Agam Satik Part 09 Bhagavati Sutra Gujarati Anuwad 1

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Deepratnasagar

Page 27

૧/-/૧/૧૧,૧૨
૩૯
પ્રાર્થના કરવાના સ્વભાવવાળા કે પ્રયોજનવાળા તે અર્શી કહેવાય. આઈIR - ભોજન, તે વડે કે તેના જેઓ અર્થી હોય તેઓ આહારાર્થી કહેવાય. ચોથા ઉપાંગ પ્રજ્ઞાપનાના ૨૮માં આહાર પદના પહેલા ઉદ્દેશામાં છે, તેમ અહીં કહેવું. ત્યાં નારકોની આહાર વક્તવ્યતામાં ઘણાં દ્વારા કહ્યા છે. તેના સંગ્રહાયેં પૂર્વોક્ત સ્થિતિ, ઉશ્વાસ બંને દ્વારોને બતાવવાપૂર્વક ગાથા કહે છે –
[૧૨] નારકોની સ્થિતિ અને ઉચ્છવાસ - X - કહ્યા. આહાર વિષયક વિધિ આ પ્રમાણે - હે ભગવનું નૈરયિકો આહારાર્થી છે ? હા, ગૌતમ! છે. હે ભગવનું ! નૈરયિકોને કેટલે કાળે આહારેચ્છા ઉત્પન્ન થાય? હે ગૌતમ! નૈરયિકોને બે ભેદે આહાર કહ્યો છે - આભોગ તિવર્તિત, અનાભોગ નિવર્તિત. 1 - અભિપ્રાય, નિર્વતિત - કરાયેલ. હું આહાર કરું છું એમ ઈચ્છાપૂર્વક આહાર તે આભોગ નિર્વતિત આહાર. ઈચ્છારહિત તે અનાભોગનિવર્તિત.
વર્ષાકાળમાં પ્રચુર મૂત્રાદિ થાય, તેથી અભિવ્યક્ત થાય છે કે શરીરમાં શીત પુદ્ગલો અધિક ગયા હોય. તે જેમ અનાભોગ નિર્વર્તિત છે, તેમ નૈરયિકોનો આહાર અનાભોગ નિવર્તિત છે. તેમાં આહારની ઈચ્છા અનુસમયે - નિરંતર ઉત્પન્ન થાય છે. અતિ તીવ ાધા વેદનીય કર્મના ઉદયથી ઓજાહારાદિ પ્રકારે પ્રતિસમય અવિરહિત ઉત્પન્ન થાય છે અથવા દીર્ધકાળે ઉપભોજ્ય આહારને એક વખત ગ્રહણ કરે માટે અહીં ગ્રહણના સાતત્યને પ્રતિપાદિત કરવા અવિરહિત કહ્યું.
તેમાં જે આભોગ નિવર્તિત આહાર છે, તેની ઈચ્છા અસંખ્યાત સમયે થાય છે. અસંખ્યાત સમય કાળ પલયોપમાદિ પરિમાણવાળો હોય તેથી અહીં ‘અંતમહર્તિક’ એમ કહ્યું છે. અર્થાત્ પૂર્વગૃહિત આહારના પરિણામ વડે અતિ દુ:ખ ઉત્પન્ન થતાં અંતમુર્હતમાં આહારની ઈચ્છા થાય છે. -- નાકો કેવા સ્વરૂપની વસ્તુ આહારે છે ?
હે ગૌતમ ! દ્રવ્યથી અનંત પ્રદેશવાળા પુદ્ગલો આહારે છે, કેમકે અન્ય પુદ્ગલો અયોગ્ય છે. ક્ષેત્રથી અસંખ્ય પ્રદેશાવગાઢ પુદ્ગલો, કેમકે તેથી ન્યૂન ગ્રહણ યોગ્ય નથી, અનંત પ્રદેશાવગાઢ હોતા નથી. કેમકે સમસ્તલોક અસંખ્ય પ્રદેશ પરિણામવાળો છે. કાળથી જઘન્ય-મધ્યમ-ઉત્કૃષ્ટમાંથી કોઈપણ સ્થિતિક પુદ્ગલોનો આહાર કરે છે. સ્થિતિ-પુદ્ગલોનું આહાર યોગ્ય સ્કંધનું પરિણામરૂપે અવસ્થાન.. ભાવથી વર્ણ-ગંધ-રસ-સ્પર્શવાળા પુગલો આહારે છે.
હે ભગવન ! તે એકવર્ષીય પુદ્ગલો આહારે છે કે ચાવ પંચવર્ષીય પુદ્ગલોને ? હે ગૌતમ ! સ્થાન માર્ગણાને આશ્રીને એકવર્ષીય વાવ પંચવર્ષીય પુદ્ગલોને આહારે છે. વિધાન માર્ગણાને આશ્રી કૃષ્ણ ચાવતુ શુક્લ વર્ષીય પુદ્ગલોને આહારે છે. જેમાં સ્થિત રહે તે સ્થાન-સામાન્યથી એક વર્ણ, બે વર્ણ આદિ. વિધાન-વિશેષ, કાળો વગેરે. વણથી કાળા વર્ણવાળા જે પુદ્ગલો આહારે, તે શું એકગુણ કાળા યાવતું - x - અનંતગુણ કાળા યુગલોને આહારે છે ? હે ગૌતમ ! એક ગુણ કાળાનો ચાવતું અનંતગુણ કાળા પુદ્ગલોનો પણ આહારે છે. એ પ્રમાણે ચાવ શુકલ પુદ્ગલો, ગંધ, રસ આદિ સમજી લેવા.
ભગવતી-અંગસૂત્ર સટીકઅનુવાદ/૧ ભાવથી-જેઓ સ્પર્શવાળા પુદ્ગલો છે. તેઓ સ્થાનમાર્ગણાને આશ્રીને એક સ્પર્શવાળા પુદ્ગલોને આહારે છે. એકથી ત્રણ સ્પર્શવાળાનો નહીં, કેમકે એક સ્પર્શવાળાનો સંભવ નથી, બે-ત્રણ સ્પર્શવાળા અા પ્રદેશી અને સૂક્ષ્મ પરિમાણવાળા હોવાથી ગ્રહણ અયોગ્ય છે. તેથી ચારથી આઠ સ્પર્શવાળા પુદ્ગલોને આહારે છે. કેમકે તે બહપ્રદેશી અને બાદર પરિણામી હોય છે. વિશેષ માર્ગણાને આશ્રીને કઠોર સ્પર્શવાળા પુદ્ગલોને આહારે છે ચાવત્ રૂક્ષસ્પર્શ પુદ્ગલોને પણ.
સ્પર્શથી કર્કશ સ્પર્શવાળામાં એકગુણ કર્કશ સ્પર્શવાળા પુગલોને આહારે છે કે ચાવતું અનંતગુણ કર્કશને? હે ગૌતમ ! એક ગુણ ગાવત્ અનંતગુણ કર્કશ સ્પર્શવાળાને આહારે છે. એમ આઠે સ્પર્શ કહેવા. અનંતગુણ રક્ષ પગલોને આહારે છે તો પૃષ્ણને આહારે છે કે અસ્કૃષ્ટ પુદ્ગલોને ? હે ગૌતમ ! પૃષ્ણને આહારે છે,
પૃષ્ણને નહીં. પૂE - આત્મપ્રદેશને સ્પર્શેલા... હે ભગવન્! જે પૃષ્ટ પુદ્ગલોને આહારે છે તે અવગાઢ કે અનાવગાઢ ? હે ગૌતમ ! અવગાટને પણ અનાવગાઢને નહીં.. એવાદ - આત્મપદેશ સાથે એક ક્ષેત્રમાં મળેલા.
હે ભગવન્! અવગાઢ પુદ્ગલોને આહારે તે અનંતરાવગાઢ કે પરંપરાગાઢ. હે ગૌતમ ! અનંતરાવગાઢને આહારે છે. પરંપર અવગાઢને નહીં. જે પ્રદેશમાં આત્મા અવગાઢ હોય, તે જ પ્રદેશોમાં પુદ્ગલો વગાઢ હોય તે અનંતરાવગાઢ કહેવાય. - X - X -
હે ભગવનજે અનંતરાવગાઢ પુગલોનો આહાર કરે છે તે સૂમ છે કે બાદર ? હે ગૌતમ ! સૂમ અને બાદર બંને આહારે છે. તેને વિશે અણુ (સૂમપણું અને બાદપણું આપેક્ષિક છે. આ સૂક્ષ્મ આદિ પ્રદેશવૃદ્ધિથી વધેલા આહાર યોગ્ય સ્કંધોનું સમજવું. ભગવદ્ ! જો અણુ કે બાદર પુદ્ગલ આહારે, તો તે ઉર્વ-અધોતીર્થો પુદ્ગલો સમજવા ? હે ગૌતમ! ઉધ્વદિ ત્રણે પુગલોને આહારે છે.
ભગવદ્ ! જો ઉર્વ-અધો-તિછ પુદ્ગલોને આહારે તો આદિ-મધ્ય કે અંત સમયમાં આહારે ? હે ગૌતમ ! ત્રણે રીતે કરે. અર્થાત્ અંતર્મુહૂર્ત સમય પ્રમાણ આભોગ નિવર્તિત આહારને કોઈ પણ સમયે આહારે છે. ભગવદ્ ! પુદ્ગલોને ત્રણે સમયે આહારે તો તેઓને સ્વવિષયમાં આહારે કે અસ્વ વિષયમાં ? ગૌતમ ! સ્વ. વિષયમાં આહારે છે, અસ્વવિષયમાં નહીં. સ્વ એટલે અષ્ટાવગાઢ અને અનંતરાવગાઢ નામે સ્વવિષયક. તેમાં આહાર કરે છે.
હે ભગવન્! સ્વવિષયમાં જે પુદ્ગલોને આહારે છે, તે આનુપૂર્વી આહાર કરે છે કે અનાનુપૂર્વી ? ગૌતમ ! આનુપૂર્વી આહારે છે, અનાનુપૂર્વી નહીં. આનુપૂર્વી - પાસેના પુદ્ગલોનો આહાર કરવો. ભગવદ્ ! આનુપૂર્વી આહારે તો ત્રણ દિશામાં રહેલ યાવત છ દિશામાં રહેલ પુદ્ગલો આહારે છે ? હે ગૌતમ ! નિયમથી છ દિશામાં રહેલ પદગલો આહારે છે. કેમકે નૈરયિક લોકમધ્યવર્તી હોવાથી ઉવિિદ છ એ દિશા અલોકથી ઢંકાયેલ ન હોવાથી કહ્યું કે નિયમથી છ દિશામાં આહાર કરે છે * * *
ત્રણ દિશાદિનો વિકતા લોકાંતવર્તી પૃથ્વીકાયાદિમાં હોય.