Book Title: Agam Satik Part 09 Bhagavati Sutra Gujarati Anuwad 1
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar
View full book text
________________
૨/-/૧/૧૧૨
વ્યાવૃત્તભોજી શ્રમણ ભગવંત મહાવીરનું શરીર ઉદાર, શ્રૃંગાર-કલ્યાણ-શિવધન્ય-મંગલરૂપ, અલંકારો વિના શોભતું, લક્ષણ-વ્યંજન-ગુણ વડે યુક્ત, શોભાવાળું અતિ અતિ શોભાયમાન હતું.
પછી તે સ્કંદક, વ્યાવૃત્તભોજી શ્રમણ ભગવંત મહાવીરના ઉદાર યાવત્ અતિ શોભતા શરીરને જોઈને હૃષ્ટ, તુષ્ટ, આનંદિત ચિત્ત, પ્રીતિમના, પરમ સૌમનસ્ય, હર્ષના વશ વિકસીત હ્રદયી થઈ, જ્યાં શ્રમણ ભગવંત મહાવીર હતા ત્યાં આવ્યો. આવીને શ્રમણ ભગવંત મહાવીરને ત્રણ વખત આદક્ષિણ પ્રદક્ષિણા
કરી યાવત્ ર્યુપાસે છે.
-
હૈ સ્કંદક ! એમ મંત્રી, શ્રમણ ભગવંત મહાવીરે સ્કંદકને આ પ્રમાણે કહ્યું – હે સ્કંદક ! શ્રાવસ્તી નગરીમાં પિંગલ સાધુએ તને આક્ષેપપૂર્વક આમ પૂછ્યું હતું કે હે માગધ ! લોક સાંત છે કે અનંત ? ઇત્યાદિ. અને તું જલ્દી મારી પાસે આવ્યો છે. સ્કંદક ! શું આ વાત યોગ્ય છે ? હા, છે. હે સ્કંદક ! તારા મનમાં આવા પ્રકારે સંકલ્પ થયેલો કે – શું લોક સાંત છે કે અનંત ? તેનો અર્થ આ છે
-
૧૪૧
હે સ્કંદક ! મેં લોકને ચાર પ્રકારે કહ્યો છે - દ્રવ્યથી, ક્ષેત્રથી, કાળથી, ભાવથી, દ્રવ્યલોક એક અને સાંત છે. ક્ષેત્રલોક અસંખ્યાત કોડાકોડી યોજન લાંબો-પહોળો છે, તથા તેની પરિધિ અસંખ્યાત કોડાકોડી યોજન છે અને તે સાંત છે. કાળલોક કદી ન હતો એમ નથી, કદી ન હોય એમ નથી, કદી નહીં હશે એમ નથી. તે હંમેશા હતો . છે અને રહેશે. તે ધ્રુવ, નિયત, શાશ્વત, અક્ષય, અવ્યય, અવસ્થિત અને નિત્ય છે. વળી તે અનંત છે. ભાવલોકઅનંતવર્ણ-ગંધ-રસ-સ્પર્શ પર્યવરૂપ છે. અનંત સંસ્થાન-ગુરુલઘુપર્યાવ-અગુરુ લઘુ પર્યાવરૂપ છે, તેનો અંત નથી. તો હૈ સ્કંદક ! લોક દ્રવ્ય અને ક્ષેત્રથી તવાળો છે અને કાળ તથા ભાવથી અંત વગરનો છે.
વળી તને જે થયું કે જીવ સાંત છે કે અનંત ? તેનો આ ઉત્તર છે - યાવત્ - દ્રવ્યથી જીવ એક અને અંતવાળો છે, ક્ષેત્રથી જીવ અસંખ્ય પદેશિક, અસંખ્ય પ્રદેશાવગાઢ અને સાંત છે. કાળથી જીવ કદી ન હતો તેમ નથી યાવત્ નિત્ય છે અને તે અનંત છે. ભાવથી જીવ અનંત જ્ઞાન, દર્શન, અગુરુલઘુ પ્રાયિરૂપ છે, તે અનંત છે. તેથી જીવ દ્રવ્ય અને ક્ષેત્રથી સ ંત છે. કાળ અને ભાવથી અનંત છે.
-
-
વળી હૈ સ્કંદક! તને જે આ વિકલ્પ થયો - યાવત્ - સિદ્ધિ સાંત છે કે અનંત? તેનો ઉત્તર આ મેં “સિદ્ધિ” ચાર પ્રકારે કહી છે - દ્રવ્યથી સિદ્ધિ એક અને અંતવાળી છે, ક્ષેત્રથી સિદ્ધિ લંબાઈ પહોળાઈ-૪૫ લાખ યોજન છે, તેની પરિધિ ૧,૪૨,૩૦,૨૪૯ યોજનથી કંઈક વિશેષાધિક છે. તથા તેનો અંત છે. કાળથી સિદ્ધિ કર્દી ન હતી તેમ નથી ઇત્યાદિ પૂર્વવત્ ભાવથી સિદ્ધિ ભાવલોક માફક કહેવી. એ રીતે દ્રવ્યસિદ્ધિ, ક્ષેત્રસિદ્ધિ સાંત છે. કાળસિદ્ધિ, ભાવસિદ્ધિ
૧૪૨
ભગવતી-અંગસૂત્ર સટીકઅનુવાદ/૧
અનંત છે.
હે સ્કંદક ! તને જે એમ થયું કે - યાવત્ - સિદ્ધો અંતવાળા છે કે અંતરહિત ? એ પ્રમાણે યાવત્ દ્રવ્યથી સિદ્ધ એક અને સાંત છે, ક્ષેત્રથી સિદ્ધ અસંપદેશિક, અસંખ્યપદેશાવગાઢ છે. તે સાંત છે, કાળથી સિદ્ધ સાદિ અનંત છે. તેનો અંત નથી. ભાવથી સિદ્ધો અનંતાજ્ઞાનપવા-દર્શનપવા યાવત્ અગુરુલઘુપર્યંતા છે અને અનંત છે. [દ્રવ્ય અને ક્ષેત્રથી સાંતકાળ અને ભાવથી અનંત છે.]
હૈ સ્કંદક ! તને એવો જે સંકલ્પ થયો કે - કયા મરણે મરતા તેનો સંસાર વધે કે ઘટે ? તેનો ખુલાસો આ છે – હે સ્કંદક ! મેં બે ભેદે મરણ કહ્યું છે – બાળમરણ, પંડિતમરણ. તે બાળમરણ શું છે ? તે બાર ભેદે છે – વલય, વાઈ, તોશલ્ય, તદ્ભવ, ગિપિતન, પતન, જલપ્રવેશ અગ્નિપ્રવેશ, વિશ્વભક્ષણ, શસ્ત્ર વડે, વેહાયસ અને વૃદ્ધપૃષ્ઠ-મરણ. હે સ્કંદક ! આ બાર પ્રકારના બાળમરણથી મરતા જીવ અનંત નૈરકિ ભવ ગ્રહણથી આત્માને જોડે છે. તિર્યંચ-મનુષ્ય-દેવગતિરૂપ અનાદિ-અનંત, દીર્ધકાળ ચતુર્ગતિક સંસારરૂપ વનમાં ભમે છે. તેથી તે મરણે મરતા સંસાર વધે છે તે બાળમરણ છે.
તે પંડિત મરણ શું છે? બે ભેદે છે. પાદપોપગમન અને ભાત્યાખ્યાન, તે પાદપોપગમન મરણ જે ભેટ - નિહાર્રિમ અને અનિહમિ. આ બંને નિયમા પતિકર્મ છે, તે પાદપોપગમન કહ્યું. તે ભકતપ્રત્યાખ્યાન મરણ બે ભેદે - નિહાર્રિમ અને નિહારિમ. આ બંને નિયમા પ્રતિકર્મ છે. આ ભક્ત પ્રત્યાખ્યાન
મરણ કહ્યું.
હે સ્કંદક ! બંને જાતના પંડિત મરણથી મરતો જીવ અનંત નૈયિક ભવ ગ્રહણથી પોતાના આત્માને જુદો કરે છે ચાવત્ સંસારને ઓળંગી જાય છે. તે રીતે મરતો સંસારને ઘટાડે છે આ પંડિત મરણ કહ્યું. હૈ સ્કંદક ! આ રીતે બંને મરણ મરતો સંસાર વધારે કે ઘટાડે.
• વિવેચન-૧૧૨ [અધુરેથી]
ધર્માચાર્ય છે - કેમ? ધર્મોપદેશક છે. જ્ઞાન-દર્શન ઉત્પન્ન થયું છે, ત્યારથી સંશુદ્ધ છે. વંદનાદિ યોગ્ય હોવાથી અર્હત્ છે, રાગાદિ જિતવાથી જિન છે. કોઈની સહાયવિના જ્ઞાનવાન હોવાથી કેવલી છે. તેથી જ ભૂત-વર્તમાન-ભાવિને જાણનાર છે. તે દેશજ્ઞને પણ હોય, તેથી કહ્યું – સર્વજ્ઞ, સર્વદર્શી છે. પ્રતિદિન આહાર લેનાર છે. પ્રધાન, અલંકારાદિ જે શોભા તે શ્રૃંગાર. – તેના જેવી અતિ શોભાવાળા છે. શ્રેય, ઉપદ્રવરહિત કે અનુપદ્રવના હેતુ છે, ધર્મરૂપ ધનને પામેલ અથવા ધર્મરૂપ ધનમાં સાધુ કે તેને યોગ્ય છે, હિતાર્થ પ્રાપ્તિમાં સાધનરૂપ છે, મુગટ આદિ કે વસ્ત્રાદિથી અલંકૃત નથી. માન ઉત્માનરૂપ લક્ષણ - ૪ - ૪ - પ્રમાણોપેત અર્થાત્ સ્વઅંગુલથી માપતા ૧૦૮ આંગળ ઉંચા છે. - ૪ - મષ તિલાકાદિ કે સહજલક્ષણ અને પાછળથી થયેલ વ્યંજનયુક્ત છે. સૌભાગ્યાદિ કે લક્ષણ-વ્યંજન ગુણયુક્ત
