Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી ભુવનભાનુ સંસ્કૃત શ્રેણિ સોપાન - ૪
RG
પ્રયોગ મંદિરમ
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
શત્રુંજય શણગાર શ્રી આદિનાથ દાદા
ગિરનારના ગૌરવ શ્રી નેમિનાથ પરમાત્મા
જીરાવલાની જાન શ્રી જીરાવલા પાર્શ્વનાથ દાદા
ત્રિભુવન તિલક શ્રી મહાવીર મહારાજા
શંખેશ્વર શૃંગાર શ્રી શંખેશ્વરપાર્શ્વનાથ દાદા
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
હે કલિકાલસર્વજ્ઞજી !
મર્દ થી માંડી સિદ્ધમ્ સુધીમાં આપે સમગ્ર અને સંપૂર્ણ વ્યાકરણપથ ગૂંથી દીધો. બસ ! હવે એવા આશિર્વાદ આ બાળક ઉપર વરસાવજો કે જેનાથી તે વ્યાકરણપથ દ્વારા મર્દ થી સિદ્ધમ્ સુધીમાં ગૂંથાયેલા મોક્ષપથને અમે મેળવી શકીએ. મર્દમાં જાતને વિલીન કરી સિદ્ધસ્વરૂપી બનીએ !
अर्ह
'વ્યાકરણજલધિ પ્રવેશે નાવી
शेषं संस्कृतवत् सिद्धम्
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
{ })
VOCEY
XXXX
OOOOOO COOOO
વિલેપાર્લામંડન
શ્રી ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથ દાદા
સરલ સંસ્કૃતના આ પાંચેય પુસ્તકોના સંપૂર્ણ લાભાર્થી શ્રી વિલેપાર્લા શ્વે. મૂ. જૈન સંઘ એન્ડ ચેરીટીઝ
ધન્ય શ્રુતભક્તિ... ભૂરિ ભૂરિ અનુમોદના... કુમારપાળ વી. શાહ
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીભુવનભાનુ સંસ્કૃત શ્રેણિ સોપાન - ૪ સંસ્કૃતની સર્વાંગીણ સફર માટે
સરલ સંસ્કૃતમ્
પ્રયોગમંદિરમ્
માર્ગદર્શક
પરમ પૂજ્ય વર્ધમાનતપોનિધિ આચાર્ય દેવેશ શ્રીમદ્ વિજય ભુવનભાનુસૂરીશ્વરજી મહારાજાના શિષ્યરત્ન પરમ પૂજ્ય પૂના જિલ્લા ઉદ્ધારક આચાર્ય દેવેશ શ્રીમદ્ વિજય વિશ્વકલ્યાણસૂરીશ્વરજી મહારાજાના શિષ્યરત્ન પૂજ્યપાદ ભવોષિતારક ગુરુદેવ પંન્યાસપ્રવર શ્રીયશોવિજયજી મહારાજ
પ્રકાશક
શ્રી દિવ્યદર્શન ટ્રસ્ટ C/o. શ્રી કુમારપાળભાઈ વી. શાહ
૩૯, કલિકુંડ સોસાયટી, મફલીપુર ચાર રસ્તા પાસે,
ધોળકા, જિ. અમદાવાદ-૩૮૭૮૧૦
ફોન : ૦૨૭૧૪-૨૨૫૪૮૨ | ૨૨૫૭૩૮
૨૨૫૯૮૧
વિજયશીલા
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
ISBN 978-81-925531- 1-5
• સરલ સંસ્કૃતમ્ - પ્રયોગમંદિરમ્ • વિશેષતા : સંસ્કૃત ઈમારત ચણવા માટે નિયમોના સિમેન્ટને નક્કર કરવા
પાણીનું કામ કરનાર “પ્રેક્ટિસ-અભ્યાસ’ માટે અવનવા
નુસખા, તદુપરાંત સંસ્કૃતોપયોગી અનેક બાબતોનો ખજાનો. • પ્રથમ આવૃત્તિ - વિ.સં. ૨૦૬૭ • સંવર્ધિત - સંશોધિત દ્વિતીય આવૃત્તિ - વિ.સં. ૨૦૭૦ • મૂલ્ય -૨ ૫૫0/- (સંપૂર્ણ સેટનું) • પ્રાપ્તિસ્થાન - ૧) પ્રકાશક ૨) શ્રી યશોવિજયજી જૈન સંસ્કૃત પાઠશાળા
શ્રી જૈન શ્રેયસ્કર મંડળ સ્ટેશન રોડ, રંગ મહેલના નાકે, મહેસાણા, ઉત્તર ગુજરાત - ૩૮૪ ૦૦૧ ૩) પંડિતવર્ય શ્રી ચંદ્રકાંતભાઈ સંઘવી
૬/B, અશોકા કોમ્પલેક્ષ, રેલ્વે ગરનાળા પાસે, પાટણ - ૩૮૪ ૨૬૫
ફોન : ૦૨૭૬૬-૨૩૧૬૦૩ ૪) શ્રી મહેન્દ્રભાઈ ઝવેરી
૫૦૨, સંસ્કૃતિ કોમ્પલેક્ષ, અતિથિ ચોકની પાસે, કાલાવાડ રોડ, રાજકોટ - ૩૬૦૦૦૧
(મો.) ૯૮૨૫૧૬૮૮૩૪ ૫) શ્રી શિરીષભાઈ સંઘવી
૭૦૨, રાધાકુંજ, વીટી સ્કૂલની સામે, રામચંદ્ર લેન, મલાડ (વેસ્ટ), મુંબઈ.
(મો.) ૯૮૯૨૮૭૦૭૯૦ મુદ્રકઃ કિરીટ ગ્રાફિક્સ, અમદાવાદ (મો.) ૯૮૯૮૪૯૦૦૯૧
તા.ક. જ્ઞાનખાતાની રકમમાંથી છપાયેલા આ પુસ્તકની માલિકી ગૃહસ્થ
કિંમત ચૂકવ્યા વિના ન કરવી.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
HU
જેમના સાથ, સહકાર અને સહયોગ વિના
આ સર્જનનું સ્વપ્ન પણ જોઈ શક્યો હોત કે કેમ ? તે આજે પણ મારા માટે પ્રશ્નાર્થરૂપ
તે મારા
સહવત શ્રમણ ભગવંતોના કરકમળોમાં...
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
P
=
2.
જિનશાસનના અણમોલ તત્ત્વો, અજોડ પદાર્થો, અનુપમ પરમાર્થો અને અદ્ભુત તક મહાનિધાન સમા છે. પણ એ નિધાનને તાળું મારેલું છે. આ તાળાની ચાવી એટલે સંસ્કૃતભાષા. આમે ય સંસ્કૃત જેવી પદ્ધતિસર, નિયમબદ્ધ અને રોચક બીજી એકે ય ભાષા નથી. પણ, આ સંસ્કૃત ભાષા થોડી અટપટી અને અઘરી છે. એટલે જ આ ભાષામાં સરલતાથી પ્રવેશ થઈ શકે તે માટે આચાર્ય વિજય શ્રી ભુવનભાનુસૂરિ જન્મશતાબ્દી વર્ષે સંસ્કૃતભાષા ભણવા માટે ઉપયોગી પાંચ પુસ્તકોનો સેટ પ્રકાશિત કરતા અમે અનહદ આનંદ અનુભવીએ છીએ.
નવા-નવા સ્વાધ્યાયો, નિયમોની સરળ રજૂઆત અને રૂપો ગોખવાની સરળ પદ્ધતિઓથી આ પાંચેય પુસ્તક જિનશાસનમાં આદેય બનશે. એવી ભાવનાસહ...
દ્વિતીય આવૃત્તિ વેળા..
અમને અત્યંત હર્ષ છે કે અધ્યયનશીલ વર્ગે અમારા પ્રયાસને ઉમળકાભેર અભિનંદ્યો છે. જેના ફલસ્વરૂપે આ બીજી આવૃત્તિ પ્રકાશિત કરવા જઈ રહ્યા છીએ... આ જ પ્રતિભાવ બન્યો રહે એ જ અપેક્ષા તથા આના માધ્યમે સંસ્કૃત અધ્યયન સરળ અને શીધ્ર બને એ જ મંગલ કામના...
લિ. શ્રીદિવ્યદર્શન ટ્રસ્ટ વતી, કુમારપાળ વી. શાહના
પ્રણામ
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાધના સંરતની
મીઠું જો રસોઈમાં સ્વાદ બક્ષે છે, ખાંડ જો મીઠાઈમાં મીઠાશ બક્ષે છે. હૃદય જો શરીરમાં / નાડીમાં ધબકાર બક્ષે છે તો, સ્વાધ્યાય સંયમમાં પ્રાણ બક્ષે છે, સંસ્કૃતભાષા સ્વાધ્યાયમાં પ્રાણ બક્ષે છે. તથા પ્રેક્ટિસ સંસ્કૃતભાષામાં પ્રાણ બક્ષે છે.
તરવા માટેની કળાને દર્શાવનારા ૧૦૦ પુસ્તકો વાંચી જનાર માણસ જો તરવા જાય તો ડૂબી જ જાય છે. કારણ ? તેની પાસે પ્રેક્ટિકલ જ્ઞાન નથી.
બસ, તે જ રીતે પ્રેક્ટિસ કર્યા વિના સંસ્કૃત સાગરમાં ડૂબી જવાય તેવું છે. ભલેને નિયમો કડકડાટ હશે. પણ તેનું એપ્લીકેશન જ નહી ફાવતું હોય તો નિયમ શા કામના? માટે જેટલી પ્રેક્ટિસ વધારે તેટલું સંસ્કૃત પાકું !
પ્રસ્તુત પુસ્તકમાં પ્રેક્ટિસ માટે નવા - નવા ઉપાયો અજમાવ્યા છે. છેલ્લે સંસ્કૃત વાક્ય સંરચના, આધુનિક શબ્દો, ચિત્રવાર્તા, Mind Games વગેરે પણ આપ્યું છે.
ચાલો ત્યારે સંસ્કૃતની સફરે...
"DAR
લિ.
શ્રીભુવનભાનુસૂરિ જન્મશતાબ્દી વર્ષ વિ.સં. ૨૦૬૭ શાંબ - પ્રદ્યુમ્ન મુક્તિગમન દિન ફાગણ સુદ-૧૩ જાગનાથ સંઘ, રાજકોટ
ગુરુપાદપઘસઘનિવાસી પંન્યાસ યશોવિજય
(પ્રથમ આવૃત્તિમાંથી સાભાર)
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિષય
પૃષ્ઠ ક્રમાંક
પાઠ – ૧ પાઠ – ૨ પાઠ - ૩ પાઠ – ૪ પાઠ - ૫
પાઠ - ૬
૧૭
૨)
૨૧
૨૪
૩૧
૩૩
૩૬
४४
પરીક્ષા - ૧ પાઠ – ૭ પાઠ - ૮ પાઠ – ૯ પાઠ - ૧૦ પાઠ – ૧૧ પાઠ - ૧૨ પરીક્ષા - ૨ પાઠ - ૧૩ પાઠ - ૧૪ પાઠ - ૧૫
પાઠ - ૧૬ ૧૯ ] | પાઠ - ૧૭
પાઠ – ૧૮ પરીક્ષા - ૩
પાઠ – ૧૯ ૨૩ | પાઠ - ૨૦
પાઠ - ૨૧ ૨૫ | પાઠ – ૨૨
४७
૫૧
૫૭
૫૯
૬૨
૨૧
૬૪
૬૯
૭૩
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૬ ] પાઠ - ૨૩ ૨૭ | પાઠ - ૨૪ રિ૮ | પરીક્ષા - ૪
૮O
૮૬
८७
८८
૯૦
૨૯ | પાઠ - ૨૫ ૩૦ ] પાઠ - ૨૬ ૩૧ | પાઠ - ૨૭ ૩૨ પાઠ - ૨૮ ૩૩ ] પાઠ - ૨૯ ૩૪ ] પાઠ - ૩૦
પાઠ - ૩૧ ૩૬ ] પાઠ – ૩૨ ૩૭ | પરીક્ષા - ૫
૯૦
૯૩
૯૫
દ્વિતીયા#
૧૧૧
૧૧૩
૧૧૫
૧૧૫
૧૧૫
૧૨૧
૧૨૫
૧૨૮
૩િ૮ | પાઠ - ૧
| પાઠ - ૨ (૪) | પાઠ - ૩ ૪૧ | પાઠ – ૪ ૪૨ | પાઠ - ૫
પરીક્ષા - ૧ ४४ પાઠ - ૬ ૪૫ | પાઠ - ૭ ૪૬ પાઠ - ૮
પાઠ - ૯ ४८ ।
પાઠ - ૧૦ ४८ ।
પાઠ - ૧૧ પ૦ | પાઠ - ૧૨ ૫૧ |
પાઠ - ૧૩ ૫૨
પાઠ – ૧૪
પાઠ - ૧૫ ૫૪
પરીક્ષા - ૨
૧૩)
૧૩૩
૧૩૫
૧૩૮
૧૪
૧૪૨
૧૪૪
૧૪૬
૧૪૮
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૨
'પદ
૧૫૪
૧૫૬
૧૫૯
૫૫ | પાઠ - ૧૬
પાઠ - ૧૭ પ૭ | પાઠ - ૧૮
પાઠ – ૧૯ પ૯
પાઠ - ૨૦ ૬૦. પાઠ – ૨૧ ૬૧ | પાઠ – ૨૨ ૬૨ | પાઠ - ૨૩ ૬૩ | પાઠ - ૨૪
૧૬૧
૧૬૪
૧૬૬
૧૬૯
૧૭૨
૧૭૫
૧૭૮
૧૮૨
૧૮૪
૧૮૬
??
|
ર૦
૧૮૮
૬૪ | પાઠ - ૨૫ ૬૫
પરીક્ષા - ૩ ૬૬ પાઠ - ૨૬ ૬૭ પાઠ - ૨૭
પાઠ – ૨૮
પાઠ - ૨૯ OO ] પાઠ – ૩૦
પાઠ – ૩૧
પાઠ – ૩૨ [૭૩] પાઠ – ૩૩ ૭૪ પાઠ – ૩૪ ૭૫ | પરીક્ષા - ૪
૧૯)
૭િ૧ |.
૧૯૨
૭૨
૧૯૪
૧૯૬
૧૯૮
૨OO
૨૦૮
૨૨૦
७८
૨૨૪
૭૬ | સંસ્કૃત વાક્ય સંરચના
અનેક પ્રકારે લખાતા શબ્દોની યાદી ઉભયલિંગી શબ્દોની યાદી
આધુનિક અને વ્યવહારોપયોગી શબ્દો |૮૦ | ચિત્ર વાર્તા - ૧ ૮૧ | ચિત્ર વાર્તા - ૨
Mind Games
૭૯ ]
૨૩૪
૨૪૯
૨૫૭
૨
|
૨૬૫
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
ऐं नमः
॥ णमोत्थु णं समणस्स भगवओ महावीरस्स ॥
પાઠ - ૧
(1) ખૂટતી વિગતો પૂરો ઃ
:
નં.૧ રૂપ 1. | નમામિ
2. पतामः
3. | રક્ષામ: 4. | વનિ 5. | વસામિ
6. चरामः
7. | નીવાવ: 8. | ત્યનામિ
9. | હાવ:
(2) જોડકાં જોડો :
અર્થ | મૂળધાતુ | પુરુષ | વચન પ્રત્યય
અમે બધાં રસોઈ કરીએ છીએ.
હું છોડું છું.
અમે બે ચરીએ છીએ.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
(3) રૂપ વડે ખાલી જગ્યા પૂરો :
:
1.
વાવ:
2. पतामि
3.
હું વસું છું.
અમે બે ભણીએ છીએ.
અમે બધાં બાળીએ છીએ.
અમે બે જીવીએ છીએ.
હું રહ્યું છું.
અમે બધાં પડીએ છીએ.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
त्यजामः
-
-
।
—
૧ ૭
B
वस्
रक्ष जीव्
पच्
મ
दह
मि
पत्
વ
त्यज्
મ
पठ्
મ
चर् मि
–
–
-
—
—
-
-
O T
4. પમિ
5.
વ
વ
—
પદ
D
પ્ર.પુ.દ્વિ.વ. પ્ર.પુ.એ.વ.
પ્ર.પુ.બ.વ.
પ્ર.પુ.એ.વ.
પ્ર.પુ.એ.વ.
પ્ર.પુ.બ.વ.
પ્ર.પુ.દ્વિ.વ.
પ્ર.પુ.હિ.વ.
પ્ર.પુ.બ.વ.
पचामः
ઊપાઠ - ૧/૧
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
|
16--२
.............
(1) संस्कृतनुं गु४राती रो :
1. आवां क्षयावः । । 4. आवां निन्दावः । | 7. वयं जेमामः । 2. अहं नयामि। | 5. आवां जपावः। | 8. आवां त्यजावः । 3. वयं पतामः । । 6. वयं स्मरामः । । 9. वयं वसामः । गु४रातीनुं संस्कृत रो :1. ममे थे पू0 में छीमे. | 6. सभे 44 45 में छी. 2. हुं ५ छु.
7. ईबोj ७. 3. एंथ६ २यो धुं.
8. अभे छोमे छीमे. 4. अमेवे या समेछा. | 9. हुं वसुंधुं.
5. हुं क्षय पा, धुं. (3) 'अस्मद्' । ३५थी पाली ४०या पूरो :1. .................. जपामः । । 9. ................. भणावः । .................. जयामि। | 10.
पतावः । भवामः । | 11.
त्यजामि। सरावः।
दहामः । स्मरामि ।
वसावः । क्षयामः । | 14. ............ शंसामि । ................ जेमामि। | 15. ............. नयामः । ............... नयावः । । 16.
.................. सरामः । (4) पोटानी निशानी ४२. पोटुंडाय तो सुधारो :
1. वयं जपावः। 17. वयं जेमामः । । 13. आवां वसामः । 2. अहं जयामः । | 8. अहं नयामि। | 14. अहं भणामः । 3. वयं भवावः। 9. आवां भणामः । | 15. आवां स्मरामि । 4. आवां सरामि । | 10. आवां पतामः । । 16. वयं जेमावः । 5. आवां स्मरामः । 11. अहं त्यजावः। | 17. आवां नयावः । 6. अहं क्षयावः । | 12. वयं दहामि। | 18. अहं क्षयामः ।
* * * स२८ संस्कृतम् - ४ . २. 0416 - १/२
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
(1) સંસ્કૃતિનું ગુજરાતી કરો -
1. વયે છીમ: | | 4. નૃત્યસિT | 1. આવાં વાતાવ| 2. મહંતુષ્યામિ ! | 5. મહું પિવામા | 8. વયે મુહ્યH: I 3. કૃધ્યથા | 6. નવાં નશ્યાવ: | 9. ગત્પતિ | ગુજરાતીનું સંસ્કૃત કરો:1. તમે બે જમો છો. 6. હું પૂજા કરું છું. 2. તમે બે મુંઝાઓ છો. 7. તમે બે પ્રશંસા કરો છો. 3. તું નમન કરે છે. 8. તું રાંધે છે. 4. તમે બધાં બાળો છો. 9. તમે બધાં છોડો છો.
5. તું રક્ષણ કરે છે. (3) મને ઓળખી બતાવો :- (જ્યાં શક્ય છે ત્યાં મમ્મદ્ ના રૂપો લખવા)
1. મુદ્ – વર્ત. કા. પ્ર. પુ. દ્ધિ. વ. = 2. દ્રા – વર્ત. કા. દ્રિ. પુ. એ. વ. = 3. નરશું – વર્ત. કા. પ્ર. પુ. એ. વ. = 4. Dા – વર્ત. કા. પ્ર. પુ. બ. વ. = 5. પુણ્ – વર્ત. કા. દ્વિ. પુ. દ્વિ. વ. = રૂપ પૂરા કરો - 1. તુષ્યામિ ......... ..
..... ....... ..... ............... ...... | 5. ........ ....... ........ क्रुध्यसि
... तिष्ठथ
जल्पामः
3. ...
છાવ:......
કિ સરલ સંસ્કૃતમ્ -૪
• ૩૦
ઉપાઠ - ૧/૩૪
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
|
पा6 -
(1) संस्कृतनुं गु४२राती २ :
1. आवां शाम्यावः । । 6. अहं लुभ्यामि । 2. त्वं क्रुध्यसि।
7. आवां नश्यावः । 3. युवां पुष्यथः । 8. युवां क्षुभ्यथः । 4. त्वं तुदसि ।
9. युवां मुह्यथः । 5. यूयं नृत्यथ । (2) गु४२।तीनुं संस्कृत शे :
1. ५ . । 6. सभे मापामे छीमे. 2. सभे मध तामे छीमे. 7. तुं क्षय पामे छे. 3. सभेले भीमे छी. | 8. सभेचा विश्रांति मे छीमे. 4. हुं हेपाई धुं.
9. तमे घi ist थाम छो. 5. तमे पधानिन्छ। ४२ छो. / (3) पाली ४२या पूरो :- (अस्मद् / युष्मद् न। ३५थी)
1. ..... जपसि । 7. ..... जीवथः | 13. ..... नमसि __2. ..... मिलामि | 8. ..... पठसि | 14. ..... लुभ्यामि
3. ..... लिखावः | 9. ..... दहथ | 15. ..... स्पृशावः 4. ..... सृजामः | 10. ..... रक्षामि | 16. ..... लिखथः ..... श्राम्यामि | 11. ..... वदामः
कृषथ 6. ..... चरावः । 12. ..... वसथः । 18. ..... निन्दसि (4) ५२-पोटांनी निशानी २२. पोटुंडोय तो सुधारो :
1. आवां तुष्यसि - .......... | 9. त्वं दिशावः 2. वयं मुह्यथः - .......... 10. युवां कृषामः - 3. आवां लुभ्यथ - 11. यूयं तुदामि 4. अहं क्षुभ्यथः
12. युवां भवावः 5. वयं माद्यसि
13. त्वं नयामि 6. त्वं शाम्यामः
14. यूयं तिष्ठामः - ...... 7. यूयं मिलामि
| 15. त्वं कृषावः 8. वयं सिध्यथ | 16. आवां सृजसि - ........ स२१ संस्कृतम् - ४ .४
पा6 - १/४
- ..........
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
(1) संस्कृतनुं गुभराती पुरो :
1. वयं क्षाम्यामः ।
2. सः दण्डयति ।
3. तौ सिध्यतः ।
4. यूयं चिन्तयथ ।
5. अहं कृषामि ।
(2) गु४रातीनुं संस्कृत रो :
1. तुं स्नेह रे छे.
2. तमे जे पडो छो.
पाठ - प
भणावः
यच्छामि
गच्छन्ति
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
6. सः वर्णयति ।
7. त्वं सरसि ।
8. त्वं पीडयसि ।
9. ते जेमन्ति ।
3. हुं कुतुं छं.
4. तमे जघांसह भरखो छो.
5. ते सभ रे छे.
(3) जासी ४ग्या पूरो :- (अस्मद्, युष्मद्, तत् ना ३५थी)
1.
वदसि
9. खादसि
2.
10.
दहन्ति
3.
11.
भवथ
4.
12.
अर्चथः
5.
पश्यतः
13.
सरन्ति
6.
तिष्ठति
14.
7.
नयामः
15.
8.
चलथ
(4) नीयेना अधूरा ३५ो पूरा उरो :1. अर्चामि
6. ते पूभ उरे छे.
7. हुं हुं छं.
8. तेसो भय उरे छे.
9. तेखो सिंये छे.
2.
******
द्रुह्यथ
सिञ्चामि
द्रुह्यथ
पाठ- १/५
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
(5) ખૂટતી વિગતો પૂરો
નં. ધાતુ ગણ પદ પ્રત્યય પુરુષ વચન રૂપ
1.
2. |નિહ|
3.
4.|વદ્
5.
6. |સિધ્
7. | મુહ
8.
9.| પ્
:
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૩ ૩
૨ ૧
૧ ૨
पीडयति
નોધત:
અર્થ
તમે બે પૂછો છો.
હું ઊભો રહું છું.
સર્વનામના
રૂપો
तौ
युवाम्
સંસ્કૃતનું સૌંદર્ય...
મિત્રો !
સંસ્કૃતની સર્વોપરિતા અને કોયડા ઇત્યાદિ બહુઉપયોગી વિગતો આ કોલમમાં જોઈ ગયા. હવે સંસ્કૃતના સુવાક્યો આપણે જોઈશું. નીચે જ અનુવાદ આપ્યો હશે... પરંતુ તે જોયા વિના અર્થ કરવા પ્રયત્ન કરશો... અધ્યાત્મ અને નીતિશાસ્ત્ર ઇત્યાદિનો સુંદર બોધ મળી જશે.
પાઠ - ૧/૫
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
। पा6-६
(1) संस्कृतनुं गु४ाती रो :
1. एकत्र यूयं लुप्यथ । | 6. अहं पीडयामि । 2. अत्र वयं शुष्यामः । | 7. त्वम् इच्छसि। 3. अत्र सः तोलयति । 8. वयम् अटामः । 4. एकत्र ते शोचन्ति । । 9. वयं जयामः । 5. यत्र स: भूषयति तत्र एव सः चोरयति । ગુજરાતીનું સંસ્કૃત કરો :1. तुं गुस्सो ७३ छ. 6. सभे सिद्ध थमे छीमे. 2. तमे घi पावो छो. 7. तेभो शांत थाय छे. 3. ते द्रोड ४२ छे. | 8. तमे जमणो छो. 4. तुंध्यां नाये छ ? । 9. तमे घi i31 थामो छो.
5. अभे से मुश थमे छीमे. (3) ॥२॥ मोटानी निशानी ४. मोटुं डोय तो सुधारीने इशथी al:
1. वयं भवति 6. युवां लिखतः । 11. ते तोलयथ 2. युवां भणतः | 7. वयं स्पृशसि | 12. वयं भूषयसि 3. सः तिष्ठावः | 8. तौ पृच्छथः । 13. ते मिलामः 4. त्वं शाम्यन्ति | 9. अहं वर्णयन्ति | 14. यूयं लुप्यथ
5. आवां सिध्यति । 10. यूयं चोरयतः । 15. अहं रुष्यति (4) भने मोमो :- (भूधातु, , ५६, क्यन, पुरुष, अर्थ, 11, प्रत्यय
या साथे, अस्मद् / युष्मद् / तत् न। ३५ो ५५ ५.) 1. अर्चावः । 6. कृषसि
11. जपतः 2. शंसथः 7. दिशतः ___12. दहन्ति 3. द्रुह्यन्ति 8. इच्छामि 13. चलामि 4. कृषामः 9. सान्त्वयथ 14. भूषयथः 5. तुदति । 10. मिलामः । 15. हरतः स२८ संस्कृतम् - ४ •७.
16 - १/83
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
(5) ખૂટતી વિગત પૂરો ઃ
નં. | ધાતુ | ગણ
1
तृ
2
3
4
5
6
7
8
19
|10| દશ્
11
रुष्
क्षुभ्
12
13 | Æ
14
15
:
(6) રૂપ પૂરો 1. ભવામિ
પદ | સાદો અર્થ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન
૧
ર
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
તોલવું
વિચારવું
સર્જવું
પીવું
લઈ જવું
..
૨
૩
૨
૩
૨
૧
૩
૧
2.
धावामि
शंससि
तिष्ठसि
હરતઃ
વિશત:
यच्छथ
પાઠ - ૧/૬
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
Q. 1 મને ઓળખાવો :| ક્રમ રૂપ
પદ
@મનોચન યાને પરીક્ષા - ૧) [પાઠ: ૧ થી ૬].
[Marks • 100] (A).
[25] પ્રત્યય | પુરુષ વચન | ગણ | મૂળધાતુ | અર્થ | કાળ | સર્વનામના + આદેશ
રૂપો "મ | ૧ | ૧ | ૧ | નમ્ | હું નમું છું | વર્તમાનકાળ હિમ્
પરમૈપદ |
नमामि त्यजसि पठतः जल्पावः शंसति
स्मरथः ७ | यच्छसि ८ | पश्यन्ति ૯ | Iછીમ: ૧૦ સ્નિાથ: ૧૧) સિગ્વામિ
જ પરીક્ષા-૧3
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
મા ૩૫.
પદ
પ્રત્યય
| | પદ | પ્રત્યય પુરુષ વચન ગણ
ષવચન | ગણ
I
કાળ
મૂળધાતુ | અર્થ | કાળ | સર્વનામના
+ આદેશ
રૂપો
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
स्पृशथः माद्यतः
तरन्ति ૧૫ ફુગામ:
सान्त्वयति ૧૭ પોષયતઃ ૧૮ મવાવ:
૦ ૧૦૦
१८/ मुह्यथः
૨૦ મૂક્તિ ૨૧| વિન્તયામિ ૨૨ પીડયથ: ૨૩ વયન્તિ. ૨૪ હરાવ: | ૨૫ સુસ
પરીક્ષા-૧૨
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Q.1 મને ઓળખાવો :
રિફ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
ક્રમ ગુજરાતી અર્થ
(B).
[50]. મૂળધાતુ+ | રૂપ | પદ | પ્રત્યય | પુરુષ વચન | ગણ | કાળ | અમ/યુH/ આદેશ
તત્ ના રૂપો
• - |
છે
૦ ૧૧ ૦
૨ જ
૧
૧ ૦
તે બે રક્ષણ કરે છે. ૩ | તેઓ બોલે છે.
| તમે બે વસો છો. ૫ |તે બધાં ચરે છે.
| અમે બે ચાલીએ છીએ. ૭ | હું જીવું છું. ૮ તે બે બાળે છે. ૯ તું રાંધે છે. ૧૦| તમે બધાં ફરો છો. ૧૧] તેઓ નિંદા કરે છે. ૧૨| અમે બે અર્ચન કરીએ છીએ.
જ પરીક્ષા-૧છે
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
* સરલ સંસ્કૃતમ્
૪
૭ ૧૨ ૭
પરીક્ષા-૧
ક્રમ | ગુજરાતી અર્થ
૧૩, અમે બધાં જાપ કરીએ છીએ. ૧૪ તે જીતે છે.
૧૫ તે બધાં સરકે છે. ૧૬ તમે ક્ષય પામો છો.
૧૭| હું જમું છું.
૧૮
૧૯ તે લઈ જાય છે.
અમે બધાં બોલીએ છીએ.
૨૦ અમે બે ઊભા રહીએ છીએ.
૨૧ તમે બે પીવો છો.
૨૨| તમે બધાં જમો છો.
૨૩ તે ક્રોધ કરે છે.
૨૪ તમે બે પોષણ કરો છો. ૨૫ તે બધાં નાચે છે.
મૂળધાતુ+| રૂપ | પદ આદેશ
પ્રત્યય | પુરુષ | વચન ગણ
કાળ | અમર્/યુષ્પદ્/ તત્ ના રૂપો
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
ક્રમ ગુજરાતી અર્થ
મૂળધાતુ+] રૂપ | પદ પ્રત્યય | પુરુષ વચન | ગણ ] કાળ | અમ/યુષ્ય/ આદેશ
ત ના રૂપો
છેસરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
તે બે નાશ પામે છે. | તેઓ બધાં ખુશ થાય છે.
અમે બે ભેગા થઈએ છીએ. ૨૯ તે બે લખે છે.
તમે બે સર્ષો છો.
- ૧૩ ૦
અમે બે ખેતી કરીએ છીએ. ૩૩ તમે બધાં પડો છો. ૩૪|અમે બધાં લોભ પામીએ છીએ. ૩૫ તે ખળભળે છે. ૩૬ તું સિદ્ધ થાય છે. ૩૦| તું થાકે છે.
હું પરીક્ષા-૧છે
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
* સરલ સંસ્કૃતમ્ -
૪
૭ ૧૪ ૭
પરીક્ષા-૧
ક્રમ | ગુજરાતી અર્થ
૩૮ તમે બે શાંત થાઓ છો. ૩૯ તું બોધ પામે છે.
૪૦ તે બે દોડે છે.
૪૧ હું વાવું છું. ૪૨ તું દ્રોહ કરે છે.
૪૩
હું ક્ષમા કરું છું. ૪૪ તું ઈચ્છે છે. ૪૫ તું પૂછે છે. ૪૬તમે બે કહો છો. ૪૭ તેઓ દંડે છે.
૪૮ તે શોક કરે છે.
૪૯| અમે બધાં ચોરી કરીએ છીએ. ૫૦ તું તોલે છે.
મૂળધાતુ+| રૂપ| પદ
આદેશ
પ્રત્યય | પુરુષ| વચન ગણ
કાળ
અમદ્/યુષ્મ તત્ ના રૂપો
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Q.2 जाती ४ग्या पूरो :
(A) अस्मद् / युष्मद् / तत् ना ३पोथी मासी ४ग्या पूरो :
1.
नयति
6.
2.
पिबाव:
7.
3.
नृत्यथ
8.
4.
लुभ्यामि 9. बोधथः
5.
(B) કૌંસમાં આપેલ ધાતુ વાપરી ખાલી જગ્યા પૂરો ઃ
1.
2. ते
वयं
3. यूयं
4. तौ
2.
(सिच्) ।
5. युवां
(प्रच्छ्) ।
(C) ३५ो द्वारा पासी ४ग्या पूरो :
1. शोचामि
शोचथः
गच्छसि
(तृ) ।
(इष्) ।
(ह्) ।
2. त्वं नश्यावः ।
3. अहं द्रुह्यामः ।
4. ते श्राम्यसि ।
5. युवां दिशथः ।
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
Q.3 जरा पोटानी निशानी रो :
(A) जोढुं होय तो 'धातु' सुधारो
:
1. वयं क्रुध्यामि ।
गच्छन्ति
6.
7.
6. अहं
7.
8.
9.
8.
सः
9. त्वं
आवां
3.
भवसि
• १५०
तौ स्पृशथ ।
आवां पश्यथः ।
सः लिखतः ।
यूयं तुदन्ति ।
[42]
इच्छतः
सिञ्चामः
[41/2]
[भूजधातु खायेस छे.] (क्षि) ।
पृच्छसि
तोलयन्ति
(पा) ।
(क्षम्) ।
(घुष्) ।
[6]
[5]
પરીક્ષા-૧
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
(B) ખોટું હોય તો સ્વર્ / યુષ્પદ્/ તત્ ના ‘રૂપ’ સુધારો ઃ
-
1. અહં પૃષ્ઠન્તિ ।
6. સૂયં શોષામિ ।
2. આવાં પુષ્યથઃ ।
7.
3. વયં મૂષતિ ।
8.
4. દ્વં વિનયતઃ ।
5. યુવાં વર્ણયાવ: ।
9.
સ: સાન્વત્તિ ।
તૌ વરામ: ।
તે પથ ।
आत्माज्ञानभवं दुःखम्,
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
आत्मज्ञानेन हन्यते ॥
[યોગશાસ્ત્ર]
શરીર - વસ્ત્ર વચ્ચે જેટલું સ્પષ્ટ ભેદજ્ઞાન છે તેટલું સ્પષ્ટ શરીર - આત્મા વચ્ચે ભેદજ્ઞાન થતા જ તમામ દુઃખો નાશ પામી જાય છે.
અર્થ -
આખાય જગતના દુઃખનું મૂળ કારણ આત્માનું અજ્ઞાન, આત્માના અપરોક્ષ સ્પષ્ટ અનુભવનો અભાવ. આનાથી ઉત્પન્ન થયેલ દુઃખ આત્માના અભ્રાંત સાક્ષાત્કારથી જ હણાય છે.
૦ ૧૬ ૭
n
[5]
પરીક્ષા-૧
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ પાઠ - ૭ ]
(1) સંસ્કૃતિનું ગુજરાતી કરો :- (સંધિ છૂટી પાડીને)
1. તેવા: નયત્વેસુરાન | | 6. તે તુ નિન ન નિતિ | 2. વયે રેવં થયામ: | | 7. વયે સુખ્યામ: | 3. શાંતિમદ્ર: નિતં પશ્યતિ ! | 8. નિન: વિ રક્ષેત્યવાન્ | 4. તપુષ્ય: ગિન પૃચ્છતિ ! | 9. અહમ્ નૈવ મુહ્યામિ, ન સર્વત્ર !
5. હેવી ડ્રષ્યત: | (2) ખૂટતી વિગત પૂરો :નં. મૂળધાતુ લિંગ અર્થ વિભક્તિ નામ એ. વ. | કિં. વ. બ.વ.
पर्वत
देशम्
जिन
ધન્નાજી
कृतपुण्यौ
| असुर
शालिभद्रम् (3) કર્તા વાક્ય હોય તો કર્મવાક્ય બનાવો, કર્મ વાક્ય હોય તો કર્તા વાક્ય બનાવોઃનં. સંસ્કૃત કર્તાવાક્ય ગુજરાતી કર્તાવાક્ય સંસ્કૃત કર્મવાક્ય ગુજરાતી કર્મવાક્ય 1 વૃત્તપુષ્ય: પશ્યતિ કૃતપુણ્ય જુવે છે. વૃક્તપુષ્ય પશ્યતિ કૃતપુણ્યને જુવે છે.
દાનવો દડે છે. मानवं भक्षयति
ધન્યની પૂજા કરે છે. देवः कथयति ભગવાન પ્રશંસે છે.
शालिभद्रं नमति
ધન્યને ક્ષમા કરે છે. 9 | માનવ: પીપતિ હૈ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪ - ૧૭ •
પાઠ - ૧/08
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
:
કર્તા કર્મ
(4) કર્તા - કર્મને છૂટા પાડો:
[Note :- “ભગવાનની પૂજા કરે છે' - આ વાક્યમાં દેખીતી રીતે કોઈને ને લાગ્યો નથી. માટે કોઈ કર્મ ન કહેવાય. પણ વાસ્તવમાં ભગવાન કર્મ છે. જયારે આવું વાક્ય આવે ત્યારે “ની' અને “કરે કાઢી નાંખી “ભગવાનને પૂજે છે આ રીતે વાક્ય બનાવવું. હવે ભગવાન એ કર્મ! આની વિશેષ સમજણ માટે આ જ પુસ્તકમાં સંસ્કૃત વાક્ય સંરચના પ્રકરણ જોવું. આ વાત ધ્યાનમાં રાખી નીચેના પ્રશ્નોના જવાબો આપજો .] નં. ગુજરાતી વાક્ય
સંસ્કૃત વાક્ય 1 |તે મારી નિંદા કરે છે.
अहं देवं पश्यामि 3 વૃક્ષને તમે બે સજાવો છો.
मानवः जिनं कथयति |અસુર વૃક્ષનું ભક્ષણ કરે છે.
आवां वृक्षं गणयावः 7 | ભગવાન દેવોને કહે છે.
धन्यः कृतपुण्यं कथयति 9 | શાલિભદ્ર ભગવાનની પ્રશંસા કરે છે. (5) સંધિ કરો :
1. પર્ય+ઝમસ્યૌ | 6. ધર્મ + ૩પદેશઃ | ii. બન્મ + અલ્પઃ 2. તુ + us: 7. ૩૫ + તિ 12. શ્રમૌ + અર્વતિ 3. તે + પર્વ | 8. કવિ + પર્વ 13. ટેવ + શ: 4. નર + રૂદ્રઃ | 9. સૌ + તિ | 14. માનવ + રૂશ્વત: 5. શ્વેત + રૂત્યુઃ | 10. કુક્ષી + અવતર! 15. શૈ + માં સંધિ છૂટી પાડો - 1. પ્રતીતિ | | 4. નનૈવિવુ 2. મત્કૃષમ: | 5. નિના રૂછતઃ
3. તરજ્વપિ આ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪ - ૧૮૦
ઉપાઠ - ૧/99
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
(7) जे विलतिना ३यो सजी पासी ४ग्या पूरो :(जधां शब्दोना ३पो 'जिन' प्रमाणे यासशे.)
1.
2.
3.
श्रमण = साधु (पुं.)
u. la. →
P. Pa. →
पवन
= पवन (पुं.)
खे. व.
श्रमणः
u. la. →
R. Pa. →
(8) भेडा भेडो :
u. la. →
Pa. Pa. →
मानव = भाएास (पुं.)
(A)
1. मन्विति
2. मन्वृति
3. देवा इष्यतः
खे. व.
पवनम्
खे. व.
4.
गच्छत्यसुरान्
5. गच्छतासुरान्
6. रक्षत्यावाम्
7. रक्षत आवाम्
8.
मन्यत्यात्मानम्
9. देवेष्यतः
10. मन्यतयात्मानम्
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
द्वि.व.
द्वि.व.
द्वि.व.
मानवौ
(B)
रक्षति + आवाम्
मन्यते + आत्मानम्
गच्छता + असुरान्
रक्षते + आवाम्
• १८०
मनु + इति
मन्यति + आत्मानम्
गच्छति + असुरान्
देव + इष्यतः
मनु + ऋति देवौ + इष्यतः
ज.व.
ज.व.
ज.व.
पाठ - १/७
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
1
416 -८
(1) संस्कृतनुं गुसरातीरी :- (संघि छूटी 4050 अर्थ ४२वो.)
1. नैवाहमप्रियं वदामि। 2. उदधिः क्षुभ्यति। 3. यतिः न श्राम्यति, किन्तु तुष्यति । 4. सूर्यः औषधीन् सृजति। 5. आशा युवां त्यजति, किन्त्वाशां युवां न त्यजथः इति नैव सम्यक् । 6. वयं क्षेत्रं कृषामः, पश्चाद् वपामः, पश्चात् सिञ्चामः, ततः चोञ्छामः । 7. मुनी आचरतः पश्चाद् वदतः । 8. छात्राः सम्यक् पठन्ति ।
9. श्रमणाः दयां न त्यजन्ति । (2) संघिरी :
1. शाला + इच्छति | 4. मुनि + इति । 7. मुनी + अपि 2. जेतृ + आज्ञा 5. शाले + अत्र | 8. आकाशे + अस्ति
3. गर्जति + अपि | 6. वने + अहम् | 9. सदा + ऋते (3) ५२ पोटानी निशानी रो :- (विमति मोटी डोय तो सुपारी..)
1. औषधिः त्वं खादसि। 6. ते यतयः आराधना प्ररूपयन्ति। 2. वृक्षं क्षुभ्यति ।
7. अधर्मं न स्पृहयामः अस्मान् । 3. मुनी जिनः पृच्छतः। | 8. नरकः चिन्तयन्ति तान् । 4. श्रमणाः अलङ्काराः परित्यजन्ति । 9. उदधिं तं पश्यति । 5. शालिभद्रम् आशाः परित्यजति । पापी ४२या पूरो :- (अस्मद् / युष्मद् / तत् न॥ ३पोथी)
1. ...... विमृशामः । 4. ...... स्निह्यसि ___ 2. ...... इष्यामि । 5. ...... जीवति
3. ...... उञ्छन्ति ।
*** . २०.
** A२८ संस्कृतम् - ४
पा - १/८
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
[
416 - 6
(1) संस्कृतनुं गु४राती रो :
1. ईश्वराद् महावीराद् गौतमः पठति, गौतमात् ते जनाः पठन्ति । 2. कृषीवल इच्छया कृषति खनित्रेण क्षेत्रम् । 3. शठस्सूदो नैव सम्यक् पचति । 4. दुःखेन कम्पते स किन्त्वसत्यमप्रियं चाऽपि वदति । 5. प्रबलाद् दुःखाद् अपि धर्मो रक्षति, तस्माद् वयं धर्मं नैव त्यजामः,
ततश्च धर्मोऽस्मान् नैव त्यजति । 6. आराधनायै वयं जपामः । 7. वयं यतीन् स्पृहयामः पूजयामश्च, ते धर्मं कथयन्ति । 8. महावीरोऽस्तीश्वरस्तस्मात् अत्र तत्र सर्वत्र तं धनैरलङ्कारैश्च जनाः
पूजयन्ति । 9. किन्तु स महावीरस्तान् नेच्छति, स नैव क्रुध्यति, लुभ्यति, माद्यति
वा । सुखं च यच्छति, ततः स महावीर ईश्वरोऽस्ति । (2) भने मोगली :- (A) (स२५ विमति होय तो ओ५९ मे १५वी.) ન. શબ્દરૂપ મૂળશબ્દ લિંગ વિભક્તિ વચનવિભક્તિનું અર્થ
નામ जिनेन जिन पुंल्लिंग 3 | १ | ७२९ भगवानथा देशेन धन्याः शालिभद्रान् कृतपुण्यम्
असुराभ्याम् 7 अप्रियेभ्यः 8 अधमः
नरकान् | 10 सूर्यम् स२१ संस्कृतम् - ४ . २१ .
418 - १/B
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
| શબ્દરૂપ
મૂળશબ્દનું લિંગ વિભક્તિ વચનવિભક્તિનું અર્થ
નામ
ifપવનાનું 12 તક્ર: 13શ્રમણાય 14વનાત્ 15|lTખ્યામુ 16]ધને: 17|ૌષધીનું 18|ગારાધના: 19મઃ 20ાશT: 21રિણા 22ધીન 23યતી 24 પાનીયાનિ 25શીન
ન. અર્થ
(B) રૂપ, મૂળશબ્દ લિંગ વચન | વિભક્તિ, વિભક્તિનું
નામ
વાદળાઓ વડે
બે મોર માટે 3 |બે ભગવાન વડે | અજ્ઞાન દ્વારા સત્ય માટે |બે અસત્ય 7 |સુખો માટે 8 |દુઃખને કારણે 9 |ધર્મમાંથી
સિક સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૦ ૨૨ ૦
ઉપાઠ - ૧/૯
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
નિ. અર્થ
રૂપ મૂળશબ્દ લિંગ વચન વિભક્તિ, વિભક્તિનું
નામ
10 અનુજ્ઞાને uઆજ્ઞાઓને 12 બે ઈચ્છાઓને i3|બે પૂજામાંથી 141 રસોઈયાઓ માટે 15 લુચ્ચાઓને 16બે ખેડૂતો 171માણસોને 18|મહાવીર 19 ગૌતમ દ્વારા 20 કૃષ્ણ માટે 21 ચંદનબાલા 22] ખરેખર 23 જ 24| અમારા બે માટે 2 | તમારા બધાં દ્વારા (3) સંધિ કરો :
1. મહાવીર: + મૃગતિ 2. યતિ: + નીતિ 3. નનાદ + મર્પત્તિ 4. વીતા: + 9 + રૂછત્તિ 5. મહાવીર સ્વર: મતિ 6. મોઃ મહાવીર ! માં ને ત્યાહુ = 7. વેશ: મહાવીરેન શાસ્થતિ 8. વિસર્ગ + શું 9. સ + વિસર્ગ+ =
જ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
- ૨૩ •
પાઠ - ૧/8
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
| पा6 - १०
(1) भने मोमो :| न. ३५ મૂળધાતુ પુરુષ વચન ગણ પદ કાળ પ્રત્યય | અર્થ |
+ माहेश
+6पसर्ग 1 | वर्जयतः | अर्थयामः | ईक्षेथे | अपेक्षध्वे | प्रेक्षते | परीक्षावहे 7 | कम्पसे
8 | वन्देते
9 | प्रत्यागच्छति 10| अवनमामि
कुस्यसि
लुट्यन्ति 13| क्षिपथः
मुञ्चतः | उपविशथः 16 विशथ 17 ताडयन्ति 18| यतामहे 19 वेपावहे 20| शङ्केथे
21| याचध्वे 22 लभेथे
* स२ संस्कृतम् - ४
. २४ .
018-१/१08
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
નિં.રૂપ
મૂળધાતુ પુરુષ વચન ગણ પદ કાળ પ્રત્યય અર્થ + આદેશ + ઉપસર્ગ
जायध्वे
24 પુષ્ય
25 પ્રિતે 26વિતે 27 પૃથે 28 રક્ષક: (2) કર્તા - કર્મ વગેરેને વિભક્તિ લગાડી અથવા વિભક્તિ-કર્તા-કર્મ છૂટા પાડી
વિગત પૂરો :દા.ત. કર્તા કર્મ કરણ સંપ્રદાન અપાદાન સંબંધ અધિકરણ ધાતુનું રૂપ સંસ્કૃતમાં યતિ તયા - મોલ - -
आचरन्ति ગુજરાતીમાં સાધુ દયા - મોલ - - - આચરે છે. સંસ્કૃતવાક્ય યતય: મોક્ષાથ યાત્ બાવતિ | ગુજરાતીવાકય સાધુઓ મોક્ષ માટે દયાને આચરે છે. 1. | કર્તા કર્મકરણ સંપ્રદાન અપાદાન સંબંધ અધિકરણ ધાતુનું રૂપ સં. માં | ગુ.માં અમે બે –| - |- | શાલા અમે બે - આવીએ છીએ સં.વા. ગુ. વા.
[:
| 1
1
* ||G $
સં. માં ને
ગુ.માં – સં. વા. | સમર ગુ. વા.
સેનયો: નના: અસિfમ: વસુધા યુષ્યન્ત !
રાક સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૦ ૨૫ ૦
પાઠ-૧/૧0
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગુ. વા.ભિરત[ રાજા] મોક્ષ માટે સોનામાંથી આદિનાથ ભગવાનની પ્રતિમા રચે છે.
સં. માં -|ગાદ્રિનાથી ૩પરેશ |-|૩૫%ાર
- | મોક્ષ | -
છતિ
સિં.વા.
માં
–
ગુ. માં શિકારી અવયવો -|- | પૃષ્ટતા (કાગડો | – મારે છે. સં. વા. ગુ. વા. (3) મને ઓળખો:- (એકના એક ધાતુઓ બે વાર ન વાપરવા) નં. ગુજરાતી અર્થ રૂપ ઉપસર્ગ ગણપદ પ્રત્યય પુરુષ વચનકાળ
મૂળધાતુ આદેશ
(હોય તો). 1 |તમે બે લોપો છો. 2 તું સાંત્વના આપે છે. 3 તેિ બે ચોરે છે.
તે ઘોષણા કરે છે. 5 |અમે બધાં તોલીએ છીએ. 6 |તમે બધાં વહન કરો છો. 7 તે ગર્જના કરે છે. રે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪ • ૨૬ •
પાઠ-૧/૧09
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
નં. ગુજરાતી અર્થ રૂપ|ઉપસર્ગ ગણપદ પ્રત્યય પુરુષ વચનકાળ
મૂળધાતુ+/ આદેશ
(હોય તો) 8 |હું આશ્રય કરું છું. 9 |અમે બે ફેંકીએ છીએ. 10 તેઓ જાય છે. inતે બે દૂષિત થાય છે. |12|તમે બે પૂજો છો. 13|અમે બે ભક્ષણ કરીએ
છીએ. 14 તું વરસે છે. 15 તેઓ ભમે છે. 16અમે બધાં હસીએ છીએ, 17 તમે બધાં છોડો છો. 18 તમે બે વિચારો છો. 19/તે બે વણે છે. 20 તેઓ વિચારે છે. aiહું રચના કરું છું. 22|અમે બધાં પૃહા કરીએ
છીએ. 23 તેઓ પ્રરૂપણા કરે છે. 2|તમે બે ભેટો છો. 25 તે બે ખેડે છે. 26|હું કૂદકો લગાવું છું. 27|અમે બધાં આચરણ
કરીએ છીએ. 28 તું ગણે છે. 1 સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪ - ૨૭ •
(પાઠ-૧/૧09
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
(4) पाली ४२या पूरो :- [.समय सापेल पातुनो ७५यो। ४२ ५२स्मैपहा ।
જ આત્મપદીના અથવા આત્મપદી જેવા પરમૈપદીના રૂપો દ્વારા]. .d. नमामि (नम्) - वन्दे
1. विशसि - 2. रोहन्ति - __ ___ (वेप्) 3. __ _ (मुच्) - विन्दते
__ (मृ) 5. उञ्छथः - _ _ (जन्) 6. _ _ (रच्) - यतामहे । 7. हसथ - __ (लभ्) 8. मृशामः - _ _ (याच्) 9. __ (व) - युध्ये 10. आह्वयसि - _ (कम्प्) 11. अर्थयन्ति - __ (ईक्ष) 12. _ _ (इष्) - मृगयते 13. दुष्यतः - - (अप + ईक्ष्) 14. गर्जथः - ___ (परि + ईक्ष)
15. अस्यथ - - (वन्द्) (5) भने मोमो :- (स२४ी विमति डोय तो 15 ५९ मे मो.) રૂપ ગુ. અર્થમૂળશબ્દ વિભક્તિ વિભક્તિનું વચન લિંગ
નામ उपकारयोः | उपदेशे 3 | हिताभ्याम्
अहितयोः
जलेषु
दानाय शस्त्राभ्याम्
* स२१ संस्कृतम् - ४
. २८ .
पाठ-१/१03
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગુ. અર્થમૂળશબ્દ વિભક્તિ વિભક્તિનું વચન લિંગ
નામ
| તિથિગ્ય: 9 | सारथीनाम् 10 મીનામું in| 3 8ાયા: 12] સેનયો: 13 પ્રતિમયાત્ 14 રેગ્ય: 15 વ્યધી 16ગો 17| વિખ્યામુ 18| વાયોઃ 19 સુવufખ્યામુ 20 તૃપાત્ (6) રૂપ પૂરા કરો :1. ..... ...... .....
પૂસે .... ....
શકુત્તે ..... ......
(7) મને ઓળખો :નં. ગુજરાતી અર્થ
| રૂપ મૂળશબ્દ વિભક્તિ વિભક્તિનું વચન લિંગ
નામ
બે ભંડો ઉપર
સૂર્યને કારણે 3 | શેરીમાંથી 4 |પ્રજાઓમાં 5 |જુવાન સ્ત્રીઓનું |6 |પૃથ્વીમાં સા સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૦ ૨૯ ૦
ઉપાઠ-૧/૧08
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
નં. ગુજરાતી અર્થ | રૂપમૂળશબ્દ વિભક્તિ વિભક્તિનું વચન લિંગ
નામ 7 |આદિનાથ | (ભગવાન)ને
ભરત દ્વારા સમ્મતિ માટે
ગજસુકુમાલ in| સીતામાં
સુલતાની 13 ઋષિદત્તાને કારણે 14ઘણા બધાં માટે 15 મૂંગાઓમાંથી 16) બે અસંખ્યયમાં 17] આધ્યાત્મિકમાં 18| હે ! 19/હમણાં જ [20] વચ્ચે (8) સંધિ કરો - (જે નિયમ મુજબ સંધિ કરો તે નિયમ પણ જણાવો)
1. શ્રેયાનું + સૌ = 6. ૩૬ધીનું + તરતિ = 2. મતીન્ + તાપથતિ = . ... | 7. નીન્ + 2 = ..... 3. મહત્ + હૃસ્તી = ........ 8. છત્ + પ્રિયતે = . 4. તમન્ + જ્ઞાતિ = ........... 9. મહત્ + રૂતિ = . ......... 5. તત્ + રાતિ = ...
.............
સિક સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૦ ૩૦ ૦
પાઠ-૧/૧08
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાઠ ૧૧
(1) યત્ની સામે તા યોગ્ય રૂપો અને તત્ની સામે યત્ના યોગ્ય રૂપો મૂકી ખાલી
જગ્યા પૂરો ઃ
1) તસૈ
2) તાનિ
3) યામ્ય:
4) યત્
5) તાલુ (2) ખૂટતી વિગતો પૂરો :- (A)
નં. રૂપ | મૂળધાતુ ગણ + ઉપસર્ગ
1
2
3
4
5 |રોન્તિ
9
7
8 |સહામદે
9
त्रुट्
वृत्
પરિ+ક્ષ
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૧૦
6) યસ્યાન્
7) તાસામ્
8) તસ્યા:
9) યા:
10) તામિ:
પદ
આત્મને
પદી
આત્મને
પદી
આત્મને
પદી
પ્રત્યય વચન પુરુષ
IF
૦ ૩૧ ૦
૧
૩
૩
11) તેન
12) તેભ્યઃ
13) ચેપુ
14) યસ્માત્
15) યાનિ
ર
અર્થ
હું નમું છું.
અમે બે ફાડીએ
છીએ.
તે બે છે.
તમે બે બોલો છો.
પાઠ-૧/૧૧
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
(R)
નામ
મૂળ |લિંગ વિભક્તિ વચન વિભક્તિનું અર્થ શબ્દ प्रभा
૧ સંપ્રદાન
નોકરોમાં | रणा | | 3 | |सेणाभिः | श्रीयक | 3 |२ |
શ્રાવકોનું
પાણી, 18 पाणेः ।
| તલવારમાંથી (3) ३५ समो:El.d. न्याय - ७, १ = न्याये ॥२५॥ ॐ ७ = ७भी विमति, १ = में क्यन
1) अगद - ६, २ = ........... | 4) भूतदत्ता - ६, 3 = ... 2) वायस - २, १ = ............ | 5) ऋषि - ४, 3 = ..........
3) मूक - ८, १ = ............. | 6) असि - 3, १ = ... (4) ३५ ५२।७रो :1) मन्ये ..... .......
| 2) ..... ..... .....
वर्धसे
.....
.....
__ मन्यन्ते । (5) संधि :
1) त्वद् + नाम् =........... |7) ब्राह्मणा + नाम् =...... 2) जगत् + ईशः =.. 8) रथा + नाम् 3) सम्यक् + दर्शनम् |9) शङ्करजित् + लीला = 4) स्वामिन् + अनल्प = ........... 10) वनं + गतवान् 5) ध्यानात् + जिनेशः = .......... |11) श् + ति 6) इ + क् + स् =........... | 12) ध + ल
*स२८ संस्कृतम् - ४
•
२ .
पाठ-१/११४
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
पाठ - १२
(1) जरा-जोटांनी निशानी रो :- [जो होय तो सुधारो]
(A) ३५ सुधारो :
1. अवकाश
2. प्रसाद
सौन्दर्य
3.
4. अवधीरणा
८, ૨
४, १
हु, उ
5. शाखा
3, 3
(B) विभक्ति - वयन सुधारो:
1. दक्ष 2. प्रिय
3. धनपति
4.
ध्वनि
5. घट
(C) ३५ सुधारो :
1.
अप + नी
-
-
1
1. रुच् 2. शिक्ष
-
T
२,
2. अव + तृ 3. सेव् (D) पुरुष वयन सुधारो :
૧ अवकाशयोः
८,
१, २
हु, उ
५, 3
=
1. वाच् + सु 2. परि + छेद: 3. उद् + लसति =
=
=
4. स्व + छन्दः =
5. त्यज् + ता
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
3, ৭
२, 3
१.२
=
=
=
=
=
=
=
=
||
=
=
-
৭, 3
रोचेथे
२, १
शिक्षे
3. अर्ज् 3, १ अर्जतः (2) संधि रो :- (જે નિયમથી સંધિ થઈ તે નિયમ પણ જણાવો)
अपनयामि
= अवतरामः
सेवते
=
प्रसादात्
सौन्दर्येण
अवधीरणाभिः
शाखायै
=
दक्षेभ्यः
प्रियाणाम्
धनपत्योः
ध्वनौ
घटान्
=
· 6. महत् + चैतन्यम्
7.
पुण्यवती + छाया =
8.
निर् + प्राणः
9. दुर् + कृतम्
33 •
=
पाठ- १/१२
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
(3) ખૂટતી વિગતો પૂરો :નં. રૂ૫ મૂળધાતુ ગણપદ પ્રત્યય વચન પુરુષ અર્થ
+ ઉપસર્ગી क्षमेथे
૨ | ૩
| |અમે બે નીકળીએ છીએ. अभिनन्दामि
शिक्ष
उद्+स्था
| | |અમે બધાં થઈએ છીએ.
वन्द्
નિં.રૂપ
|
9 अपेक्षते (4) ખૂટતી વિગતો પૂરો -
મૂળ લિંગ વિભક્તિ વચન વિભક્તિનું અર્થ
શબ્દ ध्वनौ धनपति
હેમચંદ્રાચાર્યજી
નામ
नायक
उपलयोः
कप
ખારામાંથી
शिशिर
૩ | સંબંધ
| કૃપતી
છે. સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૦ ૩૪ ૦
પાઠ-૧/૧૨છે
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
(5) રૂપ પૂરા કરો :
1) સૌ
સૌ
!|
છેએક છે
सत्यं माता पिता ज्ञानम्,
धर्मो भ्राता दया सखा । शान्तिः पत्नी क्षमा पुत्रः, षडेते मम बान्धवाः ॥
સુભાષિત+] મારા છ બાંધવો – સ્વજનો :
૧) સત્ય એ મારી માતા ૨) જ્ઞાન એ મારા પિતા ૩) ધર્મ એ મારો ભાઈ ૪) દયા એ મારો મિત્ર પ) શાંતિ (= શાંત - વિરક્ત ચિત્તવૃત્તિ) એ મારી પત્ની ૬) ક્ષમા એ મારો પુત્ર.
--------------------------------------------------------
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
રેફ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
- ૩૫
પાઠ-૧/૧૨
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
( મનોચન યાને પરીક્ષા - ૨ - પાઠ: ૧ થી ૧૨]
[Marks - 150] (1) સંસ્કૃતિનું ગુજરાતી કરો :
[Marks 9] 1. यूयं दयामहिंसाञ्च प्ररूपयथ किन्तु दयामहिंसां वा नाचरथेति न
सम्यक्। जिनस्तीर्थङ्करः पार्श्वनाथो दयामहिंसाञ्चाचरति पश्चादुपदिशति। 2. વયે ક્લાપ્રિય નારીમ:, 7 નામ:, વામ: | 3. चन्दनबाला प्रबलेषु दुःखेष्वपि धर्मं न त्यजति । 4. ફુથો મહાવીરસર્ચ પ્રફૂપતિ શિપ્રિય સત્ય ને પ્રપતિ ! 5. यथा यथा नरः प्रभूतं धनं लभते तथा तथा दुखमहितं च विन्दते । 6. સુન્નસા કન્ઝUMયા પ્રતિમાં પશ્યતિ વન્દ્ર વા. 7. तवाऽपराधो नास्ति, तथापि त्वां स ताडयति तच्च त्वं सहसे इत्येव
सम्यक्, यत इत्थमेव जिनो महावीर उपदिशति । 8. ચાયેનાહિંસા ધર્મણ શ્રદ્ધા વૈવ ધનં વધતા
9. इयं सेणा काऽस्ति ? सेणा स्थूलिभद्रस्य श्रीयकस्य च सौदर्याऽस्ति। (2) ગુજરાતીનું સંસ્કૃત કરો :
[Marks 9]. 1. ચંદનબાળા ભગવાન મહાવીર પાસેથી અનુજ્ઞાને માંગે છે અને
ભગવાન મહાવીર આપે છે. 2. અમે આરાધના માટે પાર્શ્વનાથ ભગવાનને સારી રીતે જપીએ છીએ
અને તેથી અમે સુખને પણ મેળવીએ છીએ. 3. જેનું ધન ક્ષય પામે છે પણ ધનની આશા ક્ષય નથી પામતી, તે [ઓ]
વિશ્વમાં મૂર્ખ છે. આ બધાં દયાને અને અહિંસાને આચરે છે અને તેથી સ્વર્ગને મેળવે છે. આ બધાં દયાને નથી આચરતા, પરંતુ હિંસાને આચરે છે, તેથી
નરકને મેળવે છે. 5. આપણું આધ્યાત્મિક હિત અહિંસામાં છે. આથી જ મહાવીર ભગવાન
અહિંસાનો ઉપદેશ આપે છે. સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪ - ૩૬ •
પરીક્ષા-૨ છે
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
હેમચંદ્રાચાર્યજી કુમારપાળને ઉપદેશ આપે છે કે “જે વિશ્વમાં પંડિત છે તે અપ્રિય નથી જ બોલતો. હિતકારી અને સાચું બોલે છે. મૂર્ખ જ અસત્ય અને અહિતકારી બોલે છે. કારણ કે જે ખોટું બોલે છે તે અહિતને મેળવે છે.” શ્રેણિકના દીકરા મેઘકુમારને ભગવાન મહાવીર ઉપદેશ આપે છે, આથી તે હમણાં ફરીથી પણ ઉલ્લાસથી ધર્મને આચરે છે. અહો !
ભગવાન મહાવીરના ઉપદેશનો મહિમા ! 8. જે પોતાનું તે સાચું અને જે પોતાનું નથી તે સાચું નથી' – એ પ્રમાણે
મૂર્ખાઓની ધૃષ્ટતા છે. “જે સાચું છે અને જેમાં વિશ્વનું હિત છે તે પોતાનું, જે ખોટું છે અને જેમાં વિશ્વનું અહિત છે તે પોતાનું નહીં -
આ પ્રમાણે પંડિત માણસો માને છે. 9. યક્ષો, યક્ષદત્તા, ભૂતા, ભૂતદત્તા, સણા, વેણા, રેણા - આ બધી
સ્થૂલિભદ્રજીની અને શ્રીયકની બહેનો છે. આ બધાં ભગવાન
મહાવીરના ઉપદેશને આચરે છે, આથી સ્વર્ગને મેળવે છે. (3) મને ઓળખો - [A]
[Marks 18] | નં. રૂપ મૂળધાતુ પુરુષ વચનગણપદ પ્રત્યય અર્થ ગમકાળ + ઉપસર્ગ
|युष्मद् + આદેશ
તન્ના
1 મિનન્દ્રસિ
अनुसरामः प्रहरन्ति उत्तिष्ठतः तृप्यथः त्रुटथ
उपदिशावः 8 |दारयति 9 સિદે 10|ક્ષમત્તે
રિસ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૦ ૩૭ ૦
હું પરીક્ષા-૨ $
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૫
મૂળધાતુ પુરુષ વચન ગણ પદ પ્રત્યય અથી પ્રશ્ન કાળ + ઉપસર્ગ
युष्मद् + આદેશ
तत्न।
રૂપ ii માર્ગે [12] 13] વર્તે 14વર્ધશે 15 શોભામદે 16|તુતિ 17|ગર્ગતઃ 18 અવતરાવ: [B] [એકના એક ધાતુ બે વાર ન વાપરવા.)
[Marks 18] નં. અર્થ
રૂપમૂળધાતુ પુવાગ પ્રત્યયગક્ષ્મ કાળ
+ ઉપસર્ગ ચાણ | युष्मद् + આદેશ |ષા
| तत्।।
ع
ه
ع
=
રૂ૫
i |અમે બધાં નીકળીએ
છીએ. તું પરણે છે. તિઓ દૂર કરે છે. 4 |અમે બે સેવા કરીએ
છીએ. ક તેિ બે શીખે છે. 6 તમે બે દોડો છો. 7 |હું આશા રાખું છું. 8 |તમે બધાં વખાણો છો.
તું ખસી જાય છે. io તમે બે રમો છો. ૬ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
• ૩૮ •
જ પરીક્ષા-૨9
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
અર્થ
રૂપ
તના
મૂળધાતુ પુ વગ પપ્રત્યયમ કાળ + ઉપસર્ગ ચણાદ युष्मद् + આદેશ ષ ન
રૂપ inતેઓ આમંત્રણ
આપે છે. 12]તે બે આગ્રહ કરે છે. 13અમે તિરસ્કાર
કરીએ છીએ. 14 તે નાશ કરે છે. 15 તમે બધાં અભિવાદન
| કરો છો. 16 હું પ્રયત્ન કરું છું. |17|અમે બે શોધીએ છીએ. 18| તમે બે શણગારો છો.
[Marks 18] મૂળશબ્દ લિંગ વિભક્તિ વચન| વિભક્તિનું અર્થ
[C]
(નં. રૂપ
| નામ
| असिषु | उदकाय |शवात् |स्वीययोः | यादृशाभ्याम्
श्रावकाः 7 | पार्श्वनाथे
તીર્થગ્યઃ
યક્ષીયા: 10 મૂતવત્તાયા: inતેયા
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
- ૩૯
@ પરીક્ષા-૨8
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
નં. રૂપ
મૂળશબ્દ લિંગ | વિભક્તિ વચન વિભક્તિનું અર્થ
નામ
12ઋષિમ: 13/કૃપતી 14/૩પનાનામ્ 15 પ્રભો ! 16|ગરી: 171મૃત્યમ્ 8|
[D]
[Marks 18] મૂળશબ્દ લિંગ વિભક્તિ વચન વિભક્તિનું રૂપ
નં. ગુજરાતી અર્થ
નામ
1 સંયોગને લીધે
વિયોગમાં 3 |ખાલી જગ્યાને લીધે 4 મહેરબાની માટે 5 પાનખર ઋતુને
માણસો માટે 7 |બે તફાવતમાં 8 |ઘડાઓ 9 સોનીનું 10 ચોરોનું in|આગેવાનોમાં 12]પૂંછડીમાંથી 13 બે હવેલીને કારણે 14 બે વાહનોમાં 15 તારાઓને 16બરફો વડે 17|પાંદડામાં 18|મારા માટે
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૦ ૪૦ •
પરીક્ષા-૨છે
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
..
(4) संधि :
[Marks 10] 1) द्रष्टि: + रथवीरपुरे = ....... | 11) तीथङ्करौ + इच्छामः = 2) शाखा + आशंसते = ...... 12) धने + अभिलाषा 3) भोः + महावीर! = ... 13) नृपतीन् + ताडयति = 4) श्रेयान् + सौ
14) भगवत् + मयः 5) शशिन् + अत्र
15) मोहजित् + लीला = .... 6) इ + क् + स्
16) जिने + सु 7) थ् + ल्
17) महावीरात् + जायते = 8) जनाः + चेष्टन्ते = ........ 18) त्वग् + हस्तौ 9) लीलावती + छाया 19) निर् + पतति
____ = ........ 10) महतां + गमनम् = ........ | 20) सः + गच्छति (5) ३५ ४५uो :
[Marks 09] 1) किम् - स्त्री. ४, 3 = ...... | 6) शठ - ६, २ = .... 2) इदम् - पुं. १, २ = ...... 7) इच्छा - ८, १ = ...... 3) इदम् - स्त्री. १, 3 = ...... |8) शीर्ष - २, २ = ..... 4) कृषीवल - ५, २ = ...... | 9) चन्दनबाला - २, २ = ......
5) अनुज्ञा - 3, १ = ...... (6) ५२॥ मोटांनी निशानी ४२ :- [पोर्ट डोय तो सुपारी.] [Marks 411 (A) पोटी विमति सुधारो :
1) अहं त्वं भाषे। 2) आराधना मोक्षमिच्छति यतिः । 3) मोक्षः भरतः आराधनामाचरति । 4) अहिंसा आचरति कुमारपालः नृपतिः । 5) आराधना आशां न मुञ्चन्ति प्राज्ञाः । 6) हेमचन्द्राचार्य उपदिशति कुमारपालमहिंसा ।
7) त्वम् औषधिः खादसि । - * स२१ संस्कृतम् - ४ • ४१ •
परीक्षा-२
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
8) वनेनागच्छति सः यतिः । 9) दानं स्वर्गः यच्छति ।
(B) जोटी संधि सुधारो
:
1) महता + आडम्बरेण = महतेऽडम्बरेण | 6) हरि + अत्र
2) ओदने + अपि = ओदनयपि
बालानाम्
3) बाला + नाम्
4) साधु + आगतम् = साध्वागतम्
5) माला + आनीता
माला नीता
(C) अस्मद् / युष्मद् / तत् ना ३पो सुधारो :
1) वयम् अपनयन्ति । 2) आवाम् अवतरति । 3) त्वं परिणयावः । (D) धातुना ३५ सुधारो 1) त्वं याचते 2) ते वेपसे
:
3) आवां विन्दते
(7) भेडा भेडो :
A
1) डूवाखोमां या आहे
=
2)
3) इंडने आरो
4) खूबसूरतीथी
5) जे यन्द्र उपर
6) वाहनो माटे
7) होशियारोनुं 8) जा
१) डाणीसमांथी
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
=
=
=
=
=
-
=
=
4)
5)
6)
अहम् अर्जयतः ।
यूयं निमन्त्रयामि ।
युवाम् अपनयामः
4) अहं लभते यूयं जा
6) स मृगयसे
B
दक्ष
शाखा
यान
लवण
शीतलता
कूप
सौन्दर्य
[Marks 4]
हरयत्र
7) च + इच्छा = चाच्छा
8) हरी + नाम् = हरीनाम्
ताम् + ज्ञात्वा = तानुज्ञात्वा
प्रसाद
चन्द्र
• ४२०
|
7)
8)
9)
-
[Marks 42]
सः ताडयथ ।
तौ मुञ्चसि ।
ते क्षिपथः ।
[Marks 41
7) युवां युध्यते 8) तौ म्रियध्वे
9) वयम् शङ्कते
[Marks 9]
C
અધિકરણ, દ્વિવચન અધિકરણ, બહુવચન
કરણ, એકવચન
સંપ્રદાન, એકવચન
સંપ્રદાન, બહુવચન
અપાદાન, બહુવચન
સંબંધ, બહુવચન
કર્તા, એકવચન
અપાદાન, એકવચન
परीक्षा-२
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
[Marks51
(8) ३५ ५२। रो :
1) आशंसे
इयम्
आभिः
2) ....... __ अभिवादयसे .......
5)
कः
"
.....
(9) निम्नोति अव्ययोन। अर्थ xual :
[Marks 9] 1) विना - ........ | 7) ऋते - ....... | 13) स्वस्ति 2) अलम् - ........ | 8) किम् - ........ 14) पश्चात् - ........ 3) कृतम् 9) सृतम् - 15) भोस् 4) सह - ........ | 10) सार्धम् - 16) कदा 5) साकम् - ........ 11) अमा - ........ 6) धिक् - ........ 12) अन्तरा - ........
........
** स२५ संस्कृतम् - ४
. ४ .
पशक्षा-२ 3
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ પાઠ - ૧૩
ધાતુ
(1) અધૂરી માહિતી પૂરો:નં. |ગુજરાતી મૂળગણ પદ / પુરુષનું એક |દ્વિવચન બહુવચન અર્થ
વચન 1 ભરવું 2 શિષાવું
ગમવું [4 ઓળંગવું
પદ
5 પ્રાર્થના કરવી 6 શિરમાવું 7િ સ્પર્ધા કરવી [8 શોધવું 9 |ના બદલામાં
આપવું 10|ઉપર બેસવું [iiદીક્ષા લેવી 12|ઓળંગવું
પરસ્તે
પદ
[13]આશા રાખવી [14]પગે પડવું [15]ખરી પડવું (2) કૌસમાં આપેલ શબ્દોના યોગ્ય રૂપો વડે ખાલી જગ્યા પૂરો :
1. _(નિવૃતિ) છિીમ:I | 6. (અમે) મોક્ષ સેવા 2. ના __ (મૃત્ય) Mતિા | 7. નિન: (મધ્ય) ઋથતિમા 3. મરતઃ (શ્રાવ) યચ્છતિ | 8. _(૩પત) તિષ્ઠન્તિા 4. સાધુ: (સંયમ) મુરતિયા | 9. _ (ગિરનાર) બારોહામ:
5. _ (યતિ) પૃદયથા રસ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪ ૦ ૪૪૦
પાઠ-૧/૧૩%
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
(3) ખૂટતી વિગતો પૂરો -
ગુજરાતી સંસ્કૃત, લિંગ વિભકિત એકવચન દ્વિવચન બહુવચન અર્થ |શબ્દ | આ
સ્ત્રીલિંગ બધાં નપુંસકલિંગ | દીક્ષા
ભોજન
ભયંકર સારભૂત | વાર્તા આવું
w mw of Kown a forma
દેરાસર
તા,
સંસાર
ગુસ્સો
કર્મ 14 તેનું 15 જેનું (4) ખોટું હોય તો વાક્ય સુધારો :1) ગ્રામીય ચ્છિત - ...
6) સમ્રતે થાસર્વેષાં થતિ - 2) ૩૫ત્રમ્ ધતિષ્ઠામ:-........ 7) હિમાયપર્વત મારોક્તિ3) ધનં ન પૃદયતિ શ્રમ: - ... 8) ધર્માય મોક્ષ પ્રતિયચ્છતિ - 4) સપ્રતિઃ સર્વાન્ યચ્છતિ - ........ 9) મોક્ષેન મન્તિ થત: – ... 5) મરત: મૃત્યાય સ તિ - ....... 10) મરતે તીક્ષા પોતે - ............... (5) રૂપ બનાવો :1) વ્યાધ - ૪/૩ -
6) ૩મય - ૩ર – 2) ગતિ - ૮/ર -
7) ઋષ્ટ - ૧/૩ - .. 3) નિતિશય - ૬/૧ - ....... 8) ઋથા - ૭/ર - ... 4) પળ - ર/ર - ... 9) સંસાર - ૪/૧ - ...
5) સ્તોડ - ૩/૧ - ... છે. સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪ • ૪૫ ૦
પાઠ-૧/૧૩9
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
(6) રૂપ પૂરો ઃ
-
1.
2.
3.
(7) મને ઓળખો :
કો ધાતુ
4.
3.
5.
अन्विष्यामि
अनुमन्यते
-
• ધાતુમાં ગમવાના અર્થમાં
प्रति + दा ધાતુના અર્થમાં
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
જેનું
કયા અર્થમાં
—
2.
હોય તેને દ્વિતીયા
કે ષષ્ઠી લાગે.
ज्ञातिना
૦૪૬ ૦
દેવાદાર વ્યક્તિને પ્રથમા...
ज्ञाती
ઉદાહરણ
बाहुबलिः भरताय कुप्यति
પાઠ-૧/૧૩
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
( પાઠ - ૧૪
سه
نه
می له
م
م نه
می له
ه
ه
ه
ه
(1) ખૂટતી વિગત પૂરો :નિ. અર્થ ધાતુ ગણપદ/પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન 1 તિરસ્કાર કરવો 2 |આનન્દ પામવો 3 |ઊઠવું
તૃપ્ત થવું 5 | ક્ષમા કરવી
ચિત્ર દોરવું 7 શોધવું 8 લજ્જા પામવી 9 સંભાળવું 10|પૂરવું in|જમવું 12 બોલવું 13/લઈ જવું 14'દ્રોહ કરવો 15|સિંચવું 16|તોલવું (2) સંધિ કરો :
1. વાળ + સુ 2. નિસ્ + ૬
.............................. 3. અત્નમ્ + ૨: 4. ગત્તમુન્ + ગામ્ = 5. સદ્ + નીયતે 6. નિસ્ + પક્ષ 7. સદ્ + તમ્ 8. ઉર્વી + છત્રમ્ = ..........
9. વત્ + શાસનમ્ = .............. હિલ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪ ૦ ૪૭ ૦
પાઠ-૧/૧8
می بم
بی
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
امی
به
(3) अधूरी विगत पूरो :
ન તૃતીય પુરુષ એ.વ.મૂળધાતુ પદ ગણ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન |1| तुदति | 2 |प्रहरति 3 |दारयति
निर्दिशति
वेपते 6 याचते
یک
به
یک
می به
7 |युध्यते
मृगयते
م م
م
ه
ه ه
ه
ه
ه
9 गर्जति 10 अपेक्षते 11 मुह्यति 12 अवनमति 13 प्ररूपयति 14 स्पृहयति | 15|उञ्छति | 16|विमृशति (4) अँसमा मापे श०४॥ योग्य ३५ो वापरी मादी ४२या पूरो :
1. सृतम् (पाप) 2. ___ (महावीर) विना न मे जीवनम् ।
(युष्मद्) सह दीक्षां लभे । (धर्म) अन्तरा न सुखम् । (सिद्ध) सदृशः वस्तुतस्त्वम् ।
(नेमिनाथ) नमः । ___ (सर्व) स्वस्ति । 8. ___ (बाल) माता हितमिच्छति ।
9. न कोऽपि __ (युष्मद्) भिन्नोऽस्ति । * स२ संस्कृतम् - ४ .४८ .
8406-१/१४४
लं ।। ।।
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
(5) भूटती विगत पूरो :નં. નામ મૂળશબ્દ વિભક્તિ, લિંગ નામ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન
1 |
આગ ફળ
w form na ewm can on w
લુચ્ચો 13 | घेत२
માથું 15 | आगो 16| वान (6) पाय पोर्ट डोय तो सुधारो :
1. सर्वेषां जिनानां नमः । | 12. नेत्रे काणोऽपि एषः सज्जनः । 2. धर्माय मोक्षः जायते। 13. न जले अधितिष्ठामि । 3. आशायै दुःखम् उत्पद्यते/जायते । 14. मोक्षस्य स्पृहयामि अहम् । 4. धर्मं स्निह्यति श्रावकः । 15. अहं मम दोषाय कुप्यामि । 5. घटं जलं स्रंसते । 6. दोषस्य भयं जीवानाम् । 7. पितुः सार्धं गच्छामि । 8. संसारे धनस्याऽन्तरा न कोऽपि स्वजनः । 9. धिक् ! पापस्य, यो हिंसां करोति । 10. अहं सिद्धानां तुल्यः ।
11. सृतं पापाद् जीवनात् । * स२८ संस्कृतम् - ४
पाठ-१/१४
.४८.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
(7) पूटती विगत पूरी :નં. | શબ્દ સામાન્ય અર્થ વિભ. લિંગ નામ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન 1 | सूद
| निरतिशय |3 | ज्योत्स्ना
तस्कर
छात्र घट
18 | शव
m n o xow en mexico w na
शिशिर
10 सौदर्या
सङ्घ
|12| ध्वनि 13| प्रमदा | 14 प्रभूत 15| वसुधा 16 अगद (8) ३५ पूरो :
1. डये
अश्रुणी .....
.
.
.
.
.
.
विजते
5. रजनी
.
:
.
: :
.
: :
: :
:
..... निष्कृषसि ..... .....
:
: .
*** •५०.
स२८ संस्कृतम् - ४
8416-१/१४
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
(1) કર્તરિ / કર્મણિ વાક્ય બનાવો :
કર ગુજરાતી વાકય
*
મ
દા.ત. : અમે બે માંગીએ છીએ.
1
તું અવજ્ઞા કરે છે.
12 | અમે બધાં વિદ્યમાન છીએ.
3 | તેઓ સ્પર્ધા કરે છે.
4 | તમે બે ઓળંગો છો.
|5 | અમે બે ચિત્ર દોરીએ છીએ.
6
તે શોધે છે.
તમે બદલામાં આપો છો.
7
|8 | હું દીક્ષા લઉં છું.
9
તે બે ઉપર બેસે છે.
પાઠ - ૧૫
10 તું આરોહણ કરે છે.
11 અમે નિમંત્રણ આપીએ છીએ.
12 તેઓ નાશ કરે છે.
13| તમે બે તિરસ્કાર કરો છો.
14 અમે બે અભિવાદન કરીએ છીએ.
15 તે આગ્રહ કરે છે.
16| તમે ૨મો છો.
17 હું ઝરું છું. 18 તે બે વખાણે છે.
19 તું આશા રાખે છે.
20| અમે બે ઈચ્છીએ છીએ. 21| તમે બે વસો છો.
22 તેઓ છોડે છે.
| 23| હું ભણું છું.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
કર્મણિ
કર્તરિ
કર્મણિ
ગુજરાતી વાકય સંસ્કૃત વાકય સંસ્કૃત વાકય
આવામ્યાં
અમારા બે દ્વારા પ્રાર્થયાવ: મંગાય છે. आवाम् प्रा
૭ ૫૧ ૭
(પાઠ-૧/૧૫
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
| કર્તરિ ગુજરાતી વાકય કર્મણિ | કર્તરિ | કર્મણિ
ગુજરાતી વાક્ય સંસ્કૃત વાકય સંસ્કૃત વાક્ય | 24 अ . १५. छामे. | 25 | तुं निं? छे. | 26/ते. छ. | 27 | तभे क्षय पामो छो. (2) उतरि भविस्य बनायो :| संस्कृत तर वय | સંસ્કૃત | ગુજરાતી | ગુજરાતી
કર્મણિ વાકય | કર્તરિ વાક્ય | કર્મણિ વાકય |1 | यूयं निर्गच्छथ
| तौ अवतरतः 3 | अहम् अर्जामि 4 | युवां तुदथः
|स मन्यते 6 | आवां वर्धावहे
| त्वं शोभसे 18 | ते क्षमन्ते 9 |वयं भाषामहे 10 | यूयं वर्तध्वे 11 | तौ सहेते 12 | अहं दारयामि 13 युवाम् उपदिशथः 14 स त्रुटति 15 | आवां तृप्यावः 16 | त्वम् उत्तिष्ठसि 17 | ते प्रहरन्ति 18| वयम् अनुसरामः 19 यूयम् अभिनन्दथ 20 तौ मृगयेते ** स२० संस्कृतम् - ४ .५२.
8418-१/१५
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
(3) मापेर धातुन। तर ३५नी सा ते ४ [= ते ४ वयन + पुरुषवाणु]
કર્મણિ રૂપ કે કર્મણિ રૂપની સામે તેવું જ કર્તરિ રૂ૫ લખો :1. भवति - 6. गच्छतः - | 11. तुष्यति - 2. भण्येते - 7. पश्यामः
12. माद्यन्ति - 3. नयन्ति - 8. दीयेथे - 13. क्षुभ्यति - 4 तिष्ठति - 9. सरति - 14. लिख्यते - 5. खाद्यते -
10. नश्यति - ___ | 15. कृषसि - (4) पूटता विगतो पूरो :- (३५ मा प्रयोगना ४ ama)
ગુજરાતી અર્થ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન
| ક્રમ ધાતુ
शङ्क्
याच् लभ मुच् (मुञ्च्) दण्ड् क्षिप् कुस्
चिन्त्
| प्रति+आ+गम् | अव + नम्
| ईक्ष् 12 | प्र + ईक्ष्
Pan PaPana Papad
+
+ ईक्ष्
18 | अप + नी 19 | अधि + गम् 20 | नम्
है
स२८ संस्कृतम् - ४
• ५७ .
8406-१/१५
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
(5) निम्न वाग्याने भाल वाय पावो :
1. आवां जिनम् अर्चावः 2. स कथां कथयति - ....... 3. तौ सदागमं चिन्तयतः 4. अहं दुष्टं दण्डयामि 5. वयम् अधमान् पीडयामः 6. ते सर्वान् वर्णयन्ति 7. आवाम् उदधिं तरावः 8. स धनं हरति 9. जिनः गौतमं सान्त्वयति 10. तस्करः धनानि चोरयति 11. नृपतिः असत्यं घोषयति 12. यूयम् ओदनं तोलयथ 13. युवां शरीरं भूषयथः 14. ते जिनं पूजयन्ति
15. तौ इषून् अस्यतः (6) निम्नतिधातुमोनू संप्रसा२। भारा३५ सपा :- (४ धातु तमारे माव्या
નહીં હોય તેની વિગત આપી હશે. બાકીની તમારે ભરવી.) तृतीयपुरुष मे.व.
| तृतीयपुरुष मे.. મૂળધાતુ, કર્તરિ રૂપ सर्थ
કર્મણિ રૂપ वष्टि ઈચ્છવું वयति व्ययति ઢાંકવું
વણવું
श्वयति
स्वपिति
** स२८ संस्कृतम् - ४
•५४ .
Cl8-१/१५
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
તૃતીયપુરુષ એ.વ.
કર્મણિ રૂપ
તૃતીયપુરુષ એ.વ. | મૂળધાતુ, કર્તરિ રૂપ | અર્થ ગણ
जिनाति હીન થવું, ઘટવું, ૯ 9 | વ્યર્ विचति ઠગવું, છેતરવું
ज्या
अङ्ग्
થ
भनक्ति रजति
ન
वृश्चति કાપવું 121 પ્રશ્ન भृज्जति ભૂજવું
[પ્રશ્નો 13| શ્રદ્ गृह्णाति
ગ્રહણ કરવું 14 વધુ વિષ્યતિ | વીંધવું (7) નિયમ - ૮ અને ૯ [સૂચના ઉપર મુજબ]. ન. | મૂળ ધાતુ | કર્તરિ રૂપ | અર્થ | ગણ | કર્મણિ રૂપ
अनक्ति આંજવું भञ्ज्
ભાંગવું रञ्ज
રાગી થવું सञ् सजति આસક્ત થવું स्वञ् स्वजते ભેટવું
दशति ડંખ મારવો ध्वंसते નષ્ટ થવું भ्रश्यति ભ્રષ્ટ થવું तुंहति હિંસા કરવી
स्रंसते ઝરવું 11 | અન્યૂ ग्रथ्नाति ગૂંથવું 12 | વધુ बध्नाति બાંધવું 13 | ન્યૂ मथ्नाति મથવું, વલોવવું આ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪ ૦ ૫૫ ૦
પાઠ-૧/૧૫%
ન
»
ન
ન
»
ન
ન
૦
૦
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪
स्कन्द्
IT
उनत्ति
મૂળધાતુ | કર્તરિ રૂપ | અર્થ | ગણ | કર્મણિ રૂપ
स्कन्दते स्तम्भ स्तम्भते થંભી જવું इन्ध इन्द्धे સળગવું उन्द्
પલાળવું (8) મને ઓળખો :
1) મારા પછી આવેલા હસ્વ 28 નો અર્ થાય છે. 2) મારા સહિતના ,, , ૬ નો અનુક્રમે દીર્ઘ રું, , થાય. 3) કર્મણિ પ્રત્યય લાગતા હું દીર્ઘ થઈ જાઉં. 4) કર્મણિ પ્રત્યય લાગતા મારી વચ્ચેના અનુનાસિકનો લોપ થઈ જાય.
5) કર્મણિ પ્રત્યય લાગતા મારા ગણના ધાતુમાં ગુણ - વૃદ્ધિ થાય. (9) રૂપ પૂરો :
1.
••••
श्वश्रूम्
भ्रात्रा
સિક સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
- ૫૬ ૦
પાઠ-૧/૧૫%
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
।। 416 - १६
(1) नीयन। तर पाण्याने भामा ३पांतरित ४२ :
1. गौतमः जिनं मिलति । 2. सम्प्रतिः प्रतिमां सृजति । 3. भरतः सर्वान् क्षाम्यति । 4. सः मां ताडयति । 5. अहं तौ नयामि। 6. यक्षा धर्ममिच्छति । 7. महावीरः जिनः उपदेशं यच्छति । 8. सः मां कथां कथयति ।
9. अहं जिनालयं गच्छामि । (2) मशिने तरिमा ३५iतरित शे :
1. मया प्रतिमा जिनालयं नीयते । 2. तेन न कोऽपि तुद्यते । 3. जिनेन न कुत्राऽपि लुभ्यते । 4. मया चन्दनम् उह्यते । 5. सुलसया महावीरो जिनो गौतमश्च पूज्यते । 6. तेन जिनाय धनानि अर्घ्यन्ते । 7. त्वया छात्राः गण्यन्ते । 8. मया दोषाः मुच्यन्ते ।
9. तेन उपविश्यते । (3) सूटती विगतो पूरो :- [मात्र यस्तन (भूतन। ३५ो dwal] નં. મૂળધાતુ અર્થ| ગણ | પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન
1 | भ्रम्
.
2 | हस् 3 | परि + त्यज्
wo
है स२८ संस्कृतम् - ४
.५७ .
पाठ-१/१६3
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
ન મૂળધાતુ 4 | પ્રતિ+ગ+
અર્થ ગણ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન
| به
5 |fક્ષ૬
م
મુન્ 7 | તત્વ
| મા + હે
هی به بی
هی
هی
10 આ + શં
अनु + रुध् પ્રતિ + દ્રા
به
به
به
$ # ૧
به
می
यत्नः श्रुताच्छतगुणः
शमे एव कार्यः ॥
[[સિદ્ધસેનદ્વાર્નાિશિકા] શ્રતાભ્યાસમાં પ્રયત્ન જરૂર કરો, પરંતુ તેનાથી સેંકડો ગણો વધુ પુરુષાર્થ શમને વિશે કરવાનું ભૂલશો નહીં... શમ = બાહ્ય તમામ બાબતોથી – આત્મા સિવાયની તમામ
બાબતોથી ઉદાસીન થઈ ગયેલી માનસિક વૃત્તિ... સ્વસ્થ – શાંત - અક્ષુબ્ધ ચિત્તવૃત્તિ.
કોલ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
- ૫૮ •
પાઠ-૧/૧૬
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
। पाठ - 991
(1) पूटती विगत पूरो :નં. રૂપ | મૂળધાતુ | ગણ પદ પુરુષ વચન કાળ/અર્થ અર્થ |
ऐष्येथाम् अन्वैष्याव
गणयै
जायेताम् आर्चताम् अचिन्तयत् अजेमाव अजल्पतम् ताड्येथे समादिशत् प्राक्षिपताम् अपनय अवातरन् निरगच्छम् सहध्वम्
अवन्दामहि 17 | अवामन्ये
डयन्ताम् (2) फूटता विगत पूरो :નિં. ગુજરાતી અર્થ મૂળ ધાતુ રૂપ|ગણપદ પુરુષ વચન કાળ / અર્થ 1 | विद्यमान तो.
તેઓએ અવજ્ઞા |री उती. 3 | तेसो द्वा२। संभागायु. 4 | अभे असे हेपायुं. 5 | तो पर्यु. 6 | तेमाद्वारा सन २।।. * स२६ संस्कृतम् - ४ .५८.
0416-१/१७
18
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
નં. ગુજરાતી અર્થમૂળધાતુ રૂપીગણ પદપુરુષ વચન કાળ / અર્થી
તારા દ્વારા આગ્રહ કરાયો. તેના દ્વારા
અભિવાદન કરાયું. | મેં તિરસ્કાર કર્યો. 10 તમારા દ્વારા નીકળી
જવાયું. (3) ખૂટતી વિગત પૂરો - રૂિપમાં જે પુરુષ હોય તે પુરુષના ત્રણે વચન લેવા.] નં. રૂપ સાદો મૂળ અર્થ ગ૫ પુરુષ એક | દ્ધિ | બહુ
અર્થ | ધાતુકાળ |ણ દ| | વચન વચન વચન 1 | મોમેતામ્
अन्वसरः अवर्धथाः
उत्तिष्ठताम्
अभिनन्दामः प्राहरताम् प्रत्यागच्छतात् यतामहै
जायस्व 10] પ્રિયતામ્ (4) ખૂટતી વિગત પૂરો - | નં. રૂપ સાદો અર્થ | કાળ ગણ પુરુષનું એક | ઢિ | બહુ અર્થ| પ્રયોગ
વચન | વચન વચન) આજ્ઞાર્થ 2 |પરિ+ફુલ ધસ્તન ભૂતકાળ
કર્તરિ છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪ ૦ ૬૦ ૦
પાઠ-૧/૧૭
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
به
به
5 | માથું
به
می
નં. ગુરૂપ સાદો અર્થકાળ ગણ) પુરુષો | એક | દ્ધિ | બહુ અર્થ પ્રયોગ
| વચન | વચન વચન | कम्प
આજ્ઞાર્થ ના+ગ્નિ , હ્યસ્તન ભૂતકાળ
કર્મણિ
આજ્ઞાર્થ x + ૬
હ્યુસ્ટન ભૂતકાળ |
કર્તરિ 1 | (વ) આજ્ઞાર્થ 8 વિ + મૃમ્ | હ્યુસ્ટન ભૂતકાળ
કર્મણિ अप + नी આજ્ઞાર્થ 10 | અવ + 7 | હ્યસ્તન ભૂતકાળ
કર્તરિ (5) રૂપ પૂરો:
.... | 4. મનુસુચ્છે
به
می
به
به
•••••
अभ्यवादयत
2. નિછનિ
आर्जन्
3.
સ્નાર્થે
••••
अतृप्यः
સિક સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
- ૬૧ ૦
પાઠ-૧/૧૭%
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
(1) મને ઓળખો :
નં. | રૂપ
1
अन्विष्याणि
2
उत्तिष्ठ
3
विन्देहि |4 | અનુસરેમ
5 स्यात
(2) ખૂટતી વિગત પૂરો ઃ
નં. મૂળધાતુ
ગણ
1 |પ્રતિ + દ્રા
અપ + ની
- સ
2
3 | તુર્
4 |વૃક્
5 | સ્
6 |પ્રતિ+આ+ગમ્
19
7 क्षम्
8 | માધ્
9
प्र + ह
પાઠ
મૂળધાતુ કાળ પુરુષ | વચન | પદ અર્થ
परि त्यज् ↓ 1. પરિત્યનેત્ →
2. પર્યત્યનત્ → 3. પરિત્યર્થે →
* સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
કાળ
અર્થ
આજ્ઞાર્થ
વિધ્યર્થ
આજ્ઞાર્થ
વિધ્યર્થ
આજ્ઞાર્થ
પુરુષ વચન | પદ| પ્રયોગ રૂપ અર્થ
૩
૨
૦ ૦ ૦
आ + शंस्
↓
૨
ઘસ્તન
આજ્ઞાર્થ
૨
વિધ્યર્થ ૩
ચ.ભૂ.કા. ૧
૧૮
છે
(3) ખાલી જગ્યા પૂરો :- (રિ + ત્યગ્ ધાતુનું જેવું રૂપ છે તેવું જ ઞ + સંસ્ ધાતુનું જે રૂપ થતું હોય તે લખવું.) परि + त्यज् आ + शंस्
↓
↓
પરિત્યજ્યેન્ →
->
૭ ૬૨
૧
૨
૩
૨
૩
૧
૩
૧
૨
ગણ | અર્થ
4.
5. પર્યત્યનાવ
કર
કરિ
કર્મણિ
કર
કર
કર્તરિ
કર
કર
કર
પાઠ-૧/૧૮
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
(4) ખાલી જગ્યા પૂરો :(આજ્ઞાર્થ કે વિધ્યર્થના સરખા રૂપ દ્વારા ખાલી જગ્યા પૂરવી.) આજ્ઞાર્થ
વિધ્યર્થ 1. વેપતામ્ 2. Iળે
अभिवाद्यन्ताम् 4. ગ્રંથ્વમ્ 5. પ્રમ,
1 1 1 1 1 1 1
वर्षेम
7. સ્થાનિ
क्रियेमहि 9. अध्युष्य (5) ખાલી જગ્યા પૂરો :
(જે રૂપ આપ્યું હોય તેના પછી જે રૂપ આવતું હોય તેના દ્વારા ખાલી જગ્યા
પૂરવી.) દા.ત. 1. કુરુત - ઉર્વીતામ્
2. તુવેયાથીમ્ - 3. પોષ્યષ્યમ્ - 4. વહતાત્ – 5. સચ્ચિસ્વ –
आपत्सु मित्रं जानीयात्, बान्धवान् विभवक्षये ॥
સુભાષિત] આપત્તિમાં મિત્ર ઓળખાય, ગરીબાઈમાં સગાં પરખાય.
આ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૦ ૦
ઉપાઠ-૧/૧૮®
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
( मनोयन याने परीक्षा - 3 (416 : १ थी १८)
[Marks - 100] (1) Aist संस्कृत पायोनुं गु४ाती रो :- [Marks - 9] 1. यथा रजन्यां चन्द्रस्तारकाणां श्रेष्ठश्शोभते तथैव पृथ्व्यां नराणां श्रेष्ठो
महावीरश्शोभते। 2. संसारे ज्ञातये स्वजनाय वा जीवैः कष्टानि सह्यन्ते, दुःखान्येव च
जीवैर्लभ्यन्ते, दीक्षायामपि यतिभिः कष्टानि सह्यन्ते, किन्तु
तैस्त्वनन्तमाध्यात्मिकं सुखं लभ्यते । 3. प्रभुर्महावीरो नैव कदाप्यलीकमभाषताऽतश्च साधुभिरपि नैवालीक
मुद्यते। 4. पृथ्वी, पानीयम्, पावकः, पवनम्, पत्राण्येते सर्वेऽपि जीवाः सन्ति । 5. अमुष्मिन् अन्यस्मिन् कस्मिंश्चिद्वा जिनालये ते चिरं नृत्यन्तु जिनस्य
पुरः, तेन च शातामपि विन्दन्तां ते । 6. त्वया किं क्रियते ? इत्यपृच्छदकबरः । 'मयाऽन्धा गण्यन्ते इति
युष्माभिदृश्यत एव, तथापि यदि युष्माभिरहं पृच्छ्येय तदा यूयमपि
अन्धा भवेतैवे'त्यवदद् बीरबलः । 7. यदि जनाः मां पश्येयुस्तदा ममाऽपकीर्त्तिः स्यादिति भयेन धर्मो नैव
क्रियेत श्रावकेण । 8. अहं पुरा धर्ममाचरं जिनानवन्दे तेन चाधुना सुखं मया विद्यते । 9. बालैः परस्परं रम्यते, बालाः परस्परं कुप्यन्त्यपि, किन्तु न बालानां
क्रोधः परस्परं चिरं विद्यते । (2) निम्नति गुती वस्योर्नु संस्कृत ४२ :
[Marks - 9] 1. ભરત મહારાજાની ઈચ્છાઓ અને આશાઓ નાશ પામી પછી તેઓ
કેવલજ્ઞાન પામ્યાં. 2. वडुमो द्वा२। घरे २३वाय छ भने पुरुषो द्वा२वेपा२ ४२।य छे. मा
પ્રમાણે જ આર્યોની વ્યવસ્થા છે. સ્ત્રીઓ દ્વારા ઘરની બહાર દિવસે
પણ નથી જવાતું, તો વળી રાતની તો શું વાત? * स२८ संस्कृतम् - ४ .६४.
परीक्षा-38
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
•
3. માતાઓ દ્વારા બાળકને વાત્સલ્ય અપાય છે અને પિતાઓ દ્વારા
બાળકનું પાલન કરાય છે. આથી જ જેઓ દ્વારા તે છોડાય છે તે મૂર્ણા અને અધમ છે. પૈસા માટે સંસારમાં જીવો દ્વારા જે જે કરાય છે અને જેવું કષ્ટ સહન કરાય છે તેવું જો દીક્ષામાં મોક્ષ માટે કરાય અને સહન કરાય તો
જલદીથી જીવો દ્વારા મોક્ષ મેળવાય છે. 5. સાસુ દ્વારા સુભદ્રા જેમ – તેમ કહેવાય છે, તો પણ સુભદ્રા સાસુ ઉપર
ગુસ્સે થતી નથી. કારણ કે તેના દ્વારા જૈન ધર્મ પળાય છે. 6. ગુરુ કાયમ માટે શિષ્યનું હિત જ ઈચ્છે છે આથી ગુરુના વિનયથી
જલદીથી શિષ્યો મોક્ષને મેળવે છે. તેથી વિનય ગુણોમાં શ્રેષ્ઠ છે. જે ઈચ્છા ગુરુની તે જ ઈચ્છા જે શિષ્યની હોય તે શિષ્ય બધાં શિષ્યોમાં શ્રેષ્ઠ છે. કુલમાં જેમ આદિનાથ ભગવાનનું કુલ શ્રેષ્ઠ છે, ફૂલોમાં જેમ કમળ શ્રેષ્ઠ છે તેમ તીર્થોમાં પણ શત્રુંજય શ્રેષ્ઠ છે. શત્રુંજયની સમાન કોઈ
પણ તીર્થ પૃથ્વી ઉપર નથી. 9. આંખે કાણો કે પગે ખોડો માણસ પણ જો ભવ્ય હોય તો મોક્ષને
મેળવે છે. પણ, અભવ્ય ક્યારેય મોક્ષને નથી મેળવતો. (3) નીચેના વાક્યો કર્મણિમાં રૂપાંતરિત કરોઃ-
[Marks 9] 1. स्वजना ज्ञातयो वाऽपि न मरणस्यानन्तरं कस्याऽपि स्मरन्ति । अत
एतादशं संसारं ये सम्यक् त्यजन्ति ते भव्याः प्राज्ञाश्च ।। 2. તે સર્વેfપ યાત્રાર્થ ગિરનારું છત્તિના વયપિ ગિરનારમેષ્યામ: | 3. नेमिनाथस्तीर्थङ्करो गिरनारायारोहति तत्र प्रव्रजति तत्रैव च केवलज्ञानं
નમસ્તે ! त्वां शंसेऽहं यदुत यदि त्वमेतन्न कस्मा अपि कथयसि तद्यपि
महावीर एतत्सर्वं बोधत्येव । 5. चन्दनबाला महावीरादनुज्ञा याचते, श्रमणस्तीर्थङ्करो महावीरश्च
यच्छति । 6. हेमचन्द्राचार्यः कुमारपालमुपदिशति – 'यो विश्वे प्राज्ञस्सोऽप्रियं
नैव भाषते, हितं सत्यञ्च भाषते, मूर्ख एवासत्यमहितञ्च भाषते,
यतो योऽसत्यं वदति सोऽहितं विन्दते' इति । ફિલ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪ ૦ ૬૫ ૦
જ પરીક્ષા-૩®
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
उरो :
7. एते दयामाचरन्ति, अहिंसाञ्चाचरन्ति, ततश्च स्वर्ग विन्दन्ते, एते न
दयामाचरन्ति, किन्तु हिंसामाचरन्ति ततश्च नरकं गच्छन्ति । 8. अहं मोक्षाय किं कुर्याम् ? निर्वृत्यै त्वं महावीरं सेवस्व,
महावीरस्याज्ञामाचर। 9. साधुल्सिां न कुर्यादलीकं न भाषेताऽदत्तं नाऽऽयच्छेत् । (4) નિમ્નોક્ત વાક્યોમાં ગૌણ-મુખ્ય કર્મ જણાવી તેને કર્મણિમાં રૂપાંતરિત
[Marks -9] 1. साधुर्महावीरं मोक्षं याचते । 2. पार्श्वनाथः जिनः सर्वान् शिष्यान् सद्गतिं मोक्षं वा नयति । 3. दोषा नरं गुणं हरन्ति । 4. कृषीवलः क्षेत्रमोदनान् कृषति । 5. ना वनाद् ग्रामं काष्ठानि वहति । 6. गौतमो महावीरं जिनं धर्मं पृच्छति । 7. नृपतिर्दुजनं निष्कान् दण्डयति । 8. नेमिस्तीर्थङ्करः कृष्णमुपदेशं कथयति ।
9. युवां तं सुवर्णं जयथः । (5) भूटती विगत पूरो :
[Marks -15] न. भूगधातु સાદો અર્થ પ્રયોગ ગણપુરુષ એક દ્ધિ | બહુ અર્થ| કાળ
વચન વચન વચન 1 | सम्+आ+दिश् વર્તમાનકાળ) કિર્તરિ | नाट्
હ્યસ્તન | કર્તરિ
ભૂતકાળ 3 | उद् + पद् આજ્ઞાર્થ કર્તરિ 4 | निस् + पद् વિધ્યર્થ કિર્તરિ | आ + दा
હ્યસ્તન કિર્તરિ
ભૂતકાળ 6 | वि + स्मृ વર્તમાનકાળ કર્મણિ 7 अधि + वस् આજ્ઞાર્થ કિર્તરિ 8 |वञ्च
વિધ્યર્થ કર્તરિ * स२८ संस्कृतम् - ४
परीक्षा-38
| می به
به
به به
کی
به
به
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
૦
૦
૦
૦
૦
૦
0
|
નં. મૂળ ધાતુ સાદો. અર્થ પ્રયોગગણીપુરુષ એક દ્ધિ | બહુ અર્થ) કાળ
વચન વચન વચન 9 પ્રિ + લિમ્
આજ્ઞાર્થ કર્તરિ 10| +
વિધ્યર્થ કર્મણિ i|વિદ્
હ્યસ્તન |કર્તરિ,
ભૂતકાળ 12 પ્રમ્
વર્તમાનકાળ કર્મણિ 13/નિમ્ +
વિધ્યર્થ કિર્તરિ 14સન્ + મદ્ વર્તમાનકાળ કર્તરિ 15ીત્યર્
ટ્યિસ્તન
ભૂતકાળ (6) નિમ્નોક્ત ભાવે પ્રયોગોના અર્થ જણાવો -
[Marks - 9] 1. પુષ્કામાખ્યા 6. ટુર્વેક્ષ્યવેતે ! 2. સધુમશન્યતે | 7. લીનૈરાશ્રીયતે 3. ટો: ક્ષીયતે | 8. રિમિર્બિયતે | 4 તૈઃ પીયતે . 9. દુર્બનૈર્નિકૂદ્યતે |
5. ધારૈવૃષ્યતે | () ખૂટતી વિગત પૂરો :
[Marks - 15] મૂળ | કાળ / | પ્રયોગ ગણ પુરુષ વચન | અર્થ
ધાતુ અર્થ ईक्षेयाताम् | पृच्छ्येयाथाम्
अक्रियन्त कुर्वते अकुर्वाथाम् कुरुताम् करवाम
રાક સરલ સંસ્કૃતમ્ -૪
૦ ૬૭ ૦
પરીક્ષા-૩ 3
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
મૂળ કાળ / |પ્રયોગ ગણ પુરુષ વચન અર્થ ધાતુ | અર્થ
स्याम्
कृषः
the
....... ,
आसीः आस्त
न्यशम्यथाः 14| अनुभूयताम् 15| वञ्चयेरन् (8) नीथेन। धातुमोनुं मणि ३५ वमो :- [q..तृ.५.मे.व.]
[Marks - 15] 6. गै - .......
| 11. व्रश्च् - . 7. उन्द् - ...... 12. व्यध् - ..... ....... | 8. स्व ञ् - ....... धा - ....... 4. श्वि- ....... | 9. बन्ध् - .......
मा - ....... 5. ज्या - ....... | 10. स्वप् - ....... | 15. व्यच् - ....... (9) मा प्रयोगमा ३५iत२५॥ ४२ :
[Marks-101 1. नरो मिलन्ति । 6. युवां क्षाम्यथः । 2. देवा नृत्यन्ति । | 7. वयं नमामः । 3. मेघाः गर्जन्ति । 8. दोषाः तुदन्ति । 4. नदी वहति । 9. कृपणा न तुष्यन्ति । 5. ते पिबन्ति । | 10. महावीरो न रुष्यति ।
* स२८ संस्कृतम् - ४
६८.
परीक्षा-38
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
। पाठ - १८
(1) पूटती विगतो मरो :
| વિભક્તિ | વચન | લિંગ | વિભક્તિનું નામ રૂપ અર્થ
શબ્દ
स्रज्
मरुत्
تمامی می ته می په
जगत
सरित् गच्छत्
भवत्
ه ه
ददत् महत्
ه
ه
महत् धीमत् धीमत्
....
ه ه
ه
me x W w onom faw Nonom fawn onom
می
वियत्
) به
می
مه
به به ته می په
अश्रु
23 | वारि 24 श्वश्रू | 25 | मातृ
می م به |
* स२१ संस्कृतम् - ४
पाठ-१/१८
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
* સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
• ७० •
418-१/२०
(1) ३५ पूरो :
नं. आपद् वीरुध् राजन्
2
3
4
5
6
7
8
9 आपद्भिः
10
11
12
13
14
15
वीरुधः
वीरुधौ
राज्ञाम्
आत्मन् ककुभ्
आत्मनोः
आत्मन् !
ककुभम्
ककुभा
तादृक् नामन् शशिन् सीमन्
शशिने
तादृग्भ्यः
तादृग्भ्याम्
नाम्नः
शशिनः
सीमनि
सीम्नोः
पाठ - २०
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
(2) ખૂટતી વિગતો પૂરો -
| વિભક્તિ ભાવ | નવત્ | સુન્ | મહિન્ ભાવિન | વિશ | સમ્ | કર્મ | સમ્પન્
છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
વચન
2 |
૦ ૭૧
૭/૧ ૮/૨ ૧/૩ ૨/૩ ૩/૧ ૪/૪ પ/૩ ૬/૧
7 |
9|
૮/૩
પાઠ-૧/૨08
૧/૨
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
* સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
• ७२.
पाठ-१/२०
नं. विलति भगवत्
વચન
13
२/१
14
3/2
15
8/3
16 ५/१
17 ६/२
18 9/3
19
८/१
(3) ३५ पूरो
1.
2.
:
प्रकाशै
आकृषम्
धनवत्
सुहृद्
3.
4.
महिमन् भाविन्
आदिशेत्
द्योतते
विश्
5.
6.
सदृश् कर्मन् सम्पद्
प्रत्यपद्यत
निवर्तेय
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
* સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
• 93 •
४५४-१/२१)
(1 ) छूटती विगतो पूरो :
.
द्विष्
द्विड्भ्याम्
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 द्विषम्
11
12
13
14
15
[જે તે શબ્દના રૂપ પ્રમાણે બાકીના શબ્દોના રૂપ લખો.]
चन्द्रमस्
पयस् भास् विद्वस् [.]
प्रावृष्
प्रावृषः
चन्द्रमोभिः
चन्द्रमसि
पयस
पयसी
भाभ्यः
भासः
विदुषा
विदुषः
अप्सरस् श्रेयस् [नपुं.]
अप्सरः !
अप्सरोभ्याम्
श्रेयसोः
श्रेयः
पाठ
૨૧
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
(2) ખૂટતી વિગતો પૂરો - | વિભક્તિ
(નપું.)
(પુ.) | (નપું.) | વચન | વિશ | ધનુષ | મશિન્ | માયુનું | શ્રેયસ્ | મથુનિદ્ | મદ્ | સમન્ | પાનદ્ ૬૩ ૭/૧ ૮/૨
૧/૩
- ૦૪
- ૨/૩
૩/૧ ૪ર. પ/૩ ૬/૧
પાઠ-૧/૨૧૨
૭/ર
૮/૩ ( ૧/૨
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
કે
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
વિભક્તિ
(નપું.)
(પુ) | (નવું) વચન 1 લિ | નિમ્ | કાશિમ્ | માયુન્ | શ્રેયસ્ | મથુનિદ્ | વામકુક્ | મયુદ્દ | Jપાનદ્ ૨/૧ ૩/૪
14
|
15
|
16
|
17
|
૦ ૭૫ ૦
18| ૭/૩ | 19 | ૮/૧ (3) રૂપ પૂરો :
1. નિષ્પો
3. | સમનલયમ્
5. | પ્રવીચ્છમ્
2.
..... अनुमन्यसे
प्रक्षिप
પાઠ-૧/૨૧૨
युज्यताम्
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
पाठ - २२
:
(1)
समांथी योग्य ३५ यूंटी जाती ४ग्या पूरो :
(બીજી ખાલી જગ્યામાં પૂરેલા રૂપથી ભિન્ન જે કૃદન્ત છે તે લખવું) ६.. : तृप् - तर्पितुम् (त्रपितुम्, तृप्तुम्, तर्पितुम्), तृप्त्वा
1. द्रुह्
2. दुष्
3. नम्
4. नश्
5. निर् + गम्
( द्रृढ्वा, द्रुह्त्वा, द्रुग्त्वा), (दुष्टुम्, दोष्टुम्, दोष्तुम्), (नन्त्वा, नमित्वा, नत्वा), (नशितुम्, नश्तुम्, नष्टुम्), (निर्गमित्वा, निर्गमित्य, निर्गत्य), (तर्तुम्, तरितुम्, तृतुम्), (निर्देष्ट्वा, निर्देष्य, निर्दिश्य), (निष्क्रष्तुम्, निःकर्तुम्, निष्क्रष्टुम् ), (पुषित्वा, पुष्ट्वा, पोष्ट्वा),
(प्रुष्टुम्, पृच्छितुम्, प्रष्टुम् ),
(प्रत्यागमित्वा, प्रत्यागमित्य, प्रत्यागम्य),..... (प्रतिदत्तुम्, प्रतिदीतुम्, प्रतिदातुम् ), (बोधित्वा, बुधित्वा, बुद्ध्वा), (रंत्वा, रत्वा, रम्त्वा),
6. तृ 7. निर् + दिश्
8. निर् + कृष्
9. पुष्
10. प्रच्छ्
11. प्रति + आ + गम्
12. प्रति + दा
13. बुध्
14. रम् (2) गृहन्त खोजजावो :
નં. કૃદન્તરૂપ | મૂળધાતુ
1 चरित्वा
2 चलितुम् 3 जीवित्वा
567
4 त्यक्तुम्
दग्ध्वा
6 पक्तुम् पठित्वा
8 अटितुम् 9 जल्पित्वा 10 निन्दितुम्
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
ક્યું रृहन्त ?
પ્રત્યય | અર્થ | ગણ | જે કૃદન્ત છે તે સિવાયનું કૃદન્ત
• ७६ •
પાઠ-૧/૨૨
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ પાઠ - ૨૩ (1) ખૂટતી વિગતો પૂરોઃ- (એકના એક ધાતુઓ બે વાર ન વાપરવા.) નં. ગુજરાતી અર્થ સંસ્કૃત કર્યું પ્રત્યય મૂળ આપેલ કૃદન્ત સિવાયના
કૃદન્ત ધાતુ અન્ય ત્રણ કૃદન્ત 1 માંગતામાં 2 જોવાઈ રહેલાઓ 3 ]ક્રૂજી રહેલમાંથી
નમી રહેલાઓ માટે
બે વન્દાઈ રહેલામાંથી 6 ચઢાયેલું 7 ભેટેલાઓને 8 ફેંકી રહેલાઓ 9 છોડાયેલાઓમાં 10 મરાઈ રહેલને (2) ખૂટતી વિગતો પૂરો - | કૃદન્ત રૂપ | મૂળ કર્યું પ્રત્યય અર્થ આપેલ કૃદન્ત સિવાયના ધાતુ | કૃદન્ત
અન્ય ત્રણ કૃદન્ત चिन्तितवद्भिः दण्डयतः पीड्यमानानाम् वर्णितेभ्यः लुप्तवर्द्रयः सान्त्वयन् | चुर्यमाणयोः घोषितौ शुष्कवन्तः | तोलयन्तः [11] દૂષ્યમય નિ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪ - ૭૭ •
પાઠ-૧/૨૩
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
नं. गृहन्त ३५
12 गर्जितेभ्यः
13 श्रितवत्सु 14 अस्यति
15 पूज्यमानान्
16
17 गणितवतो:
18| हसद्भयाम् 19 उञ्छ्यमानेषु
20 रचितेषु
(3) કૌસમાં આપેલ વિકલ્પના આધારે ખાલી જગ્યા પૂરો ઃ- (બાકીના ત્રણ કૃદન્તો દ્વારા પછીની ખાલી જગ્યા પૂરો.)
(उत्पन्नवत्, उत्पदितवत्, उत्पत्तवत्) ( भाज्यमान, भक्तमान, भजमान) (योज्यमान, युज्यमान, युक्तमान)
1. उद् + पद् -
2.
भज् -
3. युज् -
4.
5.
6. रुच्
7. मन्
8.
9.
शुभ् -
10. क्षम् -
11. सह् -
12. दृ
13. जन् (जा)
14. विज्
15. लभ् -
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
अनु + इष् -
अनु + रुध्
-
-
....
वृध्
મૂળ કયું પ્રત્યય અર્થ આપેલ કૃદન્ત સિવાયના અન્ય ત્રણ કૃદન્ત
ધાતુ | કૃદન્ત|
-....
........
(अन्विषित, अन्विषिष्ट, अन्विष्त) (अनुरुद्धवत्, अनुरुध्यवत्, अनुरुत्तवत्) ( चमान, रुचिमान, रोचमान)
( मनमान, मन्यमान, मान्यमान) (वर्ध्यमान, वृधमान, वृध्यमान)
***** **** ****
(शुभित, शुभ्त, शुष्ध) (क्षमितवत्, क्षान्तवत्, क्षमिदवत्) (सोढमान, सोढ्यमान, सहमान) ***** ***** (दारयमाण, दीरयमाण, दीर्यमाण)
***** ***** ****
(जाय, जन्यित, जात) (विज, विजित, विग्न) ***** ***** ****
(लब्ध, लत, लभित)
• ७८.
......
***** ****,
***** ****, ....
..........
***** ***** ****
....." ..... ....
***** ***** ****
**** ****,
**** **** ****
***** ****,
*********
पाठ- १/२3
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
( પાઠ - ૨૪ | (1) કૃદન્તો લખો :નં. | ધાતુ હિત્યર્થ કર્તરિભૂત વર્તમાન કર્તરિ | તવ્ય | મનીય | ય
છે અને WE ts
सह
वाञ्छ
માં + રમ્
રે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
• ૭૯ .
(પાઠ-૧/૨૪.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
* भनोयन याने परीक्षा - ४
[ 416 : १ थी २४]
[Marks - 100]
(1) संस्कृतनुं गुती रो :
[Marks - 9] 1. श्रेणिकस्य पुत्रो नाम्नाऽभयोऽतीव धीमानासीत्तीर्थङ्करस्य महावीरस्योप
देशेन सोऽपि संसारमत्यजत्प्राव्रजच्च । 2. मनुष्यस्याऽऽयुषा यावत्य आराधना भवेयुस्तावती: कुरु, न हि त्वं
वारंवारं मनुष्यः स्याः । 3. प्रभोर्मुनिसुव्रतस्याऽनुज्ञामलब्ध्वैव स्कन्दकाचार्यो नाम्ना मिथिलां
पुरीमगच्छत् । 4. ज्ञातिषु स्वजनेषु च स्निह्यन्नात्मा बहुशो भ्रान्तस्तेषामात्मनां हिताय
भगवता महावीरेण जैनो धर्म उपदिष्टः । 5. मात्रा पक्वमन्नं जेमितुमानीतमस्माभिः खादितमस्माभिर्गृहाबहिरापणे
नैव खाद्यते । 6. श्रावकैर्मोक्षं लब्धं जीवा नैव ताडयितव्याः, नैवानृतं भाषणीयम्,
नैवाऽदत्तमादेयम्, नैव किमपि चोरणीयम्, सदैव प्रमदा परिहरणीया, कुत्राऽपि ममत्वं नैव कार्यम्, नम्रता, लघुता, यतना, समता
चाऽऽचरणीयाः । 7. त्यक्तव्येषु धनेषु त्वं किं मुह्यसि ? नैव मोग्धव्यं कुत्राऽपि, सर्वाणि
वस्तूनि त्याज्यानि एव सन्ति । 8. परोपकाराय सतां विभूतयः । 9. नमोऽर्हद्भ्यः, सिद्धेभ्यः, आचार्येभ्यः, उपाध्यायेभ्यः, सर्वेभ्यः
साधुभ्यश्च । एष नमस्कारः सर्वेषां मङ्गलानां श्रेष्ठं मङ्गलमस्ति । * स२६ संस्कृतम् - ४ • ८०.
परीक्षा-४
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
(2) ગુજરાતીનું સંસ્કૃત કરો :
[Marks - 9]
1. મહાવીર ભગવાનની વાણીમાં જે તેજ છે તેનાથી પાપીઓના પાપ પણ નાશ પામે છે.
2. અગ્નિનું બીજું નામ ભગવાન મહાવીરના આગમમાં ‘તેજઃકાય’ આ પ્રમાણે કહેવાય છે.
3. હે આત્મા ! તું તને જાણ. તું તારી સાથે જ લડ. તું તારા માટે જ કાંઈ પણ કાર્ય કર.
4. પ્રતિક્રમણ એ કલ્યાણકારી છે. આથી હે બાળકો ! તમે રોજ પ્રતિક્રમણ કરો.
5. પ્રતિક્રમણ કરવા માટે શ્રાવકો ગુરુભગવંત પાસે જાઓ.
6. ચંડકૌશિક સાપને સાંત્વના આપવા માટે અનેક કષ્ટોને સહન કરીને પણ ભગવાન મહાવીર જંગલમાં ગયાં.
7. પ્રભુ મહાવીરનો અભિષેક કરવાને બધાં દેવો પોતાના વાહનોમાં પોતાના મિત્રો સાથે મેરુ પર્વત તરફ ચાલ્યાં.
8. કર્મ દ્વારા પીડાયેલા તમે અનેક દુ:ખો સહન કર્યા. હવે ધર્મ માટે દુઃખો કેમ સહન નથી કરતાં ?
9. આપત્તિમાં અને સંપત્તિમાં કાયમ માટે નમસ્કારનું સ્મરણ કરવું જોઈએ.
(3) આપેલ વિગત પ્રમાણે રૂપ
1) મહત્ - ૨, ૩ =
મળવત્ - ૬, ૧ =
2)
=
3) રાત્ ૮, ૧ 4) ભવત્ - ૩, ૨ =
૩) વળત્ - ૭, ૨ =
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
બનાવો :
૦ ૮૧ ૭
[Marks - 9]
6) વિશ્ ૪, ૧ = ............
7) વીરુધ્ - ૫, ૩ =
રાનન્ - ૧, ૨ =
સુક્ષ્ - ૨, ૨ =
૪)
9)
પરીક્ષા-૪
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
(4) सापेर मे ३५ प्रमाणे अन्य शहोना ते ४ ३५ सयो :| | द्विष् | आशिष् | प्रावृष् | पयस् | विद्वस्
| भास् |
* स२८ संस्कृतम् - ४
[Marks - 9] मधुलिह् । उपानह् | महिमन्
महिमसु
उपानद्भिः मधुलिड्भ्याम्
भाः
.८२ .
विद्वांसम्
पयसा
प्रावृषोः
आशिषाम्
परीक्षा-४ 3
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
(5) આપેલ વિગત પ્રમાણે નિમ્નોક્ત શબ્દોના રૂપ લખો :
વિભક્તિ | ગાયુ | વન્દ્રમણ્ | થનુમ્ |
[Marks - 9] શું | વીર્ | |
મ | તામ્ | વિશ |
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
વચન
૧/૨
૨/૩
૩/૪ ૪/૧
• ૮૩ ૦
૬/૩
૭/૧ 8 | ૮/ર 9 | ૪૩
જ પરીક્ષા-૪
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
(6) titi :
[Marks - 9] नं. A B C D E F 1 लुब्ध - उषितवत् - क्रुध्यत् - दृश्यमान - पीत्वा - लोब्धुम् 2 पक्व - दृष्टवत् - पिबत् - शस्यमान - उप्त्वा - पक्तुम् 3 उप्त - गतवत् - वपत् - गम्यमान - उषित्वा - शंसितुम् 4 पीत - शंसितवत् - लुभ्यत् - पच्यमान - दृष्ट्वा - क्रोद्धम् 5 क्रुद्ध - पक्ववत् - वसत् - क्रुध्यमान - गत्वा - द्रष्टुम् 6 उषित - उप्तवत् - गच्छत् - लुभ्यमान - क्रुद्ध्वा - वस्तुम् 7 शंसित - पीतवत् - शंसत् - उप्यमान - शंसित्वा - वप्तुम् 8 गत - लुब्धवत् - पश्यत् - पीयमान - लुब्ध्वा - पातुम् 9 दृष्ट - क्रुद्धवत् - पचत् - उष्यमाण - पक्त्वा - गन्तुम् (7) भूटता विगतो पूरी :
[Marks - 18] ન | ધાતુ અર્થ હેત્વર્થ સંબંધકકર્તરિકર્મણિ વર્તમાન વર્તમાન
. भू.. | भू.. भू... | SHR. | .
दह्
निर्+दिश्
| मुह
वि+मृश् स्था स्निह्
निस्+पद् |12| शम् | 13 | द्रुह्
* स२८ संस्कृतम् - ४
.८४ .
परीक्षा-४
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
ન | ધાતુ
અર્થ હેત્વર્થ સંબંધક, કર્તરિ, કર્મણિ વર્તમાન વર્તમાન
| ક | ભૂ.કૃ. | ભૂ.કૃ. ભૂ.કૃ. | કર્તરિ કુકર્મણિ કૃ.
त्यज्
16 સદ્
विश्
મા+હે (8) શબ્દમંદિર :
Marks - 10]
૪ પપ
૨
૨
આડી ચાવી :
ઊભી ચાવી :(૧) અજ્ઞાન - ૧૧ (૩)
(૧) જ્ઞાન - ૩/૧ (૩) (૨) મન - ૩/૧ (૩)
(૨) તે માનવો જોઈએ. (૩) (૩) કહેવાયેલ (કૃદન્ત) – ૩/૧ (૪) (૪) તું તર – (૨)
(૩) શ્રમણ – ૧/૧ (૨) (૫) +ઝન - ૩૧ (૪)
(૪) જવાયેલું - (કૃદન્ત) ૭/૧ (૨) (૬) સૈન્ય - ૧/૧ (૨)
(૫) મન – ૪/૧ – (૩) (૭) તું દોડ - (૨)
(૬) તું નમ - (૨). (૮) ધાવુ+ગન - ૨/૧ (૩) (૭) જંગલ – ૨/૧ (૨) (૯) લઈ જવાયેલ (કૃદન્ત)-૧૧ (૨) (૮) નામ – ૨૨ (૩)
છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
• ૮૫
પરીક્ષા-૪8
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
| 16 - २५ (1) पूटता वितो पूरी :
રૂપ મૂળશબ્દ પ્રત્યય અર્થી અધિકતાદર્શક કે શ્રેષ્ઠતાદર્શક? महत्तर सदृशतम पापीयस् दीनतर महिष्ठ दृढतम
क्षोदीयस् | भूयिष्ठ
| बहुलतर 10 | बाढतम (2) पाली ४२या पूरी :1. स्थू ल -
(स्थविष्ठ, स्थूलिष्ठ, स्थूलेष्ठ) 2. मृदु - .... (मृद्वियस्, प्रदीयस्, मृद्वीयस्) 3. प्रिय - ...... (प्रियेष्ठ, प्रियिष्ठ, प्रेष्ठ) 4. बाढ - ...... (बाढेयस्, बाढियस्, साधीयस्) 5. अन्तिक - ............... (अन्तिकेयस्, अन्तिकीयस्, नेदीयस्) भने मोमो :1. भा२॥ स्त्रीलिंगन। ३५ 'नदी' प्रमाणे यात छ - ............. 2. वस्तुमा मे ४२ताजीमा २८. यउियाता५j = ई - .............. 3. सर्वमा यरियाता५j = ई - ... 4. भारी अर्थ 'डोमण' छ भने ईयस् – इष्ठ प्रत्यय लागे तो भा२। ऋ
नो र थ य - ............ 5. भने इष्ठ प्रत्यय साता ज्येष्ठ श६ बने छ - 6. भने ईयस् + इष्ठ प्रत्यय सात नथी भने हुं धातु साथे संबन -.... 7. ईयस - इष्ठ प्रत्यय सात भारी व्यं४न सहित दो५ थाय छ - ...... 8. ईयस् प्रत्यय लागता वृन्दीयस् मा ३५ थाय - ... 9. भा ३५ श्रेयस् प्रभाए। पुं. + नपुं.मां यारी - ...
.........
** स२१ संस्कृतम् - ४
.८६.
8418-१/२५
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
पाठ
२६
(1) नीयेना शब्होना च्चि प्रत्यय सगाडी अर्थ उरो :
11. गृह
12. दीन 13. पुष्प
14. शठ
15. जैन 16. मङ्गल
17. नगर =
1. मन्द 2. स्तोक
3. अभिन्न
4. जनक
5. व्याघ्र
6. तुल्य 7. कीटक
=
=
-
=
II
=
=
8. आर्य 9. वैयात्य
10. अतिथि =
(2) भने खोजो :
|| |રૂપ
=
=
1 चन्द्रीभूय
2 सूर्यीभूय 3 स्तोकीभवति
4 तुरगीभवते
5 दीनीभूयमाना
6 उचितीभूतम्
7 श्रेष्ठीभूतम्
8 कीटकीभवन्ति
9 पुष्पीभूयमानेन 10 अज्ञीभवसि
...........
.......
..........
.........
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
મૂળ
શબ્દ
'च्वि' प्रत्यय पछी રહેલ કૃદન્ત / કાળ
|| ||
• ८७०
||
18. शृगाल
19. उत्कण्ठा =
20. दु:खिन्
=
=
.......
........
= ..........
विलति / वयन
પુરુષ
પાઠ-૧/૨૬
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
। पाठ - २
(1) पूटता वितो पूरो :न. विग्रह
સમાસ |અર્થ | કયો સમાસ? | योगश्च कषायाश्चेति | पिता च पुत्रौ चेति
| मस्तकञ्च हृदयञ्चानयोः समाहारः 4 | मयूरश्च सर्पश्चानयोः समाहारः
| मिथिला च राजगृहञ्चानयोः समाहारः | आदिश्चावसानञ्चेति
| द्यौश्च पृथिवी चेति 8 | दासश्च दासी चानयोः समाहारः
| मांसश्च रक्तञ्चानयोः समाहारः |10 | रथिकाश्चाश्वारोहाश्चानयोः समाहारः (2) भूटती विगतो पूरो : न. | समास
વિગ્રહ | अर्थ यो समास? 1 | भ्रातरौ | रथतुरगौ रुरुकृष्णसारम्
अश्ववडवौ | निष्कधान्यानि
धृतिसंयमौ | पिपीलिकामक्षिकम्
કીડી અને માખી | 8 | अश्वरासभौ 9 | अज्ञप्राज्ञौ |10| महावीरगौतमौ *स२१ संस्कृतम् - ४
पाठ-१/२७3
८८
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
(3) ખૂટતી વિગતો પૂરો
નં. | ગુજરાતી અર્થ
1
2
3
4
ક્ષમા અને દયા
5
પુણ્ય અને પાપ
6
પાણી અને દૂધ
7
ગરીબ અને ધનવાન
8
ભરત અને બાહુબલિ
9
ક્રોધ, માન, માયા અને લોભ 10 | મિથ્યાત્વ અને અવિરતિ
અગ્નિ અને પવન
દિવસ અને રાત
વિનય અને વિદ્યા
-
:
વિગ્રહ
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
સમાસ
मूलोत्तरगुणाः सर्वे, सर्वा चेयं बहिष्क्रिया मुनीनां श्रावकाणां च, ध्यानयोगार्थमीरिताः ॥
[ઉપમિતિભવપ્રપંચાકથા
સાધુઓના અને શ્રાવકોના તમામ મૂલગુણ, ઉત્તરગુણ તથા તમામ પૂજા-પડિલેહણાદિ બાહ્યક્રિયાઓ પરમાત્માએ ધ્યાનયોગની પ્રાપ્તિ માટે ગમો-અણગમો, આઘાત-પ્રત્યાઘાત આદિ દ્વંદ્વોથી મુક્ત, શાંત, ચિદાનંદપૂર્ણ ચિત્તવૃત્તિની સિદ્ધિ માટે બતાવી છે...
કયો સમાસ ?
૭ ૮૯.
પાઠ-૧/૨૭
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
(1) ખૂટતી વિગતો પૂરો ઃ
નં. સમાસ
1
2
3
4
5
6
7
8
તુl:
पण्डितम्मन्यः
जलमुच्
असूर्यंपश्याः
मधुप
7
8
પાઠ - ૨૮, ૨૯, ૩૦
सहसाकृतम्
पटभिन्नम्
दोषापत्रस्तः
सर्वजिनवृन्दारकतीर्थङ्करकृपालभ्यमोक्षसुखम्
-
(2) ખૂટતી વિગતો પૂરો ઃનં. | ગુજરાતી અર્થ
1
2
3
4
દુ:ખેથી જીતી શકાય તેવું
પ્રિય બોલનાર
રાત્રે ભટકનાર
વિગ્રહ
માથામાં ઉગનાર, વાળ
નિરાશ
વિરોધી પક્ષ
યુદ્ધ માટે તૈયાર
પાછળનો અડધો ભાગ
ક્રોધ, માન, માયા અને લોભના જયથી દુઃખેથી જીતી શકાય તેવા કર્મને હણનાર
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૯૦
અર્થ
કયો સમાસ ?
વિગ્રહ | સમાસ |કયો સમાસ ?
પાઠ-૧/૨૮-૩૦
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
।
अर्थ
| यो समास ?
(3) पूटता विगतो पूरी :न. | वि | समास
न उद्यमः न शक्यम् न एकता न संतुष्टः न सीमा न विश्वासः न नित्यः न आज्ञा न स्थिरः न उपयोगः | न आवश्यकम् न शाश्वतः न अन्यः न पृथग् न भिन्नः न अवस्था
न भयम् 18 | न जन्म
न उपकारः 20 | न उल्लासः
| न ईश्वरः (4) फूटती विगतो पूरो :न. गु४राती अर्थ | वि
ઈચ્છા નહીં હિત નહીં
સુર નહીં 4 | प्रिय नही
|
समास | यो समास ? |
स२८ संस्कृतम् - ४
.८१ .
*6-१/२८-303
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
નં. | ગુજરાતી અર્થ
5
ધર્મ નહીં
6
જીવ નહીં
7
તુલ્ય નહીં
8
દોષ નહીં
9
દીન નહીં
10
11
શાતા નહીં
શ્રદ્ધા નહીં
12
માનવ નહીં
13
બાળક નહીં
14
વ્યવસ્થા નહીં
15 | ઊંચું-નીચું નહીં 16 | કર્તવ્ય નહીં
(5) ખૂટતી વિગતો પૂરો ઃ
-
|નં. |વિગ્રહ
न इष्टम्
न युक्तम्
न मान्यम्
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 || અનુસૂય 11 न आश्लिष्य 12 | ન નિર્દોષુમ્
13 |ન આપૃથ્ર્ય
न वृद्धम्
न परित्यज्य
न अधिगम्य
न प्रकाश्य
न आचरितम्
न अपेक्ष्य
14 || મૂા
15 |ન મતક્
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
વિગ્રહ
સમાસ
૦૯૨ ૭
સમાસ
અર્થ
કયો સમાસ ?
કયો સમાસ ?
પાઠ-૧/૨૮-૩૦
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાઠ - ૩૧
(1) ગુજરાતીનો સંસ્કૃત વિગ્રહ કરી સમાસ કરો ઃ
1. મેળવાયેલો છે મોક્ષ જેના વડે એવા તે ગજસુકુમાલમુનિ
2. પ્રિય છે સમતા જેને એવા તે ખંધક મુનિ
3. ખેડાયેલું છે ખેતર જેના વડે એવા તે બે ખેડૂત
4. નાશ પામેલું છે અજ્ઞાન જેનું એવા તે તીર્થંકર
5. કહેવાયેલ છે જૈન ધર્મ જેના વડે એવા મહાવીરસ્વામી
6. કોમળ છે કાયા જેની એવા તે શાલિભદ્ર
7. છોડાયેલી છે જુવાન સ્ત્રીઓ જેના વડે એવા તે ધન્યકુમાર - 8. સુખી છે નગરજનો જેના એવા તે કુમારપાલ રાજા
9. સફેદ છે બરફ જેમાં એવો તે હિમાલયપર્વત
10. રાંધી છે રસોઈ જેના માટે એવા તે ભિખારીઓ
11. લડેલા છે રાજાઓ જેના માટે એવો તે ભારતદેશ
12. કમાયેલા છે પૈસા જેના માટે એવો તે બાળક 13. ફાડી નંખાયેલા છે કર્મો જેના દ્વારા એવા તે નેમિનાથ
14. પડી ગયેલા છે પાંદડાઓ જેમાંથી એવું તે વૃક્ષ
15. ભણાયેલ છે સંસ્કૃત જેના દ્વારા એવી તે સ્ત્રી
16. પૂજાયેલ છે ભગવાન જેના દ્વારા એવી તે સેણા 17. નમાયેલ છે નેમિનાથ ભગવાન જેના દ્વારા એવા તે કૃષ્ણ
18. ક્ષય પામી ગયા છે રોગો જેઓના એવા તે સિદ્ધો
19. રક્ષાયેલ છે શાસન જેના દ્વારા એવા તે આચાર્યો 20. બોલાયેલા છે શાસ્ત્રો જેના દ્વારા એવા તે ઉપાધ્યાયો 21. નાશ પામી ગયા છે વૃક્ષો જેમાં એવું તે જંગલ 22. હોશિયાર છે વિદ્યાર્થીઓ જેના એવી તે શાળા 23. સજ્જન છે માણસો જેમાં એવી તે રાજગૃહી નગરી 24. નીકળી ગયા છે ચોરો જેમાંથી એવી તે વૈશાલીનગરી 25. ખુશ થયેલા છે લોકો જેના કારણે એવો તે ઉત્સવ
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૦ ૯૩ ૦
પાઠ-૧/૩૧
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
(2) सभासवायोनो विग्रह दूरी गु४राती झुरो :
1. निष्फलप्रयत्नः सङ्गमः
2. भूताऽभिषेकाः अर्हन्तः
3. नष्टाऽशुभः देवः
4. त्यक्तलज्जः बालः
5. प्राप्तस्वर्गो धन्यः
6. समृद्धजना मिथिला
7. लिखितशास्त्रो हेमचन्द्राचार्यः
8. शान्तकषायो गजसुकुमालमुनिः 9. निर्गतमला अर्हन्तः
10. नष्टारिर्देश:
11. दृष्टसमुद्रो ना
12. दत्तदान: श्रीमान्
13. खादितभोजना भार्या
14. त्यक्तसंसार ऋषभदेवः
15. उप्तबीजः कृषीवलः
16. नीतबाला माता
17. मृष्टतत्त्वो मुनिः
18. दण्डितदुष्टाः नृपतयः 19. वर्जितहिंसा भूतदत्ता 20. क्षिप्तशरं सैन्यम्
21. आचरितधर्मः स्थूलिभद्रः
22. आरूढकपिर्वृक्ष:
23. सेवितसज्जनः श्रीयकः
24. शुद्धधर्मा ऋषिदत्ता
25. त्यक्ताऽधर्मा सुलसा
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
• ८४
48-1/31
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
16 - 3२
(1) निम्नत समासन वियरी अर्थ यो :
1. उपशत्रुञ्जयम् ___ - 2. निष्कीटकम् 3. प्रत्यहम् 4. अनुजिनम् 5. अतिहिमम् 6. सचन्द्रम् 7. अध्यात्मम् 8. अतिशोकम् 9. अतिशीतम् 10. यथाविधि 11. अन्तर्ग्रामम् 12. प्रत्यक्षम् 13. अनुज्येष्ठम् 14. सतृणम्
15. सभोजनम् (2) नो मर्थन गु४२।ती री समास ४२ :
1. बुद्धिने सोणच्या विनावी ते थाय तेवी रीते - ....... 2. वर्षे वर्षे 3. मछिने भनि 4. ३५ने योग्य 5. थोडं ॥
***
है स२८ संस्कृतम् - ४
.८५.
पाठ-१/३२
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
મનોયત્ન યાને પરીક્ષા - ૫ ) ૦ [Annual Exam]
[Marks - 200] Q.1 નિમ્નોક્ત સંસ્કૃત વાક્યોનું ગુજરાતી કરો :
[Marks - 9] 1. વિદ્રત્ત્વ નૃત્વષ્ય, નૈવ તુલ્ય વન ા
स्वदेशे पूज्यते राजा, विद्वान् सर्वत्र पूज्यते ।। 2. સત્સવે વ્યસને વૈવ, તુમસે શત્રુવિદેશ
राजद्वारे स्मशाने च, यस्तिष्ठति स बान्धवः ।। 3. ટુર્નન: પરિહર્તવ્યો વિદ્યય યુવતોડપિ સન્ |
मणिना भूषितस्सर्पः किमसौ न भयङ्करः ? ।। 4. યો ધુવાળ પરિત્યજ, મધુવ્ર પરિષેવતે |
ध्रुवाणि तस्य नश्यन्ति, अध्रुवं नष्टमेव च ।। 5. पादपानां भयं वातः, पद्मानां शिशिरो भयम् ।
पर्वतानां भयं वज्रः, साधूनां दुर्जनो भयम् ॥ 6. વિનાશwાને વિપરીતદ્ધિઃ | 7. વિભૂષાં મૌનમપાડતાનામ્ | 8. ધો મૂનમનર્ધાનામ્ |
9. માપદ્દામાપદં : Q.2 ગુજરાતીનું સંસ્કૃત કરો:
[Marks - 9] 1. હાથનું આભૂષણ દાન છે. 2. સંતોષ સમાન ધન નથી. 3. આંખ સમાન કોઈ તેજ નથી. 4. આત્મા સમાન કોઈ બળ નથી. 5. શ્રમથી જ કાર્યો સિદ્ધ થાય છે. શ્રમથી જ માણસ શોભે છે. માટે શ્રમને
આપત્તિમાં માણસ છોડવો ન જોઈએ. જેના જ્ઞાનાવરણીય - દર્શનાવરણીય – મોહનીય - અંતરાય કર્મ ક્ષય પામી ગયા છે, સમવસરણમાં જે બેઠેલા છે, જગતના બધા જીવોને જે અભયદાન આપનાર છે અને ઋષભદેવ ભગવાન જેની શરૂઆતમાં છે તથા મહાવીર સ્વામી ભગવાન જેના અંતમાં છે તેવા ભગવાનો
જય પામો. છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪ ૦ ૯૬૦
પરીક્ષા-૫ %
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
7. વિવિધ પ્રકારના રત્નોથી રચાયેલ મહેલમાં, અનેક અપ્સરાઓથી
સેવાયેલો અને અનેક દેવોથી પૂજાએલો એવો ઈન્દ્ર પણ મનુષ્યના
ભવને ઈચ્છે છે. 8. હું રોજ સંસ્કૃત ભણું છું. સંસ્કૃતના બધાં ધાતુઓનું પુનરાવર્તન કરું છું.
બધાં ધાતુઓ અને શબ્દો મારી સ્મૃતિમાં છે. હું ક્યારેય પણ ખોટું લખતો નથી. ભારત મારો દેશ છે. આ ભારતના અન્ન અને પાણીથી મારું શરીર પુષ્ટ થયું છે. તેની રક્ષા એ આપણું કર્તવ્ય છે. દેશને પ્રામાણિક રહીને જ આપણી બધી ક્રિયા હોવી જોઈએ. દેશને અહિતકારી ક્રિયા ન
હોવી જોઈએ. દેશ જો રક્ષિત હોય તો ધર્મ પણ રક્ષિત થાય. Q.3 સંધિ છૂટી પાડો -
[Marks - 9] 1. મુનિની રાજ્યવ્યતે | 6. પોખવ્યમ્ (કઈ રીતે આ રૂપ થયું?) 2. સ્મા રૂતિ વૈરોલિ | 7. કપ્તિ 3. મોક્ષાત્યવત્ સ: | | 8. માસ્પમિતિ મહાસ્યમ્ 4. કર્તવ્યહૂતમિચેતજ્ઞાનમ્ | 9. વન તિ સપ્તમી વિમતિઃ |
5. તત્તબ્ધચં નિત્યમ્ | Q.4 રૂપ ઓળખાવો:
Marks - 91 | રૂપ મૂળધાતુ ગણ પદ કાળ | કર્તરિ પુરુષ વચન |અર્થ|
અર્થ | કર્મણિ हियध्वे नियेथे न्यमन्त्रये अपिबः
एधि शस्यै
अन्विष्यः जायेयाताम् अक्रियन्त
છેસરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
- ૯૭ •
હું પરીક્ષા-પ8
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
Q.5 फूटता विगतो पूरो :
[Marks - 18] નં. રૂપ પુરુષ અર્થ વર્તમાનકાળ શસ્તન ભૂતકાળ આજ્ઞાર્થ વિધ્યર્થ
વચન | કર્તરિ | કર્તરિ | કર્તરિ, કર્તરિ | अव + धीर् 2 | अनु + सृ 3 उद् + स्था
7 | याच्
प्रति + भाष
10| वि + स्मृ
अनु + मन् |
13 अभि + भू 14 | बहु + 15 | सम् + ऋध् 16| उद् + बुध् | २/3 17| प्र + यत् | 3/4 18| आ + राध् । १/२ Q.6 च्वि प्रत्यय 4॥ी ३५ बनावी अर्थ यो :- [Marks - 9]
1. सदृश - ........, | 6. लवण - ........, 2. वन -
7. पर्वत - ........, 3. पुष्प - .....
8. दानव - ....... 4. दुःख -
9. दीन - ........, 5. भृत्य - ... स२८ संस्कृतम् - ४
परीक्षा-५
........,
.....
.८८.
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
Q.7 નિમ્નોક્ત વાક્યોનું કર્મણિમાં રૂપાંતરણ કરો.
[Marks - 9]
1. सेणा जगज्जीवाभयदातारं महावीरं सर्वसंसारदुःखोच्छेदयुतं मोक्षं
याचते ।
2. महावीरो जिनो जनमन: आनन्ददां देशनां भव्यान् मोक्षगमनयोग्यान् उपदिशति ।
3. अर्पितसमस्तेच्छां चन्दनबालां करुणानिधानो महावीरो जिनो निर्वृतिं
नयति ।
4. कृतविनयः शिष्यः सकलागमपारङ्गतमाचार्यं प्रश्नं पृच्छति । 5. सेनापतिरराविषू क्षिपति ।
6. दोषदुष्टोऽपि जनो गुणसमृद्धिं लभते, यदि तस्य हृदये पश्चात्तापः प्रादुर्भवेत् ।
7. तीव्रतमतपोध्यानानलदग्धसर्वकर्मा स गजसुकुमालो मुनिः शुभध्यानयुतो
मोक्षं गतवान् ।
8. शुभविचारयुक्ताः सुवृत्ताः सज्जना न कदाचिदपि कमपि निन्दन्ति । 9. ज्ञानसागरे सज्ज्ञानिनो महामुनयस्सदावगाहन्ते ।
Q.8 छूटती विगतो पूरो :
नं. धातु
1
भण्
2
खाद्
3 स्निह्
4
मिल्
5
6
7
8
9
कृष्
अव + मन्
लज्ज्
वि + लिख्
निस् + पद्
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
અર્થ ગણ પદ तव्य
• ८८ •
[Marks - 9]
य
अनीय
પરીક્ષા-પ
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
Q. 9 ખૂટતી વિગતો પૂરો ઃ
:
[Marks - 18]
|નં. |વિભક્તિ | વાર્ન્ સરિત્ |મવત્ મળવત્ | આપવું વીક્રાનન્મ્
વચન
1
૧/૧
| 2 |૨/૨
3 |૩|૩
4 |૪|૨
|5 |૫/૨
6 | ૬/૧
7
૭/૩
| ૪ | ૮/૨
9
૭/૧
10|૬|૨
|11|૫/૩
12|૪|૧
13|૩/૧
14|૨/૧
15|૧/૩
16 2/3
17|૪/૩
18| ૭/૨
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૭ ૧૦૦
ઊ પરીક્ષા-પ
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
Q. 10 ખૂટતી વિગતો પૂરો : - નં. | ધાતુ | અર્થ | |
वाञ्छ
[Marks - 9] મ | તિ
નવા
ન
|
भ्रम्
जल्प
મા + રમ प्र + सद् अनु + रुध्
૩ણ્
Q. 11 ખૂટતી વિગતો પૂરો -
[Marks - 9] નં. | ધાતુ |અર્થ કર્મણિ ભૂ. કર્તરિ ભૂ. વર્તમાન વર્તમાન હેત્વર્થ સબંધક
કર્તરિ | કર્મણિ | કૃદન્ત ભૂત કૃ.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૦ ૧૦૧ ૦
© પરીક્ષા-પચ્છ
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
Q. 12 ખૂટતી વિગતો પૂરો ઃ
નં. | ધાતુ
અર્થ
1
क्षुद्र
2
बहुल
3
युवन्
4
बाढ
5
6
7
8
9
ह्रस्व
Q. 13 ખૂટતી વિગતો પૂરો :
નં. ગુજરાતી અર્થ
कृश
दृढ
स्थूल
स्फिर
1 |મારા દ્વારા સેવાઓ.
2 |તમારા બે દ્વારા પાછું અવાવું જોઈએ.
3 અમે બન્નેએ જોયું હતું.
4 |તેઓ દ્વારા પખાળાય છે.
|5 |તમારા દ્વારા બેસાઓ.
6 તેના દ્વારા મૂકાવું જોઈએ.
7 અમારે ગણવું જોઈએ.
8 તે બે દ્વારા પૂજા કરાઈ.
9 |તારા દ્વારા અર્પણ કરાય છે.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
तर
तम
૦ ૧૦૨
[Marks - 9]
इष्ठ
ईस्
[Marks - 9]
રૂપ મૂળધાતુ અર્થ પ્રયોગ ગણ પદ પુરુષ વચન
પરીક્ષા-૫
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
Q.14 रा/पोटानी निशानी डरो, जोद्धुं होय तो सुधारो.
नं. भूज |ધાતુ
1 जन्
2 जि
जन्यतवत्
जन्यत् जन्यमान जन्यितुम् जनित्वा जीवत् जयत् जियमान जेतुम् जीत्वा
3 जीव्
जीवितवत् जिवत् जिव्यमान जीव्तुम् जिवीत्वा जीमितवत् जीमत् जिम्यमान जेमितुम् जेमित्वा
4 जिम्
5 st
डीतवत् डयमान डीयमान
डीम्डीत्वा
6 जल्प्
जल्पितवत् जल्पित् जल्पमान जल्प्तुम् जल्प्त्वा त्यजितवत् त्यजित् त्यज्यमान त्यजितुम् त्यजित्वा
7 त्यज्
8 त्रुट्
त्रुट्त
त्रुट्तवत् त्रुटित् त्रुट्यमान त्रुटितुम् त्रुटित्वा
9 उप + दिश् उपदिश्त उपदिश्तवत् उपदिशत् उपदिशमान उपदेष्टुम् उपदिष्ट्वा
[M. - 9]
કર્મણિ ભૂ. કર્તરિ ભૂ. વર્તમાન વર્તમાન | હેત્વર્થ | સંબંધક કરિ है. કર્મણિ કૃ.| કૃદન્ત
गृहन्त
કૃદન્ત
गृहन्त
जात
जीत
जीव्त
जीमित
डीत
जल्पित
त्यजित
Q.15 निम्नोत शब्दोनो उपयोग री वाझ्यो जनावो :
1.
[M. - 9]
अन्य आ + चर् (धातु) यत् यत् तत् युष्मद् सर्व आ + चर् (धातु) मा उचित प्राज्ञ यत् तत् आ + चर् (धातु) एव ।
2. ऋषभजिन श्रेयांसकमार इक्षुरस दा (धातु) ।
3.
4.
नृ प्रयत्न विना अपि गगन किं+चन मेघ गर्ज् (धातु) ।
पाप आत्मीय एव पाप एव मृ (धातु) अतः मा आ + चर् (धातु) पाप किं + चित् ।
5. गौतम ! युष्मद् गम् (धातु) ब्राह्मण च उप + दिश् (धातु) ।
6. यदि युष्मद् मोक्ष वाञ्छ् (धातु) तर्हि जैन धर्म आ + चर् (धातु)
7.
राग जेतृ महावीर अस्मद् वन्द् (धातु) ।
8. युष्मद् आदिनाथ प्रतिमा पूज् (धातु) ।
9. सामायिक श्रमण इव भू (धातु) श्रावक तत् बहुशः सामायिक कृ
(धातु) ।
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
• १०३ •
પરીક્ષા-૫
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
Q. 16 મમ્ ધાતુના :
[Marks - 9]
વર્તમાનકાળ – કર્તરિ - કર્મણિ , હ્યસ્તન ભૂતકાળ - કર્તરિ - કર્મણિ
આજ્ઞાર્થ - કર્તરિ – કર્મણિ , વિધ્યર્થ – કર્તરિ - કર્મણિ
૯ ૧૦ હેત્વર્થ કૃદન્ત, સંબંધક ભૂત કૃદન્ત
૧ ૨.
વર્તમાન કર્તરિ કૃદન્ત, વર્તમાન કર્મણિ કૃદન્ત
૧૩ ૧૪ કર્મણિ ભૂત કૃદન્ત, કર્તરિ ભૂત કૃદન્ત ૧૫ ૧૬ ૧૭ ૧૮ ૧૯ 7, *, તવ્ય, મનીય, ય ૨૦ ૨૧ ૨૨ મન, , તિ
આટલા રૂપો લખો. (વર્તમાનકાળ વગેરેના પ્ર.પુ. વગેરે સંપૂર્ણ રૂપ લખવું.) Q. 17 જોડકા જોડો - [સરખા શબ્દો જોડો].
[Marks - 9] 1. નતમુખ્યામ્ – વત્ | 10. ગત્ - કાત્મને 2. રવિ - નાતામ્ | ii. Tછતો- નાનામ્ 3. વાનામ્ – ધીમતિ | 12. વતઃ - વિશા. 4. પ્રગ: - મવિની 13. મહાન્તમ્ - તારગામ્ 5. મતે - સના 14. ધીમતી जलमुचा 6. નામાનિ - સા . 15. વિત્યુ - છિદ્ધઃ 7. સમનિ - વન્દ્રમા | 16. તાદક્ષ - મહેતા 8. ભાવિ - મરુતા | 17. સશિ - રાજ્ઞા
9. ત્મિનઃ - વાક્ષ | 18. વન્દ્રમ: - પૂન છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪ • ૧૦૪ • @ પરીક્ષા-૫ %
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
Marks - 5]
Q. 18 રૂપ પૂરો - 1. સન્ + પર્ આજ્ઞાર્થ કર્તરિ
એકવચન પ્ર. પુ. હિ.પુ. –
દ્વિવચન
બહુવચન
તૃ. ૫.
બહુવચન
બહુવચન
2. (૩) વિધ્યર્થ કર્તરિ
એકવચન દ્વિવચન પુ. પુ. » દ્રિ. પુ. –
તૃ પુ. - 3. પ્રતિ + મામ્ હ્યસ્તન ભૂતકાળ કર્મણિ
એકવચન દ્વિવચન પ્ર. પુ. દ્ધિ. પુ +
નૃ. પુ. - 4. પૂર્ગી વર્તમાનકાળ કર્મણિ
દ્વિવચન પ્ર. પુ. - દ્વિ. પુ. –
એકવચન
બહુવચન
દ્વિવચન
બહુવચન
5. નિમ્ + વિશ હ્યસ્તન ભૂતકાળ કર્તરિ
એકવચન પ્ર. પુ. દ્વિ. પુ. – તૃ. ૫. 3
••••••••••••
કિ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૧૦૫ ૦
જ પરીક્ષા-પD
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
[Marks - 5]
Q. 19 રૂપ પૂરો:
1. 7
એકવચન
દ્વિવચન
બહુવચન
પ્રથમા – દ્વિતીયા – તૃતીયા - ચતુર્થી - પંચમી – ષષ્ઠી સપ્તમી - સંબોધન – મતિ
1
1
1
2.
એકવચન
દ્વિવચન
બહુવચન
T 1
1 1
પ્રથમ દ્વિતીયા - તૃતીયા - ચતુર્થી - પંચમી ષષ્ઠી સપ્તમી
સંબોધન – 3. મધુનિદ્
એકવચન
દ્વિવચન
બહુવચન
પ્રથમા – દ્વિતીયા - તૃતીયા –
•••••••••
••••••••••••
છે. સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
• ૧૦૬ •
જ પરીક્ષા-પર્શ
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચતુર્થી - પંચમી – ષષ્ઠી - સપ્તમી -
સંબોધન - 4. મખરજૂ
એકવચન
દ્રિવ
બહુવચન
પ્રથમાં દ્વિતીયા - તૃતીયા - ચતુર્થી પંચમી – ષષ્ઠી – સપ્તમી -
સંબોધન - 5. શ્રેયસ્
એકવચન
દ્વિવચન
બહુવચન
પ્રથમ
દ્વિતીયા - તૃતીયા - ચતુર્થી પંચમી - ષષ્ઠી – સપ્તમી – સંબોધન –
મા સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૧૦૭ ૦
હું પરીક્ષા-૫
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
Q. 20 નિમ્નોક્ત વાર્તા વાંચી સંસ્કૃતમાં આપેલ પ્રશ્નોના સંસ્કૃતમાં જવાબ सपो.
__ [Marks - 9] andi :
राजगृहनगरेऽतिमुक्तको बालो राजपुत्र आसीत् । एकदा क्रीडता तेन गौतममुनिर्दृष्टः । स धावन् तन्निकषा गत्वा प्रणम्य, 'हे मुने ! मद्गृहे भिक्षायै भवताऽऽगन्तव्यमेव, शीघ्रमागच्छतु' इत्युदित्वा मुनिहस्तमाकृष्य गृहमनयत् । तस्मै च गृहे मोदका अतीवोल्लासेन दत्तास्तेन बालेन । तदनन्तरं गृहाबहिर्बालेनोदितम् - "हे मुने ! इदं भवत्पात्रकं मयाऽपि लब्धव्यम् ।" मुनिना कथितम् - "तदर्थं त्वया प्रव्रजितव्यम् ।" तेनोदितम् - "अस्त्वेवम् ।" मुनिना कथितम् - "पित्रोरनुज्ञां याचित्वा आज्ञां लब्ध्वा उपजगद्गुरु त्वयाऽऽगन्तव्यम् ।" ___स बालोऽपि तथैव कृत्वा शीघ्रं प्राव्रजत् । एकदा बहिरन्यमुनिभिस्सह गतो मुनिः वर्षायां क्रीडतो बालानपश्यत् । ततश्च तेनाऽपि बालमुनिना तैर्बालैस्सम स्वीयेन पात्रकेण क्रीडितुमारब्धम् । अन्यमुनिभिरागत्य बालमुनय उदितम् - "साधुना नैतदाचरणीयम्, उदकं जीवोऽस्ति, तत्र क्रीडनेऽसङ्ख्येया उदकजीवा म्रियन्ते ।" ___स मुनिरपि अञ्जसा सपश्चात्तापं ततो निवृत्तः, मुनिना प्रभुं निकषा गत्वा स्वीयस्य पापस्य हृदयेनालोचना कृता । भगवता प्रायश्चित्त ईर्यापथिकी दत्ता । ईर्यापथिकीकरणकाल एव बालमुनिना केवलज्ञानं लब्धम् । धन्योऽतिमुक्तको मुनिश्रेष्ठः । नमस्तस्मै ।
प्रश्न :1. बालस्य नाम किमासीत् ? 2. को महामुनिभिक्षाया आगतवान् ? 3. तं महामुनिं दृष्टवा बालेन किं कृतम् ? 4. बालेन किं दत्तं महामुनये ? 5. बाल-महामुन्योः संवादं लिखतु ।
6. बालेन दीक्षाया अनन्तरम् एकदा किं कृतम् ? ** स२८ संस्कृतम् - ४ • १०८ .
पशक्षा-५
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
7.
भगवता किमर्थं प्रायश्चिते ईर्यापथिकी एव दत्ता ?
8. बालमुनिना ईर्यापथिकीकरणमात्रेण केवलज्ञानं लब्धम्, तत्र किं
कारणम् ?
9. મવતે િિમય વાર્તા રોવતે ?
इयं वार्ता लिखतु तर्हि उपरि लिखितां वार्तामदृष्ट्वैव ।
Q. 21 શબ્દ મંદિર
૬
ઊભી ચાવી :
૬
૩
૪
४
2
८
૧૦
૧૪
૧૦ ૧૧ ૧૧
૭ ૧૦૯ .
૧૫
૧૬
૧૩
૧૬
[Marks - 10]
૧૨
૧૩ ૧૨
૧૯ ૧૫૧૭
૧૪
૧૮
(૧) ગર્જના - ૬/૧ (૪)
(૮)
અનાજ - ૧/૧ (૨)
(૨) સાધુ - ૪/૨ (૩)
(૯)
સજ્જન - ૭/૩ (૪)
(૩) મીઠું - ૧/૧ (૩)
(૧૦) સાથે - (અવ્યય) (૨)
(૪) શું - ૩/૧ (૨)
(૧૧) ધન - ૩/૧ (૩)
(૫) થવાઈ રહેલ (કૃદન્ત) ૮/૧ (૪) (૧૨) અભિમાન - ૮/૧ (૨)
(૬) તું નમ - (૨)
(૧૩) મૃત્યુ - ૧/૧ (૩)
(૭) ઘડપણ - ૨/૩ (૨)
(૧૪)
હોતે છતે (૨)
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
પરીક્ષા-પ
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૧૫) મડદું - ૭/૧ (૨) (૧૬) તે તરે છે. (૩)
(૧૭) ક્ષમા - ૧/૧ (૨) (૧૮) ગયેલું (કૃદન્ત) - ૩/૧ (૩) (૧૯) રમ્ + ત્તિ - ૮/૧ (૨)
આડી ચાવી :
(૧)
તે ગણે છે. (૪)
(૨) નામનૢ - ૫/૨ (૩) (૩) પાળનાર - ૭/૩ (૪)
(૪) જંગલ - ૮/૧ (૨)
(૫) અભિમાન - ૮/૧ (૨)
(૬) નવકાર - ૮/૩ (૪)
(૭) ઉત્પન્ન થવા યોગ્ય (કૃદન્ત) ૨/૧ (૨)
(૮) શું - ૭/૩ (૨)
(૯) નેમિનાથ ભગવાન - ૧/૧ (૨)
(૧૦) સરખું - ૩/૧ (૪)
(૧૧) અધમ - ૪/૧ (૪)
(૧૨) બુદ્ધિ - ૮/૧ (૨)
(૧૩) માણસ - ૮/૧ (૨)
(૧૪) તમે દોડશો - (૩)
(૧૫) રક્ષા કરતું (કૃદન્ત) ૪/૧ (૩)
(૧૬) બુદ્ધિનું અભિમાન - ૮/૧ (૪)
મિત્રો ! આ પરીક્ષામાં Passing Marks - 70 છે. પાસ ન થયા તો જૂના પાંચ પાઠ ફરીથી કરી, ફરી પરીક્ષા આપી, બીજી બુક શરૂ કરો.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૦ ૧૧૦ ૭
T પરીક્ષા-૫
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] રૂપ ઓળખાવો ઃ
નં. | રૂપ 1. | શોષાયથ
2. | અધૂપાયતામ્ 3. | પ્રાશામÊ 4. | શ્ય:
5. | સીવ્યતિ
6. | ઞામમ્
7. | વાગ્યેયુ: भ्लाशेयाथाम्
8.
9. | ગરિાવ
1.|ત્રુટ્
2. તપ્
[2] ખૂટતી વિગત પૂરો
નં. મૂળધાતુ સાદો અર્થ
|3.|ત્રસ્
॥ णमोत्थु णं समणस्स भगवओ महावीरस्स ॥ સરલ સંસ્કૃતમ્-દ્વિતીયા પ્રયોગમંદિરમ્
પાઠ - ૧
4. ખ્રિવ્
|5. વિઝ્
6. પથ્
7. વો
8.| ક્
9. છો
મૂળધાતુ કાળ/અર્થ પુરુષ વચન | ગણ | પદ | અર્થ
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
:
કાળ/અર્થ ગણ પદ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન
વર્તમાનકાળ
૧
૨
૨
૧
૩
૧
૩
૨
૧
ચ.ભૂ.કા.
આજ્ઞાર્થ
વિધ્યર્થ
વર્તમાનકાળ
ચ.ભૂ.કા.
આજ્ઞાર્થ
વિધ્યર્થ
આજ્ઞાર્થ
૦ ૧૧૧ ૭
( પાઠ-૨/૧
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
[3] सायुं ३५ पसंहरो :
1. गुपायेयम्, गुप्येयम्, गोपायेयम् 2. अपणे, अपाणायम्, अपाण्यायम् 3. पनेथे, पनायाथः, पनायेथ 4. भ्लाशेष्व, भ्लास्येष्व, भ्लाश्यस्व
5. भ्राश्यायाथाम्, भ्राशेयाथाम्, भ्राशयाथाम् [4] ३५ पूरो :
1. समयस्यम्
2.
आत्मज्ञानफलं ध्यानमात्मज्ञानं च मुक्तिदम् ॥
क्राम्येः
[अध्यात्मसार]
આત્માના અનુપમ આનંદથી આકંઠ ભરેલા અનુભવનું ફળ ધ્યાન છે. અને એ આત્મજ્ઞાન ધ્યાન દ્વારા મુક્તિને આપનારું છે...
आत्मज्ञानं च... आत्मनः चिद्रूपस्य स्वसंवेदनमेव मृग्यते । नातोऽन्यदात्मज्ञानं नाम ॥
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
[ योगशास्त्रवृत्ति ]
ચિદાનંદમય આત્માનું સંવેદન એ જ આત્મજ્ઞાન... બીજું કશું
नहीं...
• ११२०
पा-२/१
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
0
૦
૦
૦
૭
૦
0
[1 ખૂટતી વિગત પૂરો - [આ પાઠમાં આવેલા ધાતુઓ સૌપ્રથમ વાપરવા -
એકના એક ધાતુ બે વાર ન વાપરવા.] નં. અર્થ મૂળધાતુ ગણપદ કાળ/અર્થપુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન 1 ચોંટવું
વ.કા. | ૨ 2 |જવું
હ્ય.ભૂ.કા. ૧ 3 તૈિયાર થવું
આજ્ઞાર્થ| ૩ થાકી જવું
વિધ્યર્થ | છેદવું
વ.કા. 6 ભૂજવું
હ્ય ભૂ.કા. 1 ચેતી જવું
આજ્ઞાર્થ| ૧ 8 માફ કરવું
વિધ્યર્થ | 9 સુંઘવું
વ.કા. 10 ઉન્મત્ત થવું
હ્ય.ભૂ.કા. ૧ inખૂંદવું
આજ્ઞાર્થ| 12 ડૂબવું
વિધ્યર્થ | 13 તિરસ્કારવું
વ.કા. 14 ઢાંકવું
હ્ય.ભૂ.કા. 15 જોડવું
આજ્ઞાર્થ| 16|jખવું
વિધ્યર્થ 17 જવું
વિ.કા. 18 સ્તવવું
હ્ય.ભૂ.કા. 19 વિચારણા કરવી)
આજ્ઞાર્થ 20 માનવું
વિધ્યર્થ 21 રિંગવું
વ.કા. 22 કાપવું
હ્ય ભૂ.કા. 23 ભેટવું
આજ્ઞાર્થ 24)નાશ પામવું
વિધ્યર્થ | 25 દમન કરવું
વ.કા. 26 વીંધવું
હ્ય ભૂ.કા. ૨ 27 જીર્ણ થવું
આજ્ઞાર્થ ૧ રસ સરલ સંસ્કૃતમ્ -૪ ૦ ૧૧૩ •
@ પાઠ-૨/૨ &
૦
0
૦
૦
૦
૦
૦
0
૦
૦
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
[2] જોડકા જોડો -
A
B
1. વૃશ્ચત - આજ્ઞાર્થ - ૩/૨ - તમારે બેએ લીંપવું જોઈએ. 2. નિમ્પતમ્ - આજ્ઞાર્થ - ૩૩ - તે જોયું હતું. 3. પિંગતામ્ - વર્તમાનકાળ - ૧૩ - તે જાઓ. 4. અશામ્યમ્ - હ્યસ્તન ભૂ.કા. - ૨૩ - તેઓ ધમો. 5. શ્રાગ્યેવ - હ્યસ્તન ભૂ.કા. - ૨/૧ - હું શાંત થયો હતો. 6. ધમતુ – આજ્ઞાર્થ - ૩૧ - અમે બે થાકશું. 7. નામ:- વિધ્યર્થ - ૨૨ - તે બે પીસો. 8. મોનય: – વિધ્યર્થ - ૧/૨ - તમે કાપ્યું હતું.
9. રિયાં – હ્યસ્તન ભૂ.કા. - ૧/૧ - અમે માનીએ છીએ. [3] આપેલ રૂ૫ પછી આવતા રૂપથી ખાલી જગ્યા પૂરો :1. પર્વત: -
6. વયમ્ - 2. ગવર્નયત્ -
7. : - 3. ગઈતુ
8. રેવત: 4. તર્પયામિ,
9. યોગસિ. 5. પ્રતાપય: [4] નીચેના કૃદન્તો ઓળખાવો :
કૃદન્ત રૂપ | ક્ય કૃદન્ત? | પ્રત્યય મૂળધાતુ | ગણ / પદ / અર્થ ष्ठ्यू त सक्तवत् श्राम्यत् सज्ज्यमान
सानीय [5] રૂપ પૂરો -
अपिंशम् રિઃ
स्यावः
धुवन्तु : -
ક
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
પાઠ-૨/૨છે
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] ખૂટતી વિગત પૂરો
નં. મૂળધાતુ સાદો અર્થ ગણ પદ પુરુષ વચન વ.કાળ હ્ય.ભૂ.કા આજ્ઞાર્થ વિધ્યર્થ
1 |3
|2 |ધુ
|3 |
4 |તન્ વિ
6 |શ
7 |સાધ્
8 |વન્
|9 |અશ્ 107 11 શ્ 12/X+હિ
13|આવ્
14| ધૂ 15 વિ+વૃ
[2] રૂપ ઓળખાવો :
|નં. | રૂપ
1. | ઞખુહિ 2. | અનુવીયાતામ્ 3. | ઞશનુવન્
4. | શૃમઃ
5. | ધુત્તુધ્વમ્ 6. | પ્રાપ્તિો: 7. |વિન્દ્રીય
:
8. | વુત્તુતઃ
9. | અરૃખ્વાથાન્
પાઠ - ૩, ૪, ૫
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
જ જી
ર
૧ ) °
જી
જ જી જ જી
૧ ૭ ૩ ૪ ૦
જી જ
૧
વ ~
૧ ૧ ૦ 0 ૦ ૭ ત્ય
૨
૩
૨
૧
૩
૨
૧ ૧ ૧ ૭
મૂળધાતુ ગણ પદ કાળ/અર્થ પુરુષ વચન અર્થ
૦ ૧૧૫ ૦
પાઠ-૨/૩-૫
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
[3] ३५ ४५ual :
1. अश् - स्तन भूत - 2. वन् - माशार्थ 3. तन् - વિધ્યર્થ
वृ - वर्तमान - 5. धु - बस्तन भू.. 6. साध् - આજ્ઞાર્થ 7. शक् - विध्यर्थ 8. दु - वर्तमान
9. धृष् - यस्तन भूत - 3/3 [4] साधु ३५ ५संह उरो :
1. वृण्वानि, वृणुवानि, वृणवानि 2. अशृण्व, अशृणाव, अशृण्वः 3. अश्नुवै, अश्नवै, अश्नावै 4. आप्नुथाः, आप्नोथाः, आप्नोः 5. शक्नुहि, शक्नोहि, शक्नहि 6. चिनोयाम्, चिन्वयाम्, चिनुयाम् 7. दुनवः, दुन्वः, दुनावः 8. प्रहिणुयाव, प्रहिण्ययाव, प्रहिणोयाव
9. धुन्वीयाथाः, धुन्वीथाः, धुनुथाः [5] ३५ पुरो:1.
| 2. धुनवानि
-
- | 2.
अचिनुत
।।।।।।।
शृणोषि _
_4.
अश्नुवीत
अशक्नुव __
तनष्व
है
स२८ संस्कृतम् - ४
. ११६ .
816-२/3-५
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
[6] अन्तो ४uो :નં. મૂળધાતુ ગણ હેત્વર્થ સંબંધક કર્મણિભૂત કર્તરિભૂત વર્તમાન વર્તમાન
કર્તિરિ | કર્મણિ 1. क्षण
2. |आ+वृ
|म्ना शक्
प्र+साध् 7. अश्
8. |क
9. धू |10|वन् 11 वि+चि | 12 | प्र+तन् | 13 |स्तृ | 14 शृ
15 | प्र+आप [7] सायुं हन्त पसंद ४२ :
1. रि - रेतुम्, रयितुम्, रोतुम् । 2. शो - शयितवत्, शोतवत्, शितवत् । 3. सिव् - सीव्यित, सीवित, स्यूत । 4. शो - शोयत्, शयत्, श्यत् । 5. धृष् - धृष्णोवत्, धृष्णुवत्, धृष्णावत् । 6. नु - नुयमान, नूयमान, नोयमान । 7. व्यध् - व्यधत्, व्यध्यत्, विध्यत् । 8. म्ना - म्नात, म्नान, म्नेन । 9. ऋ - ऋतुम्, अर्तुम्, आतुम् । स२८ संस्कृतम् - ४ . ११७ .
पा-२/3-13
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
[8] नीयन यित्रो से पांय-पांय वायो बनायो :
[9] नीयेन वाज्याने भएमा ३५iतरित रो :
1. सः पापानि चिनुते । 6. ते शास्त्रं विवृण्वन्ति । 2. अहं कुथं प्रतनोमि। 7. ते अस्मान् क्षण्वन्ति । 3. युवां मोक्षम् आप्नुयातम् । 8. युवां तौ दुनुथः । 4. त्वं मां शृणोषि । मि 9. अहमेतत्कर्तुं शक्नोमि ।
5. कोऽपि दुखं नाऽश्नुताम् । [10] २ - भार प्रयोग २पाली ४०या पूरो :નં. સંસ્કૃત કર્મણિ | સંસ્કૃત કર્તરિ | ગુજરાતી કર્તરિ | ગુજરાતી કર્મણિ El.d.दूयते
दुनोति । ते दु:४ी ४३ छ. ते दुः। ४२॥य छे.
चिनुतः 2. व्यचीयन्त 3. श्रूयेय
प्रहिणोति 5. अवियेताम्
धुनोति अवन्ये
आप्नुतः
स२८ संस्कृतम् - ४
. ११८.
16-२/3-4
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
[11] आपेस तर ३५नी समान पुरुष/वयन/muल ३५ सपो :1. अशृणुत
14. अतन्महि 2. आप्नुथ
15. वनवामहै - 3. शक्नवानि
16. कुर्वीध्वम् - 4. अवृण्वाथाम्
17. क्षण्वन्ति 5. चिन्वन्ति
18. अक्षिण्वन् - 6. दुनुयाः
19. प्राप्नुवन्तु - 7. धुन्वीध्वम्
20. संस्तृणु 8. प्राहिणवम्
21. शक्नुतम् - 9. धून्वताम्
22. आश्नुवाताम्10. चिनु
23. वृण्वाते 11. अश्नुवीयाताम् - 24. चिन्वीय - 12. धृष्णुवः
25. अदुन्व 13. कुर्याम [12] विध्यर्थ हन्त ४५॥वो :
| धातु | | ५६ | तव्य | अनीय | य 1. | वन्
।। |||||||
लं
अशा
5. | नू
9. शद् [13] प्रत्ययोनी विशेषता सडित मोगमा आयो :___1. अति - - | 3. यास् - - | 5. से - -
2. ऐ - _ | 4. आथाम् - __ । स२८ संस्कृतम् - ४ . ११८ .
8416-२/3-4
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
[14] सरजा पुरुष / वयन / अणवाणा ३पो भेडो :
A
B
1. धुन्वीयाथाम्
2. धुन्वः
3. अधुनुध्वम् 4. धुनोमि
5. धुनुयाः
6. धुनुष्व
7. अधुनुतम्
8. धुनुयाव 9. धुनोति
रन् श्नु हि
या वी क्षि
[15] નીચેના કોષ્ઠકના તમામે તમામ શબ્દોનો એક જ વાર ઉપયોગ કરી ૧૫ રૂપ બનાવો ઃ- [બધાં શબ્દોનો ઉપયોગ કરી લેવો.]
व न्मः
वी
ण्वी
वा
प्रा
5 ल ल
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
अतन्वाथाम्
तनोति
तन्वीवहि
तनु
तनुयातम्
तन्वे
तन्वीथाः
अनु
तन्व
नु
(5) P 559 'ल
(m) for (7)
धु
चि
न्वी
ताम्
उ
वृ
नु
श्नु
ध्वे
• १२०
शृ
ध्वम्
त ण्व
ण्वः
मः
४१ ल
कु
र्मः थाम् त
कु
ताम्
मंफ़ू” to
ध्वम् श्नु
दु व
पाठ-२/३-५४
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
[18]
०४( मनोयन याने परीक्षा - १० [416 : १ थी ५]
[Marks - 100] [1] संस्कृतनुं गु४२राती रो :
1. कम्बलेन स्वीयान्यङ्गानि वृणु, येन प्रभोराज्ञा पालिता स्यात् । 2. न कमपि यूयं दुनुत, सवत्राहिंसा व्याप्नोतु, ततश्च सर्वे सुखमाप्नुवन्तु । 3. प्रव्रज्याया अनन्तरं गुरुः शिष्यमुपदिष्टवान् - 'त्वया सर्वे जीवाः
रक्षणीयाः, न कमपि जीवं त्वं दुनुयाः, स्वजनस्य रागं धूनुयाः,
सम्यक् संयम पालयित्वा मोक्षस्य द्वारम् अपावृणुयाः ।' 4. भोगेषु विषयेषु च निमग्नोऽपि स्थूलिभद्रः पितृमृत्योः वैराग्यं प्राप्य
प्रव्रजितवान् भोगांश्च विषयांश्च पराजितवान् । 5. न प्रतिकुरुत किन्त्वङ्गीकुरुत, न तिरस्कुरुत किन्तु हृदयमाविष्कुरुत,
ततश्च यूयं विश्वं वशीकुर्वीध्वम् ।। 6. 'जयताज्जिनशासनम् !' इति चिन्तयित्वा कुमारपालं हेमचन्द्राचार्य
उपदिष्टवान्, ततश्चाऽऽकृष्टः कुमारपालो हेमचन्द्राचार्यं गुरुममन्यत ।
तेन गुरूपदेशानुसारेण सर्वत्राहिंसा घोषिता, तस्माच्च सर्वत्राहिंसा प्रतता। 7. युवां स्वदोषं न गूहतम्, स्वगुरुं निकषा गत्वा सम्यक् स्वदोषान्
कथयतम्, ततश्च वां दोषाः नश्येयुः । 8. मनुते यो जगत्तत्त्वं स मुनिः कथ्यते । 9. हस्तिना ताड्यमानोऽपि न गच्छेज्जिनालयमिति घोषयति हरिभद्रः,
तथापि एकदा सः जिनागमश्लोकं श्रुत्वाऽऽकृष्टो हरिभद्राचार्यो
भूत्वाऽनेकान् ग्रन्थान् विवृण्वान् । [2] गु४२।तीन संस्कृत ४२ :
[18] 1. तुं भोगोमा नतो नहीं, येत 20, भोगानो भने विषयोनो ति२२७२
કરી આ ભગવાન મહાવીરના પરિવારમાં ભળી જા. 2. પાથરેલ શેત્રુંજી ઉપર હીરસૂરિ મહારાજે પગ ન મૂક્યો. એનાથી
તેમની અહિંસા નિશ્ચિત થાય છે. 3. વશ કરાયેલા અકબરે હીરસૂરિ મહરાજના ઉપદેશથી હિંસાને પણ
છોડી દીધી. स२५ संस्कृतम् - ४ • १२१ .
परीक्षा-१ 3
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
وی
به
له
سه
4તું કર્મોને કાપવા માટે શક્તિમાન છે, ઊઠ, જાગ, દોડ અને કર્મોને
પીસી નાંખ. 5. ગોશાળાનો પણ ભગવાન મહાવીરે તિરસ્કાર નથી કર્યો. 6. જે દાન આપે છે તેનું ધન ઘટતું નથી, પણ વધે છે અને તેની કીર્તિ
આખા વિશ્વમાં વ્યાપે છે. 7. મેઘકુમારને ભગવાન મહાવીરે પ્રેરણા કરી, તેનો સ્વીકાર કરી મેઘકુમારે
શ્રેષ્ઠ સંયમજીવનને પાળ્યું. 8. તું તારાદોષોને શોધ, બીજાના દોષોને નહીં. તારાદોષોને સંતાડપણ નહીં.
છે. ભગવાન મહાવીરના કર્મો નાશ પામ્યા પછી તેઓ કેવલજ્ઞાનને પામ્યા. [3] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત કરો :
[12] નિ. ધાતુ અથ કાળ પ્રયોગગણ પદ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન
મ + અમ્ | - વર્તમાનકર્તરિ 2 નિદ્
હ્યસ્તન કર્તરિ, 3 |વિ + આ|
આજ્ઞાથી કર્તરિ, 4 સિન્ + રૃ. વિધ્યર્થ કર્તરિ 5 વિ+મવ+સો વર્તમાન કર્તરિ 6 |પૃથું હ્યસ્તન કર્તરિ 7 |y + હિં આજ્ઞાર્થ કર્તરિ
વિધ્યર્થ કર્મણિ 9 7
વર્તમાન કર્તરિ | मन्त्र હસ્તન કર્મણિ
આજ્ઞાર્થ કર્તરિ 12|ઉન્ વિધ્યર્થ કર્મણિ [4] ગુજરાતીનું સંસ્કૃત કરો :
[10] ધાતુ |અર્થ કાળ પ્રયોગગણ પદ વચન પ્ર.પુ. દ્વિપુ.સ્વ.પુ. 1. નિ + મફ્ત વર્તમાન કર્તરિ 2. | વિ + વૃ હ્યસ્તન | કર્તરિ 3. વ્ય
આજ્ઞાર્થ કર્મણિ રિપ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪ - ૧૨૨ •
પરીક્ષા-૧ છે.
له
فی له
આ + વૃ
م
فی
فی
11 क्षिण
له
له
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
નં. ધાતુ
4. |સાધ્
5. |વિત્
6. |પૃથ્
1. |ક્ષણ્ 2. |અડ્ડી +
|3. |વિ + ત્તિ
અર્થ
4. |ઞ + વૃ
5. |સ્તૃ
6. શૃ
7. |અશ્
8. |x + આપ્
9.
ના
10.7
7. |સૂ
8. |ક્ષત્
9. |તિવ્
10. ત્
[5] નિમ્નોક્ત કરિ વાક્યોનું કર્મણિમાં રૂપાંતરણ કરો :
1. तस्य कीर्त्तिः विश्वेऽव्याप्नोत् । 2. સાધુન નીવ ક્ષિયાત્ ।
3. પરજીયાનું ડોષાત્ તે ન અપાવૃત્તુયુઃ ।
4. ત્યું મા વિનુ ધનમ્, વિન્તુ પુજ્યં વિનુ । 5. મારપાલ: શૃળોત્યુંપવેશ શ્રીહેમવન્દ્રસૂરેઃ । [6] કૃદન્તો જણાવો :
નં. ધાતુ
કાળ પ્રયોગ ગણ પદ વચન પ્ર.પુ. દ્વિ.પુ. પૃ.પુ.
વિધ્યર્થ કર્તરિ
વર્તમાન કર
ઘસ્તન | કરિ
આજ્ઞાર્થ કર્મણિ
વિધ્યર્થ કર્તરિ
આજ્ઞાર્થ| કર્મણિ
આજ્ઞાર્થ કર્તરિ
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૩
ર
૧
૨
૩
૧
૨
[10]
હેત્વર્થ સંબંધક કર્તરિ કર્મણિ વર્તમાન વર્તમાન તવ્ય અનીય ભૂત ભૂત કર્તરિ | કર્મણિ
૭ ૧૨૩ ૦
[5]
પરીક્ષા-૧
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
[7] નિમ્નદર્શિત દશ્ય જોઈ 10 વાક્ય બનાવો :
[12]
દેT
Jવર
پیامی به به به به مه به
ماه به به به فی فی به
م
به
[8] ખૂટતી વિગત પૂરો :| નં. અર્થ
મૂળધાતુ કાળ પ્રયોગગણ પદ પુરુષ 1. |વ્યાપવું
વર્તમાન કર્તરિ ઘટવું
હ્યુસ્ટન, કર્તરિ 3. ધકેલવું
આજ્ઞાથી કર્મણિ | ગાજવું
વિધ્યર્થ કર્તરિ 5. કોશિશ કરવી વર્તમાન કર્તરિ બંધ કરવું
હ્યસ્તન કર્તરિ 1. મેળવવું
આજ્ઞાથી કર્મણિ 8. યોગ્ય હોવું
વિધ્યર્થ| કર્મણિ 9. પ્રેિરવું
વર્તમાન કર્તરિ 10. પાથરવું
હ્યસ્તન કર્તરિ i1.માંગવું
આજ્ઞાથી કર્મણિ |12. ભૂજવું
વિધ્યર્થ કર્તરિ [9] નિમ્નોક્ત કોષ્ઠકના તમામ શબ્દોનો એક જ વાર ઉપયોગ કરી ૧૦ રૂ૫
બનાવો :- [એક પણ શબ્દ બાકી ન રહેવો જોઈએ.] [10] | | ખોટ | | | વા | પૃ | ત | ત | થાઃ |
વી | વન | વા | થામ્ | | થાત્ | | હિં | સી ચા | યા | વ્યા | તામ્ | વ | મ | સ | શ | ન્યૂ | | ધુ | રમ્ | ત્તિ | નિ | વ | ૩ | _ | ધુ | Y |
هی
به به
به
مه به
في مي
થિ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
- ૦ ૧૨૪૦
પરીક્ષા-૧
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ પાઠ - ૬
વચન વર્તમાનકાળ હ્યસ્તન ભૂતકાળ
[1] ખૂટતી વિગત પૂરો :નં. |અર્થ મૂળધાતુ ગણપદ
ખાવું ગૂંથવું | ખરીદવું જાણવું બાળવું | પવિત્ર કરવું
ی امی به یه م
تمامی به به
به
م
به
ه
પાળવું
هی بی)
ه
هی
ه به
م
م به
هی هی به
هی به
م به
م
هی
هم به
નાશ કરવો કાપવું | બાંધવું
ઓળંગવું 12 | પસંદ કરવું 13 |ચોરવું 14] અટકાવવું 15 | ઓગળવું 16] ગ્રહણ કરવું 17 | પાથરવું 18 માંગવું [2] રૂપ જણાવો :નં. મૂળધાતુ અર્થ ગણપદ કાળ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન
વર્તમાન
હ્યસ્તન ૨ प्लुष्
વર્તમાન ૩ હ્યુસ્ટન૨
વર્તમાન ૧ રિફ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪ ૦ ૧૨૫ ૦
જ પાઠ-૨/૬ છે
می به به
به
می
पुष्
बन्धु
मुष्
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
નં. મૂળધાતુ |અર્થ ગણ પદ
6
क्री
7
8
9
ग्रह
पू
मी
[3] કૃદન્તો જણાવો ઃ
1.
– સંબંધક, વર્તમાન કરે, अनीय 2. મુ - હેત્વર્થ, વર્તમાન કર્મણિ, ય 3. અશ્ કર્તરિભૂત, કર્મણિભૂત, તવ્ય 4.પ્ર - સંબંધક, વર્તમાન કર્મણિ, તવ્ય 5. જ્ઞા - હેત્વર્થ, વર્તમાન કર્તરિ, य કર્તરિભૂત, કર્મણિભૂત, અનીય
- હેત્વર્થ, કર્મણિભૂત, તવ્ય
– સંબંધક,કર્તરિભૂત, અનીય
[4] મને ઓળખો :
કાળ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન
ચસ્તન ૩
|વર્તમાન ૩
1. જ્
2. શૈ
હસ્તન ૨
વર્તમાન ૧
6. મૃત્યુ
7. વ ્
8. પૂ
9. સ્મૃ - વર્તમાન કર્તરિ, વર્તમાન કર્મણિ, ય=
4. મુક્
5. અશ્
6. બ્રહ્
7. જ્ઞા
વર્તમાનકાળ, દ્વિ. પુ. દ્વિ. વ.
ઘસ્તનભૂતકાળ, પૃ. પુ. બ. વ.
3.મી – વર્તમાનકાળ, પ્ર. પુ. એ. વ.
- ચસ્તનભૂતકાળ, દ્વિ. પુ. એ. વ. વર્તમાનકાળ, પૃ. પુ. દ્વિ. વ. ચસ્તનભૂતકાળ, પ્ર. પુ. બ. વ.
- વર્તમાનકાળ, દ્વિ. પુ. બ. વ. 8. વ ્ - હ્યસ્તનભૂતકાળ, પૃ. પુ. એ. વ.
9. સ્તમ્ – વર્તમાનકાળ, પ્ર. પુ. દ્વિ. વ.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૦ ૧૨૬ ૦
=
=
=
=
।। ।। ।। ।। ।।
॥
પાઠ-૨/૬
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
[5] ३५ पूरो :
1.
मृद्नाति 4. अक्षि
अलिनाः
विद्या शौर्यं च दाक्ष्यं च,
5.
मित्राणि सहजान्याहुः,
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
अनडुहा
बलं धैर्यं च पञ्चमम् ।
3. अगृहिण
वर्तयन्ति हि तैर्बुधाः ॥ [सुभाषित]
જેની સાથે પંડિતો હોય છે તે પાંચ સહજ મિત્રો :
विद्या, शौर्य, ध्क्षता, जण जने धैर्य.
પંડિતો સદા આ પાંચ મિત્રોની સાથે સંગતિ કરે છે.
• १२७•
पा-२/६
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] ખૂટતી વિગત પૂરો ઃ
નં. મૂળધાતુ સાદો અર્થ ગણ પદ પુરુષ વચન વ.કાળ હ્ય.ભૂ.કા. આજ્ઞાર્થ વિધ્યર્થ
= " હ
_ = = =F % ?
4
क्री
56789
मुष्
श्री
प्लुष्
10| ગ્રહ
11 મન્ત્
12 | 7
13 | જ્ઞા
14 | ગૃ
15 | ધૂ
16
17 વન્ત્ 18 | ગૃ 19|મૃત્યુ
20|પૃ
21 સ્તન્ 22 |
| 23 | વૃ 24 તી
25 | સ્ટ્ |26|તન્ 27 |વિ
પાઠ ૩
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૧ ૧ ૦ 0 ૦ ૦ ૪ ત્ય ૦ ૦ ૦ 0 0 0 0 0 0 ૦ 0 ૦ 0 ૦ 0 ૦ 0 ૦ ૧
૨
૧૭ ∞ 0 ~ ~
૨
૩ ૩
૨
જે જી જ જી જી જી જ જી જી જી
૧
૨
૧
૨
૧
૧
૨
૦ ૧૨૮ ૦
પાઠ-૨/૭
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
।
[2] सरणे स२५॥ ३५ोडो :- [3] असमां आपेल पातुन। समान
____B ३५थी पारी ४०या पूरो :1. अगृह्णीथाः - जानीयुः 1. मृदूनीवः । 2. गृह्ण _ - जानीतम् 2. जानासि - _ 3. गृहाण - जानीयाम् 3. क्रीणते - [मी] 4. गृह्णीते - जानावहै 4. अप्लुष्णन् [ग्रन्थ्] 5. गृणीष्व __ - अजानीथाः 5. पुनीहि
[ग्रह) 6. गृह्णीतम् - जानीष्व 6. लिनीत
[बन्ध] 7. गृह्णीयुः - जाने 7. जानानि । [स्तम्भ] 8. गृह्णावहै - जानीहि 8. लिनीयाः [श्री]
9. गृह्णीयाम् - जानीते 9. गृह्णाव - [अश्] [4] गु४२।तीनुं संस्कृत शे :६.t. jछु. = जानामि 1. तशे.
6. तेमा मेव्युं तुं. = 2. सभेजोल्यात. 7. ते मरेछ. 3. तेभोवलोवो.
8. अ पघi m. = 4. ९ राधीश.
9. तमे घi ३१ ४२२. = 5. तो मुश छो. [5] ३५ पूरी :
1. _ प्रीणावहै __ 12.
- |3. मथ्नानि
अर्यमणम्
आपः!
*** . १२८ .
स२९ संस्कृतम् - ४
8416-२/७ ॐ
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] ખૂટતી વિગતો પૂરો ઃ
|નં. | રૂપ
1. | પૃષ્ઠ 2. | રુધ્નને
|3. | આતાામ્ 4. |fiષ્ઠ:
|5. | અરિયા:
6. | ગુજ્જ |7. | ક્ષુદ્દે 8. | અશ્વિત
9. | ભુનઃ 10|સ્તમ્નીત 11 | જિનીયાતામ્ 12| અવઘ્ના:
13 | પુનીમ 14| નાનીયાતમ્
15 | તૃળીતામ્ 16| અમૃત્તીવ
17 | વૃત્તિ 18| પ્રથ્નીયામ્
મૂળધાતુ
[2] ખૂટતી વિગતો પૂરો ઃ
નં. અર્થ
1
2
3
4
પાઠ ૮
અમે બે ભેદ કરીએ છીએ.
તેં ચીર્યુ હતું.
તેઓએ છેલ્લું હતું.
તમે હિંસા કરો છો.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
ગણ
પ
કાળ | પુરુષ | વચન અર્થ
રૂપ મૂળધાતુ ગણ પદ કાળ પુરુષ વચન
૧૩૦
પાઠ-૨/૮
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
નં. અર્થ
રૂપ મૂળધાતુ ગણ પદકાળ પુરુષ વચન 5 | અમે બધાંએ સળગાવ્યું હતું. 6 |તમે બે જમો છો. 1 |તે બેએ જોડ્યું હતું. | હું સંબંધમાં આવું છું. તેણે નીમ્યું હતું.
તમે બધાંએ ચીર્યું હતું. inતું છેદે છે. 12] મેં ખાંડ્યું હતું. 13|તે અટકાવે છે. 14મારે ખરીદવું જોઈએ. 15 તે બે ખાઓ. 16 તમે બેએ ચોર્યું હતું. 17| તેઓ કાપે છે. 18| અમારે બેએ પૂરવું જોઈએ. [3] કૃદન્ત પૂરો:| નં. ધાતુ હેત્વર્થ સંબંધક વર્તમાન વર્તમાન કર્મણિકર્તરિ તવ્યની
| કર્તરિ, કર્મણિ, ભૂત ભૂત
| =
+
4
6 -
|
હે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૦ ૧૩૧ ૦
પાઠ-૨/૮
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
[4] આપેલ વિગત મુજબ રૂપ બનાવો :
1. fમ – વર્તમાનકાળ, પ્ર. પુ. દ્વિ. વ. = 2. યુન્ - હ્યસ્તનભૂતકાળ, દ્રિ. પુ. બ. વ. = 3. પિંડ્યું - હ્યસ્તન ભૂતકાળ, તૃ. . હિં. વ. = 4. હિંમ્ - વર્તમાનકાળ, દ્ધિ. પુ. દ્ધિ. વ.
5. સ+પૃદ્ – સ્તન ભૂતકાળ, તુ. પુ. બ. [5] રૂપ પૂરો :1. બ્ધિ _ _ _ _ _
મgh- _
आज्व
| | |
_| || | |
|| | |
| | |
| | | | | | |
भनक्षि
_
|
अभुक्त
છે
કે એક
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
चेष्टा परस्य वृत्तान्ते, मूकान्धबधिरोपमा । उत्साहः स्वगुणाभ्यासे, दुःस्थस्येव धनार्जने ॥
[અધ્યાત્મસાર) જ્ઞાનગર્ભિત વૈરાગ્યનું લક્ષણ :
પરની બાબતોમાં – બાહ્ય બાબતોમાં મૂંગા-આંધળા-બહેરા જેવી ચેષ્ટા હોય અને પોતાના આંતરિક સગુણવૈભવને ખીલવવાના અભ્યાસમાં – પ્રયત્નમાં, ગરીબને ધન કમાવવામાં જેટલો રસ હોય તેટલો, રસ – ઉત્સાહ – રુચિ હોય.
-
- -
સિક સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
- ૧૩૨ •
જ પાઠ-૨/૮ ®
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] पूटता विगतो पूरी :न. | पातु मग/५/पुरुष/वयन/4. आय.(भू.1.0
विध्यर्थ |
क्षुद्
अञ्
हिंस्
• Pada Pawa -
- www.woad own
15 | सम+पृच्
17 | विद् 18 | वृज् [2] नीयन। तरि वायोने महिमा ३५iतरित रो :
1. अहं कर्माणि अक्षुणदम् । 2. असुरः तौ छिन्द्यात् । 3. सः सुखं भुनक्तु । 4. दयालुः वृजिनैः समं सङ्गं वृङ्क्ते । 5. त्वं मां रुन्द्धि। स२८ संस्कृतम् - ४ . १33 .
2416-२/ 3
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
[3] बैंसमां मापेक्षा यातुन। समान३५थी पाली ४या पूरो :
1. क्षुन्थ - (अङ्ग्) 6. भक्तः - (हिंस्) 2. ऐन्धत - __ (तृह) - 7. उन्धीवहि - __ (युज्) 3. छिनदै - ___ (भिद्) 8. समपृञ्च्व - ___ (खिद्) 4. भुञ्जीयाः - ___ (पिंष्) 9. विन्दीरन् - ___ (वृज्)
5. शिण्ड्डि - __ [4] आपदा प्रमाणे ३५ जनाको :
SANSKRIT MOBILE
मोगमावो.
(वृ
1 हिं (ध्वम् /
/छि 2] थाः। 3] थाम्
इ. (ञ्जा 15 ञ्ज
जी
DEEPEACEFEDEEPा ।
| Numbers ३५
1. 159 2. 261 3. 453 4.4568 5. 17 6.247 7.782 8. 968
म
[7] स्वः) 8] न्दी
धै /
ताम्
9.393
[5] ३५ पूरो :
1. विनदै
पिनषाम
। । ।।
। । ।
4. तृणहानि
। । । । । ।
अवृणक्-ग्
** स२८ संस्कृतम् - ४
. १३४ .
8416-२/८ 3
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] ખૂટતી વિગતો પૂરો નં. | ગુજરાતી અર્થ
1 તું રક્ષા કર.
2
તું હતો.
3
અમે સૂઈ જઈશું.
4
તેઓ કાપે છે.
5
6
7
8
:
તે બેએ કીધું.
તમે બધાં સ્તવના કરો.
મારે સ્તવવું જોઈએ.
તે પ્રકાશે છે.
9 અમે બેએ જોડ્યું હતું. 10 | તમારે બેએ જવું જોઈએ. 11 તું સમાઈ જા. 12 તે ટપક્યું હતું. 13 | અમે બધાં લઈએ છીએ. 14 તે બેએ ભક્ષણ કર્યું હતું. 15 તમે બધાં રસોઈ રાંધો.
પાઠ - ૧૦
16 તેઓ જવા જોઈએ. 17| અમે બે ભણતા હતા. 18| હું શ્વાસ લઉં છું. 19| તે શ્વાસ લેશે.
|20| તમે બે રડો.
21 | અમે બધાં સૂઈ જઈએ છીએ. |22 | તમે બધાં જન્મ આપો.
23| તેઓ અવાજ કરશે. 24 અમે બેએ ખાધું હતું. 25 | તે બે સ્નાન કરે છે. 26 | તારે આપવું જોઈએ. 27 | હું વિશ્વાસ રાખું.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
રૂપ મૂળધાતુ ગણ પદ કાળ પુરુષ વચન
૭ ૧૩૫ ૦
જ્ર પાઠ-૨/૧૦
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
[2] કૃદન્તો જણાવો :
1. અસ્
2. નુ
3. સ્તુ
– સંબંધક, હેત્વર્થ, ય
4. બ્રૂ
– વર્તમાન કર્મણિ, સંબંધક, ય
5. સૂ
– કર્તરિભૂત, હેત્વર્થ, વ્ય અનીય, વર્તમાન કર્તરિ, કર્મણિભૂત =
6. વ્
1. ગર્ભ
- તવ્ય, અનીય, ય
8. અધિ+રૂ - કર્તરિભૂત, વર્તમાન કર્તરિ, વર્તમાન કર્મણિ 9. શૌ – હેત્વર્થ, સંબંધક, કર્મણિભૂત
વર્તમાન કર્મણિ, કર્મણિભૂત, તવ્ય – વર્તમાન કર્તરિ, કરભૂત, અનીય
[3] રૂપ ઓળખાવો :
1. તુ
2. બ્રૂ
3. દુ
4. નુ
5. સ્વપ્
6. શ્વસ્
7. નસ્
8. સૂ
9. શી [4] સરખા રૂપોથી ખાલી જગ્યા પૂરો
:
1. અપાતન્
2. માથ
વર્તમાનકાળ, દ્વિ. પુ. બ. વ. – ચસ્તનભૂતકાળ, પૃ.પુ. દ્વિ. વ.
- વિધ્યર્થ, પ્ર.પુ. એ. ૧. આજ્ઞાર્થ, પૃ. પુ. એ. વ. ચસ્તન ભૂતકાળ, દ્વિ. પુ. એ. વ. વિધ્યર્થ, પ્ર. પુ. બ. વ. આજ્ઞાર્થ, પૃ. પુ. બ. વ. - વર્તમાન, દ્વિ. પુ. દ્વિ. વ.
આજ્ઞાર્થ, પ્ર. પુ. દ્વિ.વ.
3. ત્રાતામ્
4. રાતઃ
5. અપ્લાન્
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
(થમ્)
(બ્રૂ)
()
()
(અધિ+F)
=
૦ ૧૩૬ ૦
।।।।।।।।
।। ।। ।। ।।
6. સ્વાત
7. માન્તિ
8. સ્નાદિ
9. અયાત્
–
--
(શી)
(અસ્)
પાઠ-૨/૧૦
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
[5] રૂપ પૂરો
:
1. અસ્તવન્
4.
सूताम्
2. સીય
केचिद् अज्ञानतो नष्टाः,
केचिद् ज्ञानावलेपेन,
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
5.
केचिद् नष्टाः प्रमादतः ।
केचिद् नष्टैस्तु नाशिताः ॥
[સુભાષિત]
કેટલાંક લોકો અજ્ઞાનથી નાશ પામ્યા આત્મિક ગુણસમૃદ્ધિથી
વંચિત રહ્યા.
૧૩૭
अशेथाः
-
ब्रुवताम्
કેટલાંક પ્રમાદથી નાશ પામ્યા,
કેટલાંક જ્ઞાનના અભિમાનથી નાશ પામ્યા.
કેટલાંક આ ત્રણથી નષ્ટ થયેલને નાયક તરીકે સ્વીકારી નષ્ટ
થયા...
પાઠ-૨/૧૦
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] ખૂટતી વિગતો પૂરો ઃ
|નં. |રૂપ
1
2
3 मृष्ठ
પેરા:
45
ह्रुवाथाम्
ईडीत
उष्टाम्
शासानि
6
7
8
9 आस्व
आशासीवहि
चकासति
10|વશ્ર્વ
11 | વરિદ્રિયાતામ્
12 | નાટ્ટમ:
13 | અવડ્વર્ 14 | ઞધીયાથામ્
15 | ઞયન્
અર્થ | મૂળધાતુ ગણ પદ કાળ
પાઠ - ૧૧
[2] ખૂટતી વિગતો પૂરો ઃનં. |ગુજરાતી અર્થ
1 તેઓએ છૂપાવ્યું હતું.
2
તું શાસન કરે.
3
અમે બે ગરીબ થઈએ છીએ.
4
5
6
7
8
9
તું વખાણ કર.
અમે ઈછ્યું હતું.
તેઓ જાગ્યા હતા.
અમારે બેએ સાફ કરવું જોઈએ.
અમે ભણ્યા હતા.
તમે બે રાજ કરો છો.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
પુરુષ | વચન
રૂપ મૂળધાતુ ગણ પદ કાળ પુરુષ વચન
૦ ૧૩૮ ૦
પાઠ-૨/૧૧
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
નં. | ગુજરાતી અર્થ
રૂપમૂળધાતુ ગણપદકાળપુરુષ વચન | 10/त बोलो. 11 | तेसो य छे. 12 | अभे पडेथु तुं. 13 | तमे वे प्रशशो. 14 | तमेसो . |15 | तेसो ॥२॥ २॥ छ. [3] सायुं हन्त ५संह रो :
1 मष्टुंम्, मर्जितुम्, माष्टुंम् 2 वशत्, उश्नुवत्, उशत् 3 ख्यतुम्, क्शतुम्, क्शातुम् 4 हूतुम्, ह्नोतुम्, नुतुम् 5 शिष्ट्वा, शास्त्वा, शिसित्वा 6 जागृतुम्, जागरितुम्, जागर्तुम् 7 ईडत्, ईड्यत्, ईडान 8 वस्यमान, वश्यमान, वसिमान
9 आसीत, आसीन, आसिन [4] आपेस ३५५छी ४ ३५ भावतुं डोय तेनाथी पारी ४२॥ पूरो :
६.. आसे - आस्वहे 1. चक्षाथाम् -
6. वशाम 2. ईडिध्वम् -
7. शास्सि 3. ऐड्ढ्व म् -
अचकास्म 4. अवट-ड् -
9. अदरिद्रिताम् - 5. मृष्टः [5] ३५ पूरो :
12. अजागरम् _ _ |3.
1.
दरिद्रिहि
।। । ।
। । । ।
1
वश्मि
_
_
| 5.
-
-
|
शास्तु
__
_
स२८ संस्कृतम् - ४
. १३८ .
8416-२/११ 8
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
છે.
છે G ... «
ન્ગ
H
R
8
છાપ
चकास
2 3 4 2 સે છે એ છે
આ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૦ ૧૪૦ ૦
م له
می به
ه می
م به
م به
نه به م م
می
له می له
به به
به به
به به
م به
ه هی
م به
به به
به به
هم به
ه به
ه مه
ه م
ه به
ه به
ન ધાતુ [1]ખૂટતી વિગતો પૂરો:
અર્થગણપદ પુરુષ વચન વ. કાળu.ભૂ.કા. આજ્ઞાર્થ વિધ્યર્થ
- પાઠ - ૧૨ તે
પાઠ-૨/૧૨
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
નં. ધાતુ
24 | સ્વપ્
25 | શ્રૂ |26|અધિ+રૂ
27 |3વ્
[3] રૂપ પૂરો 1. ોઢ
અર્થ ગણપદ પુરુષ વચન વ. કાળ હ્ય.ભૂ.કા. આજ્ઞાર્થ વિધ્યર્થ
4.
[2] સાનિકા જણાવો :
1. દ્વિğિ 2. ધુશ્ર્વ 3. બધુધ્વમ્ 4. સુધામ્ 5. લૌદ્દિ
:
0 0
2.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
” જી
૨
૧
૧ ૨
अहन्
द्वेषाम
5.
वेत्ति-वेद
षड् दोषाः पुरुषेणेह, हातव्या भूतिमिच्छता । निद्रा तन्द्रा भयं क्रोधः, आलस्यमतिमानिता ॥
3.
૦ ૧૪૧ ૭
[સુભાષિત]
છ દોષો, આત્મિક ઐશ્વર્યની ઈચ્છા રાખનારા પુરુષે ઘટાડવા જોઈએ - છોડવા જોઈએ ઃ નિદ્રા, તંદ્રા (આરબ્ધ સત્કાર્યમાં અનુત્સાહ પ્રેરિત ઝોકા), ભય, ક્રોધ, આળસ અને અહંકાર.
लि
પાઠ-૨/૧૨
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ પાક - ૧૩
૦ |
૦
ه
[1] ખૂટતી વિગતો પૂરો :નં. |ગુજરાતી અર્થ મૂળધાતુ ગણપદપુરુષ વચન વ. કાળ ઘ.ભૂ.કા.આજ્ઞાર્થવિધ્યર્થ 1 સૂવું 2 રિડવું 3 શ્વાસ લેવો
જન્મ આપવો સૂઈ જવું સ્તવવું
૦
ه
૦
ه
૦
ه
૦
ه
૦
ه
1 ભણવું 8 |ઝરવું
૦
ه
દોહવું
૦
ه
૦
ه
૦
ه
૦
ه
૦
م
૦
له
૦
له
૦
م
૦
هی
0
૦
12|ગરીબ થવું 13 ઈચ્છવું 14 શાસન કરવું 15|રાજ કરવું 16 વખાણવું 17 શોક કરવો 18| હણવું 19|જોડવું 20 ખાવું 21બોલવું 221વખાણવું 23/જાણવું 24|ઢષ કરવો 25)પહેરવું 26જાગવું 27|સાફ કરવું જ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
هی هی هی هی
૦
૦
૦
ه
૦
ه
૦
م به
૦
૦
له به |
| 0
• ૧૪૨ ૦
જ પાઠ-૨/૧૩૨
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
[2] नीथेन वायोने भएमा ३vidरित रो :___1. शुभस्वप्नस्य दर्शने निशायां जागृयात् ।
2. सारमेयोऽस्थि लेढि, बिडाला दुग्धमलिहन् । 3. गोपालः गां पयः दोग्धि । 4. ये आगमं शृण्वन्ति, जिनान् स्तुवन्ति, सत्यं ब्रुवन्ति ते मोक्षं लभन्ते ।
5. अहं तुभ्यं न द्वेष्मि किन्तु मत्पापेषु द्वेष्मि । [3] तरि ३५ने समान पुरुष/वयन/amu । ३५ सयो :
1. श्रातः - __ 4. अशेत - ___ 7. ब्रूध्वम् -. 2. असुवाताम् - __ 5. अदरिद्रात् - ___ 8. ऐट्ट -
3. रुयात् __-__ 6. रोदितु - _ 9. स्वपितु - [4] वय्ये सावता मस२ ३५ोथी पाली ४२या पूरो :
1. नीथाः, 2. अध्यैवहि, _, __, __, अध्यध्वम् 3. ब्रवाणि, __, __
__, ब्रूतम् 4. स्तुवे, 5. शेष्व, _
__, __, शेरताम् [5] ३५ पूरो :1. अस्थि
औच्यथाः
- ___, घ्नीरन्
, स्तुध्वे
। । । । । । । । ।। । । । । । ।
। । । । । । । । । । । । । । । ।
। । । । । । । । । । । । । । । । । ।
ख्यायताम्
अधीयेत ____
KK
स२८ संस्कृतम् - ४
. १४३ .
पा8-२/१33
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] ખૂટતી વિગતો પૂરો નં. |ગુજરાતી અર્થ
1. મેં લીધું હતું. 2. |તે ધરશે.
3. |તું સમાધાન કરે.
4. |અમે બે કરીએ છીએ.
5. |તમે બેએ ધ્યાન આપ્યું હતું.
6. |તેઓએ રાખી મૂકવું જોઈએ.
17. |તમે બંધ કરો.
8. |તે બે બંધ કરે છે.
9. અમે બધાંએ છોડ્યું હતું. 10 મારે પહેરવું જોઈએ. 11 |તે આપે.
12|તું આશરો આપે છે.
13 અમે બે ડર્યા હતા.
14 તમે બે ભાગો છો. 15 તે વિશેષ રીતે સમજાવે છે.
[2] ખૂટતી વિગતો પૂરો ઃ
નં. | રૂપ
1
पिदधीहि
अबिभ्राथाम् विधत्ताम्
પાઠ ૧૪
3
|4 | ઞવપ્ને
5
6
7
समादध्याताम् अवादध्महि
निधेहि
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
રૂપ મૂળધાતુ ગણ પદ કાળ પુરુષ વચન
અર્થ મૂળધાતુ | ગણ પદ કાળ પુરુષ વચન
૭ ૧૪૪ ૦
પાઠ-૨/૧૪
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
नं. | ३५
અર્થમૂળ ધાતુ ગણ, પદ, કાળપુરુષ વચન 8 | अपिदधति 9 | पर्यदधि
ददाथाम् जह्याव | धद्ध्वे | 13 | अबिभयुः |14 | संधियामः
| विरमति [3] सापनि ४॥वो :
1. बिभीमः 2. अजहाम् 3. धत्स्व 4. बिभृष्व 5. धद्ध्वे [4] शोभा पोवायेर ३५ शोधा आढो :
1. भ्रा थाम् अ धा बि दा दे = __ 2. अ ध द द्वः ध्व 3. द दा दी दु ताम् याम् या 4. क ध दी धा त्थः 5. भ्री भ्रा बि बी द रन् 6. भ भा युः अ आ बि 7. स आ मा धद् ध्वम् 8. भृ बि भ रा रै धा
9. दा हि दु दे दि हु [5] ३५ पूरो :1. -
- - |2. अददि बिभृहि _ _
| | |
। । ।।
4.
__
_
| 5. दधानि
जह्याव _
_
* કૌંસમાં લખેલ સંખ્યા રૂપના અક્ષરોની સંખ્યા જણાવે છે.
स२१ संस्कृतम् - ४ . १४५ .
५४-२/१४०
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
૦
0
૦
4 4 - 5 | 8 શું ? નૈ ના ન્ય
૦
૦
૦
૦
[ પાઠ - ૧૫ [1] ખૂટતી વિગતો પૂરો :નં. મૂળધાતુ અર્થ ગણ પદ કાળ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન
વર્તમાન | હ્ય ભૂ.કા./ આજ્ઞાર્થ વિધ્યર્થ | વર્તમાન | હ્ય.ભૂ.કા. વિધ્યર્થ આજ્ઞાર્થ વિધ્યર્થ હ્ય ભૂ.કા. આજ્ઞાર્થ વર્તમાન વિધ્યર્થ આજ્ઞાર્થ
હ્ય ભૂ.કા. ૧ [2] ખૂટતી વિગત પૂરો:નં. અર્થમૂળધાતુ ગણપદપુરુષ વચન વ.કાળા. ભૂ.કા.આજ્ઞાર્થ વિધ્યર્થ 1 લાજવું 2 ભરવું 3 જવું 4 સ્વચ્છ કરવું 5 જૂદું પાડવું 6 ઘેરી લેવું 7 જવું
|માપવું 9 હિમવું છે સરલ સંસ્કૃતમ્ -૪ ૦ ૧૪૬ ૦
પાઠ-૨/૧૫
૦
૦
0
کی
به کی به
به به به به
م
هی به به
هی هی به به
به
می
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
[3] કૃદન્ત પૂરો:નં. મૂળ ધાતુ હેત્વર્થ સંબંધક વર્તમાન વર્તમાન કર્મણિ, કર્તરિ, વિધ્યર્થ
કર્તરિ | કર્મણિ | ભૂત | ભૂત કૃદન્ત
निज
-
નં
૪
6
6
-
ઇ
[4] કર્તરિ રૂપોને સમાન કર્મણિ રૂપ લખો :1. વિવું –
6. મિમીતાનું – 2. ધમ્ -
7. નાતામ્ - 3. પિપૃવ –
8. વિમરમ – 4. ઉપૂર્થ -
9. નેનેન્મિ 5. નિર્દૂત – [5] રૂપ પૂરો :1. _
मन्थानम्
-
| | | | | | | |
| | | | | | | | | | | | | | | |
| | | |
| | | | | | |
પ્રક ૧૪૭ •
છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
ઉપાઠ-૨/૧૫9
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
N
० भनोयन याने परीक्षा - २ [08:६ थी १५]
[Marks - 1001 [1] संस्कृतनुं गु४राती रो :
_ [18] 1. तपस्विनः स्वं जानन्ति, गुणान् गृह्णन्ति, दोषान् मीनन्ति, पापं
लुनते, कर्माणि मृद्नन्ति, आत्मनि लिनन्ति, मोक्षञ्च वशीकुर्वन्ति,
धन्यास्ते, नमस्कुर्महे वयं तान् । 2. अधूनोत् क्रोधम्, अधुनोद् मानम्, अधुनाद् मायामधुवल्लोभं जिनो
व्यधूनयत् प्रमादम्, अधवदसत्यम् । ततश्च प्राप्नोत् केवलज्ञानम् । 3. येन भोगा भुक्ताः सोऽपि न तुष्टः, येन च भुज्यमानाः सोऽपि न
सुखी, ये भोक्तुमिच्छन्ति तेऽपि व्याकुलाः, किन्तु यैः भोगास्त्यक्ताः
ते श्रमणाः सुखिनः सन्ति, अतः भोगाः न भोग्याः किन्तु त्याज्याः । 4. दयालुर्वृजिनैस्सम सङ्गं वृङ्क्ते, उत्तमो जनो वृषलैस्सार्धमालापं
वृणक्ति, न सज्जनैः साकम्, यथा रोग्यपथ्यं वर्जति किन्तु अगदं न
वर्जयति । 5. 'त्वं तृण्ढि, रुन्द्धि, पिण्ड्डि, छिन्त्स्व, क्षुन्द्धि, भिन्त्स्व, हिन्धि, इन्त्स्व'
एतादृशी भाषा सावद्यभाषा कथ्यते । तां वृङ्ग्धि त्वम् । 6. सर्वं त्वदीयं लाहि, मा लाहि, यतः दानस्याऽतीव माहात्म्यम्, विश्वे
सूर्य इव दानं भाति, दानमपकीर्तिं दाति, लोका दानं नुवन्ति । 7. यथा काष्ठं च काष्ठं च, समेयातां महोदधौ ।
समेत्य च व्यपेयाताम्, तद्वद्भूतसमागमः ॥ 8. सर्वं ख्येयं बिभीषणेन क्शातम्, मन्त्रिणोऽपि व्याख्याय विरताः,
मन्दोदर्यपि व्याक्शातुं प्रायतत, किन्तु दशाननो जानकी न प्रत्यर्पितवान् । 9. सहसा विदधीत न क्रियामविवेकः परमापदां पदम् ।
वृणते हि विमृश्य कारिणं गुणलुब्धाः स्वयमेव सम्पदः ॥ [2] गु४२।तीनुं संस्कृत से :
[18] 1. જે પોતાના જ્ઞાનથી ગર્વિષ્ઠ થાય છે તેનું જ્ઞાન પણ ખંભિત થઈ જાય છે.
2. माननी पू00 माटे श्रेष्ठ भने भोंचा यन्नने अभे परीक्षा में छीमे. * स२८ संस्कृतम् - ४ . १४८ .
परीक्षा-२
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
3. જેમ લોકો છાશને મથી માખણ મેળવે છે તેમ સાધુઓ શાસ્ત્રોને મથી
તત્ત્વોને મેળવે છે. 4. વિચારીને બોલવું. કારણ કે સજ્જનો બોલીને ફરી જતા નથી. 5. તું તારી જાતને જાણ, દોષોને કાપ. કારણ કે આ રીતે જીવ પાપને
કાપી મોક્ષને મેળવે છે. 6. શ્રમણોની સાથે સંપર્કમાં રહેલો હું દીક્ષા લેવા માટે સમર્થ થયો. 1. તીર્થકરો મનથી જ અનુત્તર દેવોની શંકાને છેદે છે અને વચનથી
માનવોની શંકાને છેદે છે. 8. ગુરુને પણ મારીને અને નાનાઓને છળથી ઠગીને જે રાજય ગ્રહણ
કરાય છે તે મોટું પણ મને ન હો. 9. હે નાથ ! હું તારો નોકર છું, દાસ છું, સેવક છું, ચાકર છું. ‘હા’ – એ
પ્રમાણે તે સ્વીકારી લે. આના પછી હું નહીં બોલું. [3] ખૂટતી વિગત પૂરો :
[9] નિં.1 ધાતુ અર્થ ગણ પદ કાળ પ્રયોગ પુરુષ એ.વ. દ્વિ.વ.બ.વ.
વર્તમાન કર્તરિ अधि+इ
હ્યસ્તન | કર્તરિ प्र+अन्
આજ્ઞાર્થ | કર્તરિ
1. |
| - નં
|
૦
૦
૦
૮ +
वृज्
વિધ્યર્થ | કર્તરિ
૦
૦
૦
6 6 F
૦
૦
%
5 49.
|
I9]
વર્તમાન કર્તરિ હ્યુસ્ટન | કર્તરિ આજ્ઞાર્થ| કર્તરિ
વિધ્યર્થ | કર્તરિ 9. |
Uસ્તન કર્મણિ | ૧ [4] ખૂટતી વિગત પૂરો:નં. અર્થ ધાતુ ગણપદ કાળ પ્રયોગવચન પ્ર.પુ.દ્ધિ. પુ.પ્ર.પુ. 1.| ખેદ પામવું
હ્યસ્તન કર્તરિ 2.અતિ લોભ કરવો
આજ્ઞાથી કર્તરિ, 3. હોમવું
વિધ્યર્થ કર્તરિ, 4. સ્વચ્છ કરવું
વર્તમાન કર્તરિ 5. સ્નાન કરવું
વર્તમાન કર્તરિ આ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪ ૦ ૧૪૯ ૦
પરીક્ષા-૨ છે
به به هی با
ه
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
નિ.અર્થ - ધાતુ ગણપદ કાળ પ્રયોગવચન પ્ર.પુ..િપુ.સ્વ.પુ. 6. દોહવું
ચસ્તન કર્તરિ ૧ 1. ઢિષ કરવો
આજ્ઞાથી કર્તરિ ૧ . જન્મ આપવો
વિધ્યર્થ કર્મણિ, ર 9. દૂર કરવું
વર્તમાન કર્તરિ ૩ [5] સાધનિકો જણાવો :
[9] 1. નેટું 4. દિક્ષ્ય | | 1. વિમીયાતનું 2. મધ | 5. દિડુિં 8. નહીત
3. પુષ્યમ્ | 6. વિપ્રથાઃ | 9. અધધ્યમ્ [6] વાક્ય સુધારોઃ- [ક્યા નિયમથી? – તે જણાવવું.
[5] 1. સો દિ એ મિત્ર 2. પિતૃસાર્ધ પુત્રો ચિતે ! 3. યૂર્ય ધનાનું વૃન્ત ! 4. વારિમાનય |
5. વં નિનમ્ રૂટ્ટામ્ | [7] સરખા રૂપ વડે ખાલી જગ્યા પૂરો :
[18] वश् નિમ્
वक्षि
अनेनिज्म
- G K - 4
नेनिजै
6 +
नेनिज्याम्
6 =
अतृण्ढाम्
મક સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
• ૧૫૦ •
પરીક્ષા-૨ છે
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
[8] આપેલ નંબરના ખાનામાં રહેલ શબ્દમાંથી કોઈ પણ એક શબ્દ ચૂંટી રૂપ કે
गृहन्त जनावो :
[9]
अ
1 क्षी
उ
SANSKRIT MOBILE
ध
4 च
ड्वम्
गृ 7 दि
ष्ठ
[9] ३५ पूरो
1.
3.
4.
अ
[2] ऐ
पि
या
[5] ष्ठ
णे
न्धी
8 ताम्
पू
:
अस्तुतम्
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
हि
उ 3
ध्वम्
तृ
6 जा
पिं
या
9 थाम्
ताम्
वेविषतु
पथः
1. 283
2. 24
3. 15
4. 3859
5. 657
6. 67
7. 143
8. 2679
9. 4198
2.
5.
• १५१ •
एधि
गोषु
પરીક્ષા-૨
[5]
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
EFINM T ॥ ७ - 09EC
| पा6 -१६ [1] पूटती विगतो पूरो :નં. રૂપ | અર્થ | મૂળધાતુ | ગણ | પદ | પુરુષનું વચન
पठितास्मः पातास्थः वन्दितारः तरितास्मि मन्ताध्वे क्लमिता मङ्क्तास्वः पालयितासि क्षालयितारौ
धावितास्मः 11 लङ्घितासाथे
स्रष्टारः लोभितास्मि
एषितास्थ 15| देविता 16| लेप्तास्वहे 17| मृगयितासे | 18| पर्चयितारौ [2] भूटती विगतो पूरी :નં. મૂળધાતુ અર્થ ગણ પદ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન
|2 | सह
3 | भुज् 4 | बुध् * स२० संस्कृतम् - ४
. १५२ .
8416-२/१६७
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
મૂળધાતુ |અર્થ ગણ પદપુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન
कृष्
ه به
می به
.
می
अर्ज परा+अय् सेव्
रम् [3] ३५४ual :- [३५] स्तन भविष्याना ४ सवान।]
1. हिंस् - वि.पु. ५.१. = ___ | 6. पुष् - द्वि.पु. . १.= 2. अञ् - तृ.पु.वि.. = _| | 7. बन्ध् - प्र. पु.द्वि.व. = 3. इन्ध् - प्र. पु. मे. 4. = __ | 8. ऋ - तृ. पु. १. प. = __ 4. ब्रू - द्वि.पु. दि.१. = ___|9. भ्रम् - प्र. पु.५.५.
5. प्सा - तृ. पु. अ. 4. = __ [4] उभस२ सावत। वय्येन। ३५ो पूरो :1. यतितासे,
_, __, __ 2. ध्यातास्मि,
_, ध्यातास्थ 3. स्थातास्वः,
_, स्थातास्थ 4. रोचितास्वहे,
रोचिताध्वे
____, ईक्षिताध्वे 6. रोढासि, 7. मोदितास्महे, 8. कम्पिताहे,
,कम्पिताध्वे 9. ह्वातासि, _
_____
____, ह्वातारः [5] ३५ पूरो :1. __ _
2. - वनितासे
यतितारौ
5. इक्षिताहे, __
_
'ढारी
-' -- __, मोदिता
-
-
-
- |3. साद्धास्मि
शक्तास्मः | 5. _ वरितास्वहे
।।
स२१ संस्कृतम् - ४
. १५3 .
पाठ-२/१६
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
( પાઠ - ૧૭
[1] ખૂટતી વિગતો પૂરો - રૂિપ માત્ર શ્વસ્તન ભવિષ્યકાળના જ લખવા.] નં. | મૂળધાતુ અર્થ| ગણ પદ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન
هی به به
هی به به
به
به
अधि+इ
می له
م
مر
ه به
می هی
ه
ه
ه ب
می به
م
રોજ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૦ ૧૫૪ ૦
પાઠ-૨/૧૭
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
મૂળધાતુ
|અર્થ | ગણપદ પુરુષ એકવચન, દ્વિવચન બહુવચન
| गुप्
याचा
[2] स२५ स२५॥ ३५ो यो :
B
1. क्रेतास्मि
-
ग्रहीता
3. क्रेतास्थ
ग्रहीतास्वः
5. क्रेतासि
ग्रहीतारः
ग्रहीतास्थः
7. क्रेतास्मः 8.
9. क्रेतारौ [3] ३५ पूरो :1. मातास्मि
_
_|2.
मदितासि
.-
-
--
।। ।। ।
। । ।
3 - --
क्षोभिता 6. तर्हितास्मि _
4. __ तनितास्वहे _|5. खेत्ताहे
___
। । ।
___ ___चकासितास्मः 9. स्वप्तास्मि
। । ।
एतास्थः
।।। । । ।
* । । ।
। ।।
है स२९ संस्कृतम् - ४
. १५५ .
पा6-२/१७ 3
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] छूटती विगतो पूरो :
સામાન્ય ભવિષ્યકાળ ક્રિયાતિપત્યર્થ
नं. भूणधातु अर्थ गए। पुरुष जे.व. द्वि.व ज.व खेव द्वि.व ज.व
૧
1
2
3
4
5
6
7
8
9
अज्
इन्ध्
तन्
ग्रन्थ्
द्विष्
हा
शक्
श्रु
10क्षण्
ho
1.
2.
3.
11 क्रुध्
12 पुष् 13 छो
14 सृज्
पाठ - १८
रक्षू
रक्षिष्यावः
3
૧
૨
3
૧
૨
3
૧
3
15 स्पृश् 16 मुच् 17 चिन्त्
૧
ર
18 वृत्
3
[2] આપેલા ધાતુના રૂપ પ્રમાણે બાકીના ધાતુના તેવા જ રૂપો લખો :
नं.
त्यज्
दृश् मद् (माद्)
आप्
सरस संस्कृतम् - ४
४
૨
3
૧
M
अत्यक्ष्यतम्
द्रक्ष्यथ
• १५६ •
પાઠ-૨/૧૮
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
नं.
रक्ष
4.
5.
6.
7.
8.
9.
अरक्षिष्यम्
10. अरक्षिष्याम
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
त्यज्
त्यक्ष्यन्ति
त्यक्ष्यथः
अत्यक्ष्याव
रक्षिष्यति
[3] संस्कृतनुं गु४राती डरो :
दृश्
द्रक्ष्यसि
अद्रक्ष्यत्
द्रक्ष्यतः
1. यदि अवनिष्यथाः तर्हि अदास्यत ।
मद् (माद् )
अमदिष्यन्
अमदिष्यः
मदिष्यामः
अमदिष्यताम्
૧૫૭
2. यदि अवन्दिष्यध्वं तर्हि अलप्स्यध्वं मोक्षम् ।
3. यदि मितमजक्षिष्याम तर्हि रोगः अनशिष्यत् ।
4. यदि नाऽक्रोत्स्यन् तदा न अयोत्स्यन्त ।
5. यदि सत्यम् अवक्ष्यत तदा जनाः युस्माषु व्यश्वसिष्यन् । [4] सायुं ३५ पसं६ डरो :
1. अर्जुष्यथः, अर्क्ष्यथः, अर्जिष्यथः
2. पलायिष्येथाः, पलायिष्यथाः, पलायिष्याथाः
3. सेविष्येथे, सेवस्येथे, सेवास्येथे
4. रंस्येध्वे, रंस्यध्वे, रमिध्वे
5. अलभ्स्यावहि, अलम्भावहि, अलप्स्यावहि સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
आप्
आप्स्यामि
आप्स्यत
५४-२/१८
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
6. नीयेथ, निष्यथ, नेष्यथ
7. कम्प्स्यन्ते, कम्पिष्यन्ते, कम्पस्यते
8.
अह्वास्ये, अह्वास्यि, अहूस्ये
9. अश्लाघ्येथाम् अश्लाक्ष्येथाम् अश्लाघिष्येथाम्
[5] ३५ पूरो :
1.
2.
3.
4.
ம்
अभ्राजिष्यत
हिंसिष्यसि
अशेक्ष्यत्
अ
धोक्ष्यते
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
• १५८ •
पा४-२/१८९
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
16 - १८
[1]पूटती विगतो पूरो :- [३५ो इस मशी.न. ४ १w.] નં. | મૂળધાતુ | અર્થ ગણ પદ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન
मृश् विद् [विन्द
می
ه به
क्षिप् विश्
هی بم
به
مه به
له
مه به به هی بم به
مه به به
क्षिण
साध् |दा [यच्छ्। 17 | वन्द् |18 | वृध् [2] आपेला पातुन। ३५ प्रमाणे पाहीना थातुन ते ४ ३५ो सपो :न. शुभ
| जागृ । ऋ । मन् | अश | शोभिषीयास्थाम्
जागर्यास्म
अर्यात्
मंसीवहि
अशिषीध्वम् 8418-२/१८
* स२८ संस्कृतम् - ४
. १५८ .
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
|
|
शुभ् । जागृ । ऋ । मन् । अश्
मंसीयास्ताम् अर्यासम्
जागर्याः शोभिषीरन् [3] छूपाये। ३५ शोधी ढो :
1. अ या ट्या क्षी क्ष त् - 2. क्रि यु ध्वम् या त स्तम् - 3. व षी स्थाम् रन् या नु नि - 4. ह्या ह्य स्तु त्स स्त तृ - 5. खि ध्वम् तसु त्स्ये त्सी 6. छि युः द्या स्ताम् सुः 7. क्षु या द्या स्तम् म 8. हिं सी स्या स्थाम् स्तम् - 9. भु या स्थाम् क्षी त
__ [4] [4] ३५ मोगावो :- [भात्र शीर्थन। ३५ो ४ ०४९॥al.]
1. त्य ज् - द्वि.पु...= ___|6. रुह् - प्र. पु.द्वि.व. = _ 2. जीव् - तृ.५.५.१. = ___7. वप् - द्वि.पु. ५. 4.= 3. ह -प्र.पु.मे.. = ___ 8. यत् - तृ.पु.द्वि.प. = 4. लभ् - द्वि.पु.द्वि.प. = _ 9. शिक्ष् - प्र. पु. ७. 4. =
5. याच् - तृ. . मे.. = __ [5] ३५ पूरो :1. - - - |2. गुह्यासम् – –|3. -
- - लङ्घिषीष्ट ।
श्लिष्यात् _ _ 4. - इष्यास्व
5. सिच्यासम्
= = = |
स२८ संस्कृतम् - ४
. १६०.
पा6-२/१८
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] भूटती विगतो पूरो :
:
નં. મૂળધાતુ અર્થ ગણ પદ પુરુષ વચન શ્વસ્તન સામાન્ય ક્રિયાતિપત્યર્થ
आ+शंस्
૧
૨
आ+चम् घ्रा [जि]
1
23456789
4 दंश्
5 धूप्
॥ पाड २०
6 बन्ध्
ज्ञा
W
૧
૨
3
૧
૨
3
૨
3
૧
3
૨
૨
૧
૧
3
उञ्छू
मृग्
[2] संख्या ४गावो :
1. सप्तचत्वारिंशत्सहस्राणि द्वे शते त्रिषष्ट्यधिके योजनानामेकविंशतिश्च
षष्टिभागाः योजनस्य
2. पञ्च योजनसहस्राणि द्वे एकपञ्चाशदधिके योजनशते
3. सप्तचत्वारिंशद् योजनसहस्राणि चत्वारि योजनशतानि त्रिषष्ट्यधिकानि एकविंशतिः च षष्टिभागा योजनस्य
4. विंशतिसहस्राणि अष्टौ शतानि द्वात्रिंशदधिकानि
5. द्वे लक्षे चतुःसप्ततिसहस्राणि पञ्च शतानि
6. चतुर्णवतिसहस्राणि चत्वारि शतानि सप्तत्यधिकानि 7. एकत्रिंशत्सहस्राणि शतमेकं दशोत्तरम्
8. एकत्रिंशत्सहस्राणि शतमेकं द्व्युत्तरम् 9. चतुष्पञ्चाशत्सहस्राणि नवशतानि
10. एकं लक्षं सप्तत्रिंशत्सहस्राणि द्वे शते पञ्चाशदधिके 11. अशीतिसहस्राणि षट् शतानि सप्तत्यधिकानि 12. दशसहस्राणि नव शतानि सप्तनवत्यधिकानि 13. त्रयोदशसहस्राणि सप्तशतानि पञ्चविंशत्यधिकानि
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪ • १६१०
-
-
-
-
-
पाठ-२/२०
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
14. एकत्रिंशत्सहस्राणि एकोनपञ्चाशदधिकानि 15. एकं लक्षं दश सहस्राणि अष्टौ शतानि विंशत्युत्तराणि
16. पञ्चपञ्चाशत्सहस्राणि चत्वारि शतानि दशोत्तराणि 17. एकषष्टिः सहस्राणि त्रीणि शतानि पञ्चोत्तराणि
18. एकचत्वारिंशत्कोटयः अष्टसप्ततिर्लक्षाणि चत्वारि सहस्राणि सप्त शतानि त्रिषष्ट्यधिकानि
19. पञ्च कोटयः त्रीणि लक्षाणि एकत्रिंशत्सहस्राणि षट्शतानि अष्टचत्वारिंशदधिकानि -
20. विंशतिः कोटयः त्रयोदशलक्षाणि षड्विंशतिसहस्राणि पञ्चशतानि द्विनवत्यधिकानि
21. एकं लक्षमेकषष्टिसहस्राणि एकषष्ट्यधिकानि कोटीनां तथा सप्तविंशतिर्लक्षाणि षट्त्रिंशत् सहस्राणि
22. पञ्चविंशतिर्लक्षाण्यष्टाशीतिः सहस्राण्येकं शतमष्टपञ्चाशदधिकम् -
23. विंशतिसहस्राणि पञ्चाधिकानि योजनानां षोडशभागीकृतस्यैकस्य योजनस्य त्रयोदशभागाः
24. त्रीणि लक्षाणि षोडश सहस्राणि द्वे शते सप्तविंशत्यधिके साधिके योजनानाम् [Ÿजूद्वीपनी परिधि]
25. एकं लक्षमष्टापञ्चाशत्सहस्राणि शतमेकं त्रयोदशाधिकम्
[3] नीयेना सरवाणा जाहजाडी संस्कृतमां सजो :
Note : 12 + 12 = 24 संस्कृतमां
12 12 = 0
12 × 12 = 144
12 ÷ 12 = 1
(1) 262 × 23 = 6026 (4) 510 × 61 = 31110
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
द्वादशसङ्ख्यायां द्वादशसङ्ख्यायाः संकलने चतुर्विंशतिः भवति । द्वादशसङ्ख्याया: (पं.वि.) द्वादशसङ्ख्यायाः व्यवकलने शून्यं जायते ।
द्वादशसङ्ख्यायाः द्वादशसङ्ख्यया गुणने चतुश्चत्वारिंशदधिकशतं भवति । द्वादशसङ्ख्याया: द्वादशसङ्ख्यया भागे
एकं भवति ।
(2) 625 ÷ 25 = 25 (3) 3660 × 30 = 109800 (5) 2268 × 30 = 68040
• १६२ •
પાઠ-૨/૨૦
33
-
"
"
-
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
[4] संस्कृतमां संख्या सजो :
(1) 3660 (2) 315107 (3) 99645 35 uπ (4) 315089 (5) 172678636
[5] ३५ पूरो :
1.
2.
3.
4.
ईक्षिषीय
अकम्पिष्यथाः
स्थास्यामि
खन्यात्
5.
सरल संस्कृतम् - ४
6. अग्रन्थिष्यम्
• १६३
7.
8.
हीया:
घ्रायास्व
पारं तु प्रापयत्येकोऽनुभवो भववारिधेः ॥
[ज्ञानसार]
शक्ष्यावः
એક અનુભવ જ - આત્માનો સાક્ષાત્કાર જ ભવસાગરને પેલે પાર
पहींयाडे छे... नान्यत्
પાઠ-૨/૨૦
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
। पा6 - २१
[1] भूटती विगतो पूरी :नं. |३५ भूपधातु | १० | ५ | अर्थ | पुरुष | क्यन
बुभुजाथे | लुलुभ | चुक्रुधिव ससर्थ दुद्रुह्म तुष्टाव
ददृशुः
शिशाय पप्रतुः
तस्तरिव 11 | तत्यजतुः
ददाथे
| बुबुध | सिष्णेहिथ
16 | युयुधिरे
17 | चुकुपिम
| रुरुचे [2] ३५ सपो :- [मात्र परोक्षन। ४ ३५ सw.] નં. મૂળ ધાતુ અર્થ| ગણ | પદ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન
| Pap
जा
ख्या
6 | भ्रस्ज्
स२५ संस्कृतम् - ४
. १६४ .
06-२/२१
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
નિં. મૂળધાતુ અર્થીગણ, પદ પુરુષ એકવચન દ્વિવચન બહુવચન 7 | द्विष् 8 | सिच 19 | लिह [3] आपेला थातुन। ३५ प्रमाणे पाहीन यातुन तेव। ४ ३५ो समो :न. भिद् । पिष् | ली | अधि+इ | गम् | जि | रक्ष | दिह | बिभिदिवहे पिपिषिम
ललौ
अधिजगाते
जग्मथुः
जिग्य
ररक्षुः
दिदिहे
ररक्षिथ
[4] ३५ मोगावो :
1. विज् - द्वि.पु.. 2. भ्रस्ज् - प्र. पु.द्वि.व. 3. सिध् - तृ. पु. मे.. 4. ष्ठिव् - द्वि.पु. द्वि
5. रिच - प्र.पु. [5] ३५ पूरो :
1. दिदेश
6. विद् - तृ.५.५. 7. विश् - द्वि.पु. मे.व. 8. गहूं - प्र. पु.५.१. 9. श्रु -तृ. .द्वि.
,
।। ।।
। । ।
। । ।
4. निनाय-निनय
- | 5.
_
बभूविव
। । ।
* स२५ संस्कृतम् - ४
• १६५.
पाठ-२/२१ 3
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
। पा6-२२ [1] फूटती वितो पूरी :
| રૂપ મૂળધાતુ | ગણ | અર્થ | પુરુષ | વચન | जुगोढ ऊर्जुनुवथुः पिप्रियिव चिक्रियुः सुषुवे शिश्रय जुहुविम सुष्णविथ सुरुवतुः | युयुव 11 | सिषेविवहे
| जह 13 | दधाविम
चिक्रीडुः 15 | चक्षन्थ 16 | ममज्जतुः
आश 18 | ललवाथे [2] ३५ ५५ो :
મૂળધાતુ | અર્થ | ગણ પુરુષ એકવચન | દ્વિવચન બહુવચન
कम्म् गाह्
3 | ग्रह
** स२८ संस्कृतम् - ४
• १६६ .
516-२/२२
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
મૂળધાતુ | અર્થ| ગણ | પુરુષ એકવચન | દ્વિવચન બહુવચન
ه به
शास् भाष्
مه
वाञ्छ्
به به
जीव् [3] सापेला पातुन॥३५ प्रमाणे पाडीना पातुनते ४ ३५ो सपो :नं.] कृष् | सिध् । हन् | बन्थ् वप् | स्वप् | मृज् | यज्| | 1. | चकृषिव
| सिषिधथुः
लं
बबन्ध
उवाप
सुष्वप्थ
ममृजिम
ईजुः
ममार्ज
[4] शोमा पोवाये ३५ शोधी ढो :
1. रा र जा ञ्ज र थे = 2. जा न ज ह्न थुः = 3. ई जि थुः व वा = 4. म मा मृ ज थुः = 5. सु स्व पि षु थुः प = 6. च पि ऊ पा प = 7. व्य वि वि ध्य ध = 8. त तृ म्व पि प्व = 9. च ष के कृ पृ = __
स२८ संस्कृतम् - ४
. १६७ .
816-२/२२ ॐ
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
[5] રૂપ પૂરો:
1. કર્થનાવ
| | | 8 || 8 | | |
| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
| | | | | | | |
-
-
-
-
-
-
-
----
--
अभिवादनशीलस्य, नित्यं वृद्धोपसेविनः । चत्वारि तस्य वर्धन्ते, आयुर्विद्या यशो बलम् ॥
સુભાષિત] સહુનું અભિવાદન કરવાના સ્વભાવવાળા, સદા માટે વડીલ - વૃદ્ધ - અનુભવી પુરુષોની સેવા કરનાર વ્યક્તિની ચાર વસ્તુ સદા વધે છે : આયુષ્ય (= આયુષ્ય વધે છે, અર્થાત આયુષ્યને ઉપક્રમ લાગતો અટકે છે), વિદ્યા, યશ અને બળ...
-
-
TUT: પવ: સ્નાથ્થ: ત્યા":, મિર્ચ રાશિમઃ
સુિભાષિત] એક ત્યાગ નામનો ગુણ પ્રશંસનીય છે, તે આવે પછી બીજી ગુણરાશિની શી જરૂરિયાત ?
-
-----
--------------
---------
---
----
------
--
-
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૧૬૮ ૦
જ પાઠ-૨/૨૨®
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
। पा6 - 23 [1] फूटता विगतो पूरी :नं. |३५
अर्थ | भूपधातु | ९ | पुरुष | क्यन तेनाते आनश्वहे आनञ्ज
भ्रेमिम
जेरुः
तेरिथ शशाक पेचे भेजथुः
पेणिरे 11 | ददग्ध | चेल
बभ्राजाथे 14 | बभ्राशे 15 | नेश्म 16/ रेमे 17 | त्रेसिव 18 | भ्लेशाते [2] फूटती विगत पूरो :નં. | મૂળધાતુ | અર્થ | ગણ | પુરુષ એકવચન | દ્વિવચન | બહુવચન
** स२८ संस्कृतम् - ४
• १६८ .
86-२/२33
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગણ | પુરુષ એકવચન | દ્વિવચન | બહુવચન
3
૧
ર
9 स्वज्
3
[3] આપેલા ધાતુના રૂપ પ્રમાણે બાકીના ધાતુના તેવા જ રૂપો લખો :
नं. अ शप् दह् स्व
धाव् राज् अश्
નં. | મૂળધાતુ અર્થ
6
यम्
7
पत्
8 अञ्ज्
1. आनर्दि
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
[4] आपेस अंड प्रमाणे ३५ जनावो :
SANSKRIT MOBILE
चुः
1 जा
ब
तुः
4 थुः
भ्रा
ब
7 ने
भ्र
शशप
थ
[2] जि
ज
पे
[5] भे
त
ज
8 थुः
स
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
देहिव
[3] ते
तुः
र
त्र
शि
स्व
ध्वे
म
दधावथुः
• १७०•
दधाव
Numbers
1. 5683
2. 1794
3. 2864
4. 513
5. 792
6. 368
7. 51
8. 7429
-
-
-
रेजुः
रेजतुः
आनड्वे
રૂપ ઓળખાવો.
પાઠ-૨/૨૩
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
[5] રૂપ પૂરો
1.
2.
3.
:
शुशाव
।।
भेजे
देहिव
4.
5.
सेदिथ
तावद् विवादी जनरञ्जकश्च यावन्न चैवात्मरसे
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
तत्रास
સુવજ્ઞ: ॥ [હૃદયપ્રદીપષટ્ત્રિંશિકા
જ્યાં સુધી આત્માના અનુપમ રસના સુખને જીવ જાણતો નથી ત્યાં સુધી જ વાદ-વિવાદ કરવાનું, લોકોને ખુશ કરવાનું જીવને ગમે છે...
आत्मदर्शनाकाङ्क्षी ज्ञानेनाऽन्तर्मुखो भवेत् ।
[અધ્યાત્મસાર]
આત્મદર્શનની આકાંક્ષા રાખનાર સાધકે બાહ્ય તમામ બાબતોની અસારતાના જ્ઞાનથી અંતર્મુખ - ઉદાસીન થવું જ રહ્યું !
૨ ૧૭૧ ૭
પાઠ-૨/૨૩
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
| पा6-08
[1] पूटता वितो पूरो :
મૂળધાતુ | ગણ | પદ | પુરુષ વચન | અર્થ | बिभ्यथुः | जुहुविम दरिद्रामासतुः जियिथ विविदुः धूपायाञ्चकृव | विच्छायाञ्चकार बभ्र बिभयाम्बभूव गोपायामासथुः | विविच्छिम
जजागर | विदाञ्चकर्थ जियामासतुः | ईशामासिव
जागराञ्चक्रुः | बिभरामासिथ 18 | ताडयाञ्चकृढ्वे
स२८ संस्कृतम् - ४
. १७२ .
पाठ-२/२४
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
[2] આપેલા ધાતુના રૂપ પ્રમાણે બાકીના ધાતુના તેવા જ રૂપો લખો :
नं. दरिद्रा
धूप् भृ
गुप् जागृ
ईश्
1. ददरिद्रिथ
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
दुधुपथुः
4. हु
5. विद्
6. भी
बिभरामास
[3] ३५ ४शावो :
1. धूप्
द्वि.पु.द्वि...
2. ह्री - प्र. पु. से. १.
बिभरामास
-
=
3. भृ तृ. पु. १. १. =
- द्वि.पु. जे.व.
=
||
=
प्र. पु. १. १. =
तृ. पु.खे. व. =
जुगुपुः
जुगुप्म
प्र. पु. १. १. =
7. गुप् 8. विच्छ् - प्र. पु.द्वि. १. = 9. पण् तृ. पु.द्वि. १. =
[4] द्रुमसर आवता वय्येना ३यो यूरो :
1. शिशिक्षिवहे, 2. पस्पर्धिषे,
3. ललज्जे,
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
जागराञ्चकृव
जागराञ्चकार
शशिक्षि
• १७३ •
पस्पर्धिरे
लज्जाथे
ईशाम्बभूवतुः
પાઠ-૨/૨૪
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
4. बभञ्जिव, _ __ बभञ्ज । 5. ससञ्ज, _ _ - - ससञ्ज 6. उवाच, , , , , ऊच 7. ममर्द, - - -- ममृद 8. ततृप, , ,
9. ददरिद्रिथ, ___ _ _- ददरिद्रुः [5] ३५ पूरी :
1. जघास, जघस
ईशाञ्चकृवहे
। । । । । । । । । । । । । । । ।
। । ।
चकमिषे
। । । । । । ।
बिभयाम्बभूव
जिहयामास
ज्ञानमग्नस्य यच्छर्म तद्वक्तुं नैव पार्यते ॥
[मध्यात्म 64निष६] આત્મજ્ઞાનમાં મગ્ન થયેલાનું જે સુખ છે તેને વાણીથી વર્ણવવું - કહેવું શક્ય જ નથી.
** स२६ संस्कृतम् - ४
• १७४ •
8406-२/२४
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] छूटती विगतो पूरो :
:
નં. | મૂળધાતુ શ્વસ્તન ભવિ. સામાન્ય ભવિ. ક્રિયાતિપત્યર્થ આશીર્વાદાર્થ પરોક્ષ
1
जीव्
2 जिम्
3 जप्
4 निन्द्
5
जि
6
7
8
9
धाव्
भू
ন" " E
सृ
स्मृ
10 fa
11 वन्द्
12 | वृध्
13 | पच्
14 ह
15 st
16 भाष्
17 रम्
18 लभ्
19 शुभ्
20 सेव्
21 नी
22 याच्
23 क्ष्
24 रुह्
uls - २५
[तृ. पु. जे. व. ज]
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
• १७५•
પાઠ-૨/૨૫
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
નં. | મૂળધાતુ શ્વસ્તન ભવિ. સામાન્ય ભવિ. ક્રિયાતિપત્યર્થ આશીર્વાદાર્થ પરોક્ષ
25 मुद्
26 गै 27 शिक्ष
[2] संस्कृतनुं गुभराती रो :1. देवाः नेमिवांसः ।
2. वयं पठिष्यन्तः ।
3. बालाः पेतिवांसः ।
4. जिनः रक्षिष्यन् । 5. वनीपकौ उदिवांसौ ।
6. पान्थौ वत्स्यन्तौ ।
7. सरस्वती भणिष्यती ।
8. राक्षसाः खादिष्यन्तः ।
9. इन्द्रौ धक्ष्यन्तौ ।
10. वारिदः आटिवान् ।
11. युवाम् अर्चिष्यन्तौ I 12. पण्डिताः चेलिवांसः ।
13. वादिनः चरिष्यन्तः ।
[3] ३५ पूरो :
1.
3.
मन्थितासि
आशिष्यत
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
14. स्त्रियौ जिजीव्वस्यौ ।
15. वासुदेवः त्यक्ष्यन् ।
16. माणिक्ये ववृषुषी ।
17. म्लेच्छाः चिक्रीड्वांसः ।
18. अनुचराः धाविष्यन्तः ।
19. हंसौ तितीर्वांसौ ।
20. बका: क्षेष्यन्तः ।
21. पाण्डवा: जग्मिवांसः । 22. योगिनः शोभिष्यमाणाः ।
23. पक्षिणः डिड्यानाः । 24. स्त्रियः पक्षन्त्यः ।
4.
25. धनं ववृधानम् । 26. मिथ्यादृशाः ददृश्वांसः । 27. ते वन्दिष्यमाणाः ।
2. मोषिष्यामि
• १७६ •
चेषीष्ठाः
પાઠ-૨/૨૫
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
दुधुविवहे
_ |.
| |
શું | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
सम्पत्तौ च विपत्तौ च,
महतामेकरूपता। उदये सविता रक्तो
रक्तश्चास्तमये तथा ॥
સુભાષિત] સમ્પતિ હો કે આપત્તિ, મહાન પુરુષો સમચિત્ત જ હોય છે, હર્ષ-શોક રહિત જ હોય છે.
સૂર્ય ઉદયાચલે જો લાલ હોય છે તો અસ્તાચલે પણ લાલ જ હોય છે...
છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
- ૧૭૭ •
જ પાઠ-૨/૨૫૪
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
મનોયત્ન યાને પરીક્ષા
[પાઠ : ૧૬ થી ૨૫]
Q.1 संस्कृतनुं गुभराती डरो :
-
9.
3
[Marks -50]
[9]
1. विवेकः सह सम्पत्या, विनयो विद्यया सह । प्रभुत्वञ्च श्रियोपेतम्, चिह्नमेतन्महात्मनाम् ॥ 2. यस्य नाऽस्ति स्वयं प्रज्ञा, तस्य शास्त्रं करोति किम् । लोचनाभ्यां विहीनस्य, दर्पणः किं करिष्यति ? ॥
3. प्रियं ब्रूयात्सत्यं ब्रूयात्, न ब्रूयात्सत्यमप्रियम् । प्रियञ्चानृतं न ब्रूयात्, एषः धर्मः सनातनः ॥ 4. तत्राऽहमभविष्यं चेत्तदा तेषां दुरात्मनाम् । अकरिष्यं नवनवैरुपायैरनुशासनम् ॥
5. दीयते आत्मनो दोषः, न दीयते दोषः परे ।
न दोष: स्वामिमित्राणाम्, कर्मदोषो हि दीयते ॥ 6. यत्प्रातः तन्न मध्याह्ने, यन्मध्याह्ने तन्न निशि । निरीक्ष्यते भवेऽस्मिन्, हा ! पदार्थानामनित्यता । 7. जानन्ति केचिन्न तु कर्तुमीशा:, कर्तुं क्षमाः न च ते विदन्ति । जानन्ति तत्त्वं प्रभवन्ति कर्तुम्, ते केऽपि लोके विरला भवन्ति ॥ 8. सर्वे जानन्ति जीवाः हि, पापं दुःखस्य कारणम् ।
तथापि तन्न मुञ्चन्ति, पापं सौख्यविनाशकम् ॥ अद्याऽभवत्सफलता नयनद्वयस्य, देव ! त्वदीयचरणाम्बुजवीक्षणेन । अद्य त्रिलोकीतिलक ! प्रतिभासते मे, संसारवारिधिरयं चुलुकप्रमाणः ॥ Q.2 गुभ्रातीनुं संस्कृत डरो :[9]
1. જ્યાં સુધી ઘડપણ પીડા નથી આપતું, જ્યાં સુધી રોગ વધતો નથી, જ્યાં સુધી ઈન્દ્રિય ક્ષીણ નથી થતી ત્યાં સુધી ધર્મને આચરી લેવો જોઈએ. 2. हुं तारी साथे (४) दीक्षा सर्धश, तारी साथे (४) विहरीश भने तारी साथै (४) दुःसह परिषहोने सहीश.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
• १७८ •
परीक्षा-3
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
3. બીજાની સ્પૃહા એ મહાદુઃખ છે, નિઃસ્પૃહા મહાસુખ છે - આ સુખ -દુઃખનું સંક્ષેપથી લક્ષણ કીધું.
4. શ્રીપાદલિપ્તસૂરિ મહારાજ એક વાર પ્રતિષ્ઠાનપુરમાં ગયા. ત્યાં સાતવાહન રાજા હતો. શ્રીપાદલિપ્તસૂરિ મહારાજે ત્યાં ઘણી શાસનપ્રભાવના કરી.
5. ‘કાલે મહાવીર સ્વામી ભગવાન રાજગૃહ આવશે' આ પ્રમાણે સાંભળી અત્યંત ખુશ થયેલા શ્રેણિક રાજાએ સેવકને સોનામહોરો અને પોતાના અલંકારો આપ્યા.
6. યૌવન, રૂપ, જીવન, પરિગ્રહ, આરોગ્ય, પ્રિયવસ્તુનો મિલાપ - આ બધી વસ્તુ અનિત્ય છે. (માટે) પંડિતે ત્યાં અત્યંત આસક્ત ન થવું જોઈએ.
7. તેણે ખાદ્યવસ્તુ પણ વાપરી નહીં, પીવા યોગ્ય વસ્તુ પણ પીધી નહીં, મૌનની સાથે યોગીની જેમ ધ્યાનમાં તત્પર રહ્યો.
8. પંડિતની સાથે સંગતિ, પંડિતની સાથે મિત્રતા, પંડિતની સાથે વાતચીત કરતો સીદાતો નથી.
9. પર્વતે પર્વતે માણેક ન હોય, હાથીએ હાથીએ મોતી ન હોય, જંગલે જંગલે ચંદન ન હોય તેમ સાધુઓ બધે ન હોય.
Q.3 ખૂટતી વિગત પૂરો ઃ
નં. | રૂપ 1. | વરિષીષ્ઠા:
|2. | અનિષ્યત્ ૩. | જોષિતારૌ
4. | રૂન્ધિીયાસ્થામ્ 5. | અધ્યશીષ્યેતામ્ 6. | વેષ્ટાસ્વદે
7. म्लास्यथ
-
8. अदास्यः
19. | ષિષ્યતઃ
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
[18]
મૂળધાતુ ગણ પદ કાળ/અર્થ ગુ. અર્થ પુરુષ વચન
૦ ૧૭૯૦
પરીક્ષા-૩
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
નં. રૂપ મૂળધાતુ ગણપદકાળ અર્થ ગુ. અર્થ પુરુષ વચન 10. मृगयाञ्चक्राते 11.| तस्तरिड्ड्वे 12. मनिष्यामहे 13.| अमोषिष्यः
| तृह्यासुः
| तुष्टुढ्वे 16. अश्वयिष्यन् 17. येसिम |18. अखेत्स्यन्त Q.4 आपेल नंबर 31 ३५ जनाको :
SANSKRIT MOBILE
३५ मोजावो.
ध्वे (3) ष्ठाः
|1| अ
[2] ऊ
Numbers 1. 184 2. 17854 3. 7789 4. 29#3 5. 09*5 6. 0023 7. 6##3 8. 26** 9. 1654
।।।।।।।।।
(स्तम् । /ष्य [4] तम् | 5] स्य ताम् स्थाम्
18/प्य
ADDED
न्थि
(त्सी
* स२८ संस्कृतम् - ४
. १८०.
परीक्षा-33
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
Q.5 રૂપ પૂરો :
1. બન્નેશિષ્યમ્
2. ખાનગ્ન
| | | | | | | | | | | | |
=
| | | | | | | | | | | | | | | | * વેદ | | | | | | | | | | [ | | |
छित्सीष्ट
यत्र सर्वेऽपि नेतारः, सर्वे पण्डितमानिनः । सर्वे महत्त्वमिच्छन्ति, तत्र कार्यं विनश्यति ॥
સુભાષિત] જ્યાં બધાં જ નાયક હોય, બધાં જ પોતાને પંડિત માનતા હોય, બધાં જ મહત્ત્વને ઝંખતા હોય, ત્યાં કાર્ય જરૂર નાશ પામે છે.
રિફ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
• ૧૮૧ ૦
હું પરીક્ષા-૩ છે
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ પાકી
ધરૂ ધાતુ અર્થ
به به
ه
ه
س
ه
ه
ه
له می می می به به
هی نه به
م
هی
مه به له م
یا
[1] ખૂટતી વિગતો પૂરોઃ- [માત્ર પ્રેરક રૂપો લખવા.]
કાળ અર્થ પુરુષ વચનમ્ ધાતુ અર્થ 1 વર્તમાનકાળ | ૧ | ૨ 2 | હ્યસ્તન ભૂતકાળ
| આજ્ઞાર્થ વિધ્યર્થ ધ્વસ્તન
સામાન્ય 7 |ક્રિયાતિપત્યર્થ 8 |આશીવદાર્થ
પરોક્ષ 10 વર્તમાન in |હ્યસ્તન ભૂતકાળ 12 આજ્ઞાર્થ 13|વિધ્યર્થ 14] શ્વસ્તન 15 | સામાન્ય 16 |ક્રિયાતિપસ્યર્થ 17 આશીર્વાદાર્થ 18|પરોક્ષ 19 વર્તમાન 20 | હ્યસ્તન 21 આજ્ઞાર્થ 22 |વિધ્યર્થ
શ્વન
સામાન્ય 25 |ક્રિયાતિપજ્યર્થ 26 આશીર્વાદાર્થ 27 |પરોક્ષ છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪ • ૧૮૨ ૦
به له م
م
ه
می به به هی به
نه به یه می به به به به به
فی
ع به
به به به به به |
مه به
પાઠ-૨/૨૬8
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
[2] કૌંસમાં આપેલ શબ્દોનો ઉપયોગ કરી પ્રેરક વાક્ય બનાવો :
...: माता स्वपिति [ बाल] । माता बालं स्वापयति ।
1. मातरौ नमतः [ बाल] । 15. कृषीवलः वपति [अनुचर] | 2. गौतमः अपठत् [ शिष्य] । 16. वयं रोहाम: [ तद्] । 3. अहं वदेयम् [युष्मत् । । 17. सज्जना: मोदन्ते [अन्य] | 4. युवां खादितास्थः [ अस्मद् ] | 18. महावीर : शंसति [ अम्बड ] | 5. जिना: ददृशुः [भव्य]। 19. हेमचन्द्राचार्यः शृणोति [कुमारपाल]। 6. धन्यः अत्यक्षत् [शालिभद्र ] | 20. कुम्भकारः करोति [ घट ] | 7. यूयं जीवत [जीव] । 21. मुनिः ग्रामं गच्छति [ श्रावक ] | 8. गणधराः अतरन् [योग्य ] | 22. गुरुः आगमं वेत्ति [ शिष्य ] | 9. स्त्रियः पक्ष्यन्ति [पुत्री] | 23. स इन्द्धे [काष्ठ] । 10. अहं डयिष्यामि [पक्षिन् ] | 24. माता ख्याति [ बाल] । 11. श्रीमन्तः अयच्छन् [सेवक]। 25. गुरुः प्रत्येति [ शिष्य ] । 12. शिक्षकः भाषेत [विद्यार्थिन् । 26. स: जागर्ति [अन्य] |
27. जिन: अजानात् [गौतम] |
13. पिता रमते [पुत्र] | 14. अहम् ऐक्षे [ युष्मद् ] ।
[3] स्वप् धातुना ८ अम/अर्थना प्रे२४ ३पो समो. हरे अणमां तृ. पु.खे.व.ना
અર્થ પણ લખવા.
क्रियाऽपि ज्ञानिनो व्यक्तामौचितीं नातिवर्तते ॥ [अध्यात्म उपनिष६]
જ્ઞાનીની - આત્મજ્ઞાનીની ક્રિયા પ્રસિદ્ધ ઔચિત્યનો ભંગ કરનારી
न होय.
सरल संस्कृतम् - ४
• १८३
पाठ-२/२६
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ પાઠ
ણ
ه ه
ه
به هه
ه
ه
ه ه
ه به هی نه هی هی
ه
ه
ه
ه م
ه به به به
نه
[1] ખૂટતી વિગતો પૂરો - રૂિપો ઇચ્છાદર્શકના લખવા.] નં. કાળ/અર્થ પુરુષ વચન રા (છું) ધાતુ | અર્થનમ ધાતુ 1 | વર્તમાનકાળ | ૧ |
હ્યસ્તન ભૂતકાળ ૨ આજ્ઞાર્થ વિધ્યર્થ શ્વસ્તન સામાન્ય ક્રિયાતિપાર્થ | આશીવદાર્થ
| પરોક્ષ 10| વર્તમાન 11 | હ્યસ્તન ભૂતકાળ |
આજ્ઞાર્થ 13 | વિધ્યર્થ
શ્વસ્તન
સામાન્ય 16] ક્રિયાતિપત્યર્થ
આશીર્વાદાર્થ પરોક્ષ | વર્તમાન હ્યસ્તન આજ્ઞાર્થ | વિધ્યર્થ
શ્વસ્તન
સામાન્ય 25 | ક્રિયાતિપત્યર્થ 26| આશીર્વાદાર્થ 27| પરોક્ષ રે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪ - ૧૮૪ ૦ જ પાઠ-૨/૨૭*
م
هم
می له
می
ه ه
ه
ه می له
به یک به یک می به هم به مه به به
ه م
ع به
م
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
[2] नीथेन वायोने ७२७६मा ३५iतरित २ :
1. साधवः मोक्षं गच्छेयुः। 15. सिंहमुनिः संसारं मुञ्चति । 2. यूयं कर्माणि लुनीत । 16. शिष्यः गुरुं पृच्छति । 3. श्रावकाः गुरुं सेविष्यन्ते ।। | 17. विद्यार्थिनः प्रविशन्ति । 4. सज्जनाः मदं हर्तारः । | 18. कृषीवलः तम् असिञ्चत् । 5. शिष्याः आगमं अज्ञास्यन् । 19. ते सामायिकं कुर्वन्ति । 6. वज्रकुमारः दीक्षां जग्राह । | 20. सोऽन्नं भुनक्ति । 7. दीनः धनम् अयाचत । | 21. अधुनाऽहं जागमि । 8. शालिभद्रः जिनं वन्दिष्यते। | 22. अहं कर्माणि छिनद्मि । 9. अहं महावीरं पश्यामि । 23. त्वं संस्कृतं शिक्षसे । 10. शठाः सज्जनम् अद्रुह्यन् । | 24. पक्षिणोऽडयन्त । 11. भरतो राजा युयुधे । | 25. कुणिको वैशाली विविषे । 12. गजसुकुमालः श्वशुरमक्षाम्यत् । 26. सः पुस्तकं मिमीते । 13. साधुरिन्द्रियाणि दाम्यति। 27. श्रेणिकः मूर्छा जहाति ।
14. वयं मोक्षं वेत्स्यामहे । [3] रुध् धातुन ८ 10॥ २७६ ३५ो १५ो. ४२४॥ तृ.पु.पो.व.न॥ अर्थो
પણ લખવા.
-
-
-
-
-
-
-
अयं निजः परो वेति गणना लघुचेतसाम् । उदारचरितानां तु वसुधैव कुटुम्बकम् ॥
[सुभाषित] આ મારું અને આ પારકું – આ તુચ્છચિત્તવાળાની માન્યતા છે... ઉદારચિત્તવાળા માટે તો આખું જગત પોતાનું કુટુંબ છે.
-
-
-
-
-
स२१ संस्कृतम् - ४
१८५ .
पाठ-२/२७ 3
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] भूटती विगतो पूरो :
नं. ३५
धेक्षि
कर्षम
1
2
3
4 बिभाषिषाञ्चकृषे
5 तोषयिष्यथ
6 सविषीष्ट
7 त्रोटयति
8 मेलय
9
दिदण्डयिषत
10 अयियाचिषिष्यामहि
11 जृणीयाताम्
12 अमोचयिष्याव
पिपालयिष्यास्ताम्
13 अवेदिष्यतम्
14 पिपूजयिषेव
15 इन्धिष्याव
16 बुबुधिषितास्थः 17 क्षेणितास्थ
18 अहम्
19 भापयितारौ
20 योधयाञ्चक्रिरे
21 अनिनीषन्
22 लिप्सते
23 अनेजयम्
24 लिलियम
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
पाठ
|મૂળધાતુ| ગણ પદ
• १८६ •
કાળ
પ્રકાર અર્થ
पा४-२/२८९
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
नं. ३५ 25 वग्धि
26 लेख्
27 चिकथयिष्यामि
[2] नीथेना तद्धितनो अर्थ ४ए॥ावो :1. वैष्णवः
2. त्रैशलेयः
3. क्षायोपशमिकः
3.
शिश्लाघिषिष्यते
पुपुवे
[5] ३५ पूरो
1. पादः
મૂળધાતુ| ગણ પદ
:
[3] नाम साधित धातुना अर्थ समो :
1. कम्बलायते 2. कुञ्जरायते 3. केशायते 4. कृतान्तायते 5. कृपणायते
[4] ३५ पूरो :
1.
सरलसंस्कृतम् - ४
2. जरा
4. क्षायिकः
5.
કાળ
औपशमिकः
2.
• १८७ •
પ્રકાર અર્થ
ऐक्षयिष्यः
3. भूः
(५४-२/२८
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
| पा6- २८ [1] भूटता विगतो पूरो :न. पुंस् । पाद् | हृदय पथिन् | निशा | धीः । गो | | पुम्भ्याम्
पादौ
हृदयानि
-
पथः
निशा
| धियम्
धीभ्यः निभिः
पथाम्
sa
पादे पुमन् ! पादः
हृदययोः [2] पूटती विगतो पूरो :नं. | १/२ /२/3 उ/१ | १/१
गिर् अर्यमन्
ati -
६/3/५/२ | ७/१ |
nimi
गोपा
ग्रामणी
For
wiones o
युवन्
|11. | श्वन्
स२८ संस्कृतम् - ४
. १८८ .
पा6-२/२८
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
नं.
શબ્દ
12. अक्षि
13. अनडुह्
14.
15. अहन् 16. अस्थि 17. दधि
18. दिव्
[3] ३५ ४शावो :
1. रै
2. सखि 3. स्त्री
4. स्वयम्भू 5. मास
6. मांस्
7. मघवन् 8. परिव्राज्
9. आस्य
[4] ३५ पूरो :
1. असृक्-ग्
[5] ३५ पूरो
1.
१/२ ૨/૩ 3/9 ৭/7
मित्ससे
:
—
प्र. वि.ज.व.
द्वि. वि. जे. व. =
d. Pa. Pa. a.
य. वि.ज.व. पं.वि.द्वि.. ष. वि. से. व. = स.वि.द्वि. १. सं.वि.ज.व. तृ. वि. ज.व.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
2.
2. मिमाजिषिष्यामि
=
=
=
=
=
=
=
सखायम्
• १८८ •
ह/उ
3.
પર
3.
ऐशिशिषिष्यत
७/৭
अपः
पाठ-२/२८
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ પાઠ - 80 |
૦
૦
ه
૦
ه
ه
૦
૦
ه
૦
ه
0
ه
૦
ه
૦
ه
ه
૦
૦
ه
૦
)
૦
می
[1] ખૂટતી વિગતો પૂરો - વિડન્ત કે યલુબત્તના જ રૂપો લખવા નં. કાળ/અર્થ | પુરુષ વચન | પૃ ધાતુ | અર્થ મુન્ ધાતુ અર્થ છે
વર્તમાનકાળ | ૧ હ્યસ્તન ભૂતકાળ આજ્ઞાર્થ વિધ્યર્થ શ્વસન સામાન્ય ક્રિયાતિપસ્યર્થ આશીર્વાદાર્થ
પરોક્ષ 10 વર્તમાન
હ્યુસ્ટન ભૂતકાળ
આજ્ઞાર્થ 13 |વિધ્યર્થ
શ્વસ્તન [સામાન્ય
ક્રિયાતિપસ્યર્થ 17 આશીર્વાદાર્થ 18 પરોક્ષ 19 |વર્તમાન
હ્યસ્તન આજ્ઞાર્થ વિધ્યર્થ
સ્તન 24 | સામાન્ય 25 |ક્રિયાતિપસ્યર્થ 26 આશીર્વાદાર્થ 27 પરોક્ષ છેસરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪ ૦ ૧૯૦ ૦ જ પાઠ-૨/૩08
به
૦
به
૦
به
૦
૦
به هی
0
૦
ه
به
૦
می
૦
ه
ه
૦
می می
૦
0
مه
به
0
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
नं.
की
[2] आपेदा पातुन॥ ३५ प्रमाण suीन पातुन ते॥ ४ ३पो auो :
नी | याच् । ह । श्वस् | स्वप् नेनीयावहै यायाच्येयाथाम् अजोहूयथाः| शाश्वस्यते
सोसुपितारौ शाश्वसिष्यामहे
अजोडूयिष्ये यायाचिषीध्वम् 9. नेनियाञ्चक्रिरे [3] पूटता वितो पूरो :- [यन्तनुं वर्तमानणर्नु ३५ सम] नं. १०६ १/२ | २/२ | 3/२ 3/3 | २/3 | १/
१ २/१
लं
।
.
[4] यदुनन्त यन्तवावास्यो जनावो :
1. वयं जिनं स्तोष्यामः। 4. शिष्यः गुरुं प्रष्टा । 2. कृषीवलः क्षेत्रमकमंत् । 5. भरतोऽयुध्यत ।
3. हेमचन्द्राचार्यः ग्रन्थं लिलेख । [5] मुह यातुन। यन्तना & amu ३५ो सपो.
स२८ संस्कृतम् - ४
. १९१ .
पा6-२/303
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
२ | पुरुष वयन | अर्थ
EF] - 1. 1 0 0 1 0 0 2 = 42 4 4 25 2 2
। पा6 - 39 [1] फूटती विगतो पूरो :નં. ૩૫
भूधातु | अगमतम् अदर्शाव अस्थात् अदाम अपाताम् अह्वत आरः अभ्रमम् अदमन् अशाम अस्निहन् अदुषः
अनशाव 14 |अच्छातम् 15 अजरम्
अमुचत् 17 | असिचताम्
अलिपत अलुपाव आपाम
अशकतम् 22 | अभिदत् 23 | अरुधम् 24 | अगुः 25 |अख्यः 26 |अवोचध्वम् 27 | अशिषताम्
स२८ संस्कृतम् - ४
. १८२ .
8416-२/313
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
[2] ખૂટતી વિગતો પૂરો :
ધાતુ | ૧/૨ | રર | ૩/ર | ૨/૩ | ૩/૧ | ૨/૧ | ૧/૧
|
Ni ri do wniono os
[3] રૂપ પૂરો :
1.
તુષાવ
| 2.
અસ્થાત્
4.
સરમ્
5. અપપ્તમ્
-
જ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૦ ૧૯૩૦
(પાઠ-૨/૩૧ 8
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
पाह- र
[1] पूटती विगतो पूरी :નં. )રૂપ મૂળધાતુ ગણ, પદ, પ્રકાર પુરુષ વચન | અર્થ
अचिचिन्ताव अददण्डः अपिपीडत् अपुपूजत अववर्णाम अससान्त्वताम् अचूचुरत् अजूघुषतम् अतूतुलतम्
अबुभूषाम 11 |अतीतडः
अपीपलताम् अबभक्षत अचीकथाव अजीगणन् अररचम्
अपस्पृहत् 18 | अजगर्जतम्
अचिक्षलाम 20 | अववर्जम् 21 |अलुलोकतम् 22 | प्रातर्थध्वम् 23 | अममृगत स२० संस्कृतम् - ४ • १८४ •
पा6-२/323
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
नं. ३५
24 अदूधुनताम्
25 अयूयुजः 26 आचिचन्
27 अपिप्रीणाव
[2] छूटती विगतो पूरो
નં. | ધાતુ
ચર
1. वञ्च्
2. पीड्
3.
वर्ज्
4.
दण्ड्
5. चिन्त्
6.
वस्
7.
स्पृह
8.
पूज्
9.
कथ्
[3] ३५ पूरो :
1.
3.
5.
अममृगत
अबुभूषः
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
મૂળધાતુ | ગણ | પદ| પ્રકાર | પુરુષ| વચન | અર્થ
:
3/२ 7/৭
अससान्त्वाम
૨/૩ 3/7 ૧/૨
2. अजीगणम्
4.
• १८५ •
अररचाव
3/3
પાઠ-૨/૩૨
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1] छूटती विगतो पूरो
नं. ३५
1 अचैष्व
2 अदौष्टम्
3 असाद्ध
4 अकार्षीत् 5 अक्षणिष्टम्
6 अक्लेशिषम्
7 अग्रन्थिष्म
8 अक्रेषत
9 अभान्त्सीः
10 अपोषिष्ट
11 अमन्थिषुः 12 अोषिष्टम् 13 अक्षोभिष्व
14 अमर्दिषम्
15 अवरिष्ठाः
16 आञ्जिष्टम्
17 ऐन्धिमहि
18
19 अखित्सत
20 अच्छेत्त
21 अभैत्सीः
22 अक्षौसम्
23 अहिंसिष्टाम्
24 अपचिष्व
25 अभुक्ष्महि 26 अरिक्त 27 अरौद्धम्
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
:
पाठ
33
મૂળધાતુ | ગણ | પદ પ્રકાર | પુરુષ | વચન | અર્થ
• १८६ •
पाठ-२/33
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
[2] पूटती विगतो पूरी :नं. | पातु | १/१ । २/२ |
3/3 | २/3 |
3/२ | १/२
| 18 | दिव् [3] ३५ पूरी :
2. अलेखिषम्
अस्राक्षीः _ _
-
3.
-
अवधिष्वहि
अवन्दिष्ट
। । । । । । । । । । । । । । | |*
5.
-
-
अहार्षीत्
* स२८ संस्कृतम् - ४
• १८७ •
पाठ-२/333
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
| पाह- 3 [1] पूटता विगतो पूरी :નિ. |રૂપ મૂળધાતુ ગણ પદ પ્રકાર પુરુષ વચન અર્થ |
अदासिष्टम् अपासिष्व अप्सासीत् अभासिष्ट अमासिष्टाम् अयासिष्म अरासिषुः अलासिषम् | अवासीः
अश्रासिष्ट 11 |अस्नासिष्टम् 12 | अह्रोष्वहि 13 | अजागरिष्टाम् 14 |अदरिद्रिषम् 15 | अरोदीः 16 | अस्वाप्स्व 17 | अश्वासीत् 18 |आसिष्महि 19 अपारिष्व 20 | अयाचिषाताम् 21 | अवोढ 22 |अवाप्स्म 23 |अरोचिष्ट 24 | अद्योतिषत 25 | अशिश्रियतम् 26 | अयतिष्ठाः |27 | अलविषि * स२६ संस्कृतम् - ४ • १४८ . Ql6-२/388
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
|
[2] पूटती विगतो पूरी :न. धातु १/१ | २/२ | 3/3 | २/3 | 3/२ | 3/१
| द्विष् (५.) | दिह् (५.) | दिह् (.)
हा (प.) विष् (.) | विष् (स.) | शिष् | दुह् (५.) | दुह् (मा.) लिह (प.) लिह (मा.)
[3] ३५ पूरो :
अपिक्षाव ___ | 2. अगासिषम्
। । ।
4.
। । ।। । । ।
-
__अकृक्षः
-
____ अम्लासीत्
। । ।
अद्विक्षत
_
स२५ संस्कृतम् - ४
. १८८ .
पा6-२/3४ 3
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
Annual Exam પરીક્ષા [સંપૂર્ણ સંસ્કૃત]
[Marks - 200]
[સૂચના : આ પરીક્ષામાં આપણે સંસ્કૃતના અલગ-અલગ ફકરા જોઈશું. તેનો અર્થ મોઢે અથવા લખીને કરવો.
અઘરા શબ્દોના અર્થો નીચે આપ્યા હશે. યોગ્ય અર્થો અધ્યાપકે પણ જણાવવા. વિદ્યાર્થીની અર્થ કરવાની પદ્ધતિ - ઝડપ વગેરે જોઈ અધ્યાપકે માર્ક્સ આપવા. સમાસ, ધાતુના ગણ-પદ વગેરે પણ પૂછવા. એટલે જ આ પરીક્ષા લેખિત લેવાને બદલે અનુકૂળતા હોય તો અધ્યાપકની હાજરીમાં બોલીને જ खापवी.
અહીં યથાયોગ્ય ફેરફાર સાથે તે તે ગ્રન્થોના ફકરા આપવામાં આવ્યા છે.] Q.1 भगवद्वाक्प्रभावः [Marks - 20] एकस्मिन् ग्रामे एको वणिग् वसति । तस्य गृहे एका वृद्धा कर्मकरी भारवाहिका वर्तते । सैकदा वनं काष्ठभारमानेतुं गता । मध्याह्ने क्षुधापीडिता इन्धनं गृहीत्वा तस्य गृहं समागता । वणिजा सा दृष्टा, कथिता च “इन्धनं स्तोकमानीतम्, पुनरपि त्वं वनं याहि, पश्चादागत्य भोक्तव्यम् ।" तदा सा वृद्धा क्षुधापीडिता वनं गता । पुनश्चेन्धनं गृहीत्वा शिरस्युत्पाट्य' चलिता । मार्गे चरणस्खलनतः± एकमिन्धनं पतितम् । तदा सा तद् ग्रहीतुं नम्रीभूता ।
"
इतस्तस्मिन् वने श्रीवीरः समवसृतः 4, भगवांश्च भव्यानामग्रे देशनां ददाति । तदा तया वृद्धया सा जिनवाणी श्रुता । तद्गिर्माहात्म्यतः तस्याः क्षुधाऽपि गता, तृषाऽपि निवृत्ता, श्रमोऽपि व्यपगतः । सा तथावस्थायां तत्रैव स्थिता । तदा गौतमो गणधरः तां तत्रैव तथावस्थायां स्थितां दृष्ट्वा श्रीवीरं पृच्छति - "हे भगवन् ! इयं वृद्धा कथमत्रैवैवं क्षुधा - तृषा - श्रमविकला दीर्घकालं यावत् स्थितास्ति ? तदा भगवान् उवाच - " गौतम ! अर्हद्वाणीप्रभाव एषः ।" [अत: यूयम् अपि शीघ्रं संस्कृतं सम्यक् पठित्वा शास्त्ररूपां जिनवाणीं पठत ।] [गौतमपृथ्छा - पृ. ६] [Marks - 20]
Q.2 सुभूमचक्रवर्तिकथा
वसन्तपुरसमीपे एकं वनं वर्तते । तत्र वनाश्रमे जमदग्निः तापसः तपः करोति स्म । स सर्वत्र जनपदेषु' प्रसिद्धोऽभवत् । इतो देवलोके द्वौ मित्रदेवौ 1 उत्पाट्य = उपाडीने 2 पत्र अथडावाथी 3 नभेली 4 सभवसर्या पधार्या 5 देशोमां
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
• २०० •
પરીક્ષા-૪
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्तः । एको वैश्वानरनामा जैनः जिनधर्मरक्तः, द्वितीयश्च धन्वन्तरिनामा देवो शैवधर्मी तापसभक्तश्च । द्वावपि तावात्मीयं धर्मं प्रशंसतः । एकेनोक्तम् - "श्रीजैनधर्मसदृशः कोऽपि धर्मो नास्ति ।" द्वितीयेन प्रोक्तम् - शैवधर्मसदृशोऽन्यो धर्मो न । द्वावपि वादं कुर्वन्तौ स्वस्वधर्मपरीक्षार्थं मानवलोकं समागतौ ।। ___अथ जैनधर्मिणा वैश्वानरदेवेनोक्तम् - "जिनधर्ममध्ये जघन्यो नवदीक्षितो यस्साधुस्तस्य परीक्षा कर्तव्या, शिवधर्ममध्ये च यः पुरातनस्तापसः तस्य परीक्षा कर्तव्येति ।"
इतो मिथिलानगर्याः पद्मरथो राजा राज्यं त्यक्त्वा चम्पानगाँ श्रीवासुपूज्यस्य द्वादशतीर्थंकरस्य पार्श्वे दीक्षां गृहीतवान् । तं पद्मरथं नूतनं साधुं दृष्ट्वा उभावपि देवौ तत्राऽऽगत्य तस्य परीक्षां कर्तुं प्रवृत्तौ । नानाप्रकाराणि मिष्टभोजनानि शीतलानि च पेयानि / पानीयानि ताभ्यां दर्शितानि उक्तं च - "भो साधो ! गृहाणेमानि ।" तानि दृष्ट्वा क्षुधातृषापीडितोऽपि साधुरग्राह्याणि ज्ञात्वा न गृहीतवान् । एवं साध्वाचाररक्षणार्थमेका परीक्षा जाता ।
एवं द्वितीया, तृतीया अपि परीक्षा कृता, चतुर्थपरीक्षायां देवाभ्यां नैमित्तिकरूपं विधाय तस्मै साधवे प्रोक्तम् - "भो साधो ! आवां नैमित्तिको स्वः । अधुनाऽपि तवायुर्बहु वर्तते । अतो यौवनवयसि किमर्थं तपः करोषि ? एतदयुक्तम्, वृद्धत्वे त्वया चारित्रं ग्राह्यम् ।"
मुनिना उक्तम् - 'यदि ममायुः दीर्घम अस्ति तदाहं बहकालं चारित्रं पालयिष्यामि धर्मं च करिष्यामि, शरीरम् आत्मा च मे तेन निर्मलौ भविष्यतः । किञ्च, यौवनवयसः विना पुष्कलो धर्मः न भवति । वृद्धत्वे कथं स स्यात् ? शरीरे जर्जरीभूते सति क्रियातपआदिकं न भवति, धन्यं मम भाग्यं ये मेचरिदयः जातः ।'
| ગીતમપૃચ્છા-પૃ ૧૨]. Q.3 दामनकचरित्रम्
____ [Marks - 20] राजगृहनगरे जितशत्रुः राजा शास्ति । तस्य जयश्रीनाम्नी राज्ञी विद्यते । तत्र मणिकारः श्रेष्ठी वसति । तस्य च सुयशानाम्नी पत्नी वतते । तयोः पुत्रः दामनकाऽऽख्योऽभूत्, स यदाऽष्टवार्षिको' जातः तदा तस्य पितरौ मृतौ ।।
1 अथ शनी अर्थ वे थाय. ५५ ६२६ ४२या 'वे... वे' अर्थ. सारी न सो. अथ २०६ च्यारे नवी वातने सूयवा माटे ५९॥ १५२।य छे. ते ध्यानमा २५j. [इतः = मामा ] 2 नानी 3 पासे 4 4जी 5 नामनी 6 216 वर्षना स२८ संस्कृतम् - ४ . २०१ .
परीक्षा-४ 3
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
दारिद्र्यात् स दामनको नगरमध्ये धनिनां गृहेषु भिक्षावृत्तिं करोति । अथैकदा द्वौ मुनी सागरपोताऽऽख्यवृद्ध श्रेष्ठिनो गृहे आहारार्थं प्रविष्टौ । आहारं च गृहीत्वा यदा तौ बहिः समागतौ तदा ताभ्यां सः भिक्षाचरः बालकः तस्य द्वारि स्थितो दृष्टः । तं दृष्ट्वैकेन मुनिनोक्तम्- 'भो मुने ! नूनमयं बालोऽस्य गृहस्य स्वामी भविष्यति । '
6
अथ “गवाक्षस्थितेन गृहस्वामिना श्रेष्ठिना तत्सर्वमाकर्णितम् । तेन सः वज्राहत इव सञ्जातः । चिन्तितञ्च तेन 'अहो ! मया अनेकानि कष्टानि सोढ्वा अयं विभवः उपार्जितः । तस्य विभवस्य चाऽयं रङ्कः " स्वामी भविष्यति । गुरुवचनमलीकं नैव भवति । अतः एनं शिशुं केनाप्युपायेनाऽहं मारयामि तदा सुष्ठु स्याद्' इति विचार्य स सागरपोतः श्रेष्ठी तं मुग्धं बालकं मोदकादिभिः प्रलोभ्य चाण्डालपाटके 7 पिङ्गलाऽऽख्यचाण्डालस्य गृहे मुक्तवान् ।
Q.4 अनन्तानि जन्ममरणानि
[सुसमयरित्राशि- पृ. ४८] [Marks - 20] चतुदशरज्ज्वात्मकोऽयं लोकः भगवता प्रतिपादितः । प्रत्येकरज्जुः असङ्ख्येययोजनप्रमिता॰ वर्तते । लोके चाऽसङ्ख्येयाः आकाशप्रदेशाः सन्ति । आकाशं नाम' अवकाशदायकम् । तस्याऽतिसूक्ष्मः अंशः प्रदेशः भण्यते । स चाऽत्यन्तं सूक्ष्मः, तद्यथा" - कालस्याऽतिसूक्ष्मः अंशः समयः। अक्षिनिमेषमात्रेऽपि काले असङ्ख्येयाः समयाः व्यतीताः भवन्ति । एतादृशः सूक्ष्मः समय: । अधुना अङ्गुलाऽसङ्ख्येयतमभागे—2 यावन्तः आकाशप्रदेशाः सन्ति तैः समं कालस्य तुलना क्रियते ।
एक: आकाशप्रदेश: = एकः समयः इति कल्प्यते, अङ्गुलासङ्ख्येयभागवर्त्याकाशप्रदेशराशेः एकः आकाशप्रदेश: अपह्रियते कालराशेश्च एकः समय अपह्रियते, एवम् अपहारे अङ्गुलाऽसंख्येयभागस्थिताः आकाशप्रदेशाः तदा रिक्ताः भवेयुः यदा असङ्ख्येयानि कालचक्राणि व्यतीतानि स्युः । अर्थाद्
1 गरीजाईना सीधे 2 लीज भांगवी 3 भिखारी 4 गोजलो, गेलेरी 5 व४थी હણાયેલાની જેમ 6 રાંકડો 7 ચાંડાલના વાડામાં 8 યોજન જેટલો 9 એટલે 10 તે આ प्रमाणे 11 आंजनो पलारो 12 अङ्गुल = अंगूठानो पहेलो वेढी
सरलसंस्कृतम् - ४
• २०२ •
परीक्षा-४
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
असङ्ख्येयकालचक्रेषु यावन्तः समयाः भवन्ति तावन्त आकाशप्रदेशा अङ्गलासङ्ख्यातभागे वर्तन्ते । एतावत्सूक्ष्माः आकाशप्रदेशाः अपि लोके असङ्ख्येयाः एव । प्रत्येकम् एतादृशाऽऽकाशप्रदेशेष्वस्माभिरनन्तानि जन्ममरणानि कृतानि । हा ! कियत्कालं यावद् वयं संसारं भ्रान्ताः । यद्यधुनाऽपि हस्तायातम् अवसरं विस्मृत्य प्रमादः क्रियेत तदाऽनन्तभवाः भविष्यत्काले भ्राम्या एव ।
अतः भगवान् प्रतिपादयति यदुत - ‘समयं गौतम ! मा प्रमादं कृथाः ।' चेतयस्व जीव ! अप्रमादी भव । करु आराधनाम्, साधय स्वहितम्, तत एव मोक्षप्राप्तिः भविष्यति, तदैव जन्म-मरणानामन्तो भविष्यति । समर्पण-सहायतास्वाध्याय-सहिष्णुता-सरलता-समता-सौम्यतादिभिः संयमजीवनं सार्थकं कर्तव्यम् । 'न हि संयमजीवनं सुलभमि'ति विमृश्य सुलभेषु विषय - कषायादिष्वासक्तिं परिहत्य धर्मे चित्तं स्थिरीकुरु । Q.5 धन्यचरित्रम्
[Marks-2011 इह भरतक्षेत्रे दक्षिणदिग्विभागे श्रीप्रतिष्ठानपुरमासीत् । तन्नगराद् बहिः गोदावरी नदी वहति स्म । तस्मिन्नगरे जितशत्रुनामा राजा राज्यं करोति स्म । तत्र धनसारनामा श्रेष्ठी वसति । तस्य शीलवती प्रियाऽस्ति । तयोः क्रमेण त्रयोऽङ्गजाः- समजायन्त । आद्यः धनदत्तः नाम्ना, द्वितीयो धनदेवनामा तृतीयश्च धनचन्द्रनामकः । अमी त्रयोऽपि पुत्राः क्रमशः यौवनं प्राप्ताः पित्रा परिणायिताः । तेषां त्रयाणां क्रमेण धनश्री-धनदेवी-धनचन्द्रानाम्न्यः कान्ताः' समभवन् । अथ धनसारः स्वपुत्रान् समर्थान् दृष्ट्वा स्वगृहभारं तेषु निक्षिप्य स्वयं धर्मकरणतत्परोऽभवत् ।।
अथ तयोः दम्पत्योः एकदा चतुर्थः पुत्रः समजनि । तदा बालस्य नाभिनालस्थापनार्थं पिता भूमिं खनितवान्, भूमौ च सुवर्णनिधानं पित्रा दृष्टम् । धनसारः निधानं दृष्ट्वा एवं चिन्तितवान् - 'अयं बालः पुण्यवान् दृश्यते, यतः तस्य जन्म अपि मम लाभकारणम् अभवत् ।' अतः अस्य बालस्य गुणयुक्तं सान्वर्थं 'धन्यकुमार' इति नाम पिता स्थापयामास ।
18थम मावेस 2 ही७२। 3 ५२९॥वेद 4 पत्नीसी 5 हूंटीना नउने ६८ માટે 6 અર્થ સંગત स२१ संस्कृतम् - ४ . २०३ .
परीक्षा-४ ॐ
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
Q.6 जीवस्य संसारे भ्रमणम्
[Marks-2011 अनादिसंसारे भ्रमतां जीवानां सुदुर्लभो मानवभवः । यतो मानवभवभ्रष्टः कषायपरवशः जीवो निगोदादिषु अनन्तभवान् करोति, पश्चात् पृथ्वी-जलादिषु स्थावरेषु भ्रमति, पश्चाद् द्वीन्द्रियादिषु भ्रमति । इत्थं सर्वत्र भ्रामं भ्रामं बहूनि दुःखानि सहमानः कर्मणा पराभूतो जीवोऽकामनिर्जरया' पुण्योदयबलेन च पञ्चेन्द्रियत्वमाप्नोति । अनया रीत्या बहुकालाऽनन्तरमेव जीवः मनुजभवं प्राप्तुं प्रत्यलो भवति ।
तत्रापि आर्यदेशादिसंयमस्वीकारपर्यवसानानि वस्तूनि बहुदुर्लभानि सुमहार्घानि च । चिन्तामणिरत्नं प्राप्य को मूर्खः तत् प्रक्षिपेत् ? तद् वा अवमन्येत ?
दरिद्रावस्थामापन्नं मनुष्यं यदि कोऽपि श्रीमान् साहाय्यं कुर्यात्, बहूनि धन-धान्यादीनि यच्छेत्, गृहादीनपि दद्यात् तदा तस्य दरिद्रस्य तस्य उपरि कियान् बहुमानभावो विलसेत् ? ततोऽपि अधिको बहुमानभावः स्थाप्यो गुरोरुपरि । यतो गुरव एव संसारसागराद् रौद्राद् रक्षकाः, अन्यथा संसारे प्राणातिपातादीनि पापानि कुर्वन्तः वयं श्वभ्रम् एव गच्छेम ।
किं जानन्ति भवन्तः संसारिणः जीवस्य कीदृशी व्यलीका मनोरथमाला भवति ? पठ्यतामग्रेQ.7 संसारिजीवस्य मनोरथमाला
[Marks - 20] संसारिणः जीवाः इत्थं स्वचेतसि कल्पयन्ति - "परिणेष्याम्यहमनल्पयोषितः', ताश्च रूपेण पराजेष्यन्ति त्रिभुवनम्, सौभाग्येनाऽभिमुखयिष्यन्ति' मकरध्वजम् , विलासैः क्षोभयिष्यन्ति मुनिहृदयानि, कलाभिरुपहसिष्यन्ति' बृहस्पतिम्, विज्ञानेन रञ्जयिष्यन्ति अतिदुर्विदग्धजनचित्तानि । तासां चाहं भविष्यामि सुतरां हृदयवल्लभः । न लवयिष्यन्ति ताः कदाचिदपि ममाज्ञाम् । तथा भविष्यति मे विनीतो दक्षोऽवसरज्ञो परिकरः । तथा भविष्यन्ति मे
1849 विना हुभाने साउन ४२वाथी थती भनी नि२॥ 2 अत्यंत भिती 3 योषितः = स्त्रीमो / पत्नीसो 4 सामनो ४२शे 5 महेव 6 8:30 ઉડાડશે 7 અભિમાની પંડિત 8 પરિવાર है स२८ संस्कृतम् - ४ . २०४ .
पशक्षा-४ 3
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
अत्युच्चतया हिमगिरिसङ्काशा:1 शालभञ्जिकाद्यनेकनयनाऽऽनन्दकारिरचनाशोभिताः समन्ताद् *महाप्राकारपरिक्षिप्ताः सप्तभूमिकादयो' प्रासादाः ।"
[७५मितिमाथा प्रस्ताव-१] Q.8 रूपसेनचरित्रम्
___ [Marks - 20] ___भरतक्षेत्रे मगधदेशे राजगृहाऽऽख्यं नगरमस्ति । तत्र यादववंशरत्नः श्रीमन्मथाऽभिधानः राजा राज्यं करोति । तस्य च मदनावल्यभिधाना 'पट्टराज्यासीत्, राजा तु न्यायेन प्रजा: पालयति । अथाऽन्यदा तत्र वर्षाकालः समायातः । तदा तत्र नगरसीम्नि एव शीतलजलाभिधाना नदी जलेन परिपूर्णा वहति । ___ अथ तस्मिन्नवसरे राजा तत्र क्रीडार्थम् आगतः । तत्र तेनैका नौरानायिता । ततः सः तां नावमुपविश्य तस्यां नद्यां क्रीडां कर्तुं प्रवृत्तः । तावता नदीमध्ये नदीप्रवाहसम्मुखमेकं पुरुषं दिव्याभूषणयुक्तं यान्तं राजा ददर्श । तं दृष्ट्वा नृपोऽपि तत्पृष्ठे धावितः ।
ततो यथा यथा नृपस्य नौस्तत्पृष्ठे समायाति तथा तथा स पुरुषः शीघ्रमग्रतो याति, तस्य पुरुषस्य च जलोपरि केवलं मस्तकमेव राजा विलोकयति ।
अथ राजा मनसि विस्मितः सन् विचारयामास यन्नूनमयं कोऽपि दैवीप्रभावः सम्भवति । अथ कियद्रं गत्वा तन्मस्तकं जलोपरि स्थिरं जातम् । तदा द्रुतमेव तत्पश्चाद् गत्वा राज्ञा तन्मस्तके वेणिदण्डो' धृतः । यावच्च स तदुच्चैराकर्षति तावत्केवलं मस्तकमेव तद्धस्ते आगतम । ___ततो राजा खिन्नः यावत्पुनः नदीमध्ये विलोकयति तावत्तथैव समस्तकं तमेव पुरुषं नदीप्रवाहमध्ये यान्तं पश्यति । तदा पुनः विस्मितेन राज्ञा चिन्तितम् - नूनमियं काऽपि दैवीशक्तिरस्ति ।
अथ राज्ञा तन्मस्तकं प्रति पृष्टम् - 'त्वं कोऽसि ?' तेनोक्तम् – 'अहं देवोऽस्मि ।' 1 तदनु तेन पुनः नृपः पृष्टः 'त्वं कोऽसि ?' नृपेणोक्तम् - अहं
1 हिमालय पर्वत ४१। 2 पूतणी 3 यारे ४थी 4 Bिeat 5 वीटाये 6 સાત માળવાળા 7 પટ્ટરાણી 8 કે અવશ્ય 9 સર્પાકાર વાંકો દાંડો ફૂદાંતરડા જેવો] 10 त्या२ ५छी स२८ संस्कृतम् - ४ . २०५ .
8 परीक्षा-४ ॐ
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
राजाऽस्मि । तदा शीर्षं प्राह - 'यदि त्वं राजाऽसि तदा विनाऽपराधं चौरवद् वेणिदण्डे कस्माद् धृतः ? राजा तु सर्वेषां शरणं स्यात् । तेन त्वं मां मुञ्च' इति तेनोक्ते राज्ञा मस्तकं मुक्तम् । इतः सः देवो जलमध्ये हस्तिरूपो जातः ।
[३५सेनयरित्र-५.१] Q.9 दर्शनज्ञानचारित्रस्वरूपम्
[Marks - 20] अनन्तसंसारे भ्रमन् जीवो भवितव्यतादिकारणवशाद् यदा चरमावर्ते प्रविष्टः भवति तदा शनैः शनैः मोक्षमार्गे 'अभिसर्पन कियत्कालाऽनन्तरं भगवदनुग्रहेण गुरुकृपया वा विमलालोकाञ्जनं प्राप्नोति जीवः । ___ पूर्वं जीवः कुदेवं देवममन्यत । कुगुरुं सुगुरुममन्यत । कुधर्मं च सुधर्मममन्यत । दुःखदायकान् विषयान् सुखदायकान् अजानात् । अरीभूतान् कषायान् मित्रतया स्वीचकार । तदा जीवः नरकहेतुमविरतिं प्रमोदकारणतया गृह्णाति ।
निबिडबन्धनोपमानपि पुत्र-कलत्र-धन-कनकादीनाह्लादहेतुतया पर्यालोचयति । न जानीते कार्याऽकार्यविचारम्, न लक्षयति भक्ष्याभक्ष्यविशेषम् । जीवः कुतर्कयुक्तः सन्नेवं चिन्तयति - ___"नास्ति परलोकः, न विद्यते पुण्यपापफलम्, न सम्भवति आत्मा, नोपपद्यते सर्वज्ञः, न घटते तदुपदिष्टो मोक्षमार्गः इति ।" ततोऽसौ मिथ्यात्वाभिनिविष्टचित्तो' हिनस्ति प्राणिनः, भाषतेऽलीकमादत्ते परधनम्, रमते मैथुने परदारेषु वा, गृह्णाति परिग्रहम्, न करोति चेच्छापरिमाणम्', भक्षयति मांसमास्वादयति मद्यम् । न गृह्णाति सदुपदेशम्, कथयति कुमार्गम्, निन्दति वन्दनीयान्, वन्दतेऽवन्दनीयान्, वदति च परावर्णवादम्।
तदा च जीव: न गच्छति जिनालयं साधूपाश्रयं वा । न वन्दते दृष्टमपि साधुम्, नाऽऽमन्त्रयति श्रावकमतिथिं वा, निवारयति स्वगृहे दानप्रवृत्तिम् । एतादृशं नष्टविवेकं जीवमालोक्य गुरवः स्वबुद्धिशलाकायां तत्प्रतिबोधोपायाऽञ्जनं निदधते।
___1 भाग १५तो 2 6 3 संगत नथी. 4 मिथ्यात्वना युत 5 ५२स्त्री. 6 ७७नी लिमिट 7 ५२० बोसj 8 व 9 सजी * स२८ संस्कृतम् - ४ . २०६ .
परीक्षा-४ ॐ
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
T
सद्गुरवः तं रङ्कं जीवमुपदिशन्ति । तदनन्तरं गुरवः तस्य लोचने विमलालोकाञ्जनम् अञ्जन्ति । तदा जीवस्य किञ्चिच्चित्ततोषः सद्बुद्धिश्च प्रजायेते । इत्थं क्रमेण गुरुकृपया तत्त्वप्रीतिकरपानीयं महाकल्याणकनामकपरमान्नं च जीवो लभते । अञ्जनं नाम सम्यग्दर्शनम्, उदकं नाम सम्यग्ज्ञानम्, परमान्नं नाम सम्यक्चारित्रम् । एतान्येव मोक्षमार्गः । अधिकजिज्ञासा चेत् पठनीया उपमितिभवप्रपञ्चा कथा |
Q.10 सुभाषितानि
1
मस्तकस्थायिनं मृत्युं, यदि पश्येदयं जनः । आहारोऽपि न रोचेत, 2किमुताऽकृत्यकारिता' ॥ 2 अद्यैव हसितं गीतम्, क्रीडितं यैः शरीरिभिः । अद्यैव ते न दृश्यन्ते, कष्टं कालस्य चेष्टितम् ॥ 3 स्पृहणीयाः कस्य न ते, सततं सरलाशयाः महात्मानः । त्रयमपि सदृशं येषाम्, वचनं चिन्तनं समाचारः ॥ 4 यथा चित्तं तथा वाचः, यथा वाचः तथा क्रिया । धन्यास्ते त्रितये येषाम्, विसंवादो न विद्यते ॥ 5 यौवनेऽपि प्रशान्ताः ये, ये च हृष्यन्ति याचिताः । वर्णिता ये च लज्जन्ते, ते नराः जगदुत्तमाः ॥
[Marks -20]
1 जीर 2 तो पछी, वजी 3 जराज अम रवानुं 4 दुष्टहाथी 5 खुश
थाय छे.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
• २०७ •
परीक्षा-४
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંસ્કૃત વાક્ય રચના
Sentence Formation Tips
[ મિત્રો ! આ લેખ અવશ્ય એક વાર વાંચી જશો. આમાં સંસ્કૃત વાક્ય સંરચના માટેની જરૂરી વાતો જોઈશું. ]
[1] સામાન્યથી આપણે જોઈ ગયા કે સંસ્કૃતમાં વાક્યરચના માટેનો નિયતક્રમ નથી. પાર્શ્વનાથઃ ખિનઃ પશ્યતિ, બિન: પાર્શ્વનાથ: પતિ, પતિ પાર્શ્વનાથો નિનઃ । આ પ્રમાણે કોઈ પણ રીતે વાક્ય લખી શકાય છે. પદક્રમ કોઈ નિયત નથી.
આનું મુખ્યતયા કારણ એ કે સંસ્કૃતમાં શબ્દોનો કર્મ તરીકેનો, કર્તા તરીકેનો કે કરણ તરીકેનો શું અર્થ કરવો ? તે શબ્દસંલગ્ન વિભક્તિ જ દર્શાવી દે છે. માટે શબ્દ વાક્યમાં ગમે ત્યાં ગોઠવાય પણ પોતાના અર્થને વિભક્તિ દ્વારા જણાવી જ દે છે. ‘અહં પ્રામં ગચ્છામિ’ આમાં ‘પ્રામં ગચ્છામિ અહં' એવું બોલવામાં આવે તો પણ પ્રામ એ કર્મ જ રહે છે, કર્તા નથી બની જતું. કારણ કે ગ્રામ ને કર્મ તરીકે ઓળખાવનાર દ્વિતીયા વિભક્તિ તેની સાથે જ સંલગ્ન છે.
બીજી દરેક ભાષામાં આ ખાસિયત નથી. English ભાષામાં ક્યારેક તો વાક્યનો ક્રમ જ કર્તા, કર્મને જણાવે છે. માટે જો વાક્ય ક્રમ બદલાઈ જાય તો અર્થનો અનર્થ થઈ જાય. દા.ત. Lord Parshwanath observes an art-gallery [પાર્શ્વનાથ ભગવાન ચિત્રશાળાને જુવે છે.] અહીં પાર્શ્વનાથ ભગવાન કર્તા અને ચિત્રશાળા કર્મ તે વાક્યક્રમને લીધે ઓળખી શકાય છે. જો વાક્યક્રમને બદલાવી દો તો કર્મ એ જ કર્તા થઈ જાય. જેમ કે, An art-gallery observes Lord Parshwanath [ચિત્રશાળા પાર્શ્વનાથ ભગવાનને જુવે છે !J
સારાંશ એ કે - સંસ્કૃતમાં શબ્દોનો નિયતક્રમ નથી હોતો, તે વિભક્તિને આભારી છે. પણ, જેને વિભક્તિ જ નથી લાગી તે અવ્યયો માટે ક્રમ ફિક્સ કરવામાં આવ્યો છે. જો તેમાં ફેરફાર કરાય તો અર્થનો અનર્થ થાય.
=
દા.ત. અહં નિનમેવ પૂનયામિ હું ભગવાનને જ પૂજું છું. અમેવ નિનં પૂનયામિ = હું જ ભગવાનને પૂજું છું.
આ રીતે ‘વ્’ અવ્યયનો ક્રમ બદલાતા વાક્યમાં કેટલો બદલાવ આવી જાય છે ! માટે સાદા વાક્યમાં વ, ઋત્તિ વગેરે અવ્યયોનો ક્રમ અર્થના અનુસારે નિયત જ રાખવો જોઈએ.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૭ ૨૦૮ ૦
સં.વા.સં.
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
હા ! બાકીના શબ્દોમાં વાક્ય જેમ બોલવામાં સારું લાગે તેમ પદક્રમ ગોઠવાય છે. કોઈ નિયતક્રમ નથી. શ્લોકમાં પણ શબ્દોનો કોઈ નિયત ક્રમ નથી હોતો. તેથી તે વખતે વાક્યનો અન્વય કરી પછી અર્થ થાય. [2] વાક્યરચનામાં જરૂરી એક બાબત એ કે ધાતુનો સંબંધ ડાયરેક્ટ નામ સાથે
ન હોય તો નામને ષષ્ઠી વિભક્તિ લગાડવી. વાત વિગતે સમજીએ - 1. ભગવાનની પૂજા કરે છે. અને 2. ભગવાનને પૂજે છે.
ઉપરોક્ત બન્ને વાક્યોનો અર્થ સરખો છે. પણ, એકમાં ભગવાન કર્મ છે. એકમાં ભગવાન સંબંધ છે. આ જ વાક્યનો સંસ્કૃતમાં અનુવાદ જોઈએ તો
1. નિનસ્થ પૂનાં જતિ 2. નિન પૂનતિ
આમ તો પરિસ્થિતિ સ્પષ્ટ છે. પણ ભૂલ અહીં થાય કે “ભગવાનની પૂજા કરે છે' આવા વાક્યના સંસ્કૃત અનુવાદમાં ભગવાનની = નિની પૂજા કરે છે = પૂનયતિ |
નિની પૂનયતિ આવું વાક્ય બની જાય છે. આ વાક્ય ખોટું છે. કારણ કે વાસ્તવમાં આનો અર્થ “ભગવાનની પૂજે છે” આવો થઈ જાય. અહીં ધ્યાન એ રાખવાનું કે
નિન શબ્દનો સીધો સંબંધ ધાતુ સાથે છે. આવી પરિસ્થિતિમાં નિન ને બીજી જ લાગે. જે શબ્દનો સીધો ધાતુ સાથે સંબંધ થાય તેને દ્વિતીયા લગાડવી જોઈએ.
જ્યારે નિન પૂનાં રોતિ આ વાક્ય પણ ખોટું જ છે. કારણ કે હવે નિન નો ડાયરેક્ટ સંબંધ ધાતુ = ઋતિ સાથે નથી. પણ પૂના = શબ્દની = નામની સાથે છે. માટે હવે અહીં ષષ્ઠી વિભક્તિ લાગશે.
આ મૂંઝવણ ટાળવા માટે “ભગવાનની પૂજા કરે છે' આવા વાક્યને ભગવાનને પૂજે છે” આવા વાક્યમાં ફેરવી પછી અનુવાદ કરવો તો ભૂલ નહીં રહે. આ બાબત સ્થિર કરવા માટે થોડી practice કરી લો :
1. તે મારી નિંદા કરે છે. 4. તે ભગવાનના દર્શન કરે છે. 2. તે મારી શોધ કરે છે. 5. તે શાલિભદ્રની પ્રશંસા કરે છે. 3. તે ભોજન કરે છે.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - પ્રથમ પાઠ-૧૬ સ્વાધ્યાયનું એક વાક્ય પણ આ સંદર્ભે ધ્યાનમાં લેવા જેવું છે. ત્યાં ગુજરાતીથી સંસ્કૃત અનુવાદ કરવા માટે વાક્ય આપ્યું છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪ - ૨૦૯ •
જ સં.વા.સે. 8
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
છે કે – ગૌતમ સ્વામીને ભગવાન મહાવીર સ્વામી ઉપર ઘણો સ્નેહ હતો. અહીં ગૌતમ સ્વામીને' - આ શબ્દ જોતાં દ્વિતીયા વિભક્તિ દેખીતી રીતે આવવી જોઈએ. પરંતુ એવું નથી. તેનું સંસ્કૃત થાય -ૌતમસ્યાનધરસ્ય શ્રી મહાવીરગિને નેદ માસી... કારણ કે ગૌતમ પદને સ્નેહ પદ સાથે સંબંધ છે.
મતલબ કે નામ-નામનો સંબંધ હોવાથી ષષ્ઠી આવી. અહીં ગુજરાતીમાં ષષ્ઠી બોલવી કેમે કરીને નહીં ફાવે. આવા દષ્ટાંતો પણ ધ્યાનમાં રાખવા. [3] રામ:, નગણ્ય પ્રાતા, વશરથસ્થ પુત્રત્વાન્ !
આવા વાક્યનો અર્થ સાદી રીતે એમ થાય કે
રામ એ લક્ષ્મણનો ભાઈ છે. કારણ કે દશરથનું પુત્રપણું રામમાં રહેલું છે. આ વાક્યમાં ર(બે) વસ્તુ નોટ કરવા જેવી છે. A. છેલ્લે પાંચમી વિભક્તિ છે. તેનો અર્થ “કારણ કે થાય. એટલે વાક્યમાં
પહેલાં જ કારણ કે ઉમેરી દીધું. B. આ અનુવાદમાં વિચિત્ર લાગતું હોય તો “રામમાં પુત્રપણું' - આ પદ.
એટલે આવા વાક્યનો અનુવાદ કરવો હોય ત્યારે સપ્તમી + વ કાઢી અર્થ કરવામાં આવે છે. હવે અર્થ એમ થશે કે રામ, લક્ષ્મણનો ભાઈ છે. કારણ કે રામ દશરથનો પુત્ર છે.
આ રીતે સપ્તમી + વ અને ષષ્ઠી +4 કાઢવાથી ઘણી જગ્યાએ ગુજરાતીમાં અર્થ વધારે સ્પષ્ટ અને ચોખ્ખો થશે. ન્યાયમાં આ રીતે અર્થ કરવાથી વાક્યો ઘણા સરળ લાગશે. [4] દ્વિકર્મક વાક્યમાં “શું?, કોને ?' પ્રશ્ન પૂછવાથી કર્મને શોધી શકાય છે તેવું
આપણે જોઈ ગયા. પણ, આ વાત સર્વત્ર લાગુ નથી પડતી. હા! શરૂઆતમાં પ્રાથમિક બોધ માટે તે જરૂરી છે.
મૂળ તાત્પર્ય એ છે કે, ગોવાળ ગાયને દૂધ દોહે છે. આવા વાક્યમાં દોહવાની ક્રિયા સાથે ન તો એકલી ગાય સંલગ્ન છે કે ન તો એકલું દૂધ સંલગ્ન છે. પણ ઉભય સંલગ્ન છે. ભગવાનને પૂજે છે' - આવા વાક્યમાં પૂજાની ક્રિયા માત્ર ભગવાન સાથે જ સંલગ્ન છે. તેવું ઉપરોક્ત વાક્યમાં નથી. માટે તે દ્વિકર્મક કહેવાય છે.
તથા દોહવાની ક્રિયાનો મુખ્ય આશય દૂધ હોવાથી દૂધને મુખ્ય કર્મ તરીકે તથા ગાયને ગૌણ કર્મ તરીકે વિવક્ષિત કરવામાં આવેલ છે. છેસરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪ - ૨૧૦ • 6 સં.વા.સં. 8
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
મુખ્ય વાત એ છે કે –
પતિ: માં પય: તાધિ આવા વાક્યમાં ““ક્યાંથી દૂધ છૂટું પડે છે ?” આ પ્રશ્નનો જવાબ પૂછતાં “ગાયમાંથી દૂધ છૂટું પડે છે” – આવો તર્કયુક્ત જવાબ મળી જાય છે.
આપણે પૂર્વે જોઈ ગયા તે મુજબ હવે ગાય એ અપાદાનકારક કહી શકાય.
માટે,
गोपालः धेनुं दुग्धं दोग्धि माव। वायनी ४च्या गोपालः धेनोः दुग्धं તોધિ - આવો વાક્યપ્રયોગ થવો જોઈએ. કારણ કે ગુજરાતી ભાષાની દૃષ્ટિએ “ગોવાળ ગાયમાંથી દૂધ દોહે છે” – આ પ્રમાણે ગાયને પાંચમી વિભક્તિ જ છે. પાંચમી વિભક્તિનો “માંથી પ્રત્યય લાગ્યો જ છે.
પણ, સંસ્કૃત ભાષા અહીં જુદી પડે છે. તે ધેનુને અપાદાન તરીકે નહીં પરંતુ કર્મ તરીકે સ્વીકારે છે. એટલે જે અપાદાન તરીકે બાહ્ય રીતે જણાય છે તે ધેનું પદ સંસ્કૃતમાં કર્મ તરીકે છે. પણ ગૌણ કર્મ તરીકે.
દ્વિકર્મક ધાતુઓ સંસ્કૃતમાં ૧૬ બતાવવામાં આવ્યા છે. (તે ૧૬ ધાતુઓ અને તેના જેવા અર્થવાળા ધાતુઓ પણ અકર્મક જ કહેવાય તે ધ્યાનમાં રાખવું.) તે ૧૬ ધાતુનો જ્યારે પ્રયોગ થાય ત્યારે જે પદ અપાદાન વગેરે અન્ય કારક તરીકે જણાતા હોય છતાં તેને કર્મ તરીકે સ્વીકૃત કરવામાં આવ્યા હોય તે ગૌણકર્મ તે સિવાયના મુખ્યકર્મ. મતલબ, ગેરકાયદેસર પ્રવેશવાળા ગૌણ. કાયદેસર પ્રવેશવાળા મુખ્ય.
વાત એકદમ સ્પષ્ટ બને તે માટે
અમુક ધાતુમાં કેવી રીતે આ વસ્તુ સંગત થાય છે? તે જોઈ લઈએ. તેના માધ્યમે અકર્મક ધાતુઓનો પરિચય પણ થઈ જશે. (૧) પાતઃ ધેનું સુકાં તોધિ
ગોવાળ ગાયમાંથી દૂધને દોહે છે.
ગૌણકર્મ મુખ્યકર્મ (૨) ઢીન: ધનપતિ ધનં યાવતે ગરીબ ધનવાન પાસેથી પૈસાને માંગે છે.
11 ગૌણકર્મ મુખ્યકર્મ
સરલ સંસ્કૃતમ્ -૪
૦ ૨૧૧ ૦
& સં.વા.સં. છે
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૩) : તડુત્તાન માં પતિ .
તે ચોખામાંથી ભાત રાંધે છે.
(૪)
ગૌણકર્મ મુખ્યકર્મ નાં પ્રાસં નતિ બકરીને ગામમાં લઈ જાય છે.
મુખ્યકર્મ ગૌણકર્મ (૫) તસ્વર: નિનું રતિ |
ચોર માણસ પાસેથી સોનામહોરો ચોરી જાય છે.
ગૌણકર્મ
મુખ્યકર્મ
હા !
(૧) ગુરુ શિષ્ય ધર્મ વતિ |
ગુરુ શિષ્યને ધર્મ કહે છે. (૨) શિષ્ય: ૬ પ્રશન્ન પૃચ્છત
શિષ્ય ગુરુને પ્રશ્ન પૂછે છે.
આવા વાક્યમાં દેખીતી રીતે ગુજરાતીમાં પણ બન્ને પદ કર્મકારક જ છે. માટે અહીં કોને?”, “શું?” આ બે પ્રશ્ન પૂછી ગૌણ કર્મનો અને મુખ્ય કર્મનો વિભાગ કરવો.
સારાંશ (૧) અમુક જગ્યાએ અધિકરણ, અપાદાન વગેરે કારકોની કર્મકારક તરીકે
વિવક્ષા કરી હોય ત્યારે તે ગૌણકર્મ તરીકે ગણાય. (૨) અમુક જગ્યાએ “શું ?” અને “કોને ?' પ્રશ્નના માધ્યમે ગૌણકર્મ
મુખ્યકર્મ જાણી શકાય. આ રીતે ઝીણવટથી અભ્યાસ કરી ગૌણ – મુખ્ય કર્મને છૂટા પાડવા.
કર્મણિ પ્રયોગનો સંસ્કૃત ભાષામાં પ્રચુર ઉપયોગ કરવામાં આવેલ છે. માટે તેનો ઝીણવટથી અભ્યાસ ખૂબ જરૂરી છે. તેની practice માટે વાક્યો આપ્યા જ છે. તેવા બીજા વાક્યો કરીને કર્મણિ પ્રયોગ ઉપર પક્કડ મેળવી લેવી આવશ્યક છે. છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪ - ૨૧૨ • @ સં.વા.સે. $
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
[5] વાક્ય રચનાની બાબતમાં મુશ્કેલી પડતી હોય તો કૃદન્તોમાં! અવ્યયરૂપ
કૃદન્તોમાં તો વાંધો નથી. જે મુશ્કેલી છે તે વિશેષણરૂપ કૃદન્તમાં છે. તે અંગે થોડો પ્રકાશ આ મુદ્દામાં આપણે જોઈશું :
૪ કૃદન્ત વિશેષણરૂપ છે. જેમાંથી બે ભૂતકાળદર્શક છે. તથા બીજા બે વર્તમાનકાળ દર્શક છે. વાક્યરચનામાં ભૂતકાળ-વર્તમાનકાળની તકલીફ નથી. તકલીફ “કર્તાને કે કર્મને અનુસરે ?' તેમાં છે. માટે આપણે ૪ કૃદન્તનું વિભાજન જુદી રીતે કરીએ. બે કર્તરિ છે. 1. કર્તરિભૂત બે કર્મણિ છે. 1. કર્મણિભૂત 2. વર્તમાનકર્તરિ
2. વર્તમાનકર્મણિ કર્તરિકૃદન્ત કર્તાને અનુસરે. કર્મણિકૃદન્ત કર્મને અનુસરે. 1. મર્દ નીતીનું
1. મથા નીતમ્ 2. બટું નયન
2. મથી નીયમીનમ્ અર્થ :- 1. હું લઈ ગયેલો. 1. મારા દ્વારા લઈ જવાયેલું.
2. હું લઈ જઈ રહ્યો છું. 2. મારા દ્વારા લઈ જવાઈ રહેલ. આટલે સુધીનું તો મગજમાં નક્કી થઈ ગયું છે. ‘તેણે નમેલા ભગવાનને હું વંદું .”
આ વાક્ય “નમેલા પદથી ભૂતકૃદન્ત છે તે ખબર પડી જાય છે. પણ પ્રશ્ન એ થાય છે કે આ વાક્યમાં કર્તરિ ભૂતકૃદન્ત છે કે કર્મણિ ભૂતકૃદન્ત ? જવાબ :- કર્મણિ ભૂતકૃદન્ત. પ્રશ્ન :- “તેના દ્વારા નિમાયેલા આવું થોડું લખ્યું છે? “તેણે નમેલા' આટલું જ
તો લખ્યું છે તો પછી આ કર્મણિ કેમ ? કર્તરિ ન કહેવાય ? જવાબ :- કર્મણિ કર્તરિની વ્યાખ્યામાં તેના દ્વારા ગુજરાતીમાં હોય તો જ તે
કર્મણિકૃદન્ત કહેવાય તેવું નથી. વ્યાખ્યા જોઈ લો - 1. જે કૃદન્ત કર્મને અનુસરતું હોય તે કર્મણિકૃદન્ત. 2. જે કૃદન્ત કર્તાને અનુસરતું હોય તે કર્તરિકૃદન્ત.
ઉપરોક્ત વાક્યના અનુસંધાનમાં જ કેટલાક મુદ્દાઓ સ્પષ્ટ કરી લઈએ. A. ઉપરોક્ત વાક્યમાં બે ક્રિયાપદ છે.
1. વંદવું 2. નમેલા રિફ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪ - ૨૧૩ •
6 સં.વા.સં.
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
બને ક્રિયાના કર્મ ભગવાન જ છે. પણ, બન્ને ક્રિયા ધ્યાનમાં ન લો. માત્ર કૃદન્ત જ જવો, કૃદન્તને જ પ્રશ્ન પૂછવાનો. કોને નમેલા? ભગવાનને નમેલા, માટે કૃદન્તનું કર્મ ભગવાન છે. B. કૃદન્તનું કર્મ વાક્યમાં કર્તા, કર્મ, કરણ, સંપ્રદાન કોઈ પણ હોઈ શકે છે. જેમ કે, 1.માત્રા નીતઃ વાત માવતં પતિ
2. માત્રા નીતં વીનં સર્વે પશ્યક્તિા 3. માત્રા નીતેન વાલેન નિનઃ પૂજેતે !
4.માત્રા નીતાય વીતીય મો: રોવતિ | અહી બાળક કર્તા, કર્મ વગેરે દરેક વિભક્તિમાં દેખાય છે. પણ તે તૂર, પૂન, વગેરે ધાતુના કર્તા વગેરે રૂપે છે. નીતિ = નયન = લઈ જવું ક્રિયાના તો કર્મ તરીકે જ બાળક છે.
કોને લઈ જાય છે? બાળકને લઈ જાય છે. માટે બાળક એ કર્મ જ છે. પણ પછી વાક્ય આગળ લંબાતા નવા ધાતુનું બાળક કરણ બની ગયું તો તેને તૃતીયા વિભક્તિ લાગશે. તે વખતે “બાળક કૃદન્તનું કર્મ છે' - આ વાત ગૌણ બની જશે.
હવે મૂળ વાત ઉપર આવીએ.
“નમેલા' આ કૃદન્તનું કર્મ ભગવાન છે. અને “નમેલું એ પદ ભગવાનને અનુસરે છે. માટે જ “નમેલા ભગવાનો, ‘નમેલા ભગવાન” આમ ભગવાનના રૂપના આધારે કૃદન્તના રૂપમાં પણ ફેરફાર થાય છે.
માટે ફલિત એ થયું કે “નમેલું કૃદન્ત ભગવાન = કર્મને અનુસરે છે. હવે વ્યાખ્યા જુઓ. વ્યાખ્યા મુજબ કર્મને અનુસરે તે કર્મણિકૃદન્ત કહેવાય.
. તેણે નમેલા ભગવાનને હું નમું છું - આ વાક્યમાં નમેલા = નત. થશે. આ વાત નક્કી થઈ, કારણ કે કર્મણિ ભૂતકૃદન્તનો પ્રયોગ છે. આગળનું વાક્ય “નિનું મર્દ વત્તે આ પ્રમાણે નોર્મલ જ છે. હવે નિન, દ્વિ. વિ. એ. વ. છે. માટે નીત ને પણ કિ. વિ. એ. વ. લાગશે. - વાક્ય આ રીતે થયું. નતો जिनमहं वन्दे ।
હવે કૃદન્તનું કર્મ નક્કી થયા પછી કૃદન્તના કર્તાને નક્કી કરીએ. કોણ નમે છે? તે નમે છે. . તે = કર્તા. કર્મણિના કર્તા તૃતીયા વિભક્તિમાં આવે. માટે તન નાં નિનામહં વન્કે આ રીતે વાક્યનો આકાર થયો. છે. સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪ ૦ ૨૧૪ ૦
સં.વા.સં. છે
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
કર્તરિ કૃદન્તનું કર્મ દ્વિતીયા વિભક્તિમાં જ આવે.
કર્મણિ કૃદન્તના કર્તા તૃતીયા વિભક્તિમાં જ આવે. જેમ કે, ૧. વાાં નયન્ત માં સ પશ્યતિ ।
ग् આ કૃદન્ત કરિ છે.
• લઈ જવાની ક્રિયાના કર્મ એવા બાળકને આ કૃદન્ત નથી અનુસરતું. પણ, કર્તાને અનુસરે છે. અહીં લઈ જવાની ક્રિયાના કર્તા એવા પ્રથમ પુરુષને દ્વિતીયા વિભક્તિ લાગી. તેની જગ્યાએ તૃતીયા પણ આવી શકે. જ્યારે કર્મ એવા બાળકને તો દ્વિતીયા જ લાગે.
1.
: ચાર મુદ્દા નક્કી થયા.
1. કર્તાને અનુસરે તે કપ્રિયોગ. કર્મને અનુસરે તે કર્મણિપ્રયોગ.
2.
3.
4.
2.
ઉપરોક્ત વાક્યમાંથી બીજા પણ બે મુદ્દા આપણે જોઈ શક્યા કે -
કરિ કૃદન્તના કર્તા કોઈ પણ વિભક્તિમાં હોઈ શકે. તે આગળના વાક્યના આધારે નક્કી થાય. જેમ કે ઉપરમાં દ્વિતીયા વિભક્તિ.
કર્મણિ કૃદન્તનું કર્મ કોઈ પણ વિભક્તિમાં હોઈ શકે. તે પણ આગળના વાક્યના આધારે નક્કી થાય. જેમ કે પૂર્વના વાક્યમાં ‘નિનમ્’માં દ્વિતીયા વિભક્તિ.
એટલે જેમ કરિ ધાતુના રૂપનો કર્તા પ્રથમામાં જ હોય અને કર્મણિ ધાતુના રૂપનું કર્મ પ્રથમામાં જ હોય તેમ અહીં કર્તરિકૃદન્તનો કર્તા અને કર્મણિકૃદન્તનું કર્મ પ્રથમામાં જ હોય તેવો કોઈ નિયમ નથી.
થોડા ઉદાહરણો જોઈ લઈએ ઃ
ગુજરાતીમાં ઃ
1. માતા દ્વારા જોવાતા બાળકે સારી રીતે લખ્યું.
2.
વાદળે વરસાવેલા પાણીથી ખેડૂતો રાજી થયા.
3. વિદ્યાર્થીને પૂછતા એવા શિક્ષક ગુસ્સે થયા. → સંસ્કૃતમાં :
1. मां ताडयन्तं जनं ताडितवान् स अधुना धावति । 2. मात्रा पृच्छ्यमानः बालः न किमपि कथयति ।
3.
जिनं प्रणमन्तं शालिभद्रम् अहं वर्णयामि ।
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૦ ૨૧૫ ૭
સં.વા.સં.
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉપરોક્ત વાક્યમાં કૃદન્તના કર્તા, કર્મ, વાક્યના છેલ્લા મુખ્ય ધાતુના કર્તા - કર્મ વગેરે છૂટું પાડી ધીરે - ધીરે અર્થ કરશો તો વ્યવસ્થિત સમજાઈ જશે.
ઉપરોક્ત લાંબી ચર્ચાના સારાંશ તરીકે આટલું યાદ રાખો :A. કર્તાને અનુસરનાર કૃદન્ત કર્તરિકૃદન્ત. B. કર્મને અનુસરનાર કૃદન્ત કર્મણિકૃદન્ત. C. કર્તરિકૃદન્તનું કર્મ દ્વિતીયા વિભક્તિમાં જ આવે. D. કર્મણિકદન્તના કર્તા તૃતીયા વિભક્તિમાં જ આવે. E. કર્તરિકૃદન્તના કર્તા આગળના વાક્યના અનુસારે કોઈ પણ વિભક્તિમાં
આવી શકે. F. કર્મણિકૃદન્તનું કર્મ આગળના વાક્યના અનુસારે કોઈ પણ વિભક્તિમાં
આવી શકે. [6] જ્યારે વાક્ય અઘરા લાગે ત્યારે સંસ્કૃતના દરેક પદનું વિભક્તિના આધારે
ગુજરાતી કરી દો. પછી આખું વાક્ય જોડી દો. તો ઘણી સરળતા રહેશે. દા.ત. માં તાડયન્ત નાં તાડિતવાન : અધુના ધાવત I
માં = મને તાડયન્ત = મારતા નન = માણસને તાડિતવાનું = મારનાર સ: = તે અધુના = હમણાં ધાવતિ = ભાગે છે.
હવે આ છૂટા અર્થોને ગુજરાતી ભાષાના વાક્યને અનુસાર એક વાક્યમાં ઢાળવા પ્રયત્ન કરો. હવે સરળતાથી વાક્ય બની જશે. જેમ કે,
મને મારતા એવા માણસને મારનાર તે અત્યારે ભાગે છે.” આ પ્રમાણે પણ વાક્યનો અર્થ કરી શકાય. પછી જેમ-જેમ practice કરશો એટલે આની પણ જરૂરત નહીં રહે. એમને એમ જ અર્થ કરી શકાશે. [7] (a) નાના મથતા નકારી શાસીત્ - આવા વાક્યોમાં “મિથિલા નામની
નગરી હતી’ - આ પ્રમાણે અર્થ કરવો. (b) માળ જીત - આવા વાક્યનો “રસ્તે જાય છે' - એમ અર્થ કરવો. (c) અન્વેના સમયે છિતિ - આવા વાક્યનો અર્થ “થોડા સમયમાં જાય
છે” – આ પ્રમાણે કરવો. ટૂંકમાં, સંસ્કૃતમાં અમુક વસ્તુ જુદી રીતે લખાય. તે દરેકનો અનુવાદ ગુજરાતીને અનુરૂપ કરવો. રિલા સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪ ૦ ૨૧૬ •
સં.વા.સં. 8
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
[8] ‘સતિ સપ્તમી‘ ના ચેપ્ટરમાં આપણે જોયું હતું કે સતિ સપ્તમી પ્રયોગમાં કૃદન્ત વગેરેને સપ્તમી વિભક્તિ લાગે. પણ તેવો નિયમ નથી. અર્થના અનુસારે સાતેય વિભક્તિ આવી શકે છે.
પ્રબુદ્ધ: સન્ સ થયતિ = જાગે છતે તે કહે છે. અહીં પહેલી વિભક્તિમાં આવેલ છે. પણ, મુખ્યતયા સપ્તમી વિભક્તિનો પ્રયોગ થાય છે.
घटस्य घटत्वम्
[9] ષષ્ઠી અને સપ્તમી વિભક્તિ ક્યારેક એક અર્થમાં વપરાતી હોય છે. જેમ કે ઘડાનું ઘટત્વ કે ઘટે મટત્વમ્ = ઘડામાં ઘટત્વ. [10] જ્યાં ધાતુના રૂપનો કર્તા નક્કી ન હોય / સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ ન હોય ત્યાં પૃ.પુ. એ.વ.નો પ્રયોગ કરવો અને લિંગ નક્કી ન હોય ત્યાં નપું.નો પ્રયોગ કરવો.
=
દા.ત. પ્રામં રૂઘ્ધતિ, મિત્તિ ન ખાનામિ / વોધામ્યહમ્ ।
[11] વિધ્યર્થ કૃદન્તના કર્તાને તૃતીયા કે ષષ્ઠી વિભક્તિ લાગે છે. જેમ કે, મયા રૂતું ર્તવ્યમ્ ।
પરંતુ તેનું ગુજરાતી કરતી વખતે ‘મારા વડે આ કરાવું જોઈએ' પ્રમાણે ન કરવું. પરંતુ ‘મારે આ કરવું જોઈએ' - એ પ્રમાણે જ કરવું. [12] દૃષ્ટાંત દર્શક વાક્યો પણ સમજવા જેવા છે :
रेवतीव अहं साधुभ्यः औषधीन् ददामि ।
-
આ
આ વાક્ય ગુજરાતીમાં આ રીતે લખી શકાય –
રેવતીની જેમ હું સાધુને ઔષધીઓ આપું છું.' હવે પ્રશ્ન એ થાય કે ગુજરાતીમાં ‘રેવતીની’ આ રીતે ષષ્ઠી વિભક્તિ છે તે સંસ્કૃતમાં પહેલી કેવી રીતે થઈ જાય ? ‘રેવત્યા વ' આવવું જોઈએ. [આવું પણ ક્યાંક લખાય છે.]
અહીં ગુજરાતી કરતા સંસ્કૃતભાષા જુદે રસ્તે ફંટાય છે. સંસ્કૃતમાં નિયમ એટલો જ છે કે - ઉપમાન અને ઉપમેય વચ્ચે સરખી વિભક્તિ હોય.
જેને ઉપમા આપવાની હોય તે ઉપમેય.
જેની ઉપમા આપવાની હોય તે ઉપમાન.
અહીં ઉપમેય એવા ‘અહં’ ને પ્રથમા વિભક્તિ છે માટે ‘રેવતી’ કે જે ઉપમેય છે તેને પ્રથમા વિભક્તિ જ આવે. ગુજરાતીમાં ભલેને ષષ્ઠી હોય !
[13] વ્યાકરણના સૂત્ર મુજબનો એક અપ્રસિદ્ધ નિયમ એવો છે કે રેફ પછીનો વ્યંજન વિકલ્પે બેવડાય છે.
વર્તમાન - વર્તમાન, ધર્મ - ધર્મ, ર્મ - ર્મ, આર્ત
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૦ ૨૧૭ ૦
आर्त्त
સં.વા.સં.
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
આ રીતે બન્ને પ્રકારના પ્રયોગ થઈ શકે છે. માટે તેમાં મૂંઝાવું નહીં. અસ્મના તથા સુષ્મના રૂપોમાં માનૌ/ન: ઇત્યાદિ તથા ત્યા/વા/વ: ઇત્યાદિ જે વૈકલ્પિક રૂપો આપ્યા છે તે વાક્યની શરૂઆતમાં વાપરી શકાતા નથી.
દા.ત. અયં મે અનુનઃ આમ કહી શકાય. પરંતુ મેડયમ્ અનુનઃ ન કહી શકાય.
ममाऽयम् अनुजः આમ જ કહેવું પડે રૂતિ ધ્યેયમ્ ।
[14] ‘આપણું’ અને ‘અમારું' - આ બન્ને ભિન્ન અર્થબોધક છે. જેને ઉદ્દેશીને કથન છે તેનો સમાવેશ અભિપ્રેત હોય તો ‘આપણું' કહેવાય. જો તેનો સમાવેશ અભિપ્રેત ન હોય તો ‘અમારું' કહેવાય. કિંતુ સંસ્કૃતમાં તેવા પ્રકારના બન્ને પ્રયોગો અમ્મામ્ પ્રયોગથી જ સૂચિત થાય છે. આ વાત ધ્યાનમાં લેવી.
•
—
જેમ કે, રામગ્ર તમળશ્ચ ભરતજ્જ ાન્તિ ।
આમ
સંસ્કૃતમાં 7 ક્યારેક બે કે ત્રણ વાર વપરાતા હોય છે. વા પણ બે કે ત્રણ વાર વપરાતા હોય છે તે દરેકના અર્થ કરવાના નથી હોતા.
અર્થ :- રામ, લક્ષ્મણ અને ભરત જાય છે.
તથા રૂતિ ક્યારેક મુદ્દાના અંતમાં પણ વપરાય છે. દરેક વખતે ‘એ પ્રમાણે’ અર્થ ન કરવો.
ક્યારેક ય ્ નો અર્થ ‘કે’ થાય છે.
દા.ત. પૂંતિજ શૃપાલ: તવાનું યત્ ‘મવન્તમ્ અમિષેતું સર્વે ફન્તિ ।'
દિ નો અર્થ ‘કારણ કે' પણ થાય છે.
માન - આ બન્ને અવ્યયોના અર્થ ‘નહીં’ - આ જ છે. પણ, દરેકનો પ્રયોગ જુદા પરિપ્રેક્ષ્યમાં થાય છે. બૌધિઃ અત્ર નાસ્તિ = અહીં ઔષિધ નથી, આ પ્રમાણે નિષેધ - અભાવ દર્શાવવા માટે ‘ન' અવ્યયનો પ્રયોગ થાય છે. ‘મા’ અવ્યયનો પ્રયોગ ‘મા ચતુ' = ન જાઓ... ઇત્યાદિ નિષેધક આજ્ઞાદિ દર્શાવતી વખતે થાય છે.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૭ ૨૧૮ ૦
સં.વા.સં.
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિશેષ સ્પષ્ટતા માટે આ ઉદાહરણોનું પરિશીલન કરો :
[1] વૈદ્ય: અસ્તિ, ઔષધિ: નાસ્તિ । વૈદ્યઃ માતુ બૌધિસ્તુ અત્યેવ । [2] વાલોઽસ્તિ, માતા નાસ્તિ । માતા માસ્તુ, बालोऽस्त्येव 1
[3] ધનં નાસ્તિ, ધર્મ: અસ્તિ। ધનું માસ્તુ, ધર્મસ્તુ અક્સ્ચેવ ।
આ ઉદાહરણોનો ધ્વનિ પકડાતા જ કહેવાનું તાત્પર્ય બરાબર સમજાઈ જશે. ટૂંકમાં, અમુક શબ્દોના જે અર્થ બુકમાં તમે ભણ્યા તે જ અર્થ થાય તેવો નિયમ સંસ્કૃતમાં નથી. આજુબાજુની વાતોના આધારે અર્થ નક્કી થાય છે, કોશગ્રંથાદિમાં તેની ગહન ચર્ચા જોવા મળે છે.
[15] ધાતુમાં પણ તેમ જ સમજવું.
ધાતુના ગણ-પદમાં પણ ક્યારેક વિભિન્ન ગ્રંથોમાં જુદા-જુદા પ્રયોગો દેખાય છે. અમુક પરઐપદી ધાતુઓ ઉભયપદી તરીકે પણ અમુક ગ્રંથોમાં દૃષ્ટિગોચર થાય છે. માટે, અહીં જે પદ દેખાડ્યા હોય તે ધાતુને બાહુલ્યેન લાગતા હોય તેમ સમજવું. અને એટલે જ પહેલા પરમૈપદી દેખાડેલો ધાતુ પરોક્ષ વગેરે ચેપ્ટરમાં ઉભયપદી તરીકે પણ દેખાશે. માટે જે પણ દેખાડ્યું તે પ્રાયઃ સમજવું.
હા ! સંસ્કૃતમાં બધું છે fix જ. પણ તે માટે વ્યાકરણાદિનો અભ્યાસ આવશ્યક છે. પ્રાથમિક બોધમાં તે અઘરું પડે.
માટે જેણે આ બુક કરી વાંચન કરવું છે, તેના માટે આટલી માહિતી પર્યાપ્ત હશે તેવું અમારું માનવું છે.
વિશેષ વિગતો અધ્યાપક પાસેથી મેળવવી.
પુંલ્લિંગ/નપુંસકલિંગ... વગેરેમાં તથા હ્રસ્વ-દીર્ઘ... વગેરેમાં જે વૈવિધ્ય છે તે હવેના પ્રકરણોમાં જોઈશું.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૦ ૨૧૯
સં.વા.સં.
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________
વ8( અનેક પ્રકારે લખાતા શબ્દોની યાદી જી
ઘર
શત્રુ
ક્રમાંક I એક પ્રકાર | અન્ય પ્રકાર
सर्थ अगारम्
आगारम् अङ्करः
અંકુરો अन्तरीक्षम् | अन्तरिक्षम्
અંતરીક્ષ अपगा आपगा
નદી अपाची अवाची
દક્ષિણ દિશા अमर्षः आमर्षः
ગુસ્સો अमात्यः आमात्यः
મંત્રી अरातिः आरातिः अस्ताघम् अस्थाघम्, अस्थागम् અગાધ आमः अमः
રોગ आयुः (आयुष्) | आयुः (आयु)
આયુષ્ય आशीः आशी
સાપની દાઢ उषरम् ऊषरम्
ઉખરભૂમિ उषा ऊषा
રાત્રિ, પ્રભાત ऊरीकृतम् | उरीकृतम्
સ્વીકારેલું ऊष्मा
ऊष्मा (ऊष्मन्) ઊખા करिः
હાથ करवालः करपाल:
તલવાર कुरङ्गः कुरङ्गमः
હરણ कुर्कुरः कुक्कुरः
કૂતરો कृमिः क्रिमिः
કૃમિ | कृषक: कृषिकः | कोङ्कणः
કોંકણ દેશ ૨૪ | कोशः
कोषः નોંધ : આ બધા પ્રકારો અહીં શબ્દપ્રભેદ, અભિધાન ચિંતામણિ, અમરકોશ, વિશ્વપ્રકાશ, વૈજયન્તી, અનેકાર્થ સંગ્રહ... ઇત્યાદિ અનેક કોશગ્રંથોના આધારે દર્શાવવામાં भावे छे.
स२८ संस्कृतम् - ४ . २२० . શબ્દોની યાદી8
करः
ખેડૂત
कुङ्कणः
કોશ
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________
ક્રમાંક
૨૫
૨૬
૨૭
२८
૨૯
३०
૩૧
૩૨
33
३४
૩૫
૩૬
39
३८
३८
४०
૪૧
૪૨
४३
४४
तनुः
૪૫
तन्तुवायः
૪૬
तपः
४७
तमः
४८ तल:
४८ त्वक्
दकम्
दूती
धनु: (धनुष्)
धरित्री
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
એક પ્રકાર
૫૦
૫૧
૫૨
૫૩
खानिः
गन्धर्वः
गाण्डीव:
चञ्जु [स्त्री.]
चण्डालः
चमुः
चरित्रम्
चाटुः
चामरम्
चेलम्
चौर:
छेकः
जनित्री
जपा
जम्बूकम्
जरठ:
ज्योतिषम्
झरः
झल्लरी
અન્ય પ્રકાર
खनिः
गान्धर्वः
गाण्डिवः
चञ्चूः
चाण्डालः
चमूः
चरितम्
चटुः
चमरम्
चैलम्
चोरः
जम्बुकम्
जठरः
ज्यौतिषम्
झरी
झलरी
तनुः (तनुष्)
तन्त्रवायः
तपम्
तमसः
ताल:
त्वचः
दगम्
दूति:
धनु: (धनु)
धरयित्री
छयिल्लः, छेकालः, छेकिल: होशियार
जनयित्री
जवा
• २२१
અર્થ
ખાણ
દેવવિશેષ, ગાયક
ધનુષ્ય
ચાંચ
ચંડાલ
સેના
જીવનચરિત્ર
પ્રિયવચન
ચામર
વસ
ચોર
ઉત્પન્ન કરનાર
જાસૂદ
શિયાળ
કઠિન
જ્યોતિષશાસ્ત્ર
ઝરણું
आसर
શરીર
વણકર
તપ
અંધકાર
તાડનું ઝાડ
ચામડી
પાણી
દૂતી
ધનુષ્ય
ધરતી
જે શબ્દોની યાદી
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________
એક પ્રકાર
ક્રમાંક
૫૪
૫૫
૫૬
૫૭
૫૮ नारायणः
૫૯
निमेष:
६०
पत्त्री
૬૧
૬૨
૬૩
૬૪
૬૫ पारावतः
૬૬
पुलिन्द्र :
૬૭
૬૮
૬૯
७०
૭૧
૭૨ मकरन्दः
93
७४
૭૫
૭૬ मातङ्गः
99
७८
७८
८०
૮૧
૮૨
धर्मः
| धर्म (धर्मन्)
ननान्दा ( ननान्दृ) ननन्दा ( ननन्दृ)
नन्दी
नन्दिः
नभः
पत्रम्
पन्थाः
परशुः
पर्षद्
प्रावृट्
बन्धुरम् (वि.)
भगिनी
भल्लूकः
भुजा
मकुतिकम्
मसुरः
महिला
मातुलिङ्गः
मुकुटम्
यतिः
यमलम्
योषित्
रजः (रजस्)
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
અન્ય પ્રકાર
नभम्
नरायणः
निमिषः
पत्त्रिः
पात्रम्
पथः
पर्शः
पर्षदा
पारापतः
पुलिन्दः
प्रावृषा
बन्धुरम्
भग्नी
भल्लुकः
भुजः
मरन्दः
| मुकुतिकम्
मातुलुङ्गः
मकुटम्
यती ( यतिन् )
यामलम्
योषिता
रजः (रज)
• २२२ •
ધર્મ
નણંદ
આનંદમંગલ
આકાશ
કૃષ્ણ
પલકારો
પક્ષી
પાંદડું
માર્ગ
કુઠાર
સભા
કબૂતર
ભીલ
વર્ષાઋતુ
|સુંદર
બહેન
રીંછ
मसूरः
| महेला, मेहला, महेलिका स्त्री
| मतङ्गः
હાથી
બીજોરું
હાથ
મકરંદ
મોતી
અર્થ
મસુર ધાન્ય
|મુગટ
| સાધુ
યુગ્મ
સ્ત્રી
ધૂળ
શબ્દોની યાદી
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________
ક્રમાંક એક પ્રકાર
८३ वक्र:
८४ वदन्यः
૮૫
૮૬
८७
८८
८८
८०
૯૧
૯૨
૯૩
९४
૯૫
૯૬
८७
૯૮
षण्ढः
૯૯
ष्ठीवनम् १०० | सर्षपः
१०१
सहचरः
१०२ | सायम् १०३ | सौदामिनी
१०४ |स्पर्शः
१०५ स्फटिकम्
वनीपक:
वल्मीकः
वालुका
वासरः
विरञ्च:
| वेश:
शरः
शरद्
शुभम्
शूक:
शूकर:
शृगालः
श्यामाक:
१०६ | हनुमान् १०७ हर्षः
१०८ हालाहलम्
અન્ય પ્રકાર
वङ्कः
वदान्यः
वनीयकः
वाल्मीकः
वालिका
वात्र:
विरिञ्चिः,
वेषः
सरः
शरदा
सुभम्
सूक:
सूकरः
सृगालः
श्यामक:
विरिञ्चनः
शण्ढः
ष्ठेवनम्
सरिषपः
सहाचरः
साय:
सौदामनी, सौदाम्नी
स्परिश:
स्फाटिकम्
हनूमान्
हरिषः
हालहलम्, हलाहलम्
• २२३ •
વાંકો
દાનપ્રિય, મધુરભાષી
યાચક
રાફડો
રેતી
દિવસ
બ્રહ્મા
વેશ
બાણ
અર્થ
शरऋतु
શુભ
પોપટ
ભૂંડ
શિયાળ
નાનો ચોખો
નપુંસક
થૂંકવું
સરસવ
મિત્ર
સાંજ
વીજળી
સ્પર્શ
સ્ફટિક
હનુમાન
|આનંદ
ઝેર
નોંધ :- ઉપરોક્ત શબ્દમાં જે શબ્દ જે રીતે પ્રસિદ્ધ હોય તે રીતે જ તેનો પ્રયોગ કરવો. અહીં ફક્ત જાણકારી માટે તે તે પ્રયોગો જણાવ્યા છે.
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
જશબ્દોની યાદી
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________
પુંલ્લિગ + નપુંસકલિંગ - ઉભયલિંગી શબ્દોની યાદી
(मने शोना माधारे)
1868
| અર્થ વર્ણ, મોક્ષ અંકુરો અંકુશ અંગારો અગૂઠાનું પર્વ
ક્રમાંક | પુંલ્લિગ રૂપ
अक्षरः अङ्करः अङ्कुशः अङ्गारः अङ्गुलः अण्डः अत्ययः अधरः अनीक. अन्धकारः अपराह्नः अब्दः अम्बुः अम्बुजः अर्गलः
અતિક્રમ
હોઠ
સેના અંધારું બપોર વર્ષ
| નપુંસકલિંગ રૂપ
अक्षरम् अङ्कुरम् अङ्कुशम् अङ्गारम् अङ्गुलम् अण्डम् अत्ययम् अधरम् अनीकम् अन्धकारम् अपराह्नम् अब्दम् अम्बुम् अम्बुजम् अर्गलम् अवसरम् अवसानम् अव्ययम् अशनम् आकाशम् आमिषम् आयुधम् आस्पदम् इन्धनम् • २२४ •
પાણી
अवसरः
अवसानः
अव्ययः
કમળ આગળિયું અવસર અંત અવ્યય અશન, આહાર આકાશ માંસ શસ્ત્ર સ્થાન
अशनः आकाशः आमिषः आयुधः
आस्पदः २४ इन्धनः
स२६ संस्कृतम् - ४
23
ઈંધણ
શબ્દોની યાદી 8
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________
ક્રમાંક
૨૫
૨૬
૨૭
૨૮
૨૯
३०
૩૧
૩૨
33
३४
૩૫
૩૬
39
३८
૩૯
४०
૪૧
૪૨
४३
४४
૪૫
૪૬
४७
४८
४८
૫૦
૫૧
પુંલ્લિંગ રૂપ
उत्कोचः
उत्पलः
उदर:
उद्यमः
उद्यानः
उद्योगः
उपलः
ऐरावतः
ओदनः
औषधः
ककुद:
कङ्कणः
कटक:
कण्टकः
कन्दः
कपट:
कपालः
कपोल:
कबन्धः
कमण्डलुः
कमल:
करीष:
कर्पूर:
कवचः
कषायः
काण्डः
कान्तारः
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
નપુંસકલિંગ રૂપ
उत्कोचम्
उत्पलम्
उदरम्
उद्यमम्
उद्यानम्
उद्योगम्
उपलम्
ऐरावतम्
ओदनम्
औषधम्
ककुदम्
कङ्कणम्
कटकम्
कण्टकम्
कन्दम्
कपटम्
कपालम्
कपोलम्
कबन्धम्
कमण्डलु
कमलम्
करीषम्
कर्पूरम्
कवचम्
कषायम्
काण्डम्
कान्तारम्
• २२५ •
અર્થ
લાંચ
કમળ
પેટ
ઉત્સાહ
બાગ
પરાક્રમ
પથ્થર
ઐરાવત હાથી
ભાત
ઔષધ
વૃષભ સ્કંધ
બંગડી
સૈન્ય
કાંટો
મૂળ
કપટ
કપાળ
ગાલ
ધડ
કમંડલ
કમળ
छाए
કપૂર
કવચ
કષાય
બાણ
જંગલ
જશબ્દોની યાદી
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
ક્રમાંક
પર
૫૩
૫૪
૫૫
૫૬
૫૭
૫૮
૫૯
६०
૬૧
૬૨
૬૩
૬૪
૬૫
૬૬
૬૭
६८
૬૯
७०
૭૧
૭૨
93
७४
૭૫
૭૬
७७
७८
પુંલ્લિંગ રૂપ
कार्षापणः
कालकूटः
कासारः
किरीट:
किरीटक:
कुट्टिम:
कुण्ड:
कुण्डलः
कुतूहल:
कुन्दः
कुष्ठ:
कुसुम:
कूपः
कूर्च:
कृकचः
केदारः
केश:
कोटर:
कोलाहलः
कोश:
कोहर:
क्षीर:
क्षुरक:
क्षेमः
क्षौमः
खल:
गरः
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
નપુંસકલિંગ રૂપ
कार्षापणम्
कालकूटम्
कासारम्
किरीटम्
किरीटकम्
कुट्टिमम्
कुण्डम्
कुण्डलम्
कुतूहलम्
कुन्दम्
कुष्ठम्
कुसुमम्
कूपम्
कूर्चम्
कृकचम्
केदारम्
केशम
कोरम्
कोलाहलम्
कोशम्
कोहरम्
क्षीरम्
क्षुरकम्
क्षेमम्
क्षौमम्
खलम्
गरम्
• २२६ •
અર્થ
કાર્પાપણ
કાલકૂટ ઝેર
તળાવ
મુગટ
મુગટ
ભોયતળિયું
કુંડ
કુંડલ
કુતૂહલ
મચકુંદનું ફૂલ
કોઢ
ફૂલ
કૂવો
દાઢી
કરવત
ક્યારો
વાળ
બખોલ
કોલાહલ
ભંડાર
છિદ્ર
દૂધ
અસ્રો
કલ્યાણ
વસ્ત્ર
દુર્જન
વિષ
શબ્દોની યાદી
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
પુંલ્લિંગ રૂપ
गाण्डीवः
ક્રમાંક
૭૯
८०
૮૧
૮૨
८३
८४
૮૫
८६
८७
८८
८८
८०
૯૧
૯૨
૯૩
૯૪
૯૫
૯૬
૯૭
૯૮
૯૯
૧૦૦
૧૦૧
૧૦૨
103
१०४ तूर:
૧૦૫
तूर्य:
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
गृहः
गेहः
गोमयः
ग्राम:
घ्राणः
चक्र:
चक्रवाल:
चन्दनः
चरण:
चामरः
चूर्ण:
चेलक:
छत्रः
जन्तुः
जलज:
जाल:
जीवन:
तडागः
तल:
तिमिर:
तिलक:
तीर:
तीर्थ:
तुषारः
નપુંસકલિંગ રૂપ
गाण्डीवम्
गृहम्
गेहम्
गोमयम्
ग्रामम्
घ्राणम्
चक्रम्
चक्रवालम्
चन्दनम्
चरणम्
चामरम्
चूर्णम्
चेलकम्
छत्रम्
जन्तु
जलजम्
म्
जीवनम्
तडागम्
तलम्
तिमिरम्
तिलकम्
तीरम्
तीर्थम्
तुषारम्
तूरम्
तूर्यम्
• २२७ •
અર્થ
ધનુષબાણ
ઘર
ગૃહ
છાણ
ગામ
નાક
ચક્ર
સમૂહ
ચંદન
પગ
ચામર
ચૂર્ણ
વસ્ત્ર
छत्र
જીવજંતુ
કમળ
જાળ
જીવન
તલાવ
તળિયું
અંધકાર
તિલક
કાંઠો
તીર્થ
બરફ
વાંજિત્ર
વાંજિત્ર
ઊશબ્દોની યાદી
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
| નપુંસકલિંગ રૂપ
तैलम्
तोयदम्
| અર્થ
તેલ વાદળ તોરણ દંડ, સેના લાકડું
तोरणम् दण्डम् તારું
તા:
दिनम्
દિવસ
दीपकम् दूषणम् दैवम्
વ: दैवतः
દીવો દૂષણ નસીબ દેવતા જુગાર પ્રવાહી
दैवतम्
ઘુત:
द्युतम् द्रवम्
૧૧૭
ક્રમાંક | પુંલ્લિગ રૂપ ૧૦૬ તૈત્ર: ૧૦૭ तोयदः ૧૦૮ तोरणः ૧૦૯ ઢાડું: ૧૧૦ ૧૧૧ નિ: ૧૧૨ दीपकः ૧૧૩ दूषणः ૧૧૪ ૧૧૫ ૧૧૬
વ: ૧૧૮ દ્વીપ: ૧૧૯ ધન: ૧ ૨૦ ધર્મ: ૧ ૨૧ ધ્વગઃ ૧૨૨ નિરવ: ૧૨૩ નર: ૧ ૨૪ नलिनः
नवनीतः ૧ ૨૬ नाटक: ૧૨૭ निकुञ्जः ૧ ૨૮ નિ:: ૧૨૯ निदाघः ૧૩૦ निधनः ૧૩૧ निधानः ૧૩૨ | निर्यासः
द्वीपम्
દ્વીપ
धनम्
धर्मम्
ધન સ્વભાવ
ચિહ્ન
૧૨૫
ध्वजम् नखम् नरम् नलिनम् नवनीतम् नाटकम् निकुञ्जम् निगडम् निदाघम् निधनम् निधानम् निर्यासम् ૦ ૨૨૮ •
નખ નર કમળ માખણ, નાટક ગુફા બેડી ઉનાળો મૃત્યુ નિધિ
આ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
શબ્દોની યાદી?
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________
ક્રમાંક | પુંલ્લિગ રૂ૫ ૧૩૩ निष्कः ૧૩૪
| નપુંસકલિંગ રૂપ निष्कम् नेत्रम् पङ्कम्
| અર્થ
સોનામહોર આંખ કાદવ
૧૩૫
पटम्
વસ્ત્ર
પટ: पटहः
पटहम्
પડહ
પત્ર:
પાંદડું
पत्रम् पद्मम्
કમળ
પરાગ
૧૩૬ ૧૩૭ ૧૩૮ ૧૩૯ ૧૪૦ ૧૪૧ ૧૪૨ ૧૪૩ ૧૪૪ ૧૪૫
પ : परागः पलाण्डुः पलितः पल्लवः पवित्रः पातक: पारदः पारावारः પાર્થ
परागम् पलाण्डु पलितम् पल्लवम् पवित्रम् पातकम् पारदम् पारावारम् पार्श्वम्
ડુંગળી સફેદ વાળ પલ્લવ પવિત્ર પાપ પારો સમુદ્ર
૧૪૬
૧૪૭
પડખું
પિઇડું:
पिण्डम्
શરીર
પુછ:
પૂંછ
૧૪૮ ૧૪૯ ૧૫૦ ૧૫૧ ૧૫ર ૧૫૩
પૂંછ
પુંજ, સમૂહ
पुच्छम् पुच्छम् पुञ्जम् पुराणम् पुष्पम् प्रदीपम् प्रावारम् फलम्
૧૫૪
ફૂલ
પુ: પુરા: પુષ્પી प्रदीपः प्रावारः
ન: बिम्बः
૧૫૫
દીવો
૧૫૬
૧૫૭
વસ્ત્ર ફળ પ્રતિબિંબ વાસણ
૧૫૮
बिम्बम् भाण्डम्
૧૫૯
भाण्ड:
આ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૦ ૨૨૯ ૦
શબ્દોની યાદી 8
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
ક્રમાંક
૧૬૦
૧૬૧
૧૬૨
૧૬૩
૧૬૪
૧૬૫
૧૬૬
૧૬૭
૧૬૮
૧૬૯
૧૭૦
૧૭૧
૧૭૨
૧૭૩
૧૭૪
૧૭૫
૧૭૬
૧૭૭
૧૭૮
૧૭૯
૧૮૦
૧૮૧
૧૮૨
૧૮૩
૧૮૪
૧૮૫
૧૮૬
પુલિંગ રૂપ
માત:
માવ
મુવન:
भूतः
મૂષળ:
મજ્ઞા
मञ्चकः
मण्डपः
મધુ
मध्यमः
मलयः
मस्तक:
માન
માષ
માસઃ
મુવઃ
મુણ્ડઃ
મુષતઃ
મુસલઃ
मुहूर्त्तः
मृदङ्गः
મેષઃ
મો.
यूथ:
યૂપ
યૌવનઃ
રત્નત:
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
નપુંસકલિંગ રૂપ
भालम्
भावम्
भुवनम्
भूतम्
भूषणम्
मङ्गलम्
मञ्चकम्
मण्डपम्
मधु
मध्यमम्
मलयम्
मस्तकम्
मानम्
माषम्
मासम्
मुखम्
मुण्डम्
मुषलम्
मुसलम्
मुहूर्तम्
मृदङ्गम्
मेषम्
मोदकम्
यूथम्
यूपम्
यौवनम्
रजतम्
૦ ૨૩૦
અર્થ
કપાળ
સ્વભાવાદિ
જગત
ભૂત(પ્રેત)
આભૂષણ
મંગલ
માંચડો
મંડપ
દારુ
દેહનો મધ્યભાગ
પર્વતનું નામ
મસ્તક
અભિમાન
અડદ
મહિનો
મુખ
માથું
મુશળ
મુશળ
મુ
ઢોલ
ઘેટું
લાડવો
સમૂહ
યજ્ઞનો ખીલ્લો
યૌવન
ચાંદી
શબ્દોની યાદી
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
નપુંસકલિંગ રૂપ
અર્થ
रणम्
યુદ્ધ
કાણું
દેશ
મીઠું
લસણ
रन्ध्रम् राष्ट्रम् लवणम् लशुनम् लाङ्गलम् लाञ्छनम् लोहम् लोहितम् वक्त्रम्
પૂંછ
લાંછન લોખંડ લોહી મુખ વજ
वज्रम्
વર્ષ
ક્રમાંક | પુંલ્લિગ રૂપ ૧૮૭ ૨: ૧૮૮ ~: ૧૮૯ राष्ट्रः ૧૯) लवणः ૧૯૧ लशुनः ૧૯૨ लाङ्गलः ૧૯૩ लाञ्छनः ૧૯૪ નોદ: ૧૯૫ लोहितः ૧૯૬ वक्त्रः ૧૯૭ વગ્ર: ૧૯૮ વર્ષ
वलयः ૨00 वल्कः ૨૦૧ वल्कलः ૨૦૨ वल्मीकः
વસ્ત્ર:
वातायनः ૨૦૫ વાદ:
વાર: ૨૦૭ વિનિ: ૨૦૮ वासरः ૨૦૯ वास्तुः ૨૧૦ ૨૧૧ વિ7: ૨૧૨ विमानः ૨૧૩
૧૯૯
वर्षम् वलयम् वल्कम् वल्कलम् वल्मीकम् वस्त्रम् वातायनम्
૪૦૩
૨૦૪
वाद्यम्
૨૦૬
वारणम्
બંગડી ઝાડની છાલ છાડની છાલ રાફડો વસ્ત્ર બારી વાજિંત્ર હાથી વાળ દિવસ ઘર ફેલાવો ધન વિમાન વિષમ
वालम् वासरम्
वितानः
वास्तु वितानम्
वित्तम् विमानम् विषमम्
विषमः
છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
• ૨૩૧ •
શબ્દોની યાદી*
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
ક્રમાંક | પુલ્લિગ રૂ૫]
૨૧૪
પુંલ્લિગ રૂપ विहारः વૃન્દ્ર
| | અર્થ ભિક્ષાચર્યા, બૌદ્ધમઠ સમૂહ
૨ ૧૫ ૨૧૬ ૨૧૭
વેશ:
વેશ
નપુંસકલિંગ રૂપ विहारम् वृन्दम् वेशम् व्रणम् व्रतम् शङ्खम् शबम् शम्बलम् शयनम्
૨૧૮
વ્રત:
વ્રત
૨૧૯
શંખ
૨૨૦
મડદુ
શિવ: शम्बलः
૨ ૨૧
૨૨૨
शयनः
शरम्
પાથેય શચ્યા બાણ કોડિયું ધનુષ
शरावम् शरासनम्
૨૨૩ ૨ ૨૪ ૨ ૨૫ ૨૨૬ ૨૨૭ ૨૨૮ ૨૨૯
શર शरावः शरासनः शरीरः शल्यः शिखरः
शरीरम्
શરીર
शल्यम् शिखरम्
શીતઃ
शीलम्
૨૩૦
शुल्कः
૨૩૧
शूलः
કાંટાદિ શિખર સ્વભાવ કર શૂળ શિંગડું ચાર રસ્તા શૃંગાર માથાનું આભૂષણ સંસાર
शुल्कम् शूलम् शृङ्गम् शृङ्गाटकम् शृङ्गारम्
૨૩૨ ૨૩૩
૨૩૪ ૨૩૫
शेखरम् संसारम्
૨૩૬ ૨૩૭
शृङ्गाटकः शृङ्गारः शेखरः संसारः सङ्क्रमः सङ्गमः सङ्गरः સઃ
સેતુ
૨૩૮
सङ्क्रमम् सङ्गमम् सङ्गरम्
૨૩૯
સંગમ, મેળાપ સંગ્રામ સમૂહ
૨૪૦
सङ्घम्
શિક સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૦ ૨૩૨ ૦
હશબ્દોની યાદી
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
ક્રમાંક | પુંલ્લિગ રૂ૫
| નપુંસકલિંગ રૂપ
| અર્થ
પ્રવાહ, દીકરો
सन्तानम् समरम् समीरम्
યુદ્ધ
सहस्रम्
પવન હજાર સારસ
૨૪૧ ૨૪૨ ૨૪૩ ૨૪૪ ૨૪૫ ૨૪૬ ૨૪૭ ૨૪૮ ૨૪૯ ૨૫૦
હળ
सारसम् सीरम् सुखम् सुवर्णम्
સુખ
સોનું
सन्तानः समरः समीरः सहस्रः सारसः सीरः सुखः सुवर्णः સૂત્ર: सैन्धवः सौधः સ્તમ स्थाणुः स्थानः स्नेहः स्मशानः
સૂત્ર
सूत्रम् सैन्धवम् सौधम्
૨૫૧
સિંધાલૂણ મહેલ થાંભલો
૨૫૨
૨૫૩
૨૫૪
स्तम्भम् स्थाणु स्थानम् स्नेहम् स्मशानम्
૨૫૫
આશ્રય સ્નેહ સ્મશાન
૨૫૬
હતા.
हलम्
હળ.
૨૫૭ ૨૫૮
हलाहलम् हस्तम्
૨૫૯
हलाहलः हस्तः हिमः હેમ:
૨૬)
हिमम्
૨૬૧
हेमम्
નોંધ : અનેક કોશોના આધારે આ યાદી હજુ પણ લંબાવી શકાય છે. તથા આમાં અમુક શબ્દો તે તે લિંગમાં જ પ્રસિદ્ધ છે. તો તે તે લિંગમાં જ તેનો પ્રયોગ કરવો. ફક્ત અન્ય લિંગને પણ સ્વીકારવાની માનસિકતા કેળવવી.
દિ સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
૦ ૨૩૩ ૦
હશબ્દોની યાદી8
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
વ@( આધુનિક અને વ્યવહારોપયોગી શબ્દો )
अर्ध
અઢી
-
अ
- आन्त्र
स्मात स्थ५ - दुर्घटनाक्षेत्रम् આજે - अद्य समजार, छापुं. - वृत्तपत्र
मातंzalal - आतङ्कवादिन् અખરોટ - अक्षोटक આદુ - आर्द्रक અચાનક - अकस्मात् साधा. - अर्धशिरोवेदना અજમો - अजमोदिका આમલી - अम्लिका અટક - अवटक
આમળું
आमलक અટારી __ - अट्टालिका આરતી. - आरात्रिक અઠવાડિયું - सप्ताह
भाराममुरसी - सुखासनी અડદ - माष
माव - आय અડધો
सावता - श्वः - सार्धद्वय सासमाना (१२) - कपिल અણુસબમરીન -
આંખ - नयन अणुशक्तिसञ्चालित-अन्तर्जलयान | આંગળી - अङ्गुली अतिस्थूणता - अतिमेद આંતરડું અથાણું - संधान
આંધણ - आद्रहण અદાલત - न्यायालय
52
- इष्टिका અનિદ્રા - निद्रालोप ઈજનેર - अभियन्तु અફવા - किंवदन्ती छन्भटेक्ष - आयकर અબજ - अर्बुद
इन्भटेर nि - आयकरभवन અરજી - प्रार्थनापत्र छन्श न - सूचि અસિટીઝ. - जलोदर छन्स्पेट२ - निरीक्षक અંગભૂંછણું अङ्गरुक्षण
ઈ-મેઈલ - विद्युदणुपत्र અંગૂઠો अङ्गुष्ठ ઈલાયચી - एला અંજીર - अञ्जीर
ઈંચ
- व्यङ्गुल अंधारी रात - तमिस्रा
ઉઘરાણી
- उद्ग्राहणिका मामलो - वृषभ
- ऋण सागणियो - अर्गला ઉનાળો - ग्रीष्मकाल मावि - वृत्ति
ઉંદર
- मूषक स२० संस्कृतम् - ४ . २३४ .
___Alॐ
ઉધાર
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
કણિયો
ઊન - ऊण
ઓશિકું ઊંટ - उष्ट्र
मोगजपत्र मेध्यतुशि - पाद
કચરો २।२ना - प्रतिज्ञापत्र કડછી 1.16-2 भी इस – गणककार्यालय કડાઈ मेट - अधिनियम કઢી मेट२. - अभिनेतृ मेऽसप्रेस. ७वे - द्रुतगतिराजमार्ग કપાળ मेस-३ - क्षकिरणयंत्र કપૂર मेटम - परमाणु
કબજીયાત मेडमिनिस्ट्रेटर - प्रशासक કબૂતર એડવાન્સ - अग्रिम
કમરનો વા मेउवोट - वाक्कील કમળો એડી. - पाणि
કમિશનર अन्डोरोपी - पाचनतंत्रदर्शन, કરક્યુ
अंतर्दर्शन કરમિયા अप-51a, Hi>y२७नो सोd - | કરા
आन्त्रपुच्छशोथ | ४२९॥ मेम.. - महोपाध्याय रोगियो मेम्ब्युलन्स - रुग्णवाहिनी કલાક मे२४-डीशन२ - शीतवातानुकूलनयन्त्र | કલેક્ટર मेरोप्लेन - वायुयान, विमान કલેજું मेवा घरियाण - सावधानघटिका કવર मेसी.टी. - पित्तप्रकोप કસરત मोटि२ - लेखपरीक्षक કળથી मोमो - ध्वनिसङ्ग्राहकयन्त्र | ઓનરરી - अवैतनिक કંટ્રોલર मओपरेशन - शस्त्रचिकित्सा मोइस - कार्यालय કંદમૂળ मोवोट - आप्रपदीन - | 16न्ट२ * स२८ संस्कृतम् - ४ . २३५ .
- उपधान, उच्छीर्षक - परिचयपत्र - अवकर - दर्वी - कटाहिका - तक्रपाक - कण - भाल - कर्पूर, घनसार - मलावरोध - कपोत - कटिवात - पित्तज्वर - आयुक्त - सञ्चारनिषेध - कृमि - करक - कणवीर - लूता - घण्टा, हायन - समाहर्तृ - यकृत् - पत्र-आवेष्टन - व्यायाम - कुलत्था - कर्कोटक - नियंत्रक - कण्ठिका - कंदमूल - धनस्वीकारपीठ
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________
કાકડી
કોઠું
__ - कर्ण
- त्रपुषी
| सस्युलेट२ - गणकयन्त्र કાકા. - पितृव्य કેવડો
- केतकी કાકી - पितृव्या
કેશિયર - कोषाध्यक्ष કાગડો - काकः
કેસર - कुङ्कुम, घुसृण કાગળ - कर्गद, कागद કેસૂડો - किंशुक કાચ - काच
કેળું - कदलीफल કાચબો - कच्छप
- कपित्थ કાતર - कर्तरी
કોડિયું
- शराव કાથો - कत्थक
કોણી - कफोणि, कूर्पर કાન
કોથમીર - कुस्तुम्बरी नम२ - कर्णजलूका કોથળો - कोत्थलक ४५२यात। (७८२) - कर्बुर કોદરા __- कोद्रव કામળો - कम्बल
કોદાળી - कुद्दाल કાયદો - विधि, प्रशासन કોબી - कलम्बी, शतपर्वी કારખાનું - यन्त्रागार કોમ્યુટર કારેલાં - कारवेल्ल
नानाहेतुकाऽद्यतनसंगणकयन्त्र કાળો - श्याम
કોયલ ___ - कोकिला धउियाण - हस्तघटिका કોર્સ - पाठ्यक्रम
- मणिबंध કોળું - कुष्माण्ड કાંસકો - कंकतिका ક્લાર્ક - कार्मिक કાંસું - कांस्य
ક્લાસ - श्रेणी કીડી - पिपीलिका ક્વોલીટી - गुणवत्ता કીડો - कीट
ખચ્ચર - वेसर કુહાડી - कुठार
ખજાનચી - कोषाध्यक्ष - कुक्कुट
ખજૂર - खजूर કૂતરો - सारमेय ખભો - स्कन्ध - कटि
ખસખસ - खसबीज કેમીસ્ટ - रसायणविद् ખાખરો કેમેરો - छायाचित्रयन्त्र पाणी (७८२) - कपिश કેરી - आम्रफल स२५ संस्कृतम् - ४ . २३६ .
_शही
કોડું
કૂકડો
- खर्खरक
- खट्वा
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઘડો
- घर्घरी
ખાણ - आकर
ગ્રેજ્યુએટ - अनुस्नातक ખાણિયો - उदुखल
ગ્લાસ - पानपात्र ખીચડી - क्षिप्रा, क्षिप्रचटी ઘઉં
- गोधूम ખીર - पायस
ઘડિયાળ - घटिकायन्त्र ખીસ્સે - वस्त्रकोटर
- घट ખીંટી - नागदंत
घरनु सरनाj - निवाससंकेत ખુરસી - आसंदी
ઘરાક - ग्राहक ખેસ - उत्तरीय ઘરેણું - आभूषण ગઈકાલે - ह्यः
ઘાઘરી ગધેડું - गर्दभ, रासभ घी
- घृत ગરદન - ग्रीवा
ઘુવડ - उलूक २८ मसालो - वेषवार धूंनो सोही - जानुसन्धिवात ગરમી - उष्मा
मेष ગરુડ - पक्षिराज
- गोधा ગરોળી - गृहकोकिला | घोडो - अश्व ગવર્નર ___- राज्यपाल, प्रान्तपाल | Acी
- चटका ગળણી - गलंतिका | ચકોર - चकोर
- ग्रन्थिक, पिप्पलीमूल | 43415, सारस - चक्रवाक ગાઈડ - मार्गदर्शिका ચટણી - अवलेह ગાગર - गर्गरिका
ચણા
- चणक ગાજર - गर्जर
ચપરાસી
- प्रतिहार - शकट
ચમચો - कम्बी, दर्वी ગાય
ચમાં - अन्वक्ष / उपनेत्र ગાલ - कपोल
ચંદરવો - चन्द्रोदय ગાલીચો - सवर्णकुथ ચંપો
- चम्पक ગીધ - गृध्र
ચાકુ
- कर्तक ગુણ. - गोणी
ચાખડી
काष्ठपादुका ગુફા - गुहा
ચાદર
प्रावरक - पाटल
ચામડી
- त्वक् ગોળ - गुड
| ચારે તરફ - समन्तात् **स२१ संस्कृतम् - ४ . २३७ .
8 हो ?
ગંઠોડા
ગાડું
ગુલાબી
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચાળણી
- जलयान, महानौका - कानन जाति
वरयात्रा
- फलपाक - प्रतिभू - जातिफल - व्यय - जातिपत्री - गुप्तचर - घोषणा - जघन
ચોક
ચોકલેટ
- जम्बू
ચોમાસું
- जाम्बव - मण्डल
ચાવી - कुंजिका જહાજ
- चालनी જંગલ ચાંદની - ज्योत्स्ना જાઈ ચાંદી - रजत
જાન ચાંલ્લો - ललाटिका જામ ચુકાદો - अधिनिर्णय
જામીન ચૂલો -- चुल्लिका
જાયફળ ચૂંટણી - निर्वाचन
જાવક - धनादेश
જાવંત્રી ચેનલ - दूरस्थचलचित्रदर्शक
જાસૂસ ચેરમેન - अध्यक्ष
જાહેરાત - चत्वर
જાંઘ - मिष्टिका
જાંબુ ચોખા - तण्डुल
જાંબુડો - वर्षाकाल
જિલ્લો ચોળા - चवल, चपलक
જીભ ચોળી - चोलिका છછુંદર - छुछुन्दुर છત્રી - छत्र
જુવાર છરી - छुरिका છાતી
જેટલેગ - उरस् છાપખાનું - मुद्रणालय છાપવું
જેઠાણી છાલિયું - शराव છાશ - तक्र
જોડા छीj, aij - पिधानक જપ્તી - बलाग्रह
ઝરુખો જમાઈ - जामातृ ઝાંઝર જલેબી - मिष्टकुण्डलिका ઝીરો જવા - यव
2पाल पेटी स२० संस्कृतम् - ४ . २३८ .
- जिह्वा - जीरक
मुद्रण
જેલ
- यावनाल - यूका - यात्रादुष्प्रभाव - ज्येष्ठ - पत्यग्रजा, ज्येष्ठा - कारागृह, कारागार - उपान - निर्यास - गवाक्ष - नूपुर - शून्य - पत्रमञ्जूषा
___हो ?
જ્યુસ
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________
टायींग मशीन - लेखनयंत्र ટાઈફોઈડ, આંતરડાનો તાવ –
ટાઈમટેબલ
ટાવર ઘડિયાળ
ટિપોઈ
ટેમ્પરેચર
ટેલિફોન ટેલીવિઝન
ટોપી
ટ્યુમર કેન્સર
ટ્યૂબલાઈટ
ટૂંક
ટ્રીટમેન્ટ
ટ્રેનિંગ
ટ્રોલી
ઠપકો
- त्रिपदिका
भोजवाह
ટિફીન
टी.जी.
टी.वी.
ટીકીટ
ટીચરરૂમ
ટુવાલ ટેક્નીશીયન
ડૂંટી
टेपरेडोर्डर - सङ्गृहीतध्वनिप्रसारयन्त्र ड्रेसींग टेजस
ટેબલ
उच्चपीठ
ડૉક્ટર
ટેબલ
काष्ठपीठ
ડોલ
ડોની
I │
-
राजयक्ष्म
दूरदर्शनयंत्र
- मूल्यपत्रिका
अध्यापकखंड - अङ्गप्रोञ्छ
यंत्रविशेषज्ञ
-
-
आन्न्रज्वर
समयपत्रक
नगरघटिका
-
-
तापक्रम
दूरभाष
दूरदर्शन
शिरस्क
कर्करोग
भास्वरी
लोहपेटिका चिकित्सा
प्रशिक्षण
हस्तवाह्ययानम्
उपालंभ, भर्त्सना
ઠરાવ
प्रस्ताव
उजस ग्रेभ्युसेट - स्नातक
ડબ્બો
- संपुट
सरल संस्कृतम् - ४
ડસ્ટર
ડુંગળી ડાઈનીંગ ટેબલ
ડાયરી
ડાયરીયા
ડાયરેક્ટર
ડાયાબીટીસ
ડાયાલીસીસ
ડ્રાફ્ટ
ડ્રાયવર
ડ્રોવર
ઢીંચણ
- प्रोञ्छक
पलाण्डु भोजनोच्चपीठ दैनन्दिनी
- विसूचिका, अतीसार
निर्देशक
मधुमेह
यांत्रिक-उत्सर्जन
ડિગ્રી
उपाधि
डिपोजीट / थापा - निक्षेप, न्यास
ડિસ્કાઉન્ટ
अपकर्ष
ડીરેક્ટરી
- निर्देशिका
नाभि
ઢોકળા
તકિયો
-
તલ
તવો
તળેલું
તાર
• २३८ •
-
प्रसाधनपीठ
- चिकित्सक
द्रोणी
—
-
जम्पान
विनिमयपत्र
चालक
चलसमुद्गक
जानु
• ढोक्कल
उपधान
તજ
त्वक्पत्र
तउजूय - कालिङ्ग, कलिन्द, खडबूज
તપેલું
पिठर
- तिल
- तप्तक
तैलपक्व
- विद्युत्संदेश
શબ્દો
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________
તાવીજ
તાંબુ
- ताम्र
तैल
તોલો
- तोलमान
દૂરબીન
તારીખ - दिनाङ्क हाण (२iधेसी) - सूप प्रतिसर દાંત
- दन्त તાળું तालक
हियर - देव
हिवस - दिन, अहन् તુવેર - तुवर
हिवाल पउियाण - कुड्यघटिका
દીવાલ - भित्ति, कुड्य तोटो
हीवासणी - दीपशलाका
દીવો - दीपक ત્રાજવું - तुला
દુકાન - आपण ત્રાસવાદી ___- त्रासवादिन् દુકાનદાર - आपणिक त्रिोष प्रओ५ - सन्निपात . દુપટ્ટો - दुकूल थोभीट२ - तापमापक
- दुग्ध था५९ - स्थापनिका, न्यास | દૂધપાક - पयःपाक थापानी माग - नितम्ब દૂધી - तुम्बी થાળી - स्थाली
- दूरवीक्षण થાંભલો - स्तम्भ
દેડકો - मण्डुक થીએટર - चलचित्रगृह દેરાણી - देवरानी થેલો - स्यूत
परिक्षय ६३तर विमा - लेखसङ्ग्रह
सार्ध દરવાન - द्वारपाल દોરડું रज्जु દર્પણ - दर्पण
દોરો - सूत्र - ग्राहकजीवी ધડ
- कबन्ध દવાખાનું - चिकित्सालय ધરપકડ - निग्रह દહીં - दधि
ધર્મશાળા - पान्थशाला દહીંવડા - दधिवटक ધાણા - धान्यक, धाना, धानक દાડમ - दाडिम
ધોરણ દાઢ - ट्रंष्टा
- मानचित्र દાઢી - कूर्च
નખ
___- नख દાદા - पितामह
નણંદ - ननान्दृ દાદી - पितामही | Hits - ननान्दृपति * सरस संस्कृतम् - ४ .२४०.
દેવાળું
દોઢ
દલાલ
- वर्ग
નકશો
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________
પથારી
નફો - लाभ
પટાવાળો - प्रतीहार નમકીન - लावणिक પડદો - जवनिका નવલકથા - उपन्यास પડીકું - पुटिका નસ
- रक्तवाहिनी પતંગિયું - पतङ्ग નાક - नासिका
પતિ - पति નાના
- मातामह પત્ની - भार्या નાની ગલી - प्रतोली
પથારી
तल्प નાની - मातामही
शय्या नानुं पास - पात्र
પરબ - प्रपा नानो भाई - अनुज
પરમદિવસે ___ - परश्वः નારંગી - नारंग
પરવળ - पटोल નાસ્તો - अल्पाहार
પરીક્ષા ફી - परीक्षा-शुल्क નાળિયેર - नारिकेल
પરેજી - परिहार નિંદા - गर्दा
પલકારો - निमेष नीलमण - इन्दीवर
પલંગ - पर्यंक नीरा (पक्षी) - चाष
પહેરગીર नेपोलिश - नखरंजिका પંખો
व्यजन નેક ટાઈ - गलपट्ट
પાઘડી
- उष्णीष नेपहीन - अङ्गप्रोञ्छनी પાટલો - पीठ नो पोल्युशन - ध्वनिप्रदूषण પાડો - महिष નોકરી - आजीविका पीना पोट - जलकुंपिका
- मुद्रालेख પાપડ - पर्पट नोट - लेखनवही પાયો - पाद नोटीसमोई - सूचनाफलक પારો - पारद નોળિયો - नकुल | पालमिन्ट - संसद् પખવાડિયું - पक्ष
पाल मा - पालक પગ - पाद
પાલખી
- शिबिका પગથિયું _ - सोपान
पास (सानो) - अञ्चल પગરખાં - पादत्राण
પાસ
- उत्तीर्ण પગાર - वेतन | पासपुर - संचयपुस्तिका * स२८ संस्कृतम् - ४ . २४१ .
- दंडी
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________
પિતા
પિત્તળ
પિયર
પિયાનો
પિસ્તોલ
पी. खेय.डी
પીઠ
પીનકોડ
પીળો
પુત્રનો પુત્ર
પુત્રી
પુલ
-
પૂરી
પેટ
પેટી
પેટ્રોલ
પેન
પેપર
પેરેશુટ
પૉસ્ટમોર્ટમ
પોણો
પોથીપંડિત
પોપટ
પોયણું
પોલિસ
પોલિસી
-
-
• पीत
• पौत्र
- दुहितृ
सेतु
जनक
पीत्तल
पितृगृह
तन्त्रवाद्य
भुशुण्डि
विद्यावाचस्पति
પુસ્તકાલય
ग्रन्थालय
पूछ५२छ डेन्द्र जारी - पृच्छावातायन
પૂતળી
પૂરણપોળી
-
—
पृष्ठ
सङ्केतक्रमाङ्क
- पूर्णपोलिका
-
- पूपिका, कूपिका
- कुक्षि, उदर
-
शालभञ्जिका
• भूतैलसार
लेखनी
प्रश्नपत्र
-
-
पेटिका, मञ्जूषा
—
पादोन
- पुस्तकपण्डित
आकाशछत्र
चिकित्सा
शुक
कुमुद
आरक्षक
नीति
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
પોસ્ટ માસ્ટર
પોસ્ટઓફિસ
પ્રમોશન
પ્રિન્ટેડ મેટર
પ્રિન્સિપાલ
પ્રેસ
પ્રોગ્રામ
પ્રોજેક્ટનું કામ
પ્રોફેસર
પ્રોવિડંટ ફંડ
પ્લેગ
પ્લેટફોર્મ
પ્લેન
ફરસાણ
ફર્સ્ટક્લાસ
—
ફુવા
ફૂટપટ્ટી
ફૂટબોલ
ફૂદિનો
ફૂલવડી
पत्रालयाध्यक्ष
पत्रालय
उत्कर्ष
- मुद्रितसामग्री आचार्य
• २४२ •
- मुद्रणालय
- कार्यक्रम
- प्रकल्पकार्य
-
इएागावेल अना४ - अङ्कुरित-धान्य
ફણસ
पनस
ફાઈલ
ફાઈલ
ફાઈવસ્ટાર હોટલ
प्राध्यापक
- निवृत्तिवेतन
महामार
उच्चपीठ
वायुयान, विमान
सलवण
प्रथम श्रेणि
संचिका
पत्रसञ्चायिका
इिडस्ड डीपोजीट - सावधिसंचय
ફિલ્મ
ફી
ફીણ
पञ्चतारकविश्रामगृह
चलचित्र
शुल्क
• फेन
पितृस्वसापति
- रेखक
पादकन्दुक
- पुदिन
फल्लवटिका
g शब्दो
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________
ફોઈ
ફેક્ટરી - कर्मशाला
બાજ - श्येन ફેક્સ - प्रतिलिपिप्रेषणयन्त्र બાજરી - बर्जरी - फुफ्फुस
બાજુબંધ - केयूर - पितृस्वसा
બાથરૂમ - स्नानागार ફોટોગ્રાફર - छायाग्राहक पायपास सरी- उपमार्गशस्त्रक्रिया ફોન - दूरभाष
બારી
- वातायन ફ્રીજ - शीतागार
બાળલકવો - बालपक्षघात ફ્રેક્ટર - अस्थिभङ्ग બિલાડી - मार्जारी બકરી - अजा
બિલાડો - बिडाल બકરો - अज
पी.यो. - स्नातक બકવાસ, - प्रलाप
બીજોરું - बीजपूरक બગલો - बक
બીલ - विक्रयपत्र બગાસું - जृम्भ
બુકસેલર - पुस्तकविक्रेत બચત - संचय
બુલબુલ - गानप्रिया બજાર - हाटक
બેક્ટરિયા - जीवाणु બજેટ - अन्दाजपत्र
- पीठिका બટાટા - आलुक
બેડરૂમ - शयनागार अहमी (४१२) - पाण्डुर
બેરોમીટર - वायुभारमापक બનિયન - अन्तरीय पोली - आग्नेयस्फोट બનેવી - आवृत्त, भगिनीपति બોર - बदर पपैयो पंजी - चातक
पोरसलीन इत- बकुल બપોર - मध्याह्न पोसपेन - बिन्दुलेखिनी બરફ - हिम
ज्युटीपा २. - सौन्दर्यप्रसाधनशाला બર્થ
- शयनिका ब्यूगल - संकेत-ध्वनियंत्र બલ્બ - विद्युद्गोलक 3 टेस्ट - रक्तपरीक्षण पहुभाजी भान- बहुभूमिकभवन ७१ जेन्ड - रक्तसङ्ग्रहालय બહેન - भगिनी
3 सपोर्ट - रक्तविवरण બળદ - बलीवर्द
બ્લડકેંસર - रक्तग्रन्थि पण॥ - गन्त्री
બ્લડગ્રુપ - रक्तयूथ બંગડી - वलय
બ્લડપ્રેશર - रक्तवेग * स२९ संस्कृतम् - ४ . २४३ .
બેઠક
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________
બ્લેક બોર્ડ
બ્લોટીંગ પેપર
ભગંદર
ભત્રીજી
ભત્રીજો
ભમર
ભમરો
ભાઈ
ભાડુઆત
મજાક
મઠ
મણ
મધમાખી
મનીઓર્ડર
મનીઓર્ડર
-
-
-
|||||||
कृष्णफलक शोषक पत्र
भगन्दर
भ्रातृव्या
भ्रातृव्य
भ्रू
भ्रमर
भ्रातृ
ભાડું ભાણિયો
ભાભી
भ्रातृजाया
ભીડ
जनसंमर्द
ભીંડા
भिंडक
लूरो / सीसो (असर) - नील
ભેંસ
महिषी
મગ
મગફળી
મગર
મચ્છર
મચ્છરદાની
धारक
भाटक
भागिनेय
मुद्ग मण्डपी, शिम्बी
मकर
मशक
मशकरोध
उपहास
मकुष्ठ, मुकुष्ट
मण (२ डिलो = भएर )
मधुमक्षिका
धनादेश
धनादेशग्रहण
कण्ठांशुक
મફલર
મરચું
भरडो, आायोखाम - आमातीसार
सरलसंस्कृतम् - ४
- मरिच
મરી
મલાઈ
મશ્કરી
મસૂર
મંડપ
મંત્રી
મંદાગ્નિ
માઈક
માઈક્રોવેવ ઓવન
માખણ
માખી
માછલી
માટી
માતા
માથું
મામા
મામી
મારી
માલપૂવા
માલીસ
માંકડ
મિઠાઈ
મિસાઈલ
મીઠું
મુકદ્દમો
મુશ્કેલી
મુસાફર
भूछ
મૂતરડી
• २४४ •
मरिच सन्तानिका
परिहास
मसूर
वितान, मण्डप
सचिव
मन्दाग्नि
ध्वनिवर्धकयन्त्र
सूक्ष्मतरङ्गभ्रष्ट्रिका नवनीत
मक्षिका
मत्स्य
मृत्तिका
मातृ
- शिर
मातुल
मातुलानी
मारि
अपूप
मर्दन
मत्कुण
- मिष्टान्न
प्रक्षेपास्त्र
लवण
अभियोग
असुविधा
पर्यटक
श्मश्रु
मूत्रदी
શબ્દો
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________
રતાળુ
રસોડું
મોટર
भूत्र अवरो५ - मूत्रावरोध | २% (छुट्टी) - अवकाश भूत्राशयम पथरी - मूत्राशयाऽश्म રજાઈ - तूलपटी भू, पा, पेहोशी - मूर्छा રજિસ્ટ્રાર - पंजिकाध्यक्ष भूगा - मूलक
રજીસ્ટર - नामाङ्कनपत्र भेछन मोइस - मुख्यकार्यालय રજીસ્ટર્ડ - पञ्जीकृत મેગેઝીન - सामायिक
- रक्तालुः મેથી - मेथिका
२मत भेहान - क्रीडाङ्गण મેના - सारिका
રમત
- क्रीडा મેનેજર - संचालक
- पाकस्थान મેયર - महापौर रंगा - चित्रित મેલેરિઆ
- शीतज्वर રાઈ - राजिका, युगन्धरी મેસેન્જર - संदेशवाहक २॥णोडी - कापोत મોગરો - कुन्द
२।४दूत (मेथी ) – राजदूत - भूतैलयान २।४भडेट - प्रासाद મોટરકાર - चतुश्चक्रियान, રાત
- निशा महत्त्वर
રાયતુ - दाधेय મોટાભાઈ - अग्रज
रिजर्वेशन - आरक्षण भोटी गली - रथ्या
रिमोट इंट्रो - दूरस्थसंचालन भोटी स33 - राजमार्ग रीपे२ (समा२म) - समीकरण भोटुं वास - भाण्ड
शपोर्ट - शोधविवरण મોનીટર - छात्रादेशी रीवर्स सासर - गतिप्रत्याकर्षक भोला शेन - चलदूरभाष રીંગણ
वृन्ताक भोपासवान - भ्रमणयान રૂપિયો
रूप्यक મોર - मयूर
રૂમ
- अपवरक - वदन
રૂંવાટું - रोम भ्युनिसिपालिटी - नगरपालिका રેડિયો - आकाशवाणी, राटिक युनिभ - गणवेश રેડીઓ - ध्वनिप्रसारणयन्त्र युनिवर्सिटी - विश्वविद्यालय રેતી _ - सिकता २.5तक्षीता, ५in - पाण्डुरोग । રેલગાડી - अग्निरथ २६तपित्त - गलत्कुष्ठ | रेलवे 125 - अग्निरथमार्गप्रतिहार * स२८ संस्कृतम् - ४ . २४५ .
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________
લોજ
રોકેટ
લોહી
सवेनो ३०५ो - अग्निरथकक्ष
| લોખંડ
- लोह રેશમ - कौशेय
- भोजनालय - अवकाशयान, લોટ
- पिष्ट ऊर्ध्वनभोयान લોટો - कलश રોટલી - रोटिका
- रक्त રોટલો - स्थूलरोट्टक सोहीन di8058j - रक्तस्त्यान રોબર્ટી - यान्त्रिकमानव વકીલ - वाक्कील લકવો - पक्षाघात વઘાર - हिङ्ग्वादिसंस्कार લવિંગ - लवंग
વજન
- भार લસણ - लशून
વજનિયા - भारमान લંગોટ - कौपीन
વટહુકમ - अध्यादेश स्था.४२ - ध्वनिवर्धकयंत्र વટાણા - कलाय લાકડી - यष्टिका વટાવ - विनिमय લાડુ - मोदक
- वटक લાપસી - लपनश्री વરંડો - वरण्डक લાયબ્રેરી - ग्रन्थालय વસિયતનામું
- अन्तिमेच्छापत्र લાયસંસ - आज्ञापन
- स्नुषा साल भरथु - रक्तमरिच વાછરડું - वत्स લાલ - रक्त
વાડકો - कटोरक લાંચ - उत्कोच વાતોન્માદ - वातोन्माद सिवी सोल्युशन - द्रावण वायरलेस - वितन्तुसन्देश લિક્વીડ - द्रव
વાલ - वल्ल लिपस्टि - ओष्ठरंजिका વાવ
- वापी લીખ - लिक्षा
વાળ
- केश - सरणी पाणाडुयी - वालककूर्चिका दीदी. द्राक्ष - द्राक्षा
વિક્ષેપક - गतिरोध (क) दीसो (२०) - हरित
विटामीननी गोजी - प्रजीवकगोलिका - निम्बूक विडियो - लचित्रप्रसारणयन्त्र सेटमोऽस. - पत्रमञ्जूषा વિમાન - नभोयान सेबोरेटरी - प्रयोगशाला वीटभीन्स. - प्रजीवक ** स२८ संस्कृतम् - ४ . २४६ .
લીફ્ટ
લીંબુ
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________
વેઈટર
વેક્યુમ
સંધિવા
સૂંઠ
સાબુ
- स्तरी
વીંછી - वृश्चिक
સર્ટિફિકેટ प्रमाणपत्र વીંટી - मुद्रिका
સવાર
- प्रातः वेटींगम - प्रतीक्षालय सवारनी समय - पूर्वाण
- परिवेषक સસરા - श्वसुर वेटी दीस्ट - प्रतीक्षासूचि સહી
- हस्ताक्षर - शून्य
- सन्धिवात વોટ - मत
- शुण्ठी વ્યાજ - वृद्धि
સાકર - शर्करा શક્કરિયું - खण्डकालु સાડી - साटिका શરબત - मिष्टपेय
सारासो, थपियो - संदंशक શાહી - मसी
સાપ
- सर्प શાહીચૂસ - मसीशोषक
- फेनक શિયાળો __ - शीतकाल सायद - पादयान शेडसो य॥नो नोट - सक्तु સારવાર - चिकित्सा શેતરંજી
साही भा - विमातृ શેરડી - इक्षु
सो मा - वैमात्र શેરફોર્મ - प्रतिभूत्यावेदन साव२५ - संमार्जनी શોક્ય - सपत्नी
સાસરું - श्वसुरगृह સગડી - अङ्गारशकटी સાસુ
- श्वश्रू સગવડ - सुविधा
સાળી - श्याली સફરજન - सेव
સાળો સફેદ કમળ ___ - पुण्डरीक સાંજ
सायम् સફેદ - श्वेत
सांनो समय - अपराह्ण सबमरीन - अन्तर्जलयान સાંબેલું __ - मुसल સમડી, - शकुनि સિક્કો - नाणक સમાચાર - समाचार, उदन्त સિરીયલ - धारावाहिनी સમાચારપત્ર
સિંધાલૂણ - सैंधव સરગવો - शिग्रु
सी.15.31. - गुप्तचरसंस्था सरना - निवाससङ्केत સીડી - निश्रेणि सरसव - सर्षप
સીસું सीसक * स२८ संस्कृतम् - ४ • २४७ .
- श्याल
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________
- सीर - हरिद्रा
हंस
હાડકાં
સીંગોડું - शृंगाटक इस योपा - श्यामाक સુગંધ - परिमल
હવેલી - हर्म्य સુઘરી - सुगृही
હળ सुप२१।७२ - कार्यनिरीक्षक હળદર सुप्रिन्टेन्डेन्ट - पर्यवेक्षक હંસ સૂટકેશ - मञ्जूषा હાજરી - उपस्थिति સૂતર - सूत्र
- अस्थि સૂતરફેણી - सूत्रफेनिका હાડપિંજર - कंकाल સૂપડું - शूर्प
હાથ
- कर સૂરણ - सूरण
હાથકડી - हस्तपाश સેટેલાઈટ - उपग्रह
હાથરૂમાલ - हस्तप्रोञ्छ સેલટેક્ષ - विक्रयकर હાથી - गज સેંથો - सीमन्त
હાર - ग्रैवेयक સોગંદ - शपथ
हिसाबनीश - गणक
હિંચકો - दोला સોપારી - पूगीफल હિંડોળો - दोला સોય - सूची
હીમોગ્લોબીન - रक्तवतिलोहतत्त्व સ્કીમ - योजना
હીંગ - हिंगु સ્કૂટર - द्विचक्रयान હૂંડી - विनिमयपत्र સ્કોલરશીપ - छात्रवृत्ति હેડમાસ્તર - प्रधानाध्यापक સ્ટીમર - बृहदग्निपोत હેડલાઈટ - अग्रदीप સ્ટેશન -- स्थानक, स्थासन હેમરેજ - शिरोरक्तस्राव સ્પીકર - अधिवक्तृ હેલમેટ - शिरस्त्राण સ્પીકર - प्रवक्तृ
હોકી - यष्टिकन्दुक સ્પીડબ્રેકર - गत्यवरोधक હોઠ - ओष्ठ હત્યાકાંડ - हत्याकाण्ड હોસ્ટેલ - छात्रालय ३२/टीलाम - संघुष्यविक्रय | होस्पिटल - बृहच्चिकित्सालय
સોનું
- सुवर्ण
स२० संस्कृतम् - ४
. २४८ .
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________
सचित्रा उपदेशकथा
(Note : મિત્રો ! અહીં આપણે સચિત્ર વાર્તાઓ જોઈશું. પહેલી વાર્તા છે કાર્યની વહેંચણી. ચાલો
ત્યારે ગમ્મત સાથે જ્ઞાનની સફરે !)
गृहकार्य विभजनम्
एकदा धन्य श्रेष्ठी विमृशति ......
अहमधुना वृद्धो जातः । अतः मया तादृशी व्यवस्था कर्तव्या येन
मन्मृत्योरनन्तरं परिवारस्य शान्तिः, सुखम्,
समृद्धिश्च वर्धेरन् ।
13000
1. उत्तरदायित्व = ४वाजहारी
सरल संस्कृतम् - ४
राजगृहनगरे धन्याभिधानः दक्षः समृद्धश्च श्रेष्ठी वसति स्म । तस्य धनपाल - धनदेव - धनगोप धनरक्षिताभिधानाः चत्वारः पुत्रा आसन् । तेषां सर्वेषां भार्या - पुत्रादिपरिवारं दृष्ट्वा आनन्देन श्रेष्ठी कालं नयति स्म ।
पित: ! भवत्कृपया सर्वं सुष्ठ वर्तते ।
पुत्राः ! वाणिज्यं कीदृशं प्रवर्तते ? धर्मोऽपि प्रत्यहं कर्तव्यः ।
इति विमृश्य श्रेष्ठी आदौ 'गृहस्योत्तरदायित्वं कस्यै वध्वै दातव्यमिति निश्चेतुमिच्छति ।
२४८०
मया तावत् सर्वासाम् वधूनां परीक्षा कर्तव्या । तदनु उचितं गृहव्यवस्थादिकं कार्यं सर्वाभ्यः वधूभ्यः दातव्यम् ।
ताः परीक्षितुम् एकं मनोवैज्ञानिकम् उपायं श्रेष्ठी विमृशति ।
* चित्रवार्ता
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________
कतिपयदिनानन्तरं धन्यश्रेष्ठी समस्तपरिवाराय समूहभोजं दत्तवान् । तत्पश्चात् परिवारसमक्षं वधूभ्यः श्रेष्ठी कथितवान्।
अद्याहं युष्मभ्यं पञ्च पञ्च यवान् यच्छामि । यदाऽहं याचेय तदा पुनः
प्रत्यर्पणीयाः।
TOPING
श्वशुरं बहुमन्य वधूभिः यवाः स्वीकृताः ।
सा यवान् क्षिप्तवती -
आद्या वधूः श्वशुरस्य एतादृशं व्यवहारमालोक्य मनसि चिन्तयति - पञ्चानां यवानां सङ्ग्रहणे को लाभः ? गृहे अनेकानि कोष्ठागाराणि धान्यैः परिपूर्णानि सन्ति, यदा श्वशुरः याचिष्यते तदा कोष्ठागारादानीय दास्यामि ।
CODra
स२८. संस्कृतम् - ४
૨પ૦૦
ચિત્રવાર્તા છે
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________
द्वितीया विमृशति -
सा यवान् भुक्तवती।
श्वशुरः एतादृशमुत्सवं कृत्वा एतान् यवान् दत्तवान् । अतः केनाऽपि ऋषिणा दत्ताः स्युः । ततः खाद्या एते।
2000
ततः सा 'चीनांशुकवस्त्रेण तान् बद्ध्वा कोशे निक्षिप्तवती।
तृतीया वधूः एवं विचिन्तयति स्म - श्वशुरः एतान् रक्षितुमुक्तवान्। अतः एते चमत्कारिकाः स्युः।
FULOAD
AVAVAA
1. चीनांशुक = भयमवर्नु ७५ 2. कोश = तीरी
* स२८ संस्कृतम् - ४
.२५१०
ચિત્રવાત છે
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________
तुरीया वधूः प्राज्ञा दक्षा च । सा इत्थं विमशति
अतः यदा श्वशुरः याचिष्यते तदा पञ्चैव यवाः न प्रत्यर्पणीयाः किन्तु पञ्चलक्षाः पञ्चकोटयः वा यवाः प्रत्यर्पणीयाः ।
कान
श्वशुरः विचक्षणः, अतः केवलं पञ्च यवान् दातुम् एतादृशमुत्सवं 0. न कुर्यात् । अतः अत्र कोऽपि गूढाशयः स्यात् श्वशुरस्य।
सा स्वप्रेष्यं विश्वासास्पदं चतुरसेनमाहूतवती -
चतुरसेन ! एतान् गृहीत्वा मत्पितृगृहं गच्छ मत्पितरं च कथय - एतान् भिन्नदेशे उप्त्वा सम्यक् 'कृषिः कारयितव्या।
चतुरसेनः यवान् गृहीत्वा तत्पितृगृहं गत्वा पुत्रीसन्देशं पितुः कथितवान् ।
अस्तु, तथैव करिष्यामि।
तस्याः पिता तेषां यवानां कृषिव्यवस्था कारितवान्।
1. कृषि = ती 2. अस्तु = साई
** स२१ संस्कृतम् - ४
०२५२०
જ ચિત્રવાર્તા છે.
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________
वर्षचतुष्टयाऽनन्तरं धन्यः पुनः तदुदन्तं स्मृतवान् ।
अधुना मया तस्याः परीक्षायाः परिणामः ज्ञातव्यः ।
१०००
तथैव उत्सवं कृत्वा परिवारसमक्षं चतस्रः वधूः आहूय धन्यः श्रेष्ठी पृष्टवान् -
मया वर्षचतुष्टयपूर्वं युष्मभ्यं
यवा दत्ताः आसन् । अद्य
तान् प्रतियच्छत यूयम् ।
इति श्रुत्वा प्रथमा वधूः कोष्ठागारात् पञ्च यवान् आनीय दत्तवती ।
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
वधू ! वस्तुतः किम् एते ते एव ये मया दत्ता: आसन ?
गृह्णातु भवान् एतान् यवान् ।
BIOCL
• २५३०
ચિત્રવાર્તા
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________
सा 'अञ्जलिं कृत्वा उक्तवती -
पितः ! तान् यवान् अहं क्षिप्तवती, एते पुनः अन्ये
कोष्ठागारादानीताः।
श्वशुरः द्वितीयां वधूं यवान् याचितवान् । साऽपि तथैव कोष्ठागारादानीय दत्तवती । श्रेष्ठिना पृष्टे सति सा उक्तवतीपितः ! तान् तु अहं
भक्षितवती।
तृतीयां वधू प्रति श्रेष्ठी दृष्टवान्, सा मड्क्षु कोशादानीय तानेव यवान् दत्तवती उक्तवती च -
पितः ! ते एव एते
यवाः ये भवदर्पिताः।
अधुना तुरीयां वधूं यवान् याचितवान् श्रेष्ठी । सा सविनयम् उक्तवती - पितः ! यवाः सज्जाः सन्ति, किन्तु तेषाम् आनयनार्थं शकटाः अपेक्षितव्याः
HOCOOOO
1. अञ्जलिं कृत्वा = थे 12ीने 2. शकट = ॥९
है। स२८ संस्कृतम् - ४
०२५४.
ચિત્રવાર્તા
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________
तदुत्तरं श्रुत्वा सर्वे चमत्कृताः । धन्यः श्रेष्ठी अपि प्रसन्नतायुक्ताश्चर्येण पृष्टवान् -
वधु ! पञ्चयवाऽऽनयने शकटानां का आवश्यकता ?
सा सर्वं विस्तरेण उक्तवती यदुत ते पञ्चैव यवाः पुनः पुनः उप्ताः पुनः पुनश्च तेषां कृषिः कृता । अतः अधुना न ते पञ्चैव किन्तु पञ्चलक्षाधिकाः । अत एव शकटाः अपेक्षितव्याः ।
Arin
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
GMAILE
अधुना धन्यः श्रेष्ठी स्वकुटुम्बकं प्रति उक्तवान् -
200
૨૫૫૦
अहं वधूभ्यः गृहकार्याणि दातुम् विमृष्टवान् । अतः मया ताः परीक्षिताः । अधुना तासां योग्यतानुसारेण कार्याणि विभजाम्यहम् ।
त्रिवार्ता
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________
तुरीया वधूः यवानां वृद्धि कृतवती । अतः सा वर्धिका अस्ति, सकलगृहोत्तरदायित्वं मुख्यतया
तस्यै प्रदीयते।
तृतीया यवान् रक्षितवती।
अतः सा रक्षिका अस्ति। गृहकोशरक्षाकार्यं तस्यै अर्घ्यते।
द्वितीया यवान् भक्षितवती। अतः भक्षणशीला सा भक्षिका अस्ति । तस्यै महानसव्यवस्थादिकं कार्य ददाम्यहम्।
प्रथमा यवान् उज्झितवती । अतः उज्झनशीला सा उज्झिका अस्ति । गृहस्वच्छताकरणं तस्यै दीयते।
स्वानुरुपकार्यं संप्राप्य सर्वाः ताः सम्यक् कार्याणि कृतवत्यः । सकलश्च परिवारः सुखी जातः । अतः सर्वाणि कार्याणि विमृश्य करणीयानि इत्युपदेशः ।
स२१ संस्कृतम् - ४
०२५६०
ચિત્રવાર્તા છે
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________
चम्पानगर्यां माकन्दीनामकः श्रेष्ठी वसति स्म । तस्य जिनपाल - जिनरक्षिताभिधानौ विचक्षणौ साहसिकौ पुत्रौ आस्ताम् । प्रलोभनस्य तौ वाणिज्यार्थं एकादशकृत्वः समुद्रयात्रां कृतवन्तौ बहुधनं च
उपार्जितवन्तौ । अधुना तौ द्वादशसमुद्रयात्रार्थं सज्जीभवतः, विपाकः
पितरौ तौ प्रति उक्तवन्तौ -
पुत्रौ ! बहुधनमुपार्जितम् । अत्रैव स्थित्वा तस्योपभोगं युवां कुर्वाथाम् । अलं बहुधनोपार्जनेन । धनार्थम् अधुना सङ्कटपूर्णा समुद्रयात्रा नावश्यकी।
किन्तु धनोपार्जनलोभवशात् तौ पितृवचनमवगण्य समुद्रयात्रार्थं प्राचलताम् ।
भ्रातः ! जिनरक्षित ! लवणसमुद्रं प्रति अधुना गन्तव्यम् । तावद् धनम् उपार्जयेव येन चिरं
भुक्तमपि न नश्येत् ।
PooOS
स२८ संस्कृतम् -४
.२५७.
ચિત્રવાર્તા છે
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________
'बोहित्थः लवणसमुद्रं प्रति अचलत् । एकदा नभः घनघटाच्छन्नं जातम् । तडिद्घोषैः दिशः परिपूर्णाः सञ्जाताः । तमश्च व्याप्तम्
अभवत् ।
समुद्रे मण्डलिकवातः उत्पन्नः । महोर्मयः | उत्थिताः । बोहित्थः तृणमिव सागरे उच्छलति स्म । भगवन् ! अस्मान् रक्षतु, एतादृशी परिस्थितिः - अदृष्टपूर्वा ।
समुद्रमध्यस्थितशिलया सह आस्फालनतः बोहित्थः विशीर्णः । द्वावपि भ्रातरौ बोहित्थस्यैवैकं फलकं गृहीत्वा स्वप्राणान् रक्षितवन्तौ ।
काष्ठं दाढ्र्येन गृह्णातु।
एतस्य साहाय्येन
आवां तीरं प्राप्स्यावः।
काष्ठसाहाय्येन तरन्तौ तौ तीरं प्राप्तौ । तत्तीरं रत्नद्वीपस्याऽऽसीत् । तद्द्वीपस्य स्वामिनी रत्नाभिधाना
देवी दुष्टा आसीत् । विभङ्गज्ञानेन तौ भ्रातरौ अवलोक्य सा तत्र आगता।
युवयोः रत्नद्वीपे स्वागतमस्ति । मया
सह मत्प्रासादे चलतं युवाम्।
N
1. बोहित्थ = वह 2. घनघटा = घटाटोपाजो 3. मण्डलिक = गण गण यवो तो वायु, पापोडं 4. फलक = Id पाटीयु
* स२६ संस्कृतम् - ४
०२५८०
ચિત્રવાર્તા છે
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________
रत्नादेवी सानुरोधं तौ स्वहयें नीतवती । तत्र विविधां रसवती, मद्यञ्च दत्तवती । उक्तं च -
युवां मया सह अत्रैव
तिष्ठतम् । मां भार्यारूपेण स्वीकुरुतम्। भोगांश्च भुञ्जतम्।
| एतद् वचनं श्रुत्वा जिनपाल-जिनरक्षितौ स्तब्धौ जातौ।
न हि, न हि । एषा तु अतीव भवत्कथनं न स्वीक्रियते निर्लज्जा वर्तते।
आवाभ्याम् ।
ततश्च क्रुद्धा देवी असिं दर्शयित्वा उक्तवती -
मत्कथनं स्वीकुरुतम्,
अन्यथा मृत्यु स्वीकुरुतम्।
भीतो नरः किं न कुर्यात् ? तौ भ्रातरौ देव्याः कथनं स्वीचक्रतुः। तया सह वसतः स्म।
एषा आवां प्रलोभ्य अधुना आवां तदाज्ञां विना न कुत्राऽपि
दासौ कृतवती। गन्तुं प्रत्यलौ
* स२६ संस्कृतम् - ४
૦ ૨૫૯૦
8 ચિત્રવાર્તા છે
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________
एकदा रत्नादेव्या लवणसमुद्रं प्रति गन्तव्यम् आसीत् ।
अस्य द्वीपस्य दक्षिणदिस्थिते उद्याने नैव गन्तव्यम् । तत्र भयङ्करो दृष्टिविषः सर्पो वसति । अन्यत्र कुत्राऽपि अटतम् ।
तत्र तु नैव गन्तव्यम्।
अहं कतिपयदिनं यावद् लवणसमुद्रं गच्छामि।
LORD 000
जिनपाल-जिनरक्षितौ देवीदत्तप्रतिबन्धेन उद्विग्नौ | आस्ताम् । अधुना तदनुपस्थितौ स्वतन्त्रतया विचरणस्याऽवसरः आगतः।
अटद्भ्यां ताभ्यां देवीकथिता वार्ता स्मृता, दक्षिणदिशि जिगमिषा च प्रादुर्भूता। जिनरक्षित ! चलतु, आवां दक्षिणदिशि गच्छेव । सा आगच्छेत् तत्पूर्वमेव
आवां प्रत्यागच्छेव।
भ्रातः ! अधुना पूर्वदिस्थिते उद्याने गच्छेव मुक्तमनसा तत्रैव
विहरेव।
R
ततः तौ दक्षिणदिशि गतवन्तौ ।
* सरस संस्कृतम् - ४
.२६००
ચિત્રવાર્તા છે
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________
तथापि जिज्ञासावशात् तौ अग्रे गतवन्तौ, तत्र च एकं मनुष्यं शूलीस्थं दृष्टवन्तौ, आश्चर्येण तौ तं जीवन्तं मनुष्यं
दक्षिणदिग्भागवर्ति उद्यानं दृष्ट्वा एव तौ भयाकुलौ सञ्जातो, सर्वत्र मनुजानां अस्थीनि पतितानि आसन् । स्मशानवत् सर्वत्र अतीव दुर्गन्धः आसीत् ।
पृष्टवन्तौ
१.
भ्रातः ! कोऽस्ति। भवान् ? कथं भवतः एतादृशी अवस्था
जाता?
सः उक्तवान् -
4 एतत्सर्वं सरलादेवीविलसितम्,
सा चातिक्रूरा।
किन्तु भवान् कथमत्राऽऽगत
वान् ?
अहं काकन्दीनगर्याः वणिगस्मि । मम बोहित्थः त्रुटितवान् । ततः अत्राऽऽगतः ।
रत्नादेव्या प्रलोभितः । एकदा लघ्वपराधवशात् क्रुद्धा सा मम एतादृशीम्
अवस्थां कृतवती । अत्राऽऽगतानां सर्वेषाम् एतादृश्येवाऽवस्था भवति ।
स२८ संस्कृतम् - ४
૦૨૬૧૦
यित्रता :
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________
द्वौ अपि एतच्छ्रुत्वा प्रासादम् आगत्य परस्परं विमृशतः।
एतच्छ्रुत्वा भयभीतौ सञ्जातौ तौ । जिनपाल: | पृच्छति'ओम्, अस्ति एकः उपायः । पूर्वदिशि शैलकाभिधानः एकः यक्षः अमावस्यायाम् अश्वरूपं कृत्वा आगच्छति, पृच्छति च, कं रक्षामि? कं रक्षामि? तदैव यः तं प्रार्थयति, तं सः रक्षति ।
भ्रातः! अद्यैव अमावस्याऽस्ति, आवाभ्याम् अधुनैव
पूर्वदिशि गन्तव्यम्। किं कोऽपि
पलायनस्य उपायोऽस्ति? द्वावपि भ्रातरौ पूर्वदिशि गतवन्तौ। स्वल्पकालाऽनन्तरं तौ पूर्वदिग्भागवर्ति वनं प्राप्तवन्तौ । तत्र एकः अश्वरूपधारी यक्षः प्रकटीभूतः महच्छब्देन उक्तवान् च।
कं रक्षामि? कं
देव ! कृपया रक्षामि?
आवाम् अस्याः विपदो रक्षतु।
(O/465
1. ओम् = ॥
स२८ संस्कृतम् - ४
૦૨૬૨૦
यित्रत
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________
यक्षः उक्तवान् -
युवां मत्पृष्ठे उपविशतम्, अहं युवां युष्मदभिलषितं स्थानं प्रापयिष्यामि, किन्तु देवी एतज्झात्वा आगमिष्यति,
युवां लोभयितुं प्रयतिष्यते, किन्तु तत्संमुखम् अपि युवाभ्यां न द्रष्टव्यम्, अन्यथा अहं युवां समुद्रे क्षेप्स्यामि ।
OUS
इति उक्त्वा यक्षः तौ गृहीत्वा डयितवान् ।
इतः रत्नादेवी यदा प्रत्यावृत्ता यदा प्रासादे तौ अदृष्ट्वा विभङ्गज्ञानेन ज्ञातवती यदुत
'आ! तौ द्वावपि यक्षसाहाय्येन । धावतः, मया अवश्यं रोद्धव्यौ 00.
तौ।
रत्नादेवी तत्पृष्ठं धावितवती, प्रियशब्दैः तौ वदति सा।
ए
मम प्राणप्रियौ ! मां मुक्त्वा युवां कुत्र गच्छन्तौ स्थः ? अहं युवाभ्यां विना जीवितुं न प्रत्यला । मां दुःखिनी
पश्यतं युवाम्।
1. आ = अतिशयह सूय श६
स२८. संस्कृतम् - ४
83.
જ ચિત્રવાત છે
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________
जिनपाल: देवीकथनं प्रति अवधानं न दत्तवान् । अविचलतया स्थितः सः । किन्तु जिनरक्षितः मनाक् चञ्चलः अभवत् । किञ्चिच्च द्रवीभूतः देव्याः कथनेन । सः देवीं प्रति दृष्टवान्, तदैव यक्षः तं समुद्रे क्षिप्तवान् -
क्रुद्धा देवी मध्ये एव तं छिन्नवती, जिनपालः सुखेन गृहं प्राप्तवान् ।
एतां वार्तामुक्त्वा भगवान् महावीर उपदिशति स्म - यः साधकः प्रलोभनानि जयति सः सुखेन जीवितुं समर्थो भवति । अतः भो भव्यजनाः ! राग-द्वेषौ अपहाय मध्यस्थभावं भवन्तः उरीकुर्वन्तु । इत्थमेव ईप्सितं सिद्धं भवेत्, यथा यथा राग-द्वेषौ हीयेते
तथा तथा प्रयतितव्यमिति ।
समाप्त
स२१ संस्कृतम् - ४
.२६४.
ચિત્રવાર્તા છે
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________
1.
2.
નીચેના કોઠામાં જે શબ્દો આપ્યા છે તેમાં વાર્તાની શરૂઆતની બે લાઈન છૂપાયેલી છે. કોઠામાં સૌથી છેલ્લો અક્ષર ‘ક્ષિ' છે. ત્યાંથી શરૂઆત કરવાની છે. હવે ડાબી – જમણી [ત્રાંસી દિશા સિવાય] કોઈ પણ દિશામાં આગળ વધો. પણ, શરત એટલી જ કે તમે જે પ્રમાણે આગળ વધતા જાઓ તેમतेम वाऽय जनतुं भवुं भेजे. O. K. Ready !
हीट - श३नात क्षितिप्रति
थी छे.
खेन्डींगमां 'जातौ' शब्द छे.
नौ जा
धा भि
न र ऋच्ळ P
त्तः
श्रे
ष्ठी
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
तौ
च दा
क
ति
ए
च न्द्रा
स
धा
र
न्द्र
व
नः
ति
ग सा ण गु ष्ठी श्रे
प्र
એક પણ અક્ષર નક્કામો નથી એ પણ ધ્યાનમાં રાખજો ! હજુ જો ન સમજાય તો લાસ્ટ હીન્ટ : નગરનું નામ – ક્ષિતિપ્રતિષ્ઠિત
શ્રેષ્ઠીનું નામ - સાગરદત્ત પુત્રોનું નામ - ગુણચંદ્ર – સાગરચંદ્ર
जस ! हवे थोडुं भगर असो. जाडी माईन्ड गेम शेनी ? हवे वार्ता भागण याते छे. Q.1. नी ४ शरतो लागु छे.
र
सा
ति
ष्टे
स्य त
च
MIND GAMES
ট য় 1 এ
कृ
दुः
सि
पु
त्रौ
वान्
स्वी
खं
• २६५
र्मं
वा?
च्छ मि
स
ध न
1 to 12
वे
इ
र्म
द र ग
त्ता
भि
trot F 8
पृ
दे
ति
ध
रे
ग
ष्ठि
ति
सा
न
त
क्षि
Games
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________
3.
શરૂઆત - ધર્મ
અંત - શ્રેષ્ઠી
દેવે પરીક્ષા કરી. તેમાં સાગરદત્ત શ્રેષ્ઠીએ ધર્મને પસંદ કર્યો.
तत: देवदत्तदुःखत्रस्तोऽपि धर्मं न त्यजति,
कर्मोदयेन तस्य पुत्रस्याऽपि वियोगः जातः ।
હવે આગળની વાર્તા નવી પઝલમાં.....
આ પઝલ આગળની બે જેવી જ છે. પણ, થોડી નવી શરતો લાગુ પડે છે. દરેક ખાનામાં અક્ષર છે તે અક્ષરની ઉપર નંબર લખેલો છે. તમે જે અક્ષર Select કરો પછી તે અક્ષર ઉપર લખેલ નંબર જેટલા સ્ટેપ તમારે અવશ્ય ચાલવાના અને પછી તે નંબર પર જે અક્ષર હોય તે લેવાનો. હા ! [ત્રાંસી સિવાય] ચારે દિશામાંથી કોઈ પણ દિશામાં જઈ શકાય છે.
દા.ત. બોક્સમાં વચ્ચોવચ્ચ શબ્દ છે ‘શ’. એની ઉપર આંકડો છે ‘૩’. મતલબ ૩ સ્ટેપ ગમે તે દિશામાં લઈ શકીએ છીએ. અને હા ! કમ્પલસરી ૩ સ્ટેપ લેવાના જ છે. હવે અર્થના અનુસંધાન મુજબ દિશા Select કરવી કે કઈ દિશામાં જઈ શકાય. અહીં ૩ સ્ટેપ માટે માત્ર બે દિશા મળી શકે છે. લેફ્ટ એન્ડ રાઈટ. જો લેફ્ટ દિશામાં ૩ સ્ટેપ લઈશું તો ૩ સ્ટેપ પછીનો શબ્દ મળે ‘ન્તિઃ’ એટલે આખો શબ્દ બને ‘જ્ઞપ્તિ:’ પણ આવો કોઈ શબ્દ વ્યવસ્થિત બેસતો નથી માટે રાઈટ સાઈડ જઈએ. ૩ સ્ટેપ પછી શબ્દ છે ‘નૈઃ' આ શબ્દ લઈએ તો શબ્દ બન્યો - ‘શનૈઃ’ હા ! હવે આનો અર્થ થાય ધીરે-ધીરે. બસ ! તો
આટલી હીંટ ઉપરથી ધીરે-ધીરે ચાલતા ચાલતા વધારે-વધારે મગજ કસતા કસતા આગળ વધો.
યાદ રહે ! બધા અક્ષર કામના છે. આપણી વાર્તા અહીં પૂરી થઈ જવાની છે. વાર્તાની છેલ્લે આવે-ખાધું પીધું ને રાજ કર્યું.' બસ ! ત્યારે અહીં પણ
આવું જ છે.
10
1
1
1
ध 0
..
#F
प्तिः
2
© | A
0
0
F
૦
प्र
2
इ
भा
1
le
0
3
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
ण
Eb
ă | 0
3
1 स
2
0
पु
2
प्रा
[E |
ન
3 ૬
10
स
×
તઃ
૭
૦૨૬૬૦
33
O
w
b
© ]â
10
૦
1
0
||
खि
क
14
નૈઃ ©
1 વિ
2
0
2
ÆÞ
0
E
1
નઃ सु
2
च
[ j
નૈઃ
Games
©
श
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________
0 = આજુ બાજુમાં અડીને જ શબ્દ લેવો. 1 = એક સ્ટેપ છોડી પછી શબ્દ લેવો. 2 = બે સ્ટેપ છોડી પછી શબ્દ લેવો. આ રીતે સમજવું. શરૂઆત છે “શનૈઃ' થી, એન્ડીંગમાં છે “તિ’
થોડી બુદ્ધિ ઘસશો, મગજ વાપરશો તો તરત જ વાક્ય બેસવા મંડશે. Wishing you all the best. 4. હવે થોડો વાર્તા જેવો અને થોડો ઉખાણા જેવો એટલે કે કોકટેઈલ ક્વીઝ
જેવો પ્રશ્ન જોઈએ :
રમેશ અને મહેશ નામના બે ગોવાળ હતા. [ઉખાણું જ છે. ગેરસમજ ન કરતા.] બન્ને ગાયો ચરાવવા ગયા હતા. બન્નેની પોતાની ગાયો હતી. રમેશે મહેશને કીધું – આપણે સામસામે ગાયો ગણાવી એકબીજાને ચરાવવા આપીએ. મહેશ ભોળો. એણે હા પાડી દીધી.
થોડો ટાઈમ પસાર થઈ ગયો. ચરાવવાનું પતી ગયું. એટલે મહેશે રમેશને કીધું- “ભાઈ ! મારી ગાયો આપી દે.'
મહેશ બોલ્યો હતો - ધેનૂનાં વિંશતિં મમ માનય !
તરત જ જાણે પોતે એકદમ ચોખ્ખો હોય તેમ ૧૯ ગાયો રમેશે ગણીગણીને આપી દીધી. મહેશ પણ ખુશ થતો-થતો ચાલ્યો ગયો.
શું હવે એમ સમજવું કે મહેશ ઊનબુદ્ધિવાળો = ઓછી બુદ્ધિવાળો હતો કે મહેશે જે કીધું એ સાચું હતું? | વિચારો ! આ પ્રશ્નમાં જ જવાબની હિટ છે. 5. હવે થોડા નાના-નાના કોયડા જેવા પ્રશ્નો જોઈ લઈએ. નીચેની વાક્યો
દેખીતી રીતે ખોટા લાગશે છતાં સાચા છે. કેવી રીતે ? તે સાબિત કરી દેખાડજો. 1 નર: 2 ટેવા રૂછત: | 3 તેવા છતિ .. 4 નરી રંક્ષેતે ! 5 વિના મનન્દ્રામ: |
सम्पूर्णम् ૦ ૨૬૭ •
સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
Games 8
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંન્યાસ યશોવિજયજી ગણિ દ્વારા રચિત-સંપાદિત-અનુવાદિત સાહિત્ય સૂચિ નં. પુસ્તકનું નામ -- ભાષા-વિષય
કિંમત ન્યાયાલોક
(સંસ્કૃત+ગુજરાતી)
૧૦૦-૦૦ ભાષા રહસ્ય
(સંસ્કૃત+હિન્દી)
૧૦-૦૦ સ્યાદ્વાદ રહસ્થ (ભાગ ૧ થી ૩)
(સંસ્કૃત+હિન્દી)
૪૩૫-૦૦ વાદમાલા
(સંસ્કૃત હિન્દી)
૧ર૦-૦૦ ષોડશક (ભાગ ૧-૨).
(સંસ્કૃત+હિન્દી)
૨૦૦-૦૦ અધ્યાત્મોપનિષદ્ (ભાગ ૧-૨)
(સંસ્કૃતગુજરાતી)
૧૯૦-૦૦ અધ્યાત્મોપનિષદ્ (ભાગ ૧-૨)
(સંસ્કૃત હિનદી)
મુદ્રણાલયસ્થ દ્વાદિંશદ્ દ્વાત્રિશિકા (ભાગ ૧ થી ૮) (સંસ્કૃતગુજરાતી)
૨૦૦૦-૦૦ દ્રવ્ય-પુણ-પચયિનો રાસ (ભાગ ૧ થી ). (ગુજરાતી સંસ્કૃતગુજરાતી)
૫૦૦૦-૦૦ અધ્યાત્મ અનુપયોગ (ભાગ ૧-૨)
(ગુજરાતી)
૧૦૦૦-૦૦ FRAGRANCE OF SENTMENTS
Englishh
25400 GLIMPSES OF SENTMENTS
English
30-00 ABUNDANT JOY OF SENTMENTS English
2500 BATTLE OF THOUGHTS
English
15000 દ્વિવર્ણરત્નમાલિકા
(સંસ્કૃતગુજરાતી)
અમૂલ્ય વાસના હારે, ઉપાસના જીતે
(ગુજરાતી)
અમૂલ્ય બુદ્ધિ હારે, શ્રદ્ધા જીતે,
(ગુજરાતી)
અમૂલ્ય સાધના ચઢે કે ઉપાસના ?
(ગુજરાતી)
અમૂલ્ય સંવેદનની સુવાસ
(પ્રભુભક્તિ ગુજરાતી)
અમૂલ્ય સંવેદનાની ઝલક
(પ્રભુભક્તિ ગુજરાતી)
અમૂલ્ય સંવેદનાની મસ્તી
(પ્રભુભક્તિ ગુજરાતી)
અમૂલ્ય સંવેદનાની સરગમ
(પ્રભુભક્તિ ગુજરાતી)
૫૦-૦૦ સંચમીના કાનમાં
(સાધુ-સાધ્વીજી ભગવંતો માટે)
અમૂલ્ય સંયમીના દિલમાં
(સાધુ-સાધ્વીજી ભગવંતો માટે)
અમૂલ્ય સંયમીના રોમેરોમમાં
(સાધુ-સાધ્વીજી ભગવંતો માટે)
અમૂલ્ય સંયમીના સપનામાં
(સાધુ-સાધ્વીજી ભગવંતો માટે)
અમૂલ્ય સંયમીના વ્યવહારમાં
(સાધુ-સાધ્વીજી ભગવંતો માટે) અમૂલ્ય વિધુતપ્રકાશની સજીવતા અંગે વિચારણા (ગુજરાતી)
૧૦-૦૦ विद्युतप्रकाश सजीव या निर्जीव
(હિન્દી)
૨૦-૦૦ યશોવિજયજી છત્રીશી
(અભિનવ પ્રભુસ્તુતિ)
અમૂલ્ય संवेद की सुवास
(પ્રમુમ9િ હિન્દી)
૩૦-૦૦ संवेद की मस्ती
(મુખ દિની)
રૂપ-૦૦ संवेदन की झलक
(મુ િહિી)
૩૦-૦૦ संवेदन की सरगम
(મુક્ટ્રિ હિન્દી)
૭૦-૦૦ શ્રાવક દિનચર્યા
(ગુજરાતી)
અમૂલ્ય શ્રીદેવચંદ્રજીત ચોવિસી.
(ગુજરાતી)
અમૂલ્ય प्रभु वीर का अन्तिम संदेश
(હિન્દી)
अमूल्य સંયમીના વલણમાં
(ગુજરાતી)
મુદ્રણાલયસ્થ જય-પરાજય (૩ પુસ્તકનું સંકલન) (ગુજરાતી)
૪૦-૦૦ રાજકોટની સવાર
(ગુજરાતી)
૨૦-૦૦ ૪૧ પોલિસી
(ગુજરાતી)
૭૦-૦૦ નોંધ : અધ્યયનશીલ પૂ. સાધુ-સાધ્વીજી ભગવંતોને તથા જ્ઞાનભંડારોને ભેટ રૂપે મળી શકશે. પ્રાપ્તિસ્થાન : શ્રી દિવ્યદર્શન ટ્રસ્ટ, ૩૯-કલિકુંડ સોસાયટી, ધોળકા, જિ. અમદાવાદ. પીન-૩૮૦૮૧૦.
છે સરલ સંસ્કૃતમ્ - ૪
- ૨૬૮ •
સાહિત્ય સૂચિ છે
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંસ્કૃત ભણવા માટેના ઉપયોગી સૂચનો...
પરમાત્માના અને સ્વગુરુના નામસ્મરણ રૂપ મંગલ કરીને પાઠ શરૂ કરવો.
પાઠમાં એકાગ્રતા કેળવવી.
પાઠ આપનાર વિદ્યાગુરુઆદિનો પણ ઉચિત વિનય કેળવવો.
Sola
કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રીહેમચન્દ્રસૂરિસદ્ગુરુભ્યો નમઃ તથા હૈં નમઃ પદની એક એક માળા રોજ ગણવી.
નિયમોનું, ધાતુના રૂપનું, શબ્દોના રૂપનું નિયમિત પુનરાવર્તન કરવું.
G
દરેક સ્વાધ્યાય કરવા અવશ્ય પ્રયત્ન કરવો. ભૂલ પડે તો પાંચ-પાંચ વાર લખવું.
પરમાત્માની જ એક માત્ર કરુણા છે કે જેથી આપણે સંસ્કૃત ભણી શકીએ છીએ ભાવનામાં ઓળઘોળ બની જવું.
તે
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________
મા સરસ્વતી ! ન તો તારી પાસે કાવ્યરચનાની શકિત માંગુ છું કે વાદમાં અપરાક્તિ રહેવાની શકિત માંગું છું. મારે આજે તો એટલું જ માંગવું છે મા ! તારું વાત્સલ્ય સદા માટે આ બાળક ઉપર વહેતું રાખજે ! બસ ! મારા માટે આટલું જ પર્યાપ્ત છે. મા ! મને તારા વહાલનું વહાલ છે. વહાલ ઉપર વહાલ છે.
C ( 6)
C ( 6)
C
.
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________
હે અહમૈયા !
બાળક ભયાનક જંગલમાં ભૂલો પડી ગયો છે. માતા બાળકને જોઈ રહી છે પણ મા સ્વયં આવવા-બાળકને બચાવવા અસમર્થ છે. એટલે મા પોતાના વિશ્વાસુ માણસને ચિઠ્ઠિ લઈને મોકલાવે છે. બાળકના હાથમાં ચિઠ્ઠિ પહોંચી પણ ગઈ. એમાં સવિસ્તર બતાવી દીધું કે દીકરા ! આ રસ્તે થઈ તું જલદી મારી જોડે આવી જા ! પણ, કરુણતા એ સર્જાઈ કે દીકરો એ ચિટ્રિની ભાષા જ જાણતો ન હતો ! હે પરમાત્મન !
આ બાળક જેવી અભાગી સ્થિતિ સારી ન સર્જાય માટે જ આ સંસ્કૃત ભણું છું. પણ લક્ષ્ય છે, તારી પાસે પહોંચવાનું. એટલે જ તારા સંદેશાને વાંચી એ સંદેશા પાછળના અંદેશને ઓળખી જલદીથી કૈવલ્યલક્ષ્મી વરી તારી પાસે પહોંચે. એ જ આશા છે, અરમાન છે, અભીપ્સા છે, આકાંક્ષા છે, આરઝૂ છે.
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ સંસ્કૃત લોન SIP સરકતમ શ્રેણિ પ્રકાશક 8i શ્રી દિવ્યદર્શન ટ્રસ્ટ KIRIT GRAPHICS : 09898490091 ISBN 978-81- 925531-|- 6