Agam Satik Part 09 Bhagavati Sutra Gujarati Anuwad 1

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 53

૧/-/૫/૬૧,૬૨
(૭) ઘણાં ક્રોધી અને લોભી છે અથવા (૧) ઘણાં ક્રોધી, એક માની, એક માચી છે. અથવા (૨) ઘણાં ક્રોધી, એક માની, ઘણાં માચી છે. અથવા (૩) ઘણાં ક્રોધી, ઘણાં માની, એક માયી છે. અથવા (૪) ઘણાં ક્રોધી, ઘણાં માની, ઘણાં માયી છે. - - - આ પ્રમાણે ક્રોધ-માન-લોભ વડે ચાર ભેદ, આ પ્રમાણે ક્રોધમાયા-લોભ વડે ચાર ભેદ. પછી માન, માયા, લોભની સાથે ક્રોધ વડે ભંગ કરવા તે ચતુષ્ક સંયોગી આઠ ભંગ થશે. આ રીતે ક્રોધને મૂક્યા સિવાય ૨૭-ભંગ
કહેવા.
૧
ભગવન્ ! રત્નપ્રભા પૃથ્વીના ૩૦ લાખ નરકાવાસોમાં એક-એક નરકાવાસોમાં એક સમયાધિક જઘન્યસ્થિતિ વર્તીત નૈરયિકો શું ક્રોધોયુક્ત છે ? કે માન-માયા-લોભોપયુકત છે ? ગૌતમ! એકાદ ક્રોધી, માની, માસી,
લોભી હોય છે અથવા ઘણાં ક્રોધી, માની, માચી, લોભી હોય છે અથવા કોઈ એક ક્રોધી અને માની હોય અથવા કોઈ એક ક્રોધી અને ઘણાં માની હોય એ રીતે ૮૦ ભેદ થયા.
એ પ્રમાણે યાવત્ સંખ્યેય સમયાધિક સ્થિતિવાળા નૈરયિક માટે જાણવું. અસંખ્યેય સમયાધિક સ્થિતિને ઉચિત ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિમાં ૨૭-ભાંગા કહેવા. • વિવેચન-૬૧,૬૨ -
પૃથ્વી - ૪ - ૪ - ઉપલક્ષણત્વથી પૃથ્વી આદિ જીવાવાસોમાં કહેવું. સ્થિતિ એટલે સ્થિતિ સ્થાનો કહેવા. એ રીતે અવગાહના સ્થાનો. શરીરાદિ પદો સ્પષ્ટ છે. - ૪ - એ રીતે સ્થિતિ સ્થાનાદિ દશ વસ્તુ સંબંધે આ ઉદ્દેશામાં વિચારવાનું છે. ગાયાનો સંક્ષેપાર્થ કહ્યો, હવે ગાથાનો વિસ્તારાર્થ સૂત્રકાર સ્વયં કહે છે –
રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં સ્થિતિ સ્થાનોને નિરૂપવા કહે છે – સૂત્ર સ્પષ્ટ છે, વિશેષ આ - પ્રતિ નરકાવાો સ્થિતિ - આયુષ્ય, સ્થાન - વિભાગ. આ સ્થિતિ સ્થાન અસંખ્યેય છે. કેવી રીતે ? પહેલી પૃથ્વીની અપેક્ષાએ જઘન્ય સ્થિતિ ૧૦,૦૦૦ વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટિ તે સાગરોપમ. જઘન્ય સ્થિતિમાં એક-એક સમય વૃદ્ધિથી અસંખ્યેય સ્થિતિ સ્થાન થાય કેમકે સાગરોપમના સમય અસંખ્યેય છે. નરકાવાસોની અપેક્ષાએ પણ તે અસંખ્યેય છે. માત્ર તેની જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટતાથી અન્યથી જાણવી.
જેમકે – પહેલા પ્રસ્તટે નરકમાં જઘન્યસ્થિતિ ૧૦,૦૦૦ વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ ૯૦,૦૦૦ વર્ષ. જઘન્ય ૧૦,૦૦૦ વર્ષ સ્થિતિ તે એક સ્થિતિ સ્થાન, તે પ્રત્યેક નકે ભિન્ન ભિન્ન છે. તેમાં એક સમય વધારો તો બીજું સ્થિતિ સ્થાન, તે પણ વિચિત્ર છે. એ રીતે યાવત્ અસંખ્યેય સમય વધારવા. હવે સૌથી છેલ્લું સ્થિતિ સ્થાન દેખાડવા કહે છે –
વિવક્ષિત નસ્કાવાસ પ્રાયોગ્ય એવી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ. આ સ્થિતિ સ્થાન પણ વિચિત્ર છે, કેમકે ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ વિચિત્ર હોય છે.
એ પ્રમાણે સ્થિતિ સ્થાન પ્રરૂપી, તેમાં જ ક્રોધાદિ ઉપયોગવાળા નાસ્કોના વિભાગને દેખાડવા આ સૂત્ર કહે છે – જે નકાવાસમાં જઘન્ય જેટલી સ્થિતિ હોય
ભગવતી-અંગસૂત્ર સટીકઅનુવાદ/૧
તેમાં વર્તતા નાસ્કો શું ક્રોધોપયુક્ત છે ? ઇત્યાદિ પ્રશ્ન. તેનો ઉત્તર આ છે – પ્રત્યેક નરકે જઘન્ય સ્થિતિક વૈરયિકો હંમેશા હોય છે. તેમાં પણ ક્રોધીના બહુપણાથી ૨૭ભંગો. એકાદિથી સંખ્યાત સમયાધિક જઘન્ય સ્થિતિક વૈરયિકોને કદાચિત્ હોવાથી તેમાં ક્રોધાદિયુક્તની સંખ્યા એક અને અનેકે ૮૦ ભંગો છે.
૯૨
એકેન્દ્રિયોમાં સર્વ કષાય ઉપયુક્ત જીવો પ્રત્યેક ગતિમાં ઘણાં છે, માટે અભંગ સમજવું. કહ્યું છે – જ્યાં વિરહનો સંભવ ન હોય ત્યાં ૮૦ ભંગો કરવા, વિરહ ન હોય ત્યાં અભંગ કે ૨૭ ભંગ. આ વિરહ સત્તાની અપેક્ષાએ જાણવો, ઉત્પાદની અપેક્ષાએ નહીં. કેમકે રત્નપ્રભામાં ૨૪-મુહૂર્તનો ઉત્પાદ વિરહકાળ કહ્યો છે. - x
- X -
દરેક નકે સ્વ-સ્વ સ્થિતિ અપેક્ષાએ જઘન્યસ્થિતિક વૈરયિક હંમેશાં ઘણાં હોય છે. નાકભવ ક્રોધોદયથી અતિ વ્યાપ્ત છે. માટે બધાં નૈયિકો ક્રોધોપયુક્ત છે, તે એક ભંગ અથવા બે-ત્રણ-ચાર સંયોગ સંબંધી ભાંગા દર્શાવ્યા છે. તેમાં દ્વિક સંયોગમાં બહુવચનાંત ક્રોધની સાથે છ ભંગો કરવા. તે આ રીતે – ક્રોધી અને માની, ઘણાં ક્રોધી-ઘણાં માની. એ રીતે માયા અને લોભ સાથે એક અને બહુવચનથી બબ્બે એટલે ચાર. એમ કુલ છ ભંગ થયા. - - ત્રિક સંયોગે ૧૨ ભેદ. ક્રોધમાં બહુવચન અને માન-માયામાં એકવચન. મનમાં એકત્વ અને માયામાં બહુત્વ તે બીજો ભંગ, માનમાં બહુત્વ અને માયામાં એકત્વ તે ત્રીજો, માન અને માયા બંનેમાં બહુત્વ તે ચોથો ઇત્યાદિ - ૪ -
-
– ચતુષ્ક સંયોગમાં આઠ ભંગો - ક્રોધમાં બહુવચન અને માન-માયા-લોભમાં એકવચન તે એક ભંગ, એ રીતે લોભ-માયા-માનને ક્રમશઃ બહુવચનાંત કરવા ઇત્યાદિ રૂપે આઠ ભંગ થાય.
આ પ્રમાણે જઘન્ય સ્થિતિક વૈરયિકોમાં ૧-૬-૧૨-૮ એ બધાં મળીને ૨૭ ભંગ થાય, એ બધામાં ક્રોધ બહુવચનાંત જ રહે.
૦ સમયાધિક જઘન્ય સ્થિતિમાં વર્તમાન નૈરયિકનો પ્રશ્ન-ઉત્તરમાં ૮૦ ભંગ કહ્યા. એક સમયથી યાવત્ સંખ્યેય સમયાધિક જઘન્ય સ્થિતિમાં નારકો હોતા નથી. જો હોય તો એક કે અનેક હોય. તેથી ક્રોધાદિમાં એક સંખ્યાથી ચાર વિકલ્પ, બહુત્વથી બીજા ચાર ભંગ. દ્વિકસંયોગે ૨૪ ભંગ થાય. તે આ રીતે – ક્રોધ અને માનમાં એકત્વ-બહુત્વથી ચાર ભંગ, એ રીતે ક્રોધ-માયાના ૪, ક્રોધ-લોભના ૪, માન-લોભના ૪, માયા-લોભના-૪, એ બધાં મળીને ૨૪ ભંગ.
ત્રિકસંયોગે ૩૨ ભંગ – ક્રોધ-માન-માયામાં એકત્વથી એક ભંગ, એમાં જ માયામાં બહુત્વથી બીજો, એ બંનેમાં માનના બહુત્વથી બીજા બે, એ રીતે ચાર ભંગ. ક્રોધના બહુત્વી બીજા ચાર, એ રીતે આઠ ભંગ. - એ રીતે ક્રોધ-માન-લોભ
સંબંધે આઠ ભંગ. – ક્રોધ, માયા, લોભ સંબંધે આઠ ભંગ. માન-માયા-લોભથી આઠ ભંગ. એમ બધાં મળીને ૩૨-ભંગ થાય. - - ચતુષ્કસંયોગે ૧૬ ભંગ છે, તે આ રીતે ક્રોધ, માન, માયા, લોભ બધામાં એકવચનથી એક ભંગ, તેમાં જ લોભને
-