________________
२८८
વાક્યર્થ નિયોગ છે આ મત नियोगाच्या वाह- शु मसी 'करोति' (="४३ छ') भने 'कुर्यात्' (= ४३१)था यता બે પ્રતીતિઓ તુલ્ય છે?
272. अभिनवमिदं शब्दज्ञत्वमायुष्मतः । न बमो न भिन्ने एते प्रतिपत्ती इति । करोतीति प्रवृत्तक्रिय उच्यते वर्तमानकालावच्छिन्नश्च, किन्त्वसौं प्रैषस्ततोऽवगम्यमानोऽपि प्रेरको न भवति, न च कार्य इति ब्रूमः ।
ननु प्रेरकत्वेनैवावगम्यमानः कथं प्रेरको न भवेत् । एतदेवास्य प्रेषत्वं यत् प्रेरकत्वम् ।
[272. શંકાકાર – આપ આયુષ્યમાનનું આ શબ્દાપણું અભિનવ છે અમે એમ हेता नया ४ ते थे प्रतातिमा लिन नथा. 'करोति' गेम देता हियामा प्रवृत्त थये। सने वत'भानासविशिष्ट ५२५ सपाय छ, परंतुीय (प्रे२४-३२९॥। 'करोति'थी पाते। હોવા છતાં પ્રેરક બનતો નથી અને કાર્ય પણ બનતા નથી, એમ અમે કહીએ છીએ.
નિગવાક્ષાર્થવાદી– પ્રેરકરૂપે જ જણ તે =Bષ) પ્રેરક કેમ ન બને ? જે એનું Bત્વ છે તે જ એનું પ્રેરકાવ છે.
273. सत्यम् , प्रेरकत्वेनैवासौ गम्यते । न त्वसौ तथा भवति । व्यवहारमात्रमेतत् 'राजाज्ञया करोमि' इति । कार्यत्वमप्यस्य प्रक्रियामात्रां राजाज्ञां करोमि' इति ।
आज्ञा हि नाम नैवान्या सम्पाद्यत्वेन गम्यते । नानुष्ठातुरियं बुद्धिराज्ञा सम्पाद्यतामिति ॥ एवं हि यस्य कस्यापि प्रवर्तेत स आज्ञया । न चेह बालोन्मत्तादिवचनात् फलवाजतात् ॥ सत्यपि प्रेरणाज्ञाने प्रवर्तन्ते सचेतसः । भयं नाशडक्यते यस्मात् फलं वाऽपि समीहितम् ।। तथाविधस्य राज्ञोऽपि नाज्ञानुष्ठीयते जनैः । वर्तमानोपदेशेऽपि फलं यत्रावगम्यते ॥ तत्र प्रवर्तते लोको लिङादिष्वश्रुतेष्वपि । भवत्यारोग्यसम्पत्ति जानस्य हरीतकीम् ।। तत्कामो भक्षयेच्चेति को विशेषः प्रवर्तने । अन्वयव्यतिरेकाभ्यां तदेवमनुमन्यते ।। मेरकत्वं फलस्यैव न नियोगात्मनः पुनः ।
