________________
૧૮
પરથી કોર્ટ જો કોઈ પણ સજાનું પગલું મારા ઉપર ભરે તો એવા સુભગ અવસરને હું આવકારી લેવા ઈચ્છું છું. ન્યાયાલયનાં અંગોમાં મહાબલિદાનો વિના કોઈ ધરમૂળથી ફેરફાર થાય એવી આશા આજે તો દેખાતી નથી. કાયદાની અપૂર્ણતા કરતાંય કોર્ટોમાં વકીલો પર કોઈ જ નૈતિક બંધન સામાજિક કે કાયદેસરનું નથી એ મને વધુમાં વધુ સાલે છે. ગામડાંઓની પંચાયતો ફોજદારી, દીવાની દાવાઓ પતવે, તેવી સશક્ત થતાં હજુ વાર લાગશે અને ત્યાં લગી આ કોર્ટે આજના જેવી સ્થિતિમાં ચાલુ રહેશે; તો જે સમાજનાશનો ભય છે, તે મને ખૂબ અકળાવી મૂકે છે; એટલું કહીને અહીં તો અટકીશ. વિશ્વવાત્સલ્ય : તા. ૧૬-૧-૧૯૫૧
“સંતબાલ'
(પપ્રશ્નોત્તરી પ્ર. (૧) કાળુ પટેલનું ખૂન કે એવા પ્રસંગો કેટલાંકને માટે કોયડો બની જાય છે. કોણ મર્યું? કોણે માર્યું? નરી આંખે ભેદ છે. એક બીજી પણ દૃષ્ટિ છે. જે આ બધાને ભ્રમ બતાવે છે. આપણે આ બેમાંથી કઈ ગ્રહણ કરવી જોઈએ ?
ઉ. (૧) ગીતામાં શરીર દૃષ્ટિને સાવ ખોટી ઠરાવતો અને નિત્ય આત્માને જ સાચી દૃષ્ટિ આપતો શ્લોક આવે છે, તે દૃષ્ટિએ મરનાર અને મારનાર બન્નેમાં જુદાપણું નથી. વળી આત્મા નથી મારતો કે નથી મરતો એ દૃષ્ટિએ આવું બધું ભ્રમરૂપ બને છે. જ્યારે બીજી દૃષ્ટિએ શરીરની સાથે મુખ્ય સંબંધ ધરાવનારાં જનોને-પોતાનો એ સંબંધી જતાં બધું જ ગયું હોય તેમ લાગે છે; અને આથી આવે સ્થળે મરનારનું દુઃખ અને મારનાર પ્રત્યે દ્વેષ ભભૂકી ઊઠે છે. જૈન સૂત્રોમાં એક ઠેકાણે એવું આવે છે કે મારનારો તો મરનારની પહેલાં પોતે મરી જાય છે પછી જ બીજાને મારી શકે છે. વળી એમ પણ કહે છે કે તે એને પૂર્વજન્મમાં આ રીતે માર્યો હશે, માટે એણે બદલો લીધો હશે. આપણે તો આ બધી દૃષ્ટિઓને છણીની આવા દુઃખદ પ્રસંગોમાં ઊંડા ઊતરીને સત્વ તારવવું જોઈએ. દેખાતાં ધૂળ કારણો પાછળ જ સૂક્ષ્મ કારણો હોય છે. તેમનો બધી બાજુથી વિચાર કરી નવસમાજ માટે એનો કાયમી ઉકેલ વિચારવો જોઈએ અને મરનાર અને મારનાર બન્ને પ્રત્યે તટસ્થતા જાળવી કડક ન્યાય જોખીને આપણી જાતથી એ સિદ્ધ કરી આપવું જોઈએ કે અહિંસામાં ન્યાય-નિષ્ફરતા અને કરુણાÁતા બન્ને રહી શકે છે. તેમ જ સત્ય માર્ગમાં આગળ ધપતાં ઊભી થયેલી બધી ભયભૂતાવળો ખોટી પડીને ખરી પડે છે. સાથોસાથ કાયમી સંતોષ અને શાન્તિની ચાવી પણ હાથમાં આવી જાય છે. વિધવાત્સલ્ય : તા, ૧૬-૩-૧૯૫૦
ન્યાયનું નાટક
