Agam Satik Part 09 Bhagavati Sutra Gujarati Anuwad 1

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 79

૨-૧/૧૧૨
૧૪૩
૧૪૪
ભગવતી-અંગસૂત્ર સટીકઅનુવાદ/૧
• સૂર-૧૧૩ :
છે. • x - શોભાવાળા છે.
અત્યંત તુષ્ટ અથવા વિસ્મિત સંતોષવત્ ચિત્તવાળો, આનંદિત - થોડી મુખની સૌમ્યતાદિ ભાવોથી સમૃદ્ધિને પામેલો, તેથી તે જ ભાવો વડે વધુ સમૃદ્ધ થયેલ, પ્રીતિયુક્ત મનવાળો, પમ સુમનસ્કતાવાળો, હર્ષ વડે વિકસિત હૃદયવાળો અથવા આ બધાં શબ્દો એકાર્યક છે. અત્યંત હર્ષને સૂચવનાર છે.
લોક પાંચ અસ્તિકાયરૂપ એક દ્રવ્ય હોવાથી તવાળો છે. લંબાઈ-પહોળાઈઘેરાવાવાળો છે. “થયું' આદિ ક્રિયાપદોથી પૂર્વોક્ત પદોનું જ તાત્પર્ય કહ્યું છે. અચલ હોવાથી ધવ છે. ધવ પદાર્થ અનિયતરૂપ પણ હોય, તેથી કહ્યું કે નિયત છે. નિયત દ્રવ્ય કદાયિક પણ હોય, તેથી કહ્યું - સર્વેક્ષણે વિધમાન હોવાથી શાશ્ચત છે, તે નિયતકાળ અપેક્ષાએ પણ હોય, તેથી કહ્યું કે અવિનાશીત્વથી અક્ષય છે, આ બહુતર પ્રદેશાપેક્ષાથી હોય તેથી કહ્યું – અભયપદેશી હોવાથી અવ્યય છે. તે દ્રવ્યથી પણ અવ્યય હોય માટે કહ્યું અવસ્થિત છે કેમકે તેના પર્યાયો અનંત છે. તાત્પર્ય કે તે નિત્ય છે.
એક ગુણ કાળો આદિ વર્ણ વિશેષ અને બીજા પણ ચૂળ સ્કંધોના ગુર-લઘુ પયયિો તથા અણુઓના, સૂમ સ્કંધોના અને અમૂર્ત વસ્તુઓના અમુલઘુ પર્યાયિો. જ્ઞાનવિશેષ કે બુદ્ધિકૃત નિર્વિભાગ વિભાગો, ઔદારિકાદિ શરીરને આશ્રીને અનંત ગુરુલઘુ પર્યાયો, કામણાદિ શરીર તથા જીવને આશ્રીને અગુરુલઘુ પયયો.
આ સૂત્રથી સિદ્ધિ સંબંધી પ્રશ્ન અને તેના ઉત્તર સૂત્રના અંશનું સૂચન કર્યું છે. તે બંને આ રીતે - સિદ્ધિ - x • ચાર ભેદે - x • જો કે સિદ્ધિ સર્વકર્મના ક્ષયરૂપ છે અથવા સિદ્ધના આધાર એવા આકાશ દેશરૂપ છે. તો પણ અહીં સિદ્ધિ શબ્દથી ઈષત પ્રામારા પૃથ્વી લીઘેલી છે. કેમકે તે સિદ્ધના આધારભૂત આકાશ પાસે આવી છે. તે સિદ્ધિનો ઘેરાવો ૧,૪૨,૩૦,૨૪૯ યોજન અને કંઈક ન્યૂન બે ગાઉ છે.
(૧) વલયમરણ - અતિ ભૂખથી વલવલતા જીવનું અથવા સંયમથી ભ્રષ્ટ થતાં જીવનું મરણ, (૨) વશાઈમરણ - દીપકલિકાના રૂપથી અંજાયેલ આંખવાળા પતંગિયા પેઠે ઈન્દ્રિયવશથી દુ:ખી થયેલ જીવનું મરણ. (3) અંતઃશલ્યમરણ - દ્રવ્યથી અનુશ્રુત અસ્ત્રાદિ અને ભાવથી અતિચારવાળા જીવનું મરણ. (૪) તદ્ભવમરણ - તે ભવને માટે અતિ મનુષ્યાદિ થઈને મનુષ્યાદિનું જ આયુ બાંધી મરવું તે.
(૫) શસ્ત્રાવપાટનમરણ - છરી આદિ વડે શરીરને વિદારવાથી થતું મરણ. (૬) વૈહાયત- આકાશમાં થોલ, ઝાડની ડાળી સાથે ફાંસો બાંધી નીપજાવાતું મરણ. (9) વૃદ્ધ પૃષ્ઠ - માંસ લુબ્ધ શીયાળાદિ વડે વિદારિત કે હાથી-ઉંટ-ગધેડા આદિના ભવમાં ગીધાદિ વડે ભક્ષિત થવાથી થતું મરણ. બાર પ્રકારના અને એવા બીજા કોઈ પ્રકારના બાળમરણથી મરતા જીવનો સંસાર વધે છે. - ૪ -
પાદપોપણમન-વૃક્ષ માફક હાલ્યા-ચાલ્યા વિના સ્થિર રહેવું છે. આ મરણ ચારે પ્રકારના આહારના ભાગથી જ થઈ શકે છે. નિહિિરમ-સાધુ ઉપાશ્રયમાં મરણ પામે, તેનો દેહ બહાર કાઢીને સંસ્કારાય તે. અનિહરિમ-અટવીમાં મરણ થાય છે. ક્યાંક અહીં “ઈણિતમરણ’ કહ્યું છે. તે ભક્ત પ્રત્યાખ્યાનનો ભેદ છે, માટે નથી કહેતા.
તે કાત્યાયન ગમીય કંટક બોધ પામ્યો. શ્રમણ ભગવંત મહાવીરને વંદન, નમસ્કાર કરીને આ પ્રમાણે કહ્યું - ભગવાન ! હું આપની પાસે કેવલી પ્રજ્ઞપ્ત ધર્મને સાંભળવા ઈચ્છું છું. - હે દેવાનુપિય! સુખ ઉપજે તેમ કર વિલંબ ન કર. પછી શ્રમણ ભગવત મહાવીરે કાત્યાયન ગમીય કુંદકને અને મહીંમોટી હર્ષદાને ધર્મ કહો. [અહીં] ધમકથા કહેવી. ત્યારે તે સ્કંદક, શ્રમણ ભગવંત મહાવીર પાસે ધર્મ સાંભળી, અવધારી, સ્ટ-તુષ્ટ યાવતુ વિકસિત હદયી થઈ, ઉભો થયો. શ્રમણ ભગવંત મહાવીરને ત્રણ વખત દક્ષિણ પ્રદક્ષિણા કરી, કરીને પ્રમાણે કહ્યું – આ નિર્ગસ્થ પ્રવચનમાં • • • હું શ્રદ્ધા રાખું છું, પીતિ રાખું છું, મને તે એ છે, હું તેનો સ્વીકાર રું છું. હે ભગવન્! એ એમ જ છે, એ તે રીતે જ છે. સત્ય છે - સંદેહરહિત છે - ઈષ્ટ છે - પ્રતીષ્ટ છે . ઈષ્ટ પ્રતીષ્ટ છે, જે રીતે આપે કહેલ છે.
એમ કરીને તે કંદક ભગવંત મહાવીરને વાંદે છે, નમે છે, પછી ઈશાન ખૂણામાં જઈ મિદંડકને, ડિકાને ચાવ વઓને એકાંતે મૂકે છે. પછી જ્યાં શ્રમણ ભગવંત મહાવીર છે, ત્યાં આવે છે, આવીને ભગવંત મહાવીરને મણ વખત દક્ષિણ પ્રદક્ષિણા કરે છે, કરીને ચાવતુ નમીને આ પ્રમાણે કહ્યું - જરા, મરણના દુઃખથી આ લોક સળગેલો છે, વધુ સળગેલો છે, આલિd-પલિત છે. જેમ કોઈ ગૃહસ્થ હોય, તેનું ઘર સળગતું હોય, તે ઘરમાં તેનો બહુ મૂલ્યવાન પણ આજ વજનવાળો સામાન હોય, તે સામાનને લઈને એકાંતમાં જાય છે, કેમકે તે વિચારે છે કે - આ મને આગળ હિત-સુખ-ક્ષેમ-કલ્યાણ અને પરંપરાઓ કુશળ થશે. તેમ હે દેવાનુપિયા મારો આત્મા એક સામાનરૂપ છે, મને ઈષ્ટકાત-પ્રિય-મનોજ્ઞ-મણામ-આય-વિશ્વાસપાત્ર-સંમત-બહુમત-અનુમત-ઘરેણાની કરંડીયા જેવો છે.
– માટે તેને ઠંડી, તાપ, ભૂખ, તરસ, ચોર-વાઘ કે સર્ષ, ડાંસ-મચ્છર, વાત-પિતmળેખમન્સનિપાત, વિવિધ રોગાતંક, પરીષહ-ઉપસર્ગ નુકસાન ન કરે અને જે હું તેને બચાવી લઉં તો તે પરલોકમાં હિત-સુખ-ક્ષેમ-પરંપરાએ કલ્યાણરૂપ થશે.
- તેથી હે દેવાનુપિય! હું ઈચ્છું છું કે આપની પાસે હું રવયમેવ-મુંડિત થાઉં, ક્રિયા શીખું, સૂત્ર-અર્થભણું, આચાર-ગોચર-વિનય-વિનયનું ફળ-ચરણકરણ-સંયમ યમ-સંયમ નિવહક આહારના નિરૂપણને અથ4િ આવા પ્રકારને ધમને કહો.
ત્યારે શ્રમણ ભગવંત મહાવીરે કાત્યાયન ગૌમીય કંદકને વયમેવ દીક્ત આ યાવત ધર્મ કહ્યો. - હે દેવાનુપિય! આ પ્રમાણે જવું રહે - બેસવું - સૂવું - ખાવું - બોલવું. આ રીતે ઉઠીને પાણ-ભૂત-જીવ-સાવોને વિશે સંયમથી વર્તતું. આ બાબતે જરા પણ પ્રમાદ ન કરવો. ત્યારે તે સ્કંદક મુનિએ