Agam Satik Part 09 Bhagavati Sutra Gujarati Anuwad 1

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 18

૧/-/૧/૧ કહ્યું છે - જેણે બાંધેલું પ્રાચીન કર્મ દગ્ધ કર્યું છે, જે નિવૃત્તિરૂપ મહેલના શિખરે પહોંચ્યા છે, જે ખ્યાતા છે, અનુશાસ્તા છે અને કૃતાર્થ છે, તે સિદ્ધ મારે કૃતમંગલ થાઓ. આથી તેમને નમસ્કાર કર્યો છે, તેઓ અવિનાશી જ્ઞાન-દર્શન-સુખ-વીયદિ ગુણયુક્તતાથી સ્વવિષય આનંદોત્કર્ષના ઉત્પાદનથી ભવ્ય જીવોના અપ્રતિમ ઉપકારીપણાને લીધે તેમની નમસ્કરણીયતા છે.
| 0 નો માથfથા - મ - મર્યાદાપૂર્વક, તે વિષય-વિનયરૂપતાથી સેવાય અર્થાત્ જિનશાસનના અર્થના ઉપદેશક હોવાથી તેની આકાંક્ષા રાખનારાઓ વડે જેઓ સેવાય તે ‘આચાર્ય', કહ્યું છે –
- સૂત્રાર્થને જાણનાર, લક્ષાણયુક્ત, ગચ્છના નાયક, ગણના તાપથી વિમુક્ત, અર્થના વાયક તે આચાર્ય છે. અથવા જ્ઞાનાચારાદિ પાંચ પ્રકારના આચાર અથવા મા - મયદાથી, વાર - વિહાર, તે આચાર, તેમાં સ્વયં કરવાથી, કહેવાથી, દર્શાવવાથી જે શ્રેષ્ઠ છે, તે આચાર્ય. કહ્યું છે -
પંચવિધ આચારને આચરતા, કહેતા, દર્શાવતા તે આચાર્યો કહેવાય. અથવા બ - કંઈક અપૂર્ણ, ચાર - દૂત, તે આચાર અર્થાત્ દૂત જેવા, યુક્તાયુક્ત વિભાગનું નિરૂપણ કરવામાં જે ચતુર શિષ્યો, તે શિષ્યોમાં યથાર્થ શાસ્ત્રાર્થના ઉપદેશથી જેઓ નિપુણ છે તે આચાર્ય. માટે તે આચાર્યોને નમસ્કાર થાઓ. તેઓ આયારોપદેશક હોવાથી ઉપકારીત્વથી નમસ્કરણીય છે.
0 નો કવાથ - ૩૫ - જેઓની સમીપ આવીને ભણાય તે ઉપાધ્યાય. અથવા ગત્યક [ ધાતુ પરથી ધ - અધિકતાથી * જિનપ્રવચન જેમનાથી જણાય તે ઉપાધ્યાય અથવા સ્મરણાર્થ ' ધાતુથી અધિકપણે જેમનાયી સૂત્ર વડે જિનપ્રવચન મરાય તે ઉપાધ્યાય, કહ્યું છે – જિનકથિત દ્વાદશાંગરૂપ સ્વાધ્યાય પંડિતોએ કહ્યો છે, તેનો ઉપદેશ કરે તેઓ ઉપાધ્યાય છે. અથવા સપાધાન એટલે ઉપાધિ, અર્થાત્ સંનિધિ, તે સંનિધિથી કે સંનિધિમાં શ્રુતજ્ઞાનને લાભ થાય તે ઉપાધ્યાય અથવા ઉપાધિનો એટલે શોભન વિશેષણોનો લાભ જેમની પાસેથી મળે તે ઉપાધ્યાય અથવા ૩rfધ - સામીપ્યઆય - દૈવજનિતતાથી ઈષ્ટ ફળ રૂપ હોવાથી લાભરૂપ છે અથવા જેમનું સામીણ, ગાય - ઈષ્ટ ફળના સમૂહનો મુખ્ય હેતુ છે, તે ‘ઉપાધ્યાય' અથવા મfધ - મનની પીડાનો લાભ તે આધ્યાય અથવા ઉબધી શબ્દમાં નકાસ્વામી ' તે કુત્સિત અર્થમાં છે, તેથી કુબુદ્ધિનો લાભ તે અધ્યાય અથવા વાધ્યાય એટલે મ + ગૈ અર્થાત દુર્ગાન, જેનાથી આધ્યાય કે મધ્યાય નાશ પામ્યો તે ઉપાધ્યાય. તેને નમસ્કાર થાઓ. સુસંપ્રદાયથી આવેલા જિનવયનોનું અધ્યાપના કરાવી ભવ્ય જીવોને વિનયમાં પ્રવતવિ છે, તે ઉપકારીપણાથી તેમની નમસ્કરણીયતા છે.
૦ નો મળHI[vi - જ્ઞાનાદિ શક્તિ વડે મોક્ષને સાધે તે સાધુ અથવા સર્વ પાણીમાં સમત્વને ધારે તે નિક્તિથી સાધુ છે. કહ્યું છે – નિર્વાણ સાધક યોગને જેઓ સાથે અને સર્વ પ્રાણીમાં જે સમ હોય તે ‘ભાવસાધુ છે. અથવા સંયમ કરનારને સહાય આપે તે નિરથિી ‘સાધુ' છે. મધ્ય - એટલે સામાયિકાદિ વિશેષણ
ભગવતી-અંગસૂત્ર સટીકઅનુવાદ/૧ યુક્ત, પ્રમત્ત આદિ, પુલાક આદિ, જિનકલિક - પ્રતિમાકભિક - યથાલંદકલિક, પરિહારવિશદ્ધિકલિક, સ્થવિકલિક, સ્થિતકલિક, સ્વિતાસ્થિતકશિક, કપાતીત ભેટવાળા, પ્રત્યેકબુદ્ધ, સ્વયંભુદ્ધ, બુદ્ધબોધિતાદિ ભેટવાળા તથા ભરત આદિ ફોમ ભેટવાળા, અથવા સુષમ-દુઃષમાદિ કાળ ભેટવાળા સાધુ.
સર્વ સાધુ, અહીં ‘સર્વ'નું ગ્રહણ સર્વ ગુણવાનોની અવિશેષે નમનીયતા પ્રતિપાદનાર્થે છે. આ ‘સર્વ પદ અહદાદિ પદોમાં પણ જાણી લેવું. કેમકે ન્યાય સમાન છે અથવા સર્વ જીવોના હિતકર તે સાવ તેવા સાર્વ સાધુને અથવા સાથે એટલે બુદ્ધાદિના નહીં પણ અહાના જ સાધુ તે સાર્વ સાધુ અથવા સર્વે શુભયોગોને સાથે છે, અથવા સર્વ - અન્તો, તેમની આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તીને આરાધે થવા દુર્નય નો નાશ કરીને અહંતોને પ્રતિષ્ઠાપે તે સાવ સાધુ.
અથવા શ્રવ્ય એટલે શ્રવણ યોગ્ય વાક્યોમાં અથવા સવ્ય એટલે અનુકૂળ એવા કાર્યોમાં નિપુણ તે શ્રવ્યસાધુ કે સબ સાધુ.
ક્યાંક નમો નો સવ્વસાહૂને એવો પાઠ છે. તેમાં સર્વ શબ્દ દેશસર્વતાનો વાચક હોવાથી અપરિશેષ સર્વતા દર્શાવવાને નોઇ શબ્દ લીધો છે. ‘લોકમાં' એટલે મનુષ્ય લોકમાં, ગચ્છાદિમાં નહીં એવા સર્વે સાધુઓને નમસ્કાર. તેઓ મોક્ષમાર્ગમાં સહાયકત હોવાથી તે ઉપકારીપણાને લીધે નમસ્કરણીય છે. કહ્યું છે કે – સંયમ કરનાર મને અસહાયને સહાયકત હોવાથી સર્વ સાધુઓને હું નમસ્કાર કરું છું.
[શંકા ને નમસ્કાર સંક્ષેપથી હોય તો સિદ્ધ અને સાધુઓને જ યુક્ત છે. કેમકે સિદ્ધ, સાધુના ગ્રહણશી અહેતુ આદિનું ગ્રહણ થઈ જશે -x • અને વિસ્તારથી નમસ્કાર કરવો ‘ઋષભ' આદિનો નામોચ્ચારણથી કરવો જોઈએ.
(સમાધાન એમ નથી, તેથી સાધુ માત્રના નમસ્કારથી હેતુ આદિ નમસ્કારનું ફળ ન મળે. જેમ મનુષ્ય મામના નમસ્કારથી રાજાદિના નમસ્કારનું ફળ ન મળે. તેથી અહીં વિશેષથી કરવો. પણ પત્યેક વ્યક્તિને નામોચ્ચારણપૂર્વક શક્ય નથી.
| [શંકા] યથાપ્રધાન ન્યાયને અંગીકાર કરીને સિદ્ધ આદિ ક્રમ યોગ્ય છે. કેમકે સિદ્ધો સર્વથા કૃતકૃત્ય હોવાથી તેઓ સર્વમાં પ્રધાન છે.
[સમાઘાનવું એવું નથી. અહંના ઉપદેશથી સિદ્ધો ઓળખાય છે. તથા તીર્થ પ્રવર્તક હોવાથી અહતો જ પરમ ઉપકારક છે. માટે આ ક્રમ યોગ્ય છે.
શંકા- જો એમ હોય તો આચાર્યને જ પ્રથમ મૂકવા જોઈએ, કેમકે કોઈ વખતે આચાર્ય દ્વારા અહં આદિનું ઓળખાવવાપણું છે. માટે તેઓ અતિ ઉપકારી છે...
સમાધાન-એવું નથી. અહંના ઉપદેશથી જ આચાર્યનું ઉપદેશદાન સામર્થ્ય છે. આચાર્યોને સ્વતંત્રપણે ઉપદેશથી અર્થ જ્ઞાપકતા નથી. પરમાર્થથી અહeતો જ સર્વ અર્થના જ્ઞાપક છે. વળી અહંતની સભારૂપ જ આચાર્યો છે, તેથી આચાર્યોને નમસ્કાર કરી અહતોને નમસ્કાર કરવો અયુક્ત છે. કહ્યું છે – કોઈપણ વ્યક્તિ પર્ષદાને નમસ્કાર કરી રાજાને ત નમે.
એ રીતે પરમેષ્ઠીને નમસ્કાર કરી હાલના મનુષ્યોને શ્રુતજ્ઞાન અત્યંત ઉપકારી