________________
૨૮
અંતઃકરણ આવા પ્રત્યેક કિસ્સાઓને ટાળવાનું ન કબૂલે ત્યાં લગી અમારા તરફ વ્યક્તિગત રીતે જોઈને ટાળે તે નૈતિક દૃષ્ટિએ, સર્વાગી રીતે, જોતાં અમો ન જ ઈચ્છીએ એ યોગ્ય કહેવાય. ન્યાયની પદ્ધતિને અને રીતને લીધે ગુનેગારો છૂટી જાય છે. તે સમજી શકાય છે. જો કે તે રીત અને પદ્ધતિ ખામી ભરેલ છે તે બદલવી જોઈએ. પરંતુ અત્યારે તો મારો મુદ્દો એ છે કે વકીલ અને ન્યાયાધીશ માત્ર સત્ય તારવવાની સાફ દૃષ્ટિ રાખવા છતાં કાનૂની બાબતને લીધે ભૂલે અથવા ગુનેગાર કાનૂની દૃષ્ટિએ છૂટી જાય તે સમજી શકાય. પણ વકીલો માત્ર અસીલોને ગુનાના મૂળથી નહીં પણ ગુનાઓ કરીને છૂટી જવાની ખાતર જ વકીલોના ટેકા લે અને વકીલો હોંશથી એ ટેકો માત્ર પૈસા ખાતર આપે આમાં ન્યાયનું અને પ્રજા સંસ્કૃતિનું ખૂન થવાની ભીતિ નથી ?
આપ કહો છો કે, બિન ગુનેગારને ઉપલી ખામીવાળી પદ્ધતિમાં અને રીતિમાં વિશેષ સહીસલામતી છે જ નહીં? આ ઉપલક દૃષ્ટિએ ભલે દેખાય વાસ્તવિક્તાએ જૂઠું જ બને છે. દાખલા તરીકે નિર્દોષ કે અલ્પદોષિત જ મોટેભાગે ફરિયાદી હોય અને ગુનેગારોનું નુકસાન તેને જ પ્રથમ વેઠવું પડ્યું હોય એ દેખીતું છે. આટલા નુકસાન પછી દલીલોના ખાં વકીલ રોકવામાં જે ખર્ચ થાય તેવું ખર્ચ એ ન કરી શકે. પરિણામે ગુનેગારના વકીલબળને લીધે ગુનેગાર) છૂટી જાય. અને ફરીને સમાજમાં પ્રતિષ્ઠિત માણસની જેમ ફરે અને પેલા બિનગુનેગારને વ્યક્તિગત અને સામાજિક એમ બંને રીતે પજવે. આવા દાખલાઓ સમાજમાં હું નિત્ય અનુભવું છું. અને સળગી ઊઠું છું. અને એથી જ તા. ૧૬-૯-૫૦ના અગ્રલેખમાં મેં ‘ન્યાયનું નાટક' નામનો લેખ લખ્યો છે. તે તમોએ વિ.વામાં કદાચ જોયો હશે નહિ તો જોઈ શકશો. અને મારી મનોદશાનો ખ્યાલ કંઈક અંશે આવી શકશે.
છેલ્લે છેલ્લે તમોએ માત્ર “લોકોનું” નૈતિક ધોરણ ઊંચું આવશે અને દરેક મનુષ્ય, સ્ત્રી અને પુરુષ પોતે જાણતો હશે તે સાચી હકીકત પોલીસ પાસે અને કોર્ટ પાસે કોઈની પણ બીક કે શેહ રાખ્યા વિના કહેશે ત્યારે જ શુદ્ધ અને સાચો ન્યાય હશે,” એમ કહીને લોકો પર ભાર મૂક્યો છે. તે પરથી હાલની વકીલ સંસ્થા પ્રત્યે તો મારે નિરાશા જ રાખવી ને? અને જો એમજ હોય તો મારા જેવાએ વકીલોને આજની દશામાંથી બહાર નીકળવા માટે પ્રભુ પ્રાર્થના અને સમાજ આગળ તેમને પ્રેમપૂર્વક ઉઘાડા કરવા એ માર્ગ લેવો ઘટે. એમ આપ સ્વીકારશો ?
સંતબાલ'
ચાયનું નાટક
