________________
૧૦
શ્રદ્ધાએ, જે તત્ત્વનો આધાર લઉં છું, તેમાંથી મેં દિલાસો મેળવી, એ કાર્ય - એ ફરજની આટોપણી તો કરી; પણ આ એક અંતરની વાતનો સાર કહી દઉં :
“સત્યના સજિયાની ધાર ચોમેરથી તીક્ષ્ણ છે. એને કોઈ પણ બાજુથી પકડનારે માથું કોરાણે મૂકવું પડે છે; એ તો જાણીતી વાત છે. માણસ પોતા પરનાં બધાં દુઃખો સુખે સહી શકે છે. સ્વસ્થ રહી શકે છે, પણ જ્યારે અન્યાયો જૂઠાણાંઓ, પ્રપંચો, કાવાદાવાઓ ફાવી જતા દેખાય, સમાજમાં પ્રતિષ્ઠિત કહેવાતા બુદ્ધિશાળી લોકો પણ એવાના પૈસા કે બીજા લોભે કરીને ટેકેદાર થતા દેખાય; અને સરળતા, નિર્દોષતા, નિઃસ્વાર્થતા, સત્યાર્થીપણું એકમાત્ર સમર્પણ વગેરે તત્ત્વો હારી જતાં દેખાય કે ઢંકાઈ જતાં દેખાય અને એ અંગે સમાજમાં ખોટા અને કારમાં પ્રત્યાઘાતો પડીને ઉપર પ્રથમ કહ્યા તેવા સર્વઘાતક દોષોની પ્રતિષ્ઠા સમાજમાં આવા પ્રસંગોથી વ્યાપી જતી જોવાય અને તે પણ લોકશાહી, પ્રજાસત્તાક સમયમાં ત્યારે સત્યને સાંગોપાંગ નિષ્ઠાપૂર્વક વળગી રહી આ જાતના મૂંગા સાક્ષી બનવા કરતાં પ્રાણ છૂટે તો કેવું સારું ! એમ કોઈ વાર થઈ આવે છે. પરંતુ એટલું પણ થાય તે નબળાઈ છે. એવી નબળાઈને ખંખેર્યે જ છૂટકો છે. વાચકો એવી નબળાઈને ખંખેરવાની સાધનામાં અંતરની પ્રાર્થના દ્વારા સાથ આપશે એ અપેક્ષા રાખી આ વાત અહીં આટલેથી જ પૂરી કરું છું. અગ્રલેખ
સંતબાલ વિશ્વ વાત્સલ્ય : ૧-૬-૧૯૫૦
૨ ન્યાયનું નાટક આજે ન્યાયને નામે ખડી થયેલી અદાલતોમાં મૂળથી માંડીને ટોચ સુધી જે કાર્યવાહી ચાલી રહી છે, તે જોતાં ન્યાય નહિ પણ ન્યાયનું નાટક એમ કહેવું એ એને માટે હળવામાં હળવી ટીકા છે. ખરી રીતે નાટકને માર્ગે ન્યાય જઈ રહ્યો છે. અરે ! ન્યાય પોતે તો બિચારો શું જાય, પરંતુ ન્યાયના કહેવાતા આ નાના મોટા થાંભલાઓ ન્યાયને નાટકભણી પરાણે ઘસડી રહ્યા છે. આનો અર્થ એવો નથી કે સાચા ન્યાયને નાટકી ન્યાયાલયમાં લઈ જવામાં આવે છે; આનો અર્થ એ છે કે નાટકવાળા ન્યાયની પૂજા થાય છે. અને સાચા ન્યાયને ખાસડાં મારવામાં આવે છે.
ગાંધીજીના ખૂનનો જ દાખલો લઈએ તો કંઈક આ વાત વધુ સ્પષ્ટ રીતે સમજાશે. એ ખૂન ધોળે દહાડે થયું. સમૂહની સામે થયું બધું જ સ્પષ્ટ હતું. આમ છતાં લગભગ દશથી પંદર લાખનું ખર્ચ અને દોઢ વર્ષ જેટલો સમય ! આ બધું
ચાયનું નાટક
