________________
८४३
(चतुर्थ:
इत्यनवस्थाप्रसङ्गः । ( १८३ ) क्वचिदवस्थांने चासङ्केतितादेव तत्प्रतीतौ अस्मन्मतानुवाद एव, तत: शब्दात् तदावरणकर्मक्षयोपशमस्ततो विवक्षितार्थाकारं संवेदनमेतच्च सङ्केतकशब्दादप्यविरुद्धमेवेति । सर्वस्यैवास्यैवं तदावरणकर्मक्षयोपशमहेतुत्वाविशेषतः
Do
अनेकान्तजयपताका
व्याख्या
करणे च-सङ्केतकशब्दसङ्केतकरणे च तत्रापि - अपरसङ्केतकशब्दे । किमित्याह-अयमेव वृत्तान्तो यदुत तत्सङ्केतकरणमेव इति - एवमनवस्थाप्रसङ्गः । क्वचिदित्यादि । क्वचित्शब्दान्तरेऽवस्थाने चाभ्युपगम्यमाने असङ्केतितादेव तत्प्रतीतौ अभ्युपगम्यमानायामित्यर्थः । किमित्याह - अस्मन्मतानुवाद एव । कुत इत्याह-ततः-अ :- असङ्केतितात् शब्दात् पर्यन्तवर्तिनः तदावरणकर्मक्षयोपशमः - अधिकृतशब्दार्थज्ञानावरणकर्मक्षयोपशमः ततः-क्षयोपशमाद् विवक्षितार्थाकारं संवेदनम्-अधिकृतशब्दार्थाकारं संवेदनमेतच्च - एवं भवत्सङ्केतकशब्दादप्यविरुद्धमेव अस्मादप्यसङ्केतितादेव भवतु इति न कश्चिद् दोषः । आह-सर्वस्यैवास्य-शब्दस्य व्यवहारकालभाविनोऽपि एवं सङ्केतकशब्दवत् तदावरणकर्मक्षयोपशमहेतुत्वाविशेषतः -
... अनेडांतरश्मि
પૂર્વપક્ષ : બાળકને સંકેત કરવો કેમ શક્ય નથી ?
स्याद्वाही : एष पदार्थो घटः उच्यते ॥ संडेत शब्द छे... हवे तेमांना एषः, पदार्थ:, उच्यते શબ્દોનો સંકેત થયો નથી. (બાળકને કાંઈ જ ખબર નથી) તો તે શબ્દોનો અર્થ જ નહીં જણાય.
જો જણાતો હોય, તો સંકેત વિના અર્થ જણાય તેવું નક્કી થયું અને તો પછી ‘ઘટ’નો સંકેત પણ જરૂરી નથી... જો બધાનો સંકેત જરૂરી હોય, તો વ્યવહારનો નાશ થશે, એક પણ સંકેત કરી नहीं शाय... हवे भे ते एषः पदार्थः, उच्यते सेवा शब्दोनो पए। संडेत उरशो तो तो अनवस्था થશે ! (તેના સંકેત કરનાર શબ્દોનો પણ સંકેત કરવો પડશે અને પછી તે સંકેતકના શબ્દોનો પણ... એમ અનવસ્થા.)
(૧૮૩) હવે જો કશે અવસ્થાન કરશો, ધારો કે દસમા સંકેતકવાક્યગત શબ્દોનો સંકેત ન भानी, तेना शब्दार्थनो स्वतः ४ (=संकेत विना ४) जोध मानशो, तो तो (यद्यपि अनवस्था नहीं આવે, પણ તેવું માનવામાં તો) અમારા મતનો જ અનુવાદ થશે !
કારણ ? કારણ એ જ કે, સંકેત વિના પણ જેમ દસમા સંકેતકવાક્યગત શબ્દથી, તેના અર્થવિષયક જ્ઞાનાવરણકર્મનો ક્ષયોપશમ થાય અને એટલે જ વિવક્ષિત અર્થાકાર સંવેદન થાય... तेभ 'एष पदार्थो घट इत्युच्यते' - सेवा संतवास्यगत शब्दथी पए।, संकेत विना स्वतः ४ (क्षयोપશમથી જ) પ્રતીતિ થઈ જશે... ફલતઃ (તમે જે કહ્યું હતું કે સંકેત તે ક્ષયોપશમનો અભિભંજક છે, ते) जमारा भतनो ४ अनुवाह थशे...
१. 'क्वचित् तदव०' इति क- पाठः ।
Jain Education International
२. 'स्थाने चास्मन्मता०' इति ग-पाठः ।
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
