Agam Satik Part 09 Bhagavati Sutra Gujarati Anuwad 1

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 34

૧/-/૧/૨
સમાપtવાદિ વિશેષણો સહિત, તેઓને સંયતાદિ વિશેષણો જોડવા.
તેમાં સૂત્રકમ આ રીતે - હે ભગવન્ ! સલેશ્યક જીવો શું આભારંભી છે ? ઇત્યાદિ. વિશેષ એ કે - જીવને સ્થાને ‘લેશ્યાવાળા' એમ કહેવું. અને કૃષ્ણાદિ ભેદે બીજ છ દંડક મળીને કુલ ૩-દંડક થશે. સામાન્ય જીવ દંડક માફક કૃણાદિ ત્રણ જીવસમૂહનો દંડક પ્રમત્ત, અપ્રમત્ત વિશેષણ વર્જિત કહેવો. કૃષ્ણાદિ ત્રણ પ્રશસ્ત ભાવ લેસ્યામાં સંયતત્વ હોતું નથી. “પૂર્વે સાધુપણાને પ્રાપ્ત જીવ કોઈપણ લેસ્થામાં હોય છે.” એમ જે કહ્યું, તે દ્રવ્ય લશ્યાને આશ્રીને માનવું. તેથી ભાવકૃણવેશ્યા આદિમાં પ્રમતાદિ વિશેષણોનો અભાવ કહ્યો. તેનું સૂત્ર ઉચ્ચારણ છે તે સ્પષ્ટ હોવાથી અહીં અનુવાદ કર્યો નથી. • x-x- વિશેષ એ કે- તેજોલેશ્યાદિ દંડકોમાં સામાન્ય જીવનું સરખાપણું લેતાં સિદ્ધો ન કહેવા. કેમકે સિદ્ધો લેસ્સારહિત હોય છે. [પ્રશ્નવૃત્તિ મુજબ જાણવો.]
ભવ હેતુરૂપ આરંભ કહ્યો. હવે ભવ અભાવરૂપ ધર્મ કહે છે - • સૂત્ર-૨૩ :
ભગવત્ ! જ્ઞાન ઈહભાવિક છે, પરભવિક છે, કે તદુ ભયભાવિક છે ? ગૌતમહભાવિક પણ છે. પરભવિક પણ છે, તદુભયભવિક પણ છે. દર્શન પણ એમ જ જાણવું. ભગવદ્ ! ચાસ્ત્રિ ઇહભાવિક છે, પરભવિક છે કે તદુભયભવિક? ગૌતમ ! તે ઇહભાવિક છે. પરભાવિક કે તદુભયભવિક નહીં એ રીતે તપ, સંયમ જાણવા.
• વિવેચન-૨૩ :
સૂત્ર સ્પષ્ટ છે. વિશેષ આ - જે આ જન્મમાં વર્તતું હોય, પણ ભવાંતરમાં નહીં તે ઇeભવિક. -x • શું આ ભવમાં વર્તવાવાળું જ્ઞાન છે ? પાભવિક - ચાલુભવ પછી અનંતર ભવે અનુગામીપણે જે વર્તે તે પારભવિક. તે જ્ઞાન છે ? અથવા આ ભવપરભવ લક્ષણવાળ તરુભયભવિક જ્ઞાન છે ? અહીં પારભવિકના અર્થમાં પછીના, પછીના બીજા, ત્રીજા આદિ ભવમાં વર્તનારું જ્ઞાન “તદુભય”માં ગ્રહણ કરવું. આ રીતે પ્રગ્નસૂગ-ઉત્તરસૂત્ર સુગમ છે. વિશેષ આ કે – આ ભવે શીખેલ જ્ઞાન આવતા ભવે ન જાય તે ઈહભવિક, બીજા ભવમાં જાય તે પરમવિક અને પરભવ તથા પરતરભવમાં જાય તે તદુભયભવિક.
| દર્શન પણ આ રીતે સમજવું. મોક્ષમાર્ગના અધિકારથી દર્શન એટલે સમ્યકત્વ. કહ્યું છે - સમ્યગ્રદર્શન, જ્ઞાન, ચાસ્ત્રિ એ મોક્ષમાર્ગ છે. જ્યાં જ્ઞાન, દર્શનનું જ ગ્રહણ કર્યું હોય ત્યાં દર્શન એટલે સામાન્ય બોધરૂપ જ્ઞાન સમજવું. પ્રશ્ન અને ઉત્તર વડે દર્શન પણ જ્ઞાનની જેમ સમજવું.
ચારિત્ર માં ઉત્તરમાં વિશેષ છે, તે આ - ચા»િ ઈહભવવર્તી જ છે. જીવ આ ભવમાં ચારિત્રવાળો થઈ, બીજા ભવમાં ચાસ્ટિવાનુ થતો નથી. કેમકે ગૃહિત ચારિત્ર જીવતાં સુધી જ હોય. સર્વવિરત, દેશવિરત ચાઅિવાતુની ઉત્પત્તિ દેવલોકે હોય છે. દેવલોકે વિરતિનો અભાવ હોવાથી ત્યાં રાત્રિનો અસંભવ છે. મોક્ષગતિ
પ૪
ભગવતી-અંગસૂત્ર સટીકઅનુવાદ/૧ થઈ હોય તો ત્યાં ચારિત્રનો અસંભવ છે. કેમકે ચાસ્ત્રિ કર્મક્ષયાર્થે છે, મોક્ષમાં તેનું પ્રયોજન નથી. વળી તેની પ્રતિજ્ઞાની આ ભવમાં જ સમાપ્તિ હોવાથી, અન્ય ભવસંબંધી પ્રતિજ્ઞા ન ગ્રહણ કરી હોવાથી ચારિત્ર અન્ય ભવમાં જતું નથી. ચાસ્ત્રિ કિયારૂપ હોવાથી શરીરમાં સંભવે, મોક્ષમાં શરીરના અભાવથી યાત્રિનો યોગ સંભવતો નથી. તેથી જ કહે છે - સિદ્ધો ચાીિ નથી, અચાીિ નથી તેમ ચામ્રિાચાસ્ત્રિી પણ નથી. ચાત્રિના તપ અને સંયમ બે ભેદ છે. તેથી તપ, સંયમ પણ એ પ્રમાણે છે તેમ કહ્યું. તપ અને સંયમ ચારિરૂપ જ હોવાથી તે બંને પ્રશ્નોત્તર વડે ચાસ્ત્રિની જેમ કહેવા.
“જો કે જ્ઞાનાદિમાં મોક્ષનું હેતુપણું છે, તો પણ દર્શનમાં જ યત્ન કરવો જોઈએ. કેમકે દર્શન જ મોક્ષનો હેતુ છે. કહ્યું છે – ચાસ્ત્રિયી ભષ્ટનું દર્શનગ્રહણ જ સુંદર છે, કેમકે ચાત્રિ હિત જીવ સિદ્ધ થાય છે. પણ દર્શનરહિત સિદ્ધ થતો નથી. આ પ્રમાણે માનનારને “બોધાર્થે પ્રશ્ન
• સૂત્ર-૨૪ :
ભગવન્ ! શું અસંવૃત્ત અણગાર સિદ્ધ, બુદ્ધ, મુક્ત, નિવૃત્ત, સર્વ દુઃખાંતર થાય છે ? ગૌતમ! આ અર્થ યોગ્ય નથી... ભગવન્! કયા કારણથી આમ કહ્યું? ગૌતમ ! સંવૃત્ત થનગાર યુને છોડીને શિથિલ બંધ બદ્ધ સાત કર્મપકૃતિઓને ઘન બંધન બદ્ધ કરે છે. હૃવ કાલ સ્થિતિકને દીર્ધકાલ સ્થિતિક કરે છે, મંદાનુભાવવાળીને તીવ્ર અનુભાવવાળી કરે છે. અાપદેશકને બહુ પ્રદેશક કરે છે. આયુકમને કદાચિત બાંધે છે અને કદાચિત બાંધતો નથી. અશાતા વેદનીય કમને વારંવાર એકઠું કરે છે તો અનાદિ, અનંત, દીર્ધમાગવાળા ચાતુરંત સંસર કાંતારમાં પર્યટન કરે છે. ગૌતમ! તે કારણથી સંવૃત્તાણગાર સિદ્ધ થતો નથી યાવત - સર્વ દુઃખોનો અંત કરતો નથી.
ભગવત્ ! સંવૃત્ત અણગાર સિદ્ધ થાય? હા, સિદ્ધ થઈને યાવતુ અંત કરે છે.. એવું કેમ કહું ? ગૌતમ ! સંવૃત્ત અણગાર આયુ વજીને ઘન બંધન બદ્ધ સાત કર્મની પ્રકૃત્તિને શિથિલ બંધનબદ્ધ કરે છે. દીર્ધકાલ સ્થિતિકને
સ્વકાલ સ્થિતિક કરે છે, તિવાનુભાવને મંદ અનુભાવવાળી કરે છે. બહુ પ્રદેશકને અલ્પ પ્રદેશીક કરે છે. આયુ કમને બાંધતો નથી. આશાતા વેદનીય કમનો વારંવાર ઉપચય ન કરે, અનાદિ અનંત દીધ માગવાજ ચાતુરંત સંસાર કાંતારને ઉલ્લંઘતો નથી. હે ગૌતમ ! તે કારણથી સંવૃત્ત આણગાર સિદ્ધ થાય છે. આદિ - ૪ -
• વિવેચન-૨૪ :
સૂત્ર સ્પષ્ટ છે. વિશેષ આ - સંવૃત્ત - આશ્રવદ્વારને ન રોકનાર. ૩૫UTNITY જેને ઘર નથી તે, સાધુ. સિમ્સ - છેલ્લો ભવ મળવાથી સિદ્ધગમન યોગ્ય થાય છે. પુરૂ - જ્યારે ઉત્પન્ન થયેલા કેવલજ્ઞાનથી સ્વપર પર્યાયસહિત સર્વે જીવાદિ પદાર્થને જાણે છે ત્યારે બોધ પામે છે, એમ કહેવાય. મુન્નડુ - ઉત્પન્ન કેવલજ્ઞાનવાળો