Nyaya nu Natak

Author(s): Santbal
Publisher: Mahavir Sahitya Prakashan Mandir Ahmedabad

Page 8

સ્વીકાર કરનાર સત્યવાદીને તો ગુનાની સજા થવાની જ છે. પરંતુ અસત્ય અગર અર્ધસત્ય બોલીને ગુનામાંથી છૂટી જવાનો સંભવ વિશેષ છે. આ દોષ પદ્ધતિનો છે કે વકીલોનો ? વકીલોનો દોષ હોય તો એટલોજ કે દોષિત પદ્ધતિવાળો ધંધો તેણે સ્વીકાર્યો. મૂડીવાદી અર્થતંત્રની રચના, જે નિર્ભેળ અંગત સ્વાર્થ ઉપર જ રચાએલ છે, તેમાં ફક્ત વકીલાત જ નહિ પરંતુ લગભગ તમામ ધંધાઓ એવી દોષિત પદ્ધતિવાળા છે કે કયા ધંધામાં, માણસ જોડાય તો સત્યનિષ્ઠાને બાધ ન આવે તે કહેવું મુશ્કેલ છે.
મુનિશ્રીના શ્રી હિંમતલાલ શુક્લ (જે કાળુ પટેલ ખૂનકેસમાં તહોમતદારોના વકીલ હતા) ઉપરના તા. ૯-૧૧-૫૦ના પત્રમાં નીચે મુજબ લખે છે : “મારી વાતો ચાલુ પ્રણાલી મુજબ ભલે નહીં લાગે પરંતુ તે ન્યાયના મૂળભૂત આત્માને સ્પર્શે છે એની મને પૂરેપૂરી ખાતરી છે.
હું વકીલને પોતાના અસીલોના સત્યને બહાર લાવી સચોટ રજૂ કરનાર અને તે જ રીતે સામા પક્ષના અસીલોના સત્યને સ્વીકારનાર - એવા અર્થમાં લઉં છું.’
ઉપરના વિધાનોમાં મુનિશ્રી “ન્યાયના મૂળભૂત આત્માને સ્પર્શે છે” તેમ જણાવેલ છે તે સંપૂર્ણ સત્ય છે. પરંતુ કોઈ વકીલ પોતાના અસીલની મરજી વિરુદ્ધ ઉપ૨ અન્ડરલાઈન કરેલ રજૂઆત કોર્ટમાં કરે તો વકીલ તરીકેની તેની ધંધાકીય ફરજમાંથી સ્થૂત થાય છે અને હાલ અમુક ક્ષેત્રોમાં વકીલાત જે રીતે ચાલે છે તે રીતે તો જો કોઈ વકીલ તે પ્રમાણે કરે તો તે ફૂટી ગયો છે અને સામાવાળા પાસેથી લાંચ લીધી છે તેમજ માનવામાં આવે.
આથી તાત્પર્ય એ નીકળે છે કે દોષ વકીલો કે ન્યાયાધીશોનો છે તેથી વિશેષ જે પદ્ધતિમાં તેઓ કામ કરે છે તે પદ્ધતિનો છે અને ખરો ઉપાય મુનિશ્રીના શબ્દોમાં કહીએ તો “ન્યાયના મૂળભૂત આત્મા”ને સ્પર્શે તેવી ન્યાયપદ્ધતિ ઘડી કાઢવામાં રહેલ છે, જે અશક્ય નથી. હાલની પદ્ધતિ વકીલોના નિજી સ્વાર્થને ઉત્તેજન આપનાર અને સત્ય પ્રત્યે બહુધા ઉપેક્ષાવૃત્તિ ધરાવનાર છે તેનો ઉપાય શોધવો જોઈએ.
હાલની પદ્ધતિમાં સત્યાન્વેષણનું કાર્ય ન્યાયાધીશનું છે, પ્રોસીક્યુટરનું નથી તેમજ તહોમતદારના વકીલનું પણ નથી. તે પદ્ધતિમાં ફેરફાર કરી વકીલોને સત્યાન્વેષણના કાર્યમાં ભાગીદાર બનાવવાનું શક્ય નથી. પરંતુ જે શક્ય છે તે મારા મત મુજબ નીચે મુજબ છે.
ન્યાયનું નાટક