જ પોતાના અર્થનું અભિધાન કરે છે. ન પછી તરત જ લિવિભક્તિ સંભળાતી નથી, પરંતુ હન ધાતુ પછી તરત જ લિવિભકિત સંભળાય છે; આમ નગને લિડ વિભકિત સાથે અન્વયે નથી હનન પણ વિધિને વિષય નથી કારણ કે તેમ ભાનતાં (અર્થાત હનનને વિધિને વિષય માનતાં) હનન ધમ બની જવાની આપત્તિ આવે; વળી, નના વૈયથ્યની પણ આપત્તિ આવે; અને હનનમાં તે પુરુષ સ્વતઃ પ્રવૃત્તિ કરે છે એિટલે હનનવિષયક વિધિની કેઈ આવશ્યક્તા નથી.] ન-વિશિષ્ટ હનધાવથ પણ વિધિને વિષય નથી કારણ કે તેમની વચ્ચે વિશેષણવિશેષ્યભાવ જ નથી. તેમની વચ્ચે વિશેષણવિશેષ્યભાવ કેમ નથી તે સમજાવીએ છીએ-] “દહીં વડે હેમ કરે છે. અહીં હમ દહીંથી અનુરત (વિશિષ્ટ) છે, પરંતુ હનધાવથ નગ્નથથી અનુરક્ત નથી કારણ કે નર્થ સાથે હધાત્વર્થને સંબંધ થતાં જ] હનધાત્વર્થના સ્વરૂપને નાશ થઈ ગયું છે. કેવળ પુરુષપ્રયત્ન પણ વિધિને વિષય નથી, કારણ કે તે સ્વતઃ સિદ્ધ છે. [અર્થાત કેવળ પુરુષપ્રયત્ન પિતાની ઉત્પત્તિ માટે બીજા કશા ઉપર આધાર રાખતા નથી.] ન–ર્થથી અનુરક્ત પુરુષપ્રયત્ન પણ વિધિને વિષય નથી, કારણ કે નગ્ન જેમ હનધાત્વર્થનું વિશેષણ ઘટી શકતું નથી તેમ પુરુષપ્રયત્નનું પણ ઘટી શકતું નથી.
260. ગયાયમત્રાહ્માદ્રિજ્યાન દત્તે પત્તે ભાવાર્થાન્તરે નિયો: +ક્યતે | न हन्यादिति कोऽर्थः ? अन्यत्किमपि कुर्यादिति । तहिं किं तद्भावान्तरमिति न विचारयितुं शक्यते । यत्किञ्चिदिति चेन्न, तस्य स्वतः सिद्धत्वेन विध्यनर्हत्वात् । अवश्यं जीवन् पुमान् किञ्चित् करोति पठति गच्छति भुडक्ते च ।
