Agam Satik Part 09 Bhagavati Sutra Gujarati Anuwad 1

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 39

૧/-/૨/૨૭,૨૮
રતનપભામાં કોઈ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિવાળા નાકે ઘણું આયુ ભોગવ્યા છતાં તેને પલ્યોપમાયુ બાકી હોય અને ૧૦,૦૦૦ વષયવાળો નૈરયિક પછી ઉત્પન્ન થાય તો પણ પશ્ચાત્તાક થયો. તો શું પલ્યોપમાયુવાળા પૂર્વોત્પન્ન કરતાં ૧૦,૦૦૦ વર્ષની સ્થિતિવાળા પશ્ચાદુNH નૈરયિકને મહાકર્મી કહેવો ? [ના, તેમ નથી.] .
એ રીતે વર્ણસૂત્રમાં પૂર્વોત્પન્નને અલાકર્મથી વિશુદ્ધ વર્ણ અને પશ્ચાદુત્પન્નને બહુકમૈત્વથી અવિશુદ્ધ વર્ણમાં જાણવું.
એ રીતે લેશ્યા' સૂરામાં પણ જાણવું. અહીં લેણ્યા શબ્દથી ભાવલેશ્યા લેવી. કેમકે દ્રવ્યલેશ્યા તો વર્ણસૂત્રમાં કહેવાઈ છે.
સમવેદના - સમાન પીડા. સંજ્ઞા - સમ્યગ્દર્શનવાળા તે સી. સંજ્ઞીપણું પામ્યા તે સંજ્ઞીભૂત અથવા અસંજ્ઞી પછીથી સંજ્ઞી થાય, તે સંજ્ઞીભૂત કહેવાય - મિથ્યાદર્શન છોડીને જમણી સમ્યગ્દર્શનયુકત ઉત્પન્ન થાય તે સંજ્ઞીભૂત છે. તેઓ પોતાના પૂર્વક કમને સ્મરીને કહે છે - અહો ! અમને મહા દુ:ખ આવ્યું છે અમે પૂર્વે અરહંત પ્રણીત સર્વ દુ:ખક્ષયકર ધર્મ ન આચર્યો. અમારું ચિત્ત વિષય સુખમાં લલચાયું, તેથી આ કષ્ટ સહેવું પડે છે. તેથી તેમને મોટું માનસિક દુઃખ થાય છે, માટે તેઓ મહાવેદનાવાળા છે.
અસંજ્ઞીભૂત છે તે મિથ્યાદેષ્ટિ છે. તેઓ સ્વકૃત્કર્મનું આ ફળ છે તેમ ન જાણતા હોવાથી ઓછી પીડાવાળા છે.
બીજા કહે છે - સંજ્ઞી એટલે પંચેન્દ્રિયવાળા સંજ્ઞીજીવો જે નાકપણું પામે, તેવા સંજ્ઞીભૂતો મહાવેદનાવાળા હોય, કેમકે તેઓ તીવ્ર અશુભ અધ્યવસાયથી અશુભતર કર્મબંધનથી મહાનકમાં ઉત્પન્ન થાય છે. પૂર્વે અસંજ્ઞી હોય અને પછી નારકપણું પામે. તેઓ પૂર્વે અતિ અશુભ અધ્યવસાયના અભાવે તીવ્ર વેદનારહિત નરકમાં ઉત્પાદથી અાવેદનાવાળા થાય છે - અથવા - સંજ્ઞી એટલે પર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયેલા. અસંજ્ઞી એટલે પિતા . * * * *
સમવય - કર્મબંધનના કારણભૂત ક્રિયા, જેની તુલ્ય છે તે. (૧) બારેમ - પૃથ્વી આદિનું ઉપમન, જેમાં છે તે આરંભિકી, (૨) ધર્મના ઉપકરણ સિવાયની વસ્તુ લેવી કે ધમપકરણમાં મમત્વ જે ક્રિયામાં છે તે પારિગ્રહીકી. (3) વકતા તથા ઉપલક્ષણથી ક્રોધ આદિ જેમાં છે તે માયા પ્રત્યયા. (૪) નિવૃત્તિ અભાવ, કર્મ બંધાદિ કરણ તે અપ્રત્યાખ્યાન. (૫) મિથ્યાદર્શનને કારણે થતી મિથ્યાત ક્રિયા. (શંકા મિથ્યાવાદિ ચાર કર્મબંધ હેતુરૂપે પ્રસિદ્ધ છે. અહીં કર્મબંધનના કારણરૂપે આરંભાદિ કહ્યા, તેમાં વિરોધ કેમ ન આવે ? (સમાધાન આરંભ, પરિગ્રહ શબ્દથી યોગનું ગ્રહણ કરવું. બાકીના પદોથી બાકીના બંધ હેતુ ગ્રહણ કરવા. તેમાં સભ્ય દૈષ્ટિને મિથ્યાત્વ ન હોવાથી ચાર ક્રિયા હોય છે. બાકીનાને પાંચ ક્રિયા હોય છે. અહીં મિશ્ર દષ્ટિને મિથ્યાત્વરૂપે જ ગણેલ છે.
મળે ન કર્યો આદિ અનનનું નિર્વચન ચતુર્ભગી વડે થાય છે - સમાન આયુવાળા અને સાથે ઉત્પન્ન, સમાનાયુ પણ સાથે ઉત્પન્ન નહીં, વિભિન્નાયુવાળા પણ
ભગવતી-અંગસૂત્ર સટીકઅનુવાદ/૧ સહોત્પન્ન અને વિષમાયુ તથા વિષમોત્પન્ન. અહીં સંગ્રહ ગાથા કહે છે.
આહાર, કર્મ, વર્ણ, લેશ્યા, વેદના, ક્રિયામાં સમાન તથા આયુ અને ઉત્પત્તિમાં ચાર ભાંગા છે.
૦ આહારદિ નવપદ યુક્ત અસુરકુમાર પ્રકરણ સૂચિત થયું. તે નારક પ્રકરણવત્ જાણવું. છતાં વિશેષથી કંઈક કહીએ છીએ - અસુરકુમારોનું અપ શરીરવ ભવધારણીય શરીસ્તી અપેક્ષાએ જઘન્યથી ગુલનો અસંખ્યય ભાગ અને મોટાપણું સાત હાથ ઉત્કૃષ્ટી છે. ઉત્તર વૈક્રિયમાં મોટાપણું લાખ યોજન છે. તેમાં આ મહાશરીરી ઘણાં પુદ્ગલોને આહારે છે. મનોભક્ષણરૂપ આહાર અપેક્ષાએ દેવોનો એ આહાર છે અને તે પ્રધાન પણ છે. શાસ્ત્રમાં પણ પ્રધાન પદાર્થ અપેક્ષાએ વસ્તુના નિર્દેશો હોય છે. માટે તેઓ અાશરીર વડે લેવાતા આહારના પદગલોથી ઘણાં પુગલોનો આહાર કરે છે. ઇત્યાદિ બધું પૂર્વવત્ છે. વારંવાર આહારે છે કે શ્વાસ લે છે. તે ચતુર્નાદિથી ઉપર આહાર કરે છે, તે અપેક્ષાએ જાણવું અને સાત સ્તોકાદિ પહેલાં ઉચ્છવાસ લે તે અભિણ ઉચ્છવાસ. કેમકે અસુરકુમારો ઉત્કૃષ્ટથી ૧૦૦૦ વર્ષ કરતા અધિક કાલે આહાર કરે છે અને એક પક્ષ કરતા અધિક કાળે ઉશ્વાસ લે છે, તેની અપેક્ષાએ અવાકાલીન આહારાદિને “વારંવાર કહેવાય.
અલાશરીરી અસુરકુમારો અાતર આહાર કરે અને અાતર પુદ્ગલોને ઉચ્છશ્વાસમાં લે, કેમકે તેઓ નાના શરીરવાળા છે. વળી તેમનું કદાચિત આહારઉચ્છવાસપણું કહ્યું તે મહા શરીરવાળાના આહારાદિ અંતરાલની અપેક્ષાએ જાણવું. * * * * * મહાશરીરી અસુકુમારોને આહાર, ઉશ્વાસનું અા અંતર છે અને અા શરીરીને મોટું અંતર છે. જેમ - સાત હાથ શરીરી સૌધર્મ દેવોને આહારનું પાંતર ૨૦૦૦ વર્ષ અને ઉચ્છવાસનું અંતર બે પખવાડીયા છે. અા શરીર અનુત્તર દેવો એક હાથ ઉંચા છે, તેમનું આહારનું અંતર 33,000 વર્ષ, ઉચ્છવાસાંતર 33-પક્ષ છે. એ મહાશરીરી અસુકુમારોને વારંવાર આહારદિ કહ્યા. તેથી તેમની અા સ્થિતિ જણાય છે, બીજાઓને તે વૈમાનિકવત્ છે.
અથવા પર્યાપ્તાવસ્થામાં મહાશરીરી અસુરકુમારો લોમાહાર અપેક્ષાએ વારંવાર આહાર કરે છે - x • અપર્યાપ્તાવસ્થામાં તો અાશરીરી લોમાહારથી નહીં પણ ઓmહારથી આહાર કરે છે. માટે કદાચિત આહાર કરે છે, તેમ કહ્યું. સાપતિ વસ્થામાં ઉચ્છવાસ લેતા નથી. ઉચ્છવાસપર્યાપ્તા વસ્થામાં લે છે, માટે ‘કદાચિત્' કહ્યું.
કમદિ નારકોની અપેક્ષાએ ઉલટા કહેવા. તે જ કહે છે – જે પૂર્વોત્પન્ન નારક છે, તે ઓછા કર્મવાળા, શુદ્ધ વર્ણવાળા, શુભતર લેશ્યાવાળા છે, એમ કહ્યું. પૂર્વોત્પન્ન અસુરો મહાકર્મી આદિ છે. કેમકે પૂર્વોત્પન્ન અસુરો અતિકંદર્પ અને દર્પયુકત હોવાથી અનેક પ્રકારની યાતના વડે નારકોને પીડતા અતિ શુભકર્મ એકઠું કરે છે. માટે મહાકર્મી છે. અથવા ભાવિ ગતિમાં તિર્યંચાદિને યોગ્ય કર્મ બાંધેલ હોવાથી મહાકર્મી છે. તથા પૂર્વોત્પન્નના શુભકર્મ ક્ષીણ થવાથી શુભવર્ણ, શુભ લેશ્યા ઘટે છે માટે