Nyaya nu Natak

Author(s): Santbal
Publisher: Mahavir Sahitya Prakashan Mandir Ahmedabad

Page 7

મુનિશ્રીનું લક્ષ્ય ફોજદારી કાનૂન પદ્ધતિ (Criminal Justice) ઉપર જ હતું તેથી અહીં તે પદ્ધતિની જ ચર્ચા મુખ્યત્વે કરીશું. આપણી સમગ્ર ન્યાય વ્યવસ્થા સંઘર્ષાત્મક પદ્ધતિ (Adversory system) ઉપર રચાએલ છે. એટલે કે સંઘર્ષમાં આવેલ બંને પક્ષો કોર્ટમાં રજૂ થાય. બંને પોતપોતાના પક્ષનો કેસ રજૂ કરે અને તે બંનેએ રજૂ કરેલ અને કોર્ટમાં દાખલ કરેલ પુરાવાઓ લક્ષ્યમાં લઈ “ઉપલબ્ધ સત્ય શું છે તેનું તારણ કોર્ટના ન્યાયાધીકારી કરે અને પોતાનો ચુકાદો આપે. તેથી નારાજ થએલ પક્ષ તેના ઉપર અપીલ કરે અને બંને પક્ષોને સાંભળી, જે પુરાવો રજૂ થયેલ હોય તે પુરાવા ઉપરથી નીચેની કોર્ટે આપેલ ઠરાવ વાજબી છે કે કેમ તેનો નિર્ણય અપીલ કોર્ટ કરે. આ રીતે કોર્ટનો જે ઠરાવ કાયમી સ્વરૂપ પકડે તે હંમેશાં ખરા “સત્ય”ને અનુરૂપ હોય તેવું નથી, કારણ કે કોર્ટે કાઢેલ તારણનો આધાર કોર્ટના રેકર્ડમાં આવેલ પુરાવો છે. તે પુરાવાથી વિરુદ્ધ ન્યાયાધીશનું અંગત જ્ઞાન હોય તો તે અંગત જ્ઞાન ઉપર પોતાના ઠરાવ આધાર રાખી શકે નહિ. આથી આખરી “સત્ય” અને કોર્ટનું તારણ એક ન પણ હોય.
ઉપરના વિધાનો માટે કોઈ બે મત હોઈ શકે નહિ. પરંતુ તેનો ફલિતાર્થ શું છે? સંઘર્ષાત્મક પદ્ધતિમાં દરેક પક્ષે પોતાનો કેસ શું છે તે રજૂ કરવાનું હોય છે. એટલે કે બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો કોર્ટ પાસે જે રજૂઆત થાય છે તે “પક્ષીય ધોરણે' થાય છે. “પક્ષીય ધોરણે” થતી રજૂઆત એકાંતલક્ષી હોય તે સ્પષ્ટ છે. તેવી રજૂઆત નિર્ભેળ સત્યને અનુલક્ષીને હોય તેમ માનવું અવાસ્તવિક છે. કોઈપણ કાનૂની તકરારમાં બે પક્ષો હોય છે અને બંનેને સાંભળીને ન્યાય કરવાનો હોય છે તેના કારણમાં મૂળભૂત સિદ્ધાંત એ છે કે બંને પક્ષોની વાતો એકાંતિક હોવા છતાં તે બંનેમાંથી “સંભવિત” સત્યનું તારણ કાઢી શકાય. આવું તારણ કાઢવાનું કામ ન્યાયાધીશનું છે વકીલોનું નહિ, કેમકે વકીલોની રજૂઆત તો પક્ષીય ધોરણે જ થયેલ હોય. આથી કોઈપણ વકીલને અંગત રીતે ખામી થએલ હોય કે તેના અસીલે ખરેખર ગુનો કરેલ છે પરંતુ તે કબૂલ કરવા ઇચ્છતો નથી તો તે એમ ન કહી શકે કે પોતે વકીલ તરીકે કોર્ટ પાસે અસીલનો ગુનો કબૂલ કરશે કારણ કે તેને ખાતરી છે કે અસીલે ગુનો કરેલ જ છે. સત્ય પ્રત્યેની તેની આસ્થા મુનિશ્રીની કક્ષાની હોય તો તેને માટે એકજ રસ્તો છે કે તેના અસીલને સત્ય બોલવાનું સમજાવે અને તે સમજવા તૈયાર ન હોય તો તે કેસ જતો કરે. આ રીતે કેસ જતો કરવાની તૈયારી કરનાર વકીલે કોઈ બીજો વ્યવસાય શોધવો જોઈએ જે દરેક માટે શક્ય નથી. ઉપરાંત હાલની ન્યાય વ્યવસ્થા એવી છે કે સાચું બોલીને ગુનાનો
ન્યાયનું નાટક