Agam Satik Part 09 Bhagavati Sutra Gujarati Anuwad 1

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 51

૧/-/૪/૪૯
૮૮
અનુભાગકર્મ તથાભાવે વેદે છે અને નવી વેદતો. જેમકે - મિથ્યાત્વના ક્ષયોપશમ કાલે તેને અનુભાગકમપણે નથી વેદતો પણ પ્રદેશ કમપણે તો વેદે જ છે. અહીં પૂર્વોક્ત વેદવા યોગ્ય કર્મને વેદવાના બે પ્રકાર છે, તેને અહંતોએ જ જાણ્યા છે, તે દશવિ છે -
વેદનાના બંને પ્રકારને અરહંતે સામાન્યથી જાણ્યા છે, મર્યા-પ્રતિપાદિત કર્યા છે, અનુચિંતિત કર્યા છે. જિનવર કેવલી હોવાથી તેને સર્વ વસ્તુ પ્રત્યક્ષ જ હોય છે, છતાં જે ‘સ્મય’ એ પદ મૂક્યું, તે જિનના જ્ઞાન સાથે સ્મરણનું અવ્યભિચારી સાર્દશ્ય બતાવે છે.
favoTrN - દેશ, કાળ આદિ વિભાગરૂપે વિવિધ પ્રકારે જ્ઞાત તે વિજ્ઞાત. તે જ કહે છે - આ સૂત્રથી કર્મ અને જીવ. જિનને પ્રત્યક્ષ જણાય છે એમ સૂચવ્યું છે, કેમકે અરહંત કેવલિ છે. અભ્યપગમ - પ્રવજયા લીધાં પછી બ્રહ્મચર્ય, ભૂમિશય્યા, કેશલોયાદિનો સ્વીકાર, તેનાથી નિવૃત કિયા તે આભ્યગમિકી વડે વેદશે. ભાવિકાળ વિષયક જ્ઞાન વિશિષ્ટ જ્ઞાનીને જ હોય, ભૂત અને વર્તમાનકાળ સંબંધી જ્ઞાન તો અનુભવ દ્વારા બીજાને પણ હોય, તે જણાવવા અહીં ‘વેદશે' કહ્યું..
જેનાથી ઉપકમાય તે ઉપક્રમ-કમને વેદવાનો ઉપાય, તેમાં થયેલ તે ઔપકમિડી - સ્વયં ઉદીર્ણ કે ઉદીરણાકરણથી ઉદયમાં આણેલ કર્મનો અનુભવ, તેના વડે - ઔપકમિટી વેદનાથી વેદશે.
જેવી રીતે કર્મ બાંધ્યું તે પ્રકારે અને વિપરિણામના કારણરૂપ નિયત દેશ, કાલાદિક કરણની મર્યાદાને ઓળંગ્યા વિના, જે - જે રીતે કર્મ ભગવંતે જોયું હશે તે - તે પ્રકારે વિપરિણામ પામશે.
આ રીતે કર્મ વિચારણા કરી, કર્મ પુદ્ગલાત્મક છે, તેથી પરમાણુ આદિ પુદ્ગલ વિચારણા અથવા પરિણામોધિકારથી પુદ્ગલ પરિણામ કહે છે
• સુત્ર-પ૦ :
[ષo] ભગવત્ ! પુદ્ગલ અતીત, અનંત અને શાશ્વતકાળે હતું તેમ કહેવાય ? હા, ગૌતમ ! આ પુગલ અતીત, અનંત, શાશ્વત કાળે હતું એમ કહેવાય. -- ભગવન પદગલ વર્તમાન શાશ્વત કાળે છે, એમ કહેવાય ? હા, ગૌતમ! કહેવાય. - - ભગવન્! એ પુદ્ગલ અનામત અનંત શાશ્વત કાળે રહેશે એમ કહેવાય ? હા, ગૌતમ! કહેવાય. એ રીતે અંધ સાથે અને જીવ સાથે પણ ત્રણ-~ણ લાવા કહેવા.
[૧] ભગવના અતીત અનંત શશ્ચત કાળમાં છSાથ મનુષ્ય કેવળ સંયમ-સંવર-બ્રહાચર્ય કે પ્રવચનમાતાથી સિદ્ધ થયો, બુદ્ધ થયો • ચાવતું - સર્વ દુ:ખોનો નાશ કરનાર થયો ?
ગૌતમ! આ કથન યોગ્ય નથી. ભગવન! એક કેમ કહો છો કે યાવતું અંતકર થયો નથી ? - ગૌતમ ! જે કોઈ અંત કરે કે અંતિમ શરીરીએ સર્વ દુઃખોનો નાશ કર્યો, કરે છે કે કરશે તે બધાં ઉત્પન્ન જ્ઞાનદ નાર અરિહંત
ભગવતી-અંગસૂત્ર સટીકઅનુવાદ/૧ જિન કેવલી થઈને પછી સિદ્ધ-બુદ્ધ-મુક્ત-પરિનિવૃત્ત થઈને સર્વે દુઃખોનો નાશ કર્યો છે - કરે છે - કરશે. માટે હે ગૌતમ ! ઉપર મુજબ કહ્યું છે. વર્તમાનકાળમાં પણ એમ જ કહેવું વિશેષ એ કે - “સિદ્ધ થાય છે.’ કહેવું. ભાવિમાં પણ એમ જ કહેવું. વિશેષ એ કે - “સિદ્ધ થશે' એમ કહેવું. • • છાસ્થ માફક આધોવાધિક અને પરમાધોવાધિક જાણવા. તેમના પણ ત્રણ-ત્રણ આલાપકો કહેવા.
ભગવન! અતીત અનંત શાશ્ચતકાળમાં કેવલીએ યાવત સર્વે દુઃખોનો નાશ કર્યો? હા, સિદ્ધ થયા યાવત સર્વે દુ:ખોનો અંત કર્યો. અહીં છાસ્થ માફક ત્રણ આલાપકો કહેવાય. સિદ્ધ થયા-થાય છે-થશે.
ભગવદ્ ! અતીત અનંત શાશ્વતકાળમાં, વર્તમાન શાશ્વત સમયમાં, અનાગત અનંત શાશ્વતકાળમાં જે કોઈ અંતકરે, અંતિમશરીરીએ સર્વ દુઃખોનો નાશ કર્યો - કરે છે - કરશે તેઓ ઉત્પન્ન જ્ઞાન-દર્શન-ધર અરહંત, જિન, કેવલી થઈને સિદ્ધ થાય છે. યાવત સર્વ દુઃખોનો નાશ કરશે ? હા, ગૌતમ ! ચાવતું તેઓ અંત કરશે.
ભગવન્! ઉત્પન્ન જ્ઞાનદર્શનધર અરહંત જિન કેવલિ અલમસ્તુપૂર્ણ કહેવાય ? હા, ગૌતમ! હા તે ઉત્પન્ન જ્ઞાનદનિધર અરહંત જિન કેવલી પૂર્ણ કહેવાય. ભગવદ્ ! તે એમ જ છે, એમ જ છે.
• વિવેચન-૫૦,૫૧ -
પુદ્ગલ એટલે પરમાણું. કેમકે આગળના સૂત્રમાં સ્કંધ લીધો છે. ‘અતીત' આદિ સર્વે અM-ભાવ-કાળ છે. •x - અનાદિ હોવાથી માપ વિનાનો, અનંત. શાશ્વત • હંમેશાં રહેનારો, હજી સુધી એવું થયું નથી કે લોક કોઈ વખત ભૂતકાળરહિત હોય, સમય • કાળ હતો એમ કહેવાય ? વર્તમાનકાળ પણ સદા રહેતો હોવાથી શાશ્વત છે પ્રત્યુત્પન્ન • વર્તમાનકાળ. એ રીતે અનાગત-ભાવિકાળ શાશ્વત છે,
અનંતર ઢંધ કહ્યો. સ્કંધ સ્વપદેશ અપેક્ષાએ જીવરૂપ પણ હોય માટે હવે જીવ સૂત્ર કહે છે - જીવના અધિકારચી હવે પ્રાયઃ આખા ઉદ્દેશા સુધી યથોતર પ્રધાન જીવ વિશે જ વક્તવ્યતા છે –
છઠાસ્થનો અર્થ અહીં અવધિજ્ઞાનરહિત જાણવો. માત્ર કેવલિ નહીં તે છાસ્ય અર્થ ન લેવો. કેમકે આગળના જ સૂત્રમાં અવધિજ્ઞાની કહેવાશે. વન - કોઈની સહાય વિના, શુદ્ધ, પરિપૂર્ણ કે અસાધારણ. કહ્યું છે – કેવલ એટલે એક, શુદ્ધ, સલ, અસાધારણ, અનંત એવા પૃથ્વી આદિ રક્ષણરૂપ સંયમ વડે, ઈન્દ્રિયકષાય નિરોધરૂપ સંવર વડે, સિદ્ધ થાય ? અહીં ગૌતમનો અભિપ્રાય આ છે - જ્યારે ઉપશાંત મોહાદિ અવસ્થા હોય, ત્યારે સંયમાદિ સર્વ વિશુદ્ધ હોય અને વિશુદ્ધ સંયમાદિથી જ સિદ્ધિ સાધ્ય છે, તે છવાસ્થને હોય છે. સંતવર - ભવનો અંત કરનાર, તે લાંબાકાળે ભવનો નાશ કરનારા હોય છે. તેથી કહે છે - અંતીમ શરીર અર્થાત્ વર્તમાન શરીર તેનું છેલ્લું શરીર છે એટલે કે ચરમદેહી છે.
સિદ્ધિ મેળવ્યા વિના સર્વ દુ:ખનો નાશ સંભવતો નથી. અનાદિથી સંસિદ્ધ