Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
'
नितान्तं गोपनीयम् વેદ્ય મનોત્સવ અને કોસાર છે
eeeees /
પાંચ રૂપિયા
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
:: રાજના
123
:
Econoringineers
For Private Circulation only
(નિતાન્ત પનીયy) શ્રાવક કવિ નયનસુખ વિરચિત
...
વૈદ્યમનોત્સવ
અને કવિ આનંદ વિરચિત કેકસાર
..
સંપાદક અને સંશોધક સારાભાઈ મણિલાલ નવાબ
- એમ. આર. એ. એસ. (લંડન)
. கண்ணை
*
*
*
*
*
સંવત ૨૦૦૨]
મૂલ્ય પાંચ રૂપિયા [ઈ. સ. ૧૯૪૬
. વાર
છે
જી.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રાપ્તિસ્થાન–
સારાભાઈ મણિલાલ નવાબ
નાગજીભૂધરની પિળ, અમદાવાદ. શ્રી મેઘરાજ જૈન પુસ્તક ભંડાર ગોડજીની ચાલ, પાયધુની
મુંબાઈ ૩
ગ્રંથ રવામિત્વના સર્વ હક્ક પ્રકાશકને સ્વાધિન છે.]
: મુદ્રક : મણીલાલ છગનલાલ શાહ નવપ્રભાત પ્રિન્ટીંગ પ્રેસ ઘીકાંટા રોડ : અમદાવાદ
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
સમર્પણ
વિશારદ
જૈન જ્યાતિષ શિલ્પશાસ્ત્ર સ્વસ્થ ગુરૂદેવ શ્રી જયસિંહસૂરીશ્વરજીને
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
નિવેદન
સ્વર્ગસ્થ જ્યોતિષ શિલ્પશાસ્ત્રવિશારદ શ્રી જયસિંહસૂરિશ્વરજી સ્મારક ગ્રંથમાલાના પહેલા પુષ્પ તરીકે શ્રાવક કવિ નયનસુખ વિરચિત વૈદ્યમત્સવ નામની વૈદ્યક વિષયની ઉપલબ્ધ થતી એકની એક કૃતિ તથા કવિ આનંદ વિરચિત કેકસાર જેન જનતા સમક્ષ મૂકતાં મને અવર્ણનીય આનંદ થાય છે.
નાશ્રિત ગ્રંથભંડારમાં આવી તે કેટલીયે અમૂલ્ય કૃતિએ તેના પ્રકાશકની વાટ જોતી જૈન જનતાની ઉપેક્ષાવૃત્તિથી પડી રહેલી જોવામાં આવે છે. જૈન જનતા જે આવા ગ્રંથોના પ્રકાશનેમાં રસ લેશે, તે ખરતરગચ્છીય શ્રીમાન મુનિ રામચંદ્ર વિરચિત રામવિદ તથા વેદવિનેદ અને શ્રીમાન માન મુનિ વિરચિત કવિપ્રમાદ વગેરે વૈવકના ગ્રંથ મારા તરફથી ભવિષ્યમાં આ જ ગ્રંથમાલામાં પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવશે.
પ્રસ્તુત ગ્રંથની માત્ર મર્યાદિત ન જ છપાવવામાં આવેલી હોવાથી તેની કિંમત પાંચ રૂપિયા રાખવામાં આવી છે. અને તે ખાસ કરીને જૈન સમાજ પૂરતી જ વેચવાની મર્યાદા રાખવામાં આવી છે. વળી આ ગ્રંથની બીજી કૃતિ કેસાર ખાસ કામશાસ્ત્રને લગતી હોવાથી અને પ્રથમ કૃતિ વિદ્યમનોત્સવ વૈદ્યકને લગતી હોવાથી તેના ઉપર કેઈ પણ જાતની ટીકા ટીપણ વગર આ પ્રાચીન કૃતિઓને નાશ ન થઈ જાય તેવા શુભ ઈરાદે જ છપાવવામાં આવેલી
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬
છે. અને મને તેટલી શુદ્ધતા માટે કાળજી રાખવામાં આવેલી છે, છતાં પ્રેસદોષ અને દૃષ્ટિદોષના કારણે અશુદ્ધિ રહી જવા પામી હાય તે તે માટે ક્ષમા યાચું છું, પ્રાંતે, નવપ્રભાત પ્રિન્ટીંગ પ્રેસના માલિક શ્રીયુત્ મણિલાલ છગનલાલ શાહના ગ્રંથ સમયસર છાપી આપવા માટે આભાર માનવાની આ તક લઉં છું.
સંવત ૨૦૦૨ ના
આસે! સુદી ૧૦ ( વિજયાદશમી ) શનીવાર
| નિવેદ~~
સારાભાઈ મણિલાલ નવાબ નાગજીભૂધરની પાળ અમદાવાદ.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિષયાનુક્રમ વૈદ્યમત્સવ
૧ થી ૫૯ પ્રથમ અધિકાર–નાડી પરીક્ષા, વાતપિત્ત કફ નિદાન, સાધ્ય
અસાધ્ય લક્ષણ અને કાલચક. ૧ થી ૫ બીજે અધિકાર–જવર, અતિસાર, સન્નિપાત, સંગ્રહણી રોગ
પ્રતિકાર ત્રીજો અધિકાર–હરસ, ભગંદર, ગુલ્મ, આમવાત, કૃમિ,
શૂલરોગ, પાંડુરોગ, કમલે, ક્ષયરોગ, પ્રતિકાર.
૧૮ થી ૨૩ ચોથે અધિકાર––હેડકી, શરદી, સ્વાસ, ખાંસી, મંદાગ્નિ,
વિશુચિકા પ્રતિકાર. ૨૪ થી ૨૭ પાંચમે અધિકાર–કુરંડ, પ્રમેહ, મૂત્રાધન, મૃગીગ,
કેડરગ, પામરેગ, દાદર, વિવચિકા, ઉતા, કંઠમાલ, નારૂ, શસ્ત્રઘાત પ્રતિકાર.
૨૮ થી ૩૫ છઠ્ઠો અધિકાર–-
પિત્ત, કફ, બુલમ, મુખરોગ, નાશિકા, નેવ
ગ, કર્ણરેગ, શિરોરોગ, આધાસીસી,
કેશકળ્યાદિ રોગ પ્રતિકાર. ૩૬ થી ૭ સાતમે અતિકાર–પુષ્પધારણ, ગર્ભ ધારણ, સ્ત્રીઓષધ, સ્ત્રી
કષ્ટીમેચન,સંકેચન, કુચ કડીન, સિંગણૂલીકરણ, સ્થંભન, કામગુટિકા. ૪૮ થી ૫૮
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
અઘરા શબ્દોને કષ–
–પ૯ કેસાર:–
૬૦ થી ૧૨૭ પ્રથમ ખંડ– બીજે ખંડ–રમણુરૂપ વર્ણન ત્રીજો ખંડ–પુરુષ ગુણ કથન ચેાથે ખંડ–પુરુષ સુરતિભેદ પાંચમે ખંડ–રતિ ચંદ્રકલા છઠ્ઠો ખંડ-ઉભય વર્ણન સાતમે ખંડ–વયસિ વર્ણન આઠમે ખંડ– રતિચંદ્રકલા નવમે ખંડ–અગમ્ય પ્રત્યાદિ કરણ ૮૯ દશમે ખંડ–સ્થંભનાદિ ઔષધ વર્ણન કર થી ૧૦૯ અગીયામે ખંડ–નર યુવતિ વશીકરણ ૧૧૦ થી ૧૧૪ બારમે ખંડ–આસભેદ વર્ણન ૧૧૫ થી ૧૨૭ અમારાં પ્રકાશને –
૧૨૮
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રાવક કવિ નયનસુખ વિરચિત
વૈદ્ય મનોત્સવ
| શ્રી પાર્શ્વનાથા નમ: II अथ वैद्यकशास्त्रे भाषा विधि ॥ नयनसुख ग्रंथ लिख्यते ॥ શિવ સુત હું પ્રણમ્ સદા, રિદ્ધિ સિધ તું દે, કુમતિ વિનાશન સુમતિ કર, મંગલ મુદિત કરેઅ. ૧ અલખ અમૂરતિ અલખ ગતિ, કિનહિ ને પાયે પાર; વૈદ્યક ગ્રંથ વિચારિ કહું, દેહિ દેવી મતિ સાર. વૈદ્યક ગ્રંથ સબ મથન કરિ, રચી જ ભાષા આન, અરથ દિખાઉં પ્રગટ કરિ, ઉષદ (ઔષધ) રોગ નિદાન. ૩ મમ મતિ અલ્પજુ કહત હું, કવિ મતિ પરમ અગાધ, સુગમ ચિકિત્સા ચિત ચરીત, ક્ષમા કર હુ અપરાધ ૪ વૈદ્ય મનેત્સવ નામ ધરિ, દેખિ ગ્રંથ સુપ્રકાસ, કેસવરાજ સુત નયનસુખ, શ્રાવક કુલહિ નિવાસ. પા પહિલેં સે લક્ષણ કહે, દેખિ ગ્રંથ મધ્ય સેય, કુનિઓની અનુભાવહિ, જે મુજ મેં મતિ હોય. અથ નાડી પરીક્ષા – કર અંગુઠા મૂલ લગે, દેખે નસા આકાર; જાને સુખ દુખ જીયક, વૈદહિ કરો વિચાર. આદિ પિત્ત કુનિ મધ્ય કફ, અંત્ય પવન સુપ્રધાન, ત્રિવિધ ના લક્ષણ કર્યું, જાન હું વિદ્ય સુજાન.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિદ્યમનોત્સવ મેંડક કાગ કુલંગ ગતિ, પિત્ત ના ઈહિં ભાય, હંસ મયુર કેપિત કફ, નાગ જલોક વાય. ચલ મંદ કબહું જુગતિ, કબહું વેગ કરેઈ; ચુમ દેષકો કેય ભનિ, અંતર કરે મરેઈ
૧૦ તિત્તર લાવર બટેર ગતિ, સ ધમનિ સનીપાત, ચલે બીન અતિ શીત હોઈ, નસા કરે ઈહ ઘાત. ૧૧ સુધા ચપલ ધમિની ચલે, ઉષ્ણ રક્તકી જાણિ, સ્થિરા તૃપતકી ફુનિ કહું, આગમ ભાષ બખાન, ચલેં વેગ અરુ તપ્ત હોઈ, વર લક્ષણ ધમનીય, કરો ચિકિત્સા સમજિ કરિ, જિમ સુખ પાવે છય. ૧૩
ચાપાઈ અથ પિત્ત કફ વાયુ હેતુ નિદાન – વિષમાસન જુ ખટાઈ ખાર, સુધા તૃષાને બહોત આહાર, કટુ, તિક્ત શ્રમ મદિરા પાન, શેષ અગ્નિ ક્રોધ પર વાન ૧૪ ઉભુજુ ખાઈ ધૂપમે ગમેં, આધી રાત હૃપહરી સમે; કાતિક જેઠ આસો વૈશાખ, પિત્ત વિકાર પ્રકટ કહું ભાષા ૧૫ મધુર દુગ્ધ તિલ નવનીત, લૂણ ખટાઈ પલજખ સીત; ભોજન તૃપ્ત ઔર દિન સુઇં, ફાગુણ ચિત્ર સમે કફ હુઈ. ૧૬ બેલ તંગવાદ વ્રત ગ્રહે, ચિંતા ખેદ ભયાનક રહે; લુખું ખાઈ કટુક નિશિ જગે, સંધ્યા સમશીત તન લગે. ૧૭ ભક્ષણ કરી કસેલા સોય, કીએ આહાર વાયુ તન હોય; સકલ ગ્રંથ એ સુણે વિચાર, નરઘટ વાયુ કરે વિકાર ૧૮ માગસર પિોષ જુ માઘમેં, લહે ભાદે શ્રાવન તાસ; કુનિ અસાઢ પંડિત કહ્યો, વાયુરાજ ષટ માસ.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
~
~-
૩
પ્રથમ અધિકાર
ચાયાઈ અથ પિત્ત વાયુકે લક્ષણ:મુખ કટુતા વ્યાકુલ પરલાપ, સૂકે અધર સ્વેદ અ૩ તાપ; મુછો દાઘ શીત પર પ્રીત, લક્ષણ સુણહુ પિત્તકે મિત્ત. ૨૦ આલસ બેડર ખાંસી અરૂ સ્વાસ,
મુખ મીઠા અરુ ભુખકા નાસ; હીયા ભારી ગલ ગ્રહ રહે, કફકે લક્ષણ એ તે કહે. ૨૧ દેહિ પીડા તાલુ જલેં, આલસુડે મન માંહિ ડરે, દેહિ સીતલ નીંદ્રા નાસ, રૂખા અંગ બહોત હઈ તા. ૨૨ ભૂખ હીંન મુખ ફિકા રહે, ઉષ્ણ સીત કેપિ વર ગ્રહે, નયનસુખ કવિ કી બખાન,
મારૂત લછન એ તે જાન. ર૩
અથ પિત્ત કફ વાયુકા ઉપચાર:– તીય સંગમ અરૂ વીંજણ, સીરે સલિલ સે સ્નાન જિન મધુર સુગંધિતા, કરત કોપ પિત્તકી હાન. ૨૪ કફપચાર– ક્ષાર કસેલા તિક્ત કટુ, તપ્તદક ઉપવાસ; વમન વિરેચન વેદ કુનિ, હાઈ કફ નાસ. વાતોપચાર– તપ્તદક વ્રત ઉષ્ણ કવિ, મર્દન તેલ શરીર; સુરાપાન સેષક્ દહન, ઈન તે જાય સમીર.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિદ્યમનોત્સવ
સીન્હા અથ સાધ્ય લક્ષણ:– હાઈ તૃષા જશું હીન, કર પદ નાભિ નું તખંહી, મૃદુ રસના પરવીન, શુભ લક્ષન તાકે કહે.
ચોપાઈ ઇંદ્રી અંગ રહે ચેતન સુખ નીંદ્રા આવે જુ પ્રસન્ન સુભ ચિત્ત બાત જસ કહે સ્વાદ ગંધ સબકે ગુણ લહે. ૨૮ વમન પ્રસ્વેદ જ્વર જાકું હાય સરલ સ્વાસ હીન કફ સોય; કરહુ ચિકિત્સા તાકી જાન સો નર જીવે કહ્યો બખાન. ૨૯
દુહા
અસાધ્ય લક્ષણ – જાય સુ માત પિત્ત ગૃહે પિત્ત હોય કફ ગેહ, કફ આવે જબ કંઠહી પ્રાણ તજે તબ દેહ. ૩૦
સરકા કંઠ વિષે કફ હોય, નિસા દાવ કુનિ સાત દિન મરે જી રેગી સેય, કછુ ન હોય ઉપાય તસુ.
દુહા ગુદા ભ્રષ્ટ અ હીન સ્વર, ખાસ સ્વાસ કુનિ જાસ; વ્યાકુલ હિચકી સેજ તન, તિહિં ચમપુરિહી નિવાસ. ૩૨ હુદય ચરન કર નાશીકા, નાભિ હાય હિમ જાસ; શીષ તપ્ત જિસકું રહે, યમપૂર તાકે વાસ. ૩૩
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૫
પ્રથમ અધિકાર હિતોપદેશાત્ – દરપણ વૃત જલ તેલમહિ, છાયા દેખ હું આનિ; સિસ રહિત તનુ દેખીએ, નાસ પક્ષ મહિ જાન. ૩૪ મંજન કી શું તીન અંગ, કર પદ હૃદયે નિહાર; સૂકે જસુ તતકાલ હા, સે મૃત્યુ હોય બિચાર. કરત બિચાર દીપક બુઝે, આવે કહુઅન ગંધ; મતિ લજા દુતિ નાસ હુઅ, તાકું લે યમખંધ. ૩૬ અથ કાલચક લિખ્યતે – આદ્રા આદિ જુ અંત મૃગ, મધ્ય મૂલ કુનિ હોય; નક્ષત્ર ઇંદુ રવિ નામ નર, એક નસા જબ હાય. ૩૭ રેગી મૃત્યુ હોય તબ, જાયેં જિહાં ચમધામ; સે શિવ કહ્યો બિચાર કરિ, કાલચક ધરિ નામ. ૩૮
ઇતિ શ્રી પંડિત વૈદ્યકેન કેશવદાસ સુત નયનસુખ વિરચિતે વૈદ્યમત્સવે નાડી પરિક્ષા, વાત પિત્ત કફ નિદાન, સાધ્ય અસાધ્ય લક્ષણ,
કાલચક નામ પ્રથમ સમુદેશઃ
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
બીજો અધિકાર
ઝ
દુહા હિડકી વિદુ ગ્રહ મૂરછા, કાસ સાસ અતિસાર; વમન અરૂચિ અંગ તુટ, વરાપદ્રવ દસ પ્રકારે. અથ પિત્તજ્વર લક્ષણ – મૂરછા તૃષા પ્રલાપ કુનિ, શિવત્તિ ભ્રમચિત્ત નેત્રદાઘ કટુતાવદન, એ લક્ષણ જવરપિત્ત. અથ કફ જવર લક્ષણ – સ્વાસ કાસ માંચ, ગુરૂ ખેહર નિંદ્રા સીત; વમન અરૂચિ મુખ મધુરતા, કફવર લક્ષણ મીત. ૪૧ અથ વાતવર લક્ષણ – શિર કંડુ રોમાંચ ભ્રમ, શિત કંપ ભાય; મેહ સિથલ જુ કષાયમુખિ, એ લક્ષણે વર વાય. કર
સોરઠા અથ મલજવર લક્ષણ — દાઘ સેષ પરલાપ, અસ્થિ પીડ શિરવર્તિ ભ્રમ, એ લક્ષણ મલતાપ, કહ્યો સુવેદ્ય વિચાર કરી. અથ અજીર્ણજવર લક્ષણ– વમન વિરેચન ઉદર દુખ, બહુ ઓડકાર હિ જાસ; લક્ષણ રસ જવર કે કહે, દેખિ ગ્રંથ સુપ્રકાશ.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
બીજો અધિકાર
૧
અથ ખેદત્તર લક્ષણ નિદ્રા ભા કુટિસ્ તન, હેત અંગ પર સ્વેદ કહ્ય લક્ષણ વૈદ્યક સામજિ, લક્ષણ યહ જવર ખેદ. ૪૫ અથ દષ્ટિવર લક્ષણ – જંભન વમન અરુ કલેસ તન, ઉદર પીડ કુનિ અંગ; એ લક્ષણ જવર દષ્ટિ કે, કહું છું ગ્રંથ પ્રસંગ. અથ કાલજવર લક્ષણ – સીસ તયત પ્રસ્વેદ તનિ, કર પદ સીતલ હોય; એ લક્ષણ જવર કાલકે, તિસે ઉપાય ન કેય. અથ જવર પરિપક્વ લક્ષણ – સત દિવસ કહે વાય, દસ વાસરમેં પીત્ત, કફ દ્વાદસ વાર કહે, વર પરિપકવ સમીત્ત. ૪૮ વાયુ સાથે પોત નવ જાન, કફ બાર દિન કહિએ પ્રમાન સનિપાત મરજાદ પ્રમાણ કે જીવે કે મરે નિયન. ૪૯ અથ જ્વર વિમુક્ત લક્ષણ – શિર કંડુ પરસ્વેદ તનિ, દેહિ લઘુતા જાસ; મુખ ફરકે બહુ ભૂખ છીંક, એ લક્ષણ જવર નાશ. ૫૦
४७
ઈતિ રોગ લક્ષણ સંપૂર્ણ
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
વૈદ્યમનોત્સવ
ચોપાઈ
અથ ભિષજાની, અથ લઘુ સુદર્શન ચુરણ– સુંઠ કંટાઈ પહકર મુલ, કાકડાસીંગી કડુ કચુર મહુલેઠી ગલે આંમલા, શાલિપણું હલદ પીપલા. પી મીરચ કલુંજી ને ત્રાય માન, પીતપાપડા પત્રકુ આન, અગર ધમાસા કડા મિલાય, લોચન વાલા મુર્તા પાયા પર તજ પતીસ સુરદારુતિ ડાનુ, મોથ પટેલ જવાયનિ જાન; ચિત્રક અભયા પીંપરામૂલ, એ ઔષધ મેલે સમતુલ. ૫૩ નેપાલા ચિરાયતા જાન, સબહિ ઔષધિ મેલે આધા આન, ઈન ઔષધકે સૂરન કરે, નામ સુદરસન લઘુ હિત ધરે. ૫૪ તપ્ત નરસુ પીજે ઠાર, આઠે જવર નાસે તતકાલ; દાઘ મોહ નિંદ્રા ન રહાય, પાંડુરોગ કમલા મિટ જાય. પપ હીયા ગદા તૃષા શૂલ સબ જાય, સન્નિપાત તે રહે ન રહાય; ભ્રમ સુકા રોગ નસાય, સાસ કાસ કી પીડા જાય. પદ ગદ અનેક નાસે હિત જાન, હમ એકે ચિત્ત કહ્યો બખાંન; સકલ રોગ કઉ ચક સમાન, નામ સુદર્શન લઘુ એ જન. પ૭
દુહા
અથ જવરાંકુશ:–
સુંઠ મિરચ અરૂ પિંપરી, ટંક આઠ પરવાન; ગંધક વિષ પારદ કહ્યો, દેઈ ટેક એ આન. 1 x પાઠાંતર-દોઈ ટંક એક આન એ.
૧૮
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
મીને અધિકાર
ખીજ ધતુરે ટાંક દાઈ, પીસ હું ઔષધ સાય; રસ અદ્રક સુ મરીચે, કરા ગાલી રતિ દાય. ગાલી ખાએ પ્રાત ઊઠી, રસ અદ્રકકા ઘાલિ; વાત પિત્ત કક્ વાય, નાસ કરે તતકાલ. બીજો તીજો નિત્યકા, ચેાથેા હી જ્વર જાય; સુક્ષ્મ તીક્ષ્ણ નુ શીતજ્વર, ઓર વ્યાધિ ન રહાય. મહાવરાંકુ નામ કહું ઈં, સમહુ માંહે પ્રધાન; વૈઘમનેાત્સવ ગ્રંથ મહિ, ભાષા કહ્યો વખાંન.
અથ સિદ્ધજ્વરાંકુશ:--
શંખભસ્મ હરતાલ સમ, લે આઠ ટંક વિચાર; નીલા થાથા દાઈ ટક, તિનિ પુટ દેહુ કુમારિ ઔષધ સંપુટ માંહિ ધિર, તાકુ ગજપુટ ક્રેઇ, પહર એક પાવક રખે, સીતલ ભએ જી લેઇ. એક રતિ નુ પ્રમાણુ ગઠુિં, ખાંડ સુ દીજૈ જાસ; ભાત દૂધ સુ પથ્ય દે, હવે સમજવર નાસ. કહ્યો જ્વરાંકુશ ચરક મતિ, પંડિત કરહું વિચાર; નાસે તાપુ અનેકવિધ, સિદ્ધ પ્રગટ સંસાર.
દાહા
અથ વરદુરિકરણ ગુટિકા:-~~
પીપર મધુશિલ નીંબલ, રસ કારેલી મીલાય; ગાલી કીજે પીસકે, જવર ત્રિદોષ મિટ જાય.
* પાઠાંતર--આાર અ. દોઈ વ.
હું
૫૯
૬૧
૬૨
૩
૬૪
૫
દ
めん
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
વૈદ્યમનોત્સવ
સોરઠા અથ વરાંકુશ ચુરણ– પીતપાપરા આન, જલસુ પી જે પીસકે; ટાંક દેય પરવાન, વાત પીત્તજ્વર ના રહે.
ચોપાઈ અથ પીત્તજવર દાઘકું ઔષધ – લેચન વાલા મોથા આંન, ચંદન પીત્તપાપરા જાન; સુંઠ ઉસર નીરસું લેય, દાઘ પિત્તવર નાસ કરે. ૬
સેરા સુંઠ સુચર પાય, પીપર મિરચિ કીરાયતા, કહૂ શિવા જી રલાય, ચરન હરે જી વાતજવર.
દાહ અથ કફવરનાશનં:– સુંઠ મિરચ અરૂ કાયફલ, પીપરિ તાહ મિલાય; નાસ જ લીજે નીરસું, કફજ્વર છિનમેં જાય. ૭૧ અથ મલવૂર કવાથ– થિક અરુ કયાલ, મોથા કટ્ટ હરીતકી, પાવહુ કવાથ તતકાલ, મલવર કફકો નાશ હોઈ. ૭૨ અથ ચૂરણ રસજ્વર – અજમે દારુ હરીતકી, સંચર તા મહિ પાય; પીસ પીએ જલ તપ્તકું, રસવર છિનામે જાય. ૭૩
* એક . ક નેતર અ.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
બી
અધિકાર
૭૪
અ)
૦
૭૫
દાહો અથ ખેદજવારકે ઉપાય – મરદન કીજે અંગ મહિ, તેલ તિલાંક લાય; કુનિ મજજન જલ તપ્તસું, ખેદજવર મીટિ જાય.
દેહરા અથ વાત પિત્ત કફ જ્વરકું ચુરણ– મોથા સુંઠિ કરાયતા, પીતપાપરા જાન; પીંપર કડુ ગિલેય કુનિ, એ સમ પીસહુ આન. એ ચુરણ જુ પ્રશસ્ત અતિ, જલ સુ પી જે પ્રાત; પિત કફ વાયુ દોષ ત્રય, હાય સબ વર ઘાત.
દેહરા અથ સીતજવર ચરણ – પીંપરિ સુંઠિ નિલય કુનિ, ગીરમાલા તાહિ મિલાય; જલસું પીજે ટંક દોય, સીત તાપ ન રહાય. અથ દષ્ટિવર ચૂરણ:પીંપરિ મિરચ કિરાયતા, સુંઠિ હીંગુ સમ ઘાલિ; ચૂરણ ખાવો ટંક ઈક, તાવ દષ્ટિ કૉં ટાલિ.
દેહા અથ વિષમજવરકું ચુરણ – પીંપરિ શિવા સુઆ મિરિ, ચિત્રક સિંધા સોય; ચુરન લીજે નીરસું, નાસ વિષમજવર હોય.
૭૮
૭૮
૭૯ *
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨
વિદ્યમનોત્સવ
પઘડી છંદ અથ સ્વાસ કાસ કફ વિષમજવરકું કવાથ – કડુ કરેલી મુલ જાણું, સમતુલ સુંઠ ગિલેઈ આંસુ એ કવાથ જી પીજે જલ મિલાય,
કફ સ્વાસ કાસ વરહી પલાય. ૮૦
દોહા અથ ચતુર્થ વરનું ચુર્ણ – ગુગલ ઊલુક પંખ કુનિ, શ્યામ વસ્ત્ર મધ્ય મેલિ; ધૃણિ દીજે પ્રાત: ઉઠિ, જવર ચોથાઈ રેલ.
અથ વિષમજવર શ્વાસ અવલેહી:– મેથી પીંપરી પીસિકે, મધુ સુ ચાટ હુ આંન; હિદ્દા કાસ અરુ સ્વાસજવર, પ્લીહ રેગકી હોન. ૮૨
દેહરા અથ સન્નિપાતજવર રોગચિકિત્સા આનંદભેરવ રસ – સંગરફ મરચાં પીંપરી, ચિબુ ટેકણ જુ સમાન; આદ્રક રસ ગલી કરહું, રતિ એક પરમાન. આનંદભેરવ રસ કહ્યો, સન્નિપાતવર જાય; વાત રેગ સીતાંગ કફ, મેહ શૂલ હોઈ નાસ.
દોહા અથ સન્નિપાતક ચિતામણું રસ – ગંધક પારદ પીંપરા, મરિચહી છરા દાય; પંચ લવણ ત્રય ખાર વિષ, અભ્રક સુંઠે જ સેય. ૮૫
૧ માઈ ઝ. 3 વિષ ૩. ૩ મૂછ ૫.૪ ગજકણું અ.
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
બીજો અધિકાર અક રસ અરુ પાનકે, સબ ઔષધ પુટ દેય; પંચ રતિ પરમીત કરહ, ગોલી સુ મત બધેય. યહ ચિતામણું રસ કહ્યો, કરેં નાશ સનિપાત, આમબવેશી ચૂલ કફ, હાહી વિષમજવર ઘાત. અથ કનસુંદર રસ સન્નિપાતકું – મરચ પીંપર સુંઠ વિષ, ગંધક પારદ જાંન; ટંક ટંક એ લીજીયે, કનકમૂલ ત્રય આન. મર્દન કીજે તિન દીન, રસ ભાંગરા સુ પાય; મુંજા સમ ગલી કરે, પ્રાત ઉઠી જબ ખાય. સન્નિપાત સીતાંગ કફ, હિમજ્વર વિલી જાય; મંદ અગનિ ઉનમાદ ભ્રમ, એ તે રોગ નસાય. અથ અષ્ટાદશમૂલ કવાથ સનિપાતકે – ધણિયા મેથ કિરાયતા, કડુ ઇંદ્રજવ જાન, દેવદારૂ દશ મૂલ સુંઠ, અરુ ગજપીંપર ન. કવાથ જી કરિકે પીજીયે, સન્નિપાત જવર જાય; તંદ્રા મેહર પ્રલાપ કફ, કાસ સાસ મિટ જાય. અથ સનિપાતકુ અંજન:– ત્રિફલા ત્રિકુટા હિંગુ વચ, સિંધવ કટુ મિલાય; પીલે સરિસવ સરિસ ફલ, એ ઔષધ સમભાય. ૯૦ અજાસૂત્ર સું પીસકે, કરે અંજન નયણહ, મૃગીરોગ કે ઉનમાદ ભ્રમ, સનિપાત મિટ જાય. ૪
૧ પરમીત ચનક સમાનહી . ૨ હિકવા ર. ૩ વમન ૩ ૪ અપસ્માર .
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
વૈદ્યમનોત્સવ તિમિર રોગ નીશિ અંધ કુનિ, ભુત દેષ શિરવર્તિ, વિદ્ય જું કો બિચાર કે, એતે કરે નિવૃત્તિ. અથ સન્નિપાત કવાથ – મેથા સુંઠિ કિરાયતા, કડૂ ગિલે મીલાયક કવાથ કરિકઈ પાઈ, સન્નિપાતજવર જાય. અથ કંટાદિ કવાથ સન્નિપાતકુ:– પીંપરિમૂલ કિરાયતા, સુંડી માંહિ મિલાય; કવાથી જુ કરિકે પીજીયે, સનિપાતજવર જાય. અથ સન્નિપાતક ઔષધ – કુંકુમ લવિંગ કિરાયતા, અકલકરા મિલાય; પીંપર આદ્રક નીરસ, ટેક ટંક જે ખાય. સનિપાત ઉનમાદ કફ, તંદ્રા મારુત કાસ સીત શૂલ બ્રમ મેહુવર, ઈનકે કરે વિનાસ.
સેરઠા અથ સન્નિપાતક ગુટિકા– બ્રાહ્મી ત્રિકુટા લુંગ, કેસર તજ કીરાયતા; અકલકરા કલુંજ, કૃષ્ણ જીરા સમ લીજીયે. ૧૦૦ સબ સમ દ્વાખ જુ લેય, ગોલી કીજે ટાંક એક; પ્રાત ઉઠ જે ખાય, તિ રે સન્નિપાતનાં રહે. હીયા મથેરણ જાઈ, સીત ભરમ તતકાલ હી. ૧૦૧
૧ જુ પીપરૈ ..
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
બીજો અધિકાર
ચાપાઈ
અથ અતિસાર ચિકિત્સા-લીલાવતી વટી લિખ્યતઃ— મિરચ મસ્તકી દાડિમકલી, વોંશલેાચન આમ્ર ગોટલી; યુદ્ધ મરટી માંઈ ધાય, માંજીલ મેચરસ પાય. કડા જાયફલ કીંકરફૂલી, કવાથ બિવિ ભાગ ઉર સમતુલી; એ સત્ર અષધ લેહું વિચાર,
૧૦૨
પેઢા ખીજ રીંગણી તિણુ ધાર. ૧૦૩ પેાસ્ત જલ સુ ગેાલી કીજીયે, ટક એક પરવાન ધિર દીજીઈં; તદુલ જલ સુ પીજે આંન, તાકે ગુન કુન સકે વખાન. ૧૦૪ એદન મગ પ દે જાસુ, અતિસાર સખ હાઈ નાસ; ઉદર રોગ કર કર જાય, આમખવેસી સવે નસાય.
૧૦૫
ચાઈ અથ વૃધ ગ ંગાધર ચુરણુ અતિસારકું:~
માથા અરડૂ સુઠી સુધાઈ, વેલુપતીસ મેચરસ સુ પાય; લેદ્ર લજાલૂ આંખે કી જડ, કાકડાસિંગ ઈંદ્રજવ લીજ. ૧૦૬ લેાચન વાલા કુનિ મધુ પાય, તાંદુલ જલસુ` પીયઉ મીલાય; મહા ભાત સાકર જન્મ દેય,
અતિસાર છિન માંહિ ભેય.. ૧૦૭
દહા
અથ લઘુ ગંગાધર ચૂરણ:--
સુડી ઘાતકી મેાચરસ, અજમાદા સુ મિલાય; પીસી છાસ સું પીયે, અતિસાર જ્વર જાય..
૧ બાલિ અ.
૧૫
૧૦૮
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિદ્યમનોત્સવ
અથ અતિસારકું લેપ:– આ»બીજ અરુ જાયફલ, વડહ અઝીમ જુ ઘાલિક જલ સું લેપ નાભિ પર, અતિસારકું ટાલ. ૧૦૯ અથ નાગરાદિકવાથ જવરઅતિસારકું – માથા પતિ સકરંજ હિંગુ, સિંધા મિલે મિલાય; કવાથી જુ કરિશ્કે પીજીયે, અતિસાર મિટ જાય. ૧૧૦ માથ ગિલે કિરાયતા, સુંઠી કુડા પતાસ; અષ્ટ ભાગ જો કવાથ કરિ, અતિસાર ન રહાય. ૧૧૧
ચાઈ અથ રક્ત અતિસારકું [ ઔષધ – લેનવાલા કડા પતીસ, મેથી બેલ જુ સમ કરિ પીસ ઈહુ કવાથ કરહું મીલાય, સોણિત અતિસારવર જાય ૧૧૨
દુહા અથ અતિસારકુ ગુટિકા— લોદ્ર ઈન્દ્રજવ મેચરસ, મેથા બેલ જુ ધાય; લીજે ગુડસું ગુટીકા કરી, અતિસાર મિટ જાય. ૧૧૩ અથ વ અતીસારકું ચૂર્ણ – સીંધા સુચર હીંગ વચ, શિવાપતી સરલાઈ; પીસ પીએ જલ તતડું, આંબાતીસાર જી જાય. ૧૧૪ અથ સંગ્રહ રેગકું ઉપચાર ધાન્ય પંચકવાથધણીયા મોથા સુંઠી કુનિ, બાલા બિલ્વ કટુ ઘાલ; કવાથ સું કરિકે પીજીયે, સંગ્રહણીકુ ટાલ. ૧૧૫
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
બી અધિકાર
ચોપઈ અથ સંગ્રહણી વાય ફૂલકું ચૂરણું – મેથા સુંઠી ગિઈ પતીસ, તપ્ત નીરસું પીજે પીસ આમ અરૂચિ સંગ્રહણું જાય,
વાય શૂલ છિન માંહિ મીટાય. ૧૧૬
છંદ ગાયણ અથ આમ અરૂચિ ફૂલ સંગ્રહણીકું કવાથલોદ્ર પાટ લજજાલ મેથિ, બીજ સુંઠ જુ પાય હો; ધણયા પતીસ ગિલાઈ, વાલા કુડા ધાઈ મિલાવ હે. ૧૧૭ સમ પીસી ઔષધ કવાથ કીજે, પ્રાત ઉઠિ કે પીજીયે; આમ શૂલ સંગ્રહણી નસે, ઈનહી કહેકે પતીજીયે. ૧૧૮
લાલ
ઈતિ પંડિત વૈદ્ય કેશવદાસ સુત નયનમુબેન વિરચિતે વૈદ્ય મત્સવે જવર સન્નિપાત અતિસાર સંગ્રહણી રોગ પ્રતિકાર નામ દ્વિતીય સમુદ્દેશ પરા
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
ત્રીજો અધિકાર
દેહા અથ બેસી રેગ પ્રતિકાર સારંગધરાત સુરણ વટિકા – એક મિરચ દુવિ સુંઠિ કુનિ, ચિત્રા આઠ પ્રમાન; સુરણ પડસ ભાગ લ્યો, ચૂરણ કર હુ સુજાન. ૧૧૯ દુગુણ લેહુ ગુડ પાયકે, ગોટિ કરહુ ટંક દેય; પેટ આફરા ગુમ ગદ, નાશ બવેસી હાય. ૧૨૦ અથે બવેડીકું ચૂરણ અરડુ ચિત્રા ઈંદ્રજવ, નાગરભું નિબ જ ભેલ; ચુરણ પી જે તકસું, રોગ બેસી રેલ.
૧૨૧ સોરઠા અથ બસનું ઔષધ – દુધિ બડી જુ આન, વ્રત પયસું લેપીજી એક ટાંક સાત પરવાન, રક્ત બસી ના રહે. અથ બેસી રેગકું ચૂરણ –' સુરણ વચ અરુ મુસલી, કુડા સુંઠ સમ ભાય; પીસિ છાસસું પીઠ, રેગ બેસી જાય. ૧૨૩ અથ ભગંદર રોગ પ્રતિકાર:-- દંતી હલદ જી આંમલે, પીસ હુ નીર મલાય; (જયપત્ર મેં ઘસિ લાઈયે,) લેપ જુ કીજે પ્રાત ઉઠિ,
- રેગ ભગંદર જાય. ૧૨૪ ૧ સુઠિ સિંધા બીલ ૩૪. ૨ લુંગણું . ૩ આવરે ૩.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૭
ત્રીજો અધિકાર અથ ભગંદર રેગકુ લેપ:-- અસ્થિ બિલાઈ અનિકે, ત્રિફલા રસ સંજોગ; તાકું ઘસિ કરિ લાઈયે, જાય ભગંદર રેગ. અથ ભગંદરકુ લેપ હિતેપદેશાતઃસિંધા સુંઠિ જી હલદ કુનિ, વડ પલવ જુ મિલેય; જાયફલ ઘસકે લાઈયે, નાસ ભગંદર હોય. ૧૨૬ અથ ગુલમરોગ પ્રતીકાર ચૂર્ણ—' સુંચલ સીંધવ સુંઢિ હીંગુ, આ જાયફલર આંન; અભયા પીંપર અજમાદા, વિડંગ ઇંદ્રજવ જાન. ઈનકે ચૂરણ કીજીયે, ધ્રુત સુ ખાય મીલાય; ગોલા શૂલ વિશુચિકા, અશ અજીરણ જાય. ૧૨૮ અથ આમોગ ચિકિત્સા સેવાકે લેપ–– સરિસવ સુંડિ સુડીજના, વિસખાપરા સુરદા કાજસુ જે લે પીજી, શૂલ વ્યથા નિવારુ. ૧૨૯
ચાવાઈ અથ પિપલાદિ ચૂરણ આમવાતમુ:-- પિંપરી પઢિ (પાઠ) કટાઈ જાન, સુંઠિ અભયા બે જીરા આન, માથા ચિતા પીંપરીમૂલ, ગજપીંપર મેલ સમતૂલ. ૧૩૦ તપ્ત નીરસું પી જે પીસ, આમ વાત વેદન નહીં દસ; ફૂલ અભૂખ કહીં ન રહાય, ખાંસી ધાંસી છિનમેં જાય. ૧૩૧
૧ પર ૩ ૨ હરૐ લુંન પુનિ ૩ ૩ સેજ ચ.
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
વૈમનસવ
૧ ઉડ
૧૩૪
અથ આમવાતમું ચૂરણું— સુંઠિ વિડંગ હરીતકી, દેવદારુ જ મિલાય; તપ્ત ઉદક સું પીજીયે, આમવાત ન રહાય. ૧૩૨ દારુ હલદર એરંડ કુનિ, નિવિ વિડંગ પતીસ મીરચ ઈંદ્રજવ અનિકે, લીજે સમ કરિ પીસ. તપ્ત નીરસું પીજીઇ, આમવાત ન રહાય; કૃમિકી પીડા ઉદરમેં લેવત એ વહી જાય. અથ શતાઆમવાતક કવાથ:– ગુગલ શિવા પુનર્નવા, દારુ નિશા ગિલેય ધેનુમૂત્ર શું કવાથ લે, નાશ જાકા હાય. ૧૩૫ સુંઠી પ્રીત વિષા મથા, હિંગુ કુડજ ચિત્રકે; ચૂર્ણ મુર્ણાબુના પીત, આમાતીસાર નાસને. અથ કમરેગકું ઔષધ હિતોપદેશાતઃશિવા તિવિ વિડંગ કુનિ, પીસ હું સમ કરિ ગ; તપ્ત ઉદક શું પીજીઈ, નાસે કુમિકા રાગ. ૧૩ અથ ચગશતાત્ કમિટુ ચૂરણ – ત્રિકુટા ત્રિફલા બાવચી, નીંબ ત્વચા અરુ પાય; ખદિર કુડા જુ વિડંગ કુનિ, ચૂરન કર હું મિલાય. ૧૩૮ ધેનુમૂત્ર મે પાયકે, ટાંક તીન પરવાન, સપ્ત દીવસ જે પીજીયે, હેય ઉદર કમિ હાંન. ૧૩૯
૧ સિંધા . ૨ તિવી વચા ૩. ૩ દેય જ.
ઉપર
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
ત્રીજો અધિકાર
૧૪૦
૧૪૧
१४२
અથ શૂલરગ પ્રતિકાર – સુંચર પુકર હીંગુ વચ, આન હું સમ કરિ ભાય; પસ પી જલ તપ્તસું, શૂલ વિભૂચિ જાય. અથ હિંગાષ્ટક ચૂરણ – પીંપર મિરચાં સુંઠિ હિંગુ, સીંધવ છરા દાય; અજમેદા જલ તપ્તકું, લેતાં ભૂલ ન હોય,
સોરઠા અથ ચૂરણ ભૂલકે:– પીંપરિ સુંઠિ હરીતકી, સુંચલ તિવી સમાન; તપ્ત ઉદક શું પીજીયે નાશ ફૂલકો જાન. અથ તુંબરાદી ચૂર્ણ – તુંબર પુકર મૂલ, લવણ તીન જવખાર; હીંગુ અભયા તામે ચૂર, અજવાંયણ વિડંગ કુનિ. ટંક ટંક પરવાન, એ ઔષધ સમ લીજીયે; તિવિ તીન ટંક જન, ઈનકે ચૂરન કીજીયે. તપ્ત નીર મેં પાય, ટંક તીન જબ પીજીયે, ફૂલ ગુલ્મ કફ જાય, આમવાત ઉન્માદ ગદ. અથ શુલગકા ચૂરણ – સંઠિ મિરી અરૂ પીંપરિ, સાજિ તાહિ મિલાય; પીસ પીયા જલ તપ્ત સું, શૂલ રોગ ન રહાય.
1 સુંઠિ અ. ૨ એક સ.
૧૪૩
૧૪૪
૧૪૫
૧૪૬
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિદ્યમનોત્સવ
અથ પાંડુરંગ કમલાકુ પ્રતિકાર:– ત્રિફલા કટુ કિરાયતા, વાસા નીંબ ગિલેય; કવાથ જી પી જે સહિ (હ)ત મું, નાસ પાંડુગદ હાય. ૧૪૭ અથ પાંડુ કમલવાયકુ અવલેહ – ત્રીકુટા રજની આંવલે, લેહચૂરણ સે મિલાય; ચાટ હું વ્રત મધુ પાયકે, પાંડુ કમલા જાય. ૧૪૮ લેહચૂર્ણ ત્રિફલા કડુ, હલદ દેઈ કુનિ દે કમલવાયુ સબહી હરે, મધુ વૃતયું જે લેઈ ૧૪૯ અથ કમલવાયુની પિટલીકુલ બંદાલ જી પીસિકે, કઈ પિટલી જેગ; સુંઘહુ નાસકિ સ્વાસ સંગિ, જાઈ કમલા રોગ. ૧૫૦ અથ કમલવાયુ અંજન –
રૂ હલદસું આવરે, કરિ અંજન નયનહિ કમલવાયુકા નાસ હેઈ, મજૂર પચ્ચ જે ખાઈ. ૧૫૧
સોરઠા અથ કમલવાયુ ઔષધ – કાલા ગદહક લીંડા આન, તક સહિત પીજિયે, દિવસ સાત પરમાન, કમલવાયુ તનુ નવ રહે. ૧૫૨ અથ રેગ ખઈ પ્રતીકાર:– અસગંધિ સુઠિ જુ પીપલી, લુંગ મિસરી પાઈ; જલસ્ય પીસિકૅ [ દીજીયે, ખઈ રોગ ન રહાય.
૨૫૩
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
ત્રીજો અધિકાર
૧૫૪
અથ ગુટિકા ખઈકી:ફૂલ આકકે લુંગ સંગે, પીસહુ સમકરિ આન, ગેલી દીજે પ્રાત: ઉઠિ, હાય ખઈકી હોન. અથ ખઈ રોગકુ ચૂરણ– ત્રિફલા સુંઠિ બિડંગ, મિરચ પીપલ મથહી; પીંપરિમૂલ લવંગ, દેવદારુ તજ એલચી. કમલપત્ર અરુ રાસના, ગજકેસર સુ મિલાઈ સબ તે હૂણ મિસરી, આઈ રોગ ન રહાઈ
૧૫૫
૧પ૬
ઇતિ પંડીત વૈદ્ય કેશવદાસ મુત નયનસુબેન વિરચિતે અશ ૧, ભગંદર ૨, ગુલમ ૩, આમવાત , કૃમિ ૫, શૂલ ૬, પાંડુ ૭, કમલા ૮, ખરેગ પ્રતિકાર
નામ તૃતીય સમુદેશ પારા
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચોથે અધિકાર અથ હિચકી રોગ પ્રતિકારબીઠ મખિકી લાખ રસ, પીસ હું સમ કર યોગ; નાસ લીજે નર પ્રાત ઉઠિ, હેડકી બહુરિ ન આય. ૧૫૭ અથ હેડકિકે ચૂરણ – મિરચ લવિંગ અરુ સિતા સંગિ, ગિરિ એરકી પાય; મધુ સું દીજે પીસર્ક, હેડકી રોગ પલાય. ૧૫૮ અથ હેડકીકું ધૂણી:– મણસિલ હલદ નું આનિકે, પીસ હું સમ કરિ ગ; વદન શું ધૂણી દિયે, નાસે હેડકી રેગ. ૧૫૯ અથ છદિરેગ પ્રતિકાર:– ચંદન મેથ ઈલાયચી, લાજાકણર લવિંગ; બેગિરી અરુ કવલફલ, ગજકેસર સમભંગ.૪ ઈનકા ચૂરન કીજીએ, મધુ મીસરી સુ મીલાય; પ્રાત સમે જબ ચાટીયે, છર્દિ રેગ મિટ જાય. ૧૬૧
સોરઠા
અથ છર્દિરાગકુ અવલેહ પ્રતિકાર:– લાજા સીતા લવિંગ, કવલ બીજ ઈલાયચી ચાટ હું મધુ કે સંગ, છર્દિરેગકા નાસ ઈ. ૧૬૨
૧ મુખ અ. ૨ સાઠી ચાવલ . ૩ બેરગિરી ક. ૪ પ્રિયંગ .
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
થે અધિકાર
એ બેશરી ઈદ અથ શ્વાસ રોગ પ્રતિકાર:સુંઠી પીપરિ કાકડાસીંગી, પુકરમૂલી કચુર વિડંગી; મોથા મિરચ જલ તતસુ લેહ,
મહાસ્વાસ ખાસ નાસેહ. ૧૬૩
છંદ પડી અથ સ્વાસ કાસકુ ચૂરણ -- કંટાઈ પહકરમૂલ જાંણ, વાસા અરૂં સુંઠ કલથી આન; એ પીસ અરૂપી જે તપ્ત નીર,
ખાસ સ્વાસકી જાઈં તબહી પીર. ૧૬૪ અથ ગલી ખંખકી:– સુંઠિ બેહડા પીંપરિ, કાકડાસીંગી જાંન; ભારંગી સુષ્ક બેર છલિ, એ સમ પીસહુ આન. ૧૬૫ ગેલી કીજે નીરખું, રંક દોય પરમાન; નિશાનું મુખ મેં રાખીઈ, હાય ઉધરસકી હાંનિ. ૧૯૬ અર્થ પુનઃ ગોલી નંબકીઃવાસા સુંઠિ પીંપરિ, પીસ હું સમકરિ આન, ગોલી લીજે સહેત ચું, હાય ખંખકી હોન. ૧૬૭ સુંઠી બાંસા પીંપલી, ચવક કટાઈ પાય; પીસ પીવે જલ તપ્ત સું, ખાંસી ધાંસી મીટ જાય. ૧૬૮ સુંઠિ ધાતકી કાયફલ, મેલ હું એક સમાન; કવાથ સુ કરિ કે પીજીયે, હાય અંબકી હન. ૧૬૯
૧ પીંપરિમૂલ ક. ૨ ભાંગી છે
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિદ્યમનોત્સવ
અભયાર સુઠિ પીંપરિ, જવખાર સુ મિલાય; ગોલી ગુલસું બાંધિઈ, ખંખ તતછિન જાય.
૧૭૦
૧૭૧
૧૭૨
૧૭૩
અથ ખાંસીકુ ચૂરણ:વાસા સુંઠિ પીંપરિ, ટંક એક જવખાર; ચીસ પીયે જલ તપ્તકું, ખાંસી ઠાંસી હાર. અથ ખાસ કક્કું ગોલી:– વિષ મિરચું કેડીજ સુનિ, દય તીય પંચ પરવાન; ગલી કીજે મુંગ સમ, કફ ખાંસીકી હોન. અકરસ અરુ અર્ક પય, ગેલી મુંગ સમાન; દેય ટંક દિન લીજીયે, હોય ખંખી હાન. અથ મંદાગ્નિ પ્રતિકાર:-- પીંપર મરિચર હરીતકી, સુંઠિ સુંચલ પાય; તપ્ત નરસું પીજીયે, મંદ અગ્નિ મિટ જાય. અથ મંદ અગ્નિકું ચૂર્ણ - સીંધવ અભયા પીંપરિ, ચામું ચીત્રક ઘાલ; પીસિ પી જલ તપ્તસું, મંદ અગ્નિકું ટાલ. અથ શ્રુધાકર ગુટિકા -- પીંપલ લેટ હરીતકી, ચિત્રક લેહ સમાન; પીસ પીવો જલ તપ્તસું, ભૂખ વધે બહુ જાન. ત્રિકુટા ત્રિફલા લુંણ હીંગુ, અરુ અજવાંધણ મેલી; સમગુડ ગલી કીજીયે (વે), મંદ અગ્નિકુ રેલી.
૧ હરડે અ. ૨ તિવિ .
૧૭૪
૧૭૫
૧૭૬
૧૭૭
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
-------
-
ચોથે અધિકાર
ચાઈ મંદાગ્નિ ચૂરણ રાજકેસરી -- સીધા સુચલ વાય વિડંગ, ત્રિકુટા ત્રિફલા તિવી લવિંગ; ચિત્તા હિંગુ અજવાયણ ઠાંનિ, છરા દેય દાડિમ દાણું. ૧૭૮ ઈહુ ઓષધકા ચૂરણ કરો, તીનપુટ નીંબુકે ધરે; ટેક દેય દિન પ્રતિ ખાય, મદ અગ્નિ છિન મેં મિટાય. ૧૭૯ અથ વિશુચિકા રોગ પ્રતિકાર:-- તેલ તીલાંકે આંનિ, કર પદ મર્દન કીજીયે; નાશ વિચીક જાન, સિદ્ધગ પંડિત કહ્યો. ૧૮૦
ચાઈ અથ વિશુચિ ખાલી ફૂલકા ઉપચાર:-- સીધા કચુર તિલકા તેલ, તપ્ત કરવું ચૂરણકા મેલ કર પદ મર્દન કીજે લાય, ખાલી ફૂલ વિશુચિ જાય. ૧૮૧.
ઈતિ શ્રી પંડિત વૈદ્ય કેશવદાસ પુત્ર નયનસુબેન વિરચિતે વૈદ્ય મત્સવે હિક્કો ૧ છદિ ૨ સ્વાસ ખાસ ૩ મંદાગ્નિ ૪ વિશુચિકા ૫ નામ પ્રતિકાર
ચતુર્થ સમુદેશઃ કળા
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાંચમો અધિકાર અથ કુરંડવાય પ્રતિકાર:જીરા સિંધવ હિંગુ ધરિ, કટુક તેલ શું પકાય , લેપ જુ કીજે પ્રાત ઊઠી, અંડવૃદ્ધિ મિટિ જાય. ૧૮૨ અથ અંડરગકુ ચુર્ણ – ત્રિફલા ચુરણ કીજીયર(વે) ધેનુમૂત્ર મેં ઉપાય; પ્રાત:સમ ઊઠી ૪પીજીયે, અંડ સેફ મીટિ જાય ૧૮૩ સરપંખાકી જડકું લેઈ, ટંક એક ઘીવસ્ય દેઈ માસ એક જ સેવ્યા કરઈ, અંડવૃદ્ધિકુ નિશ્ચય હરઈ ૧૪ અથ અંડવૃદ્ધિકે લેપ:– એરંડ તેલ વિરહાલીદ કુનિ, પય વૃત સું સંગ; પ્રાતઃ સુ પીજે જાનકે, નાસે અંડ જ રેગ. ૧૮૫
જીરા એરંડ કુઠ કુનિ, વચ મહારાઝ જુ મિલાય; કાંજી સું જબ લેપીયે, અંડરગ ન રહાય. અથ પ્રમેહ રોગ પ્રતિકાર:મુહમુદી દાડિમ કલી, સવેત કાથ સમ ખંડ; દિન દસ ચુરન ટાંક એક, હાય પરમેહ વિહંડ. ૧૮૭ અથ પ્રમેહકે ચૂર્ણ:– સંખહેલી ઇલાયચી, સિલાજીત સમખંડ, સીતલ નીર સું પીજીયે, પરમેહ હેય શતખંડ. ૧૮૮
૧. લસણ અ. ૨ ટંક ઈક બ. ૩ પિસાય મ. ૪ પ્રાતઃકાલ એ દીજીયે . ૫ વૃદ્ધિ ૨. ૬ બિહાલ વ. ૭ ખંડ સહિત જે દેઈ છે. * કુબેર.
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાંચમે અધિકાર
૧૮૯
અથ પ્રમેક ચૂરણ – વડી એલચી ખંડ સમ, ચુરણ ટંક ઈક લેઈ; ભજન કીજે કુર પય, કહા કરે પ્રમેહ , રસ ગીલેઈક ન કર, પીજે સતત મિલાય; સબ પ્રમેહકે નાશ હુઈ, પ્રાત ઊડી જબ ખાય. ૧૯૦ દશ ટાંક મહલેઠી જુ લેય, ઈસપન્ન ગુડ દશ ટંક; પન્નર ટાંક મિશ્રી જુ લેઉ, સહત પીસતાલીસ ટાંક. ૧૯૧ પ્રાત: ઉડી ટાંક ચાર લેઉ, દૂધ ભાત પઓ દે; ચઉદ દીન જી પીજીએ, કહાં કરે પરમેહ. શીલાજીત અરુ મીશ્રી, કાથ સંગિ ઈહુ પાય; મૂત્રકછટા દેષકે, પ્રમેહ પથરી જાય. ૧૯ અથ મૂત્રકૃચ્છ પ્રતિકાર છે એના કવાથ મૂત્રકૃછ પથરીકું – એલચી બાસા ગોખરુ, મહલેટી સુર લાયક પીંપરી અરુણ મિલાઈયે, અસ્મભેદ સુ મિલાય. કવાથા સુયાકા કઈ શિલાજીતુ સમઘાલ; મૂત્રકૃછ અરુ પથરી, કુનિ પીરા યહુ ટાલ. ૧૯પ અથ મૂત્રકૃચ્છકુ ચુર્ણ – એરંડ વાસા એલચી, પિસ હું તુલ્લ મિલાય. દધિસું પીજે પ્રાત ઉઠ, મૂત્રકૃછ મીટ જાય. અથ દારુ મૂત્રકૃછકુ ચુર્ણ:-- શિતા તુલ્લ જવખાર ધરી, જલસું પીજે અનy. મૂત્રકૃછ સબ દેષકે, નાશ ઇનહું જાન.
૧૪
૧૯૬
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦
અથ સૂત્રરાધન પ્રતીકાર:-- રીં સસેકી આન તાઈ, તદુલ જલસ મેલ; નાભિ તલે જમ લેપીયે, મૂત્રરાગકુ રેલ, પઘડી છંદ
અથ મૂત્રરાધ કવાથ:----
ગેાખરૂ જવાસા હરિડઆંન, પાષાણભેદ નિઆલી જાન; કવાથ સુ પીરે સહીત મેલ, સે। મૂત્ર રેગકુ કરેરેલ. ૧૯૯ વાસા ગામરૂ અભયા આન, અસ્મભેદ કનયાલ જાત; કાથ જી પીજે સહત મિલાય, મૂત્રરાધ છિત માંહિ જાય. ૨૦૦
મુત્રરાધકું ચૂર્ણ :~-~
ત્રિફલા સીધા ગાખરૂ, બીજ કર્કટી પાય; તપ્ત નીરસુ પીજીએ, મૂત્રરાધ ન રહાય,
વૃદ્ઘ સંગ્રહાત્
મહેદી નાં. ૧, જીરૂ ટાં. ૧, આમલા નાં. ૧, રાત્રે પલાળીને સવારમાં ઉઠતાં ગળીને પીવાથો ને સાંજના દિવસ ૭ પીવાથી મૂત્રકૃચ્છ મટે છે.
દાહા
અથ પથરી રોગ પ્રતીકાર:-- વરુણા સુકિ ગે ખરૂ, કવાથ કરેા સમભાય; પૌત્ર હુ ગુડ જવખાર ધરી, વાત પથર જાય. અથ પથરીકુ કવાથ
વેદ્યમનાત્સવ
વરુણા અરુણી સુહ જણા, ગાખરૂ સુંઠ મિલાય; અમભેદ કનીયાલલ, સિગુત્તાવા સમભાય ર ૧ વિષ્ટા રૂ. ૨ લિ સુહી જત લેઈ ..
૧૯૮
૨૦૧
૨૦૨
૨૦૩
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪
પાંચમે અધિકાર કવાથી જુ યાકે લીજીય (વે), લૂણ હીંગુ જવખાર; રેગ પથરીકું દીજીય (વે), મૂત્રકૃછકું દાર. અથ મૃગીરોગ પ્રતિકાર – પુકરમૂલ કિરાયતા, બ્રાહ્મી સંઠિ કચર; દારુ હુલદ સુરદારુ વચ, માથા પીપરમૂલ. અભયા કુઠ સુસેન છેડ, કીજે કવાથ સુઆન, મૃગીરગ ઉનમાદ કફ, રેગ વિશુચિકા હાંન. ૨૦૬ વચ ખુરસાંની સતત સંગ, ટંક દેઈ જે દેઈ, મૃગીરોગ તબહી હરે, દૂધ ભાત પથ્ય દે. અથ મૃગીરોગ નાશ:-- મિચ મેહુડ માંહિ ધરિ, દીન ઈકવીસ પ્રમાન; જલસું દીજે નાસ નર, હેય મૃગીકા હાંન. અથ પુન: મૃગીગ ઉપાય વૃદસંગ્રહાત્ બ્રહ્મીધૃત મૃગીરેગકું:બ્રાહ્મી રસ વજ કોઠ સંગિ, સંખાહોલી ઘાલ; ગેવૃત માંહિ યહુ પાચ, મૃગી ઉદમાદ ઈહિ ટાલ. ૨૦૦૯
ચેપઈ અથ કુષ્ઠ રોગ પ્રતિકાર:-- ત્રિફલા બાંસા નીંબ પટેલ, ખિર ગિઈ સમ કરિ તોલ; ચૂર્ણ સા પીજે જલ મહિ કુછ રંગ નાઓં તતકાલ. ૨૧
ગાથા છંદ અથ કુછ રંગકુ ચૂર્ણ -- ત્રિફલા મજીઠ ગિઈ કટુકી, નિબુ નિશાનું જાંન હે; દેવદારૂ હલદી વિડંગ, વાસા શિવાયું આણે સંગ. ૨૧૧.
૨૦૮
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૪
સમપીસ ચુરણ કરહુ વિધિસ્યું, પીજિયે જલસગિ; કુષ્ટરોગ સુપ્રબલ ભા‰, નાસ કહૂ અગિ અથ લઘુ મ ંજિષ્ઠાદિ કવાથ વાતરક્તનું:--- મજીઠે અર્ ત્રીફલા કડુ, રજની નીંખ ગિલેાઈ; દેવદારૂ વચ પીસકે, કાઢે કીજે સેાય. પ્રાત ઉઠિ જમ પીજીયે, વાત રક્ત ન રહાય; અષ્ટ કમ ડેલ પામ ગઢ, કંડુ કુષ્ટ મિટાય.
ગાથા
અથ શ્વેત દાગકું લેપ:--
મચ્છુસિલ ચિત્રક ખાવચી, વાકી ભસ્મ મિલાય; કાંજીસ જો લેપિ, ધૃતકુષ્ટ ન રહાય.
સારા
વૈઘમનાત્સવ
અથ શ્વેત દાઘકુ લેપ:--
સૂચિરમીર છાલિ સુ મન, લેપ કરહું ક્રુનિ રગડકે; શ્વેત દાઘકી હાંન, સિદ્ધયાગ નયને કહ્યો.
અથ શ્વેત કુષ્ણકું લેપ:
ગુંજા નીંબુ કુ વચ ચિતા, એ સમ પીસહુ મેરે મીતા; કાંજીસુ લેપ કીજે આંન, સ્વેત કુષ્ટકા નાશજ જાન. ૨૧૫
૧
અથ ક'ડુક ચુર્ણ:
ખૈર આવરે સમ કિર લેહુ, ડિ સકાલે કવાથ કરેહુ; ટક ઢાય ખાવચી પાય, સ્વેત દાઘ માસમે જાય.
૧ કાંજીસ્ કંસ લેપન કરૌં અ. ૨ આણુ અ.
૧૨
૨૧૩
૨૧૪
૨૧
૨૧૭
૨૧૮
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાંચમા અધિકાર
હરદ ખાવચી નીંબદલ, અરુ આમલા રસ લાય; ટાંક દાય ગામૂત્ર સુ, પીવત કંડુ જાય.
લેપામકુ’:--
મિર્ચ અરુ સિંદુર મુનિ, મહિષિ ધૃત સ ંચેગ; મથિકે લેપજી કીજીઈ, નાસે પામકા રાગ અથ પામ દદ્રુ વિવચ્ચિ કાકુ લેપ:
ગંધક ચાખ વિડંગ કુનિ, સિંગરફ્ કુષ્ટ સુજાન; હલદ પમાડ સીંદુર સુ, પીસહુ સમકરી આંન. કનક નીજી તાંબુલ રસ, લેપહુ ઈનકુ' મિલાય; પામ દ્રુ વિવરૢિ કા, એ તે રાગ નસાય.
સાડા
અથ પામકું લેપ:—
પાન આકે ભસ્મ કર, માખણુ સોંગ મિલાય; દુખ ખાખચી તમ હરે, જમ નર લેપ કરાય. ગંધક હરદ મિલાય, નીલા થૂથા ખાવચી; સાજી ચેાખા સુ દેઇ, સખ તે દુગુણા પમાડ ધરી. કટુક તેલ મીલાય, મન કીજે તીન દીન; મહિષી ગેાખર ન્હાય, નાસે પામ અનેક વિધિ.
3333
૩૩
૨૧૯
૨૨૦
૨૨૧
૨૨૨
૨૨૩
૨૨૪
અથ પાવનનાઈ સેાજાકા ઉપાયઃ
કાલી ચિરમી હલક વિડંગ, પુડુકર મૂલ કૂઠ કે સંગ; સુઢિ નિગ ધ ખાવચી લેઇ, લુંન કકૈાડીકી જડ દેઇ. ૨૨૬
૧ પામા ખિમચી દાડુ કુષ્ટ જ્ઞ. ૨ સાત અ.
૩
૨૨૫
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૨૯
વિદ્યમનોત્સવ કાલીંગડુ નીબકે પાન, કાલીજીરી કરિ હૈ તાત ગેરૂ મિરચાં પહકર મૂલ, નીલક ઠેકો લેઈ સમૂલ. ૨૨૭ લેપન ગેમૂત્ર સંગે કરે, લહરિ નિનાઈકી સબ હરે, સર્વ સૂજ વિસપાઉ પુલાય, કહૈ નયનસુખ ઈહ સમઝાય. ૨૨૮ અથ પામકુ લેપ – દૂબ હલદ સમ પીસર્ક, લેપ હુ જલ સંગ; પામ દાદ અરુ ખરજ ગદ, નાસે એતે રોગ.
પઈ અથ લેપલુતકું— ચંદન કેઠ સભાલૂ પાય, કવલ સારિવા એ સમભાય; લેપ જી કીજે નીરસું, લુત વ્યથા છિન માહે જાય. ૨૩૦ અથ છીપી રોગ પ્રતિકાર:– કેલિ પાનકી ભસ્મ કરિ, તામેં હલદ મીલાય; લેપન કીજે નીરખું, છીપ રાગ ન રહાય.
૨૩૧ પઘરીઆ છંદ અથ છીપી રોગકુ લેપ:– ચંદન હરતાલ કપુર ઠાંન, સેહાગા મૂલી બીજ આન, જંભીરી રસસું લેપ લાય, છીપ રેગ છિન માંહિ જાય. ૨૩૨
સેરઠા છીપ રેગકુ લેપ – ગંધક ચંદન આન, નીંબુ રસ સુ લેપીઈ; દિવસ સાત પરવાન, છીપ રેગ તન ના રહે. ૨૩૩
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩પ
પાંચમે અધિકાર અથ ના રોગ પ્રતિકાર:અર્ધદગ્ધ કરી સીપકું, દધિસું પીજે સોય; નિજ ઔષધ નયને કહ્યો, નાશ નાકા હોય. અથ શસ્ત્રઘાતકા ઉપાય:– કાકજંઘાકે મૂલ કુટકે, શસ્ત્રઘાતહિ ઘાલર પીડા રક્ત પ્રવાહ હરે, તબહી ઘાવ મિલાય.
૨૩૪
૨૩૫
ઈતિ પંડિત વૈદ્ય કેશવદાસ સુત નયનમુબેન વિરચિતે વૈદ્યમત્સવે કુરંડ ૧ પ્રમેહ ૨ મૂત્રધન ૩ મૃગી ૪ કુકુટ પ કંડ ૬ પામ ૭ દદ્ધ ૮ વિવાચિક ૯ લુતા ૧૦ છીપ ૧૧ નાસ ૧૨ શસ્ત્રઘાત ૧૩ પ્રતિકા નામ પંચમ સમુદ્રેશર થાપા
[ કોઠ . ટિ વ. ૨ દેઈ ચ.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
છો અધિકાર
છંદ પડી અથ વાતરોગ પ્રતિકાર:આસંધ મુઠિ તિલ સ્પામ જાન, સમતુલ ધૃત લહુ ખંડ આન, એ ઔષધ લીજે મિલાય, વાતવ્યાધિ છિનામાંહિ જાય. ૨૩૬ ભંગ સંભાલું ભાંગરા, મુંડી તાહિ મિલાય; ચૂર્ણ દીજે ટંક દેય, વાતરોગ ન રહાય. પીંપરિ ચિત્રક આસગંધ જાંન, વચને વિડંગ જવાયન આંન; સૂઠિ કલુંજી પીંપરામૂલ, એ ઔષધ પીસહુ સમતુલ. ર૩૮ દુગુણ ગુડસું ગોલી કરે, તીન ટાંક પરમાન જી ઘરે પ્રાત ઊઠી ગલી જે ખાય, વાય ચોરાસી તે ન રહાય. ૨૩૯ અથ ત્રિપુરભૈરવ રસ:ટંક ચાર સુંઠિકે લેઈ, મિરચ ટંક ચાર પુનિ દે તીન સુહાગા બિસુ ઈક ધરે, અદ્રક રસ સે ગેલી કરો. ૨૪૦ ગુંજા સમ ગલી પરમાન, સીત હરે નિશ્ચ કરી જાન; વાયુવેગ ખિનમાંહિ પલાય,
કૃષ્ણ સમરત પાતક ર્યું જાય. ૨૪૧ પાઠાંતર– ચિનક પ્રમાં ગુટી એહુ જાન, વાય સીત હરે તું જાંન; આકડ ઔર આફરા પલાય, કૃષ્ણ સમરત પાપ જેમ જાય. ૨૪ર
૧ સમે અ. ૨ ઇક ૩. ૩ ચબિક ૩૦. ૪ કટાઈ ૩૫ ૫ અકલાકરો મેલો . ૬ દોય . ૭ સંધ્યાએ -
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઠ્ઠો અધિકાર
અથ સારંગધરાત્ વાયુકા રાસનાદિ કવાથ:
સુંઢિ એરંડ રાસના, દેવદારૂ જી ગિલેાય; કાઢા પીજે પ્રાત: ઉઠે, પીડા વાયુ ન હાય.
અથ વાયુકા ચૂરણ:
અધસેર આસગંધ નુ લેહુ, પાઉ એક સુંઠકા દેહું; દસ જ ટાંક પીંપરી મૂલ, પાંચ ટાંક પીંપરી દેઉ અભૂલ. ૨૪૪ મીરચ અઢાઇ દશ તિલ ક્રેઇ, અકલકરા પાંચ ટાંક લેઈ; સમ ઔષધ સમ રાતી ખાંડ, ચૂરણ લીજે વાય વિંડ. ૨૪૫ હૃઢચલ ટિશૂલ પલાય, વાય ચેારાસી છિનમે જાય; પીંપલ સૂંઠ ગુડકા યાગ, ખાતે વાયુકા નાસે રાગ. ર૪૬
અથ લઘુવિસગર્ભા તેલ
આછા લસન નુ કુટ, ખીર કરા ગાદુગ્ધસુ; વાત સીત હાડ ફુટ, નાસે આકડ અંગકી.
૩
વાયુકા:—
મીઠા તેલ સેર એક આંન, તુલ ધતુરાકા રસ જાન; ગુજા વિષ ધતુરે બીજ, ટાંક પાંચ પાંચ લીજે રીઝ. ૨૪૭ માલકાંગણી કુઠ વચ દોઉ, સા ભી પાંચ પાંચ ટક લે; વિધિપુ તેલ કરી લીજે આંન,
લઘુવિસગર્ભા તેલ ઇહુ જાન. મન દેહી કાંજે લાય, વાય ચેારાસી છિનમે જાય; સનારમા કી શાખે રહે, ઈંડુ વચન ધન્વંતરી કહે. ર૪૯ અથ વાયુથી શરીર અકડી ગયું હાય તેના ઉપાય:—
૨૪૩
૨૪૮
૨૫૦
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
વૈદ્યમનોત્સવ
૨૫૧
અથ વૃંદસંગ્રહાત્ ત્રયોદશાંશ ગુગલ સર્વ વાયુ ઉપર – માલકાંગણે રાસના, આગધ સૂઠિ ગિલય, તિવી ભેખડા સેફહી, સઢિ સતાવરી હોય. અજવાનિ સમ પીસકે, સબ સમ ગુગલ પાય; અર્ધ ભાગ ગાવૃત સું, ગોલી કરહુ મિલાય. ૨૫૨ તપ્તદક મધુ દુગ્ધસું, દેય ટંક જબ ખાય, કટિગ્રહ રાંધણ યોનિ દુખ, કુબડા હનુગ્રહ વાય. નાડી જાનુ પાદક, બાહ પિષ્ટ હડ સોય; મજ સંધિ ખંડ સુનિ, એ તે રાગ નય. ૨૫૪
પધરીયા છંદ એલચી કપુર ઉસીર ઠાંની, આંવલા ચંદન તુલ્ય આંન; એ પીસી જે પીજૈ જલ મીલાય,
પિત્તકપ છિન માંહિ જાય. ૨૫૫
૨૫૩
દોહા
અથ દાઘવ્યથાકું લેપ:– બાર પલ્લવ અરુ આવરે, ચંદન છડ ફુનિ સોય; જલસું લેપતું ચરનયુગ, દાઘવ્યથા સબ જાય. ૨૫૯ પલવ બિદરી આવરે, અરીઠ ફેન સમ હોય; કરયુગ ચરન જુ લેપીયે, દાઘ મીટાવે સેય ૨૫ કંસા કથાલમાંહિ નીરસું, સો વાર વૃત ય; લેપ કરો નિજ ચરણ યુગ, દાઘવ્યથા નહિ હોય. ૨૫૮
૧ એર ઇ. ૨ પાન ૩. ૩ તંદુલ ક. ૪ વાલા .
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
છો અધિકાર અથ છર્દિરાગ વાયુકું ચુરણ લેહુ છુહારા કવેલફલ અ ઈલાયચી ઘાલ; સીતલ નીરસુ પીજીઈ, છર્દિ ઉબાકી ટાલ.
૨૫૯ ભમરી ઘરકી માટી આન, જીરા કમલકાકડી ઘાલ; લવિંગ ઈલાયચી વાવડીંગ, અકલકરા મીરચઈ ભડંગ. ૨૬૦ મોરપંખ મેલી જલાય, પીંપર છુહારા એ સમ ભાય; ચૂરણ કીજે સહતનું મેલિ, છર્દીિ ઉબાકી તતક્ષણ રેલ. ર૬૧ અથ કફકે પ્રતિકાર:– કેસર મરચાં પીંપરી, ભારંગી અરુ જાન; માર્યો ત્રાંબે લવિંગ સંગ, એ સમ પીસહ ન. ૨૬૨ પાનનું જ ખાઈયે, પરિમિત ટંક જુ આધ; કફ ખાંસી અ શ્વાસ જવર, હાઈ કફકા હન. ૨૬૩ અથ કો ચૂર્ણ – ભારંગી પીંપર મિરચી, સુંઠિ કુડાસું પાય; પીસી પી જલ તપ્તસું, કફ ખાંસી ન રહાય. ર૬૪ આકફૂલ એર પીંપલી, અકલકરા જુ લવિંગ; મરીચ સુંઠ જવખાર કુનિ, તાંબા વાયવડીંગ. અદ્રક રસ કુનિ પાનકે, સબ ઔષધ પટ દેઈ " ટાંક આધ જવ લીજીએ, કફ ખસીકું હરેઈ. ૨૬૬ અથ ગંડમાળારોગ પ્રતિકાર:– સુઠિ ભારંગી પીસકે, તંદુલ જલસું જેગ; પીસીયાકે લેપ કરી, કરતહિ જીરા રેલ. ૨૭
૧ લવંગ વ. ૨ કંઠ લગાવહુ માસ ઈ. સ.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૦.
२७०
વૈદ્યમત્સવ
સેરા અશ સારંગધરા ગંડમાલા પ્રતિકાર:વછનાગ ગુગલ ગંડમાળાકો લેપ – પલદશ ત્વચા કાચનારિ, ત્રિફલા ખટ પલ લીજીય (યે); ત્રયફલ ત્રિકુટા ધાર, વરુણ પલ ઈક તેલ ધરિ. ૨૬૮ કર્ષ કર્ષ પરવાન, પત્રજ તજ એલાયચી ગુગલ સબ સમ આન, ગુટિકા કીજે ટંક એક. ૨૬૯ ખયર કાથ સું દેય, અથવા પથ્ય તપ્ત જલ, મુંડી કવાથ કરેય, પ્રાત સમે તિહું ઉઠિકે. ગંડમાલા ત્રણ દુષ્ટ, અપીચિ ગેલિ ગ્રંથિક ગદ; પ્રમેહ ભગંદર દુષ્ટ, અબુદ નાસે સત્ય મુનિ. ૨૭૧ પાઉ એક કણવીર, તેલ જુ મીઠા સેર લે; મર્દન કરહુ શરીર, સિંગરફ મીરચ પાઈકે. ૨૭૨ માંહિ કપિલા મેલ, ઘોડા નખકી રાખ કુનિ, કઠિનહ જીરા રેલિ, સિદ્ધગ નયને કહ્યો. અથ મુખરોગ પ્રતીકાર – તવમીર એલાયચી, થકી ધર લાઈ; મુખ માંહિ મેલ પીસીકે, વદનપાક ન રહાઈ. ૨૭૪ મીજી લેહુ બદામકી, મીશ્રિ માંહિ ધરેય; તખીર ઈલાયચી, વદનપાક ન રહેય. અથ દાંત રક્તપ્રવાહ પીડાકા ઔષધઃરસવાસાકે સહત મિલ, મથહુ જુ દેનુ સેય; પ્રાતડું ચાટે સાત દીન, દાંતહુ રક્ત ન હોય.
૧ એ તે નામે નયન કહે વ. ૨ કમાલ.
ર૭૩
२७५
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૭૮
૨૭૯
છઠ્ઠો અધિકાર અથ દાંત કીટક રક્તપ્રવાહ પીડાક ઔષધ – મેથા વાસા કાથ સમ, કડુ કેઠ કુનિ જનક લોદ્ર મજીઠ મિલાય કે, પીસહુ સમકરિ અન. ૨૭૭ એ ઔષધ દસ મલહ, રક્તગમન સંસાય; પીડા કીટક પ્રબલ દુખ, દાંત તિગ્મ કુનિ જાય. અથ ઔષધ મુખપાકકે – ત્રિફલા દાખ ગાય કુનિ, ચંબેલી દલ પાય; દારુહલદ અરુ પાઢ સુનિ, એ લીજહુ સમભાય. કવાથ જી કીજે પી કે, કુરલા કર મધુ સાથ; વદન પાક અચૂક ગમન, એ નાસે તતકાલ. ૨૮૦ અથ મુખ પ્રમુખ ખીલકા ઔષધ – સરસું સીંધા લેદ્ર વચ, એ ઔષધ સમ આન, જલ હું વદન સુ લેપીયે, નાસે ખીલક જાન. ૨૮૧ અથ ઔષધ મુખ છાયાકે – મનોરમાં ગ્રંથાત્ છે છાલિ રાતિલ શ્યામ જીરા, સરિસવ પતિ કુનિ, પયનું લેપે જામ, મુખકી છાયા ના રહે. લુણ હલદ લોદ સીંધુર મિલિ, એ ઓષધ પીસહું સમ ભાય; નીંબુ રસસું લેપીયે, મુખકી છાયા જાય.
૨૮૩ અથ નાશિકા રોગ પ્રતિકાર:-- લોદ્રકસ સંભ હરિતકી, દાડિમ પુષ્પ મિલાય; સીતલ જલસ્ નાસ લે, રક્તગમન નસાય. ૨૮૪
૧ પીડા કીટક સબ હરે, નિમષ બીય સુપલાય . ૨ કુઠ 4. ૩ દૂબક છે.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિદ્યમનોત્સવ
૨૮૮
२८८
દાડિમ ફૂલ અ દુબ રસ, મિશ્રી કેસર પાય;
વૃત મીરચ સ્ નાસ લ્યો, પીનસ તુરત મીટાય. ૨૮૫ અથ ઔષધ પીનસ ખેહર સીસ શૂલકા:– સુંઠિ મિરચ અરુ પીંપરિ, ગુડસું દીજે આંન; પીનસ ખેહર સીસ દુખ, નાશ ઈનહું કે જાન. ૨૮૬ અથ નાસ પીનસકું – મીરચ અરુ બંદાલ ફલ, પરિમિત તિલ દુજ મેલિ નાશ લીજે જબ નરસું, પીડા પીનસ રેલી. ૨૮૭ અથ નેત્ર રોગ પ્રતિકાર – રસવંતિ લોદ્ર હરિતકી, ગેર હલદ મિલાય; જલસું ઉપર લેપ કર, નયન જુ પડ મિટાય. અથ અંજન નેત્ર રોગમુ:– સાબુ નવરા બાલિકે, તિલ ઈક અંજન દેય; નિશ અંધા બહુ દિનકે, તબહીં નાશ કરેય. ૨૮૯
અથ અંજન પરવા લકે – મિરચ ગેરુ લુણ ગુડ, એ ચારું સમ આન; જલસું ઉપર લેપ કર, ક્ષય પરવાલા જાન. ફટકડી લવંગ જી હલદ કુની, લોદ્ર રસોતીયા; વચારસ અફીન શુ, લેપત પીડ મીટાય. અથ રગડ નેત્ર પીડાકા – સીંધા અરુ કટુ તેલ મિલ, કાંસાથાલ મહિં ઘાલ; કરી રગડા અંજન કરે, નયન પીડ સાય. ૨૯૨
૧ પીનસ રેગ હરેઈ ક. ૨ બાલુકા ય.
૨૯૦
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૩.
છઠ્ઠો અધિકાર અથ પુન: નેત્ર પીડાકે અંજન – રસવંતિ સીંધા ફિટકડી, નારિ પયહિ મિલાય; કંસે ઘાલ રગડા કરહુ, નયન પીડા જુ પલાય. અથ અંજન સબલ વાયકું – પારા જસદ ર્સિગ કેસરી, મેતી મુંગા જાન; દે દો ર ટાંકણુ મેલીયા (ચે), ઈનકા એ પરવાન. ૨૯૪ ઉતૂ દાંત અરુ ચાક સું, કહિયે ઈનહી મિલાય; ત્રય ત્રય ટંકણું મેલિયે, કાંસ પાત્ર માંહિ પાય. ૧૯૫ : છાલી પયસું પીસકે, દ્રગ અંજન જે કરે; સબલ વાતકે નાશ હુઈ, દુધ ભાત પચ્ચ દેય. અથ વાયકુ રગડા – મૃત્યુ ત્રાં અરુ જસદ સુનિ, નીલા થથા અન; પીસિ ચુના ફિટકડી, સાગરફેન સમાન. કાંસા પાત્ર માંહિ રગડીઈ, વૃત ગૌકા સુ મિલાય; સબલ વાય ન રહાય, નિશા અંજન કીજીય(ચે). - ૨૯૮ અથ પિટલી નેત્ર પીડાકી:– જીરા આકુ ફટકડી, ત્રિફલા સાઈ મિલાય; રસવંતિ છપાય હલદ સુનિ, લોદ્ર અફીમ સુ મિલાય. ૨૯ એ ઔષધ સમ આંનકે, કરહુ પોટલી પીસ સર્વ પીડકો નાશ હુઈ, નયન હું નિરમલ દીસ. ૩૦૦
૧ સુદ્ધ છે. ૨ છ છ બ. ૩ ઊંટ . ૪ તાંબા જસત મારી . કરી લેહ . ૫ રેચક દે . ૬ કાહી . ૭ હાલૌ ૫.
૨૯૭ *
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૦૧
૩૦૩
વિદ્યમત્સવ અથ અંજન તિમિર કુલે વાયકું – સુરમા સીંધા સંખ યુનિ, મણસિલ ત્રિકુટાહી આન; તકફલ અરુ મિસરી, સાગરફેન સમાન. અંજન છ(છા)લી દુધ સું, તિમિર રેગ ન રહાય; કુલા ખેરાવાય સુનિ, નયન પીડ મિટ જાય. ૩૦૨ અથ કર્ણરેગ પ્રતિકાર:– આક લસન તિલપત્ર રસ, કોન બીચ સો પાય; અહેરા પીડા પુષ્ફ દુખ, એ તે રોગ નસાય. અથ ઔષધ કર્ણરેગકું – દેવદારુ વચ સુંઠિ કુનિ, સીંધા સ પરલાય; અનામૂત્રનું તપ્ત કરિ, કર્ણ વ્યાધિ મિટ જાય. આકપાન મેં લસન ધરિ, તાપ હ દેનું સાય; કાન વીચ લે મેહેલી, કાન દુઃખ નવિ હાય. સીંધા છોલી મૂત ચું, લંચક તપ્ત કરે; - શૂલ શબ્દ બહુ તપ્ત દુખ, સબકી નાશ કરે છે. ૩૦૬ વચ સીંધા અરુ મીરચ કુનિ, સાગરણ લસન; કટુક તેલ સું તપ્ત કરી, પીડા જાય જુ કરન. અથ શિરરોગ પ્રતિકાર છે વાતશિર વર્તિકુ લેપ – દેવદારુ રકટુ કાયફલ, એરંડ તેલ મિલાય; .કાંજીયું જબ લેપીઈ, વાત શિરો રોગ જાય.
૧ આંક લસુન ક. ૨ કૂઠ અ.
૩૦૪
૩૦૫
૩૦૭
૩૦૮
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
પી
છો અધિકાર
પઘડી છંદ અથ શિરવર્તિકા લેય:એરંડ રાસના કટુકા જાંન, ડિવિચ વરધારા માથા ના સો તપ્ત નિરસું સીસ લાય,
છિન માંહિ જે કફ વાય જાય. ૩૦૯
સેરઠા અથ પિત્ત શિરવર્તિકું લેપ:– ચંદન સિવા ઉસીર, દુબ ઉસીર સુ આંવરે; કમલ બીજ હય બેઈ, પિત્ત શિરાજ નાસ હાઈ ૩૧૦ અથ લેપ શિરવર્તિકું– પીપર મરીચ હરિતકિ, એ તીન સમ ભાય; કાંજી સેતી લેપ કરિ, પીડા શિરકી જાય.
૩૧૧ અથ લેપ ત્રિદેષ શિવતિયું – કટુ મિરચ અરુ કાયફલ, એરંડકી જડ મેલ, તપ્ત નીરસું લેપીઇ, શિરવર્તિહી રેલ.
૩૧૨ અથ લેપ આધાસીસીકું – કુઠ પીંપરિ અરુ સારિવા, વચ મહલેઠી જાન, કાંજી સતી લેપ કરિ, આસીસીકી હોન. અર્થ ધસીસીકા નાશ:– વૃતસું સીંધા પીસીકે, નાસ લે હુ પરભાત, સિદ્ધિાગ નયને કહ્યો. આધાસીસી જાત.
. ૩૧૪' ૧ ફૂઠ મ. ૨ કર દૂબ જ આવરે ૩.
૩૧૩
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિદ્યમનસવ
સેરઠા-વિદીનકર અજેપાલ વિષ આન, નીલા થુથા નીરવસી; લેહી રવિ દીન જાન, નિરમાલી ઘસી બાલક મૂત્રસું. ૩૧૫
આધાસીસીના યંત્ર લખી કરી વાદળી ગળીના દેરાના છત્રીસ તારથી બાંધી ગળામાં યંત્ર ઘાલવાથી આધાશીશી જાય છે.
૧૫ ૮ ૧૩
૧૧૧૬ ૯ |
૪ ૫૧૨૧૫ તા કા લેપ જુ લાય, દેય ટંક દિનમેં સદા; આધાશીશી વર જાત, સિદ્ધ યોગ નયને કહ્યો. ૩૧૬ દશ સત્તર દેઈ સાત, ષ ત્રણ ચૌદહ તેર છું; ડિશ રૂદ્ર સિદ્ધિ એક, વેદ બાણ રવિ તિથિ જાણે ૩૧૭ સોલહ કઠા કીજીયે, લખુ હુ છતીસા યંત્ર બાંધ નીલે સુત શું, આધાશીશી અંત. દેય પછણો લાય, ઉઠે વિણ ગુંજ હાસુનિ; ઉલ્લ અશિશ જાય, પીડા નાસે અંગકી. ૩૧૯ અથ ઉ૯લકી નાશ:– બીજ ધતુરે આંન, નાસ લેહુ નર પ્રાત ઊઠી; હોય ઉલકી હ(હા)ન, સિધિયાગ પંડીત કો. ૩ર૦
૧ ઉઠ ચિણ ગજુ નિ સુની શ. ૨ નયને .
૩૧૮
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૨૧
૩૨૨
છો અધિકાર અથ કેશ બઢણેકા ઔષધ:– કુલ તિલકે આનકે, ગોખરુ વૃત મધુ મિલાય; કેશહ લેપ કીજીયે, ચીઉર વધે અધિકાય. અથ શીશ કટુક ઔષધ – આન કંકેડીકી જડ, કર સમીપ દધિ તાસુ, પાય સીસ મજજન કરહુ, હાય જુ કટુકી હોન. અથ ટાટરી ખુસવાયર્ક લેપ – હતિદંતકી ભસ્મ કરિ, તાહી રતિ મિલાય; છાલી પયર્સે લિપ્ત કરિ, ઈદુ લુપ્ત ન હાય. હસ્તિદંતકી ભસ્મ કરી, પીસહુ રતિવતિ સોઈ છાલી પયસું લેપીયે, ગયે કેસ કુનિ હાય. કેશક૯૫ લિખ્યતે – લેહરે અરુ ભાંગરા, બિલવપત્ર ફલ તિન્ન; અજાણ્વસું, લેપીઈ, ક૯પ રહે બહુ દિન.
૩૨૩
૩ ૨૪
૩૨૫
ઈતિ પંડિત વૈદ્ય કેશવદાસ સુત નયનસુબેન વિરચિતે વેદ્ય મત્સવે વાત ૧, પિત્ત ૨, કફ ૩, ગુલ્મ ૪, મુખ ૫, નાશિકા ૬, નેત્ર ૭, કર્ણ ૮, શિર રેગ , આધાસીસી ૧૦, કેશકઃપાદિ ૧૧ રેગ પ્રતિકાર નામ ષષ્ટમ્
સમુદ્દેશ છે ? ૧ નીલપત્ર અ.
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
- ૩ર૬
સાતમો અધિકાર અથ સ્ત્રીરોગ પ્રતિકાર લિખ્યતે– અથ પ્રદરકું ઔષધ – ગજકેસર તવપીર કુનિ, ચંદનવાલા પાય; તંદુલ જલસું લીજીયે, પ્રદરગ થંભ જાય. અથ ઓષધ પ્રદર:–' ગજ કુંકુમ તંદુલ સિતા, દીજે નીર મિલાય; પ્રદરરોગ નાશ જ હોઈ, મસુર શાલ જે ખાય. ૩ર૭ આ છે પીસહુ આવેલેં, મિશ્રી માંહિ, મીલાય; તંદુલ જલસું પીજીયે, પ્રદર શ્વેત નસાય. ૩૨૮ કરીર મૂલકી ભસ્મ કરી, તા સમ મિશ્રી દેe; ટાંક પાંચ દુધ શું, પ્રદર શ્વેત હરે.
૩૨૯ મઠ ઉડદ બલ તીન, ઈનકા પીઠા કીજી; ખરી ગુદ કરી ઝીન, વૃતશુ પ્રદર સ્વેત હર. ૩૩૦ ઉંદર લીંડી પીસકે, મિશ્રી પ્રિયંગુ મિલાય; એક ગદીયાણા દૂધમું, પીવત પ્રદર જાય. બેર મૂલ બલ મૂલ દેય, બાલા સમ કરી મિલાય; તંદુલ જલ હું પીજીયે, પ્રદર તુરત મિટાય. અથ પુષ્પ હોવણકે ઓષધ:– બ્રહ્મદંડી ત્રિકુટા સમલેઈ, તિલકા કાઢાકું ચુરણ દેઈ; ગયા ૫૫ હાય જે નારી, ભક્ષત કરત હેત તતકાલ. ૩૩૩
૩૩૧
૩૩૨
૧ કેસર ક. ૨ ભાત
.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાતમે અધિકાર તુંબી બીજ જવખાર ગુડ, કણ મયણફલ આંન; દંતી સેહુડ દુશ્વ સું, બતી કરહુ સુ જાન.* ૩૩૪ ભગ માંહિ રાખે પ્રાત ઊઠી, હાઈ પુષ્પ વતિ સા નાર; ઓષધ એહ જુ પ્રસસ્ત હે, કહે જી પર ઉપગાર. ૩૩૫ અથ ઔષધ નિ સુધ હોવણકું– સિરસફલ અઇ જાયફલ, સાગરફેન મિલાય; વાયવીડંગ ઈલાયચી, ગજકેસર સમ ભાય.
૩૩૬ જલસું ગેલી કીજીય (વે), ટાંક એક પરવાન; ભગમાંહિ રાખે યત્નસુ, એહ ઔષધ હિત જાન. '૩૩૭ વંધ્યા ગરમ હવે જુ સુખ, નિ દોષ સર્વ જાય; શાલિ ગુહે ખીર વૃત, એહ પચ્ચ કરાય. ૩૩૮
ચેપઈ ઔષધ ગર્ભ હાવણકું – મિરચ સુંઠ પીંપરિ જાન, ગજકેસર જુ કંટાઈ આન, ગોવ્રુત સુ જે પી નાર, તાકું ગર્ભ હવે તતકાલ. ૩૩૯
દુહા ગજકેસર દુષ્પ સું, કરે રતિ અંતિ સુ જાન; દુગ્ધ ભાત ભેજન કરે, હાય ગર્ભ તિય નિદાન. ૩૪૦
૩૩૪
*પાઠાંતર–દંતી ગુડ જવખાર, બીજ તું બકા “મયનફલ;
પીપલિયા માંહિ ધારી, પીસહુ સહુડ દૂધનું. હેય પુષ્પવતી સા નારી, બતી કરી ભાગમેં ધરે; કહ્યો જુ પર ઉપગાર, સિદ્ધયોગ ઈહ જાન તૂ.
૩૩૫
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ૦
૩૪૧
વૈવમત્સવ
સોરઠા ગજકેસર આસંધ સિતા, ગોરેચન શાલિ કુનિ, પયગું પીવે વધ્ય, હેય ગર્ભ તતકાલ સુનિ. ધેનુ દુગ્ધ સુ લક્ષ્મણ, કરહુ પાન સો નારિ; નાસ લીઈ અતિ અંત કુનિ, હાય ગર્ભ તતકાલ. ૩૪૨ કેસર દુબ આસગંધ ફુની, હાઉ બેર મધ પાય; ગજકેસર ઉર હુસીલે, એ લાઈ ચીજ બનાય. એ ઔષધ સમ ભાગ લે, સબ સમ મિશ્રી દેહ, ટાંક પાંચ ગોદુધ શું, રતિકે અંત કરે. દિવસ સાંત પરવાન એ, ધરતી સયન કરે; ખાટા ખારા ત્યાગ કર, તુરતહી ગર્ભ ઘરેહ. ૩૪૫ અથ કષ્ટીસ્ત્રીકું ઔષધ – પાઢિ આંબાકીર પીસકે, કરહું લેપ ભગમાંહિ; હાય પ્રસુત તતકાલી, ઉદર પીડ સબ જાંહિ.
૩૪૩
उ४४
૩૪૬
સા
&ી
૩૪૭
પય સેડ આંનિ, લેપ કરહુ નખ નાભ (ભિ) હી; સ્ત્રી કષ્ટીકું જાન, છિનમાંહિ હાય પ્રસુત તસુ. અથ ગર્ભ જાતો હોઇ શંભણકુ ઔષધ – ધાઈ લજાલુ કવલફલ, મહલેઠી અરુ પાય; તંદુલ જલ સુ પીજીય (વે), જાતે ગર્ભ રહાય. ૩૪૮. અથ કર્ણી સ્ત્રીકા ઉપાય:-
- જડ મેડીકી આન, કટિ બાંધે કરી વધુ; નાશ પીરકા જાન, હો હી પ્રસૂત તતકાલ હાઈ. ૩૪૯
૧ દિવસ માંહિ જ. ૨ પાઢ અવગાયી .
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાતમેા અધિકાર
ધાઇ લાલુ કમલલ, મહુલેઠી અરુ પાય; વાહી જલ શું લીજીયે, ગર્ભ પાત ઠહરાય. અથ ભગસ કાચન પ્રતિકારઃ—
ધાડુ કસેલા ફિટકડી, માંડે લેાદ્ર કપુર; એરુજડી કનેર જડ, માંજીલ માંહિ ચુર. મદનગેડુ વિચ રાખિકે, કરતુ પુરુષ સચેગ; ચેાનિ જી અધિક સકેાચ હુઈ, રહે ન કાઉ રાગ. માયા ધાય દૂષિ કાથ, આધી ગ્રી સુહાગી ઘાતિ; એ સમ પીસેા માસા એક, ભગમે ધરે મુઠ્ઠી છેક. માયા તુરી ફૅટકડી, ચઉથી મેલા ધાય; શિલાજીત ગાલી કરા, ચીરા સીકન માય. માઈ ધાઇવે ટિકડી, માં લેદ્ર સુ' મેલી; એરજડી જો પાઇયે, સીકનમાંહે ઠેલી. ત્રિફલા લાઇસુ ધાતકી, જાંબુત્વચા કુનિ સેાય; ભગમૈ લેપડુ સહિત સ્યું, વૃદ્ધા કુમારી હાય. સારા
પુન: ભગસ કાચન
ઔષધ:
મઠા સુ ગૌકા આંનિ, ધાવે ચેાનિ તિય પ્રાત ઊડી; યહુ સકાચન જાન, સિધિયાગ પંડીતપ કહ્યો. અથ મેલી ભગસ કેાચનકી:
કસ્તુરી કપુર સમ, ગોલી કરેા મધુમાંહિ; ચેાનિક અિચ જમ રાખીઈ, ચીરી સીકન માંચ.
....
ડેલ . પુ નયને અ
પ
૩૫૦
૩૫૧
૩૫૨
૩૫૩
૩૫૪
૩પપ
૩૫૮
૧ પીસ અ. ૨ એર છાતિ અ. ૩ છાલિ શ્રૃ. ૪ સીકન માહ
ઉપર
૩૫૭
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિદ્યમત્સવ અથ ભગસંકેચન ઔષધ – ત્રિફલા મહી લેદ્ર સુનિ, જામણ મુંચા સોય; ભગ માંહી લેપ સહતસું, વૃદ્ધા કુમારી હોય. ૩૫૯ લેદ મરહઠી માયા ધાય, કસ્તુરી કપૂર જુ પાય; ભાંગફૂલ જાંબુકી છાલિ, મેથા તજ ઈલાયચી ઘાલિ. ૩૬૦ માયફલ જાયફલ ભંગ, તુરી ફટકી વાવડીંગ; ત્રિફલા લવીંગ જિઠ મિલાય,
છડ હીમજ પડવાસ છું પાય. ૩૬૧ અકલકરા ઘહલા સણિ, કાથુ કસેલુ છલિરા ઘણિ; સીલારસ શું ગોલી કરે, પીલી ભલી કસ સહ ધરે. ૩૬૨ સબ ઓષધ લીજે સમ ભાગ, ટાંક એક ગોલી તન લાગિ; રાજબતીસી ગોલી કરે, નિ સંકેચ પિઉ હીત ધરે. ૩૬૩ અથ ઔષધ નિ હાનિકું:નીબ પાનકે કવાથ કરિ, ધ નિ જુ તીય; અતિ દુધતા નાશ હેઈ, આનંદ હાઈ બહુ પીય. ૩૬૪ ગહલા મેથ કુનિ, ઉર છલીરા પાય; યોનિ જુ દેવે ઉષ્ણ કર, અરુ દુર્ગધતા જાય. ૩૬૫ અથ કુચ કઠીન કરણ લીખ્યતે– આસગંધ મવા ગજકણા, વચ કનેર કેઠ સાય; લેપન કીજે નરસું, કઠિન હહી કુચ દેય. ૩૬૬ ચિર મદાલ ગંગેરૂ કુનિ, કનસરકી જડ લેય; ઉષ્ણ નીર શું લેપ કર, કુચ પત્થર જુ કરેય. ૩૬૭
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાતમા અધિકાર
સારા
અથ નાસ કુચ કઠિન :
જલ ત ુલકા આંનિ, નાસ લેડુ રિતિ દિવસહી; કિન ડ્રાય કુચ દોય, પ્રગટ ચેગ 'પડીત કહ્યો. ૩૬૮ અથ ઔષધ ચનેલાકુ:
રનિશાકુમારી તખ્ત કરી, કુચ ઉપરો જી ધરેય; થાનેલાકા નાશ હુઈ, સિધિયાગ જાણેઉ. ટિકા લેહુ અકુલકી, ઈગોરી સાંભાલુ જાણુ, તૃપ્ત નીરશું લેપીયે, કરે ચનેલા હાણુ. અથ ખાલકરોગ ચિકિત્સાઃ—
૧૩
૩૬૯
કાકડસીંગી કણા પતીસ, ખાલક ચાટઈ મધુ સુ પીસ; તાપ ખાસ અરુ છ િનસાઈ, અતીસાર છીનમે' થ’ભાય. ૩૭૧ ટાંક એક મધુ લેય, ટાંક પાઉ પતીસ ધર; પ્રાતહિ માલક દેય, ખાસ ઉષ્માકી વાઉ હરે. પીપર પીંપલીમૂલ, ગિરમાલા વેસણુ ધરુ; સીંધા લે સમતુલ, ધૃત શું ખાલક પુષ્ટી કરુ. આલા લેદ્ર જી લે, ગજપીંપર અરૂ ધાતકી; માલક મિશ્રી દે, અતિસાર છીતમે હરે. સાડી તંદુલ લે, રસ ભાંગરે ગેાલી કરે; ખાસ સાસ નું હરે, અતીસાર જ્વર તુરત હી. અથ ખોલક અતીસારકા ક્વાથ:આલા લેદ્ર મિલાય, અલ ધાતુકી ગજકણા; મધુ સુ કવાથ કરેઇ, અતીસાર ખાલકકા હરઈ.
૧ નયને અ. ૨. હલદ અ.
૩૭૦
૩૭૨
૩૭૩
૩૭૪
૩૭૫
૩૭
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ૪
વિદ્યમતસવ
૩૭૭
૩૭છે.
૩૭૮
૩૯
અથ બાલક ગુદાપાકકા ઓષધ:રસપતિ લાવે ગુદા પરિ, અરુ ખાને ન દેઈ પાકી ગુદ હવે ભલી, સિદ્ધગ જાણે ઈ. અથ પુરુષ ચિકિત્સા—: લિગ દીરઘ કઠિન અતિ સ્થૂલકું ઔષધ – વિજયા આક કનેર જડ, રસ ધતુરે પાય; ગોલી કીજે પીસ કે, લીજે છાંહ સુકાય. પુરુષમૂત્ર સુ પીસકે, કરિ લેપ ઇંદ્રીય; દિર્ઘ કઠિન સ્કૂલ હેઈ, દેખત ભાગે તીય. અથ લિંગ સ્કૂલ કરણ પ્રયોગ– વચા કેઠ ગજપીંપરિ, આસગંધ બલા જુ દેય મહિષી વૃત શું લેપીઈ, લિંગ મુસલ સમ હાય. લિંગલેપ સ્થૂલવૃદ્ધિકું – ગંધક પારદ ગજકણા, રજની સીલા મિલાય; લેપન કીજે લિંગ પર, વૃદ્ધ સ્થૂલ કરાય. અથ થંભન લિખ્યતે– અજા સેહડકે દુધ કુનિ, લજજાલુ જડ પાય; લિંગ નાભિ કર લેપીયે, થંભન હોય અધિકાય. લિંગ વૃદ્ધ દઢ કરણુકું લેપ:– મીઠાં મિહીર જાયફલ, બીજ ધતૂરે સોય; વૃત સુ ઇદ્રી લેપ કરી, શીતલિંગ દઢ હાય.
૧ રસ ક. ૨ મિશ્રીફીમજુ .
હ૮૦
૩૮૧
૩૮૨
૩૮૩
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાતમો અધિકાર અથ થંભનકી વૃત્તિકા:આછી ફમ શું જાયફલ, કરે વૃત્તિકા ગ; લિંગ છિદ્રમે રાખિકે, બહુત કરે નર ભેગ. ૩૮૪ મુહ કાકેમ છું કપૂર કુનિ, બીજ કંટેરી પાય; અકલકરા નું કનેરજડ, આછા ફીમ મિલાય. ૩૮૫ ઈનકી વસ્તિ નું કીજીયે, જરા સમતુલ રોય; ઈદ્રી મુખ ધરિ લેગ કરે, લિંગ લેહ સમ હોય. ૩૮૬ અથ મદનપ્રકાશ ચૂર્ણ - તાલ મખારા મુસલી, સુંઠિ ભાડગી પાય; કઠબીજ આસંધ કુનિ, સિંબલ ફુલ મિલાય. 3८७ બલા સતાવરી મેચરસ, કુનિ લસૂડે જાંન; સિતા દુગ્ધસું લેપીયે, બહુ તીય રમે નિદાન. ૩૮૮ અથ કામવિલાસ ગુટિકા: – કુંકુમ સિંગરફ જાઈફલ, તાલ મખારા પાય; કેઠકે બીજ તજ મસ્તકી, અકલકરા સુ મિલાય. ૩૮૯ તુંબર લેગ તમાલપત્ર, અજવાયણ ખુરાસાંણ; તીન ભાગ એહુ લીજીય (એ), એક ફિલ્મ પરવાન. ૩૯૦ રસવિજયા ગુટિકા કરે, પરમિત ટુંક સુ એક; સંધ્યા સમે ભક્ષણ કરે, લલના રમેં અનેક ૩૧ ધાતુવૃદ્ધિકા ઓષધ – નાહી સવલકી જડ લેઈ, સ્યામ મૂશલી તા સમ દેહ દૂધ ખાંડ સું પીઉ મિલાય, ધાતુપુષ્ટિ બેલ હાય અધિકાઈ ૩૯૨
૧ મિશ્રીફીમજુ અ. ૨ લેઈ . ૩ ખાંડ દૂધ નું પીજીયે . ૪ કૌંચ અ. ૫ ભાગ . ૬ સયન અ.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૯૫
પ૬
વિદ્યમનસવ અથ દૂર્ગધ હરણ પ્રતિકાર:ચંદન રજની મેથ કસૂર, લેદ અગર પદમાષ કપૂર, છડ માવા ગજકેસર પાઈ, ગાડર જડ આવલે મિલાઈ. ૩૩ દેહી મરદન કીજૈ જામ, હાઈ ધ ખિનમાંહિ નાસ પિત્ત દોષ સબ નાસૈ જાન, ચરકગ્રંથમે કહ્યો બખાન. ૩૯૪ બગલ ગંધકા ઉપાય:– મેથા બીજ હરીતકી, છડ મઆ મધ પાય; દીજે આવલી નીરસું, બગલ ગંધ સુ મિટાઈ. બાલ ધતૂરા એલચી, જાવંતી તજ લેહુ; ગજકેસર અરુ જાયફલ, એ ઔષધ સમ દેઉ.. ૩૬ ગેલી કીજે સતત સું, સયન સમય મુખ ધારિ; આનનકી ઇંધતા, નાસ હોઈ તતકાલિ. અથ દધતાકા લેપ:-- ગજકેસર ની જડ પાઈ, સરીસપત્ર અરુ લેદ મિલાઈ જલસું મર્દન કીજે ગાત, અતિ દૂર્ગધતા ખિણ મેં જાત. ૩૯૮ સીર સુગંધતા – ચંદન માથે ચંપાવતી, છલીરા સું કપૂર, જલસુ મેલ સીસમેં, હાઈ ઇંધતા દૂર. લવંગ અગર અરુ પીંપલી, વંશલોચન પાય; ચંદન જીરા તગત કુનિ, એર ઈલાયચી મિલાય. ૪૦૦ ગજકેશર તજ કૃપાલ જુ, કમલકાકડી ઘાલિક બાલા એર કપુર કુનિ, સીઉસીર સંભાલ.
૧ વેલુ . ૨ વેલ વ.
૩૯૭
૩૯૯
૪૦૧
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૦૩
સાતમે અધિકાર એ ઔષધ સમ પીસકે, મિશ્રી એ સમ પાય; અબલ અરૂચી પરમેહ કુનિ, સીકંપ એર વાય. ૪૦૨ લવંગાદિ ચૂરન કહ્યો, રગતપિત મીટ જાય; વર્યહીન સર્વીય હુય, જલશું લેત પરભાત. પ્રશસ્તિ – પરમિત ગ્રંથ સમુદ્ર સમ, મમ મતિ જતી પાર;
ઔષધરત્ન જીતે ગહે, કીએ પ્રગટ સંસાર. ૪૦૪ વૈદ્ય મને–સ ગ્રંથ મહિ, કહ્યા સકલ નિજ આન, દુખકે કુંદન સુખકરન, આનંદ પરમ નિધાન. ૦૫ કેશવદાસ સુત નયનસુખ, કહ્ય ગ્રંથ અમીકંદ; સુભ નગર સિંહનંદમેં, અકબરસાહ નરિંદ. ૪૦૬ અંક વદ રસ મેદને ૧૬૪, સુકલપક્ષ સુચિ માસ; તિથિ દ્વિતીયા ભૃગુવાર દિન, પુષ્પ ચંદ સુપ્રકાસ. ૪૦૭ માત્રા અંક સુ છંદ કુનિ, કહ્યો અ૯પમતિ સોય; ગુનિજન સઍ સમાર હું, હીન જહાં કછુ હોય. ૪૦૮ કો પ્રગટ દધિ મચ્યકે, ઔષધ રેગ નિદાન; સબ સકલ સુધા સમ ગ્રંથ, કહ્યો સમાપત અંત. ૪૦૯ વૈદ્ય ગ્રંથ પ્રમાણ અતિ, ટૂંઢિ લીયા તત સાર; સલેકા છે સત્ય સહી, સબ જગકા આધાર. ૪૧૦ વરદાઈ ગ્રંથ જી એહ, પઢિકે ચિકિત્સા કરે; લહ લછમી અછે, સુજસ હોવે જગતમેં.
૪૧૧
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૮
વિદ્યમત્સવ ઇતિ શ્રી પંડિત વૈદ્ય કેશવદાસ સુત નયનસુબેન વિરચિતે વૈદ્ય મને પુ૫ગર્ભ સ્ત્રીઓષધ, સ્ત્રી કષ્ટી, સંકેચન, કુચ કઠિન, લિગ સ્થલ, સ્થંભન, કામગુટકા પ્રકાશ નામ સપ્તમે
સમુદેશ ના
સંપૂર્ણ ગ્રંથ નયનસુખ છે સંવત ૧૭૯૪ ત્રએ (વરખે) મીતી આષાઢ શુદિ ૯ ગુરુવારે લીખીતુ જગ
મોહન શુભ ભવતુ કલ્યાણમસ્તુ છે
પ્રત ની પુષ્મિકા–
સંવત ૧૮૫૩ જેષ્ટ માસે કૃષ્ણપક્ષે દશમ્યાં તિથૌ બુધવારે અલીપુર મધ્યે લિપીકૃત ઋષિ હીરાચંદ્રણ સ્વપડનાર્થ શુભંભૂયાત છે પ્રત ની પુષ્પિકા –
સંવત ૧૮૫૩ ના વષે ચિત્ર વદિ ૧૦ દિને લખિત પસાગરી માનસંગજી ચેલા રાઘવજી લખિત છે સોનિ તેજ સુત ગાંગજી વાચનાર્થ છે શ્રી બારી નગરે છે શુભમતુ છે
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧ મહલેડી=જેઠીમધ
૨ સાલસપણી=પીલવણી ૩ દાવિં=દારુ હલદર ૪ હરીદ્રા= ઈંદ્રજવ
અઘરા શબ્દોના કાપ
૫ શૃગી=કાકડાશીંગી ૬ કૃષ્ણા=અતિવિષ ૭ ખીલ્વ=માલખીલી
૮ ધાતકી=ધાહૂડી ફૂલ ૯ કટુજચ=ઊભી રીંગણી
૧૦ ખડસલા=પીતપાપડા ૧૧ ચીરાયતા=કરીયાતુ ૧૨ ગ્રંથિક=પીંપરીમૂલ ૧૩ કનયાલગરમાલો ૧૪ સૂહીજના=સરઘુમૂલ ૧૫ વર્ષી=વિષ ખાપરા
૧૬ ચંદન=સુખડ ૧૭ લાજા=ચાખા
૧૮ કણા=પીંપર
૧૯ કમલકુલ=કમલાકડી ૨૦ ગજકેસર નાગકેસર ૨૧ અમનેદ=પાષાણભેદ ૨૨ =ધરા, દ્રા ૨૩ કુસભથેાલા, કેસૂ
૨૪ લંચક=લસન ૨૫ કુબેર=અજમા ૨૬ પ્રીય ગુ=મખામ જરો
૨૭ લખમણા=ઊભીરીંગણી ૨૮ મહમુદીરીકલાર ૨૯ કહેડા=કસેલો
૩૦ તાલમખારા–એખરા
૩૧ તુંમર=કાલો ખાખરી ૩૨ દીપન ચિત્રા ૩૩ વચાવજખુરાસાંણી ૩૪ કોટજ=કડાછાલ ૩૫ કુષ્ટ =ઉપલેટ ૩૬ વાસા=અરડુસે ૩૭ નિર્દેશ્વિકા—રીંગણી
૩૮ નાગરીકા=સુંડ ૩૯ ૫ટ=પીતપાપડા
૪૦ કાષ્ટ=માથ
૪૧ વિક્તા=કડ્
૪૨ દુરાલભા=ધમાસા
૪૩ વાસક=હરડેદલ ૪૪ પયાદમાથિ ૪૫ કલ્કિત – કરીયાતુ ૪૬ સાદીયવાલો ૪૭ ભુનિષ=કરીઆતુ ૪૮ સભ્રંગ=સુંઠ ૪૯ વીશાલાઇંદ્રવારૂણી ૫૦. પુન વા=સાટોડી ૫૨ પણી=ઉદરકની પર કુનિ=વળી
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
કવિ આનંદકૃત કેકસાર
દોહા લલિત સુમનધનુ અલિ પનચ તન છવિ અભિનવ કંદ; મધુરતિ સંગ સુર તિર વદન જય જય મદન આનંદ. ૧ બરણ કામ અભિરામ છબિ બરનાં ભામિન ભેગ; સકલ લેક દધિ મથન કરે રૌ સાર સુખ જેગ. ૨ મનુષ્ય રૂપ હોય અવતર્યો તીન બાતકો જોગ; દ્રવ્ય ઉપાવન હરિભજન અરૂ ભાંમિન ભેગ. ભગતિ એક ભગવંતકી ભેગ સુભામિન ભેગ; વહ સંકટમે દુખહરન યહ સુખકરણ વિગ. લલિત બચન સબ કબિનકે સુરત કરત સબ કાય; દઢ અંજત સબ કોમનિ ભેદ સબનમેં હાય. • ૫
લલિત બચન તે જાંનિ અંગિ નિ ચુનિ લિજે ઉકતિ જુગતિ ઔધારિ સમુઝ લહુ ગુરૂ ગણ કિજજે રતિ વિનોદ સોં ધ્યાન કેક ગતિ જે જન જાને સકલ ભેદ નિભેદ કેલિ બહુ વિધ કરિ ઠાને હગ અંજત સેઈ કામિની ભરિ કટાક્ષ હસિ મનહર નહિ કવિ નહિ રત નહિ તરણ ત્રિવિધ છબન જે જિય ધરે. ૬
દેહરા ગુણનિધાન અરૂ સુભટ પુનિ સુંદર વલી પ્રવન; કોડી લહૈ ન રતિ સમ કેક કલા જે હીન. ૭ કેક કલા બિનુ રતિ સમે બિનુ દીપક નિસિ ધામ; તા કારણ રચના રચ્યો કેકાર સુચિ નામ. ૮ કેક પઢે બિનુ રતિ કરે અરુ ગીતા વિનુ ગ્યાન; પિંગલ બિનુ છંદહિ રચે તિહું નર પંચ સમાન. ૯
ઇતિ શ્રી કેફસારે આનંદકૃતે પ્રથમ ખંડ ૧ !
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
ખીજો ખંડ
ઢાા
પ્રથમ ચતુર તરણી કડાં પ્રગટ વિચારિ વિચારિ; પમિનિ ચિત્રિની સંખિની ઓર હસ્તની નારિ. અથ પદ્મિની લક્ષણ :—
દાહા
પદિમિને ચંપક ખરણુ તન અતિ કેમલ સમ અંગ; ચિલ્ડ્ર ઔર ગુ ંજત ભ્રમર નિમિષ ન છેડત સંગ. અતિ કામલ મન અતિહિ તન માધુરતા મુખ વૈન; ઉજ્જલ ચીર પરમલ ધરે, લાજવંત હું નૈન. છપૈ
દંગ અંજત જિહ લાલ નેન મૃગ કુટિલ ભૃકુટિ વર તિલ પ્રસૂન સમ નાસિકા ત્રિવલિ ચિન્હ જહિ કે તર અચન ગમન જિહિ હીનિ અંગ કામલ વિચિત્ર અતિ; તનુ સૂમ કટિ છીન પ્રગટ દાંમિની દેહ હુતિ સિસ સંપૂરણુ વદન ષિ અંગ સદા નિરમલ રહે આહાર નિમિષ અક્ષત અમલ વિમલ હૈાર એઔ ચઢે. ૪ સવૈયા વાસિ ઐઢિ રહે સબહી ક્રિનમાંન કરે અતિ તા કછુ લાજે, સેત સરાહિ હેત ધરે અતિ ઉજ્જલ ચીર શરીર હિ સાજૈ મારિજ કૌ સે। અન્ય ગૃહ કાંમકે ખી રજની રજ માસ મિરા, દેહ નહી મન મધ્ય અન ંદંત રંભ કે રૂપ પદનિ રાજે, પ અથ ચિત્રની લક્ષણ:
---
દારા
નહિ ભારી દુલ નહીં લઘુ દીરઘ નહિ અંગ; અતિ વિચિત્ર ચિત ચિત્રની લાચન ચકિત કુરંગ,
~~~
##
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
કેકસાર
ચિત્ર રૂપ સમ ચિત્રિણી અતિ વિચિત્ર રસ રીતિ; ચિત લાવતિ સબ કામ તજિ નિરખિ ચિત્ર સંગીતિ. ૭
છ અમલ કમલ દલ વરણ નિન ચંચલ અનિવારે મધુર મધુર મુખ વચન ચારુ કંચિત કચકારે લઘુ દીરઘ નહિ અંગ સર્વ તન ગર્વ જનાવત મયાવંત અતિ હોય પહ૫ પરિમલ બહુ ભાવત ગ્રીવા કપલ ઘુંઘટ તુરી ગતિ ગયંદ આનંદ જિહિ કુચ નિતંબ અરુ છીન કટિ કદલિખંભ “યુગ જંઘ તિહિ. ૮
સવૈયા કાંમ ધામ બન્યો અતિ કોમલ બારિકો નામ નો સંગ ચાકે વત્તલ હાઈ ન હોઈ સુ દીરઘ વા સુમન મધુ કંદ્રપ તાકો, ચાહે નહિ ચિરલૈ રતિ ચિત્રિણ દછન એ સબ લછન વાકે, રમકૃપા બિનુ કામકો કેલિક અસીયે ભામહે ધામ કાકે. ૯
અથ સંખિની લક્ષણ – તન દીરઘ દીરઘ ભુજા દીરઘ કર પદ ભામ; ચલત ચાલ ઉત્તલ બવ જાનિ શખિની નામ. સઘન કેશ કર્કશ બચન દુર્બલ દીરા દેહ; નિહ અવલંબત ચલે જાંનિ શખિની તેહ.
૧૧
લઘુ લોચન અરૂ કુટિલ ગ્રીવા પગ દીરઘનારી સદા પીત તનુ રહે જંઘ કટિ જાકે ભારી
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
બીજે ખંડ કુચ સૂછમ જાન કુટિલ અધિક તામસ જિહ કામિની અરૂણ વસન નખ દાંનિ પ્રીતિ ચાહત વહ ભામિની પુરૂષ હિ લપટત રતિ સમૈ અરૂ નખ લાવત દઢ કિયે સુરતિ કરત હારે નહીં સુ સિન કિયો ચાહત હિયે. ૧૨
સવૈયા પ્રીતિકી રીત ન જાનતને કહુ કામ કિલેલકુ આતુર ભારી, પ્રીતકી વાન અયાન ક્ષુધાતુર કંદ્રપ યોનિ કુવાસ કુરારી; કાહૂ સિા નેક યા ન કરે સબ લછન હીન યહે ગુણ ટારી, કેટિક પાકિયે જિન પૂરવ સે નર પાવત ઐસીય નારી. ૧૩
દેહરા અથ હસ્તિની લક્ષણ:તનુ ભારી ભારી ભુજા ભારી ઉરજ અનંદ; ભારી ગ્રીવા નિતંબ યુગ ચલત હસ્તિની મંદ. સ્વેદ મદન જલ દરદ મદ ગંધિત ભૂરે કેસ, અતિ લાંછન બહુ લેમ તન ભનિ હસ્તિનિ ઈહ વેસ. ૧૫
છ કછુક પીતસે નિન અરૂણ કુચ ઔર કચુકારે કુચ બિશંક પરવાન અધર અરૂ બિંબ કુચ ભારે ક્ષુધાર્વત મનુ કપટ તૃપ્તિ નહિ રતિસા જાકે ચિહું રાત પંડુરી જંઘ ઉપૂરિ નહિ તાકે ચક્રિત ગ્રીવા ડારે ચલે જેનિ કુટિલ પલ્લવ ચરણ બિંબ નિતંબ ભારી ભુજા મંદ મંદ ગજગતિ ગમન. ૧૬
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
કેકસાર
કમ કલેલ સમ અતિ આતુર પાય ઊર્ભ પતિ ગ્રીવાલે ડારે, જેનિ કઠેર છુટે સેદ ઊપર બાર કહૂ નિરવાર ન પાર; કંપ ગંધ ગમંદ મને યહ કોકકલા બહુ ભેદ બિચારે, કેલિ સમ નર હારત વેગહિને કન હસ્તિનિ કૈ તન હારે. ૧૭
સોરઠા ચિત્રિની હરણું જન, સંખિની રૂપ તુરંગણ, હસ્તિની હસ્તિ સમાન, પદમનિકી ઉપમા નહીં ૧૮
' દોહરા ષટ કર પલ્લવ ચિત્રિની, નવ સંખિની શરીર; દ્વાદસ હસ્તિની જાનિ, ઈહ વિધ નિ ગંભીર. ૧૯ મૃદુલ અમલ નિર્જલ અરૂન મૃગ સુત ચરન સમાન; કમલ વાસ વીરજ દ્રવૈ જેનિ પદમની જન. અતિ ઉજજલ કેમલ વિમલ હેહિ જુ યા પરવાન, દ્રિ વેગિ મધુ ગંધ સમ જેનિ ચિત્રિશું જાન. ૨૧ બહુ કઠોર દીરધ અધિક બહુત હહિ બુરબાલ; અતિ કુગંધ હૈ સંખની દ્રવે નહિ ઉત્તાલ. ૨૨ ખીણ ખીણ બુરિ બાર બહુ ભગ મહિષી ખુરકીન; દ્રવે સુ મદન જ ગંધ સમ હસ્તિની રત આલીન ર૩ દ્ર વેગિ રતિ રંગ કે પદમણિ ચિત્રિણ બાલ; ઈક હરિતની અરૂ સંખિણું દ્ર નાહિ ઉત્તાલ. ૨૪
સેરઠા પદમનિ અલપ આહાર, સુલપ આહાર સુ ચિત્રિણી; સંખનિ અરધ આહાર, સિંહ આહાર સુ હસ્તિની. ૨૫
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
બીજો ખંડ
દાહા
પદમનિ કી મિલિવન પદમિની, ચિત્રિણી મિલવન હરણી; શનિ મિલવનિ તુગિની,
હસ્તિની મિલવનિ કરનની ૨૬
श्लोक
पद्मिनी अल्पनिद्राच स्वल्प निद्रा च चित्रिणी । संखिनी अर्द्ध निद्रा च घोरनिद्रा च हस्तिनी || पद्मिनी पद्मगंधा च पुष्पगंधा चित्रिणी । संखिनि मत्सगंधा च मधुगंधाच हस्तिनि ॥ દાહા
અથ અષ્ટનાયિકા ભેદ:--
પ્રથમ હે સ્વાધિનપતિ વાસકસજ્જા વિચારિ; ઊતકા કુનિ ખડિતા લહરિતા નાર. વિપ્રલખ્યા અભિસારિકા પ્રતિપતિકા ભાંમ; એજદ્યપિ તિય ભેદ કહિ અષ્ટ અવસ્થા નામ.
દાહા
૬૫
૨૭
૨૮
૨૯
અથ સ્વાધિનપતિકા:—
જિહુ રસ ખસ લાલન ભયે તિજત તજિત કહુ જાત; અતિ વિચિત્ર સ્વાધિનપતિ ષટ દસ સજ્જિત ગાત. ૩૧ ષોડસ રચિત મનાઈ કે પતિ રસ અસિ અતિ લીન; અહુ વિચિત્ર સ્વાધિન પતિને કન હેાત મ સીન. સન્યા સૌ વિચિત્ર રતિ ઉપજાવત અતિ ભાઈ; સે સ્વાધિન વખાનિયે પતિ ન કહૂત જિ જાઈ.
30
૩૨
33
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
કિોકસાર
દોહા અથ વાસક્સજજ – અવસિ જાંનિ પતિ આઈ હૈ અંગ સજિ વાસક સિન દણ મંડલ નિરખ વપુ દ્વારિ રાખિત નિન. અવધિ કંતકો જાંનિ કે મંજન કરતિ સમાર; નવસત કરિ દર્પણ લિયે સે વાસક નવ નાર. નિસિ દિન ચિતતિ કંતકી અરુ આગમન વિચારિ, અતિ ઈચ્છા રતિ સેજ કો, વાસક નવ નારિ.
દેહરા અથ ઉત્કંઠા – ઉતકંઠા અતિ પીયકી આયે નહી સંકેત; કહિ ડું કહિ વિધિ રહ્યૌ વિરહ સ્વાસ બહુ લેત. ૩૭ ચિત ચિંતા પતિકી કરે કામ વિયાપતિ તાહિક વિરહ ન ઉતકંઠા હૈ પતિ સે પ્રીતિ નિવાહિ. ૩૮ કામિની અતિ રતિ ચાવ જિહિ આપુનહી પતિ સંગ; મલિન હૈ વિન પ્રીતમે ઉત્કંઠા ચતુરંગ.
દેહ અથ ખંડિતા:આયે અનત વિનાઈ નિસિ નિરખ ચિન્હ સબ ગાત; અતિ રિસ રુદન ઉરાહ ને કહિત સુ ખંડિતા બાત ૪૦ નિસ રસ બસ હાઈ ઔર કૈ પ્રગટ દુરિત નહિ ચિન્હ; અરુણ ઉર્દ આયે પિયા ખંડિત અંક લિન્હ. ૪૧ ચારિ જામ જાગત રહિ તિય ખંડિત પિય આસ; પરગ્રહ તે પ્રીતહિ પ્રિય આયે લેત ઉસાસ.
૩૯
૪૨
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
બીજો ખંડ
દાહા
અથ કલહુ તરિતા
પતિ જઅહી પાઈ પતિ દૂતી કહ્યો નાંદુ કીન; પાછે તે કલર ચંદન દાહક દીન. પિય માતૈ ન પ્રતીતિ કે લહરિતા લીન; અન્નુરત અતિ દાહા મયન હિટૈ મિલિન અતિ છીન. ૪૬ આપુન હેત અઢાઈ હૈ આપુન હીચખ હરિ; સિંસ ચ'ન લિંગ આગ હૈ લહરિતા નારિ. દાહા
અથ વિપ્રલüા:
દ્વતી પૂð આપુન ચલી સખીન પતિડી ધાંમ; વિપ્રલબ્ધ આસા તજી અશ્રુધાર ચલે નામ. તત્તમ આપુન કરે આપુ જાઈ ચિલ ધાંમ; કૃતી વિનુ રસિક હિન કટિ વિપ્રલખ્યા સે નામ અતિ સુગંધ સિંગાર કે જાઈ આપુ વહુ ભાંમ; મિલે ન પ્રીતમ મિલન અતિ વિપ્રલખ્યા સે નામ દાહા
અથ અભિસારિકા:
ઘન ગત ચપલા કમલ લાજ તજી અભિસાર; નિપટ નિડર પિય ખસ નહીં ચલી ગહત જલધાર. કારી નિસિ ગત સઘન ચપલા અતિ ચમકત; પર ગૃહ અભિસારા ચલી કરિ જલધાર ગડું ત.
૬૭
૪૩
૪૬
પ્
૪૭
૪
૪
૫૦
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૮
પ
કોકસાર મેં મંતા જોબન પ્રબલ લજજા કછુ ન કરંત, પતિ વિસર પરિ પુરુષ રતિ અભિસારા ભવંત. પ૧
દોહા અથ પ્રેષિત પતિકા - પતિ વિદેશ ગયે ઔધિ દે વદન મલિન કૃત ગાત, . મારગ રેકતી પ્રેષિતા પટ ભૂષણ ન સુહાત પર પતિ વિદેસ ત્રિય મલિન અતિ પ્રેષિત પતિકા ભામ; સુનિ આગમન સુ ચિત્ત હુઈ ફૂલી ડેલે ધામ. પ૩ જાનત પતિ મોહી ચલત પેમ નેમ વિસરામ; એ લછન પ્રાષિત ત્રિયા પિય અપને વસિ કામ.
દોહા અથ નાયિકા દૂષણ:નિર્લજ કૂર બેલત અધિક અતિ તામસ અતિ હાસ: કહત કેક એ તન તાનિ સકલ અલછન બાસ. પપ જાકી જુગ ભી હૈ જુરી એસી યુવતિ જી હાઈટ કહત કેક વહિ કુટિલ મન તિ િપતિ આઉ ન કોઈ પ૬ . તનુ કંપે મારગ ચલત બલ પિગલ ઉરે વાલ; જિહાં તિહાં તુમ દેખિયૌ વિભિચારિણુ વહુ બાલ. પ૭ ગિરિ તરુવર સરિતા વિહંગ અરુ નખત્રકો નામ; પ્રગટ જગત મહિ દેખિ યત વિભિચારણું વહ ભામ ૫૮ ઉઝકિ ઉઝકિ ઝાંકત નયણ નિરખિ નિરખિ મુસકાત; હરખિ હરખિ તિય અતિ હસતિ કરષિ કરષિ પિય બાત. ૫૯
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
બીજો ખંડ
કોમનિ લજા પરિહરે બઠે સનમુખ દ્વારિક ગૃહ અંગન ભાવૈ નહીં એ લછન વિભિચારિ. બહુ નિદ્રા લોચન અરુન વાર વાર જભાત; કહત કેક પર પુરુષ રતિ તિહિ તરુણી ચિતિ જાત. ૬૧ બલિહાં મૂઠ વચન રતા રાખત નિર્મલ વાસ; કરે પ્રીતિ પર પુરુષ સૌ ચિતિ ચંચલ બહુ તાસ. ૬૨ અંચલ ઢાંક્ત ઉરજ પર ચપલ અધર ચખ ભોંહ, સે કામિનિ પરપુરુષ રત મનસા વાચા સૌહ. ૬૩ ચિબુક મૂછ પરિ વાલિ જિહિ સુભર કામ કો ધામ; ભૂમિ ન પરિસ મધ્ય પગ રાંડ હાઈ સે ભામ. જાકે પગ અંગુષ્ટ ઘટિ ઉપગ જે બઢિ હાઈ; વ્યાહત હી પતિ કો હર્ત ભૂલિ ન વ્યાયે કે ઈ. દીરઘ હોઈ અનામિકા ઊયગા તાત હીન, તાકે પતિ જીવિત રહે વરસ દેઈ કે તીન. જાકી નાભિ ગંભીર બહુ શ્રવણ હિત જિમ સૂપ; નિહ હાઈ દલિદ્રણી યદ્યપિ સંગ્રહ ભૂપ. સુધાવતી નિદ્રાવતી સકવતી સી ભાંમ; ઉચ્ચ અંસ રસના કઠિન હૂ ન પાવૈ દમ. અતિ લઘુ ઉરજ વિસાલ તનુ સોલંગર અતિ હેઈ, તા તિય કૌ અપનાય કે ભેદ ન દીજે કંઈ એક પીન ઈક છીન કુચ અધિક હીન કછું અંગ; વાત કહિ તજિહ તન કી ફૂલે ગ્રીવ ઉતંગ રેમ હાહિ સબ ગાત પર ચલિત ચાલિ ઉત્તાલ અતિ દુર્બલ અતિ હીન તનિ. સભા ન પાવે બાલ. ૭૧
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
.EK
જાકે રૂપ કપાલ પર ખાત કહત હાઈ જાહિ; તાત માત વા તનિકે નિહચે જીવૈ નાહિં. અધર ઘ્રાણિ તાલૂ રસના ઈન ઊપર હાય સ્યામ; ઉચ્ચ દત દીરઘ અધિક રાંડ દરિદ્ર ભાંમ, જાકે અધર વિસાલ અતિ ખેલત સદા કુવૈન; એ નારી ન વિવાહિચા નિખ નિરખ જિ નૈન.
કાકસાર
૭૨
93
ઇતિ શ્રી કાસારે આનંદકૃતે રમણીરૂપ વન નામ દ્વિતીય ખડસપૂર્ણ ારા
૭૪
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચોપાઈ શશક વૃષભ મૃગ અશ્વ ભણું જે,
ચારિ ભાંતિકે પુરુષ ગનિ, તે અબ કહી સકલ વિધિ માન,
શ્રવણ ચિત્ત ધર સુનહુ સુજાન. ૧
દોહા અથ શશકાદિક પુરુષ વર્ણન – સસા કુરંગ જુ વૃષભ હય પ્રગટ પુરુષ એ આરિ; નખ શિખ લૌ લક્ષણ કહી પ્રગટ વિચારિ વિચારિ. સસા પુરુષ સૌ જાનિ યહુ સીતલ જાંહિ સુભાઉ, મદનકુસ ચતુરંગરી રતિ સી અધિક ન ચાલે.
દોહા અથ સસા લછિન – સૂછમ કોમલ તન સીલવંત સુજ્ઞાન, રતિ વિનદ સૌ રૂચિ નહીં સસા કરત બહુ સ્થાન. ૪
છપૈ દગ વિસાલ અતિ સાધુ વચન થેરે મુખ ભાખ તુછ સુરતિ આહાર કપટ મનમેં નહિ રાખે શીતલ હિત સુભાવ દંત છેટે અરુ રાતે કરા કેમલ અરું અંગ સુભગ અતિ પરિમલ તાતે ઉર નિતંબ જુગ જંઘ વર ભુજ ગ્રીવા ભાયે ચરન યહ સુ પુરુષ જાનો સસા કછુક સ્યામ રે વરન.
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
gr
દાહા
અથ કુરંગ લઇન:
મધુર વચન મૃગ મધ્ય તન ચપલ બુદ્ધિ ચિત ધીર; ચતુર સાધુ અતિ હસત મુખ્મ કાંમી કનક સરીર.
કાસાર
છપૈ સ્પ્રિંગ તીછન જી સુરંગ કેશ કારે અતિ રાજે મધુર મધુર મુખ વચન વરણ જાનેા કમલ વિરાજે બુદ્ધિવંત ચિત ચતુર સાધુ અહુ રૂપ ઉજાગર હાસ વેન ઉચ્ચરે સકલ વિધિ ગુનનિધિ સાગર દીરઘ ન હાઈ નહુ લઘુ સુતન રસ ઉપાવન દુખ હરન મદનાંકુસ ષષ્ટ અંગુરી કાંચન સમ મૃગ મધ્યે તન.
દાય
અથ વૃષણ લઇન:
વૃષભ જાનિ ભારી ભુજા પુરુષ દાતા ક્રૂર સુભા; કપટી કચ લંપટ હરી કાંમકેલિ અતિ ચાઉ.
છપ્પ
ટંગ વિશાલ ચિત ચપલ ભાલ દીરઘ ભારી તન ભુજા પીઢ અતિ કઠિન ઠન ઉર કપટ સુ તિહુ મન અરુન પાન પરવાન નિટિ ક્રિષ્ઠિ મં અરિચિત ચલત અધિક અતિ તેજ સદા જિ ભાવત ધર્મ ચિત કર કુટિલ મન જાનિ યહુ નવ અંશુલ અંકુસ મદન વૃષભ રૂપ મ ાનેિ યહુ રહેત સદા રૂપે વન.
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
ત્રીજો ખંડ
૩
----
દેહા
અથ અસ્વ લછન:– તન દીરઘ દરઘ ચરણ દીરઘ નખ સિમ અંગ; સુભગ તરુનિ સંગ રુચતિ રતિઆ રસ અધિક તરંગ. ૧૦ અશ્વ પુરુષ આળસુ લિયે બહુ નિદ્રા કુનિ તાહિક તીન મુષ્ટિ અંકુસ મદન નખ સિખ દીરઘ આહિ.
. છે લેચન યુગલ વિસાલ હત દુર્બલ દીરઘ તન સેચિ વચન ઉચ્ચરે વક્ર બેલે ચંચલ મન કામવંત અતિ ચતુર તાહિ ભારી તિય ભાવે અવલંબત બહુ અલૈ વચન વચિ રૂચિ ઉપજાવે નખ સિખ જંઘા કુટિલ કુચ મધુર સહિત ચાહત રસન કર અંગુરી કટિ કાન નખ ભુજા ગ્રીવ દીરઘ દસન. ૧૨
દેહરા અથ નાયક ભેદ – ચારો નાયક ચતુર વિધિ ગનિય ધિષ્ટ સબ મૂલ; તિનિકે લછન ઈમ સુનહુ દછિન અરુ અનુકૂલ.
અથ ધિષ્ટ લક્ષણ – ધિષ્ટ રહિત પરતીય સૌ જે જાંનત યહુ બાત; તિનસૌ મુકુરત સકુચિકે ઝૂડી સેહે ખાત. ધિષ્ટિ નિધની કપટ અતિ ચંચલ ઠોર કુડીર; જાંનત લજજા ને કહું રેગી જિમ રૂચિ ઔર
૧૪
૧૫
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૪.
- કાકાસાર
૧૭
-
૧૮
દેહરા અથ શઠ લક્ષણું— શઠં સકુચ તન હિન કરિસ કચ્છ જિ કહત નહિ હેત; ઠે બકત વડંત કે જિહિ તિહિ વિધિ દુખ દેત. ૧૬ સદા રંગ પરિનારિસ્યું અંક છિપાવે પાસ; મુકુર જાત વહ પ્રગટહી મૂડી સૌહ વિલાસ. મૂરખ મુગ્ધ ન સમુઝ કછુ પસંવત કેલિ સુભાઉ, સે શઠ નિહ જાનિયે કહું ન ચિતમેં ચાઉ. નવૌઠા પ્રૌઢા એકસી વૃદ્ધ તરુણી નહિ જાન; કૂર નિપટ શઠ તાહિ સે સીલ ન જાનેં કાન.
દેહરા અથ દછિન લછિન – તિય જાનત મો પરિ રહત મે સુખ દાઈ પાય; પરતિય જાનિત મેહ તજિ દછન અને તન જય. સાધુ ગતિ મતિ સુઘર અતિ આછી તિયસો સંગ; સમુક વિચક્ષણ હિત કરે અતિ વિચિત્ર ચતુરંગ. મનુ દોરા સબહિ ઠાંરચે જહાં સત ભાઈ જાહિ વિચક્ષણ મિલ ભજે તાકો ખરો ખરે સુડાઈ રર
દોહા
અથ અનુકૂલ:– સપનેહી પરનાર સૌ દેખિત નાંહિ ન મૂલ; અપની અબલા સુરતિ રતિ સે નાયક અનુકૂલ.
૨૩
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
1
,
2,
ત્રીજો ખંડ પર તિય રમૈ ન સપનહૂ અપની તિય સૌ પ્રીતિ; સે અનુકૂલ વખાનિયે જાકી ઐસી રીતિ. પ્રેમ નેમ સંજમ જતી જ્ઞાન સીલ સત ભાઈ; સુભ લછન અનુકૂલને અપનેહી ગૃહ જાઈ
* સેરઠા ચતુર ષષ્ટિ નવ જાન દ્વાદસ કર પલ્લવ પ્રગટ; મદનંક્સ પરવાન સસા આદિ જાનહુ ચતુર.
દેહરા મદનકુસિક સિરસુ ભરિ હૈ હિ જ રતે છામ; પ્રથમ સમાગમ તનિકો સરે ન તાસે કામ. કરે જુ પરનર કોમનિ જરતે હો હિ જુ છાંમ; દ્રવ વેગ ભગ પરિ સર્ત તૃપ્તિ ન પા ભામ. મદનકુસ જિહિ પુરુષકો અતિડી હાઈ વિસાલ; દઢ કઠેર અતિ હો નહી દ્રવે પરત ઉત્તાલ. જાકી સૂછમ અધિકહી તૃપ્તિ ન તાકી નારિ, અનત હેત વિભિચારિણી લી ચતુર વિચારિ. જાકો સુભર કઠેર અતિ નહિ લઘુ દીરઘ હોઈ; તા સમ ઉત્તમ ઔર નહિ જાનત ચતુર છુ કેઈ.
૩૦
૩૧
ઇતિશ્રી કેકસારે આનંદકૃતે પુરુષ ગુણકથનું
નામ તૃતીય સ ૩
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
દોહા અથ સમાને રતિઃ–સસા પુરુષ પદ્મનિ ત્રિયા સમ રતિ યાકો નામ; ઊભય પરસ્પર હિત બઢે ઓરન સૌ નહિ કામ. હય કરની હરિની હરિન વૃષભ તુરંગમ સંગ; ઔર તુરંગ તુરંગની મન વચ ઈનકે અંગ.
અથ ઉચ્ચ રતિ:વૃષભ તુરંગની સંગ ઓર તુરંગ રંગની મન વચ ઈનકે અંગ પ્રગટ ઉચ્ચ રતિ નિ.
સેરઠા અથ નીચ રતિઃહિરન તુરંગન સાથે વૃષભ પુરુષ કરિની તિયા, ઈનકે જનમ અકાથ પ્રગટ નીચ રતિ જાનિયે.
જ
હય હરણી અતિ ઉચ્ચ રતિ હિરણ કરિણ અતિ નીચઃ નર નારી તેં જે અધિક તે સુખ સજ્યા બીચ.
સોરઠા જસી જેનિ ગંભીર મદનકુસ તૈસે ચહે; તે સુખ હાઈ સરીર કેકસાર ઈમ ઉચ્ચરે.
ચોપાઈ ચર મધ્યમ ઉત્તલ ભનિજે, તન ભંતિકી સુરતિ ગનિજજે, તે અવ કહે સકલ વિધ માંન શ્રવણે ચિત્તિ ધરિ સુનહુ સુજાન.૭ ઈતિ શ્રીકકસારે આનંદકૃતે પુરુષ મુરતિભેદ
વર્ણન નામ ચતુર્થ સર્ગ
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેહરા જિહિ તિકે રૂચિ નહીં પિય જે વિલસે તાહિક ભામિન મુદિતિ ન હાઈ કછુ વૃથા સકલ શ્રમ આહિ. ૧. અન રૂચિ તિય પિય કો મિલે કહૈ કેક ઈહિ ભાઈ જેસ રેગી નીવ આંખ મૂદ પિર જાઈ સેજ રમંતા કૌન ગુન નહિ માને મન્ન પ્રીતિ વિહુને પ્રેમ રસ જે ક અને અન્ન. કામ ભોમકે વામ દિસિ વસત સદા અંગ અંગ; સેવત મદન જગાઈ કે પિય વિલર્સે તિહિ સંગ. રતિ રૂચિ ઉપજે નારિક કમી મિલે જુ કાઈ રૂચિ બઢાઈ જે રતિ કરી તો રતિ રૂચિ અતિ હેઇ. ૫ કાંમનિવાસ યંત્ર:– કશુપક્ષ આદિકે અરુ બિબિ સુ કલા જાન; યા જંત્રહિ તે તિથિ નિરખિ અંગ ત્રિયા પહિચાન. ૬ અથ મદન નિવાસ યંત્ર કૃષ્ણ પક્ષ શુક્લપક્ષ વિચાર – જમણું અંગે કૃષ્ણપક્ષ
ડાબા અંગે શુકલપક્ષ સીમંત નખદાન
૧૫ નેત્રચુંબન
૧૪ અધરચુંબન કપાલખંડન ગ્રોવા નખદાન કક્યા ન પ્રદાન કુચમન
-
૧૨
=
૧૧
૦
&
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
કેકસાર
હૈં
૯
=
=
A
A
A
હૃદયતાડન નાભિમન લંકમર્દન જેનિ કેલિકર જંઘાનખિ ગુલફમર્દન
ચરણમન ૧૫-૦)) અંગુષ્ટમર્દન
દેહરા કૃષ્ણપક્ષ પરિવાહતિ વસત કામ વામાંગ; યહ ગુણ જાની રતિ કરે દ્ર તનિ અનંગ.
ગીતા છંદ સીમંત પડિવા જાંનિ નિજુ કર જ દગ ચુંબન કરે, બ્રિજ વાસ ખંડન તીજ ચુંબન ચેથ ગાલ દસન ધરે, પંચમી ગ્રીવા છઠિ કા કરહિ બિંબ અંગ દીજિયેં, સસમી કુચમલ અષ્ટમી મિલિ હૃદય તાડન કીજિયેં. ૮ જિહિ નાભિ નૌમિ લંક દસમી પ્રગટ મન જનિયે, જેનિ એકાદસી મન સિજ કેલિ ચિર લગુ ઠાનિચે; કાદસી જઘા ગુફ તેરસિ ચરણ ચૌદસ ધારઈ, અંગુણ પગ અમાવસ કર મર્દન દ્વારઈ.
દેહરા અમાવસિ પડિવા વિમલ પગ અંગુષ્ટ અનંગ; જિહિ મગ ઉતર્યો રતિ રમણ ચઢત જાત તિહિ અંગ. ૧૦
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાંચમો ખંડ
સવૈયા
ચંદનુ દેત હિતે તિહિલે તિહિ વાંમ કલેવર તે ચઢતે હૈ અંગુષ્ટ તૈ ફિરિ પાઈ ગુલફનિ જ ઘનિ જાતિ ભલી ચઢિતો હું નાભિ હિચૈ કુચ કછનિ કંઠ કપિલ નિર્ત મુખમેં રહતી હૈ આંખિન માંઝિ ગયૌ બહુર્થી તિય મંગલિ ચઢકે રહતી હૈ. ૧૧
ગીતા છંદ અથ વિશેષ ચંદ્રજ્યા – પદામિની પડિવાઢેજ પાંચે ચૌથિક સુખ પાવઈ, ચિત્રિશું આ છઠિ દસમી દ્વાદસી હિતુ લાવી સંખની સાત તીજ તેસિ ગ્યારસી મન ભાવઈ, પોપ અમાવસિ નોમ ચિદસિ હસ્તિની શુચિ પાવઈ. ૧૨
મંગલા છે અથ જામ ભેદ – પ્રથમ જામ ચિત્રિણી હસ્તિની સરે, - નલિની જાનિ ચવ છે સખિની તીસરે, ઈહિ વિધિ રિતિકે હેતુ ચિહૂકે જાનિયે, નિ હાં પહિલે સમય જાનિકે તબ ઠાણિયે. ૧૩
મુરલા છંદ પશ્વિની પડિવા જ પા ચૌથ ચાહે ભેગ
ચિવની આઠે છઠિ દશમી દ્વાદસી સંગ
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
કેકસાર
સંખની અમાવસિ તીજ તેરસિ ગ્યારસ દહત મનેજ હસ્તની પૂન્ય નવમી ચોદસિ સાતે તિય રતિજ ૧૪
દેહરા નિસ દિન ભ્રમ રતિ પઢિની જનત ચિત્રણ ભામ; વિભ્રમ અતિ રૂચિ સંખની હસ્તિની જાંતિ રામ ૧૫
ઈતિ શ્રી કેશ્યારે આનંદકૃત રતિ ચંદ્રકલા
નામ પંચમ સગ: પા
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
મંગલા છંદ
અથ કમભેદ – કાંમ ધામ ક્રમ હિત ત્રિયા ભગ શોણિત મધ્યમ ઓર લઘુ અલઘુ નિવાસિત જેનિતિ તિન ધમનિ તે હેત જિસો કમ જાસુકી હરિહાં તૈસૌ વ્યાપત કામ કલેવર તાલુકો.
દેહા અથ ભોજનાદિ અવસ્થા:પુરુષન તે દૂની સુધા મન હઠ ખટ ગુન હેઈ; મદન અષ્ટ ગુન લાજ દસ તિય ઈહ વિધિ સબ કઈ ૨
મંગલા છે
દૂનો ખાત પુરતૈ કામિની, સાહસ જાતિ ચવગુન ભામિની, નિહ પટગુણ નિહચય ભામ, દસગુણ લજજા અષ્ટગુણુ કામ. ૩ સત્રહ બિસે અનંગ ત્રિયા કે તેન વસ,
- તરુણ બહિ ક્રમ જોરિ વિરહ વિસહર સે, વીસ વિસે તન લાજ ન મુહ કછુ બેલિ હૈ, - હરિહાં મનહી મન મુરઝાય ન ઘૂંઘટ બોલિ છે. ૪
સોરઠા ઈન હિ ન હતી લાજ મમતે વન વિષે હેતે સબ અકાજ જગત ન પતિ હતી કછૂ.
૫
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧
દાહતા
જેતી તપત વિયાપઈ તે નાગરકે અંગ; જાસ સિરિ અતિ અલી સત્તા તરુણુ કે અંગ. તિય ઉત્તમ અશ્ર્લેષમા પિત્ત જી મધ્યમ જાન; વાતુલ નારી હીન હૈ કાક કલા પાવાન.
છ યે
અથ લિંગ લઇન:
નો તે જો ટિ હાઈ તૃપ્તિ નહિ પરે તરુણ નિ કાંમ ચાપ નહિ મિટે ન સુખ પાવૈ કામિની નિ જો નો તે અદ્ઘિ હાઈ તરુનિ કો દુખ ઉપજાવે મદન સદન મૃદુ અધિક તરુણ તાતે દુખ પાવે નહિ દીરઘ નહિ તુંખ લઘુ નહિ સાર્યો અંકુસ મદન જો નવ કર પલ્લવ હાઈ તાતિય પાવૈ અતિ સુખ સદન. સર્વેયા
અથ મદન સદન રૂપ:~
એકનિ જોનિ મનો મ્રુદું ખારિજ એકનિ કી અતિ હૈાત કુરારી એકન જોતિ જુગેા રસનાં સમ એકિને કી અતિ કાઠ કડારી એકનિ કી જલ હીન વિરાજિત એકનિ કી તા કછુ પનિયારી કામલ સુખી સિરા દાઉનિ કીસી કોક કલા બહુ ભેદ વિચારી.૯
દાહા
નારી લેત વરંગ ખહુ તાસક રૂપ સમાન; સદ રૂપ કામલ સુભગ કાલે સંગ ન જાન.
કાકસાર
૧૦
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
No.
છો ખંડ નારી લેત સુરંગ મહિ સબ નારી કે હાતિ મદનં. કુસકે શિખર પર તિહિ મન સિજિ કો સોત.
જ્યો મદન કુસકે સિગર પ્રગટ પુરુષકે ભેદ, ત્યે કુનિ તિયક હોતા હૈ કછુ નિર્મ છે. જબ લગ વીજ પુરુષ કે પરે ન છિદ્ર મઝારિ, તો લગ નિહચે જાનિયો ગર્ભ ધરે નહિ નારિ. રક્તવરણ જે જેનિ તેં વીરજ દ્રા નાર; સો સબ નાયક હદ સૈ કહત કેક નિરધાર. મદનકુક્સ જ પુરુષક લગૈ તેં તાસૌ જાઈ; વૈ વેગિહી કામિની ભારે અછ અકુલાઈ મદનકુસ જા પુરુષકો લગે ન તાસી જાઈ ચાર જામ લૌ રતિ કરે ન નૈકુ અથાઈ મદનાંકુરા હી લાગે ત્યૌહીં બઢે આનંદ ઘટે દર્પ કંદર્પકો હર તણિ દુખ દંદ..
૧૪
ઇતિ શ્રી કસારે આનંદકતે ઉભય વર્ણન
નામ ષષ્ટમ સર્ગઃ સદા
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
દોહા અથ વૈશ્ય વર્ણનં– કન્યા ગૌરી સમુઝિ ગુન બાલા તરુણ જનક પ્રોઢા વૃદ્ધા ભામિની એ ષટ વિસ વખાન.
રસાલી જીંદ અથ કન્યા વર્ણનં – સાત વરસ પરયંત સુકન્યા જાણિયે, તાસી કાંમલૌલ નક બહુ ઠણિયે; બાલાપણુકે ખેલ સદા તિહિ ભાઈ હરિહાં કછુ લેક વ્યૌહાર મનમે આવઈ.
રસાવલી છંદ અથ ગીરી વર્ણનં – આઠ વરસ હૈ ગૌરી તેરહ કે તલે. ચાહૈ. ચાર ખલૌનાં સુંદરિ અતિ ભલે જે નર વિલાસ તાહિ બહુત સુખ પાવઈ, કુનિહાં તકે અધિક વિલાસ ન કબહુ ભાવ
અલ્લિ છેદ અથ બાલા વર્ણનંદબાલા તેરહ આદિ જુ વીસન કે તલે, ચાહે પન પ્રસૂન જુ સૌરભ અતિ ભલે જે નર કામકલોલ તાસુ હિત લાવઈ, હરિહાં પૂરણ પ્રેમ આનંદ પરસપર ભાવઈ.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાત ખંડ ,
રસાવલી હદ અથ તરુણ વર્ણનં:તીસ વરસ પરયંત સુતરુણિ કહાવઈ, ભૂષણ ચીર અનૂપ તાસુ અતિ ભાઈ જે રતિ કેલિ વિનોદ તાસુ હિતુ લાઈવૈ, કુનિહાં બઢે પ્રીતિ દુહુ અંગ મહાસુખ પાઈયે.
રસાવલી છંદ અથ પ્રૌઢા વર્ણનં:ચાલિસ હૈ પરવાન સુ પ્રૌઢા ભામિની, ચાહે કછુ ન ઔર પ્રેમ તજિ કામિની, જે કેઊ કામ કલોલ તાસુ રસ લેતા હૈ, કુનિહાં ભાંતિ અનેક સુ કોમીકી સુખ દેત હૈ.
રસાવલી છે અથ વૃદ્ધા વર્ણન:કુનિ વૃદ્ધા તિય હાય શ્રવણ સુનિ લીજિયે, તાસોં કામ કલેલ ન કબહુ કીજિયે; ભામિની થોરી પ્રીતિ બહુત કરિ માંનઈ, કુનિહાં અપની ઐસિ આપુ જિયનીકે જનઈ
છે
ઇતિ શ્રી કે સારે આનંદકતે વયસિ વર્ણન
નામ સપ્તમ સર્ગઃ શા
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
રસાવલી છે અથ નાસ હેતુઃવિભિચારિણી કે સંગ રહે જે કામિની, વસે માતકે ધામ સદા જે ભામિની, પુરુષહ જિહાં સમૂહ તડાં જે તિય વસ, ફનિહાં કેક કલા કહે સત્ત વાકી ન.
- કુડલિયે. અથ પ્રોતિકરણ:જે નહિ જાને પ્રીતિ ગતિ રહે મલિન જે નિત્ત, પતિયારે નાહિન કરે બ્રમ રાખે અતિ ચિત્ત, ભ્રમ રાખે અતિ ચિત્ત વચનમલ દુષ્ટ સુનાવૈ, કઠિન પણ અતિ હાઈ આપુ નહિ ખાઈ ખવા. સેવંત સીર હૈ બાત નહિ મુદિત વખાને, પ્રીતિહરસૂતા સઈ પ્રીત ગતિ જે નહિ જાને.
દાહ. પ્રિય નાગર મૂરખ તિયા તિય નાગર પિચ કૂર, મનસા વાચા ઉનન મહિ હાઈ પ્રીતિ રૂચિ દર. ૩
સવંયા અથ વિરક્ત લક્ષણ – ' ઉત્તર વેગ ન દેત કછુ પિય કે મુખ ઔરનિ વાંમ નિહારે, પૌઢતિ પીઠિ દિયે પતિ કે સંગ ચુંબન તે મુખ પૌછિકે ડારેક જે પતિકો કેઊ આવતા પ્રીતમ દુર્જન સે અપને જિય ધારે, લછન એ જિન પ્રેમ તૌ જિય દછિન હેઈસ દવિચારે. ૪
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
આઠમા અંડ
આ
અથ અનુરાગવતી લક્ષણુ:
નિરાંત નેન નિલજ્જ હુડુ કુચ અંગ દિખાવત, છિન મુખ દેતિ ઉધાર છિનકે હુ વદન દિખાવત; ચલત થાત હાઈ રહત ચરણ આભરણ સુધારત, ભર કટાક્ષ મુખ મુદત પ્રગટ લટ છુટી સવારત. પગ પલ્લત્ર પુહવી ખનતિ નિષ્ન મિત્તે ગુરુજન સોંકુચિ; અનુરાગવંતી ઇહ વિધિ યુવતિ પ્રીતિ રીતિ ર્જિડિ અધિક રુચિ ૫
છપ
BERMAS
અથ કાંમતી લઇન:
ચિતવૃતિ કરિ ગહિ ઉર્જ કરત કુચ મન ભારી, અધર આપ દ્વિજ અતિ અંગ અંગતિ સુનારી; સખિન અંક મહિ ઢતિ પાંન પલ્લવ ચટકાવત, દૌરિ પોરિ + ૫થ ચિતવત ચખલાવત; 1 શિશુકો આલિંગન ભરતિ કમઠુ ન કહ્યુ લજ્જા કરત; અચર ઉર ક ંપતિ નહીં સુમદનમત ઈહ કંમ ધતિ. ૬
છપ
અથ પ્રીત સમય:
જો જોમન ગમત કહત મિથ્થુરા ચરિ કાલહિ, પુત જબ હાત દેત સુધ જલ જમ ભાહિ; કામનિ ભએ પ્રસૂત પક્ષ દોઇ વીતત જાકે, નૌતન ગર્ભ નિવાસ કાંમ અહુ વ્યાપત તાર્ક;
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ કેકસાર મકરધ્વજ ચ્ચારો સમૈ રતિ વ્યાપત તનુ કામિની, કરૈ પ્રીતિ જે તિહિ સમૈ વો વસિ આ ભામિની.
દોહા જે મન ભાવન ભાંમકે પઢ દેઈ સે તાહિક બહુત હેત બિબિ ચિત બઢ કર નેહ નિર્વાહ.
રસાવી છંદ અથ અવસ્ય કાંમિની:– પત સૌ રાખે પ્રીતિ સાધ જે કામિની, પિત્ર પુત્ર સંયુક્ત હોઈ જે ભામિની; સાસ આદિ સંગિ જાઈ હાસુ નહિ ભાવ કુનિહાં પર વિરક્ત નિર્લોભ નહિ વસ આવઈ.
દેહરા અથ દ્રવતી લક્ષણ – નૈન ભમાવૈ સિથિલ તન ઝીણે વચન કહેત; કલમલાઈ છૂટયો ચહૈ તિય જબ મદન ઢરંત. ૧૦
ઈતિ શ્રી કેકસરે આનંદતે રતિચંદ્રકલા
વર્ણન નામ અષ્ટમ સર્ગ ૮
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
અથ અગમ્ય વર્ણન – સન્યાસનિ ગિ િગર્ભવતી હત્યારી, શત્રુમિત્રકી નાર ઔર ગુરુ શિષ્યકી નારી; આપન તેં જે બડી દેબનિ નીચ જુ કાંમિની. કન્યા માતા સતી ઓર કહિ દ્વિજકી ભાંમિની, પરનારી સૌ રતિ કિયે પરમ દેષ જિય જનિ યહુ, જે મન ચંચલ વસિ નહી તો ઈન સી કેલિ ન ઠણિ યહુ ૧
સેરઠા
અથ પ્રતિ વર્ણનં–
ભૂપતી મંત્રી હાનિ દૂતી વિનુ કમી પુરુષ, એવે તેરહ તીનિ કેકસાર ઈમ ઉચ્ચરે.
ફ્રતિ વર્ણન: સખિ સિન્યાસિન જાઈ ધાઈ જોબન ઓરનિ, જે અપની પહિચાની ઔર માલનિ ચીતરનિક તંબેલનિ બડહની અવર પાડેસિની કામિની, જે અપને ગૃહ રહે નડી નાઈનિ કહિ ભામિની, ગ્વાલનિ વિધવા જંપિયો પેડસ હતી શ્રવણ સુણિ; કેક કલા બહુ જ કે એ સબ રાખી પ્રગટ ગુણિ.
૩
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭
ઢાહા
કૃતિ લક્ષણ:—
જિહિ પડે તહિ રસહિકી માત કહત દુહુ ઠાંવ; આપુન અચન સરિક પીઠુિં મધ્દા નાંવ, પ્રથમ દિખાવત આપુ અંગ જાયડુ સીઠિ જાત; રમકૈ કહું વિદુષિતા પાછે તે ફિર ખાતુ, જે પઢવું તિહિકી કહે તે કહિય કહિં તેઝ; કચ્છુક કહે જી ખનાઈ કે વિબિટપા લક્ષણ એઊ.
મેાતીદામ છંદ
અસમે” અવસાંન જાકેા પ્રવેસ, દંતી કરૈ જિહિ પાપ ઉદેસ; કછુ ધન લાલચ વાહ દિખાવૈ, પ્રિય પહિ ધ્રુજત ખાત સિખાવૈ. છપૈ
અથ પ્રીત્યાભરણુ:
ઇતતે ગતિ નારિ આપુ ઉતñ અલિ આવત, કછુક નયન સુસકાય નયન ભટુ હેરડું લાવત; નિમૈં. ઔર નિસ કટ પુરુષ તષ ષ્ટિ દુરાવે, જો ન્યારા અહુ મિલે જૈન સૌ નૈન મિલાવૈ, જો કામિની ખેલે નહીં કે મુખ ખચન મધુર ધરે; સા કામિની તુમ જાનિયો પ્રીતિ રીતિનિર્હચે કરે.
કાસાર્
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવમે ખંડ
અથ પુરુષ સિંગાર:અતિ ઉત્તમ તન બસન ચારુ પરિમલ અંગ ધારત, પાનનિ આનન અરુણ રાગ છિન છિને ઉચ્ચારત મુક્ત કનક ઉર માલ હાસ બચન નિજ મુખ ભાખત, ચિત ઉદાર નિરભીત કેસ લાંબે અતિ રાખત. બઢ તરુણ મન અધિક કહા ઈહ વિધ છબિ કોમી ધરે; પરનારી કી વસકરણ કછુ ઉપાઉ ઈહ વિધિ કરે. ૯
ઈતિ શ્રી કેકસારે આનંદફતે અગમ્ય પ્રીત્યાદિ
કરણું નામ નવમં સર્ગઃ રેલા
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
દાહરા અથ વાજીકરણદિક વીર્યવૃદ્ધિઃ– શિવબીટ જલેદા કનક તાંબે હન્યો જ હોઈ ધાતુ ચાર એ ધાતુ કરિ ખાત રસિક સબ કોઈ. પય વૃત આમિષ મધુ મિચ મીન મૂસલી સ્યામ; મુંડી અસગંધ મેચરસ લઘુદ્દધી અભિરામ. સંખહલી ગુડ ઉડદ ગેહું પીપલ ખાંડ, કૌંચબીજ સેંધાભટા અરુ મુલેઠી માંડ તન મન તિલ તેલ કી પરમલ પાન ગિલોઈ; ઔર કછુ જે જિલમલૌ ધાતુ સબનમેં હાઈ
નારાચ છંદ નછત્ર પુષ્ય ભૌમનિ એક ઠૌર પાઈ, મંગાય માલકાંગુની સુ ઘીવમૈ શું જાઈયેં; ટાંક ધ્ર પ્રમાન પ્રાત: નિત્ય ઊઠ ખાઈયે, કામની કાલ તે અનંદ કંદ પાઈયે.
દેહરા અસગંધ ગાવે દૂધ સૌ ખાઈ ટાંક અરુ દઈ જે કામી પર્વ સદા અધિક ધાતુ સૌ હાઈ
દહા અથ વિશેષ વાજીકરણું – ' ધાતુકરણ અરુ બલિ ધરણ મેહિ જુ પૂછે કે ૫ય સમાન તિહુ લોકમૈ ઔષધ ઔર ન હોઈ.
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
દસમો ખંડ રતિ કે અંત જુ પય પિવે ઘટે ન બલ તિહિ અંગ; તાહિ ન રતિકી રૂચૈિ મિટે ચૌગુણ બઢ અનંગ. અસત મૂસરી સૂંઠ અરુ મુંડી સતાવરિ જાનિ, અસગંધા તિલ ગેખરૂ ચિરિયા કંદ વખાનિ. બ્રહ્મદંડિક નિકે સિંઘારે લે આઈ સુકે છાંહિ પીસહુ સકલ અંબર ઝીન છિનાઈ. જગ ઔષધ પરમાન લે ગાય ખોવા ડાર સહત સહિત સમ માતરા ગેલી લેહુ સવાર. પાંચ ટાંક ઉઠ પ્રાત: કે જે કાંમી યહ ખાય, બલ વિરજ થંભન બઢે કેલિ કરે ચિત લાય.
દેહા અથ થંભન વિધિ – મુંડી ઈસપદ જાયફલ જાવંત્રી અહિન; વિજયા અજવાયન દ્વિતિય સાત થંભન મેંને. - ૧૩
સસિ કેસર દગ લેગ રામ જતી ફલ જાની, બેદ ટાંક અહિફેન ગુંજ દેઈ મૃગમદ આન, સકલ પીસ ઈક ઠૌર સહિત સંછિન ટાવૈ, ટાંક ટાંક પરવાન જાંનિ નર બરી બનાવૈ. આનંદ પતિ પાનન મિલે બરી એક ભુંજે પુરુષ, તબ લગો મનોજ મુચે નહીં જબ લગભખન અમલરસ. ૧૪
સોરઠા ચતુર ગુંજ અહફ્રેન પર ટાંક હરવલ્લભા, રહે થકિત હાઈ મેંન જ્ય બાદર તુ સરદર્દ ૧૫
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
કેકસાર,
દોહા તીતર અને સ્યામ રંગ થંભન કી રૂચિ જાહિ; કછુ ન ખવાવે તીન દિન પય પ્યારે પ તાહિ. ૧૬
અડિલ છંદ સૂંઠ ટાંક સિવ બીરજ તાહિ ખવાઈયે, તીતર મંદિર ભીતર આંનિ ૨ખાઈ; હેઠિક મારગ હઈ સુગુટિકા ડારઈ કુનિહાં નાગર સીરે નીરસુ તા હિ બંખારઈ.
દેહરા સુરતિ સમૈ કાંમી રસિક મુખ રાખિ જુરે જુ કાઈ; - સુરતિ કરતિ હારે નહીં સુરત અખંડિત હાઈ. બહુત બહુત બરને કહા પોસત સુત જે ખાય; બહુ વિલંબ લગુ રત કરે નિસિ કામી ચિત લાય. ૧૯
દેહરા અથ મદનમેદક કામેશ્વર – અસગંધ ફૂટ ગંગેર વાછર અજમેદ અનંદ, હરર બહેશે વરે સુંઠિ બિલાઈ કંદ. ધનિયા મેથા ચરસ ગજપીપલ અભિરામ; રોબર છાલિ ખજૂર ફલ નવલ મૂસલી સ્યામ. મિરચ કાયફલ ગોખરૂ પીપલ પત્ર જ આંનિ, સાટિમૂલ તાલીસ તજિ વિજય સાર હું નિ. સૂકે બીજ અનારકે જીરા સેત સમેત; ચીતા ભારંગી સુભગ કોબીજ હું લેત.
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૭.
દસ ખંડ મુહલેઠી પંકજ ગટા નવલ સિવારે જાંન; ફુલછ કાકડાર્સિગ લે નાગકેસર અન. પુકરમૂલ સતાવરી ઔષદ ઉણુતાલી; ટાંક ટાંક સબ આનિક અતિ સૂછમ કરિ પીસ. લીંગ ચિરૌજી જાયફલ ગિરી છુડારે જાનિ, દ્રાખ દાલચીની નવલ એલાચી લઘુ આંનિ. ઈસાબિદ જાવંત્રી લલત ટાંક ટાંક લે આઉ; એ દસ ઔષધ કૂટિ કે નાગર અનતર ખાઉ,
ચૌપાઈ પાંચ સેર ગો દુધ મગાવહ, નિર્જલ વાસનમે ઔટાવહ ભંગી આધસેર લે આવ, વસન બાંધ પચમે છટિકાવ હુ ૨૮
અડિલ છંદ દધિ સમાંન જબ દૂધ હિ સગઢ નિહારિ, વિજયા વસન સમેત નિકારિ સુ ડારિ;
ઔષધ અસગંધ આદિસુ નિ લાઈયે, કુનિહાં પાવક મંદ હિ મંદ વિચારિ પકાઈ.
દોહરા પૈપયર્મ સબહી સઘન દારૂ સમ હેઈ જાઈ; લોગ આદિ ઔષધ સકલ તમેં દે ઉરલાઈ. બે પરધર હુ ઉતારિ કે જબ વહ કછુ સિયરાઈ ટાંક યુગમ સતવીસ તબ દીજે ખાંડ લાઈ. કુનિ બિબ કર કરિ સકલ મિલિ માદક રચહુ વિલાસ નામ તાસુ મેદક મદનસુંદર મધુર સુવાસ.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
- કેક સાર ધાતુકરણ અતિ બલધરણ ગ્રાહક મનસિજ નીર; અગનિ ઉપાવન દુખહર ત્રિય દ્રાવણ અતિ ધીર. ૩૩
અથ રતિપ્રમોદ – વંતાક ટ્વેત સુપકવ મડિ દેઈ ટાંક પીપર ડારિયે, તિસ લાઈ કે પિંડેર તા પર સકલ મૂદિ સવારિયે; હઠ લાય મધ્ય પકાઈ પીપલ કાઢિ છાહ સુકાઈ, સમ દારુચિની ચારુલ ફટકડી અરધ લાઈ. ૩૪ ઔષદ સંપૂરણ કરિસુ ચૂરણું ઝીનિ અંબર છાનિયે, કુનિ અદ્ધ ટાંક મિલાય મધુ સાં વરી સુંદર બનિયે; રતિ આદિ સુખ જલ મિલ તાકી લિંગ લેપન કીજિયે, નિજ મન હિ અતિ આનંદ ઉપજે તરુણક સુખ દીજિયે. ૩૫
સેરઠા અથ દ્રાવનભેદ – વૈ ન જબ લગ નાર તબ લગ સુખ પાવૈ નહીં; લીજે ચતુર વિચાર રીતિ એહ નર નારકી. . ૩૬
ચોપાઈ સહિત સૂઠ ગુડ આનિ પુરાણી, કુનિ ફલ રસ આંબીક જાની, સજલ પીસ મદનં કુસ લાવૈ, રતિ કરિ કમલાનનિ કૌ દ્રાવૈ. ૩૭
દોહરા કંચન રિપુ બિબ ગુંજ કરિ ઉરગલ તાકે સંગ; રમણ ખવા રમણિમાં નિહ કર્વે અનંગ . ૩૮
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
દસમ ખંડ
૩૯
કીટ હાઈ ઈક સરદઋતુ વન મહિ તાકૌ વાસ; ફેન અધિક મુખ તે ઝરે તૃણુ પર તાસુ નિવાસ. કરે ખિરૌલી ફેન મહિ ડારે કીટ નિકારિક વ્યાલ વેલિ સંગ દીજિયે દ્ર મદનજલ નારિ.
પ્રથમ કામ કલેલ બાલ સંગિ વિરલી કિજજે, મદન સદનકી દલનો સ્વાદ તાતેં કુનિ લિજજે, છિન ઊપરિ છિન તલ ચતુર અતિ ચપલ ચલાવત, ઊપરિ હઠિ ચલાઈ છિનક પંહિ પિઠાવત. જે તીન વાર ઈહ વિધિ જતન કવિ આનંદ કામ કરત; કોમનિ મને જ નિહચ દ્રવે સુ કે કસાર ઈમ ઉચ્ચત. ૪૧
દેહરા નારી દ્રવતિ નિહાર કે પુરુષ દ્રવૈ તતકાલ; તો હ હું દિસ રત રૂચિ બઢે મુદિત હાઈ વર બાલ. ૪૨ જે કામીકો મદનજલ નિકટ જે પહુચે હાઈ તો તિય એક જતન કરે જનિત ચતુર જે કઈ. ૪૩,
સેરઠા કાંમિનિ અપને પાંનિસે સહરાવ પિય અંધ જુગ; જતન જુ ઈહ વિધિ હાંનિ દ્રવાહૈિ રમણી રમણકો. જ
છે દતિ દ્રાવણ વિધિ છે
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
દેહરા
૪પ
૪૬
અથ સ્થૂલીકરણ – જે જન જાને કેક પઢિ કરૈ જુ જતન વિચારિક અતિ હિત ઉપજે રમનિક રતિ રૂચિ માને નારિ.
સોરઠા જે જિનિકો રતિ નીચિ નહી ત્રિપિત તાકી તરુનિક હિત ન હોઈ દુહુ બીચિ કરે સુખ સ્થૂલીકરન.
નારાચ છંદ ગંગેર વા કરમૂલ ઔર ગયંદપીપલી, જુ સામ આસગંધ મૂઠ આનિયે વચા ભલી; સમાન માંખ આનિકે સુલિંગ લેપ કીજિયે, બડે સુભાઉ નારિકો આનંદ કંદ દીજિયે.
અકિલ્લ છંદ સહિત છરીલા ખાંડ સર્બ સમ આંનિ, અતિ સૂછમ કરી બસનમહિ છાંનિ; માલિકાંગુની તેલ એક સમ બાનિચે, મદનકુસ ગુરુ હોઈ લેપ જબ ઠાંનિ.
દેહરા સુરતિ સમ કામિ રસિક, આને મચારસ જી કેય; મદનંકુર મર્દન કરે, અતિહી હાઈ કઠેર.
૪૭
S
૪૯
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
દસમો ખંડ
પ૦
અડિલ્લ છંદ કંટકારિ ચંબલીપત્ર સુપા લીજિયે, મનસિલ ફૂટ વિગ ઈકત્તર કીજિ, એ સબ સમ કરિ પીસિ જુ તેલ રલાઈ, નિહાં અગિનિ ઔટિક અંબર છીલ છનાઈ.
ચોપાઈ સકલ તેલ છનાઈ લીજે, મદનં કુસકો મન કીજે; અતિ ગુરુ અતિહિ કઠાર કરાઈ, તનિકો મન મનાઈ. પ૧
દેહરા સહિત કનેરા છાલિ લે માલકાંગણી તેલ; લેપ કિયે અસ્થૂલ હોય બાઢે ઈંદ્રો બેલ.
પર ચાઈ અથ સંકેચનં – જે ખાઈ જાઈફલ સર્ણ ભામ
તો સંકેચન હોઈ મદને ધામ; તો તરૂણી પાવે અતિ હુલ્લાસ
યોં દ્વાદસ વર્ષિકે વિલાસ. ૫૩
સવૈયા ક્રમ દારિમાલિ મગાઈ કે ન તન લેહસો ખંડ ખંડ કરે, છીન પુરાતન ચીર સૌ સંયુત તકે વાસન બીચ ધરે, ધરિ પાવક ઉપરિ તાહિ મકાઈ કે
અંસુક જે તિહિ રંગ ભરે,
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૦
કોકસાર
ફિરિ લીજિ અંબર છાનિ કે
સે અંબર છાંહ સુકાવત કાજ સરે. ૫૪
અટિલ ઈદ શેરો સી અંબર ફારિ બરંગહિ ધારિ, જે ભીજે તિહિ માંહિ તે તાહિ નિકારિક સંકેચન અતિ હોઈ ન સંકા કીજિયે, કુનિહાં બાઢે કેલિ આનંદ મહાસુખ લીજિયે. ૫૫
ચોપાઈ અથ મુક્ત વીરજ વિધિઃછિનમેં ધાતુ જાત જિહિ કેઈ,
રતિ રંચક સૌ દ્રવૈ જુ સેઈફ સે કોમી ચહ ઔષદ કરઈ,
દ્રવ ન વેગિ ધાતુ નહિ પરઈ પદ
અલ્લિ છંદ માર્યો લેહ દસ ટાંક સૂઠિ સમ લીજિયે, મિશ્રી ઉભય પ્રમાણ સુ ચૂરન કીજિય; દિન ઈકઈસ પ્રાત: ઊઠિ જે જન ખાઈ હે, કુનિહાં પન વીરજ વેગ ધાતુ નહિ જાઈ હૈ. ૫૭
ચૌપઈ અથ સોમ રેગ– અતિ કર સુરત કરત જે કામિની,
કે ચિંતા વ્યાપે તિહિ મન ભામિની, તાતે સેમ રોગ જે હાઈ, નિહ વૈદ કહે સબ કોઈ ૫૮
પ૭
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
*સમા ખડ
દાહા
મદન સદન હૈ રતિ સમૈ, ચલત સ્વેદ બહુ વારિ; હરખ ન ઉપજે પુરુષ ચિત ના સુખ પાવૈનારિ.
ડિલ્લ છંદ
કુલ કદલી પરિપકવ ખાંડ મધુ લાય કે, લીરે રસ આમલે સ જલ ઔટાઈ ; પ્રાત: સાત દિન કાંકંમની જે સમ કિર ખાઇ હૈ; જૈ હૈ તાકે રાગ મહાસુખ પાઈ હૈ. ફલ ખન્ડ્રૂર કદલીલ સમ કકર જાનિયે; તાતે તે તાલમખાને આનિય; તીનો પીસિ દૂધ સૌ પાવૈ કામિની, કુનિયાં પાવૈં પરમ હુલ્લાસ રોગ નહિ ભાંમિની.
દારા
૧૦૧
૫૯
↑
૬૩
એલચી લઘુ મૂંસલી સત સિલાજિત આનિ; કુનિ પીસ છાનિકે ખારીક બનાવૈ દઇ દેાઈ ટાંક પ્રમાંન. દર રતિ આસન ત દુલ કે જલ સૌ જે નિતયો કર ખાઈ; અતિસુખ પાવૈ જાઈ દુખ તા કડુ આનંદ ઉપાઈ. કદલીદલ કી લસમ કરિ તાઐ હરદર લાઈ; કુનિ રસ સોં લેપીજિયે હસત રોગ ન રહાઇ. ઉદર શૂરન મહુવા સહત સાંડિ બિલાઈ ક; ગેાપય સૂ પીવૈ તરુનિ સુખ પાવૈ આનંદ.
૬૧
૬૪
પ
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૨
કોકસાર
ચૌપાઈ અથ કેકલ્પ:– અર્જુન છાલિ પિંડારુ આને, ત્રિફલા સહિત રસા થલ ખાને; તિલિકો તેલ મેલિ ઔટા, કરે મ્યાંમ કચ દિન પ્રતિ લાવૈ. ૬૬. લોદ ઔરુ દાંત્યૌન મગાવે, તિલિકો તેલ મેલિ ટાવૈ, ચિપુરન પર લાવે છે કેઈ, કચ કાજર જ્યો સોભા હાઈ. ૬૭ અજાદૂધ ભાંગરે ભનિજજે, સરસબાત કુનિ સરસ ગનિજજે, કચ લાર્વ કાંસી મહિ પીસ, અતિહી સ્યામ કરે જગદીસ. ૬૮ જે ચંપકે મૂલ મગાવે, કનકબીજ તમેં જી મિલાવે; સજલ પીસ જે લગાવે કેસ, ચિહર હાહિ કજલકે ભેસ. ૬૯ રસ નીંબૂ આવરે પિસાવે, દિન ઈકઈસ કેસ પરિ લગાવૈ, તાતે કેસ હાઈ અતિ શ્યામ, ઘની બાર એચત અભિરામ.૭૦
દેહરા બારૂન કે દ્વિજ બારિકો મધુર તેલ કી સંગ; વારનકી સોભા બને પી વાનકો રંગ. બાણ કૈ દ્વિજ બારિકે મહિષી પચકે સંગ; કચ લાવૈ ઈકવીસ દિન બઢે વાર બહુરંગ.
અડિલ્લ છંદ અથ રેમ શાંતિ વિધિઃપાંચ ટાંક હરિતાલ ટાંક જઉખાર લે,
પસત નિ જરાઈ ટાંક ઈક છાર લે; સૂન સૌ જલ પીસકે સ પરલાઈથૈ,
કુનિહાં તહાં વારકો મન કબહું પાઈ. ૭૩
WWW
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
દસમે ખંડ
ચાઈ ચૂના અરુ હરિતાલ મગાવે, ઊર્ભ પીસ કાંજી સૌ લગાવે; લગાવત કેસ દરિ હિઈ જાંહિ,
કછૂ સંદેહ નહિ ચા માંહિ. ૭૪ ચૂનો અરુ આને હરિતાલ, સિર કાસી લગાવૈ જે બાલ; નિહ વાર દૂરિ હેઈ જાંહિ,
યા મહિ કપટ કરત કછુ નહિ. ૭૫ ચૂના ગોદંતી હરતાલ, અંબુ કદલી કી ડાલ; કરે સુ તન પર લેપ સવાર,
તહાં ન હાઈ નામ કહુ વાર. ૭૬ ચૂના સાથ કદલીરસ ડારે, પીસિ બારિક સે લેપ સવારે, દૂરિ હાઈ કછુ સંકા ન કીજે,
કેકસાર વિધિ યો સુનિ લીજૈ. ૭૭ પ્રથમ જસ્ત કી ચૂરણ લાવે,
વિમલ તેલ કટુ મધિ ઓટાવે, સાતધ્રોસ કુનિ ઘામ સુકાવૈ,
કીજત કેસ દ્વરિ સો લગાવે. ૭૮ પ્રથમ રેમ સબ દરિ કરાવે, ઊપરિ તેલ કરરિ કી લગાવૈ, કેકુચલાકો લાવૈ નીર, કબહુ ન ઉપજે વાલ સરીર. ૭૯ સંખુ બાર કદલીરસ ડારે, પીસિ બારિક પરલેપ સવારે, હરિ હહિક સંકા ન કીજૈ, કેક કલા રચના સુનિ લીજે. ૮૦
ચેપઈ ગ દુહતા પીસે હરિતારિ, ચૂને ઊભે કદલીરસ ડારિ કરે લેપ તીન જ્યૌ નામ, તહાં ન હાઈ વારિકો નામ. ૮૧
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
કેકસાર
સવ છો
તુ લાઈ
પાઈ. ૮
દાહ સંખી ચૂના કેલિસ બુગદાદી હરતાલ; નીંબૂ શું ઘસિલાઈ કે અંગ ન આવે બાલ. ૮૨
અડિલ્લ છંદ અથ કુચ સંસ્કાર – સામસ પીપલ કુઠ લેંગ કુનિ જાંનિધે,
અસગંધ છાલિ કનેર ચિઠ્ઠ નિજ આનિયે; કમિનિ કી નવ નાંમ સેલ કુચ લાઈથૈ, દુનિહાં ભારી હહ ઉરોજ મહા છબિ પાઈ. ૮૩
દાહરણ દારિ કનક કટુતેલ મહિ કુચ લાવૈ ઔટાઈ ઉરજ હેહિ અતિતી કઠન દઈ શ્રીલિ કે ભાઈ. ૮૪
ચાઈ અથ રાગ વિધિ – વચ બાવિચી બ્રાહ્મી અરુ અદ્રક,
માખણ હરદ જાંનિ કુનિ ભદ્રક; ચૌદિસ માઘ પક્ષ અંધિયારા,
પી પીસિ પિ કછુ ન વિચાર. ૮૫ મિરચ કુલિંજણ સમ કરિ દો,
વરિખ એક સાધે જો કે, મધુર અમલ કછુ ખાઈ ન સેઈ,
પિક સમ કંઠ તાસુ તૌ હોઈ ૮૬
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
દસમે ખંડ
કુંડલિયે સૂઠિ મુંડી અરુ બ્રાહ્મી, વચ પીપલ પરવાન; સાત રાત મધુ સી ભર્ખ, કરૈ સૌ ગંધવ ગાન.
ચાપઈ અથ પુષ્પ નિવારણ – હરર રતિ વરે લ્યા, સમરિ પીસિ અંબુ ખાવૈ, સાત દિવસ પો ને કોઈ તકો પુષ્પ નિવારણ હોઈ. ૮૮ પત્ર કપિછ છાસ કે પાનહિ,
સમ કરિ ઉઠિ પી જે પ્રાતહિ, તાક પુષ્પ નિવારણ હેઈ,
નિજુ નાંગર જાનત સબ કેઈ. ૮૯
સેરઠા બીસ ચીઢકે પાત સમ કરિ પીસે બારિક સૌં; પ્રમુદી પીજૈ પ્રાત પહપ નિવારણ હેઈ તિહિ.
ચૌપાઈ અથ વાંઝિકરણચીતા ઔર ધાન્ય તુસ વ્યાવૈ,
સમ કરિ પસ અંબુસે પાર્વ, પુષ્પવંત વનિતા જબ હોઈ,
તીનિ દિવસ પીવે જલ સાઈ ૯૧ બાલક દસન જુ પહિલ પરઈ,
આદિત્યવાર સૌ કંચન મઢઈ;
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૬
કેસર તરુણી બાંહ સૌ નિ બંધાવ,
હિત સુ વાંઝિ મહાસુખ પાવૈ. ૯૨ ગજ પિસિ તા કેઈ લે આવે,
કુનિ સુકાઈ કરિ તાહિ પિસાવૈ, સાર્ત ચારિ નારિ જે ખાઈ
નિહચે તરુનિ વાંઝિ હાઈ જાઈ.
- દેહરા વર્ષ તીન કૌ નિ ગુરુ દિન યંદ્રહ ઉઠિ પ્રાત; નિતહિ ખાઈ જે ટાંક દસ નારિ વાંઝિ હવૈ જાત. ૯૪
દેહા
અથ નીલી હરણતિલ પ્રસૂન જે મુખ મલે વદન કમલ સ હાઈ; કે છાંઈકી આદિહી રક્ત બઢાવૈ ઈ.
૯૫
મુહરેઠી ચોરાઈ ત્યા, સુવન કે વરહિ ચતુર મગાવૈ, જલ વાસી સૌ મુખ પરલાઈ, છાઈ રિ કરે ઈહિ ભાઈ. ૯૬
ચૌપાઈ અથ મુખકંટક હરન – વચ ધનિયા અરુ દ પિસાવૈ,
સાત દિવસ આનન પરિ લાવૈ, જે મુખ પર કંટક નહિ ચહૈ,
સે મમ વચન ચિત્ત નિરવહે. ૯૭
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
દસમા ખડ
સંધા લેાદ રસિક લે આવૈ,
વચ રસ સૌ કુનિ જહુ મંગાવ;
ચોરો પીસ લેપુ જો કરું,
ઢાહેરા
સવર કટુકી અરુ હલદ અજા દૂધ કુનિ આહિ; એ પિસાઈ જે મુખ મલે તે ખાવે નિજી તાહિ.
દાહા
તા વિચિત્ર મુખ કટક હરૈ ૯૮
અથ વટણા વિધિઃ
હરદ ગોખરૂ સૂંઠ નખ માથા સરસૌ જાન; કાસમીર કપૂર લઘુ ટાંક ટાંક સમ આંન. ટાંક ચાર ચંદન અરુન સમ કુસુભ સંહ ડાર; નવલિચરૌજી ટાંક દસ પીસ હુ સકલ સવાર. સખ ચૂરણુ કહુ તેલ મહિ, કરૈ જી ઉટના કોઈ; વિમલ રૂપ રાજૈ વદન કનક વરણ તનુ હાઇ. ચૌપ
અથ મસાહરણ:
સોચર લોંગ અને મહિડારે,
તપત હાઈ તપ તાહિ નિકાર;
ચૂનાંકલી સહત સમાજને,
૧૦૭
૯૯
૧૦૦
૧૦૧
૧૦૨
જલિ સૌ પીસી લેપુ તિહિ ાનિ. ૧૦૩
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૮
દાહા
પ્રથમ મસાંકૌ કાટિક ડારે રકત નિકાસિ; ચૂના સાજી પીસિકૈ લેપુ કરૈ કુનિ તાસિ.
ચોપઇ
અથ મુખવાસહરણ:
સિવખીરજ અરુ સૂઠ મગાવે, મેથા મૂલેઠી લે આવે
ધનિયા ઔર ઇલાયચી જાનિ,
નખ તજ પત્ર ચમેલી આંનો,
સલ પીસિ મુખ મેલૈ ર્આન ૧૦૫
પુડી બાંધી પાન મધે ખાઈ,
કાસાર
પત્ર જ ઔર ઇલાયચી જાનો;
તૂત છાલી દ્રુમ રિમ છાલિ વખાનિયે, ઈટાં લાગો હાઈ સુ ચૂના આંનિયે; કાંમિનિ જે કાંમી જો કાખ લગાઈ હૈ, કુનિહાં કાકકલા ચૌ હુ કુવાસ નસાઈ હૈ.
૧૦૪
તાર્કે મુખž વાસ તિજ જાઇ; ૧૦૯ ચોઈ
અથ ચૈાનિ કુવાસ હરણ:
મધુર તેલ નાગર લે આવે, તરુણ કિરણ સૌ તપ્ત કરાવે; જાકી જોનિ ગધિ અતિ હાઈ,
તરુણી તેલ લગાવૈ સાઈ, ૧૦૭ રસાવલી ઈંદ્ર
૧૦૮
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
wwww
દસ ખંડ
૧૦૯ ચૌપઈ અથ નાનીય સુગંધ – મેથા ઔર ઇલાયચી જાની,
નખકચૂર કુનિ પત્ર જ આન, સિર મહિ ડાર ન્હાઈ છે કે,
અતિ સુવાસ તન તાકે હાઈ ૧૦૯
દેહરા કુસમ કેવડા આદિ દે તેલ જુ વાસિત હાઈ; કેસ કલેવ રલાઈ હૈ યહ જાનત સબ કેાઈ ૧૧૦
ઈતિશ્રી કસારે આનંદકત સ્થંભનાદિ ઔષધ
વર્ણનું નામ દસમ સર્ગઃ ૧૦
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
અડિકલ છંદ અથ મેહનતિલક:– સેત આક જૂ મૂઠિક મેથા જાનિ, શ્રીનનિ જેનિનિ જમનસિ નીર જુ અનિ, પાંચૌ પીસ રુધિર સૌ ટીકી કીજિયે, કુનિહાં દેખત મેહે ભાંમ બહુત સુખ લીજિયે.
દેહા પત્ર લજા કમલ જર, મુલેઠી વચ જાનિ; કંદ્રપ સૌ સબ પીસ હૈ, ભાલ તિલક પરવાનિ.
ચૌપાઈ કીરી છર પીપરલે આવૈ, મદ્રાસીંગી તગર મગાવૈ, અપનૌ અંગમેલ કુનિ લેહ, પાંચ પીસ કરે જિમ ખેહ. ૩
વિજયા છંદ કુનિ મધુ લીજે તામહિ કીજૈ, ટીકા કાઢે અતિ હિત વાઢે, અબ સુ કહી તિરિયા જિહિ મેહૈ,
જાકે ચિત્ત કંત ચાહજે હૈ, જાક પણ પ્રીતિ નહિ ધરે, સો કાંમિનિ યહ ટૌણ કરે. ૪
દેહરા ગોરોચન જેની રત કાઢે તિલક લિલાટ; જબ ટીકા દેખે દગન તબ વસિ હવે ભરતાર.
અથ અંજનવિધિ તગર કૂઠ તાલીસ મંગાવૈ, તબ બાતીસે પીસ લગાવૈ, સરિસ તેલ દી૫ મહિ મેલ, યહ વાતી બારૈ વહ તેલ. ૬
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
અગીયારમે ખંડ
અડિલ છંદ આધી રાત અમાવસિ બેંન નિહારિય, મનુષ્ય પરિ ઊપરિ કાજલ પારિ, રંચક અંજનુ આન નેંન જબ દીજિય, જે મનુ ભાવૈ ભામસુ વસિ કરિ લીજીયે.
દેહરા મનસિલ ઔર કુવારદલ ગૌરેચન અભિરામ; ઘસિ અંજનુ નૈનન કર નિરખત મેહે ભાંમ.
છે અથ ચૂર્ણવિધિ – સેસ ધૂપકે પંખ ચેક ઔર કૂઠ ગનિજજે,
તગર કંજકૌ મૂલ કાકજંઘા કુનિ લિજે; એ ષટ ઔષદ આનિ રંડ દસ મધ્ય ખવા,
રવિવાર જબ હાઈ વસન મિરત કૌ લાવૈ. એરંડપત્ર ચૂરણ સહિત વસન મધ્ય નિહચ ધરે; જા ઊપર ડારે કેઊ સો પ્રગટ પ્રેમ તાસો કરે. ૯
ચૌપાઈ અથ લોકાંજન વિધિઃખંજૂ લેપ જરા મહિ ડારે, વરષ એક વાંકો પ્રતિપારે, વરષ મધ્ય અસ દિન આહિ,
સાત પાંખ નિકસ પર તાહિ. ૧૦ તા દિન દષ્ટિ ન આવ સેઈ, પૅચાહી પિંજરા હેઈ નન નન એજત જ રહે, તૈસે હાથિ મેલતિ હિ ગહ. ૧૧
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૨
દાહ
સાતો પાંખ ઉપર કૈ કંચન મધ્ય મઢાઈ; કાઊ ન દેખૈ તાલુકૌ મુખ મલે જહ જાઈ. અસત મજારી આંનિકે ગાધૃત તા િખવાઈ; નિર્હિચૈ ડારે વચન ફિર સેાલ અનતર ખાઈ. લીજે કુલ કપાસી જોન જંત્ર કર હાઈ; કાચે દીપકઐ ધરે નિજ ખાતી કાર સેાઇ.
અહિલ્લ છંદ
આધી રતિ અમાવસિ નૈન નિહારિયે, વહુ માતી વહુ ધીઉં દીપ મહિ જારિયે; મનુષ્ય ખાપરી ઉપરી કાજલ પારિર્ચ, કુનિનાં કાઊ ન દેખે તાહિ નૈન જખ દીજિયૈ.
પછ
સાત પુદ્ધ પઠિ રાખે સાઇ,
કાસાર
૧૨
૧૩
અથ કામવી૨ મંત્ર:~
કખ પ્રસૂન કહૂં તે ત્યાવૈ, કે કેસૂકે કુસુમ મગાવૈ, સહસ ફૂલ નિહચ્ચે કુનિ લાવૈ, તે સમ નીકે ઠાર રખાવે. ૧૬ કુનિ વિધિવત લે હેામ સુ કીજૈ,
સહસ ખારસૌ આહુતિ દીજૈ;
૧૪
૧૫
જિદ્ધિ દેસે અપને વિસ હાઈ. ૧૭
મંત્ર
ॐ कास्यं पुन्यं सौरंमोक्यं माम्यं कहियं स्वाहा ॥ चामुंडा |
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
અગીયારમે ખંડ
૧૧૩ કેસૂકે પ્રસૂન લે આવે, મન વચ લક્ષ બાર જપ ધ્યાવૈ, દીજે પઠિ પ્રસૂન જો તાસા, તો નિહચે તિય વસિ જાસા. ૧૮
મંત્ર ॐ चामुंडा महियं उभयं बलितं न वायं मोक्यं स्वाहा ॥
દેહરા અથ પદ્મિની વશીકરણ —કર કેસૂકે કુસુમ ગહિ, વાંમ પાંનિ પરિ પાન; મધુકર પદમનિ નામ લિખ, પઢ યહુ મંત્ર સુજાન. ૧૯ પશ્વિનીકો જબ દીજિયેં, તુરત વચ્ચે સો હોઈ લોચન વંતઈ શ્રવણ ધરિ મંત્ર સિખિ સબ કોઈ. ૨૦
મંત્ર * कामेस्वर मह विपुलं मोक्यं स्वाहा ॥ ॐ कामेस्वर पदपक्षे माकारा विष्वा द्या ?) महवं पुन्नं स्वाहा ॥
- ચૌપાઈ અથ ચિત્રિ વશિકરણ:કદલીકી જર નો રસ લાવૈ, એક જાયફલ મેલિ પિસા . કુનિ સુખા(કા) કે ધરિ જે ન્યારા,
જબ આ કોમિનિકા વારા. ૨૧ વાકી કુટિ પાન મહિ રાખે,
અ ય વચન પાન સૌ ભાખે; હે તિક કાલ દેઉ ગો તાહ દેહિ કરે પ્રીતિ નિરવાહ. ૨૨ અર્થ સંખની વશિકરણ મંત્ર –
ॐ सुभांगं माया कामदेनयानी स्वाहा ॥
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાકસાર
દેહરા તગર મૂલ પીપલ પઢી જબહી સંખનિ ખાઈ જ્યો જંબુક વસિ અસત સત તેસિ વસિ હાઈ જાઈ. ૨૩
મંત્ર ॐ महितात श्रीभैनी जलियं मह लह स्वाहा ।
ચિપ અર્થ હસ્તિની વસિઝરણું – પંખ પારેવાકે લે આવે, સડત સહિત કુનિ ચતુર પિસાવૈ, પઢિ કરિ મંત્ર તિલક દે ભાલ,
નિરખત તિય મેહે તતકાલ. ૨૪
મંત્ર
ॐ धिराधिर कामदेवाय स्वाहा ॥
દેહરા મદનકુસ લાવે (લગા) ચરણ તરુણ સુરત કે અંત; જબ લગ છ જગત મહિ પ્રીત ન ટાર કંત. ૨૫ સુરતિ અંત લે અપન વીરજ,
* લાવૈ (લગાવૈ) વામ ભામ પગની રજ; પિ એડી મહિ લાવૈ (લગાવે) નાંહિ,
તરૂણિ કરે પ્રીતિ નિરવાહિ. ૨૬
ઇતિ શ્રી કેકસારે આનંદકૃતે નરયુવતિ વશીકરણું
નામ એકાદસ સર્ગઃ ૧૧
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
દાહા
અથ આસનભેદ:
દોઇ રતિ કીજૈ સંગ નિસિ સુનહુ ચાહિ સખ સન્મુખ; જો અઢિ કરે તો ખલિ ઘટે દાય વિનુ તિય નહિં સુખ. ૧ રતપતિ કાંમકલેાલ ગુણુ સુન ુ રસિક સબ ઇ; કાંમકેલ તમહી અને તિય વિચિત્ર જન્મ હાઈ. કાખ જંઘ ઉર ઉરજ કિટ પાંચ અંગ નદાંન; અધર કપાલ કુચ સીસ ઢગ એ ચુંબન પરવાંન. ગોંડસ્થલ કપાલ પર ઓર હુડકો હાઠ; એ ખંડન જાણે ચતુરને કા ન ને ઠાઠ.
દાહરા
અથ સેજ વર્ણન:-~~-~~
વિમલ ઠાર પરિમલ વિમલ વિમલજી કુસુમ સુવાસ; કનક વિમલ કાદરી વિમલ સેજકી વાસ. પાંન અરુ લોંગ ઈલાયચી જાતીલ ઘનસાર; જાવત્રી સગ વાર કરી ઇદુ વિધિ સેજ સમાર. નાગર પરિમલ વસન તન અરું પરિમલ અહુ લાઈ; વદન પાંન રાજત અરુણુ પાઈત મઢે આઈ. તમ કામિની ગજગાંમિની નૌસત સરૈ સિંગાર; એકે સન્મુખ આઇ કે રૂપ અપાર અપાર. મંગલા ઢ
અતિ વિમલ ઠૌર સુવાસ વાસિત વિમલ સેજ બિછાઇ; જિહિં પુષ ચંદન ચારુ રિમલ પાંન ધરઈ મગાઈ. હું
૩
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬
કાદ ખરી કટિ પીતિ રાજત કનકપત્ર સમાંન; મુખવાસ બહુ લે પાસ રાખે લોંગ આદિ સુન તખ રસિક નિર્મલ વસન સિજ તન પરમલ લાઈ; મુખ પાંન રાજત અરુણુ અતિ અઠે ન્તુ પાતિ આઇ. ૧૧ સૌલહિ સિંગાર સવાર સુંદર ગમન સુભગ મરાલ; એડૈ નુ સનમુખ આઇ સિ મુખ રૂપ અધિક રસાલ. ૧૨
દાહરા
અથ આલિંગન વિધિ:--
રાગનિક ૌ સખ્ત સુરતી આલિંગન પંચ, આસનિકે રહ્યુ જાનિ હુિ આલિંગન રંગ રચ.
દાહરા
અથ આમાદ આલિંગન:—
તરુણ કધ કરવામ ધરિ ઐઠાવત પતિ ગાદ પાંન ખવાત પ્રીત કરિ આલિંગન આમેદ.
દાહો
અથ આનંદ આલિંગન:
પતિ કટિ લીને ખિષિ ચરન ભરે પરસપર ક ઉરજ ગહત સુમન વદન નામ આનંદ નિસંક.
ફેફસાર
૧૦
અથ મુદિત આલિંગન:
તરુણ જંઘ પપર જંઘ મહિ, મધુ ખ્યાતિ પિય તાસ; સે આલિંગન મુદિત કહિ, ઉપ‰ પરમ વિલાસ.
૧૫
1
દાહા
૧૩
૧૪
૧૬
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ ખડ
પતિ કટિ લપટઈ મિમિ ચરન ભરઈ અક સુખક દ; સુખ ચુંબન મરદન સિરડુ આલિંગન આનંદ.
દાહા
અથ પ્રેમ આલિંગન:-~~
પિત કિટ લપટઇ એક પગ દુતિય જ ધ પિર જાન; પરમલ પિય લાવત (લગાવત) ઉરજ પ્રેમ આલિંગન માન. ૧૮ દાહા
(૧) અથ જોગ આસનતિય પૌઢ કે પાલથી આપ કરે, જીંગ જંઘ દુર્હુત કર બીચ ધરે; પિય બૈઠ ભુજા ગહિ કેલિ મર્ચ, કિવ આસન જોગ બનાઈ રચે.
અથ રૂચિ આર્લિગન:—
તિય ઐકૃતિ પિય જ ઘ પર ભામ કધ કર વામ; મુક્ત દસન તિય ઈમ કરૈ આલિંગન રૂચિ નામ. પ્રથમ ચતુર જો કામિની પતિ કૌ આસન શ્વેત; અતિ આનંદ ચિત ઊપજત માઢત મિત્ર તન હતું. ૨૦
છું કે
(૨) અથ તિ આસનઃ—
ભુજ ઊપર ભામકે પાઉ ધરે,
૧૧૭
પિય બૈઠ ભુજા ગહિ કેલિ કરે;
૧૭
૧૯
૨૧
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૮
કંકસાર
રતિ નામ કહે ઈહ આસનકી,
અતિ કામ કલેલ વિગાસનકો. ર૨
અડિલ છંદ (૩) અથ આનંદ આસન:કામિનકે કદલી પગ દે ભુજ ધાર કે,
કામી કરી કિલેલ અગ્ર મઠારિ કે, ગહે પરસપર અંગ મિન સુખ માનિ હૈ, કુનિહાં આનંદ નામ યહ આસન જાન મુજાહૈિ. ૨૩
રસાવલી છંદ (૪) અથ લાલસ આસન:– સુંદરિકે પગ લઈ દઉ કટિ ધારિ,
પિય બાઢે આનંદ અગ્ર પૈઠારિક, ગહૈ પરસપર અંક રચે રતિ કામિની, કુનિહાં લાલસ આસન નામ સુ સીખે ભામિની. ૨૪
(૫) મદને દિત આસન:– કટિ ઉપર નારકે પાવ ધરે, પિય બિઠ ગહે કુચ કેલિ કરે; મદનેદિત જાનહુ જીર કે, રતિ હત નહિ દઢ નાગર કે. ૨૫
(૬) વિપરીત આસન – પિય પાઈ પસારકે હઠ પરે,
ચઢિ ઊપરિ ભાંમ કિલોલ કરે
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૯
બારમે ખંડ વિપરીત કહે ઈહ આસનક,
અતિ પ્રોત વિનોદ વિગાસન કો. ૨૬
(૭) અંબુજ આસન – પિય પોઢ કે નાર ઉરોજ ગહૈ,
તરુની પતિ ઉપર બૈઠ રહે; નિજ કામિની કામ કિલેલ કરે,
કવિ આસન અંબુજ નામ ધરે. ૨૭
અડિલ્લ છંદ (૮) રતિપાષિત આસન – કામી કરવટ વામ તિયાકી જ ઘર્મ,
કામિનાકે દેઉ પાઉ સુમંત નિતંબમે; સેજ ગહૈ દેવું પાન કરે રતિપાષિતા, કુનિહાં આસનકી કહે નામ સુનો રતિપાષિતા. ૨૮
ચૌપાઈ (૯) હિત આસન:– કામિની પિઢે પાઈ પસાર,
પિય પગ ઉલટ ગહે નિજ નાર; કંત ગહે કામિની કે પાઈ,
હિત આસન વરની ગુનરાઈ ૨૯
(૧૦) મૃગ આસન – પસુ જે તિય તિરંજક હોઈ રહે,
પિય ઉપર પાન ઉરેજ ગહે;
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
કસાર
અરુ તિય મુખ ચુંબન કેલિ કરે,
મૃગ આસન રૂપ અનૂપ ધરે. ૩૦
ચૌપાઈ (૧૧) પરસ્પર આસન:– ચાર પાછે કર કરિ રહે, દુઈ દુઈ ચરન પરસ્પર મહહી; દંપતિ કેલિ કરે અભિરામ, આસન જાન પરસ્પર નામ. ૩૧
ચૌપાઈ (૧૨) અથ તમાલ આસન – પિય ઠાટે તિય કટિ ગહે,
- કામિની ગહૈ આલિંગન ગાઢ કામિ કામિની જંઘ મહિ,
કવિ તમાલ આસન કો. ૩૨
ચૌપઈ (૧૩) અથ મૃણાલ આસન:કામી ખંભ લાગિ નિજુ ઠાઢ,
પિય કટિ ગહિ તિય અંકમાં ગાઢ તિય ઉઠાઈ ભુજ પર બાલ,
યા આસન કો નામ મૃણાલ. ૩૩
દાહરા થંભ લાગ ઠાઠે રમન, દેઈ આલિંગન બાલ; તિય ઉચાઈ ભુજ પર લઈ આસન કહે મૃણુલ ૩૪
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
બારમે ખંડ
છે
(૧૪) સુખપલવ આસન – તિય પૌઢકે જંઘ ઉભે પકરે, ગહિ ઉન્નત કંતકે સીસ ધરે; પિય બેઠ ગર્વે કુચ કેલિ મચે,
સુખપલવ નામ આનંદ ર. ૩૫
અડિલ ઈદ (૧૫) મહાબલ આસન – ભામન કે દે પાવ ભુજ જુગ ધારિ,
કામ કરે કિલ્લોલ સુપાય પસારિક, પાઈનો અતિ બલ ની આનિએ, કુનિહાં નામ મહાબલ આસન ઐસે જાનિઐ. ૩૬
ચૌપાઈ (૧૬) અથ સુરતિ અંત આસન – તિયકે ચરન કંધ પર ધારે, કટિ કર ગહી ક્રીડા વિસ્તારે; સુરત અંત આસનકે નામ, યાહી મે પ્રિયા દ્રાવૈ કામ. ૩૭ ચે આસન પડસ કર આવે, તવ કામિની મનમથ જલ દ્રાવૈ, છિન ઈક પૌઢ રહે વરનાર, પુન ઉઠ લેહ ઉભું કરવાર. ૩૮
દોહરા (૧૭) સંકેચ આસન – નર વૈ તાતે ઉદક તરુણ સીતલ તેય; વહ દઢકે દઢ હી રહેં યહ સંકોચન હાય.
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૨
કિસાથે
૪૧
૪૨.
ઐઠ સેજ પયપાન કર પાન ખાય સદાનંદ રહે નિંદમેં મગન હવે બધ જુગલ ભુજ ફંદ. નગન જુ સેવે નાર સંગ ઘટે સુસંગ મનોજ જે વસન ન સંગ પૌઢઈ બઢ જુ મનમહિ જ. જે જુગ લોચન મૂદ કે છૂટત જહે સુજાન; અતિ દુષ્ટત તછિન ચપલ, ઉપજ ભગે દેતન જાન.
દેહરા (૧૮) અથ દ્વિતીય રતિ આસન--- રહે જૈન જબ & ધરી તિમર હોઈ કછુ મંદ, સૂતેહીં આસન કરે નાર સહિત આનંદ.
દેહરા
૪૪
(૧૯) આરસ આસન – તરુની પૌઢે પીઠ દે પુરુષ ગહૈ કટિ વામક સૂતેહી પતિ રતિ કરે આરસ આસન નામ.
દોહરા (૨૦) ઉદિત આસન – અમદા પેટે પીઠ દે પતિ બેઠે રતિ થાન કટિ કુચ કામિનીકે ગહ ઉદિત સુ આસન નામ.
એ પાંચે આસન કરે, તબ દ્રાવૈ બિબિ કામ; જેમ જેમ સુખ ઉપજે, અતિ હિત માને ભામ
અને ભોમ.
૪૫
૪૬
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
બારમે ખંડ
૧૨૩ ચોપાઈ આદિત પુનઃ પ્રેમ જાન,
જ આનંદ કહે રૂચિ મુદિત વખાન, આલિંગન પાંચે સુતિ રાખે,
- કવિ આનંદ પ્રેમ રસ ચાખેં. ૪૭
પ્રથમ જોગ સતિ જાન જાન મદનદિત તામહ, જાન ઇદ્ર (આનંદ) કે ભેદ જાન લાલસ રસ જામહ; જાન જાન વિપરીત જાન અંબુજ આસન પર, રતિષિત પુન જાન જાન હિત હરન પરસ્પર. જાન તમાલ મૂનાલ ગત સુખપલ્લવ સુ મહાબલે; સુરત અંત આનંદ કહિ ડિશ આસન રત ભલે. ૪૮
૪૯
૫૦
આરસ ઉદિત સંકેચ પુનિ સિથલ સુનહુ દે કાન; પાંચે આસન દુતિયરતિ સંબિંદુક પરવાન. વે ડિસ એ પંચ કહિ ભએ સકલ ઈકવીસ રૂચિ ઉપજાવન સુખકરન દ્રાવન પતિ કે ઈસ. ચૌરાસી આસન સકલ કહે કેક સુખકંદ, તા મહિ નેંસઠ અતિ કઠિન કરે ન જાત આનંદ.
સોરઠા એ આસન ઈકવીસ હર્ષ ઉપાવન દુખહરન; દ્રાવન રતિકે ઇસ કેલિ કરનકો અતિ સુગમ..
૫૧
૫૨
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२४
કકસાર,
N
ચૌપાઈ મદને દિત સંકેચ મૃનાલ,
માનત રતિ કો આનંદ બાલ; તીન વિસેષ વિસેષ સમાન,
- કહત આનંદ જાન જિય જાન. પ૩ મદનેદિત અંબુજ અતિ આલસ,
પુનઃ મૃનાલ વિપરીત સુ લાલ; એ બહુ હૈ ચિત્રિની સુખદાઇક,
જાને ચતુર કેક રસનાયક ૫૪
દેહા સંખ નરેંદુક જોગ રત હોઈ સવેત વખાન, સુખના અંત રતિ હસ્તિની પ્રગટ મહાબલ જાન, ૫૫ . અથ ચતુવિધિ:તિર્જક રતિ વિપરીત રતિ અતિ હીત અતિહી જાન; . રચે જુ આસન કેક મહિ સકલ સેજ વિધિ વાન. પ૬
- દેહરા અથ તિર્યગ આસન:– 'મૃગ આસન આસન ઉદિત આલસ આસન જાન; તિજક આસન તીન કહિ કહૈ સુ કેક ખાન. પ૭ હિત અંબુજ રૂચ પિષિતા અરુ વિપરીત આનંદ; એ ચારે વિપરીત રત કહૈ કેક સુખકંદ. ૫૮
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
બારમે ખંડ
૧૨૫
દેહરા
અથ અસ્થિત ઉછિત –
ઈદ્ર પરસપર લાલસ હિઅતિ હિત કર જિય જાન; એક તમાલ મૃનાલ પુનિ બિબ અતિ હિત હૂર્વ ઠાંન. ૧૯
ચૌપાઈ
અથ રલ:--- મદનેદિત રતિ જોગ જાન,
બિંદુક સિથલ મહાબલ ઠાંન; સુખપલ્લવ રતિ અતિ સંકોચ,
નવ રલ જાનિ આનિ જિય લોચ. ૬૦. અંબુજ સચ પાષિત વિપરીત,
લાલ સહિત સુન જિય ધર પ્રીત; આસન પંચ તરુન સુખ કરે,
કેસર ઈહ વિધ ઉચ. ૬૧ આસન નામ પરસ્પર જામ,
તાકોં કરત પુરુષ સબ ભાંમ; સેષ પંચદસ આસન રહે ત્રિયા પુરુષ કર વેકું ચહે. ૬૨.
'
કે '
દેહરા
સુનહ રસિક જન શ્રવન ધર કોકસાર સુખ રાસ; ચાહત ચતુર સુલોચ હૈિ, કરત મૂઢ સુત હાંસ.
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાકસાર
ચૌપાઈ
પ્રથમ અમાદિક હતો કેક,
કેઊ જાનત નાહી મૃત્યુલેક; એક હાઁ પાસાહ જન મુનીસ,
તિહ પ્રગટ કરી કર વિપ્ર અનીસ. ૬૪ તા પીછે એ જુ કવિ અનેક
તિન રચે કાવ્ય કર કવિ વિવેક. કામપ્રદીપ અરુ પંચબાન,
જ પુન રતિરહસ્ય જાનહુ સુજાન. ૫ આમોદ વિનેદ અનંગરંગ,
રતિરંજન સાતમ તરંગ; પઢિ સઃ કાવ્ય કર કર વિચાર,
વરનો આનંદ કવિ કેકસાર. ૬૬
દેહરા
સર્ગ દ્વાદશ અતિ સરસ રચે જુ બહુ વિધિ છંદ, પઠત પઢત રતિ રંગ નવ બિબિ ચિત હિત આનંદ. ૬૭ ખંડ દ્વાદશ અતિ સરસ કરે સુ બહુવિધ છંદ પઢત પઢત અતિ ચોપ ચિત બઢત આનંદ આનંદ. ૬૮ રાખ ચકાર ચાહત ઉદ દરસ દરસન ચંદ; વરન બંક જલ નૈનસે, મુ. થડકે આનંદ. ૬૯ વિરહિ અગનર્ત તન તપત અતિ વાલો મિલાપ; ચિત ચંચલ નહિ જબ બે ફિર ચિતવત છે આપ ૭૦
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
આમા મંડ
૧૨૭
૭૧
ચિત ચંચલ નહિ જલ ગયા સુન આનંદ યહ આ; કુચ કઠાર એ મમ ઉરગ ફ્િર ચિતવત હૂં તાહ. જાકી તિરિયા ચપલ હૈ, પુરુષ હાય અલ હીન; તાકુ તાંબેસ્વર લેા, કહે કાક પરવીન.
ઇતિશ્રી કાસારે આનદકૃતે આસનભેદ વ ન નામ દ્વાદશ સગ। ૧૨ ।
પુષિકા——
લિખિત કેસારામ સૌંવત ૧૮૧૭ ચૈત્ર વદ ૬.
હર
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
અમારાં પ્રકાશનો ૧ જૈન ચિત્રકલ્પમ
૫૦---- ૨ ભરવ પદ્માવતીકલ્પ
૨૫-૦-૦ ૩ મહાપ્રભાવિક નવસ્મરણ
૩૦–૮–૦ ૪ ભારતનાં જૈન તીર્થો અને તેમનું શિલ્પસ્થાપત્ય ૨૦-૦-૦ પ ચિત્રકલ્પસૂત્ર ... ..
૨૦-૦-૦ ૬ શ્રી ઘંટાકર્ણ કલ્પાદિસંગ્રહ. ૭ મહાચમત્કારીક વીશાયંત્રકલ્પ ૮ આકાશગામિની પાદલેપ વિધિ ૯ અનુભવસિદ્ધ મંત્ર બત્રીશી ૧૦ ૧૧૫૧ સ્તવન મંજુષા ૧૧ શ્રી જૈન સઝાય સંગ્રહ .... ૧૨ કામવિજેતા સ્થૂલિભદ્ર -
૪-૪-૦ ૧૩ મહર્ષિ મેતારજ ... ૧૪ જૈન ચિત્રકલ્પલતા
૧૦-૦૦ ૧૫ ભારતીય જૈન શ્રમણ સંસ્કૃતિ અને લેખનકલા ૮–૦-૦ ૧૬ જનસ્તોત્ર સંદેહ ભાગ ૧ ...
૫-૦-૦ ૧૭ મંત્રાધિરાજ ચિંતામણી .
૭–૮–૦ ૧૮ જૈન સામુદ્રિકનાં પાંચ ગ્રંથ
૧૫-૦-૦ ૧૯ હીરકલશ જૈન જ્યોતિષ
૧૫–૦-૦ પ્રાપ્તિસ્થાન – સારાભાઈ મણિલાલ નવાબ.
નાગભૂદરની પોળ–અમદાવાદ.
-૮
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30-0-0 અમારાં પ્રકાશનો જૈન ચિત્રક૯૫કૂમ 50-0-0 મહામાભાવિક નવ૨મરણ ભૈરવ પદ્માવતીક૯૫ ૨પ-૦-૦ ભારતીય જૈન શ્રમણ સંસ્કૃતિ અને લેખનકલા 8-0-0 ભારતનાં જનતીર્થો અને તેમનું શિલ્પ સ્થાપત્ય 20-0-0 જૈન સ્તોત્ર સંદેહ ભાગ-૧ પ-૦-૦ મંત્રાધિરાજ ચિતામણિ 7-8-0 શ્રી ઘંટાકર્ણ ક૯પાદિ સંગ્રહ 7-0-0 1151 સ્તવન મંજુષા પ-૦-૦ શ્રી જૈન સજઝાય સંગ્રહ 3-8-0 કામવિજેતા લિભદ્ર 4-4 0 મહષિ મેતારજ 3-8-0 વૈદ્ય મનોત્સવ અને કેક સાર પ-૦ -0 ચિત્રક૯પસૂત્ર 2 0 -0-0 પવિત્ર ક૯પસૂત્ર 175-0-0 જેન સામુદ્રિકનો પાંચ ગ્રંથા 15-0-0 હીરકલશ જેનજયોતિષ 15-0-0 સા રા ભા ઇ મ. ન વા બ નાગજી ભૂ દે 2 ની પોળ : અમદાવાદ