Agam Satik Part 09 Bhagavati Sutra Gujarati Anuwad 1

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 68

૧/-/૯/૫
૧૨૧
સિવાયનો કાયયોગ ગુરુલઘુ દ્રવ્યોનો બનેલ હોવાથી ગુરુલઘુ છે. ધમસ્તિકાયાદિ દ્રવ્યો, તેના નિર્વિભાગ અંશરૂપ પ્રદેશો, વર્ણ-ઉપયોગાદિ પયયિો ગુરુલઘુ, અગુરુલઘુ કહેવા. કેમકે સૂક્ષ્મ અને અમૂર્ત છે તે અગુરુલઘુ છે, બાદર છે તે ગુરુલઘુ છે. પ્રદેશ અને પર્યવો દ્રવ્યના સંબંધી હોવાથી તે તે દ્રવ્ય સ્વભાવના છે.
• સૂત્ર-૯૬ :
ભગવદ્ ! લાઘવ, આ ચ્છા , અમૂછ, અમૃદ્ધિ, અપતિબદ્ધતા, એ બધું શ્રમણ નિર્ણન્યો માટે પ્રશસ્ત છે ? હા, ગૌતમ ! છે.. ભગવન્! અક્રોધત્વ, અમાનવ, અમાયાન્ત, અલોભવ શ્રમણ નિત્થો માટે પ્રશસ્ત છે? હા, ગૌતમ ! છે.. ભગવન ! કાંક્ષાપદોષ ક્ષીણ થતાં શ્રમણ નિબ્ધિ અંતઃકર અને અંતિમ શરીરી થાય? અથવા પૂર્વમાં બહુ મોટી થઈ વિહાર કરે પછી સંવૃત્ત થઈ કાળ કરે, તો પછી સિદ્ધ થાય યાવત સર્વ દુઃખનો અંત કરે ? હા, ગૌતમ! કરે.
- વિવેચન-૯૬ :
લાઘવ-ઓછી ઉપધિપણું. આહારાદિની ઓછી અભિલાષા, ઉપધિના સંરક્ષણ માટે અનુબંધાભાવ, ભોજનાદિમાં પરિભોગકાળે અનાસકિત સ્વજનાદિમાં નેહાભાઈ, એ પાંચ શ્રમણ નિploથો માટે પ્રશસ્ત છે. અથવા લાઘવપણું પ્રશસ્ત છે, તે લાઘવપણું એટલે અલોચ્છા આદિ.
લાઘવિકનું પ્રશસ્તપણું કહ્યું. તે ક્રોધાદિ અભાવે જ હોય છે. માટે ક્રોધાદિ દોષોના અભાવને પ્રશંસવા અને ક્રોધાદિ દોષોના અભાવ વિના ન બની શકે તેવું કાંક્ષાપ્રદોષના ક્ષયનું કાર્ય છે, તે કહેવા માટે ક્રમથી બે સૂત્ર કહ્યા. તેમાં વિશેષ આ - કાંક્ષા એટલે બીજા મતની આસક્તિ, તે જ પ્રકૃષ્ટ દોષ અથવા કાંક્ષા એટલે રાગ. પ્રદોષ એટલે દ્વેષ.
કાંક્ષા-બીજા મતનો આગ્રહ. આ બીજા મતની વિપરીતતા કહે છે. • સૂઝ-૯૩ -
ભગવન! ન્યતીર્થિકો આ પ્રમાણે કહે છે – ભાણે છે . જણાવે છે - પ્રરૂપે છે કે - એક જીવ એક સમયે બે આયુ કરે છે, તે આ • આ ભવનું આયુ, પરભવનું આયુ. જે સમયે આ ભવનું આણુ કરે છે, તે સમયે પરભવનું આયુ કરે છે, જે સમયે પરભવનું આયુ કરે છે તે સમયે આ ભવનું આણુ કરે છે. આ ભવનું આણુ કરવાથી પરભવનું આયુ કરે છે, પરભવનું આયુ રવાથી આ ભવનું આયુ કરે છે એ રીતે એક જીવ એક સમયે બે આયુ કરે છે • * * * • તે કેવી રીતે? - ગૌતમ 7 અન્યતીથિકો, જે એ પ્રમાણે કહે છે યાવતુ પરભવનું આયુ. જે આમ કહે છે, તે મિથ્યા કહે છે. ગૌતમ ! હું એમ કહું છું યાવત્ પરણું છું કે જીવ એક સમયે એક આયુ કરે છે અને તે આ ભવનું આયુ અથવા પરભવનું આયુ. જે સમયે પરભવનું આણુ કરે છે, તે સમયે આ ભવનું આવું નથી કરતો, આ ભવનું આણુ કરે છે, તે સમયે પરભવનું આયુ કરતો નથી. આ ભવનું આયુ
૧રર
ભગવતી-અંગસૂત્ર સટીકઅનુવાદ/૧ કરવાથી પરભવનું આયુ નથી કરતો પરભવનું આયુ કરવાથી આ ભવનું આયુ નથી કરતો. એ પ્રમાણે એક જીવ એક સમયે એક આય કરે છે - x • ભગવન ! તે એમ જ છે, એમ જ છે યાવત્ વિચરે છે.
• વિવેચન-૯૭ :
અન્ય ચૂથિક-વિવક્ષિત સંઘવી જુદા સંઘમાં રહેનાર એટલે કે અન્યતીર્થિક. જે આગળ કહેવાશે. સામાન્યથી કહે છે, વિશેષથી કહે છે, યુક્તિપૂર્વક કહે છે, ભેદ કથનથી કહે છે. બે જીવો બે આયુને કરે અથવા એક જીવ જુદે જુદે સમયે બે આયુ કરે, તેમાં વિરોધ નથી. જીવ જે છે, તે પોતાના પર્યાયોના સમૂહરૂપ છે, તે જ્યારે એક આયના પર્યાયને કરે, ત્યારે બીજાને પણ કરે છે, કેમકે જ્ઞાન અને સમ્યકત્વ માફક આયુ સ્વપર્યાયરૂપ છે. વળી જીવ સ્વપર્યાય કર્યા છે, તેમ સ્વીકારવું જોઈએ. અન્યથા સિદ્ધાદિ પયયોની ઉત્પત્તિ સંભવશે નહીં. તેઓ કહે છે–] જે સમયે ઇહભવિક આયુ કરે છે, ત્યારે પહ્મવિકાયુ કરે છે. ઈહભવિક એટલે જે આયુના ફળ રૂપ આ ચાલુભવ છે તે આયુ એ પ્રમાણે પરભવિકાયુ પણ જાણવું. એ રીતે હભવિકાયુ કરવાના સમયે પરમવિકાયુ કરવું એ નિર્ણિત કર્યું. એ જ રીતે પભવિકાયુ કરવાના સમયે ઈહભવિકાયુ નિર્ણત કર્યું. એ રીતે બંને આયુ એક જ સમયે કરવાનું કહીને બંને આયુ એક ક્રિયારી કરવાનું જણાવ્યું. એટલું જ નહીં “જે તેઓ કહે છે, તે ખોટું છે” તેમ કહ્યું.- ૪ -
અન્યતીથિંક મતની અસત્યતા - એક પ્રકારના આત્મ પરિણામ વડે વિરુદ્ધ બે આયુ બાંધી શકાતા નથી. વળી જે પૂર્વે કહ્યું કે સ્વ પર્યાય હોવાથી એક પર્યાયને કરતા બીજો પર્યાય કરે છે. તે અનિશ્ચિત છે. જેમ આત્મા સિદ્ધત્વ પર્યાયિને કરતાં સંસારી પયિને કરતો નથી. ટીકાકારનું વ્યાખ્યાન આ પ્રમાણે છે - આ ભવનું આયુ
જ્યારે કરે છે - અતિ વેદે છે ત્યારે પરભવાયુ કરે છે - બાંધે છે. એટલે કે આ ભવનું આયુ ભોગવવાથી પરભવાયુ કરે છે - બાંધે છે. આ પમત મિથ્યા છે. કેમકે તાજો જન્મેલો બાળક આ ભવનું આયુ વેદે છે, જો કે ત્યારે જ પરભવાયુ બાંધે, તો દાન, અધ્યયનાદિ વ્યર્થ થશે. આ આયુબંધ કાળ બીજો હોય તેમ જાણવું. અન્યથા ઉક્ત માન્યતા ખોટી સાબિત ન થઈ શકે.
અન્યતીચિંકના પ્રસ્તાવથી આ કહે છે - • સૂત્ર-૯૮ -
તે કાળે તે સમયે પાdfપત્નીય કાલાયવેષિપુત્ર નામક અણગાર જ્યાં સ્થવિર ભગવંતો હતા, ત્યાં જાય છે, જઈને સ્થવિર ભગવંતોને આ પ્રમાણે કહે છે - હે સ્થવિરો ! તમે સામાયિક જાણતા નથી, સામાયિકનો અર્થ જાણતા નથી, પચ્ચકખાણ જાણતા નથી, ચક્ખાણનો અર્થ જાણતા નથી. સંયમ જાણતા નથી, સંયમનો અર્થ જાણતા નથી. સંવર જાણતા નથી, સંવરનો અર્થ જાણતા નથી, વિવેક જાણતા નથી, વિવેકનો અર્થ જાણતા નથી, યુન્સર્ગ જાણતા નથી, વ્યુત્સર્ગનો અર્થ જાણતા નથી.