________________
૧૧
કોની ખાતર અને શા માટે ? કહેવાય છે કે “શબવિચ્છેદન”નો મુદ્દો ઉપસ્થિત થવાનો હતો. જોકે આ વાત બહાર આવી નથી, નહિ તો ખૂની અને લાશ બંને સ્પષ્ટ હતાં, તોય શબવિચ્છેદનની ક્રિયાથી સિદ્ધ નથી થયું માટે ખૂન પુરવાર થઈ શકતું નથી એવી લાચારી જાહેર કરીને ન્યાયધીશ સાહેબ પોતાની ફરજને ઈતિસમાપ્ત કરી બેસત; અને એમ કરી બેસત, તોય કોણ વાંધો લેવાનું હતું ?
ન્યાયનો દરજ્જો મહાન હોવો જ જોઈએ. અને એમ હોય તો ન્યાયના અગત્યના અંગરૂપ ન્યાયાધીશનું સ્થાન સર્વોચ્ચ હોવું જ જોઈએ. પરંતુ આજે ન્યાયનાં અંગો જે નાટકી માર્ગે કૂચ કરી રહ્યાં છે તે જ રીતે જો ચાલુ રહે તો મારે કહેવું જોઈએ કે લોકસભાના બંધારણમાં ન્યાયધીશોને મળેલા અધિકારોથી પ્રજાકલ્યાણ નહિ સાધી શકાય. ઊલટું મને તો એ મોટામાં મોટું ભયસ્થળ જ લાગે છે. એ ભયસ્થળ દૂર કરવું હોય તો ન્યાયની આજની રીતો અને અંગોમાં ધરખમ સુધારો કરવો જોઈએ; આને સારુ ન્યાયના સિદ્ધાંતો અને આજની સ્થિતિ પર થોડી વિગતો લઈને અહીં વિચારવું ઠીક પડશે.
ન્યાયનો મૂળભૂત સિદ્ધાંત તો એ છે કે ગુનાઓ નિર્મળ થાય તેમજ પ્રજાનાં અભ્યદય અને કલ્યાણ સરળ બને. આને સારુ ત્રણ સિદ્ધાંતોને મહત્ત્વ મળવું જોઈએ :
(૧) ગુનાઓ અટકાવવાની રીતો શોધાતી જ રહેવી જોઈએ. (૨) ગુનેગાર કોણ છે, તે શોધવામાં સૌએ મદદ કરવી જોઈએ. (૩) શારીરિક શિક્ષા ઓછામાં ઓછી અને ન છૂટકે થવી જોઈએ.
આજે આ ત્રણ પૈકી સૌથી અગત્યનો અને પ્રથમ મુદ્દો ગુનેગારની શોધનો છે. ગુનેગારની શોધ કર્યા વિના તો બિનગુનેગારેય કેમ જાણી શકાય અને એની કદર પણ શી રીતે થાય? ગુનેગાર મળ્યા પછી તેને એવી શિક્ષા થાય કે જેથી કોઈને કોઈ દિવસે એ ગુનાથી પાછો વળે; પરંતુ શિક્ષાનો પ્રશ્ન તો પછીનો પ્રશ્ન છે, ગુનેગારની શોધનો પ્રશ્ન સૌથી મુખ્ય છે. આજે સ્થિતિ એથી તદ્દન ઊલટે માર્ગે ધપતી જાય છે. આજે તો ગુનેગારની શોધને બદલે ગુનેગારને બિનગુનેગાર અને તે પણ ન્યાયાધીશના દિલ ઉપર ગુનેગાર સાબિત થાય પણ-માત્ર કાગળ પર બિનગુનેગાર સાબિત થાય તેવું કરવામાં આવે છે. એટલે આબાદ રીતે ભંયકર ગુનેગાર પણ તરત છૂટી જાય છે. એટલું જ નહિ પણ ન્યાયાધીશના હૃદયને બિનગુનેગાર દેખાતો માણસ પણ કાગળિયામાં ગુનેગાર ઠરે, એટલે એને સજા ફટકારાય છે. જોકે બિનગુનેગારને ન્યાયાધીશે સીધેસીધી સજા ફટકારી હોય, એવા પ્રસંગો કોર્ટને ચોપડે ઓછા નોંધાતા હશે, પણ વાસ્તવિક્તા પર જોઈએ તો હાલત એ જ થાય છે. ગુનેગારો કોર્ટમાં છૂટી જાય છે. એને માટે મોટે ભાગે આ ચવાયેલું
ન્યાયનું નાટક
