________________
१३५
જે કર્મના ઉદયથી સાભાષિત માર્ગથી પરામુખતા અને તત્વાર્થશ્રદ્ધાનમાં નિરૂત્સુકતા અથવા નિરૂઘમતા તથા હિતાહિતની પરિક્ષામાં અસમર્થતા થાય, તે મિથ્યા
પ્રકૃતિ છે. જ્યારે શુભ પરિણામના પ્રભાવથી મિથ્યાત્વને રસ ઓછો થઈ જાય છે ત્યારે તે શક્તિના ઘટવાથી અસમર્થ થઈને આત્માના શ્રદ્ધાને રોકી શકતું નથી અથવા સમ્યકત્વને બગાડી શકો નથી ત્યારે જેને ઉદય થાય છે, તે સમ્યકતવપ્રકૃતિ છે. અને જે કર્મના ઉદયથી તના શ્રદ્ધાનરૂપ અને અશ્રદ્ધાનરૂપ બને પ્રકારના ભાવ દહીં ગેળના મળેલા સ્વાદની માફક મળેલા હોય છે તેને સમ્યમિથ્યાત્વપ્રકૃતિ કહે છે. એ ત્રણે પ્રકૃતિએ આત્માના સમ્યકત્વભાવને ઘાત કરવાવાલી છે.
જેના ઉદયથી હસવું આવે તેને હાસ્યપ્રકૃતિ કહે છે, જેના ઉદયથી વિષયમાં ઉત્સુક્તા અથવા આસક્તતા થાય, તેને રતિપ્રકૃતિ કહે છે અને જેના ઉદયથી રતિમાં (વિષયસેવનમાં) આસક્તતા ન થાય તેને અરતિપ્રકૃતિ કહે છે. જેના ઉદયથી શેક, ચિન્તા વગેરે થયાં કરે, તેને શેકપ્રકૃતિ કહે છે. જેના ઉદયથી ઉગ પ્રગટ થાય, તેને ભયપ્રકૃતિ કહે છે. જેના ઉદયથી પિતાના દેને આચ્છાદાન કરે (ઢાંકે) અને બીજાના ઉત્કૃષ્ટ શીલાદિક ગુણેમાં દેષ ઉત્પન્ન કરી અવજ્ઞા, તિરસ્કાર અથવા ગ્લાનિરૂપ ભાવ થાય તેને જીગુસ્સાપ્રકૃતિ કહે છે. જેના ઉદયથી | પુરૂષની સાથે રમવાની ઈચ્છા થાય, તેને સ્ત્રીવેદપ્રકૃતિ
