Nyaya nu Natak

Author(s): Santbal
Publisher: Mahavir Sahitya Prakashan Mandir Ahmedabad

Page 6

"
આ
તા. ૨૦મી ફેબ્રુઆરીએ નદીશાળા ગામમાં મહિલાઓના મહાસંમેલનમાં આ પુસ્તિકા અંગેના કાગળોનું એક પેકેટ શ્રી અંબુભાઈએ મને આપતાં કહ્યું કે, “ન્યાયનું નાટક” કરીને જે પુસ્તિકા તેઓ છાપવા ઇચ્છે છે તેના આ કાગળો છે અને તેમાં હું પ્રસ્તાવના લખું તેમ તેઓ ઈચ્છે છે. તેમણે સ્પષ્ટતા કરી કે મારા અનુભવની દૃષ્ટિએ મને જે યોગ્ય જણાય તે વિચારો દર્શાવવાની છૂટ છે. આ બધા કાગળો હું વાંચી ગયો છું. પ્રશ્ન બાબત આ પહેલાં રૂબરૂ ચર્ચાઓ પણ મારે થયેલ છે. શ્રી અંબુભાઈએ આ કાગળો મને આપ્યા ત્યારે એક મિત્ર જે મારી સાથે હતા તેમણે ટકોર કરી કે અર્ધી સદી પહેલાં બનેલ બનાવને હવે ફરી ઉખેડવામાં શું અર્થ સરે છે ? તે વખતે તો મેં તેમને કહ્યું કે તે પ્રશ્નનો જવાબ શ્રી અંબુભાઈ આપી શકે. પરંતુ બધા કાગળો વાંચ્યા બાદ મુનિશ્રીએ જે પ્રશ્નો ઉઠાવ્યા છે તે અંગે ચિંતન કરતાં મને લાગે છે કે આ પ્રશ્નો કોઈ એક કેસને લગતા નથી અને હજુ પણ હાલની ન્યાય વિતરણ પદ્ધતિને અનુલક્ષીને તેટલાં જ જીવંત છે અને તે વિશે જાગૃત રહી તેનો નિવેડો લાવવોજ જોઈએ. રાજકીય સ્વાતંત્ર્ય મલ્યા બાદ આપણે બ્રિટિશ રાજ્યતંત્રના વારસામાં મળેલ ન્યાયપદ્ધતિ જેમની તેમ અકબંધ રીતે ચાલુ રાખી છે તેની આજે અર્ધી સદી બાદ સમીક્ષા કરવાની તાતી જરૂરીઆત છે. કમનશીબે દેશના ન્યાયવિદોમાં ભાગ્યેજ કોઈએ સમગ્ર ન્યાયતંત્રની સુધારણા બાબત પૂરતું લક્ષ્ય આપ્યું છે. આપણા જુદા જુદા લૉ કમીશનોએ પણ છૂટક છૂટક સુધારણાઓની સૂચના કરી છે પરંતુ સમગ્ર તંત્રને લક્ષ્યમાં રાખીને કોઈ વિચારણા થયાનું જાણવામાં આવેલ નથી. આથી મુનિશ્રીએ ઉઠાવેલ પ્રશ્નો તાજા થાય તે રાષ્ટ્રના હિતમાંજ છે.
પરંતુ તે પ્રશ્નોની સમગ્રતા એટલી વિશાળ છે કે તેની ચર્ચા આ પ્રસ્તાવનામાં કરવાનું અશક્ય છે. મુનિશ્રીએ તેમની વ્યગ્રતામાં હાલની ન્યાય વિતરણ પદ્ધતિના દોષનો ટોપલો વકીલો તથા ન્યાયાધીશો ઉપર નાંખેલ છે તે કેટલે અંશે બરાબર છે તેવી સમીક્ષા કરવાનું હાલની તકે ઉચિત છે કારણ કે હાલની ન્યાય વિતરણ પદ્ધતિના દોષો માટે વકીલો અને ન્યાયાધીશો જ જવાબદાર હોય તો તે પદ્ધતિ-દોષ નથી, પરંતુ પદ્ધતિનો અમલ કરનારનો દોષ છે અને તેથી આપણું ધ્યાન પદ્ધતિ ઉપરથી હટીને અમલ કરનારાને સુધારવા તરફ હોવું જોઈએ. પરંતુ મારા મતે મુખ્ય દોષ પદ્ધતિનો છે અમલ કરનારનો આંશિક રીતે હોય તો પણ તે મૂળભૂત રીતે પદ્ધતિમાંથી નિષ્પન્ન થતો હોય છે. તેથી હાલની પદ્ધતિ શું છે અને કયા સિદ્ધાંતો ઉપર કામ કરે છે તે સમજવાની ખાસ જરૂર છે.
ન્યાયનું નાટક