________________
વાયાર્થે નિગ છે એ મત
૨૮૧
263. ननूक्तमत्र 'भावार्थाः कर्मशब्दाः' इति । तत्र दध्यनुरक्तो होम एव विधीयते इति फलतो दधि विहितं भवति, न प्रमाणतः । इह तु नञस्तदुपमर्दस्वभावत्वात् न केनचित् संसर्गो दध्यादेरिव कल्पते । मैवम् , निवृत्तिमेव कुर्वन् नञ विशेषणीभवति । सेयं नजुपहिते हन्तौ श्रूते हनननिवृत्तिर्गम्यते । यथा सिद्धरूपदध्यनुप्रवेशेऽपि न होमस्य साध्यमानावस्था निवर्तते, तथा नअनुविद्वहन्त्यर्थावगतौ न पूर्वापरीभावबुद्धिनिवर्तते । न ह्यब्राह्मणवत् 'न हन्यात्' इति सिद्धरूपबुद्धिः । सोऽयं हनननिवृत्तिरूपः पूर्वापरीभूतोऽर्थो विधिविषयो भविष्यति । अथवा विभक्त्यर्थेन नत्र सम्भन्स्यति । शुद्धस्य लिङादेरर्थः प्रवर्तकः, नजुपहितस्य तस्यार्थी निवर्तक इति शब्दशक्तिरेवैषा अपर्यनुयोज्येति । यत्त साक्षत् नत्रोऽनन्तरं विधिविभक्तिर्नोत्पद्यते, तत् तस्याधातुत्वाद्धातोः परे तिङादयः प्रत्यया भवन्ति, नान्यस्मादिति । योग्यतया तु नबर्थेन सम्बन्धः । न च तत्रायमर्थोऽवतिष्ठते हननविधिर्नास्तीति, किन्तु न पहितो विधिरौदासीन्ये पुरुषं नियुङ्क्ते । तदवच्छेदकश्च हन्तिः, अन्यथा सर्वक्रियौदासीन्यं प्रतीयेतेत्यलमतिविमर्दैन । निषेधविधेरपि सिद्धोऽनुबन्धद्वययोगः ।
एवं नियोगव्यापारे समाप्ते फलकल्पना । नृबुद्धिप्रभवैव स्यादतः नापेक्षता भवेत् ॥
- 263 श॥२.-- २॥ सहल मा थुछ मशहाने अभाव, ठिया. ત્યાં દહીંથી અનુરકત હેમ વિહિત થાય છે. એટલે ફલત દહીં વિહિત થાય છે એમ કહેવાય. પ્રમાણતઃ =લિથી દહીં વિહિત થતું નથી. પરંતુ અહીં નગને સ્વભાવ જ ઉપમદન કરવાને હેઈ, મને કેઈની પણ સાથે સંસર્ગ ઘટત નથી-જેમ દહીં વગેરેને સંસગ બીજાની સાથે ઘટે છે તેમ
નિગવાક્ષાર્થવાદી-એવું નથી. નિવૃત્તિને જ કરે ન- વિશેષણ બને છે. નાની સામીપ્યમાં જ હનની યુતિ થતાં આ પેલી હનનનિવૃત્તિ જ્ઞાત થાય છે. જેમ સિદ્ધરૂપ દહીનો અનુપ્રવેશ થવા છતાં હોમની સાધ્યમાન અવસ્થા નિવૃત્ત થતી નથી, તેમ નગ્નથી અનુવિદ્ધ હનધાત્વર્થનું જ્ઞાન થવા છતાં હનધાર્થના પૂર્વાપરીભાવની બુદ્ધિ નિવૃત્ત થતી નથી જેમ 'अवाम' सांगा सि४३५नी मुद्धि थाय छे तेभ न हन्यात्-न & सभा सि६३५नी भुद्धि થતી નથી. આ હનનનિવૃત્તિરૂપ પૂર્વાપરીભૂત અર્થ વિધિને વિષય બને છે. અથવા વિધિવિમકલ્યર્થ સાથે (લિડાઈ સાથે) નગ્ન સંબંધમાં આવે છે. શુદ્ધ લિડ આદિને અર્થ પ્રવર્તક છે, નથી ઉપહિત લિડ આદિને અર્થ નિવર્તક છે, આવી શબ્દની અપર્યનુજ્ય શક્તિ જ છે. નગ્ન પછી તરત જ સાક્ષાત વિધિવિભકિત (લિડ આદિ આવતી નથી એનું કારણ તે એ
३६-३७
