________________
૩૧
જ કોમના માણસો અને જે વર્ગને આ પ્રયોગોમાં મેં સૌથી પહેલાં લીધા તે તો તે વર્ગના છે.
આટલી પ્રસ્તાવના પછી હું તા. ૮-૬-૫૦ના રોજ અરણેજમાં થયેલી મારી જુબાની સંબંધમાં વળું છું. મારા સોગંદવિધિ વખતે સત્ય પ્રેમ અને ન્યાયની ત્રિપુટીનો મેં પ્રથમ ઉચ્ચાર કર્યાનું તેઓએ સાંભળ્યું હશે સૌથી પ્રથમ સત્યને મૂકતાં, ભાવમાં સત્ય હોય તોયે શબ્દમાં પણ ક્યાંય ફેરફાર કે ગેરસમજૂતી ન થાય તે જોવાનું કામ ભારે કપરું છે, અને તે માટે બજાવવાનું હતું. નિવેદનમાં એ બરાબર જાળવવા પ્રય થઈ શક્યો હતો. પરંતુ પોલીસ પ્રો. સાહેબે એ નિવેદન કોર્ટ માટે – પોતા માટે બહુ કામનું નથી એ અભિપ્રાય આપ્યો. હું સજ્જડ થઈ ગયો. પણ વિચારને અંતે મને લાગ્યું કે તેઓ તેમની દૃષ્ટિએ ખરા હતા. સત્યનાં બન્ને અંગો જાળવવા - વળી ખૂનીઓ પણ મારાજ છે. એ દૃષ્ટિ રાખવા છતાં ન્યાયનેય કડકપણે જોવો અને વળી પાછું આ બધાને આજની કોર્ટોની વ્યવહારુ ભાષામાં એ ચોકઠામાં ઉતારવું અને માત્ર એકાંગીહિત જોનાર વકીલ કે વકીલોના ક્રોસમાંથી પાર ઉતારવું એ અત્યંત કઠિન વસ્તુ છે. પણ મારે એ કઠિનતાને પાર પાડવાની ફરજ હતી. હું એ ફરજમાં સફળ થયો કે નિષ્ફળ એ બધું ત્યાંના પ્રત્યાઘાતો અને મારા મનની સ્થિતિ તપાસ્યા પછી મને જણાયું “સત્યની સાથોસાથ અસત્યમાં ખોટી દલીલોથી ન ફાવી જાય તે જોવાની જે મારી કાળજી હતી તેના કરતાં મારા જેવાએ તો પોતાના સત્ય તરફ જ ધ્યાન મુખ્યપણે રાખવું જોઈએ. બીજાનું અસત્ય ન ફાવે તે જોવાનું કામ ઈશ્વર પર છોડવું જોઈએ.”
કેટલાક તે દિવસની જુબાની અંગે વધુ ખુલાસાઓ :
(૧) આશરે પોણા પાંચે ત્રણ શંકાસ્પદ – જેમાંના બે કેદી તરીકે છે તે, અને એક ત્રીજો જેને હું જોયે ઓળખું છું તે માણસોને પોલીસ મારી પાસે ખૂનના ભોગ બનનાર પાસે તે સ્થળે લાવી તે પોલીસ એટલે હું ન ભૂલતો હો તો ધંધૂકા વિભાગના જાડેજા ફોજદાર હતા. કોઠના ફોજદાર વ્યાસ પાછળથી મોડા આવેલા. હું ન ભૂલતો હોઉં તો તેઓ કોઠ નહોતા પણ શિયાળ ગયેલા ત્યાંથી આવ્યા હતા.
(૨) મને તે રાત્રે જ વિચારો આવેલા કે ખૂનીઓ માની જાય તો સારું. મારે એમને મળવું જોઈએ વહેમ તો આ બન્ને પર હોવા છતાં સવારના અગિયારના પ્રસંગને લીધે હતો. જો ખૂનીઓ નક્કી ન થાય તો (૧) આખા ગામ ઉપર કલંક આવે (ર) તહોમતદાર અને બીનતહોમતદાર એમ સૌ હેરાન થાય (૩) કાળુ પટેલના સગાઓનો વૈરવિરોધ વધે અને ગુનાઓ બેવડાતા જાય. મને લાગે છે
ન્યાયનું નાટક
