________________
૧૪
કષાયમાં શાંતિનથી, જ્ઞાનમાં શાંતિ છે. સિદ્ધ ભગવંતો કેવળજ્ઞાનરૂપે અનંત કાળ સુધી પરિણમતા છતાં અને લોકાલોકોને જાણતા હોવા છતાં તેમને કદી થાક લાગતો નથી. ઊલટું પરમ અતીન્દ્રિય આનંદનો અનુભવ થાય છે. જ્યારે ક્રોધાદિ કષાયમાં જીવ ક્ષણભરમાં થાકી જાય છે ને તેમાં દુઃખનો અનુભવ થાય છે.
આવા સ્પષ્ટભેદજ્ઞાન વડેકષાયથી ભિન્નઉપયોગસ્વરૂપ આત્માનો અનુભવ કરવો તે મુક્તિનો ઉપાય છે. મોક્ષમાર્ગ આત્મા પોતાના સ્વભાવ સામર્થ્યથી પૂર્ણ છે અને પરથી અત્યંત જુદો છે એમ સ્વ-પરની ભિન્નતાને જાણીને સ્વદ્રવ્યના અનુભવથી આત્મા શુદ્ધતાને પામે તે ધર્મનો મર્મ છે. એ મોક્ષમાર્ગ છે. લાખ પરદ્રવ્યનો આશ્રય કરે તો પણ ધર્મની શરૂઆત થાય નહિ, પણ એક સ્વદ્રવ્યનો આશ્રય કરે તો ધર્મની શરૂઆત થાય. જે રીતે પર્યાપદ્રવ્ય તરફ ઢળે એ રીતે વાંચન, વિચાર, મનન, ચિંતન, શ્રવણ
બધું કરવું જોઈએ. મૂળ પ્રયોજન તે દ્રવ્ય તરફ ઢળવું એ જ છે. • સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્ર એ ત્રિરત્નની એકતા જ મોક્ષમાર્ગ છે. • જીવનું મૂળ પ્રયોજન વીતરાગ ભાવ છે; વીતરાગ ભાવના બે પ્રકાર છે.
* દષ્ટિમાં વીતરાગતા * ચારિત્રમાં વીતરાગતા. રાગ સાથેની એક્તા એ મિથ્યાત્વનું કારણ છે. એ પ્રમાણે જાણીને અભેદ સ્વભાવની એક્તા રવી તે સમ્યકત્ત્વનું કારણ છે. વીતરાગી દ્રષ્ટિ પ્રગટે છે અને ત્યાં રાગનો નિષેધ સ્વયં વર્તે છે. વ્યવહારનો આશ્રય માનવો તે મિથ્યાત્વ છે અને સ્વભાવના આશ્રયે વ્યવહારના આશ્રયનો લોપ કરવો તે સમ્યગ્દર્શન છે. પછી ક્રમે ક્રમેરાગતૂટતાં ચારિત્રમાં વીતરાગતા આવે છે. આ છે સાચો મોક્ષમાર્ગ. મોક્ષમાર્ગ ખરેખર એક જ છે. પણ એની નિરૂપણ બે પ્રકારથી છે. એક વ્યવહાર અને બીજો નિશ્વય. નિશ્વય તો સાક્ષાત- મોક્ષમાર્ગ છે, વ્યવહાર પરંપરા છે. અથવા સવિકલ્પ-નિર્વિકલ્પના ભેદથી નિશ્વય-મોક્ષમાર્ગ પણ બે પ્રકારથી છે. હું અનંતજ્ઞાનસ્વરૂપ છું, શુદ્ધછું, એક છું, અખંડ છું,યુવછું એવું ચિંતવન છે તે સવિકલ્પ નિશ્વય મોક્ષમાર્ગ છે, તે સાધક છે અને સવિકલ્પ
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
