Book Title: Aptamimansa
Author(s): Samantbhadracharya, Jugalkishor Mukhtar
Publisher: Veer Seva Mandir Trust

Previous | Next

Page 150
________________ कारिका ८८ ] देवागम बोध-वाक्य-प्रमाः पृथक्' इस कारिकामें कहे गये वक्ता, श्रोता, प्रमाता तीनों और इनके बोध-वाक्य-प्रमाण ये तीनों भी सिद्ध होते हैं, और इसलिये जीव-शब्दके बाह्यार्थ-साधनमें दिये गये संज्ञात्वहेतुके असिद्धता तथा अनैकान्तिकताका दोष घटित नहीं होता और न हेतुशब्दवत्' इस दृष्टान्तके साधनधर्मवैकल्य ही घटित होता है, जिससे जीवकी सिद्धि न होवे--जीवको सिद्धि उक्त हेतु और दृष्टान्त दोनोंसे होती है। जीवके अर्थको जानकर प्रवृत्ति करनेवालेके संवाद-विसंवादको सिद्धि सिद्ध होती ही है।) इति देवागमाऽऽप्त-मीमांसायां सप्तमः परिच्छेदः । अष्टम परिच्छेद दैवसे सिद्धिके एकान्तकी सदोषता देवदेवार्थसिद्धिश्चेदैवं पौरुषतः कथम् । दैवतश्चेदनिर्मोक्षः पौरुषं निष्फलं भवेत् ।।८८।। _ 'यदि ( मीमांसकमतानुसार ) दैवसे ही अर्थकी-संपूर्णप्रयोजन रूप कार्यकी-सिद्धि मानी जाय तो फिर दैवरूप कार्यको सिद्धि पौरुषसे-कुशलाऽकुशल-समाचरण-लक्षण-पुरुषव्यापारसे-कैसे कही जा सकती है ?--नहीं कही जा सकती; क्योंकि वैसा कहनेसे प्रतिज्ञाको हानि पहुँचती है अर्थात् यह कहना बाधित होता है कि 'सर्व-अर्थकी सिद्धि दैवसे होती है। यदि पौरुषसे दैवकी सिद्धि न मानकर दैवान्तरसे दैवकी सिद्धि मानी जाय तो फिर मोक्षका अभाव ठहरता है क्योंकि पूर्व पूर्व देवसे उत्तरोत्तर दैवकी प्रवृत्ति तब समाप्त नहीं हो सकेगी-और मोक्षके अभावसे तत्कारणभूत पौरुष निष्फल हो जाता अथवा व्यर्थ ठहरता है।' Jain Education International For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org

Loading...

Page Navigation
1 ... 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190