________________
अधिकारः) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
८३४
- > एवाभिलाप्यम्, अनभिलाप्यधर्मकलापनिमित्तापेक्षयाऽनभिलाप्यत्वात् अनभिलाप्यधर्माणां चाभिलाप्यधर्माविनाभूतत्वादिति (१७५) एतेन
"अन्यदेवेन्द्रियग्राह्यमन्यच्छब्दस्य गोचरः।। शब्दात् प्रत्येति भिन्नाक्षो न तु प्रत्यक्षमीक्षते ॥
एव च अभिलाप्यम् । कथमेतदेवमित्याह-अनभिलाप्यधर्मकलापनिमित्तापेक्षया अनभिलाप्यत्वात् । यदि नामैवं ततः किमित्याह-अनभिलाप्यधर्माणां च उदितस्वरूपाणाम् । किमित्याह-अभिलाप्यधर्माविनाभूतत्वादिति । एतेन-अन्तरोदितेन वस्तुनोऽभिलाप्यानभिलाप्यत्वेन अन्यदेवेत्यादि प्रतिक्षिप्तमिति योगः । अन्यदेव-स्वलक्षणमिन्द्रियग्राह्यमन्यत्सामान्यलक्षणं शब्दस्य गोचरः । कथमेतदेवमित्याह-शब्दात् प्रत्येति भिन्नाक्षः सामान्यलक्षणाध्यवसायेन, न तु प्रत्यक्षमीक्षते वस्तु । तथा अन्यथा दाहसम्बन्धात् स्वलक्षणानुभवेन
લાપ્યધર્મ (પટાદિવ્યાવૃત્તિ) વિના અભિલાપ્યધર્મ (ઘટવાદિ) હોઈ શકતા નથી... એટલે તે અભિલાપ્યધર્મરૂપ નિમિત્તને આશ્રયીને વસ્તુ અનભિલાષ્યરૂપ પણ બનશે જ...
એ જ રીતે ઘટાદિ વસ્તુ, જે કારણથી અનભિલાષ્યરૂપ છે, તે જ કારણથી અભિલાષ્યરૂપ છે, કારણ કે અનભિલાપ્યધર્મરૂપ નિમિત્તની અપેક્ષાએ તે અનભિલાણરૂપ છે અને તે અનભિલાપ્ય ધર્મો તો, અભિલાખ ધર્મો સાથે કથંચિત્ અવિનાભૂત=સંબંધિત છે. એટલે તે અનભિલાપ્યધર્મરૂપ નિમિત્ત કથંચિત્ અભિલાપ્યધર્મરૂપ પણ છે અને તેથી તેવા નિમિત્તને લઈને વસ્તુ અભિલાષ્યરૂપ પણ બનશે જ...
સાર આ રીતે વસ્તુ કથંચિત્ અભિલાષ્યરૂપ અને કથંચિ અનભિલાષ્યરૂપ – એમ અનેકાંતરૂપ સિદ્ધ થાય છે...
- અભિલાણ-અનભિલાણની ભિનાર્થતાનો નિરાસ - (બૌદ્ધ કહે છે કે, શબ્દનો વિષયભૂત (અભિલાપ્ય) પદાર્થ જુદો છે અને ઇન્દ્રિયનો વિષયભૂત (અનભિલાખ) પદાર્થ જુદો છે... લતઃ કોઈ એક જ પદાર્થ અભિલાખ-અનભિલાષ્યરૂપ નથી... પણ આનું નિરાકરણ કરવા, ગ્રંથકારશ્રી પહેલા તેઓની જ માન્યતા રજુ કરે છે )
(૧૭૫) ઉપરોક્ત કથનથી ( એક જ વસ્તુ અભિલાપ્ય/અનભિલાષ્યરૂપ છે – એવા કથનથી) બૌદ્ધકલ્પિત મંતવ્યનો પણ પ્રતિક્ષેપ થાય છે... તેઓનું મંતવ્ય આ પ્રમાણે છે...
બૌદ્ધઃ “(૧) ઇન્દ્રિયનો વિષય કોઈ અલગ જ (સ્વલક્ષણરૂપ) પદાર્થ છે અને શબ્દનો વિષય પણ કોઈ અલગ જ (સામાન્યાકારરૂપ) પદાર્થ છે, કારણ કે ભેદાયેલી આંખવાળી વ્યક્તિ, શબ્દથી સામાન્યાકારનો અધ્યવસાય કરે છે, તો પણ વસ્તુને પ્રત્યક્ષ દેખતો નથી... (હવે જો, શબ્દ-ઇન્દ્રિયનો
૨. ‘fમન્નાક્ષે' રૂતિ 8-પાઠ: I
૨. અનુછુપI
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
