Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ PARSVA FOUNDATION SERIES NO. 5 harSavardhana - gaNi-kRtaM sadayavatsa kathAnakam SU saMpAdaka DaoN. (zrImatI) prItama siMghavI prakAzaka pArzva inTaranezanala zaikSaNika aura zodhaniSTha pratiSThAna ahamadAbAda
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam saMpAdaka DaoN. (zrImatI) prItama siMghavI
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ PARSVA FOUNDATION SERIES NO. 5 GENERAL EDITORS : H. C. BHAYANI N. J. SHAH N. M. KANSARA harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam saMpAdaka DaoN. (zrImatI) prItama siMghavI prakAzaka pArzva inTaranezanala zaikSaNika aura zodhaniSTha pratiSThAna ahamadAbAda 1999
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Harshvadhran-gani-ksta Sadayvatsa-kathanakam Edited by Dr. Pritam Singhvi (c) P. Singhvi First Edition 1999 Price : Rs. 60-00 Publisher : Dr. S. S. Singhvi Managing Trustee Parsva Internation Educational and Research Foundation, 4-A, Ramya Apartment, Opp. Ketav Petrol Pump, Polytechnic, Ambawadi, Ahmedabad-380015 Phone : 6562998, 6749220 prAptisthAna : sarasvatI pustaka bhaMDAra 112, hAthIkhAnA, ratanapola, ahamadAbAda-380 001 1 : 5356692 Printed by : Krishna Graphics Kirit H. Patel 966, Naranpura Old Village, Ahmedabad-380 013 * (Phone : 7484393)
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ General Editor's Forword One Part of the academic undertakings by the Parsva Educational and Research Foundation is to Publish Jain texts that are unpublished so far and research studies in Jainism, Prakrit and allied Indological areas. Accordingly we are Publishing herewith Harsavadhan-gai-ksta Sadayvatsakathanakam edited by Pritam Singhvi. We thank the Author to make the work available for being published in this Series.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ sadayavatsa-kathAnaka bhUmikA prastuta saMpAdana harSavardhanagaNi kRta "sadakavatsa caritra sarva prathama i.san. 1853 meM hIsalAla haMsarAja kI ora se jAmanagara (saurASTra, mujAsata) se prakAzita kiyA gayA thaa| hIrAlAlajI ne kaunasI hastaprati ke AdhAra para isakA pATha diyA hai usake bAre meM kucha batAyA nahIM hai| aura Apane saMpAdana ke aMta meM unhoMne spaSTa rUpA se kahA hai ki mUla kRti ke pATha meM unhoMne apanI icchA se pherabadala kiyA hai| ("A maMthanI mUlapAyA astavyasta hobAthI tempA banato sudhAro kI te zrI jAmanagara nikAsI paMDita zrAvaka hIsalAlA haMsasake skaparatA zreSamATe polAnA zrI jaina bhAskarodaya chApAkhAnAmnAM chApI prasiddha karSo ch|' pRSTa 176) isase spaSTa hotA hai ki khAsa karake jaita pAThakoM ke liye dAna kI mahimA karane vAlI eka kathA prastuta karane ke lakSya se yaha kRti prakAzita kI gaI thii| isake pATha kI prAmANikatA. nahIM mAnI jA sktii| bAda meM yaha hIsalAlA haMsarAja kA "sadayavatsacaritra ke pATha kA AdhAra lekara paM. matisAgara ne 1932 meM 'sadaiyavatsakumAracaritram' nAmaka eka kRti prakAzita kI hai| yaha bhI harSavardhanagaNi kA hIrAlAla haMsarAja prakAzita 'sadayavatsacaritra' ko AdhAra lekara naye DhaMga se kathA likhI gaI hai| isase spaSTa hotA hai ki harSavardhana maNi kI racanA kA mUla pATha aba taka pramANabhUta rUpa meM prakAzita nahI huA hai| yahA~ hamane jo usa kRti kA pATha saMpAdita karake diyA hai vaha usakA mUla pATha hai| yaha jesalamera ke AcArya gaccha ke hastapratabhaMDAra kI eka pratakI pratilipi hai| pratilipi sadgata jinavijayajI muni kI nigarAnI meM vijayacandra ne taiyAra kI thii| hastaprata kA samaya vi.saM. 1528 hai / usameM 8vAM patra nahIM hai| amRtabhAI bhojaka ne hameM yaha kApI sulabha karAI / yaha prati prAcIna hone se hamane saMpAdita kI hai| vArDara ke Indian Kavya Literature Vol. 6, (1992) P. 123. meM sadayavatsa-kathA ke bAre meM kahA gayA hai -
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ _ 'In Jaina tradition [3279] we have a different version of Sudraka's (or Sadayavatsa's) life, as a son of a king of Malva (in Ujjayini, Should Prabhuvatsa be Vikramaditya ? ) who marries Satavahana's daughter. Though banished (wrongly) and a gambler he is befriended by a goddess because of his self-sacrificing heroism and also by bandits in possession of the science, thus he succeeds in all his adventures, eventually becomes emperor and also wins the fortune of king Nanda. At last he meets the sage Kalika, keeps the 'accomplishment' and will attain release in a future life.' 'sadayavatsa caritra' ke saMpAdana meM zraddheya bhAyANI sA. se mujhe kAphI mArgadarzana milA tathA pUrva paraMparA ke saMdarbha meM maiMne unakA lekha bhI diyA hai usake liye maiM hRdaya se AbhAra mAnatI huuN| isa pustaka ko prakAzita karane ke liye pArzva zaikSaNika aura zodhaniSTha pratiSThAna (ahamadAbAda) prati maiM hArdika AbhAra prakaTa karatI huuN| kriznA grAphiksa, ahamadAbAda ko sundara chapAI ke liye dhanyavAda detI huuN| . prItama siMghavI
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam / dharmAjjanma-kule zarIra-paTutA saubhAgyamAyurbalaM dharmeNaiva bhavanti nirmala-yazovidyArthasampattayaH / kAntArAcca mahAbhayAcca satataM dharmaH paritrAyate / dharmaH samyagupAsito bhavati hi svargApavarga-pradaH // 1 sa ca dharmazcaturdhA - dAnaM supAtre vizadaM ca zIlaM tapo vicitraM zubha-bhAvanA ca / bhavArNavottAraNa-sattaraNDaM dharma caturdhA munayo vadanti // 2 no zIlaM paripAlayanti gRhiNastaptuM tapo na kSamAH Arta-dhyAna-vazAdga(?dhuH)tojjvaladhiyasteSAM kva sad-bhAvanA / ityevaM nipuNena hanta manasA samyAmayA nizcitaM nottAro bhava-kUpato'sti gRhiNAM dAnaM vinA karhicit // 3 ataH sarvathA'pi mukhyaM dAnam / taccapaJcadhA abhayaM supatta-dANaM, aNukaMpA uciya-kitti-dANaM ca / dohiMvi mukkho bhaNio, tini a bhogAiyaM diti // 4 Adya-dAna-dvayasya mokSa-hetutvAtmuravya-dharmAMgatvenA trAbhaya-dAne pAtra-dAne ca sdyvts-kthaa|| [1] aSTAdaza lakSa-dvinavati-sahastra-pramANa-grAmAbhirAmo mAlavaka-dezo'sti / atipracaMDa-vairi-vRndairapyagrAhyAti-viSama-maNDapa-mahAdurga-maNDita-madhya-pradezo, viSama-durbhikSasaMtrasta-janatA saMrakSaNa-pitRgRhopamaH / tatra sarva-nagara-pradhAnojjayinI nAma purI / prAkAra-parikhA-kUpa-kAsArArAma-rAjitA / bAla-kolAhalAkIrNA-saudha-devakulAkulA // 5 agaNya-puNya-sampUrNaiH sjjnairbhuussitaantraa| kena varNayituM zakyA sA purI vismayAvahA // 6 kUTamekamapi tyAjyaM sa trikUTa tvasAviti / sa-kalaMkA dhruvaM laMkA mene yanmAnavairna kaiH // 7
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakama yatra ca - visphurat-kandalA vallyaH sarogA haMsa-sArasAH / virudghAH zAkhinaH sarve na ca lokAH kadAcana // 8 tasyAM puri prabhuvatso nAma rAjA rAjyaM karoti / naman-nRpati-saMghAtaiH sevyamAna-padAmbujaH / prajA-vAtsalyavAn dAnI paropakRtikArakaH // 9 yasya paropakAritvaM sampUrNa varNyate katham / vairiNo'pi same yena, prApitAH svarga-sampadam // 10 tasya rAjJI mahAlakSmI mA''tma-rUpopahasita-samasta-sarasundarI-saundaryA / tasyAH putraH sadayavatso rUpa-saubhAgya-lAvaNyAdi-bahuguNa-yuto dvisaptati-kalA-kuzalo vinayaudAryAdiguNaiH sarvaM paraM raJjayAmAsa / paraM dyUta-krIDA-rasiko bAlyAdapi / ati-cUtavyasanaM doSa- nidhAnamiti pitrAnekopadezaiH zikSito'pi sa na muJcati yataH zazini khalu kalaMkaH kaNTakAH padma-nAle jaladhi-jalamapeyaM paNDite nirdhanatvam / dayita-jana-viyogo durbhagatvaM surUpe dhanapati-kRpaNatvaM ratnadoSI kRtAntaH // 11 krameNa sa yauvanaM prApaH / itazca tasminnavasare nava-lakSa-grAmAbhirAme mahArASTra-deze godAvarI-taTinI-taTe dakSiNApathamaNDanaM samasti pratiSThAnaM nAma puraM nagaram / yatra svarNamaya-daNDa-kalazAbhirAmAH paJca-zatAni dazAdhikAni jina-prAsAdA abhraGkaSA virAjante / anya-devatAyatanAni sahasrAdhikAni / yatra koTIzvarANAM viMzati-sahastrANi // sumerorAhatAnIva zRGgANi kanakotkarAH / gRhasyopari dRzyante, yatra dAridaya-taskarAH // 12 yatra dvipaJcAzad-vIrANAM zUdra-kokilAdInAM sthAnam / catuHSaSTi-yoginInAM nivaasaaspdm| pure'tra prati-sAmanta-praNatyunnata-vikramaH / sAlavAhana-bhUpo'sti, jaino nirjita-zAtravaH // 13
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam tasya sarvAntaHpura-purandhra-pradhAnabhUtA kamalAvatI nAma rAjJI / tasyAH prANa-priyA sAvaliGgI nAmnI putrI bahu-putropari jAtA, svarUpa-nirjita-rambhA'akhila-jana-nayana-kuraGgavAgurA pitR- bhraatR-citaalaadkaarinnii| yasyAH padAGguSTha-nakhau mukhaM ca bibharti pUrNendu-catuSTayaM yA / kalAzcatuHSaSTirUpaitu vAsaM, tasyAM kathaM suzruvi nAma nA'syAm // 14 tasyAH pANi-grahaNa-nimittaM svayaMvara-maNDapo rAjJA kAritaH / tatra bahu-rAjakumArA AkAritAH santo militAH / tacchrutvA prabhuvatsa-rAjJe mantri-prabhRtibhiH ruktam / devAnye rAjakumArAH svayaMvara-maNDape gatAH / yuSmat kumArasyAkAraNAyAdyApi ko'pi jano nAgato'sti tataH kumAraM svayameva preSayata / rAjAha-uttamAH prauDhe-tAvanmelApake'nAkAritAH kathaM gacchanti / yataH anAdataH pravizatihyapRSTo bahu bhASate / adattamAsanaM bheje sa pArtha puruSAdhamaH // 15 mA utsukA bhavantu / sthirA lakSmIH / (atra kathA / ) atrA''gamiSyati janaH iti vadata eva rAjJo'gre dUta AgAt / tenoktam-deva sadayavatsakumArA kAraNAyAhaM preSito'smi rAjJA zrIsAlavAhanena / tato rAjJA kumAro mantribhiH saha preSito bahu-sainya-yutaH / rAjJA mantriNe uktaM yadayaM kumAro vyayArthaM mArgayati tat sarvaM samarpaNIyamasya / kRpaNatvaM na karaNIyaM / dAna-zauNDe melApake milite kArpaNyaM mahadapakIrtaye syAt / yataH audArya-guNa-yukteSu kRpaNo naiva zobhate / bhadra-jAti-gajendreSu yathA gardabha-maMDalam // 16 rAjJetthaM zikSito'pi mantrI kRpaNaH kumArAya stoka stokamevAdAd dAnAdi-vyayArtham / yataH / RNAdapi mahAn kampo dAnasyA'vasare bhavet / bhImaH saGkucito gAtre dAna-dAtavya-zaGkayA // 17 gograhe kaurava-hRta-go-'[dhanA]hArArthaM gacchan harSAdullasadgAtro bhImaH sannAhaM gRhNAti, paraM dehe nA''gacchati / apare pANDavA vyAkulIbhUtAH kRSNaM vijJApayanti-bhImadehe sannAho nAgacchati kiM krissyti| kRSNaH prAha-dhIrA bhavata / tataH kRSNo brAhmaNa-veSeNa dAna-mArgaNAya tmyaact| bhImastadA dAtavya-vastvabhAvAt khedAt saMkucita-gAtro'bhUt / sannAho deha AgAd /
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM satyavatsa-kamAnakama viSNuH svaM prkttcke| yadyA rAjakule vyayo yAti bhANDAgAskistu durvalo bhavatIti nyAyaH / tena sa kumAse manasi dUno'pi tatra na kimapyacIkacat / yataH ardha-samprAsi-kAle ka. skanaiH kalahAyate / tadacA prazyate nUnaM pratikSA tasya hIyate / 18 kuTumba-samakAyena yat kArya kiyate sunam / / kAlena bhavati prayastat pariNAma-sundaram / 19 kuTumba-kalahe na syAt kadA kArya mahAguNam / aciva kAlena bhavet baddu sa-dAyakam // 20 vigraha khata kulena nocito modateo'parikala-kalpha-pAdapa / kAna kha-bhareNa sihayo(2) prItimeti na bane kocaTa // 21 stra mataH sAmAnya mAmyAdibhirguNaiH sarka-rAja-samudArya svAmitvA tasyATa sAvali bATa sadapavatsa-pANigrahaNamAko yataH yasyA yo'sti ko bhAvI pUrva-karma-prabhAvataH / sa eva bhavati prAyo nAtra kAryA vicAraNA // 22 sAdhA jo jassa kara baDio saMbaDaisa dUrasovi so tasma / kaccati vizA-miri-saMbhakA vi saraso kariNo // 23 sAlavAla-rAjA hasta-mocane bahu-gaja-tumAdi dattam / tadanantara-so. bahu-koTidhana-vyamAna tAva sva-nAma saMsthApaH kameNA ska-pAramAjamAmaH / sAjhA prvesh-mhotsvyke| anurUpa-bhAnvitaH pitR-bahumAnara sukhena sAjya lIlAmanu bhAvati / anyavAtidhUtAsaktatvenAsthAne bahu-kalyA vyAsa karaNAd dUnena rAjJA kumAsaya zikSA pradAyi - balsa no velsi ki rAjyaM bahu-kArya-nirantAm / svAka-kAraNa-vyagra-parivAra-samAvRtam // Ra?
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam sAvadhAnatayA cintyaM karaNDastha-bhujaMgavat // niyantraNIyaM kapivad guNaiH zAkhAntaraM vrajan // 25 phalita-kSetravan nityaM rakSaNIyaM prayatnataH / navyArAma iva sthityA secanIyaM muhurmuhuH // 26 anIti-jala-kallelaiH zailamuccaiH kSaNAd dhruvam / vyasanAkhyo nadI-pUraH pAtayed rAjya-pAdapam // 27 etadeva hi pANDityaM yadAyAdalpako vyayaH / atrodAharaNaMdRSTaM spaSTaM muni-kamaNDaluH // 28 nityaM kRta-vyayaH svairaM merurapyapacIyate / tejasvIva gate vitte naro'GgAra-samo bhavet // 29 bandhurbandhura-dhIstAvat tAvad bhAryA manonugA / sarvaH kalakalastAvad yAvad dravya-samAgamaH // 30 nirdravyaM ca naraM nUnaM saMtyajantyanujIvinaH / muJcanti vihagAH sadyastaDAgamiva nirjalam // 31 adya-zvo vA tavaivAyaM rAjya-bhAro'vatiSThate / tanirvAhakSamaM vidvan sadhAraNa-guNAn zraya // 32 dAne dyUte'tyA'saktirdoSa eva / sarvaM yuktyaiva kriyamANaM guNAyAnyathA'narthAya / yathA taru-dAho'tizItena, durbhikSamati-varSaNAt / atidhUtAcca nirvittaH ati kutrA'pi neSyate // 33 yataH eko ravirati-tejA ati-zUraH kesarI vane vAsI / ati-vipulaM khaM zUnyamati-gambhIro'mbudhiH kSAraH // 34 ati dAnAd balirbaddho hyati-darpaNa rAvaNaH / ati-rUpAddhatA sItA hyati sarvatra varjayet // 35 tathA jihiM na muNijjai devaguru, jihiM navi kajja akajja / taNu-saMtAvaNa kugai-paha, kuNa tiNi jUa ramijja // 36
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakama rakSaNIyaH sadA dakSaiH pure'pi vyasanI vasan / pApAnAM vyasanaM mUlaM pApaM duHkha-tatiriva // 37 dharmasyAvyasanaM mUlaM dharmaH sarva-sukha-zriyAm / vyasanaiH sukhamicchanti mUDhAH zaityamivAnalAt // 38 sarva-vyasana-mukteSu yukteSu sukRtotsavaiH / puruSeSu tvayA tAta racanIyA ratistataH // 39 satsaGgAt pUjyatA bhaved / yataH zirasA sumanaHsaGgAd dhAryante tantavo'pi hi / te'pi pAdena mRdyante paTeSu mala-saMgataH // 40 ityAdi-zikSA pratipadya prAha kumAraH-tAta rAjJAM lakSmIraanantA / kiM gaNyate / rAjAce-evaM-rAjye ced bahu hema syAt tadA mahiSyAH zRGkhalA vidhIyate / tailaM bahu cet tadA girayaH snihynte| amRtaM bahu tadA pAda-zaucaM vidhIyate / evaM yuktayA vArito'pi na tisstthti| prativakti ca - suvarNaiH paTakUlaizca zobhante vArayoSitaH / parAkrameNa dAnena rAjante rAja-nandanAH // 41 anukale vidhau deyaM yataH parayitA hi saH / pratikUle vizeSeNa yataH sarvaM sa neSyati // 42 dAtavyaM bhoktavyaM sati vibhave saMcayo na kartavyaH / pazyeha madhukarINAM saMcitamarthaM harantyanye // 43 rAjA punaH prAha dyUta-poSI nija-dveSI, dhAtu-vAdI tathA'lasaH / Aya-vyaya-manAlocI yastadgehe vasAmyaham // 44 iti dAridya vacanam // guravo yatra pUjyante dhAnyaM yatra susaMcitam / . a-danta-kalaho yatra tatra zakra vasAmyaham // 45 idaM lakSmI-vacaH / ityAdi-vAk-prapaMcairniruttarIkRtena rAjJA ruSTena sa svasaudhAd bahiSkRtaH / yataH
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam dyUtaM yo yama dUtAbhaM hAlAM hAlAhalopamAm / / pazyed dArAn yathA'GgArAn sa bhaved rAja-vallabhaH // 46 proktaH pratyuttaraM nAha viruddha prabhuNA ca yaH / na samIpe hasatyuccaiH sa bhaved rAja-vallabhaH // 47 tato'sya mAtA taM zikSayati-vatsa pituH sammukhamuttaraM na dIyate / yataH paDhama ciya guru-vayaNaM mammura jalaNu vva dahai bhaNNaMtaM / parimANe puNa tacciya muNAla-dala-sIyalaM hoi // 48 kiM bahuNA viNao cciya a-mUla-maMtaM jae vasIkaraNaM / iha-loya pAra-loiya-suhANa maNa-vaMchiya-phalANaM // 49 tathA ca - artha-patau bhUmi-patau bAle vRddhe tapo'dhike viduSi / yoSiti mUrkhe guruSu viduSA naivottaraM deyam // 50 mAtR-pitrAturAcAryAtithi-bhrAtR-tapodhanaiH / vRddha-bAlAbalA vaidyApatya dAyAda-kiMkaraiH // 51 svasR-saMzrita-sambandhi-vayasyaiH sArdhamanvaham / vAg-vagrahamakurvANo vijayeta jagat-trayIm // 52 // tato mukhya-saudhAd bahiH sthitaH sabhAryaH tadA tanmAtA'pi suta-niSkAsana-dUnA tatpArzva evAsthAt / vadhU-putra-sahitAyAstasya rAjA vyayaM pUrayati / kumAro nagara-madhya dyUtAdisthAneSu rmte| vyasanaM kasya sutyajam / hAritaM dhanamibhyebhyo mArgayitvA dadAti / te'pi ca bahu-pratyarpaNa-vAkyena rAjakumAratvena pazcAdapyasyaiva rAjya-sambhAvana-sevyatayA ca dadanti / dattaM dhanaM caTati tadA caTatu no cet tadA yAtviti dIrghasUtriNaH prayacchanti tasmai / yataH svAmI sambhAvitaizvaryaH sevya-guNAnvitaH sa ca / sukSetra-bIjavat kAlAntare'pi syAnna niSphalaH // 53 evaM samAdhimato'sya dinAni vrajanti / itazca tatra pure ko'pi vipro mahAdeva-nAmA jyotirvidyAvidAM mukhyaH karmavazAd dAridyeNa pIDito'sti /
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam dagdhaM khANDavamarjunena vipinaM divyadrumairvAsitaM dagdhA rAvaNa pAlitA hanumatA divyA ca laGkApurI / dagdhaH paJcazaraH pinAkapatinA lokatrayI-vallabho dAridraM jana-duHkha-dAyi yadi no dagdhaM tadA kiM kRtam // 54 jAI vijjA rUvaM tinni-vi nivaDaMtu kaMdarA-vivare / ikko-vi havau attho jeNa guNA pAyaDA huMti // 55 / / ityAdi-prakArai daivopAlambhAn sRjati / ekadA tadbhAryayA proktam-svAmin tava vidyAH kasminnarthe sameSyanti / vidyAbhiH sarvatra puSkalAni dhanAni prApyante / __yataH vidvattvaM ca nRpatvaM ca naiva tulyaM kadAcana / svadeze pUjyate rAjA vidvAn sarvatra pUjyate // 56 ato'haM bravImi vidyAhInaH puruSaH pazureva / yataH AhAra-nidrA-bhaya-maithunAni sAmAnyametat pazubhirnarANAm / jJAnaM vizeSaH khalu mAnuSANAM jJAnena hInAH pazavo manuSyAH // 57 ato'haM bravImi-tvamiyadvidyApAraGgato'pi kimevaM dAridya-pIDAM viSahase / vijjA-dhaNU jehi ghari, tAha ahINuM kAI / nitu dUDai nitu dUDisi, ivi sUkisi muAi // 58 vipreNoktam-priye, tvaM satyaM brUSe, paraMhaM kiM karomi va gacchAmi / bahmanayane'pi gRhaM duSpUram / sA vakti -nAtha gRhaM kadApi kiM pUrNaM bhavati / yataH agnivipro yamo rAjA samudra udaraM gRham / saptaitAni na pUryante pUryamANAni nityazaH // 59 tato bhAryA'bravIt-asmin pure dAne karNa-samo nRpatividyAvaddAridrA cUrNIkaroti / - tatra gatvA taM dravyaM mArgaya / yato brAhmaNAnAM yAcanaM na lajjAkAri / koTIzvaro'pi yAcamAno na lajjate viprajanaH /
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam yataH vipreSvAjIvikA sRSTA dAni-dAnena vedhasA / tena tadgrahaNe naiva lajjate brAhmaNo nRpa // 60 tathA ca svapne'pi yAcamAno vipra-jano bhramati bhUtale satatam / yo yatkaraNe rasikaH prAyaH svapne'pi tat kurute // 61 vipraH prAha - tatra gamanena kiM / yataH - vikaTATavyAmaTanaM zailArohaNamapAMnidhestaraNam / kriyate guhApravezo pihitAdadhikaM kutastapi // 62 punaH sA prAha - udyoginaM puruSa siMhabhupaiti lakSmId daivaM hi daivamiti kApuruSA vadanti / daivaM nihatya kuru pauruSamAtmazaktyA yatne kRte yadi na sidhyati ko'tra doSaH / / 63 ityAdivAkyaistatpreritaH sa rAja-sabhAM gato nava-grahANAmAzIrvAdamadAt / yathA mArtaNDastArAnAthaH kSoNIsUnustanuzcendorvAgIzo daityAcAryacchayAputro rAhuH keturnakSatrairazvinyAyaistArA saGgaiH svAmi-yuktaiH kalyANaM vo nityArogyaM lakSmImAyuH kurvantu / tato rAjJA pRSTaH - kuto dezAt samAgatA yUyam / sa Aha - atraiva pure vsnnsmi| punanRpatirAha--iyanti dinAni / nAjagmurbhavantaH / vipro'vadat-na-sa prakAraH ko'pyasti yeneyaM bhavitavyatA / chAyeva nija-dehasya, laGadhyante jAtu no naraiH // 64 karmaNAmargalA lagnA pApamadya kSayaM gatam // bhAgyena darzanaM jAtaM tavAdyaiva mahIpate // 65 punaH provAca rAjA - dvijarAja mama kiM dUSaNam / vipraH prAha- deva tava ki dUSaNam / yataH - nolUko'tha vilokate yadi divA sUryasya kiM dUSaNam patraM naiva yadA karIra-viTape doSo vasantasya kim / 2
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam varSA naiva patanti cAtaka-mukhe meghasya kiM dUSaNam yat pUrvaM vidhinA lalATa-likhitaM tanmAjituM kaH kSamaH // 66 rAjA'vadat - kAmapi zAstra-vArtA vetsi / so'vocat-deva kimapi pRccha yathA svayameva jJAsyasi / yataH - pAtu vo nikaSa-grAvA mati-hemnaH sarasvatI / prAjJetara-paricchedaM vacasaiva karoti yA // 67 yadvA'nekaprakArA vidyAH upakArAya yA puMsAM na parasya na cA'tmanaH / patra-saMcaya-saMbhAraiH kiM tayA bhAra-vidyayA // 68 anuSThAnena rahitA pATha-mAtreNa kevalam / / raJjayatyeva yA lokaM kiM tayA zuka-vidyayA // 69 gopyate yA zrRtajJasya mUrkhasyAgre prakAzyate / na dIyate suziSyebhyaH kiM tayA zuSka-vidyayA / / 70 parotkarSa samAcchAdya vikrayAya prasAryate / yA muhurdhaninAmagre kiM tayA paNya-vidyayA // 71 na tIryate yayA'ghoraH saMsAra-makarAkaraH / nityaM cintAsu bandhinyA kiM tayA moha-vidyayA // 72 na vivekAJcitAM buddhi na vairAgyamayaM manaH / saMpAdayati yA puMsaH kiM tayA kaSTa-vidyayA // 73 para-mAtsarya-zalyena vyathA saMjAyate yathA / sukha-nidrApahAriNyA kiM tayA zUla-vidyayA / 74 para-sUktApahAreNa sva-subhASita-vAdinA / svotkarSaH sthApyate yasyAH kiM tayA cora-vidyayA / 75 lobhaH prabhUta-vittasya rAgaH pravrajitasya ca / na yayA zAntimAyAti kiM tayA zoka-vidyayA // 76 gRhe caiva pragalbheta sabhAyAM na pravartate / pratibhAsayato yAti kiM tayA doSa-vidyayA // 77
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam yayA bhUpatimAdRtya pareSAM guNa-nindakaH / dAna-mAnonnati hanti kiM tayA dveSa-vidyayA // 78 rasAyanI jarA-jIrNazcira-rogI yayA bhiSak / dhAtu-vAdI daridrazca kiM tayA hAsya-vidyayA // 79 paropatApaH kriyate-vazyAdi-karaNairyayA / yaMtra-taMtrAnusAriNyA kiM tayA kAka vidyayA // 80 kaMThasthA yA bhaved vidyA sA prazasyA sadA budhaiH / yA gurau pustake vidyA tayA mUDhaH pratAryate / / 81 / ahaM tu sva-kaMNThasthayA vidyayAtraivAvasthitastrajagada-vArtA vedmi / paraM jyotiHzAstre vizeSeNAdhItyasmi / jyotiHzAstrokta graha-cAra-vakrIti-vArotpAtAvasthA, AgAmi-saMvatsara - bhAva-naSTa janma-vartana-candra-sUryoparAga-tanmAnabhUta-bhAvi-kAla-svarUpa-jJAna naSTa-vastuprakaTanAdi mama kimapya-nAvedyaM nAsti / mama sarvajJa iti prasiddhiM jano vakti / etadatirekavacanamAkarNya rAjA manasi cukopa-aho kiyAn garva-parvato'sau / asArasya padArthasya prAyeNADaMbaro mahAn / nahi svaNe dhvanistAddaga yAddakkAMsye prajAyate / / 82 yad vA utkSipya TiTTibhaH pAdamAste bhaMga-bhayAd bhuvaH / sva-citta-kalpito garvaH kasya na vidyate bhuvi / / 83 tato rAjAha-he vipra, anyatra-bhavA vArtAsa-tiSThatu / kiM taabhirjnyaat-svruupaabhiH| kAmapi mama pura AsannAM vArtA bhaviSyantI kathaya / tAvatA rAjyasyAlaM karaNaM jayamaMgalAbhidhaH paTTa-gajendrastatra rAjJaH praNAmArthamagre samAgAt / zAstre gajAnAmAyurvarSa-zataM zrUyate / nRpatinA tadAyureva pRSTam / tena lagnamavalokya proce-deva, vaktavya-sadRzaM nAsti / rAjAha-kutaH / sa vakti-rAjJo'prItikaraNAt / rAjJo'prItikaraNe mahAnupadrava AtmanotpAditaH syAt / jo pavvayA sirasA bhittu micche suttaM ca sIhaM paDibohaye jo / jo vAhaye sattiya go-pahAraM ? esovamAyAyaNayA(?) guruNaM // 84 evaM ko vayaNe te vANaM (1) ityAdi / rAjJoce-kathaya yathA-dRSTam / vipreNAktamzRNu AgAmi-dine'sya gajasya prahara-dvaya-samaye maraNaM bhaviSyati / tato'nAhata-vacanenAbhISTagaja-viyogavacanena ca rAjA ruSTaH / sabhAjanaizca niMdito vipraH kArAgRhe kSiprastaM tad-rakSakA janA
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakama muktAH / janA hasaMti sarve-aho daivajJena gaja-maraNaM jJAtaM, paramAtmanaH kArAgRha-patanaM na jnyaatm| yataH gagane gaNayati gaNakazcandreNa samAgamaM vizAkhAyAH / anyAsaktAM gRhiNIM kathamapi mUDho na jAnAti // 85 rAjA vakti-yadi kUTaM bhaviSyati tadA'sya hRdaye lalATe ca DambhAn dApayiSye viprasyAvadhyatvAt / rAjJA gajendra-rakSArthaM yatnaH kArito / gaja-vaidyAzcAkArya darzitaH / tairuktaMdeva asya gajasya vapunirAmayaM samasti / nahi ko'pyupaghAtaH tena nAnAhAraiH poSya eva / tato loha zRGkhalAbhinigaDita AlAnastambhe baddhaH / rAtrirvyatIyAya sukhena / prabhAte tatrAgAnRpaH / pRSThA gaja-svarupaM hastipakAH / tairuktaM-deva, sukhI gajaH praharo'ticakrame / tato dvitIya -prahare gajo madenonmatto babhUva / AlAna-stambhamunmulya zRGkhalAH khaNDazaH kRtvA''SADha-mAsonnatasajala-jaladavad garjan hastizAlAto nisssaar| pure niraGkazo bhramati / haTTATTAlAni pAtayati / catuSpathe saugandhika-haTTastatra-karpUra-kastUrikAguru-sugandha-taila-pramukha-vastUni tatho valitAni yathA teSAM lavo'pi na labhyate / ghRta-haTTeSu ghRta-taila-bhAjanAni tathA DholitAni yathA ghRtatailAnAM nadyavahat / dosI-haTTeSu jala-karpaTa-paTTakUla-zATikAdi-vastrANi tathollAlitAni yathaikacchAyamabhUtpuram / naistika-haTTa-vastu puga-saJcayaistadutkSiptaizcatuSpathaM danturamajani / tAmbUlikapatrasaMcayA gajena sarvatra prasAritAH / nazyadbhiaukaiH kalakalamayaM puramajaniSTa / itthaM sarva-prakAreNa puraM nissAraM kurvan brAhmaNa-pATake gajo jagAma / tAvatA kasyApi viprasya bhAryA sImanta-bhavanena mahotsava-paMca-zabda vAdya-ninAda-pUrvaM pati-gRhAcchazura-gRhaM gacchatyasti / itaH sa gajastatrevAgAt / taM gajaM pratyakSa-yama-dUtamiva dRSTvA parijano maraNabhaya-trasto dizodizaM nanAza / sA bAlA garbha-bhArAcchATikA-mukuTadi-bahu-nepathyabhArAcca naSTumazaktA gajena gRhItvA danta mushloprydhaari| hAhAkAro'bhUt / tAvat tatpatirbumbAravaM kurvana mukhato haMhaM bruvan sadayavatsakumArAgre nirgataH, taduccaiH krandansa vakti-aho subhaTA yo mama gRhiNI rakSati tasya hAra-kuNDalAdyAbharaNAni dadAmyaparamapi pAritoSikamarpayAmi / aho ! subhaTa-kula-maNDanaM ko'pyasti / mAtrA pIDita-jana-rakSA-karaNa-kSamaHko'pi janito'sti / tato dyUta-sthAna-sthena kumAreNa pRSTaM-ki jAtam / sa tatsvarUpamAha / sadayazcintayati : kiM pauruSaM rakSati yena nArtAn kiM taddhanaM nArthijanAya yatsyAt / sA kA kriyA yA na hitAnubandhA kiM jIvitaM sAdhu-virodhi yad vA // 86 kumAro'dhAvata / re mAtaMga brahma-strI-hatyA-kAraka mAtaMga muJcainAm / gajo na muJcati tAM bahu prakAraiH khedito'pi / tataH kruddhena kumAreNa khaDga-ghAtAd gaja-zirazchittvA blaanmocitaa|
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam 13 nagaraM svasthaM babhUva / rAjA'pyuru puropadrava-nivartanA ddhRSTaH san kumAraM saccakre / pura- jano'pi kumAra- pauruSa-guNa-hRSTa: kumAra- sahitaM rAjAnaM mauktika- hArAdibhirbheTanaka pradAnena prapUjayati / tato vizeSeNa putrasya sanmAnaM karoti nRpaH / tato jyotirvit kArAgRhAnniSkAraya prapUjitaH / taJjJAna camatkRtena rAjJA grAmAdi-dAna pradAnena saMtoSitaH yataH mAteva rakSati piteva hite niyuGkte kAnteva cAbhiramayatyapanIya duHkham / kIrtiM ca dikSu vitanoti dadAti lakSmIM, kiM kiM na sAdhayati kalpalateva vidyA // 87 // kanyA- jIvita-dAna- hRSTAstanmAtR pakSa- sambandhino vipra-janA ekAvalI - hArAdinA tatkumAraM vardhApanaM kRtvA prapUjayanti / sA bAlA tu sva-hastena zeSAM bhRtvA tilakaM cakarSa mauktikAkSatapAtreNa vardhApayati ca kumAraM / tadanantaraM rAjA tadaiva kumAre yuvarAja-padaM dattvA sukhena rAjyaM karoti / itazca mantrIzvarazcintayati-yadi kumArasyeyanmAnaM rAjJobabhUva tadA mama sUtraM vinaSTaM / yato mayA'yaM pUrvaM pANigrahaNA - vasare dhana-mArgaNAnarpaNataH kopito'pamAnito'sti / tato'dhunA tadvaira niryAsanaM kariSyati / yataH yataH ghAtaH zuna ivAjJasya - vismaryeta kramAntare / siMhasyeva na vIrasya kadApi para-sambhavaH // 88 tathA ca - priyaM vA vipriyaM vApi savizeSaM parArpitam / 'pratyarpayanti ke nAtra dRSTAnta urvarA khalu // 89 ato'yaM prasannopekSaNIyaH / - ya upekSeta zatruM svaM prasarantaM yathecchayA / rogaM vA''lasya- saMyuktaH sa zanaistena hanyate // 90 tathA cATu-vacastayA mamAparAdha iyanti dinAnyanena svabhirakSito bahuvAlanAya yato'sau rAjanItivettA / yathAH
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 tathA ca harSavardhana - gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam vahedamitraM skandhena yAvat kAla - viparyaya: Agate tu nije jAle bhindyAd ghaTa mivAzmani // 91 jima jima kesarI pAya uhaTThai jima jima visahara naulI vaTTai / dINa - vayaNa jai jaMpai sUrau te u Dabakkau desii pUrau // 92 tenAdhunA mama divaso ruSTa iva dRzyate / yataH dIhA ruTThA taM karai jaM vairI na karaMti dIha palaTTai rAvaNaha patthara nIri taraMti // 93 bhavatu / paraM saMjAtamapi rAja-mAnaM TAlayAmi nija- buddhayA / yataH yataH yasya buddhirbalaM tasya nirbuddhestu kuto balam / vane siMho madonmattaH zazakena nipAtitaH // 94 kathA prasiddhA etAvatA svabuddhi-vaibhavAt- kumAra niSkAsanopAyo dRSTastena / ati-maline kartavye bhavati khalAnAmatIva - nipuNA dhIH / timire'pi kauzikAnAM rUpaM pratipadyate dRSTiH // 95 tato mASa-pUritaM loha-sthAlaM sthApitopari-prauDheGgAlakaM kRSNa-dukUla-yugala-sahitaM rAjJa upadIcakAra mantrI / tadapUrvaM dRSTvA rAjA'prAkSIt mantrin kimatat / sa Aha- deva ete lokA upadAH kurvIta / tato'hamapi tAmakArSam / rAjJoce - Iddak prAbhRtakaM kvA'pi na dRSTaM / mantrI prAha-he rAjan tavAdhuneddageva prAbhRtaM vilokyate / rAjA''ha - kasmAt / mantrI vakti vaidya guruzca mantrI ca yasya rAjJaH priyaMvadaH / zarIra - dharma - kozebhyaH kSipraM sa parihIyate // 96 sulabhAH puruSA rAjana, satataM priya vAdinaH / apriyasya ca pathyasya vaktA zrotA ca durlabhaH // 97 apriyANyapi pathyAni ye vadanti nRNAmiha / ta eva suhRdaH proktA anye tu nAma- dhArakAH // 98
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam ___ ataH kaThora vacanaM bravImi / he rAjan ! sakala-rAjya-sAro jayamaGgalo gajaH / so'pi kumAreNaika-strI-mAtra-kRte hataH , tvaM tu tasyApi kumArasya mAnaM dadAsi / kopaM-karaNa sthAne yauvarAjya-padaM datse / vairi-jayo'nenaiva gajena / yataH sa sudhIryasya bhUmiH syAd yasyAzvAstasya medinI / vijayI yasya mAtaGgA yasya durgaH sa durjayaH // 99 Idag gaja-ratnaM caturaGga-camU-maNDanam, ataH paraM teSAM vairiNAM gRheSUtsavA bhavantaH santi / deva sa gajaH kutratyo yo'vasare'vasare mada-matto na bhavati / paramevaMvidhaM gaja-ratnaM yatra tatra kiM tiSThati / vipula-bhAgyavatAmeva gRhe tiSThati / evamalpe kArye'sya hanane kA yuktiH / paraM vinAzakAle viparItabuddhirbhavati / yataH - na nirmitA kairna ca dRSTa-pUrvA / na zrUyate hemamayI kuraGgI / tathApi tRSNA raghu-nandanasya vinAza-kAle viparIta-buddhiH // 100 ityAdivacanaM bruvati sUcItastathA karNe pIDito yathA'ti-karNa durbalatvena rAjA tadvacana-paddhati satyAmeva manyamAnaH kruddhaH kumArasya deza-niSkAsanamAdizati / yataH durbala-kannA vaMka-muhA khaMdhaggalA sa-rosa jetA guNa turaMgamaha tetA mANasa-dosa // 101 a-karNa-durbalaH zUraH kRtajJaH sAtviko guNI / vadAnyo guNarAgI ca prabhuH puNyena cA''pyate // 102 athavA pASANa-jAla-kaThino'pi girivizAla: sampidyate prati-nizaM vahatA jalena / karNopajApa-vacanaiH paripIDyamAnaH ko vA na yAti vikRti dRDha-sauhado'pi // 103 prAtaH kumAraM prati rAjA''ha - are ! gaja-ratnamAnaya / no cet-tyaja me dezaM / kumAraH proce oma ityuktvA praNamya ca nirgata: sabhAmadhyAttadaiva / tejasvI tarjanaM na sahate / cintitvaaNshc| dezAntara diddakSA'pi pUryatAM mama saMmprati / bhUpatirapi jAnAtu svasUno....bhimatam // 104
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 harSavardhana - gaNi-kRtaM sadayavatsa - kathAnakam mANi paNaTThai jai na taNu to desaDA caijja / mA dujjaNa-kara- pallavihiM desijjaMtu bhamijja // 105 paraM viSAdabhAG nA bhUt / yataH sampadi yasya na harSo vipadi viSAdo raNe ca dhIratvam / taM bhuvanatrayatilakaM janayati jananI sutaM viralam // 106 // - tatsvarupaM mantriNazceSTitaM ca mAturagre'kathayata / mAtA putra- videza gamana - vArtayA pIDitA'zrupUrNanetramAha - vatsa tvaM rAjAnaM pAdayoH patitvA prasAdaya / yataH uttamAnAM kopaH praNAmAnto bhavati / kumAro vakti- mAtarahaM prasAdayAmi paraM tathApi na prasAdaM yAsyati / yataH nimittamuddizya hi yaH prakupyati dhruvaM sa tasyApagame prasIdati / akAraNAd dveSa - paro hi yo'tra kathaM naro'sau paritoSameti // 107 mAtroce - vatsa satyaM vakSi | jaladherapi kallolAzcApalAni kaperapi / zakyante yatnato roddhuM na punaH prabhu-cetasam // 108 ahaM kiJcit kathayitvA vilokayAmi / tataH sA rAjAnamekAnte vakti - deva eko'parAdhaH sutasya soDhavyaH / yataH doSeNaikena na tyAjyaH sevakaH suguNAdhipaiH / dhUma - doSa- bhayAd vahniH kimu kenApyapAsyate // 109 ityAdibahUkte'pi nA'manyana rAjA tadvacanaM / tataH sA prAha-de . yadevaM prAgalbhyena nArhatyeva vaktuM mhilaajnH| striyo hi savinayA alpa - bhASiNyaH salajjA paraM zobhante, dhAryaM tu tAsAM vacanIyatAmeva vahati, paramatIvArttAgRhItayaivaivamabhihitaM mayA / evamuktvA nirgatA / tata: kumAraM pratyambA kathayati-yadi tvaM yAsyasi tadAhamapi sArdhamAgamiSyAmI iti vadantI kumAreNa vAritApi na tiSThati vakti ca mahilANa hoi saraNaM paI va putto va jIvalogammi / pai - putta - virahiyAo, **..**...** // 110 putra Aha- ahaM zIghramAgatya tIrthamiva tava pAdau nizcayena namaskariSyAmi / yataH
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam tIrthAnAmaSTaSaSTiA proktA smRtiSu bhArata / teSu bhAgIrathI zreSThA tato'pi jananI matA // 111 aSTapaSTizca tIrthAni trayastriMzacca devatAH / SaDazIti-sahastrANi mAtuH pAde vasanti ca // 112 vyAsenApyuktaM vAsu mahArisi ihu bhaNai, jai sui-satthu pamANu / mAyaha calaNa maMtAhaM, divi divi gaMgA-nhANu // 113 atastvaM pUjyA'traiva tiSTha / videza-bhramaNa-bhU-zayana-pAda-saJcaraNAdi duHkhaM mama sAdha mA sahasva / tava sArdhaM mamA'pi pAda-bandhana-duHkhamiti paryavasAya sA saMsthApitA / paraM manasi pIDitA vakti - vatsa ikkeNa viNA piyamANaseNa sabbhAva-neha-sahieNA / jaNa-saMkulA vi puhavI puttaya sutra vva paDihAi // 114 tato mAtrA pratyUSe kumAraH prAtarAzaM kAritaH / yataH sudhA-madhu-jyotsanA-mRdvI ? [kAdibhyaH] zarkarAdapi / vedhasA sAramuddhRtya vihitaM jananI-manaH // 115 maGgalArthamakhaNDa-tara-sahitaM dadhi bhojitaM / karpUra-pUra-cUrNAdi-yutaM patra-bITakaM dadau / mAtaraM prati praNAmaM [kRtvA] vadhU-sArA-karaNaM ca'tidizya yAvan nirgatastAvatA patnI patimanveva nirgatA / kumAreNa ca vAritA'pi / sukulInA sA kathayati-kulastriyaH prANAH patyadhInAH / dezAntare gate jIvantyapi mRtaa| lokAntare tu patyau anumriyte| no cecchRGgArAdi muJcati / ucyate tathA - zazinA saha yAti kaumudI,saha meghena taDidvilIyate / pramadAH pati-varmagA iti, pratiyatnaM hi vicetanairapi / / 116 punaH nara-pAkhai nArI-taNai lAgai koDi klNk| Agai eka maI sAsahiuM mukhi ...**...** // 117 mAya-bApa-baMdhava-bahina moTI piihr-veddi| sahakAraNiiM pariharI kaMta na mUkauM keDi // 118 je sura-nara-sAkhiiM karI bApiiM baMdhAviu [deha] // sAvaliMgi te ima bhaNai te kima chUTai cheha // 119
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakama ApatkAle hi saMprApte yan mitraM mitrameva tat / vRddhi-kAle tu saMprApse durjano'pi suhRd bhavet // 120 sA satI yA hiyA bhartuH sammukhe divase'nugA / tanucchAyeva dhairyeNa, pratIpe'smin puro bhavet // 121 sarasIva payaH pUrNe, **..** samaM bhavet / naiHsvai sva-parayorbhedaH zuSke'smin muJcatIva yat // 122 / paGgumandhaM ca kubjaM ca kuSThAGgaM vyAdhi-pIDitam / Apatsu vigataM nAthaM na tyajet sA mahAsatI // 123 iti tadukti-yuktiM zrutvA kumAraH punaruvAca - ahaM girikandarAraNyAniSu bhramiSyAmi tvaM tu kathaM bhramiSyasi / sA''ha / vallabha dehasya chAyA kimanyatra tiSThati tathA'hamapi / tathA coktaM - raNaM pi hoi vasiyaM jattha hiyaya-vallaho jaNo vasai / piya-rahiyANaM vasiyaM pi hoi aDavIi sAricchaM / 124 tatastasyAH sArthAgamana-nizcayaM nizamya sArthena cAlanAyAnumene kumAraH / tataH sAvaliGgI zvazrU prati-he mAtaH ! kadAcittyakta vadhU-dharmo mamAparAdho marSaNIya ityabhidhAya pAdayoH papAta / tatazca patyanugamanAyA'numanyasveti mutkalApya patyA sArdhaM cacAla / savadhUka-kumAra-calanAnantaraM mAtA - hiyaDA phATi pasAu kari jIviya kAI karesi / piya-mANusa-vicchohiyAM, ketAM dukkha sahesi // 125 ityAdi vAraM vAraM roditi / krameNa sakhIbhirvAritA ca / kumAra sampreSaNAyA'nugacchantaH svajanAH procuH-aho durAtmanA mantriNA kIddak ceSTitaM / yataH - pAtramapAtraM kurute, dahati guNAn snehamAzu nAzayati / amale malaM prayacchati dIpa-jvAleva khala-prakRtiH // 126 ke'pyAhU rAjA kathamevaM niSkAsanaM karoti / ke'pyAhuH AyuSo rAjacittasya, pizunasya dhanasya ca / khalasnehasya *** nA'sti kAlo vikurvataH // 127
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam teSu punareka AhurmantriNA mudhaivaiSa utpAto vihitaH / yataH - eke satpuruSAH parArthaghaTanAH svArthaM parityajya ye / sAmAnyAstu parArthamudyamabhRtaH svArthAvirodhena ye / te'mI mAnuSa-rAkSasAH para-hitaM svArthAya nighnanti ye ye nighnanti nirarthakaM para-hitaM te ke na jAnImahe / / 128 yadvA - suyaNo kaha lahai suhaM jattha khalo sAmi-katra-paDilaggo / tattha pahussa ya doso khalANa puNa eriso maggo // 129 jaM natthi jaM cana huaM nahu hohI jaM ca jaM na lakkhe vi // taM ciya jaMpaMti tahA pisuNA nahu savvasAricchA // 130 khala-jaNa-saha-saMgeNaM paDaMti suyaNANa matthae'NatthA // dahavahavayaNakayavarA, harayanihI baMdhaNaM patto // 131 tathA ke'pi - vAcchAyatAM vahasi kiM sahakAravRkSa niHzeSa loka kamanIya samRddhi sAra / prApte vasanta samaye tava sA vibhUtir bhUyo bhaviSyatitarAmacirAdavazyam // 132 gayavara gaMguNi aggalau caMDaharaM nivasaMti / jau pahutau desaMtari tuha siri camara DhalaMti // 133 haMsA jihi gaya tihi gayA mahi-maMDaNA havaMti / chehu tAhaM sarovarahu~ je haMsahi muccaMti // 134 ityAdi vadanto'zru-pUrNa-netrAH saMpreSya valitAste / mArge sadayavatsasya calataH zakunAvalI varIyasI bhavati / vadhUstatphalaM pRcchati / patiH kathayati - dhammalAbha bhaNatI jai, sAhuNi saMmuha Ai / tau jANi sAvali sahI, tUsaI tibhuvana-mAi / / 135
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakama devatA kA'pi tuSyati / bAlA svaMgi alaMkarI, kore vastri kumArI / tau jANahi suMdari sahI, nizcii lAbhai nArI / / 136 mArge kanyA-pANigrahaNaM bhavati / taru ari vAma tetira lavai vaDa-taDi zivA khaMti / tau jANahi suMdari sahI riddhi aneki varaMti / 137 saMDa sArasa khara turI DAvA lAlI huMti / ekaiM kAjiiM nIkalyAM kajja sayAI kariti / / 138 vAmagi vAyasa utarai sAvaDa hui zvAna / sAvaliMgi jANe sahI pagi pagi milaI nidhAna // 139 adhUrA pahilai pahari jAMgala jimaNAM jAI / tau jANahi suMdara sahI pamilaI sajaNa sayAiM / / 140 jau uTTha khara DAvai svari karI jimaNai jAi / sAvaliMgi jANe sahI sagapaNi kalaha karAi / / 141 DAbI chIka dhAha jimaNI vAruNI AlauM mAMsa / sAvaliMgi jANe sahI saphala maNoraha tAsa // 142 haya sapalANau saMmuhau jala garjita: gajarAja / sAvaliMgi jANe sahI ranni bhamaMtAM rAja // 143 patnI punaH pRcchati - nAtha kva yAsyasi / sa Aha bahavo dezAH santi gmnaarhaaH| patnI prAha tatsatyaM - bAla-rAjyaM bhavedyatra dvairAjyaM yatra vA bhavet / strI-rAjyaM mUrkha-rAjyaM ca yatra syat itatra no vaset / / 144 kudezaM ca kumitraM ca kusambandhaM kusauhRdam / kubhAyA~ ca kuputraM ca durataH parivarjayet // 145 tiNi desaDai na jAIi jiNi appaNau na koi / sari sari mAraga hIDIi vatta na pUchai koi // 146
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam kumAraH pravakti - ko'ti-bhAraH samarthAnAM kiM dUraM vyavasAyinAm / ko videzaH savidyAnAM kaH paraH priya-vAdinAm // 147 ko dhIrasya manasvinaH svaviSayaH ko vA videzaH smRto yaM dezaM zrayate tameva kurute svIyaM guNopArjitam / yad daMSTrA-nakha-lAla-praharaNaH siMho vanaM gAhate, tasminneva hata-dvipendrasalile tRSNAM chinattyAtmanaH // 148 jai guNa hui tau labbhai ThANauM keNa kio kesari vaNa-rANau / appau appaha mahima caDAvai, hatthI tUra kima daMDaha Avai / 149 bhAryA brUte - evaM satyapi mama pitR-gRhe pratiSThAna-pure gamyate tadA varaM / mama pitA tava rAjya-zriyaM dAsyati / yataH - tuGgAtmanAM tuGgatamAH samarthA manorathAn purayituM na nIcAH / dhArAdharA eva dharAdharANAM nidAgha-dAhopazame na nadyaH // 150 iti zrutvA kumAraH prAha - naiveyaM vacanapaddhatiH satyA / yataH - viyaliya-kalA-kalAo caMdo sUrassa maMDalaM patto / nissario tArisao gaya-vihave ko samuddharai // 151 bajjha tA kAra jhabhevi kiri caMda paravAsai loi / dhaNa-hINau mittANa hari mA jAijjau koi // 152 gahaNaM kalaMka-kusaNaM DINima caMdima ? haraNaM kayaMta caMdassa / hari-hara-dhanaMtari bandhavehi ki hoi pakneNaM / / 153 punaH zvazurasamIpe na yAmi yataH - varaM mRtyuvaraM bhikSA varaM sevA'pi vairiNAm / daivAdvipadi jAtAyAM zvazurAbhigamo na tu // 154 tathAH - uttamAH svaguNai khyAtA madhyamAstu piturguNaiH / adhamA mAtulaiH proktAH zvazuraizcA'dhamAdhamAH // 155
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakama tAvadeva pumAn zlAghyastAvadeva guNAzrayaH / naiva yAvat para-mukhaM prekSyate svAtmanaH kRte / / 156 jiNi diNi para-muha joIi chaMDivi nia-vivasAu / so divasau mata uggamau nisi-ucchau ma vihAu // 157 sa punazcintayati-asyA vacanaM pramANaM bhavatu, yata imAM sAvaliGgI pitR-gRhe muktvA'haM mutkala-pAdaH svecchayA pRthivIM vilokayAmi / / yataH - vidyA vittaM zilpaM tAvannApnoti mAnavo nUnam / yAvad bhramati na bhUmau dezAdde dezAntaraM hRSTaH // 158 nAnAzcaryamayIM pRthvI yo na pazyati bhArata / nija-patyAgrahAt-kAni kautukAni sa vakSyati // 159 iti vimRzya pratiSThAna-pura-mArge cacAla / sadayo gacchaMzcintayati ca-yA sAvaliGgI prAk sukhAsanaM vinA nAcAlIt sA'dhunA pAda-cAreNa calati / pUrve meghA manasvinyA mukhamapi nAvalokayanta, adhunA tAtasya roSaNe ca sva karaiH sUryastAM tADayati / IdRze kaSTe'syAH kIddazI mukhacchAyeti vilokanAyeva raviH sammukho'bhUta / anayA hanta pUrvaM pATala-zIkara-vAsitatuSAropama-jalaistRSNA mUlato'pyuccheditA tadIrdhyA-ruSTA pipAsA svAvasaraM prApyainAM pIDayatIva mArge kSAra-bhUmimaye chAyA-jala-rahite raNNa / Agate sAvaliMgI tRSAkrAntA'pi pati duHkhabhavana-zaGkayA jalaM na mArgayati, paraM prakArAntareNa pRcchati, sAvaliGgI-sAmi kuraMgA raNNa-thali jala-viNu kima jIvaMti / sadaya : - hIu sarovara prema-jala nayaNeM nIra pIyaMti / 160 sadayastaccittajJaH prAha-kiM tava tRD bAdhate / sA''ha-bADhaM / iti zrutvA cintayati saH niva-dhUyA sukumArA tiNhA-chuha-pIDiA-niviDa-tAve caMkamaNaM caraNehiM hI hI vihivilasiaM visamaM // 161 nUnaM zapharIva jalAbhAve iyaM mariSyati / tato jalaM vilokayAmi / tAvadagre dUra ekAM prapAM pazyati / zItala -jala-bhRtakalaza-pUrNA vRddhA strI prapApUrikA (? pAlikA) / tatastAM dRSTvA san dayiH tatraiva muktvA'gre zIghraM gatvA jotkAra-pUrvaM mAtarme jalaM dehi / mama bhAryA tRSAkrAntA mArge patitA'sti ! vRddhA''ha- devI-harasiddheH prapeyaM / atra puNyaM ca pApaM ca samameva / kumAraH pRcchati- kathaM / vRddhA vadati-vatsa yo'tra yAvat-pramANaM svarudhiraM prayacchati
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam tasya tAvajjalaM dIyate nAdhikaM yato neyaM puNyArthaM prapA kintu rudhirArthaM / kumAraH prAha-varaM rudhiramalyenApi cellabhyate na tadA duSkaram / yataH khIra-samudaM raNNaM paisijjai huavahammi jAlAe / aMgammi hoi maraNaM kiM dulahaM ai-siNehassa // 162 dahi me jalakarakaM / karakaM bhRtvA calitA strI / sadayaH prAha-me'rpaya karakam / tvaM vRddhatvena zIghraM gantumakSamA / sA tu kSamate na vilaMbam / tvaM tiSTha / sA''ha-ahameva paayissyaami| tataH kumAraH zIghrataraM vrajati-sA'pi vegena calantI kumAra-pAda-pANI praharantI skandhe caTiteva pRSThato gacchati / sadayazcintayati-vRddheyaM mama militaivA''gacchati kimetat / tAvadvataH patnIpArzvam uktaM ca-tava kRte jalamAnItaM / striyA karako dattaH / sA mukha-prakSAlanapUrvaM jalaM papau / svasthA'jani / tato vRddhA rudhira-karakaM mArgayati / tataH kumAreNa svAM nasAM utpATya tatkarSaNaM cakre / paraM na nissarati / dehe kAsikA'patat / viSaNNacittaH sa prAhamAtarahaM sva-zira-zchedaM kRtvA tava rudhiraM dadAmi / kadAcinmadabhAgyAna nissarati tadA mama bhAryA-pArve na yAcyam / nissahAyA'baleyaM mocyA / vRddhA prAha-evamastu / tato yAvacchirasi khaGga vAhayati tAvat sA vRddhA calat-kuNDalA pratyakSIbabhUva / bho asama-sAhasa mA sAhasaM kuru / ahamujjayinIpuryAH pratiSThAna-purasya cAdhiSThAtrI harasiddhirnAma devI / ujjayinIto yuSmat-puNyAnubhAvAt-tvat-sAhAyyArthaM tava sArdhamAgatA / tava sattva-parIkSArthaM ca mahA-kSAraraNaM mayaiva vikurvitam / mahAtapAt tava palyAstRDbharAnmukhazoSazca, prapA'pi ca kRtA / dRSTastvaM sAttvika-ziromaNiH sva-vAcA-pAlana-zUraH / mayA jJAtaM tvaM kalatrAya rudhira-mUlyena jalaM gRhNanasi,yata ArtA duSkaramapyaGgIkurvanti snehabhAjaH / paraM kArya siddhe tadaGgIkRtaM tRNavadvaNayanti prAyo niHsatvAH / upAdhyAyazca vaidyazca pratibhUrbhukta-nAyikA / sUtikA dUtikA caiva siddhe kArye tRNopamAH / / 163 tvaM tvApatsvapi vAkya-pAlakatvAdvIraH / yataH - je AvaIsu dhIrA vihavammi agavviyA amacchariNo / para-vasaNesu sahAyA te purisA puhavi-laMkaraNaM // 164 tena tuSTA'smi / varaM vRNu / sa prAha-devi tava darzanenaiva kRtArthaH saMpanno mArgaye na kimpi| devI prAha-na moghaM devadarzana / tato dyUtAdhikarasaH prAha-devi yadi tuSTA tadA mama
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakama chUte saGgrAme ca jayaM dehi / tataH sA pAzaka-dvayaM kapadikAM kaGkArAloha-kSurikAM caarpyaamaas| pAzakataH sarpAdighna(?) dyUte kapardikAtaH kapardaka-chUte jayaH / kSurikAto vairi-lakSa-raNe jaya ityuktvA 'pyasmin (kasminnapi) duSkara-kArye mAM smarerityuditvA ruvaM tirodadhe devI / tataH sukhena vrajaMzcintayati-aho devyA mama vastu-dvayamapUrvaM dattaM dAridya-hAri rAjya-pradAyi ca / yataH - ikSu-kSetraM samudrazca pASANAmAkaro'ho (?) prasAdo deva-bhUtAnAM, sadyo hanti daridratAm / / 165 mArge patnI pRcchati-kimetacchoNita-vacanaM kumAro vakti-vAri zoNitamUlyenAnItaM na mudhA / patnI prAha-tvayetthaM jala-mAnItaM / hA dhiGmAM patyanarthakAriNImiti svAM nininda / tathA prAha-devetthaM kaSTena kasmAjjalamAnItaM / kumAraH prAha sneho na jJAyate devi, praNAmena taduktibhiH / jJAyate tu kvacit kArye sadyaH prANa-pradAnataH // 166 tadanantaraM bubhukSitA tRSitA'pi na kiJcidapi mArgayati / evaM sama-snehI mArge gacchataH / caMdo dhavalijjai puNNimAe, taha puNNimA vi caMdeNa / sama-suha-dukkhAI jaye putreNa viNA na pAmeti // 167 evaM krameNa gacchatA'gre ramyaM kAnanaM daddaze / / pUgAzoka-kadamba-cUta-bakulAH khajUrikAdi-gumAs caMcat puSpa-phalaugha-pallava-yutAH zAkhopazAkhAnvitAH / yatrAntarjalavApikA jala-bhRtA padmAvalI-zobhitA krIDanti / prasabhaM cakora-batakA haMsAH sadArAH zukAH // 168 tat samAsannaM jala-pUrNa saro'sti / tacca - kalahaMsa-kalakala-jalakurkuTa-saMGkalam / chabatkAraiH sukallolaiH pAli-bhagnaiH suzobhitam // 169 sopAnaiH parito baddhaM padminI-khaNDa-maNDitam / setu-yuktaM jalApUrNa rAjate yat sarovaram // 170 tatra saMjAta-majjanAbhilASa: kAntayA saha kumAro jala-krIDAM vidhAya pAlyupari sahakAra-vRkSasyAti-supakva-phalaiH kRta-prANa vRttistacchAyAyAmupavizati / tadadUre svarga-bhavana zobhaM zrIyugAdIza--prAsAdaM pazyati / maNDapa-zreNistambha-paramparA sthita-zAlabhaJjikA-suvarNakuMbha-dvAsaptati-devakulikAbhirAmam /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam tatazcintayati-nizcitaM jaina-prAsAdo'yaM nahi zaivAdi prAsAdasteSu bahu-maNDapa-bhavanadevakulikA-zreNi-zobhAbhAvAt / ata sAnandaM tatra devanatyarthaM gato madhye straiNa - kalakalaM zrutvA jAlikAntare vilokayati / prAsAdAntaH strI-rAjyamiva dRSTvA sadayaH patnI prAha- ahN| madhye kathaM vrajAmi / kevala-strI-madhye mama gamanaM nArhati / tvaM vraja / mukhyA kA'tra kimarthaM vA tiSThantImA iti jJAtvA devaM ca natvA samAgaccheti / sA bharturAdezaM prApya madhye jagAma / tatra kAzcana vINA-nAda-pUrvaM gAyanti / kesara-candana-pUrita-kaccolaka-karAH kAzcana devaM pUjayanti / tAsvekA lIlAvatI nAmA'balA svarupa-saubhAgya- raJjita-rambhA zrIjinAgra upaviSTA dhyAnaM karoti / sAvaliMgI tatsamAsannA paJcAGga-praNAmena zrIyugAdIzvara-devaM natvA stauti / nAnyaM vadAmi na bhajAmi na cAzrayAmi nAnyaM zRNomi na yajAmi na cintayAmi / labdhvA tvadIya-caraNAmbujamAdareNa zrIvItarAga bhagavan bhaja mAnasaM me // 171 iti / tataH sAvaliGgI dhyAnasthAM bAlAmuvAca-sakhi vande / tadA sAvaliGgI navInAM suruSAM vaidezikI jJAtvA dhyAnaM mumoca - yataH - abhinava-janAvaloke, videza-vArtAdi-kautuka-prazne / dezAcAra-vicAre kasya mano notsukIbhavati // 172 dhyAnakartI hasta-yojanena sAvaliGgI vanditvA pRcchati - he sakhi tvaM kuta aagtaa| kathamekAkinI sAvaliGgI prAha-ahaM mAlavakadezAdujjayinIta AgatA / na cAhamekAkinI / mama sArtho'sti yo bhave bhave sa eva bhUyAt / sAvaliGgI punastAM pRcchati-kA tvaM / kimatra zUnyAraNya-gata prAsAde dhyAna-lInA sthitA'sti / tataH sA prAha-madvAH zRNu / itaH paJca koze dvArapuryasti / bhAratI-spardhayA yatra, lakSmI pratigRhaM sthitA / yadvA'ti suguNaM cakre, zrIrAzliSyati taM khalu // 173 tatra dharavIro nAma napatiryatkare lagnA'silatA-vadharbahavairikAna gahantyapi nA'satIbhAvamApnoti / tasya dhAriNI nAma paTTa-rAjJI / tasyAH paJca-putropari jAtA'haM lIlAvatI nAma putrI / yauvanasthA piturvara-viSaya-cintA-zalya-pradA babhUva /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakama . yataH - jaNayaM duraMta-ciMtA - pArAvArammi khivai vaDhuMtI / ikkA vi dhuvaM kannA sasalla-hiyayaM kuNai niccaM // 174 anyadA rAja-sabhAyAM rAjA sthitA'haM bandi-jana-mukhAt prabhuvatsa-rAja-sutasya sadayavatsasya rUpa-saubhAgya-zauryAdi-guNa varNanA-prapaJcama zrauSaMm / tato mayA manasi cintitaMyadi sa evaMvidha guNa-pAtramasti tadA sa eva varo me'stviti / SaNmAsAnta statprApti-kRtanizcayA'tra sthitA'smi, yata idaM kAmika-tIrthaM, asya devasyAdhiSThAyikaiH pUrita-sarva-janAzaMuktaM ca - oSadhInAM ca mantrANAM, satya-bhakteH suparvaNAm / asAdhyaM nA'sti loke'tra yad brahmANDasya madhyagam // 175 yadi SaNmAsa-madhye sadayavatso milati tadA sa / me varo'stu / no cettadA'tra kASThabhakSaNaM karomi / adya tu SaSThamAsasyaikonatriMzattama dinam / sa tu mama na militaH svakarmadoSataH / yataH - samIhitaM yanna labhAmahe vayaM prabho na doSastava karmaNo mama / divA'pyulUko yadi nAvalokate tadA sa doSaH kathamaMzumAlinaH // 176 patte vasaMtamAse- riddhi pAvaMti sayala-vaNarAI / jaM na karIre pattaM tA kiM doso vasaMtassa // 177 sArthaM satI lIlAvatI sasaMbhramA pRcchati / yato yAvAn saMbhnamastAvAn snehaH / AcAraH kulamAravyAti dezamAkhyAti bhASitam / saMbhramaH snehamAravyAti, vapurAvyAti bhojanam // 178 so'tra kathamAgataH sAvaliGgI provAca-tavArAdhanatuSTena devena pituH kopamutpAdya tava paannigrhnnaarthmtraaniitH| atra kevala xx... xx .....xx. ..... xx ... xx .... xx. ... xxx giribhirna samudraiH // 176 tato vyAkulacittena kumAreNa rAtrau harasiddhiH smRtA | sA'gatya proce-mA cintAM kuru / prAtarbahu svarNa dAsya ityuktvA gatA saa| prAtarnupaputrA bhaginIpatinA saha dyUtena krIDayitvA
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam svahasta-kalayA taM nirjityAsya pArve'paravastvabhAvAt tat -khaGgameva gRhyate, pazcAdasmatpAdayoH patitvA mArgayiSyati tadA'rpayiSyate nA'nyathetyAdi hAsyakaraNArthaM tatrA''yayuH / taiH praNAmakaraNa-pUrvamukto-dyUtena krIDa tvAmasmAbhiH saha / kumAraH prAha-evamastu / paraM paNa-mocane vastu kimastu / te'pyAhuH tavaH khaGgamasmAkaM suvarNaM paNa-mocane'stu / sadayo manasyacintayadetazAlakA hAsyakaraNArthamAgatAH santi / mama tu jaya eva bhAvI / ete jitA api suvarNa nArpayiSyanti / hAsyenottArayitvA mokSayanti / tena hastagatameva suvarNaM karoti / ato'vak / tarhi svarNamasmatpAdye'tra muJcata / taistathAkRte devI-varadAnAnubhAvAd dyUte svarNakoTyo jitA bandhumokSa xx xx xx catureNa kumAreNa ___ tadA rAjakumAreNa hRSTo'sau / tadA te rAjakumArAH svayaM dhRSTA hAsyakaraNaM mastake'patana iti cintayanto maunabhAjo'bhavan / dhUrto ghRSTho hi maunabhAg gRhNAti svarNakoTIrdAkSiNyAnna munycti| yataH - ullocaM prIti-dAnaM ca, dyUta-dravyaM kuzIdakam / subhASitaM ca cauryaM ca, sadyo gRhNanti paNDitAH // 180 tena svarNena sadayaH prINayati mArgaNa-gaNaM / yataH - yaizca dattAni dAnAni, punAtuM ca te kSamAH / zuSko'pi hi nadI-mArgaH khanyate salilArthibhiH // 181 rAjA jAmAtRsahitaH svapurImAgAt / sthApito jAmAtA kiyanti dinAni / ekadA rAjA jAmAtR-sahito rAjavATikAyAM vrajan vana-madhye zrIdharmaghoSasUrIzvarAn paricchada-yutAn dRSTvA vandanAya gato / vanditA guravaH / yato yatInAM prathamamAdyeyaM dharmAtithirjaneSu dharmopadeza-pradAnamiti gurubhirdharmopadezo'dAyi tathA - vAJchA sajjanasaGgame paraguNe prItigurau namratA, vidyAyAM vyasanaM sva-yoSiti ratirlokApavAdAdbhayam / bhaktizcArhati zaktirAtma-damane saMsarga-muktiH khale, yeSvete nivasanti nirmala-guNAstaireva bhuurbhuussit|| 182 puNyAdeva samIhitArtha-ghaTanA no pauruSAt prANinAM, yad bhAnobhraMmato'pi nA'mbara-pathe syAdaSTamaH saindhavaH / svasthAnAtpadamekamapyacalato vindhyasya cA'nekazo, joDyante mada-pAlitAH zubha-yaza:-zrI-lambhinaH kumbhinaH // 183
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'cA harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakama api labhyate surAjyaM, labhyante puravarANi ramyANi / nahi labhyate vizuddhaH, sarvajJokto mahAdharmaH / / 184 dAri dyATTa-samA dharmAH, pare svalpa-phala-pradAH / kutrikApaNa-tulyastu, jina-dharmaH satAM mataH // 185 . svalpo'pi jinadharmo vihito mRgAGkasyeva parama-saukhya hetuH / tathA hi mRgAGka-padmAvatI -kathA pUrve vArANasyAM pUryAM vyavahAri-dhuryo jinadatta-zreSThI jina-dharma-vAsita-sapta-dhAtuH / zrIkAntA tasya sahacAriNI suzIlAdiguNa-zreNi-vibhUSita-gAtrA putraM vinA duHkhapUrNA / tAM dRSTvA prAha-priye kiM te'dya zyAmAnanaM dRzyate / sA prAha- svAminnaparaM kAraNaM kimiti putraratnaM vinA / zreSThI prAha-duHkha-karaNena kiMm / puNyenaiva samIhitasiddhiH / yataH - ramyeSu vastuSu manoharatAM gateSu re cita khedamupayAsi vRthA kimevam / puNyaM kuruSva yadi teSu tavAsti vAJchA puNyaM vinA nahi bhavanti samIhitArthAH // 186 tena puNyaM kuru / tataH zreSThI sabhArya : zrI jina-pUjanAdi nityaM karoti / tenAntarAyakarma kSayaM jagAma / ekadA rAtrau kalA-pUrita-pUrNa-mRgAkaM zrIkAntA svapne dadarza / prAtaH shresstthine'kthyt| so'pi putra-janma-phalaM proce / sA'pi hRSTA puNyAdhikaM puruSaM garbha bbhaar| navamAsairjanmAbhUt / ekAdazame dine svapnAnusAreNa mRgAGka iti nAma cakre pitA / eka eva putrastenA'pyati-vallabhaH / kAlena kalA-grahaNa-yogyo'bhUd upAdhyAyArpitaH / tatraiva pure'haMdAsa-vyavahArI jainaH / zIlavatI ca patnI / padmAvatI putrI bahuputrovari jAtA / sA'tirUpa-nijita-surasundarI-rUpA / sA'pi lekha-zAlAyAM muktA / dvAvapyeka-zAlAyAmupAdhyAyapArzve paThataH / prajJAprakarSa-camatkRta-jana -hRdayau mitho-maitrI-bhAjau yAM sukhabhakSikA-mAnayatastau militvA bhakSayata evaM prIti-parau stH| ekadA padmAvatI paTTikA-maJjanAya gRhe gacchantI paTTazAlAsthena pitrA''kAritA pRSTA tatra pAThaM paThitA ca / hRSTena pitrA navatiH kapardakA nApAkarUpatvAt prItyA'pitAH / tataH sva-vastrAJcale baddhavA lekhazAlAyAM gatA, uttarIya-vastraM tyaktvA ghoTake saMsthApya hastalekhaM likhati / mRgAThUna tadvastraM dRSTvA te gRhItAzchoTayitvA tasyA akathayitvaiva / pUrvaM ca prItibhAvAt / taiH sukhabhakSikAmAnIya bhakSitA dvAbhyAM / kSaNAntare padmAvatyA te svakapardAH sambhAlitAstasmai darzanAya / na dRSTAH / pRSTaM ca kva me kapardakAH / mRgAGkenoktaM mayA gRhItvA sukhabhakSikA''nItA''vAbhyAM bhakSitA ca / sA prAha-AH mayA tairAbharaNAni cikIrSitAnyabhUvana / tena pRSTa-metaiH kathamamUlyAnyAbharaNAni bhavanti / soce| ekayA buddhimatyA paJca-vrIhibhirmUTakazatAni vrIhINAM kRtAni / tatastena cintitam-mayA kapardA
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam gRhItAH parametasyA arocamAnA abhUvana / tanna bhavyaM kRtaM mayA / navInA aanaayyaa'rpyti| sA na gRhNati / kAlena vismRtiM gatam / dvayorapi parasparaM prItistathaiva paraM sahRdaye bhakSita ivAsthAt / kAlena paThitvA tAvuttIrNo / ekasminndine tenaivopAdhyAyenAnayorvivAhArthaM tatpitaraH pRSTAH / tairuktaM-vara-kanyayostAddak-prAptyabhAvenaiva sthitAH sma / upAdhyAyenoktaM-yadi kuruta tadA vara-kanyAnuyogaM varataramahaM kathayAmi / tairuktaM-yUyameva melayata / upAdhyAyena tayoH pitroH kathayitvA pUrva-prIti-sAdRzyAdi-sapta-guNa kathanAnmRgAGka-padmAvatyo-vivAho melitaH / mahatA mahena tdutsvo'pyjni| tathaiva prItirabhUt ekadA mitra-goSTyA svadhanopArjana-vicArairmugAGko mitraiH saha siMhaladvIpa-gamanAya pitrovijJaptimakarot / te'pyAhuH sRtaM tava dhanopArjanena / eka eva tvamasmAkaM sutH| purA'pi dhana-saMkhyA nA'sti tava / gRhe sukhaM bhuMjhva nizcintatayA / sa cA'tIva videzaM jigamiSurbADhaM nityazo'kathayat / taizcintitama-eSana sthAsyati / tato'nujJAtastaiH krayANakairvAhanA nyaSTAdaza pUrayAmAsa / tato bhAryA-mutkalA pitA / sA vaktidehacchAyAvadahamanvAyAsyAmi / patyoktA-tava videze duSkaraM / sA vakti-jIvitavyaM vA maraNaM vA vyasanaM vA yadbhavati tadbhavatu tathApi sArdhamAgamiSyAmi / bahu paryavasApitA'pi na sthitaa| sArdhaM ca cacAla / svajanAH kiyantaM panthAnaM jala-pathena saMmpreSya pazcAdvalitAH / vAhanAni suvAta-preritAni samudra-madhye bahu-yojana-zatAni jagmuH / antarvIpAgame pAJjarIsthena nareNoktam jalAdi-grahaNa-yogyo dvIpa Agato'sti / lokairuktam-uttIryantAmuttIryantAm / grahISyate jlaadikN| vAhanAni nAGgaritvA janA uttIrNAH / mRgAGko'pi patnI-sahita uttIrya dvIpa-vilokanaM kurvan dUre jagAma / lokAstaTAke snAna-dhovana-parA abhUvan / mRgAGko latA-maNDape gatvA sthitaH suptaH / patnI suptA nidrANA ca / tAvatA pUrva-bhava-karmavazAnmRgAGkeNa gUDha-roSeNa cintitmmunycaamyenaamtraiv| te kapardAstadvastrAJcala-granthe baddhavA ciTThaDikAM lilekha yathA-atra sthitetaiH kapardairAbharaNAni kArarye / pUrvacikIrbuddhaye / iti likhitvA pracchannamutthAya tvarita-padairAgacchana lokaiH pRSTaH / kiM kiN| sa rudannivadan bhAryA rAkSasadvIpe'tra rAkSasaikSitA / yUyaM nazyata nshyt| tato lokA bhaya-bhrAntAH zIghraM pravahaNAni pUrayitvA celuH / samAgatAH zokaM kurvanmitraiH paryavasitAH / tato bahvI-velAnantaraM sA padmAvatI jjaagaar| patiM na pazyati / sarvatra vilokayati vakti ca-he samudra mamavairivad-bhUta tvanmadhya eva patitvA prANAntyajAmi / iti vicArya patanAya sva-vastraM dRDhIkaroti / tAvatA granthiH kare lagnAH cantitam-eSa kIddaga / granthiH / choTitvA vilokayeyam / saptanavatiH kapardA dRSTAzciTThaDikA ca vAcitA / tatra likhitaM vajrAtipAta-sadRzaM vyatikaraM jJAtvA cintayati - hA dhik ! puruSANAM kIdRga-gUDha-dIrgha-roSitvaM / antargRDha nibaddhahRdayAH prAyo narA mAninaH ttstymev| kasya kAlasyoktaM kasmin kAle smRtipathe samAnItaM / iyanti dinAni hRdaye kathaMdhRtaM /
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakama athavA deho hiyayaMvANi tiNNi vi ciya niTTarANi purisANaM / haya-vihiNA vihiyAI na yANimo ke hiM vi dalehiM // 187 xxx . . . . xxx, dalehi~ ai niThurehiM nimmaviyaM / tatto avasesehiM kulisa pi hu nimmiyaM manne // 188 tataH sA'pi mAnavatyahaGkRtitazcintayati tvaM rAjA vayamapyupAsita-guru-prajJAbhimAnonnata iti / tanmanoduHkhaM nivArya sAhasamavalambya cintayati-ayaM vismRtAnatya- jJAtvaiva tyaktA / namaskArau pratiSThApya - upasargAH kSayaM yAnti chidyante vighna-vallayaH / manaH prasannatAmeti pUjyamAne jinezvare // 189 iti dhyAnena bhaktyA puSpa-phalaiH prapUjayati / dharma-dhyAna-parA svakarma-vipAkaM cintyti| jai paisai pAyAle // 190 ki musasi // 191 hasaMto helapA // 192 dhammeNa viNA jai ciMtiAI // 193 ityAdhupadezaiH svaM saMdhIrya pApaM nirjarayati / samudra-taTe SaTpUlakamAlAM kRtvA prauDhavaMzAgre badhnAti / samudrAntaH-patitaM cihnamiti / rAtrau vRkSAgre mAlakaM kRtvA svapiti zvApadabhayena / phalAhArairdinAnyativAhayati / itazca siMhasthala-dvIpataH padmanAbha-sArthavAhasya sapta vAhanAni tanmArga AjagmuH / taddhavaja-cihnaM dRSTvA lokairuktam-ko'pyatra manuSyo'sti / atrA''nIyate / anyathA jala-pathe kSemaM na syAt sAMyAtrikANAm mukhya-vyavahAriNA janAH preSitAH / tAnAgatAn dRSTavA bhayAturA cintayati-mamaite kiM kariSyanti / tairuktaM mA bhaiSIH / tavA''nayanAyAgatAH sma / tata AnIya vyavahAriNe dattA / pRSTaM svarUpam-tena / tayA potabhaGgAdyuktaM na patityajanaM / bhojanamodakAdi dattam / ekAntarApavAsAn xxx tadrUpamohitaH sa tAM prArthayati-tvatpatistu samudre magnaH tatastvaM mama gRhasvAminI bhUtvA sukha-sarvasvaM bhukSva / sA na zRNoti / tadanantaraM svadeha-kAnti kRzatAyai kSapaNa-dvayena bhuGkte / sa pratyahaM prArthanena / tAmudvejayati / tataH sA jina-pUjAnantaraM vakti- he zrI RSabha, duSkarma-cUraka tava pUjAkA mameddagaduHkha vidhvaMsaya / iti smarantyAstasyAzcakrezvarI prAdurabhUta / devI prAha-vatse tava zIla-prabhAveNa jina-bhaktyA ca tuSTA''gatA / tayoktam-mama zIlarakSA syAtnathA kuru / tatastayA vAtaprayogeNa tasya sapta vAhanAni bhagnAni / padmAvatyA phalakaM prAptam / dinatrayIM kallolaiH preritA jaladho sthitA / matsyairupadrutA'pi devatayA samudrapatitA'pi noddhRtA / tridazairapi
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana - gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam pratIkAro na bhavati pApakarmaNam / tato jala-gajenollAlya nabhoGgaNe kSiptA / patantIM vaitADhyasukhanUpuravAsinA maNikuNDalI - nAmnA vidyAdharezvareNa gRhItvA svagRhe nItvA sahasra - pAkaka-tailAdyabhyaGgena taddehaM sajjIcakAra / manojJAhArai rUpaM prAdurabhUt / so'pi tAM tatAvidha rUpAM dRSTvA rAgAndhaH prArthayati-manyasva mAm / vidyAdharIvRnda praNatapAdA x x x x bhuGkSvatyAdi vAguktibhiH / yataH - navi atthi navi ya hohI, so jIvo tihuyaNammi sayalamma / jo jovvaNa maNupatto, viyAra - rahio sayA hoi // 194 mAMsaM mRgANAM dazanA gajAnAM, carma dvipAre: suphalaM tarUNAm / vittaM narANAM vapuraGganAnAM, guNAdhikA vaira-karA bhavanti // 195 sA taM pratibodhayati : 31 varamiha samudda-paDaNaM Ajamma-nikkalaMkaM lajjijjai pamayAle // kaM cAtaM // 198 ityAdi vAkyaiHstvaM me tAto jIvitadAnAt / tavA'nekA ramya - rUpA bhAryAH santi / kiM mama prArthanayA / pAdayoH patitvA' ho'haM tava putrI / putryA yadyadvidhIyate tattatkuru / iti vinaya-cAturyAdi-guNa-raMjita stacchIla - hRSTAyAstasyA vairAgyavAkyaiH pratibodhita - hRdayastAM punaH pAdayoH patitvA'ho'haM tava putrItvena prapannavAna / sa vakti-vatse strI rAddhaM dhAnyam / kSaNavinazyati / sA vakti- tava pituH prasAdena sarvaM ruciraM bhaviSyati / tato vidyAdhareNauSadhidvayaM dattaM tasyai / ekena rUpa-parAvarto dvitIyeneSTArtha-siddhiH / tathA'dRzIkaraNAJjanaM vighnaharamaGgulIyakaM ca / ekadA tayA vidyAdharAgra AmUla-cUlaM sva-svarUpaM proktaM patimocanAdi / ato mAM siMhala - dvIpa - mArgastha - pure muJca, yathA tasya tatrA''gatasya sva- buddhi-vaibhavaM darzayAmi / tena tatra velAkUla - pure suMsamAra - pure muktA, oSadhi - balena nara-rUpaM vidhAya purAntargato divya- nepathyadharo haTTa mArge gacchan nekacyavahAriNo haTTe gatvopaviSTaH / vArtAlApaiH pramuditena vyavahAriNA bhojanAya nimantritaH / puraSeNoktamahaM kiyatkAlaM tiSThAsurasmi tena randhanI - gRhaM darzayata yathA tatra kiyanti dinAni sukhena tiSThAmi / zreSThinA tathA kRte samAgata ityuktvA praNAmaM cakAra yacchIlavatA puMsA striyaM dRSTvA tridhA nAtraka - sambandho gaNanIyaH / vRddhAM prati mAtA samAnavayasaM prati bhaginI ladhvIM prati suteti / tayA putratvenA'GgIkRtaH sAhasAGkaH svanAma dadhau rUpeNa kalAbhizca sarvaM purIlokaM vira- mApayati / ekadA tena tasyAgra uktaM dyumnaM gRhANaika tAlavRntamAnaMya varyataraM paJcavidhavarNakaM ca / tayA tathA kRte sa tadeva nagaraM kari turaga - zAlA - haTTa -zreNi jalaNa - paveso a sattha-dhAo a / na sIla - rayaNaM niyaM bhaggaM // 196 197
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakama rAjabhavana-gaDha-maTha-prAsAdAdiyutaM svakalayA tatra vIjaNake lilekha jana-vitta-camatkArakArakaM / vRddhAyAH proktaM mAtarayaM tAlavRnto nagara-madhya aSTottara-zata-rUpya-Tabai vyatitavyo na nyUna-mUlyena / yadi ko'pi na gRhNAti tadA pazcAdAneyaH / tayA tathA kRte ko'pi na gRhNAtimudhA'lpakArye ko dhana vyaya karoti / rAjasabhAyAM vArtA'bhUta / naravarmarAja Aha- nagarasya lajjeyaM yanagarad vastu pazcAdyAti / svabhANDAgAriNa uktaM-tvayA sa tAlavRntastaduktamUlyenAneyaH / tena tAddag-mUlyena gRhItvA rAjJe'pito / rAjA taM tAlavRntaM tathAvidhaM dRSTvA camatkRtaH proceetat-tAlavRnta-citrakaramAnaya / tena sA vRddhA tatra rAjabhavana AnItA / rAjJA pRSTA sA-kenedaM citrakarma kRtaM / sA vakti-mamAGgajena / rAjA''ha-iyanti dinAni sa na prAdurabhUt / soceadhunA''gato jipamAnito'GgajaH / rAjA''ha-so'trapreSyaH / tayA omiti bhaNitvA gRhe gatayA sa preSito rAjajanena saha rAjabhavane gato nRpasamIpe / pRSTaM rAjJA kalAvijJAnaM / tenoktaM-kimetat tato rAjJApUjito mAnitaH / pratyahamatra tvayA''gantavyamiti nizcaya-kArApaNapUrvaM sa visrjitH| nityaM tatra gamane rAjA tuSTastaduktazAstravicAra vinodavArtAbhiH / ekadA hRSTena rAjJoktaM-anyat kimapi vetsi / so'vaka catuH SaSTiH kalAH strINAM dvisaptatiH puMsAM ca kalA vedmi / yadvA tannA'sti yanna vedi / tato nRpatirAha-mama x x x x sA na gRhaNAti / kAlena vismRtya gatam / dvayorapi parasparaM prItistathaiva / paraM sahRdaye bhakSita ivA'sthAt / tataH kAlena paThitvA tAma vadhyAyata / tataH sa chando-lakSaNa-tarka- dhanurveda-nRtya-daNDAyudhAdi sarvamadhyApitavAMstAM stokaidinaiH / tuSTo nRpaH prAha-daza grAmA upadIkriyate te / yaddIyate tat stokaM tathA'pi dazagrAmAdikaM kimapi gRhANa / sa na gRhaNAti / nRpaH prAha-mudhA olaga-kArApaNaM na yazase mama / bahUkte sa vakti- evaM cetatadA deza-dANa-maNDapikAM dehi / sA rAjJA'rpitA / kAgade likhitaM-varSatrayaM yAvat ko'pyaparo ne gRhaNAti / yasya tu dANaM muJcAmi xxxx tasya sarvasvaM gRhNAmi / tathA rAjJA rAvA kasyApi na shrotvyaa| evaM kRte sati sa dezadhanika ivA'jani bahuparivArayutazcA'bhUta / varSadvayena bahukoTayo dhanasyArjitAH / tataH strIyogyAnyAbharaNAni puruSayogyAnyAbharaNAni ca nAmAGkitAni kArayAmAsa / itazcaikadA rAjJaH putrI surasundarI drUpaM dRSTvA kAma-rAga-grahilA tat-pANigrahaNAyAgrahaparA'bhUta / rAjJA tajjJAtvA vivAha-karaNAya sa maNDapikAdhipaH prArthitaH / paraM sva-strI-rUpatvena na manyate svaM ca na prakaTayati / atikadAgraheNa tvagretanamekaM xxxx vicArya mAnitaM pANigrahaNam / para madhunA'STAdaza-tIrtha-yAtrA-karaNe mamA'bhigraho'sti / tat karaNAnantaraM pANigrahaNaM kariSya ityuttvA paryavasApayati raajaadiin| ___ itazca tRtIya-varSasya SaNmAseSu gateSu mRgAGko'pi siMhaladvIpato bahukoTi-mitAni dhanAnyarjayitvA tatrAgAMt nAGgaritAni vAhanAni / tatra ttte| dANamadattvA'gratazcalituM na zaknuvanti / tato nRpaM natvA maNDapikAdhipatipAi~jagAma / tena mRgAGka upalakSitaH svapatiHmRgAGkena nararUpatvAtsa nopalakSitaH / mRgAGkenoktam-asmAkaM dANaM vAlayitvA vAhanAni mutkalAni kuru
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam 33 yathA'gratazcalyate'vilambena / maNDapikAdhipena bADhamAdara-pareNa bhojanAnantaraM taTe gatAste sarve'pi vAhana- vastu-jAtaM vilokayanti / uktaM ca - satyaM yadi vadiSyatha tadA'rdhadANena chuTiSyatha / stoke'pi kUTa-kathane samUlaM yAsyatyatra likhitaM samasti / tena satyameva vAcyaM likhanIyaM ca / evamukte'pi te vaNijaH kathaM zuddhaM lekhayanti / prAyo dANa-kArApaNe gRha-dhana-saMkhyAyAM ca kUTa-bhASakA eva janAH syuH / taiH sarva likhitam / maNDapAdhipo dhUrtI vakti-pATayanta madRSTAvastra vAhanAni / tataH pATitAni taddhRdayAnIva tAni / madhye'likhApitAni mauktikavidrumAdInAM peTa-zatAni svarNa-kalazAzca bahavo niHsatA / aparamapi sarva dviguNaM ca pazyati / ardha-dANagrahaNe'pi tvamevaM kUTaM vadasIti bADhaM tarjayitvA xxx pAtitAste sarve'pi / mRgAGkastena bADha mupalambhito bandhayitvA catuSpathe nItvA nIrottAraH kRto lokasamakSaM koSThake kSiptaH / tatsevakajanAH sAhasAGkAya vijJapayanti mRgAGka-mocanArtham / eSA'pakIrti rdezAntare yAsyatIti rAjJA nivedite kathamapi muktaH sa svagRhe bhojanAya nItaH / sarvarvAnapi sAhasAGkena snAnadevArcanAdibhistAn pramodya sArthena bhojanAyopavezitAH / varyatara-bhakSya-bhojyAdibhiH priinnyti| tato vAhanasatkaM vastu-jAtaM sva-gRha AnAyA sthApitaM / mRgAko'pi dviguNa-triguNAdi-dAnena mocanAya kathayati / sa vakti-prANAnte'pi tvAM jIvantaM na muJcAmi / taddhRdayagata-bhAvamajAnam mRgAGkaH sarvaM gRhItvA'smAnmuzceti vakti / tathApi na muktaH saH / tataste sarve'pi cintAparA jAtAH kiMkartavyatAmUDhAH santi / tAn sarvAn citrazAlAyAM samIpe zaNNazayyAyAvayazayyAsu svAyayati sahasAGkaH / zeSa-SaNmAsaimaNDapikA-lekhaM nirvAlitavAn rAja-samakSaM paripUrNaprAye maNDapikAvadhau ekadA svAvAsa-madhye mRgAGkamekaM sva-zayyAsana- zayyAyAM zAyayati / vArtAbhirbahvI rAtrirgatA / mRgAGkenoktaM-raGgavArtAyAmasmAkaM kathamapi muzciSyatha ? sa Aha-hAsyena adhunA mama pAtala eka-sera-ghRta mavaDAyasi tadA muJcAmi / sa tathA karoti paravaze patitaH / paraM seraghRtaM yadA tiSThatyeSa nidrANa iti vimRzya ghRtaM pItaM tena re pApiSThAdhamAdhama ? ityuditvA tajivaH / tAvat kapaTa nidrAsuptaH sa utthAya vakti-aho ! vyavahArI rAtrau ghRtaM pibati raGka iva / lajjito mRgAH zyAmamukho'sthAt / tato madhye gatvauSadhi-valayaM muktam / strI-rUpaM vidhAya svAbharaNAni paridhAya bahirAgAt / proktaM tasya-mAmupalakSayathAH / upalakSitA mRgAGkeNa padmAvatI / camatkRtazcintayati-kimetat kSaNAntare sa pRcchati / tataH sA pAdayoH patitvA taM kSAmayatimayA tvaM bADhaM vigopitaH kheditazca, tvaduktaM mayA kRtam / madhye lAtvA sarva darzitam / lajjitaH s| vakti-kathaM kathaM kRtaM ? sA yathAvRttAntaM sarvaM prAha / tataH so'pi tAM kSAmayati-tvaM mayA muDhena jIvita-sandehe kSiptA paraM sva-bhAgyenaiva jIvitA'si / etanmama kiM kRtaM tvayA paraM darpa uttAritaH / prAtastatsuhRdastatsvarUpaM jJAtvA mRgAvaM dhikkurvanti-evaM bhAktiko svapriyAM mAyAprapaJcena nirmAnuSe dvipe tyajasi / tataH krameNa rAjJo'gre vArtA'bhUta-deva ! mANDapiko'dya
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakama striiruupo'bhuut| rAjA pRcchati-iMha bhave parabhave vA / te prAhu-iha bhava eva / rAjA kautukI tadAkAraNAya sva-mantriNaM preSayati / sA vakti-mamA'taH paraM prAgvadAgamanaM na bhaviSyati / tataH striyaH preSitAH tAbhiH saha sukhAsana upavizya rAjabhavanaM gatA / rAjJA pRSTA svasvarUpaM mUlata Aha / nRpo'pi tabuddhayA camatkRto [pa-chati-] mama putrI tava dattA tat kathaM / sA vaktitadA mama hRdaye patirevAsIt / eSA'pi mama patye bhavatu / prItiparA mama bhaginI bhaviSyati, yadi x... x...x... x... x tadA dAtu / nocedyathAruci kuru / sarvairuktam-eSa vyavahArI dhanavAnasyaiva dIyatAM / tasya dattA sA / rAjJA vivAho mahaddharyA vihito / rAjJA tasmai bahu dattamanyadapi varaM bhojanam sa / mANDapikena bhAryAvacanAt SaNmAsaimaNDapikottIrNA, svapuragamanAyotsAho'bhUt / tato vAhana-dravyairapUrNe rAjadattaizca vAhanaM-pUrNI karoti / rAjJA svaputrI ca padmAvatyapi bahu-dhana-dAnena satkRtA / sthalamArgeNa kaTakaM preSitaM zeSaM jalamArgeNa / mRgAGka: svapure gato dvAbhyAM patnIbhyAM sahitaH saukhyaM bhuGkte / svopArjitairdhanairdAnAdi karoti / ekadA jJAnavad-gura-tyoge svaM-pUrva-bhavaM pRcchati mRgAGko / matisAgara-gururAha-pUrvabhave dhanyapu-nAmani sAmAnyagrAme vIrAGgado nAma kSatriyo daridrI / vIramatI bhAryA / anyadA grAmAntare gacchan vaTavRkSavaDavAmISadraktavAM dRSTvA svarNa-nidhi nizcitya khanana eka eva svarNaTaGko labdhaHzeSA xx..xx..xx.. evaM cintayati sa-meghe'moghadhAre'dhikaM nA''pnoti bappIhaH / tathA gAmaMtarANi desatarANi desaMtarANi vivihANi / hiMDaMto vi na sAvai, lacchI tucchaM pi nibbhAyo // 197 taM lAtvA gRha AgAt / taddine zAli-tandula-ghRta-sitA-dugdha- mAnIya paramAnaM kAritaM / bhojanAyopaviSTaH / tAvat ko'pi jayadatta RSirAgAn mAsopavAsI / bhaktyA tasmai paramAnaM dattam / vIra-matyapi hRSTA'numodayati 1 bahudAne'patyAnAM noddhariSyatIti kiJciccita udvegaM dadhau / patyA tu catureNa proktaM - modvegaM kurU / anenarSiNA''tma-dattameva gRhItaM nA'nyathA na balena / tava bAlAnAmapi bhaviSyati / tataH kasmAnmanasi dUyase / tatastayA'pi bhAvo dhRtaH / dvAbhyAM mAnuSa-bhava-sambandhi-bhoga-phalaM karmAjitaM / tato mRtvA tvaM mRgAGko'bhUdvIramatI padmAvatI / pUrva-bhava-sneheneha bhave'pi yuvayoH prItiH / dAnAvasare kiJcin manasi pradveSeNa samudrAntarmocana-kuTumbaviyoga-jalahastyulAlanAdi duHkhaM sehe'nayA / ityAdi purvabhavavRttAntaM zrutvA dvayorjAti-smRti-dharma kRtvA svargApavargazca iti mRgAGka-kathA / evaM saMsAra-dAvAnala-ghanAvalI zravaNa-spRhaNIyAM subhASitAM ca guru-dezanAM zrutvA tatra rAjJA sadayavatsa-kumAreNa ca zrAvaka-dharmaH prapatraH / tato vanditvA gRheSu jagmuH sarve / rAjA sadayasya dezAn dadAti / sa nAdatte / anyadA calana-samaye rAjJo'gre vakti-ahaM clissyaami| adhunA tava putryacaiva tiSThatu / mamakvA'pyavasthAne satyAkAraNaM kariSyate / ityuktvA [muktA]
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam lIlAvatI piturgRhe / tatazcalantaM kumAraM rAjA vakti-azva-rathAdi-senA-yuta ADambaravAn vraja / yataH - nAdaraM kurute ko'pi, nirveSasya jagat-traye / ADambarANi pUjyante, sarvatra na guNA jane / / 198 sabhAyAM vyavahAreSu, zatru-madhye janeSu c| ADambareNa pUjyatvaM, strISu rAjakuleSu ca // 199 bhavet paribhava-sthAnaM, pumAn prAyo nirAkRtiH / vizeSADambarastena, na mocyaH sudhiyA kvacit // 200 vapura-vacana-vastrANi, vidyA-vinaya-vaibhavAH / vakAra-SaTka-hIno-hi, naro nArhati gauravam // 201 sadayaH prAha nAyaM vAgavalAso mama ceto harate / eko'hamasahAyo'haM, kRzo'hamaparicchadaH / svapne'pyevaMvidhA cintA, mRgendrasya na jAyate // 202 tathA - sIha sauNa navi caMdabala,navi icchai dhaNa-Rddhi / ekallau gayaghaDa bhiDai, jihAM sAhasa tihAM siddhi // 203 ato name sahAyaiH kAryam / tataH sAvaliGgI-sahitazcacAla sadayaH / mArge gacchan mapi puruSANAM zabdAnazRNot / cintitam-kva zrUyante ravAH / itastato vilokayati / tAvatA kvApi parvate prauDha-zilA-pihita-dvArA guhA dRSTA / zabdAnusAreNa tatra gataH / zilA-pRSThataH ke'pi sthitAH santi / tatra zrUyante ravA iti vimRzya pANibhyAM zilA pRthakkRtA / tato'gre prauDhasaudha-samA guhA'sti / madhye paJca puruSAH santi vArtayantaH / tairdRSTaH kumAraH surUpabhAryaH / taizcintitam- zilA-mudrite dvAre kathamayaM madhya AgAt / nAyaM sAmAnyaH kiM [tu] ko'pi sallakSaNo rAjAGgajo gaNyate mahAn / taiH parasparaM proktam-yadsya surasundarI-samA stryasti tata enaM hatvA strI gRhyate / ekenoktam-mevaM mudhaiva kiM mAryate / upAyena svayaM bhriyate tat-kriyate / punastairuktam-evaM sAdhu / vayaM dyUta-vyasanino vidyAsiddhAzcaurA tato'yaM prathamamAkAryate / dhUrtAvarjanayA vizvasto mastaka-paNa-ghUtena jitvA ziro'sya gRhyate / asmin mRte tyAtmIyaiva bhaviSyati iti vimRzya tairAkAritaH / prIti-poSakavAgbhiH / prIto gataH sa ttropvissttsttpaaveN| taiH pRSTaM-bhoH puruSottam tvaM kathamatrAgAH asmAkamidaM sthAnaM na ko'pi vetti / kuta Agatazca / zilA kathaM pRthakkRtA / vayaM paJcA'pi militvA zilAM cAlayitumazaktAH / ityukte kumAro vaktiahaM / dura-dezAdAgato bhavatAM zabdAn zrutvA kautukAdatragaccham /
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakama zilA-pRthakkaraNe tu kiM duSkaraM pauruSavatAm / te paJcA'pi camatkRtAH kathayantivaramAgatoH / atropaviza / kautukaM kriyate / upaviSTaH sa / tairuktam-dyuta-ramaNaM vetsi kumAra omiti vakti / tairuktam-ramyate / sa Aha-varaM / paraM mama pArve paNa-mocanA/ nAsti / tairuktam sarveSAM mastakameva paNo'stu / kumAreNa cintitamete kauTilyenaivaM vadanti / yataH - AkAriGgiHtairgatyA, ceSTayA bhASaNena ca / naitra-vakta-vikArezca, lakSyate'ntargataM manaH // 204 kauTilyaM tveteSAM mastakeSveva patiSyatIti kumAraH prAha-evaM bhavatu / tato dyUtena harasiddhi-prabhAvAt paJcAnAmapi zirAMsi jitAni / tairuktam-gRhANAsmAkaM zirAMsi / tataH kumAro vakti - bhoH prAyo mitrairdhAtR-bandhu-vagaiH saha prItyA ramyate / tena yuyaM mama bhrAtRtulyAH / yataH - sahodara sahAdhyAyI, mitraM vA roga-vAlakaH / mArge vAcA kRta-prItiH, paJcaite bhrAtaraH smRtAH // 205 tena bhavatAM zirAMsi kathaM chinadmi / tena hRSTA jIvitadAnena vadanti-bho adya-prabhRti yajjIvyate sa tavaiva prasAdo / vayaM tava kiGkarAH / tvaM svAmyasmAkam / vayaM tu tava drohaM cikIrSavaH pApinoH / droho'smAkamevopari papAta / yataH - druhyanti ye mahAtmabhyo, druhyantyAtmAnameva te / sUryendragraha-drug-huH, zIrSa-zeSo'bhavan na kim // 206 tathA - saumye virUpa-cintAyAmapi svasya vipadbharaH / dadhi-manthacikIrmanthaH strIbhirbaddho nirIkSyatAm // 207 kumAraH pRcchati-kathaM mamopari drohazcintitaH / taiH satyameva sva-cikIrSita-kRtya muktam paramasmAkameva tadabhUt / ttava rakSA daivena kRtA yataH - bappaIDA ! vaDa bhUstaruM (?) kima rAkhisi appANa ? / tali AheDI saMcarai, jhaya(?)siri bhamai sIMcANa // 208 AheDI sarapii Dasiu, sara lAgu sIMcANa / bApaIu uDI gayau, ima rAkhiu appANa // 209
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam 37 kumAraH punaH prAha-ke yUyaM kimatra guptAstiSThatha te procura-vayaM caurA vidyA-siddhAH / ajaka-Amaya-mUlI-sevAla-ghorAdharA-kAranAmAno vayaM paJcaivA'trasthAzcauryeNa dhanamAhRtya vilasAmaH / tataH sadayazcalati / tairuktam-he satpuruSa gRhANa kimapi / sa na gRhNAti / tAvat tuSTenaikenAdRSTaM padminI-patra-veSTita ekaH kaMcuko-lakSa-mUlya-ratna-mauktika-khacitaH phalaka-kholIA-madhye kSiptaH / kumAro na vetti / niHsRtaH sabhAryaH saH / taiH proktam-tava kiJcit kAryaM mahat kaSTaM vA patati tadA - aJjanasiddhi-rasasiddhi-yuddhabuddhi-jalatAriNI-girividAriNI-vairidaminItAlo-ddhATinyA kAzagAminyAdi bahu vidyAvato'smAn smareH yatastvamasmAkaM parama mitram / kSIreNAtmagatodakAya sva-guNA dattAH purA te'khilAH / kSIre tApamavekSya tena payasA hyAtmA kRzAnau hutaH / gantuM pAvakamunmatestadabhava dRSTvA tu mitrA padaM, yuktaM tena jalena zAmyati punamaitrI punastvI dRzI ArambhagurvI // 210 kamAreNoktomiti / calitazcAgre ekaM zUnyaM puraM dadarza / madhye gatazcatuSpathe haTTa-zreNi dhana-dhAnya-sambhRtAM dRSTvA cintayati-yadi ko'pi milati tadA nirmAnuSaM purasvarUpaM pRcchyte| paraM na pazyati naraM kamapi / tato rAja-bhavanaM gataH / sandhyAsamaye SaSThabhUmau sthitastatra / rAtrau patnI nidrAM gatA / kumAro jAgati / itazca madhyarAtrau samIpa-vAse kA'pi strI karuNasvareNa roditi / tatsvarUpa-jJAnAya tatra gataH sa / tathA dRSTvA pRSTA sA-ki rodiSi / kA tvamatra pure| sA vakti - nAhaM yasya tasyAgre rahasyaM vacmi / tvaM tu bhAgyAdhikastena tavAgre kathayAmi / paramadhunA raatriH| rAtrau tu rahasyaM bhAgyavato'pyagre na vAcyaM yato nItizAstra uktaM - divA nirIkSya vaktavyaM, rAtrau naiva ca naiva ca / saMJcaranti mahAdhUrtA, vo vara ruciryathA // 211 kumAreNoktaM kathametat / sA prAha-ujjayinIpuryAM vikramArkasya rAjasabhA-zRGgAra-bhaH paMca-zata-paNDita-mukhyo vararuci-nAmA-paNDitazcaturdaza vidyA pAtram / anyadA rAjJA svakrIDA-zuko vidagdha-mukhamaNDana-nAmo'nyarAjJaH pArzve lekhaM dattvA preSito gaganAdhvanA kRtakArya: pazcAdvalamAnaH padminI pure kasyApi prauDhebhya-gRhavedikA-bhitti-bhAge vizazrAma / tatra rambhAkAraM kanyA-vRndaM vyalokayata saH / tanmadhya / ekayA proktam-ayaMzukaH zrIvikramanRpasya jIvitAdapi vallabho vidagdhamaNDano'dhItI nAmatazca / tatastadvayasyAbhiH pRSTam-kathaM vetsi| sA''ha ujjayinyAM mAtulasya gRhasthayA prAgdRSTaH / atra mama pitRgRhamavantyAM mAtuH pitRgRhaM / sA hRSTA vakti-aho sukarAja Agaccha mamotsaGgamalaGkuru / tata uDDIya tadutsaGga upaviSTaH / sA saMvAhanAM karoti tasya kasalapraznapUrvakaM-ahaM tava darzanAt sanAthaiva jIvitA /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam yataH - pAia kavvaM suvilAsa-kAmiNI suaNa-saMgamo gii| eyaM rayaNa caukaM , saMsAre nimmiyaM vihiNA // 212 uvayAraha uvayAraDau, savvau lolu karei / guNi aNakIdhai guNa karai, viralA, jaNaNi jaNei // 213 atha tvaM mama bhAgyena dRSTigocare gatastadA vikramarAjJe madIyamekaM zlokaM kathaya prasAdaM kRtvA / yadi na kathayiSyasi tadA strI-hatyA-prAtakaM tava / zuka Aha-tat kathaya / sA zlokaM likhitvA'rpayati - padmaM tulA radau rakto tilakaM maJjarIyutam / / mukhe dazAGgulI-kSepaH kathametat vayA'nagha // 214 etat samasyA-zlokaM tayA'rpitaM tadvAcikaM cAGgI-kRtya kIro'gAt / tayA'rpitaH zlokastena rAjJA paNDita-pArve tadarthaH pRSTaH / itazca tatraivojjayinyAmahi-rAjazreSThI / tatputro dhanArjanAya bahu-hema-TaGkAn gRhItvA'zvArUDha eka-kSatriya-jana-sAhAyyo dezAntare cacAla / mArge dhana lobhAt sAhAyyenaiva mAraNAya sa baddhaH / tena vyavahAriputreNoktaM dhanaM gRhItvA mAM muJca / ityukto'pi na muJcati taM sa duSTaH / tato mRtyu-nizcayaM jJAtvA buddhimatA tena sva-vaira-vAlanAya piturdhanArpaNAya caikA sandezarUpA hRdayAlikA proktA tadagre-mama piturekaM sandezaM vadeH / aprasikha iti / tenAcinti-etat kathanena mama ko doSaH / tatastenAGgIkRtam / kiyatA kAlena tataH svapuramAgAt / tatpitrAdyAGga mAndyAdinA ttputrmrnnmuktm| 'aprasikha' iti sandeza ukto'sti| tadartha tu na ko'pi paryavasyati / sa zreSThI rAjJaH puro gatvA tAM caturakSarAM hRdayAlikAM vadati, tadarthaM rAjA paJca-zata-paNDita-pArvAt pRcchati / te nAmApi na vidanti / bahUni dinAni gatAni paraM ko'pi hiyAliyA dvayasyArthaM na vetti / vararuci-pAca militvA sarvairvicAraH kRto dinatrayaM ca mAgitam / tato vicAraM kurvatAM teSAM dina-dvayaM gatam / viSaNNAzcintayanti - kathaM jJAyate'rthaH / tRtIyaM dinamagamat / paramartho na jJAtaH / yataH - prahelikAM samasyAM ca, nidhAnaM hRdayAlikAm / garbhotpatti vipattiM ca, naiva jAnanti mAnavAH // 215 kadA'pi jJAnayogena, devatAnAM prasAdataH / jAnanti mAnavA nUnaM, daivatAMzA bhavanti te // 216 prabhAte deza-niSkAsanaM bhAvIti dinAnte nirgacchanti bhayAturA:-paNDitA vara ruci
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam 39 prabhRtayaH / preta-vane vaTa-koTare sthitA rAtrau / tatra bhUtA bahavo vasanti / vinodaM kurvanti / ekenoktam-kalye paMca-zata-paNDitAnAM niSkAsanaM viDambanaM bhaviSyati / laghuH pRcchati-kena hetunA / vRddho vakti-zukoktaM zlokaM catura-kSarAM hRdayAlikAM ca na budhyante grAsaM tu bhkssynti| laghuH pRcchati tasya ko'rthoH / vRddhaH prAha- na kathayAmi / bAlanArI narendrANAM, graho grathilasannibhaH / 217 kaGka sI-kRte balabhI-bhaMGgaH / sItayA hemamRgAgrahe rAvaNasaGgaroH // rAjJo grahe duryodhana mAraNam / tato vRddho vakti-zRNu / 'padmaM tulA radau raktau padmapuraM' tatra tulA vaNikaputrI tilakamaJjarI nAma nRpavikrame'nuraktA vijJapayati tava radAvurvAdhorUpau raktau mamoSThau dazataH pANigrahaNAnantaraM cumbata iti bhAvaH / mukhena dattAGgalIkSepo dInatvaM jJApayati mAM pariNayeti / taM zlokArthaM vararuciH zuzrAva / caturakSarANAM cArtho yathA - anena tava putrasya prasuptasya vanAntare / zikhAmAkramya pAdena, khaGgena kRntitaM ziraH // 218 iti zlokaM ca zrutvA vararuciharSotkarSAdullasadgAtro vara-koTarAnnirgatya gRhe gataH / tAvatA paNDita-dharaNAya puruSA bhramanti / ke'pi dhRtAH / tato vararuciH proce-kiM dhriyante paNDitAH / - rAjJaH praznottaramahaM dAsye / tUryaM te naSTAH zRgAlAH / kiyad yAsyanti / rAjJA tatra pure gatvA vyavahAri-sutA tilaka maJjarI vivAhitA / zreSThinA putra-satkaM dhanaM gRhItvA sa nigRhItaH / tato laghu-bhUtena vRddha bhUta-pArve pRSTam-tAta paNDita-niSkAsanaM tavoktaM nAbhUt tat kiM kAraNaM-avadhi-jJAna to vararuci-paNDitasya vaTa-koTarAvasthAnaM jJAtamarthasaGgatirmaduktA tena zrutA / tena paNDitAnAM mAnaM cA'jani / tatsvarUpaM laghoragre proktam / tata uktam-divA nirIkSya vaktavyamiti / sadayo'vageva-evaM satyapi mamotsukasya kathaya / tataH sA vakti-tadA zRNu-ahaM lakSmInandarAjJo nirnAthatvena rodimi / mama tvaM nAtho bhv| . sadayo vadati -bhaviSyAmi / lakSmImAgacchatI kaH pAdauniloTha-yati / punastAM pRcchati-idaM puraM zUnyaM kena hetunA / sA vakti-bhoHkumAra zRNu / yadi kautukam / atra vIrapure nagare bhImaseno nRpo lakSmI rAjJI rUpa-saubhAgyAdi-nirjita-rambhA / itazca ko'pi tapasvyatra samAgAt lokaraJjanAya / strI-mukhaM nA'valokate / mAsa-kSapaNa-pAraNe pAraNAya lokA nimntrynti| kambAdharairna rairAzrayAt striyo'pasAryante / evaM strI-viDambanAM zrutvA kA'pi vezyA-aho ! kapaTa -pATavaM markha-loka-raJjana-viSaye kiyAna dambha iti manyamAnA tadvodhanAya bhaktAnAM gRhe pAraNAya gacchan dRSTaH / tayA tAvatA vetribhirvAryamANA'pi nApasarat sA / pArzva Agatya tApasamastake
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakama TumbakamadAt / ruSTastApaso viSNuriti jalpan nAnArthaM pazcAdvalito vezyAyA darzane nAnamiti kRtvA / rAjJA jJAtam / sA''kAritA pRSTaM ca / tattApasaM pArve kRtvA proce __AMkhii mIci ma mIci mana, nayaNi nihAlI joi / aNu appihiM joiMi, ava nara bIjau koi // 219 tayA rAjJe jJApitaM taddambha-svarUpam / rAjJA. tatsvarUpajJAnAya svagRhe pAraNAya nimantritoM! bahu-bhakSya-bhojyai bhojayati / rAjA jJayA rAjyagre sthitA tAlavRntena vAta-prekSapaM karoti / tAvat tadrUpa mohitaH kAmayana tacchUkena dRSTaH / yataH - nAmApi strIti saMdi vikarotyeva mAnavam / kiM punadarzanaM tasyA, vilAsollAsita dhruvaH // 220 utthito rAjI prArthayati / calanAdi karoti / tato rAjJI ruSTA brate-re tApasa sadyo yaahi| mukhaM mA darzaya / tathA'pi kAma-madonmatto na viramati / yataH - tAvan mahattva-pANDityaM, kulInatvaM vivekitA / yAvajjvalati nAGgeSu, hanta paJceSu-pAvakaH // 221 sikto'pyambudhasvAtaiH, plAvito'pyambu-rAzibhiH / na zAnti yAtyahI citraM, kAma-vahinaH prayatna taH // 222 tAvadrAjJI bumbAkhaM cakAra / tajjJAtvA rAjA tatrAgAt / aparAdha-sahastre'pi, yoSid-dvija-tapa-pasviSu / na vadho nAGga-vicchedo deza-nirvAsanaM varam // 223 iti jAnanapi rAjA ruSTo viDambya taM jaghAna / sa mRtvA rAkSaso babhUva / pUrva-bhavavairaM smaran rAjAnaM taM sAvaviDambanayA hanti / re raNDe mama mAraNAya tvaM patkaroSi(iti) / rAjJImapi hanti / roSeNa nagaraM zUnyaM cakre saH / yo vAsayati tasyA'pyudvegaM karoti / tena hetunA zUnyamidaM puram / asya zUnyatve stryeva hetuH / yataH - akIrteH kAraNaM yoSid, yoSid vairasya, kAraNam / saMsAra-kAraNaM yoSida, yoSitaM varjayet tataH // 224 ityuktvA lakSmIstiro'bhUt / tacchutvA kumArazcintayati
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ X harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam ye rAma-rAvaNAdInAM, saGgrAma-grasta-mAnavAH / zrUyante strI-nimittena, teSu kAmo nibandhanam // 225 tadA zUnya-nagara-karaNe kA vArtA / paramahaM siddhi devI-prabhAveNai-tadaivataM santoSyasyAnumati ca prApya vAsayiSyAmi / iti svarUpaM jJAtvA patnI-sthAne pazcAdvatazcintayati amantramakSaraM nAsti nAsti mUlamanauSadham / nirdhanA pRthivI nAsti, bhAgyamekaM hi cedbhavet // 226 tathA - nirIhasya nidhAnAni, prakAzayati medinI / aGgopAGgAni DimbhAnAM, na gopayati kAminI // 227 tataH kiyatI-velAnantaraM vAsitaM tAmracUDai / prakaTIbhUto rvi-rth-saarthir| vikasitAni kamalAni / prabhAte jAte tato nidrANaH / tathA kAraNaM vinA puNya vatAM nRNAM haripriyA / samAyAti svayaM yAti pAdmabhAjAM nijAlayAta // 228 prabhAta utthAya tatsthAne gatvA vilokayati / tAvattAmasaMkhyAtAM lakSmI / dRSTvA patnI prAha-adhunA bali-pUjAdi-vidhAnaM vinA na gRhyte| avasara Agatya bali-vidhAna-pUrva grahISyAmi / yataH atvarA sarva-kAryeSu, tvarA kArya-vinAzinI / tvaramANena mUrkheNa, mayUro vAyasIkRtaH // 229 kenaciddaridreNa yakSa ArAdhito / yakSastuSTaH / puMsA dhanaM yAcitam / yakSeNoktam tava bhAgyaM nAsti / sa uvAca tathA'pi me dehi / yakSa Aha-rhi madbhavane mayUro nRtyaM karoti / ekaM picchaM kSeraye / tat tvayA grAhyaM / kiyatA kAlena dhanavAna jAtaH tataH kalapakAnyekatra melayitvA bhArakaH kRtaH / tato'tilobhena kAlakSepa-masahiSNutayA mayUra eva dhRtaH / tato ruSTo yakSaH / sa vAyasaH kRtaH / agretanapicchanyapi kAkapicchAnyeva cAbhUvan / iti kRtvA na kimapi dhanaM jagrAha sa nA''kulitacittaH / yataH
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakama itthIi jaNai cittaM, na calai kaiA vi neva itthIe / purisesu tANa rehA, dijjai suviNe vi dhIrANaM // 230 tato'gre calitaH san cintayati / yataH - nagara-zataM gantavyaM, vijJAna-zatAni zikSaNIyAni / bhUpati-zataM ca sevyaM, sthAnAntaritAni bhAgyAni / / 231 ityetat satyameva / yadvA - lacchI na viNhu-pAse, navi ravIrAe na ceva kAmavaNe / vara-punna-pAyave supurisANa lacchI sayA vasai / / 232 kautukAni vilokayan paJca-dina-prAyAnte puramekaM prApya kenApi grAmAdhipena bhaTTena dRSTaH surUpaH sundarabhAryaH / pRSTaM-kva yAsyatha / kumAreNoktaM pratiSThAnapure gamiSyAmi / bhaTTaH prAhautsure yAsyatha / sandhyAsamayaH pradoSa ucyate / dvidhA'pi, AcAreNA''kRtyA kulaguNAdi jJAtvA uttamo'sauko'pIti tasya vAsAyAgrahaM karoti bhaTTaH kumAreNa cintitam-agre kvA'pi sthAtavyam / ayaM tu bhaTTo grAmaNIrAgraheNa sthApayannasti itivicArya sthitastatra saH / yataH - nayaraM hoi aTTAlaehiM pAyAra-tuMga-siharehiM / gAma pi hoi nayaraM, jattha chaillo jaNo vasai // 233 tatsAdhaM gRhe gataH / tena sadbhaktyA''varjito mardana-snAna bhojanAdibhiH / rAtrau zayyAhaMsatUlikocchIrSaka-patratAmbUla-pradAnAdibhizca satkRtaH / yataH - zrAntasya yAnaM tRSitasya pAnaM, bhuktaM kSudhArtasya bhayasya rakSA / etAni yasyopanayanti kAle, tana lakSaNajJAM pravadanti dhanyam // 234 tathA ca - dvadyAt saumyAM dRzaM vAcamabhyutthAna mathAsanam / zaktyA bhojana-tAmbUle, zatrAvapi gRhAgate // 235 kiM punastAdRze satpuruSe / kumAraH-sAvaliGgI prAha-priye pazyAsya bhaTTasya saujanyaguNam / sA'pyAha- deva sajjanA evaM vidha-guNA eva santi / yataH - tRNAni bhUmirudakaM, vAk caturthI ca prItidA / satAmato niroheSu nocchidyante kadAcana // 236
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam 43 ____ punaH prAha kumAra-paJca-krozairitaH pratiSThAnapuraM samasti / prAtastvAM niHzrIkAM pAdacAreNa kathaM tvat pitR-gRhe neSyAmi / tvAM vastrAbharaNarahitAM / tatra nayato mama nIramuttarati / tena pratiSThAna-pure gatvA tvatkRte vAhana-paTTakUlAbharaNAdyAnayAmi / paJca dinAni lagiSyanti prauDhe tatra pure / tAvattvamatra tisstth| tacchutvA sA prAha - nAtha tava hRdayaM vajramayaM samasti / kiM yanmAmatra muktvA yAsyasi / ahaM kSaNamapi tava virahe na jIvAmi paJcadinyAH kA vArtA / deva nArI patiM devavat pUjayati / tatkRte svapANAnapi tyajati / tathA'pi narasya sA rocate'thavA na rocate / tasyA viraha-duHkhaM manasyapi nAnayati / prAyaH svecchayA'nyatra mano ramayati / tataH sadayo brUte-priye nara-bruvasyaivaitallakSaNaM nottamanarasya / yataH svAdhIne'pi kalatre,nIcaH para-dAra-lampaTo bhavati / paripUrNe'pi taDAge, kAkaH kumbhodakaM pibati // 237 uttamo yadi yojana-zatAni vrajati tathA'pi svapriyAM hRdayAn na vismArayati / yataH - niya-mahilA-muha-kamalaM, putta-muhaM dhUli-dhUsara-cchAyaM / sAmi-muhaM supasanaM, joyaNa-sayaye na vIsarai // 238 yatra sA bhavati tatraivAgacchati / sAraMvastu mauktika svarNAdi sarvaM priyA-kara evA'rpayati / sva-mAtR-bhrAtR-putrAdiSu pareSu na vizvasiti / taizca saha kaliM karoti / mamA'pi tava viraho bAdhate / paraM paJcamadine vAcA-baddha AgamiSyAmi / ityAdikairvacobhiH paryavasApitA'pi brUte - jai vaccasi vaccatumaM, ko vArai tujjha nAha jaMtassa / tuha-gamaNe maha maraNaM, lihiyaM hohI kayaMtassa / / 239 sadayaH zapatha-zataiH paryavasApayati / tataH sA''ha-paJcama-dine prahara-dvayaM yAvan mArga vilokayiSye / tataH paraM kASThAni / iti paNaM vidhAya muktaH / punaH sAvaliGgI proce-deva tatra pure'neka dyUtakAra-dhuttAraka-caura-granthicchoTaka-baka-kAyasthAdikA vaJcakA bahavo vasanti / atastatpuraM viSamaM catuHSaSTi-yoginInAM krIDA-puraM dvipaJcAzad-bIrANAM nivAsa sthAnam / lokA api sva-sva-saMjJAbhirvyavahAra-kriyAM kurvanti / bahu-buddhi-sanAtho'pi muhyate'tra / saiva vakti lokoktistvevaM eka Takka tihAM rAta rahevi, dunni Takka tihAM raha na karevi / tinni Takka tihAM jama kA dharaNA cyAri Takka tihAM nizcii maraNA // 240
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakama kAyasthenodarasthena, mAturmAsaM na bhakSitam / mA dayAM tatra jAnIhi, tatra heturadantatA // 241 lekhinI-kRta-karNasya, kAyasthasya na vizvaset / yamo'pi vaJcito yena, gakArAntara-rekhayA / 242 tathA ca nAtha vizvAso na kasyA'pi vidhIyate / tathA coktaM vivekavilAse - vizvAso naiva kasyApi, kArya eSAM vizeSataH / pAkhaNDinAM tathA krUra-sattva-pratyanta-vAsinAm // 243 dhUrtAnAM prAGniruddhAnAM, bAlAnAM yoSitAM tathA / svarNakAra-jalAgnInAM prabhUNAM kUTa-bhASiNAm // 244 nIcAnAmalasAnAM ca parAkramavatAM tathA / kRtaghnAnAM ca caurANAM, nAstikAnAM ca jAtucit // 245 ityAdizikSAmuditvA sthitAyAM bhAryAyAM sadayaH prAha- hI nakhinAM prabhuNAmapi mamaivaMvidhameva vilokyate ! ahaM kUTeSvAsphAlakaH / evaM vidhe pure me'tilAbhe / yadyakathayiSyaH, tatpuraM sAdhulokameva tadA mamakuto lAbhaH / tato bhaTTamAkArya sadayenoktam-bho bhaTTa ahaM svabhAryAM tava gRhe muktvA pratiSThAnapure yAmi paJca dinAni / sArA karaNIyA / sa Aha muJcAtra nishcintiibhuuy| tadA patnI proce-ahamekAkinI kathaM bhaTTagRhe sthAsyAmi / yataH pustikA khaTikA nArI, parahaste gatA satI / naSTA jJeyA'thavA puMsA, ghRSTA bhuktA ca labhyate // 246 sadayo brUte bhaTTa-samakSam-kSatriyA bhaTTA rAjaputrANAM bAndhavA iti lokoktiryato ye rAjaputrAH saGgrAma-patitAsteSAmagni-pradAtA / tatsambandhI ko'pi na syAttadA tatra teSAM bhaTTAH sambandhina iti / ete ca loka-vihita prauDha-karaNIyonnati-kArakA vIrANAM zUra-sabhAsu vIracaryAprakaTanena yazaHsphAti karAH / tena tvAmAtma-bAndhava-gRhe muktvA vrajannasmi / ityAdi yuvaktyA paryavasApya tAM tatra muktvA sa calitA / gataH purAsana-taTa ke jalapAnArtham / tAvatA jalahAriNyo bahvayaH samAsana-taTe jalaM bharanti / ekayA pRSTam-eSa jalaM pibati kiM kAraNaM / parayoktam-bhavatyatratyApyetan na jAnAti / yata eSa Agacchan svastrIM rudantI vAritavAn / hastAbhyAM-sakajjala nayanAzru-pAtaM luJchitavAn / tadA kajjalAdilau svahastau snehavazAn nAyaM dhautaMvAna etena hetunA jJAyate yadasya narasya sva-strI viSaye mahAsneho'sti / tat kumAreNa zrutam cintitam-aho vilokyatAM strINAM cAturyam / tataH puraM pravizato'syaika STuNTakaJchinabhakta:(nara
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam kaH?) sammukho'bhUta / kumAreNAcinti-prathama-kavale makSikA-pAta itivat prathama-praveze'pazakunaH / pazcAd valito vinAyaka-devagRhaM gatvopaviSTaH / tAvatA TuNTena cintitam dhiGmame kurUpaM / lokAnAmapazakunahetuH / asya kathamapi zakunaM kurve / tataH sa puSpa-phala-patra-pUga-khAdyAdibahu-vastubhizchabbAM bhRtvA sammukho jagAma / agre muktvAA proktam-bhoH satpuruSa tava zakunakRta etadAnItaM myaa| vandasva zakunam gRhANedam / kumAreNa cintitam ko'pyeSa caturo mahApuruSa AcAreNAsya kulaM mahallakSyate, yena prAganupalakSita-syaNipi mama hitakAmpayA zakuna-mAGgalya karaNAyaivaM bhakti-prati-pattiM vidadhAti / yadvA - padmAkaraM dinakaro vikacaM karoti, candro vikAzayati kairava-cakravAlam / nAbhyarthito jaladharo'pi jalaM dadAti, santaH svayaM para hiteSu kRtAbhiyogAH // 247 TuNTako'pi cintayati-yoSa mahAkulaprabhUto'sti tadA rAja-yogya-vastuSu pANiH kSepsya tya[nya]thA khAdya-vastuSu, itaralokAnAM parvasveva (?) sadbhAvA tteSAM vastUnAma iti cintayati tasmin puMsi kumAraH puSpa-pUga-patrANyagrahIt rAjAyogya tvAt / mahAntaH kasyA'pyabhyarthanAM na viphalAM kurvantIti / zeSaM tu zakuna-hetu vanditvA pazcAdarpitaM tasyaiva / tato'nena parIkSitammahA-bhUpati-kulAdi-bhavo'sau / nAdRSTakalyANoH kula (?) / kumAreNa pRSTam-bhostava sukhamasti / sa Aha-satpuruSa kiM sukhaM pRcchasi, yato'haM siMhaladvIpAdhipatirAjJaH sutaH surasundaranAmA / idaM puraM / bahu-kautukopetaM yoginI-vIrAdInAM sthAnamityAdi zrutvA vilokanotkaNThitaH paJcazata-hasti-svarNa-koTi-yuto'trAgAm / dyUtakAraiH kapaTena sarvaM gRhItaM zastrANi hastanAsAdi c| atra dyUtakAraiH kapaTa nATaka-sUtradhAraiH sarvo'pi muSyata AgantukAdijano mahAdhUrto'pi / yata: tRNacchatrairmahAkUpairmadhuliptairmahAsibhiH / kitavaizca mukhe saumyerdurdazAM ko na nIyate // 248 tena mama kiM sukhaM pRcchasi / .yataH - naha ghaTThA kara paMDurA, sajjaNa dUrI hUa / sUnA deula sevIi, tujjha pasAi jUa // 249 dyUtena dhanamicchanti, mAnamicchanti sevayA / bhikSayA bhogamicchanti, te daivena viDambitAH // 250 jUa [rameviNa] jaM dhaNa-AsA, vesA-mehuNi jaM kula-AsA / sira muMDeviNu jaM rUvAsA, tini vi AsA khAsA pAsA // 251
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa - kathAnakam aho bhadra ! ataH paramahaM vyaGgitadehaH pazcAdvantuM notsahe / tacchrutvA kumAro brUte- mama dyUtakArA eva vilokyante / ye tu dyUtarasaM na vidanti tatra kuzalenA'pi na bhavanti, teSAM tvaduktaguNamevaitat paraM mamA bhiSTa-pradam / yato nAmamAtraM bhojanaM savikAraM, bhUSaNamabhimAnamAtrasukhaM strI sukhamavizvAsa - virasaM gIta-nRtyAditrayaM parAdhInaM / adhyAtmasukhatvaM sAdhyate na / saMsAre sAraM dyUta-sukhaM / yato'sya laya- sukhaM yogino'piprArthayanti / 46 yad dAye dyUtakArasya, yatpiyAyAM viyoginaH / yad rAdhA-vedhino lakSye, tad dhyAnaM me tvayi prabho // 252 etadAkarNya surasundareNa cintitam - ajJAnaM khalu kaSTaM, krodhAdibhyo'pi sarva - pApebhyaH / arthaM hitamahitaM vA, na vetti yenAdRto lokaH // 253 punaruktaM tena - bhoH satpuruSa, ahaM tava hitaM vacmi / mAM dRSTvA ko'pi dyUtAsakto I mA bhUyAta / vRddhAnAM vAkyaM yo dyUta- dhAtuvAdAdi sambandhairdhanamIhate / sa maSI - kUrcakairdhAma, dhavalIkartumicchati // 254 - devaja rUThau kAI karai, kimu capeTA dei / kai vesAhari pAThavai, kaI ramAi jUa ( ? i) // 255 sadayo'vak-sarvaM varyaM bhaviSyati / TuNTa: prAha- tava dyUtakAraiH prayojanam-khaGgaM vinA tava pArzve pazcAt svAmina na kimapi / kumAraH proce - vilokayaMstiSTha kautukam / ityAdisaMvAdAt prItirmilitA dvayorapi / tata utthAya purAntargatAvekatra sUryaprAsAde jana- melApakakalakalaM zRNutastau / sadayaH pRcchati ko'yaM jana - kalakalaH / sa prAha niHsvAdo'yaM kalakalo'bhIkSyate pAnIyarasaprAyaH / sadayo vakti - katham / so'vak - zrRNu yadi kautukam atra pure zreSTha- dantAkasya sutaH somadanto vyavahAryatra vasati / tathA ca kAmasenA vezyA'tIva rUpasaubhAgyapAtraM cAsti rAjJo mAnyaM pAtram / rAjA yAvatI - velAyAM sabhAyAmupavizati tAvatI - velAM sA cAmarANi DhAlayati / tasyA gRhe ya Agacchati narasta - tpArzve SoDazottarANi paJca zatAni drammAnAm gRhNAtyeSA / ekadA [ sa somadanto vyavahArI] svapne svagRha Agato dRSTo'nayA / tena sArdhaM reme / prAtarvezyAH sarvAmelayitvA vakti tatsvarUpam / tA: prAhu:-516 gRhANa tatpArzve zIghraM gatvA / tatastayA'kkA preSitA / sA tatpArzve mArgayati / sa nAryayati / vivAde jAte sAlaGghayati satyAM [lokastA] paryavasApayati, ardhapradAnAdinA / somadanto vadati - mudhA jhagaTa
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana - gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam ke kara-mAddadAmi / kUTa-jhagaTake kathaM mama pArzved gRhNAtyeSA sUryaprAsAde'tra sa kalakalaH / adya tRtIyaM dinam / lokaparyavasApayati / sA na manyate / kumAraH kautukI vakti - gamyate / kautukaM vilokyate / tataH samitraH sa tatra [gata: ] sabhyA vadanti - eSa navIna Agacchati / eSa yadvadati tatkariSyasa iti akkA yai proktam / sA taM nava-yauvanaM dRSTvA hRSya / eSa yovanamadonmatto vA vezyApakSaM kariSyatIti matvA pramANam (?) yat evaMvidhA narA vezyAnuraktAH strIvazA bhavanti / yadi sthaviraH ko'pi vezyA-pakSaM na karoti nIrAga-cittatvAt / ato ma eSa nyAyakartA'stu / sarvairapi mAnitam / tataH sa AkAryopavezitaH / kathito jhagaTaka- vRttAnta: tvaM nyAyaM kurviti tairukte kumAreNoktaM- yadi mayi nyAyastiSThati tadA mama vaco nollaGghanIyam / tairuktam-tatheti / tataH sadayaH pUrvaM vezyAyai provAca - tvaM tRtIyaM bhAgam vA gRhItvA tyaja jhgttkm| sA vakti-ekaM loSTikaM nyUnaM na gRhISyAmi / pUrNaM gRhItvA yAsyAmi / tricaturairapi dinairnAnyathA / tataH somadanta - zreSThinaM prati sa Aha- eSA rAjamAnyatvAn na manyate mama vAkyam I tadA nApamAnyA, yataH - yo na pUjayate garvAduttamAdhama- madhyamAn / bhUpAsannAn sa mAnyo'pi, bhrazyate dantilo yathA // 256 47 dantila - mantri -kathA 1 vasantapure dantilo bhANDapatiH / pura-loka-nRpa - kAryaM kurvatA tena sarve janAstoSitAH / anyadA sva-suta-vivAhe rAja- lokA: pura-lokA bhojya - vastrAdibhiH satkRtAH / tathA sAntaHpuro rAjA pUjitaH / atha tasya nRpasya gorambhako nAma gRha- sammArjako'nucita - sthAna upaviSTaH sannardhacandreNa niSkAsitaH / so'pi tadAdito'pamAnAn nidrAM na labhate / kathaM mayA'sya rAjaprAsAdAt kSatiH kAryA / yadvA kiM mayA'sya kartuM pAryate'thavA kimetat / tato nRpasya nidrAgatasya zayyAM sammArjayanidamAha-aho ! dantilo dhRSTo yato rAjamahiSImAliGgati / tacchrutvA rAjA sasambhramamAha - bhoH kiM satyaM yaddevI dantilenAliGgitA / gorambhako [ vadat ] deva na jAne rAtrau jAgaraNa-vazAdadhunA nidrAlunA mayA kimapyuktam / rAjA serghyaM [manasyacintayat-] nUnamasau mama gRhe'pratihata-gatiH / tadanena dRSTaM bhaviSyati / ato'nenaivamabhihitam strIviSaye tu ko'tra sandehaH / tadAdito rAjA tadupari prasAdavimukho'bhUta / kiM bahunA pravezo'pi niSiddhaH / tato dantilo'pi tathA dRSTvA cintayati - kimaho rAjA'kasmAdvimukho jAtaH / mayA kimapi viruddhaM nAcaritaM tadA kimevam / tathA'nyadA dantilaM dvArapAlai ruddhaM dRSTvA gorambhako vihasyAha - bho dvArapAlA ayaM svayaM nigrahAnugraha-paraH tadanena niSiddhena madvadardhacandro yuyamapi prApsyatha / tacchrutvA dantilazcintayati I 1
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam akulIno'pi mUryo'pi, bhUpAlaM yo niSevate / api sanmAna-hIno'pi, sa sarvatra hi pUjyate // 257 ityAdi bahu vicintya vilakSAsyaH taM gorambhakaM vastrayugena sampUjyAha-bho bhadra tvaM tadA roSAnna niHsAritaH kintvamAtyAdisthAna upaviSTatvAtriHsAritaH / tadapi kSamyatAM tvaM me bhrAtaH / so'pi tena vastra-yugena hRSTaH prAha-punA rAja-prasAdakRte yatiSye [pazya] / mama buddhi vaibhavam / stoka-dinaiste rAjaprasAdaM kArayAmIityuktvA punarapi tathaiva gatvA nidrAjuSo rAjJaH zayyA-sammArjanaM kurvanidamAha-aho'viveko'smadrAjJo yata purISotsargaM kurvan cirbhaTAn bhkssyti| tacchrutvotthAya sakrodhamAha rAjA-re mUrkha tvAM karmakaraM bhaNitvA na vyApAdayAmi / vayamevaM kurvataH kadA dRSTAH? so'pi pUrvavadAha / tadA rAjA cintayati-na kiJcidetatpUrvamapyevamevoktaM bhvissyti| tato dantilo'pi rAjJA sammAnitaH |(iti) ___ ato'haM bravImi-yAna pUjyate tena 516 yUyamAnayata / ityukte sA hRSTA / dravyAnayanavArtA zrutvA zreSThI brUte-mama dravyamanyAyena kiM nirgamayasi / kumAreNoktam-mama vacanamullaGyasi tadA'haM nyAyaM na kariSye / balAtkAreNa dhanamAnAyitaM ten sArdhameka Adarzazca / ko'pi na vetti kiM kariSyati / tatastenA darzAgre dhanaM muktvA vezyAyai proktam-gRhANAdarza-pratibimbitaM dhanam / agrasthaM dhanaM hastena spRSTumapi na dadAmi / sA prAha-evaM kathaM kumAra Uce-ayaM tava gRhe svapna AgataH pratyakSeNa vA / ayaM yadi pratyakSeNAgatastadA pratyakSasthaM dhanaM gRhANa / yadi svapne tadA pratibimbasthamevadhanaM gRhItumucitaM svapna pratibimbayorekasadRzakAryabhavanAt / tataH sabhyAzcamatkRtAH sAdhu sAdhu vadanti / aho ! buddhikauzalaM tava / sA sarvairapi vigopitA / asmAbhirardhe dApite na mAnitaM tadA gRhANa pUrNam / loSTikaM nyUnaM mA gRhNIyA ityAdi prakArairhasitA ca / zreSThI svadhanaM gRhItvA gRhe gataH / gatA sA svagRhe cakSuSI prmaarjyntii| tAmAgacchantIM dRSTvA kAmasenA cintayati-AnItAni 516 yata utsukA''gacchati / pRSTaM ca tayA-AnItAni ki tAni / sA tri-dina-bubhukSitA lokaiH kheditA ca vakti-ekena TuNTakena vigopitA / kAmasenA'pRcchatmAtaH kathaM vigopitA / sA prAha-vaidezikaH ko'pi TuNTako nyAyamIdRzaM cakAra / tato lokaivigopitA'ham / kAmasenA cintayati-aho ! buddhistasya / sA tatra sUryaprAsAde nATakakaraNamiSeNa zIghraM tadvilokanAya gtaa| maNDitaM nATyaM / sA nATyaM sRjantI taM dRSTvA cinAyatiAsyaM pUrNazazI vilocana-yugaM vira-meramindIvaraM / ___ kaNThaH kambuzcaNauyai kAJyanazIlA skandhau ca pUNau ghaTau / bAhU zaurya-gajendra-yantraNamaha'DalAnau karau cAruNAmbhojai varSA sudhAMJjanaM nayanayoH kenaiSa sRSTo yuvA // iti vilokayati / tatastasyAH kAmajvascaTan prakarSo bhavati / tato jvalajjvara-pUreNa mUchitA bhUmau papAta / nizceSTA babhUva / kaTuMkvAthottelakAdi-karaNairna jAgarti / tata utpATya gRhe nItA sA / eko vaidyo jva(?) jarAkAnta-deha AkAritaH /
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam 49 yataH - alaM jarA [karotIha], rAjAnaM bhiSajaM gurum / viDambayati paNyastrI-malla-gAyana-sevakAna // 258 sa deha-rogamadRSTvA kAma-jvara-ceSTAM vilokayati / tacceSTAbhiti-kAma-jvaraH pRcchati-anayA ko'pi rUpa-saubhAgyavAn naro dRSTaH / tAbhiruktam-amati / vaidyenoktam-taM puruSaM dRSTvA kAma-jvarAbhibhUteyam / na deharogo'syA AsIt / tena tamasyA melayat yathA sajjIbhavati / tAbhiruktam satyaM satya mevamevAbhUt gato vaidyaH / preSitA dAsyaH zIghraM sUryaprAsAde / tatra gatvA tAbhiruktam-deva asmat-svAminI tvAmAkArayati / kumArazcintayati-anyatra kvApi sthAsyate paJca dinAni / etAstu mAnaM dattvA mAmAkArayanti tato'tragamyate / yataH - je ke vi jaMti desaMtarei, jANa yana bhAriyA sajjA / dohaga-jAyA jANaM, tANa ya vesAyayaNaM saraNaM / 259 tasyAgRhe yAsyAmIti mitraM vakti / sa taM vakti-tatra tvAM nItvA 516 anarpaNavairaM vAlayiSyanti / hasitvA kumAro brUte-gAndharvikAH kiM vairaM vAlayiSyanti mAM prati / mitramAha-kumAra vezyAnAM vizvAsaM mA kRthAH / yataH - jUeNa juvvaNeNa ya, vesA-saMgeNa dhutta-mitteNaM / abbhe vikaraM (?) ko so, avasANe jo nahu vigutto // 260 AMkhii roi mani hasai, jaNa jANai e ratta / vesa visiTThaha taM karai, jaM kaTThaha karavatta // 261 sadayo vakti-mitra vezi caritame tAsAM, etA mAM nadI-madhye yAtayiSyanti / tato gatastatra samitraH / kAmasenA snAna-bhojanAdi-kriyAbhistaM prINAti / prItirabhUTUyo rgataH kAmajvaraH / dvitIya-dine sva-phalakAdi gRhItvA calati / tAvatA sA vakti-kva yAsiatha sa Aha-kvApyanyatra sthIyate / sA vakti-amUni gRhANiM tvadIyAni, atraivasthIyatAm / kimanyatra gamanena / kumAro'vag-evamastu / sthitazcatvAri dinAni tatra / tato dyUta-sthAne'gAt tAvatA dyUtakArA AgatAH / 52 vIrA apyAMgatAH / taiH proktam bho ramaNArtha-mAgato'si / dhanaM kv| sadayo'vak-bho, mamA khaGgaM bhavatAM svarNaM paNamastu tairuktam evaM bhavatu / devI-vara-prabhAvA te hArairdRSTAH /
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakama yataH - va[ya]raha havai rADI mIThI, vayaraha mIThI sAri / / premaha mIThauM rUsaNuM, jUaha mIThI hAri // 1 // 262 tena te'dhunA jayAma jayAmeti cintayanto bahu bahu svarNaM paNI kurvanti / sadayo jytyev| tato mitrAya kiyat svarNaM dattam / bahu gRhItvA dosI-haTTe gataH / paTTakUlAdisAra-vastrANi gRhItAni svakRte patnIkRte ca / gAndhika-haTTA karparaka-sindUrAdi gRhItam / sauvarNika-haTTe / vividhAbharaNAni jagRhe / sarvamekatra kRtvA somadatta-zreSThi-haTTe'mucat / yadA mArgayAmi tdaa'rpyerityuktvaa| zeSaM svarNa vaizyAyAyarpayati / evaM caturbhidinairlakSa saMkhyAdhanamarjitavAn / tataH paJcama-dine prAtarevotthAya sadayaH sva-phalakAsI jagRhe / rajobhRtaM hastena prasphoTayati / kAmasenayA pRSTam (aya) phalakAsI kuto-hetorgRhIte / kumAraH praah-clissyaami| soce-tava calane'haM mriye / nA'haM calanAya dade / iti tayA niSidhyamAno'pi calatyeva / tadA sA prAha - vasiUNa majjha hiyae, jIaM gahiUNa kattha calio si / he pahiya paMtha-maMDaNa, puNo vi taM kattha dIsihasi / / 263 ityAdyukto'pi na tiSThati / tatastayA phalakaM gRhItam / sa na muJjati / itthamitastata AkRSyamANAt phalaka-kholIAmadhyAdekaM zuSka-padminI-patra-veSTitaM gucchalakaM papAta kumaarennaajnyaatm| tAvatA vezyayautsukyAdgRhItamudveSTitaM ca / madhye mauktika-jaDitaM kaJcukaM pazyati / hRSTA sA mArgayati / kumAro'pi cintayati-nUnaM taiH paJca-vIraireva mamAjAnato'yamatra phalake kSiptaH / lIlA-garbhezvaraH satyaH-tasyAyarpayati / yataH - kiyatI paJcasahasrI, kiyanti lakSANi koTirapi kiyatI / audAryonnata-manasAM, ratnavatI vasumatI kiyatI / / 264 tato'kkA ruSTA vyavahAri-516-anApana-dUnA'pi cintayati-ayaM buddhimAn dAna zauNDazca / kIddaka 516 kiJcaikadAnena bahUnyapi 516 dattAni yugapadevAnena / tato'kkA''ziSaM dadau / atyAgraheNa sthApayati tathA-pi kumAro na tiSThati palyA agre paJcama-dine nizcayA-gamanapratijJA-karaNAt / tatastasya nizcaya-gamanaM jJAtvA kAmasenA prAha-yadi yAsyasyeva tadA bhojanamakRtvA gantuM na dAsyAmi / tato bhojanArthaM sthito'si-phalake tatraiva muktvA dyUta-sthAne gatazca dyUtena dhanArjanaika-rasikatvAt / tAvatA kAmasenA dAsInAM bhojana-sAmagrI-karaNAyadazaM dadau / svayaM rAjJaH sevAvasare jagAma / tameva kaJcakaM varya-vastrAbharaNAni paridhAya paryaGgikArUDhA yAti /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam kulastrINAM sukhAsana uparyAcchAdana paTo bhavati / sA tu nirlajjatayA''cchAda napaTo nAdatta / udbhara-veSA catuSpathe vrajantI sarvairapi vilokyate / tadaikena vyavahAriNA sA kaJcukikopalakSitA-eSA kaJcalikA'smAkaM khAtra-pAtena gatA'bhUta / sA'dhunA mayopalakSitA / tato haTTAdutthAya punarnizcaya-karaNAya tasyAH pArve jagAma / paryaGkikA-daNDe lagno vrajati / vArtA kurvan hRdayasthakaJcakaM vilokayati / vyAkhyAnayati kuta eSa ityAdi-kapaTa-vArtAbhiH / svakIyaM taM nizcitya svahaTTe gataH / sarve vyavahAriNa ekatra melitAH / svarUpaM proktaM / haTTatAlA kRtA / vezyA-pArve kaJcaka-sadbhAvaM kathitaM ca / tato militvA sAlavAhana-rAjAntikaM gatAH / rAjJA bahumAnapUrvaM proktaM-mahAjano'nAkAritaH kena kAraNenAgataH / te vadanti-va vijJaptaye rAjJoktam -kiM bhavatAM ko'pi parAbhavati / tairuktam deva tvayi svAmini ko'smAkaM praabhvti| va bhAsvati bhAsvatyandhakAraparAbhavaH / paramaparaM vAsAya sthAnaM dehi / rAjA prAha-bho mahAjanAH dvAvapi prakArau [kathaM] kurutha / yadi kenApi na pIDyAmAnAH stha tadA'nyatra vAsAya sthAnaM kasmAdayA catha / paraM kenApi pIDyamAnAH stha tadaivamucyate bhavadbhiH / tataH kathayata samyaksvAgamakAraNaM / tato rAmadevaH zreSThI samasyayAproce-deva kSetreSu yatkarSakaiH pAtyate tadbhavanagare zrImatAM gRheSu cauraiH patyamAnamasti / rAjA vidvAn provAca-kiM khAtraM papAta kvA'pi / mahAjanenoktam-evameva deveha caurANAmagre sthAtuM na zakyate / rAjA cintayati - bhUpo vRkSaH sva-prajAstasya mUlaM, bhRtyAH parNA mantriNastasya zAkhAH / tasmAd rAjJA sva-prajA rakSaNIyA, mUle guptenAsti vRkSasya nAzaH // 265 iti vicintya talArakSamAkArya pravakti - re re nistrapa rakSakAdhama mama prANa-priyA'sti prajA, preteza-pratimena seyamanizaM stenena niSpIDyate / tvaM tvAdAya madIya-vetana-dhanaM preyoGganA-saGgatam tyaktvA nAgara-rakSaNa-vyatikaraM nidrAyase re sukham // 266 talArakSeNoktam svAmin mama yaM daNDaM kartukAmo'si taM kuru / kiM karomi / mama vilokyato'pi cauro na labhyate / durgAhyo durantazca kharpara-cauravat / rAjA''ha-kharpara-cauraH kH| talArastatsvarUpaM vakti-kharpara-caura-saMbandhaH tathA stambhatIrthe ko'pi vyavahArI bhadra- naamaa| tasya putro jinadAsaH tatraiva pure vyavahAri-sutAM pariNAyitaH / tadvAsa-bhavana-pArzva-sthita-vaTe ko'pi yakSo vasati / tadbhAryAM dRSTvA mohitastAM rantumicchu: punaH punarAgacchati paraM tat-pati tejasA spaSTumapi na zaknoti / bahUni varSANi gatAni / ekadA sa vyavahAri-suto vAhane caTitaH / tadbhAryA svAvAsa-bhavana eva suptA / tadA yakSolabdhAvasaro dvitIya-dine putrarUpaM vidhAya pituH praNAmamakarot / pitrApRSTo-vatsa vAhane cahitaH / sa vadati-tAta ahaM prAgana bhyAsAd vAhane sthAtuM
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakama na zaknomi ! mUrcchavAgacchati / tato nAkhUAkasya sarvazikSAM datvA sa evAgataH prahitAH / ahaM pazcAdvalitaH / pitroktam-varaM kRtam / tato niHzaGkaM sa yakSastadvadhvA saha ramate / tri-caturANi varSANi jaataani| tatastasyA garbho'janiSTha / audArika-vaikriya-dehayooMge grbhotpttirjaayte| kiyaddinaiH zreSThi-sutaH pazcAdAgato'saMkhya-dhanamarjayitvA / lokA vardhApanikAM mArgayanti-zreSThin tava putro'dyAgAt / zreSThI cintayati-lokA na jAnanti mama putroM gRha evaaste| tamAgataM jJAtvA vyantaro naSTvA gtH| pitA sammukho'gAt / tatra sva-sutaM dRSTvA [vyacinta yat-] kenApi duSTena vyantareNa putra-rUpaM kRtvA chalito'smi / [sa] kRSNa-mukho babhUva lokApavAdo bhvissytiiti| cintAturaM mukhaM dRSTvA putraH prAha-tAta bahu-varmadAgamane tava na harSollAsastatkAraNaM kim / gRhe gamanAnantaraM kathayiSyAmIti vArita / gRhAgatasya putrasya vyantara-kapaTasvarUpaM kathayati / sutenoktam - tAta vyantara-svarUpaM purA'pyahaM vedmi / pitA''ha-yadyevaM jAnanabhUstadA mametat puro na proktaM kutaH / sutenoktam-lajjayA noktam / tato garbhA jAtaH / sa na bahistyajyate / tadbhAgyena yAddam bhavatu / tataH putro jAto rAtrau dukUlAcchAdito vaattikaantrmuktH| tadaivojjayinIpuryadhiSThAtrIdevI harasiddhirAkAze yAntI yAna(skhalana)tato'dho vilokate / dRSTaH sa bAlo lakSaNAlaGkRtaH / devyA svaputratvena prapannaH pratyAgacchantyA mayA grAhya [iti vicintya] kAkAdyupadrava-rakSArtha ghaTa-vAkapaTe (1 kharpareNA) nA cchAdya muktaH / pratyAgatayA gRhItaH / pAlanAya vATikAdhipa-mAlikAyApitaH / arpita / tena kharparAcchAditatvAt khApara iti nAma dattam / saptASTavArSika: san devyA nAnArasauSadhI: pAyitaH rAtrau vAsudeva kaTakenAyajeyo divase taNenA'pi priyasa iti vara-dAnaM dade devii| ujjayinI nItara-tata Arabhya girinAraM yAvat suraGgA dattA, tatra mukto vadhito devyA / divA tatraiva tiSThati rAtrau cauryasya vyasanaM samajAyata / nagara- madhye cauryaM karoti / lokaivikrama-nRpAgre rAvA kRtA / rAjJA talArakSamAkrozya rakSA kaaritaa| paraM cauro na labhyate / itazca navalakSa-tilaGga-dezAdhipasya tailapa-devarAjJaH putrI zRGgAradevI / tatpANigrahaNAya jagAma vikramaH, bhaTTa mantryAdi-pradhAnAnAM puraM bhalATaya / rAjA tAM pariNIya kAlenAgAcca-muhUrttAbhAvAdudyAna-vATikAyAM sthitaH / mantri-prabhRtIbhyA milanAyAguH / pRSTaM pura-samAdhi-sva rUpam / lokairuktam-sAmastyenAdhirasti, cauraiH santApito lokaH / rAjA''ha-talArAH kiM kurvantaH santi / lokA vadanti-raGkA raGkAnAM bAho vilagnA santi / etaiH kiM syAt / rAjJA tadaiva pratijJA'grAhi-caura-nigraha-karaNaM vinA purAntaH-pravezaM na karomi / tAM navoDhAM rAjA taiH sArdhaM gRhe preSayati sma / khApareNa tajjJAtvA mArgata eva tAmAhRtA suraGgAntarmuktvA / harasiddhi-prAsAda-mattavAraNa upaviSTo'para-paJca-caura yutaH / rAjJA lokebhyo rAjJI-haraNaM zrutvA'cintimayA sva-rAjJI rakSaNaM kartuM na pAryate kathaM lokarakSaNaM kariSye / tato'gni-vetAlaM smRtvA'ndhakArapaTamAnAyayati / tena svamAcchAdya khaGga-pANirharasiddhaH prAsAde'gAt / tatra sa dRSTa cauraM jJAtvA caura-rUpaM kRtaM rAjJA / militAH parasparam / tanmuvyena pRSTaH-kva vasasi tenoktmaasnn-graame|
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 53 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam vIkau iti nAma / coryeNaiva me nirvAhaH / tairuktam-asmatsArthe bhaarodvhnaayaagcch| tavApi bhAgaM dAsyAmaH / tenoktama-omiti / tataH SaDapi purAntaH praviSTA gatAH kAndavika-gRhe / mADU pratipanna-bhaginImAkArya khAdyaM gRhItaM bhakSitaM ca tatraiva / tvamapi bhakSayetyukte rAjA''ha-nAhaM bhakSayAmi / mAGkaH pRcchati-ka eSaH / tairuktam-eSo'pi milito'sti / kiM nAma / tairuktaM vIkau kSatriya aasnn-graamvaasii| sA'tIvadhUrtA cintayati-ete mUrkhA vikrama narapati na jAnantaH santi, yato'dya rAjA pratijJAvAn caurANAM carAcaraM vilokayannasti / sa eva militaH sambhAvyate / tayoktam tatprItyartham-sa mama bhAgineyo ruciraM rakSaNIyaH / bhago'pi deyaH / tairuktam omiti / te niHsRtya calitAH / Agaccha bho bhAgineya / mAGka-bhAgineyatvAdasmAkamapi bhAgineyaH / tato rAja-bhavanaM gatA / rAjA taccarAcaraM vilokate / tAvatA paJca rAjJo gRhIta-saGketAstai kAmitAH / SaSThasya kRte SaSThayAkAritA / sA vakti-vikrama narottamaM prApyA'paraiH samaM kathaM bhogeccha sA manyate na / tadapi dRSTam / rAjhyaH pArvAd ratna-peTIgRhItvA nirgatAH SaDapi / taiH sarvA api rAjJa utpATanAya cA'pitAH tenA'gnikasyA'rpitAH / tata Agatya te suraGga-madhye gatAH / zilAM pazcAtkRtya / etAvatA rAtrivibhAtA / dinodaye dvArasthAn caturazcaurAnni hatya rAjJoktam-re khAparaka! tava vikramo ruSTaH / khaGga-gRhANa / dadeM(?)sa raGko hato / rAjJA lokAnAkArya svaM svaM dhanaM samarpitaM tebhyaH / pratijJA-pUraNAdRSTo nRpaH pura-pravezamakarot samahotsavaM / duHzIlAH paJca rAjyo niSkAsitAH / suzIlA paTTarAjJI kRtA / lokAzcauropadrava-rahitA jAtAH / khApara-sambandhaH / tadvadatrA'pi caurA durgrAhyA iti talAra-vAkyaM zrutvA [rAjA mahAjanaM pratyapRcchan-bho mahAjanA yuSmAkaM kiM] vastu caureNa gRhItamasti / tadA mahAjanena pUrvamiva samasyayA proktamhe svAmin tad vastu kandarpa camUra sthala-maNDanIbhUtamasti / rAjJA paryavasitam-kAmasenAhRdaye kaJcakaH kiM muharAI(?) mahAjano'vaga-deva tvaM / catura-cUDAmaNiH saptazatI-sAlavAhanagranthAdi-kartA kavi-cakravartI / eSa kaJcako mAsAt prAgasya kAmadeva-vyavahAriNo gRhe khAtraM papAta tadA gato'bhUta / so'dya dRSTa upalakSitazcAnenAbhijJAnena bahu dhanaM gatamasya / tato rAjJA pRSTA-sA-he kAmasene kathaya keneyaM tava kaJcalikA dattA / sA prAha-deva asmAkaM gahe naravira-caura-varaDa-sAdhvasAdhu-janA [bahava] Agacchanti / asmAkaM nAcAro yatkasyApyagre kasyacit kthyte| teSAmasmAkaM ca manAMsi jAnanti / yadi vayaM kathayAmastadA'smadgRhe bhayena na ko'pyAgacchati / rAjJA sAma-dAna-daNDAdiprakAraiH pRSTA'pi nAkathayat / tato ruSTo rAjA daNDapAzakAnAkArya prAha-asyAzcaura-daNDaM kurvantu zUlikAbhedena / zata zo'pi pRSTA ekapadenaivA'bhavat, na punaH praSTavyaM / yato'syA gRhe caurAri-taSThanti mayA pRSTA'pi na vakti / etena daNDayogyaiSaiva / bahu-dAna-mAna-pradAnairapi nahyAtmIyaiSA / yataH -
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam pAsA vesA agni jala, Thaga Thakkara sonAra / e dasa na hUi appaNAM, maMkaDa baDUa bilADa // 267 tadAdezena talArastAM dRDhaM baddhA caura-nigraha-sthAnaM zUlikA-sthalaM nAma sthalaM prati cacAla / tasyAH zeSa-parivAraH zIghramakAyai tatsvarUpamakathayat / akkA vadati-are kAmasenAyAH kena hetunA zUlikAbhedaM kArayati nRpaH / parivAreNoktam-kaJcaka-pade / akkA''ha-sa kaJcakadAtA'dyopyatrA'sti / tasmin sati kAmasenAyAH kaH sambandho daNDakaraNe / tadaiva dyUtasthAnasthaM taM kumAraM prAha atikrodhAkulA-tava kaJcalikAM jvAlaya yA kAmasenAyAH kaliH / kumAraH prAha-kathaM katham tayA proktam tatsvarUpam / tAvatA talAreNa zUlI-sthAne nItA kAmasenA / zIghraM dhAvati sadayastataH sthAnAdeva / yAvatA khaGga-grahaNAyAyAti tAvatA tasyA maraNaM bhvet| tatra gataH prAha-bhostalAra nahIyaM caura-daNDAhA' / kaJca kacauro'ham / zUkArAH kSetraM khAdanti paTTaka - mukhAni kuTTayasi / muJcetAm / mama kathaya yat kathanIyamityAdi / kAmasenAbandhanAni cchinatti / tAM mumoca balena / talAro ruSTastanmAraNArthaM dhAvati / tataH kumAreNa kaGkaloha-kSurikayA tannAzAM chittvA proktam-re varAka tvaM mukto'si jIvana / kiM tava raGkasya ghAtena / parametAvatA mArita eva jAnIhi / evaMvidho'pi sva-kuTumbAya mila / yAhi yAhi svamukhaM lAtvA / kathaya tava rAjJazcauro labdha iti / svayaM kumAraH zUlI-sthAne sthito'si-phalaka-rahita eva / talAranAzA-chedaM zrutvA ke'pi lokA hRSTA vadanti-varaM jAtaM yata eSa koTTapAlo janAnAM balena vRSabhazakaTa-khaTvAdi-grahaNenodvejako'bhUta / talAro rAjJaH puro gatvA mukhaM darzayati / rAjJA pRSTe kAmasenA-mocana-svarUpamakathayat / rAjA pRcchati-kenamuktA / sa vakti-no'haM vedmi / tato ruSTo rAjA bahu-kaTaka-preSaNena tannigrahAya senAnI prAhiNot / kaTakena veSTanaM karoti tanmAraNAya senAnIH / yuddhaM bahuvelAM yAvaddharasiddhi-devI-prabhAvAt kSaNAt kaTakaM bhagnaM kumAreNa / teSAmeva dhanurbANAn gRhItvA tairaviddhAn nAmucata kaTaka- bhaTAn kAnavi / tato nagara-jano bAlagopAlAdiH kautukaM-vilokanAya tatrAgAt / lokAstatparAkramaM dRSTvA vadanti-aho eSa cauraH sarva-kaTakenA'pi jetuM na zakyate / tAvatA tatrA-gatena somadatta-vyavahAriNA sa upalakSitaH / aho eSa sa eva yena mama 516-jhagaTakaM nirvAlitaM nijabuddhayA / tato'hamasya pAagatvA pRcchAmi kimetaditi / tatastalArasya kathayitvA tadanumatiM ca gRhItvA gataH kumArAntike proktaM ca zreSThinA-bho narottama mAmupalakSayasi / kumAraH prAha-omiti / zreSThI pRcchati-ko'yaM tavA'nartha-prakAraH / kena vA caurasyA la dattaM tava / kumAro harSojjvala-cittaH prAha-zreSThivaramayA svayamevAGgIkRtaM kautuka-karaNAya / zreSThI brUte-aho varaM kautukamanena prANanAza eva syAt / ko nirvaahyissyti| kumAro vakti-ahameva nirvAhayiSyAmi / zreSThI vadati-tvaM caturo-pyativirUpaM kRtavAn /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam yataH - avyApAreSu vyApAraM, yo naraH kartumicchati / sa zIghraM nidhanaM yAti, kIlotpATIva vAnaraH // 268 kathA'tra kumAro'vak -zreSThi-zreSTha mA khedaM vaha / na kazcidoSo'nartha prakAro mama kautukamAtrameva / gantuM ceccintayAmi tadaiteSAM pazyatAmeva haste tAlI dattvA vrajAmi / paraM kAmasenAyA anartho bhavati tena tadrakSAyai sthito'smyatra / mama tu duHkhaM kimapi na bhaviSyati / tazcintAM manasyapi mA kRthAH / paraM mamaikaM kAryamasti bADhamatyA x x karaNIyam / ta tvaM kuru / tatkArya-karaNe mama mahAnupakAraH kRto bhaviSyati / aparo naraH ko'pi nA'sti yasyAgre tatkAryaM kathyate karoti ca / zreSThI proce-kathaya kiM tatkAryaM karaNIyamasti yatkaromi / sa vakti-Asana-grAme vizvarUpabhaTTa-gRhe mama bhAryA muktA'sti / mayA'trA'gacchatA tasyA agre proktaM -paJcama-dine prahara-dvaya madhya AgamiSyAmi / tayA proktaM-yadi paJcama-dine nAgamiSyasi tadA nizcayena kASThAni bhkssyissyaami| tatastasyAH puraH paJcama-dinAgamana-pratijJayAtrA'gato'smi / tadya paJcamaM dinamekaprahazcaTito mama gamanaM tu nA'bhavat / sA-tvaritaM madAgamanamavekSyamANA bhRzamAkulatayA tiSThati / tena lekhaM likhitvA tvaM janaM preSaya zIghram / evaM jJApaya ca tava patiratra bADha kAryavizeSeNa sthito'sti / mA'dhRtiM kuryAH / prAtarAdau sameSyati / atra cauraM kRtvA'stIti mA likhestasyAH prANa-viyojana-hetu-bhavanAt / tataH somadattaH zreSThI dayAparaH kRta-jJazcintayati / eSa mahAbhAgazcanmocyate tadA varaM / anena mama prAgupakAraH kRtoH / ato mamA'pi pratyupakArakaraNAvasaraH athavA'nyathA'pi para-kaSTaM dhanena na sphoTayati tadA tasya dhanasya kiM pramANaM yataH - jINai arthi na bhAjai bhIDa, jINai paranI na Talai pIDa / sajaNa mitra kAji yAlIi, sA saMpati, saghalI jAlIi // 269 tathA - dattaM na vittaM karuNA-nimittaM, lobha-pravattaM kRtameva cittam / yaiH saJcayotsAha-rasAnuvRttaM, zocanti te pAtaka mAtmavRttama // 270 tataH prAha zreSThI-bho evaM cedasti tadA tvameva yAhi / ado jhagaTakaM dhana-pradAnAdinA'haM nirvAlayiSyAmi / yataH - nahi tadvidyate kiJcida, yadarthena na sidhyati / vardhante'smAkriyAH sarvAH, parvatebhya ivA''pagAH / 271
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam kumAro vakti-nAhaM tava jhagaTakaM vilagADya yAsyAmi / yato nAhaM gaja-samo / yathAH - gajapatiH zrAntazchAyArthI vRkSamAzritaH / __ vizramya taM drumaM hanti,tathA nIca: svAmAzrayam / / 272 zreSThI proce-bho adya tava sthAne'trAhaM sthito'smi / tvameva svaM kAryaM kRtvaa''gcch| sadayenoktam-evaM kalye nizcayena gamiSyAmi / tataH zreSThI talArakSamA kArya proktavAn-he talAraH rAjJo'gre kathaya somadatta zreSThI caurasya pratibhUrbhUtvaikaM dinaM yAcate, taM mocayannasti / cauro yadyAgAmi-dina AgamiSyati tadA tamarpayAmi / no cettadA yasya zreSThinaH khAtre yadvatamasti tasya tatkhAtra-dhana-pramANaM dhanamarpayati / rAjJo'pi lakSasvarNaM dAsyati / iti jJApayitvA zIghraM caura mocanAyAdezamAnaya / tato gatastalAraH / kathitaM rAjJe zreSThi-vAcikam-rAjA mantri-pArve pRcchti| mantrI prAha-deva somadatto dhana-madena matto'stIti caurasyAsya pratibhUrbhavanasti / ayaM cauro'nena mocitaH punaH kalye kiM pazcAdAgamiSyati / zreSThi-varaH khAtrAdikaM nirvAhayiSyati / yAvat tu kAcicchikSA lagnA na bhaviSyati tAvaccaurAdInAM paTUbhavanAdikaM kurvatra sthAsyati / tena dehi mocanAdezam / rAjJA talAra-mukhenadatta AdezaH / talAreNa gatvA zreSThine proktam / muktazcauraH / sthitastasya sthAne zreSThI / uvAca ca taM prati-bho agrato'pi gacche mA punaH pazcAdAgamiSyasyahaM bhaliSye / tena tatrA'nujJAtam / haTTAntaHsthAM sthApanikAM gRhItvotsuko'bhukta eva priyA-maraNabhavana sambhAvanAA'si-phalakAdi ca muktvA gataH / tAvat-tatra dvipaharAnantaraM sAvaliGgI bhaTTa prati vadati-he bAndhava mamapatiH prahara-dvayaM trayaM yAvad vilokita-mArgo'pi nAgataH / tenAhaM jAnAmi tatra kuzalaM nA'sti, yatazcatuH SaSTiyoginIpIThaM tatpuram / tato'maGgalAzaGki maccittaM, yataH praNayinRcetAra-yukta-velAtikrame'dhRtibhAJji bhavanti / tasmAn mama kASThAni dehi / bhaTTaH prAha-bhagini utsukA kiM bhavasi / dinAntaM yAvad vilokaya / tava paNaM jJAtvAM gato'sti so'nAgataH kathaM tiSThati / yadi vA'sau tava kASTha-bhakSaNAnantaramAgamiSyati tadA tasyottaraM kiM dadAmi / tataH sA prAha-mayA prahara dvayameva proktama bhuda adhunA caturthaH praharoH ato mama vAcAmanenA'satI mA kuru / tvaM cenmama bhrAtA satyastadA me kASThAnyeva dehi / tiSThAmi na kthmpi| iki vaIrI nai vallaha, hiyai khaTTai(?khaDakkai) dunni / vIsAratAM na vIsara rai, vasatAM uvvasi ranni // 273 tato bhaTTena kASThAni bahiH kSiptAni / sA zucirbhUtvA''gacchati / kAlakSepa-karaNAya zanaiH zanai racayati / agninA prajvAlitA ca dhUma AkAzaM vyAnaze / yAvatA sadayo grAmAsanna
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam AgAt tAvatA bahula-dhUmaM dRSTvA vyAkula-citto babhUva / locane azrupAtAvile babhUvatuH / dhUmenA'kulatvaM yuktaM paraM dhUmadarzane tvAkulatvaM citrakAri / tataH sa cintayati-etadbhUmena jJAyate nizcayena sA citAM praviSTA tato hRdaya-duHkhAdito drutaM drutaM dhAvati / yataH - kalahaMtA bhakkhaMtA, bhaya-saMtattA kahANae laggA / piya-daMsaNa-osariA, rivappaM vaccaMti maggammi // 274 yAvatA sA citA-madhye jhampAM dadAti tAvatA lokaiH proktam-bhoH ko'pi paTIbhramaNa-saMjJA kurvan drutaM drutaM dhAvannAgacchannasti / kSaNaM pratIkSasva / bhaTTena balena sthApitA saa| tAvatA sadayaH samAgato / hRSTo bhaTTo lokazca / kumAreNoktam-priye kimidaM kriyamANamasti sA prAha-svAmin prahara-dvayameva pratijJAtamabhUta / prahara-dvayAtikame kASThAnyuktAnyeva prAk / paraM praharatrayaM yAvanmayA pratIkSitaM bhaTTasyAsya vcsaa| dinAnto'bhUta / sadayaH prAha grAmaM gatasya praharAdhiko'pi lagati kadAcit tataH sahasaivaM kathaM kriyate / sA prAha - punima-tihI-virahio, jIyai caMdo sa-teya-parihINo / vallaha-virahe maraNaM, hoi puNo kittiaM eaM // 275 sarveSAM harSaH sampannaH / bhaTTena pravezamahazcake bhojanAdisAmagyapi ca / tataH priyAyai vastrAlaGkArAdi dattaM kumAreNa / sA hRSTA'bhavataiH / yataH strINAM prathamaM yauvana-saubhAgya-sundaraH patiH pramodapradastadanu dukUla-zATikAdi varA surA kausumbhottarIya-vastra-hAra-nUpura jhAlinagodara-kanaka cUDi-kaGkaNa-pramukhA alaGkArA manastuSTi pradAH / tataH kumAreNa prabhAte priyAyAH proktam-mamautsukyenA gamanAdasiphalake tatraiva sthite / tenA'dya gatvA te Ana yAmi / sA prAha kadAgamiSyathaH / kumAro'va kalya evaM kadAcid ghaTI praharo vA'dhiko lagati tadA purvavan na kAryam / sA vakti - tattathaiva tena vilambo na vidheyaH / tasyAstaM nizcaya matvA sa vattievaM bhvtu| . tataH - calio kumara roaMtI nAri, aMjaNa lUhia kajjala vAri / abali na AvauM bolii vAri, jaM mani bhAvai kare tivAri // 276 tato drAggataH sa tasmin pure / tasmai zreSThine proktm-ahmukt-velaayaamaagto'smi| tvaM rAja-samIpe gatvA''tmAnamucchRGkhalaM kuru / zreSThI proktavAn-bhoH pApin tvaM kasmAdAgato'si maraNArthaM cedbhavAnAgato nAbhaviSyattadA'haM dhana-balena sarva prAdhvaramakariSyaM / loke mama
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam kItirabhaviSyad yadanena dayAvatA dhana-vyayenA'pi cauro mocita iti / yataH - __ bhUtAnukampA priyavAgayAJcA, lajjA kSamaucityamudAratA ca / kRtajJatA'nyopakRtiH suzIlaM, sthAnAni kIrterdaza kIrtitAni // 277 mama kIrtistvayA sva-jIvitAzayA saha hatA / tataH kumAro brUte-aho zreSThiputra ucitametad bhavAddazAM vaktuM kartuM ca / yataH - upakartuM priyaM vaktuM, kartuM snehamakRtrimam / sajjanAnAM svabhAvo'yaM kenenduH zizirIkRtaH // 278 paramahaM tava dhana-nAzaM kasmAt kArayAmi / nIcAnAM svabhAvo'yaM yadupakAriSu virUpakAritvaM / yataH - chintyambuja-patrANi, haMsAstajjIvino'pi hi / santoSayati tAnyeva, dUrastho'pi divAkaraH // 279 tvaM vrj| sukhAsikayA tiSTha / gataH somadattaH zreSThI rAjasabhAm / uktaM-deva AgataH sa cora ahaM mutkalo'smi / tacchutvA rAjAdaya AhuH-sa caura AgataH / zreSThI proca omiti / sarvA sabhA camatkRtA vakti-zreSThivara / tava sattvaM / vyAkhyAyate tasya vA / eke procurdvyorpi| tathA caurasya satyasandhAtvaM pazyatu yo gato'pyuktavelAyAM samAgAt-mRtyubhayena yo naMSTvA na gtH| ' yataH - mRtyubhItastyajatyeva, pitR-mAtR-priyA-sutAn / vajra-bhItyA tyajan sarvaM, mainAko'bdhau papAta na // 280 punA rAjA'nuvadati-ayaM pratijJA-pAlana-nizcayAn mahAkulaH sambhAvyate / yato nIcAnAmuktamapi nirarthakaM / yataH - rAsaha-raDiaM kunariMda-jaMpiyaM iyara-loya-paDivannaM / puvvaM pi hoi guruaM, pacchA pacchA lahuyaraM ca // 281 mahatAM punarvicalameva / yataH - diggaja-kUrma-kulAcala-phaNipati-vidhRtA'pi calati vasudheyam / pratipatramamalamanasAM, na calati, puMsAM yugAnte'pi / / 282
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam tathA mArtaNDAnvayajanmanA kSitibhRtA cANDAla-sevA kRtA, rAmeNAdbhuta - vikrameNa sahasA saMsevitAH kandarAH / bhImAdyaiH zazi-vaMzajairnRpavarairdAsyaM kRtaM raGkavat, svAM bhASAM pratipAlanAya puruSaiH kiM kiM na cAGgIkRtam // 283 tato rAjJA'nujJAtaH san zreSThI svasthAne prAptaH / kumAra stalAraM pratyAha- bhostava rAjJo ya Adezo bhavati taM zIghraM kuru / mama pazcAdvataM vilokyata uktavelopari / lokA hasantiyaaho caurasyoktavelopari gRhe gamanecchA samasti / tato rAjAdezAt sadayena saha yuddhe jAyamAne bahu-u -jana-kSayaM dRSTvA rAjA cintayati mama jana-kSayo bhavati, etasya caurasya tu citta-saMkSobho manAgapi na bhavati / asya cchotikA - pATanamapi na bhavadasti ato mama dvi-paJcAzataM vIrAnutthAyayAmi teSAM vIrANAmadyA'pi nidrA'pi x x x nAsti / tataste 52 vIrA rAjJA yuddhAya preritAH / tai lagnA yoddhuM / taiH saha sadayo yudhyati / paraM te dvipaJcAzat taiH sa eko'pi na praajiiyte| tato'valokaka - lokAzcamatkRtA vadanti I yataH - xxx suhaghari mahilA yaha, kuTTaNi ko na samattha / samaraMgaNi bhaDa - saMmuhA, viralA vAhai hattha // 284 itazca ko'pi vidyAsiddho'bhinava - nArada - tulyo yuddha-rasa kautukI tatrA''gAd yuddhavilokanAya / kumAra- pArzva eka eva kumAro yoddhA nA'paraH / tena yuddha-vilokana - rasastasya na pUryate / kumAra- pArzve'pi bahavo bhavanti tadA varamiti vicArya kumAra- pArzva Agatya pRcchatibhau mahA - subhaTa tava pakSe ko'pi sAhAyyakartA na dRzyate / kiM nAsti tAdRzaH ko'pi zUro kiM karoti / 1 yataH - 59 asahAyaH samartho'piM, tejasvI kiM kariSyati / nirvAte patito vahinaH svayameva prazAmyati // 285 kumAro vakti- mama paJcakIrAH sAhAyya kartAraH santi dhanada - giri - guphAyAM vasantaH / paraM mama keSAMcidapi sAhayyaM vilokya tataH sa nAradavat kautukI tatra girau gatvA procitavAna tatpurobho vIrA yuSmAkaM kaJcuka-pradAna- panthena mitrasya zUlIbhedo bhava- nasti pratiSThAnapure / bhavadbhiryAt kimapi calati tatkuruta / samprati bhavatAmavasaraH I
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam viNae sissa parikkhA, suhaDa- parikkhA ya hoi saMgAme / vasaNe mitta-parikkhA, dANa - parikkhA ya dukkAle // 286 mittANamamittANa vi, najjai vihure jahaTThiaM tattaM / satthAvatthe samae, dhaNINa mittaM jayaM sayalaM // 287 jAnIyAt preSaNo bhRtyAn, bAndhavAn vyasanAgame / mitramApadi kAle ca bhAryAM ca vibhava-kSaye // 288 tacchrutvA paJcApi vIrA adhAvan tatsAhAyyAya / ajA x x x x zvamazvena sthaM rathena gajaM gajenAhatyAhatyA-mardayat / zUlIpASANavarSaNaM karoti / zilAghAtena kaTakaM cUrNayati / zevAlaH zItajvaraM karoti / tajjADyena kampita-zarIrAH padamapi calituMna zaknuvanti / ghorAndhakAro madhyAhne'pi / andhakAra - karaNAdandhAnivA'karoccamUbhayan / tato vilokakanagaralokAste nazyanti patanti ca puramapi kSubdham / harasiddhi - prabhAvAd dvipaJcAzadapi vIrA bhagnA / vIrANAmuttAritaM nIraM tena / tataH sva-balaM bhagnaM nazyazca dRSTvA sAlavAhana nRzcintayati saGgrAme subhaTAnAM tu, kavInAM kavi-maNDale / dIptirvA dIpti-hAnirvA, muhUrtAdeva jAyate // 289 yataH tathA mama balaM purA kenA'pi bhagnaM nA'bhUdidAnIM tu 52 vIrayutaM sarvaprakAreNa bhagnamiti cintAkulacetA itastato vilAkayannasthAt / - thala-bala - siddhi - buddhi jo jANai, tANa vitrANa bahula vakkhANai / haya-gaya-nara- nariMda jo vAhai, paDio vinANI so Tagamaga cAhai // 290 tato'sya kumArasyApUrva-rUpa- lAvaNyalakSaNa - parAkramAdi dRSTvA'cintayat-nA yaM cauro na ca sAmAnya-mAnavo vA / kintu ko'pi vIrebhyo'dhiko vA''rAdhita- vIro yadvA devo vidhA vA sambhAvyate / tasmAdnena saha yuddha karaNaM na zreyaskaram / atheto rAjA yuddhaM niSedhayAmAsa / proktaM ca bhUmivallabhena - bho vIra tvamAtmAnaM prakAzaya / sa na prakAzayati svaMm - tato nRpaH kAmasenAmAkArya pRcchati- he kAmasene ayaM narastava gRhe katibhyo dinebhyo yAvat tiSThati kimapyasya kula - gotra - nAma - sthAnAdikaM tvayA jJAyate / sA prAha- deva gRhe mama catvAri dinAni sthitaH / asya kulagotrAdikaM tu na vedmi / paramasyAsirnAmAGkito mama gRhe'sti / rAjJA sa AnAyito vilokitazca / tadA tatra suvarNAkSare: sadayavatsa - kumArasya khaGgamiti likhitaM dRSTam / rAjJA proktaM- bho anenAbhijJAnena tvaM sadayavatso'si / manya sva mA veti / kumAro'bravIdaho vacana - cAturI varIyasI / kva sAlavAdhIzasutaH kvAhamekAkI cauro vIraH / rAjA''habhostavAsi-paTTi kAyAM sadayavatsasya nAmAsti / sadayo brUte - tat satyam khaGgaM sadayavatsasya
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam mayojjayinI-gatena sva-dyUta-kalayA taddhastagatametajjitvA gRhItam / tena hetunA tannAmAtra / rAjA'vada-maMtryAdInAM puraH-pRthivyAM sa ko'pi nAsti yaH sadayaM chalena balena kalayA vA nirjitya tasyAsiM gRhNAti siMha-kesara-saTAbhA ravimiva / parameSa eva saH / parameSa svaM na manyamAno'sti / tasyAtra zvazura-vargasya sadbhAvAllajjAdikAraNaiH svamapalapati / anyasyedRzI zaktiH kva yayA 52 vIrA jIyante / paraM pituH kopadikAraNai xxx pamAnaH / sa eSotrAgAt / yataH - trayaH sthAnaM na muJcanti, kAkAH kApuruSA mRgAH / apamAne trayo yAnti, siMhAH satpuruSA gajAH / / 291 mantryAdaya procuH-daiva satyamevaM sambhAvyate / tato rAjA jagAda-sA kApi buddhirasti yayA kathamapi jIvaneSa dhriyate yuddhaM vinA yaccakaraNe nAnarthaH / yataH - ___ mahA-nadI-prataraNaM, mahA-puruSa-vigraham / mahA-jana-virodhaM ca, dUrataH parivarjayet // 292 tathA - aphalAni durantAni, sama-vyaya-phalAni ca / azakyAni ca kAryANi, naiva kuryAd vicakSaNaH // 293 tadA mukhya-mantryavocat-prAdhvaraM sukarametaddharaNaM deva / gajAnAmagre kaH sabalo yataH - sa dhanI yasya bhUbhAgo, yasyAzvAstasya medinI / sa jayI yasya mAtaGgA yasya durgaH sa durjayaH // 294 jayatyeko'pi-gajo'tra, vAji-lakSa-catuSTayam / tasmAd gajA dale yasya, tasya hAriH kathaM bhavet // 295 tataH sarvAna hastina AnAyya kumbhi-kumbha-zUlena melayitvA hasti-ghaTA-madhyaprAkAre prakSipya dhriyate / iti mantriNokte rAjJA'nujJAtaM varaM varamiti / AnItA gaja-ghaTAH / veSTito'sau / gajaghaTAH zanaiH zanairAsannA vidhIyante hastipakaiH / kumAraH saGkIrNepapAta / hRSTA nRpAdayo vadanti-bhoH kvayAsyasi samprati saGkIrNe patitaH / tato hasitvA sadayaH siMha-nAdaM tathA 'karodyathA trastA gajA digantaM prApuH / aGka zaistADitA api na sammukhA babhUva / yeSAM gajAnAM balenAsya dharaNI viSaye mahAnUSmA nUnaM teSAmapi tejo hatam / ajA-vRnda miva naMSTvA digantaM
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam gatA amI / iti cintayate rAjJe vijJaptaM sarvaiH-deva nAyaM dhartuM zakyate kairapi prakAraiH / tatazcamatkRtamanA nRpa Ayudha-sannAha xxx Topa-gajAdIstyaktvA pAda-cAreNa tatsammukhamAgAt / tataH kumAro'pi taM tathA''gacchantaM dRSTvA sammukhaM gatvA praNAmamakarot / nahi sukulodbhavA vinaya-kriyAto bhrazyanti / rAjJA sasnehamA liGgitaH / nRpastaM parAkramAdibhiH sadayavatsaM jJAtvA hRSTo bahumAnapUrvaM svAgatodantamapRcchat / dRSTa-tAddak-parAkrameNa camatkRtAH paura-lokAH parasparaM jalpanti-nAsau pUrvamevAmAnaM prakaTIcakre parAkrama-mukhena svaM prakAzayAmAsa / yuktaM caitat - akRtvA pauruSaM yA zrIvikAzinyA'pi kiM tayA / jaraddhavo'pi vA'znAti, daivAdbhUmigataM tRNam // 296 rAjJA pRSTam lona-kaJcakAGgIkaraNAd yuddha karaNatvAdekAki tvat-svarUpam / prAlapat sadayo vIrapaJcakArpitakaJcakasvarUpaM hasti - vadha-mantri-prerita-rAja-kopa-bhavanAdisvarUpaM c| tacchatvA napo'jalpad-aho pituH sneho loka-vacanaiH putrasya dezaniSkAsanaM karoti kthm| kumAro jagAda-pituH kiM dUSaNam / karmaNa eva dUSaNam - yataH - asti buddhiH pareSAM hi, xxx vartate kvacit / zakro'pi kopitaM karma, naiva sAntvayituM paTuH // 297 pradadAtyutsavai zokaM, zoke sammada-sampadam / / anyathA vidadhat sarvaM, balIyaH karma kevalam // 298 avazyaMbhAvi-bhAvanAM, pratIkAro bhavedyadi / tadA duHkhairna bAdhyante, nalarAja-yudhiSThirAH // 299 rAjA'pyAha - etat satyameva prAgarjitaM ko laGghayati / yataH - lakSmIrmAtA pitA viSNuH, svayaM ca viSamAyudhaH / tathApi zambhunA dagdhaH, prAkRtaM kena lakSyate // 300 uaNaM bhuvaNakkamaNaM, asthamaNaM taha ya ega-divasammi / sUrassa vi tinni dasA, kA gaNaNA iyara-loyasya / / 301 duSTa-mantriNaH kIddak kathanam / pare procurdeva khalA evaMvidhA eva / yataH - sarpaH krUro hi jIveSu, sarpAt krUrataraH khalaH / mantroSadha-vazAt sarpaH, khalaH kenopazAmyate // 302
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam mama sutA kvAstiIti nRpeNa pRSTe kumAreNoktam-Asanna grAme bhaTTa-gRhe / rAjA sukhAsana-preSaNa-pUrvaM tadAnayanAya zakti-siMha sutaM preSayati / sa tatra gatvA svabhaginIM nnaam| tadA sA'jarAmaro bhUyA ityAziSaM dadau / so'pi hasitvA prAha-yadi bhavat-patyuH puratazchuTitAH sma tadA'jarAmarA eva jAtAH sma / tayA'pi pRSTaM-kathaM / tena yuddha-svarUpaM proktam / tataH sadayavatsa-sahitAM tAM prauDha-mahena sva-saudhe nayati raajaa| kumAraH sabhAryastatra sukhena tisstthti| varSA-caturmAsI sthito dyUtAjitena dhanena svagRhaM pUrayati pratyaham / paraM zvazura-gRhe sthitasya tasya na ratirlajjA-paravazatAdi-hetubhiH / tathA coktaM - zirasA dhAryamANo'pi, somaH saumyena zambhunA / tathApi kRzatAM yAti, kaSTaM khalu parAzrayaH / / 303 kadAcinmano-vinodAya vidvad-goSThi-sukha-lIno dinAnya-tivAhayati rasAveza-hudanimagna-citaH / yataH - saGgItaM sukavivacastAmbUlaM priya-janasya sandezaH / / sucaritramitragoSThI, nava-nava-rasa-yuktayaH SaDimAH // 304 anyadA'sau zloka-dvayamazrauSIdyathA -- mitravAn sAdhayatyarthAn, duHsAdhyAnapi tadyutaH / tasmAn mitrANi kurvIta, samAnAnyAtmanaH khalu // 305 Apan-nAzAya vibudhaiH, kartavyAH suhRdo'malAH / na taratyApadudaka - sindhau mitravivarjitaH // 306 kurvIta bahumitrANi, sabalAnyabalAni vA / gaja-yUthaM vane baddhaM, mUSakeNa vimocitam // 307 gaja mUSaka-kathA gaja-mUSaka-kathA ca zrutA yathA - kasminnapi vana undareNa gaja-yUthena saha maitrI kRtaa| gajaH prAha tvayA kimupakriyate / undara Uce kadA kasminnavasare laghunA'pi kAryasiddhiH syAt / yataHasAdhyaM gurubhiH kiJcit, kAryaM kuryAllaghuH kSaNAt / ravyasAdhyaM tamo bhUmi-gRhe-dIpaH kSepan na kim // 308 evaM prItirjAtA / gajasyAnugamana-sammukha-gamanAdi karotyundaraH / ekadA kUTa
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa- kathAnakam racitakhaDDAyAM patito gajo nA gacchati / tadondaro'dhRtiM karoti / gato vilokanArtham dRSTo gajastathAvastho / roditi mUSako / gajenoce - tava prItyA: kiM phalamundara / mamAdyaivAvasaro'sti / undaro nija-jAtimA-kAritavAn / jAti - bhaktaistaiH proktam-vayaM na jAti-dveSaka - zvAna iva / tataste sarve militvA gatAstatra / pAdairdhUlipaTalaM kSipanti garttAyAm rAtri - caturyAmaiH pUrNA sA / nirgato gajarAjI / laghavA'pyavasare kAryakarAH / tatastenaikaM mitraM kRtvA vRddhavAkyam zuzrAva ekaM mitramamitreSu, caikaM sUnumasUnuSu / ekaM netramanetreSu, jagurmitrANi tatkuru // 309 ityetadvicArya trINi mitrANi sAhasa - bala-sampannAni kriyante sma / caturdhA mitrANi / teSu dvayaM pratipattavyaM / tathA coktam tathA ca - tyajen-mAlA-samaM mitraM, tyajen mitraM tulA-sabham / na tyajen megha-sadRzaM, mahI- tulyaM ca na tyajet // 310 tA mitta jikaNaya - sam, kasiAraM gararhiti / tAvaNi tolapi ghaDa-ghaDaNi, chedaNa na karaMti // 311 iti parIkSya ca eko vaNig dvitIyo viprastRtIyaH kSatriya ete trayo'pi sadayena saha gacchanti tiSThanti divAnizam / dhanaiH pUrNaiH sadaudAryaguNaizca prakhyAta - kIrti - paTale tasmin ko mitratAM pratipattuM sevituM vA necchanti / yataH draviNaiH kRpaNo'pyeti,sevyatAM mahatAmapi / sevyaH svarNAdrirunnidraiH, kiM sadaiva na daivataiH // 312 sUro'pi meruM parito bhraman na svarNasya mASaM labhate kadApi / tathA'pi no muJcati tatsamIpa- mAzA malinA khalu jantu-varge // kiM punarudAra: tathA coktaM dhanavAn sthUla- lakSo yaH, sa hi kaiH kairna sevyate / jalaiH pUrNa staTAko'tra, sevyate vizva-jantubhiH || 313 punaranyadA dyUta-sthAna-sthitasya sadayasya ko'pi vaideziko bahu- deza - bhramaNa - vIkSitanAnAzcarya-santatiH puruSo'milat / taM navInaM dRSTvA sadayaH pRcchati - kuta AgAdbhavAn / sa naro
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam vakti-tumba vaNa-nagarAdahamAgAM kumAra / tatra pura eko dhanapatirvyavahArI dvidhA'pi hi yathArthanAmA'sti / tasya pitA vRddho mRtazcitA-prajvAlito'pi prAtaha gRha-madhye tathaivAgatyasuptaH / punaH prajvAlitaH punA rAtrau tathaivA''gatya suptaH / evaM jvAlitasya tasya gatA-gataM kurvato varSamekaM samajani / na ko'pi vidyA-mantro'sti yastaM prajjvAlya pazcAdAgacchantaM nivArayati / iyamapUrvA vArtA'dRSTa-zruta-pUrvA / tataH sarvamanApacchaya mitra-traya-yuta statra gataH kautukI xxxx tatra nagara-praveze 'bhuktvA na madhye gamyate ' iti vRddhAnAM buddhi hRdaye nidhAya kvo'pi bhojanAya dhAnya-pAkaM kArayanti / bhuktvA svasthIbhUtAH / yato bhuktyanantarameva sarvANi kAryANi smrnn-pthmaayaanti| uktaM ca - bhAryA-snehaH svara-vizadtA buddhayaH saumanasyaM, prANo'naGgaH pavana-zamatA duHkha-hAnirvilAsAH / dharmaH zAstraM sura-guru-natiH zaucamAcAra-cintAH, zasyaiH pUrNe jaThara-piThare prANinAM sambhavanti // 314 tAvatA paTaha-dhvaniH karNa-pathamAgAd / bhramanniti vadati-yo dhanapati-vyavahAriNaH pitaraM jvAlayati tasya svAM sutAM lakSa-suvarNa-yutAM sa dadAti / tataH sadayavatsa-kumAreNa pUrvajJAta-svarUpeNa svamitraM preSya paTaha [spRSTaH] / tato vyavahArI bahvatibhAk taM samitraM gRhe nayati / mArge gacchan kumAro mahatkalakalaM gaNikAnAM kArita-gAna-dhvani zrutvA pRcchati-kimatra maNDalaM maNDitamasti / vyavahArI kathayati asyApi zaGkara-viprasya gRhe madvad varSA-divasa- pramANamajani maNDalasyA'sya maNDitasya / kumAro'pRcchat-kena hetunA / zreSThI vadati-asya viprasya putrI sundarI-nAmadheyA'ti-surasundarI-rUpa sampada, nIlotpala-dala-dIrgha-locanA candra-mukhI bandhUka kusumArakta-kAnta-dantacchadA'sti / sA duSTa-sIkotarI-gRhItA vividha ceSTAM karoti tanmocanAyAneke mahA-mantravAdino bhUyAMso'pi pratIkArAnakArSaH / paraM sA na muJcati / kanyA na bhuGkte na zete khaTvAyAmupavizya tiSThati / raktalocanaiH sarvAn bhApayati / pratyahaM gAnamekaM ca kArayati / yadi gAyanaM na kArayanti tadA bhRkuTiM kRtvA pitrAdInAM brUte-re mamA'gre gAnaM na kArayiSyatha tadA sarvAna sammaX mArayiSyAmi / tenAvarSAdavetthaM gAnamekaM bhavadasti / sa vipro'pi paTahena vakti-yo mama putrI sajjIkaroti tasyaitAM svarNa-lakSeNa saha ddaami| paraM na ko'pi sajjayati / vyavahArimukhAcchrutvA kumAro'vadat-tavagRhe pazcAdvaMsyate / prathamamasya gRhe gatvA sI kottarI mocyate / vyavahArI jagAdabhauH kva yAsyasi / tava ko'tra pratApe anekairmahA-mantra-jJaireSA' sAdhya-pratikriyeti kRtvAM muktA / kumAro'vadad-astavevam paraM mUSako'pi poTTalika-madhye gaNyate kadAcitaH / ataH kautukaM vilokya gmyte| gatastatra harasiddhiM manasi saMsmRtya / yAvad bAhmaNa-putryA sa Agacchan
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakama dRSTastAvaddhara siddhi-prabhAvatastadgataM tejaH soDhumazaktayA tayA bhaya-bhItayA zIghraM palyaGkAdutthAya xxxx kumAra-pAdayoH patitvA praNatam / sa prAha-re duSTe ! brahma-suta - vrata-hatyAkAriNi cANDAli aspaSaM mA mAM spRza / dUre bhava / ityuditvA gale dhRtvA bhittyA saha pshcaadaacchttitaa| punarutthAya prAha-tava daasysmi| mA mAM mAraya / kumAro jalpati-re varSa yAvat tvayeyaM ruddhA kilitA ca kRteyaM pIGyamAnA'sti / asyA bhogAstyAjitA / brAhmaNakuTumba pIyamAnaM dRSTvA tava hRdaye karuNAlavo'pi notpdyte| durAcAriNi, tvaM mAraNArhA'si / muJcainAm / nocena tadA harasiddhairvIra - dattayA kSurikayA tava nAzAM karNau ca chetsyAmi / tato bhItA prAha-sIkottarImuJcAmi muJcAbhyenAm yAsyAmi / muktA myaa| iti vAcaM dattvA gatA naMSTvaikakSaNabhAtreNa / tato brAhmaNa-putrI sajjA babhUva / utthApitaM maNDalam visarjitA gAyanAH / bAlA snApayitvA bhojanaM kAritA / brAhmaNakuTumba pramuditam / sarveSAmAdhirbhagnoH / vipraugha staM kumAraM stauti adya me subahoH kAlAt zlAghanIyamabhudidam / tvat-pAda-padma-sat-sparza-sampannAnugrahaM gRham / 315 putrI tadaiva kumArasya dattA pitrA / tena svamitrAya brAhmaNAya pariNAyitA / vipreNa lakSasvarNaM dattam / vyavahArI citte camaccakre / tatastaM svagRhe nayati / darzitazca svapitA gRhamadhye mRtakarUpaH / kumAreNoktam-yadi prajvAlyate tadA kiM labhyete / zreSThI proce-prajvAlanena kiM bahubhirapyagre prajvAlitaH / tvaM yadi prajvAlayasi pazcAccenAgamiSyatyayaM tadA dvilakSI suvarNasya svAM ca kanyAM dade / kumAreNoktam-evaM bhavaMtu / tataH pAzcAtya-praharArdhe'vazeSa-dine tacchavaM lAtvA mitra-traya-yuto gacchanuvAca-bho zreSThi-puGgava tava pituH karpUgagurU-candanAdikamantima bhogaM xxx xx kumAra Uce-teSAM jvAlakAnAM sadRzo nAham / zreSThinA mAnitA bhogAH / kathamapi prajvAlya pazcAdAgacchantaM vAraya / kumAra evamastu / tataste gatAzcatvAro'pi zamazAnabhuvi / tAvatA sandhyA'patat / kumAro mitra-trayamAha- rAtrau vyantarAdayaH prabalA bhavanti / eSa tu vyntraadhisstthito'sti| tenAdhunA'sya prajvAlane nA'sti yuktiH| tato'traivainaM muktvA pratipraharaM jAgRmaH anyathaiSoM'smAMzcaturo'pi / vaJcayitvA pUrvavat pazcAdyAsyati / tato mitrairuktam-evaM bhavatu / tathA kRte prathama vaNig jAgarti / zeSAH suptAH tadA dUre strI-rodanaM zrutvA sa cintayati-kA strI zmazAne'traroditi / gatvA vilokyaami| utthitaH san cintayati-mRtakaM zUnyaM muktaM pazcAd yAsyatIti sva pRSThe baddhvA jagAma / tatra gataH zUlI-protamekaM cauraM pazyati / tatpArzve syupaviSTA'sti / tasya haste ghebarAdi dRSTvA sa pRcchati-kA tvam / kiM rodiSi devaki / sA prAha-bhoH sAhasika mama patireSa zulyagre jIvanasti / ahaM sneha-pAzAdasya bhojana-dAnAyAgatA'smi / paraM kiM kurva eSa ucco na prApnomi / sa dayAvAnAha-mama skandhe caTitvA bhojaya / sA tathA karoti / tadA mAMsakhaNDa mekaM tasya skandhe'pataMta / sa UrdhvaM pazyati / tAvatA sA caura-deha-mAMsa-khaNDAni ccheda
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam 67 1 I chedaM khAdati / tato ruSTo'sau tAM bhUmAvAhanti / tato nazyantyAstaMsyAH karo'sinA chittvA pAtitaH / sa karaM vilokate / tadA svarNa - cuDi - kaGkaNa - ratnAbharaNabhUSitaM taM dRSTvA cintayati - kasyA'pi maharddhikasyaiSA strI / taM karaM vAlukAntaH saMgopya pazcAdAgatya sthitaH svasthAne / etAvatA prathamapraharako'bhUt / tato dvitIya - prahare vipro jAgarti / tAvadeko rAkSasaH zyAma dehaH saptatAlavaduccastasyA'gre bhUtvA puraM prati yAti / tenAcinti-kva yAtyeSa rAkSaso vilokayAmi / tataH sa prAgvan mRtakaM pRSThe baddhvA kRta- sudRDha - parikara -skandho'nuyayauH / sAhasikAH kiM na kurvanti / sa rAkSaso rAja- mandiraM gatvA rAjJaH sutAmAdAya zIghrameva pazcAdvalito vipro'pi tasyAnupadaM valitaH / rAkSasastAM kanyAM sarvato guphAyAM muktvA tasyA agre guphA dvAracchede'sthAt / cATu vacanaistAmarthayati rAgAndha: / sA nAnumanyate kathamapi / tato ruSTa rAkSaso vadati -re duSTe mAM namanyase tadA smara tava rakSakaMm / tava mastakaM chetsyAmi / tAvatA sa vipro'pi rAkSasa pRSThe pracchannasthito vilokayannasti / rAjasutA sammukhasthA taM pazyati / rAkSasastaM pRSThasthaM na pazyati / tato rAjakumAryoktam-AtmabhyAM yastRtIyaH sa mama zaraNam / tayetyukte yAvat sa rAkSasaH pazcAd vilokate tAvat pRSThasthena vipreNAsi ghAtena dvidhA kRto'sau mRtaH / svasthA'bhUda rAja - sutA / tato vipreNa pRSTA sA-kA tvaM / kasya sutA / sA prAha- ahamasya purasya nRpasya vikramasenanAmnaH sutA lIlAdevInAmnI / tataH sandhIrya tAM tatsthAne nItvA mumoca / sa pazcAdAgatya sthito mitrapArzve / etAvatA dvitIya-praharo'gAt / tRtIya- prahare kSatriyo jAgarti / zeSAstrayaH suptAH santi / tasya praharake'gnirnirvANaH / tato'nena cintitam - yadyagnividhyAta stadA prabhAte'sya mRtakasya kRte'gniratra kuta AnayiSyate / ato'dhunaivAnayAmi iti vimRzyetastato vilokate tAvaddUre'gni prajvalantaM pazyati / tataH pUrvavat so'pi mRtakaM pRSThe baddhvA tatra yAti / tadA tatra bahavo bhUtA militvA culhakopari prauDha- golake kSipracaTaM randhayanti / ta sarve parita upaviSTAH santi / anyatra dvAviMzati-puruSA rajjubhirbaddhvA muktAH santi / te pIDayA karuNa-svaraM raNanti / tataH sa kSatriyaH sAhasavAn tasmAdeva culhakAdulmukaM lAtvA tAnbhUtAn prati dhAvitaH / tato naSTAste sarve'pi bhUtAH / sAhasikaM prati kaH pratihartuM samarthaH 1 yataH - udyamaM sAhasaM dhairyaM, balaM buddhiH parAkramaH / SaDete yasya vidyante, tasya devo'pi zaGkate // 316 kSipracara - golakaM babhaJja / te puruSAH sarve'pi cchoTitA hRSTA / pRSTAstena bhoH kumArakAH-ke yUyaM / kuto bandhitAH te'pyUcura- vayaM sarve'pyatra rAjJaH sutA etairbhUtaiH pApairatra bhojana-madhye'smAn zAka-pade kartuM vayaM bandhitvA muktA abhUma adhunA tvayA bandhanAnmocitAH / ataH paraM jIvyate sa tava prasAdaH / iti vadantaste / nagara- bahi: - prAsAde sthApayitvA muktAstena /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam svaya- magni gRhItvA svasthAne gataH / te trayo'pi parasparaM sva-sva-prahara-vihitaM kRtyaM nAkathayan / tRtIya praharo'bhUta / caturtha-prahare sadayavatso'sthAt / tadA mRtakamutthAya sadayamAhabhoH puruSa dyUtena ramyate / sadayaH prAha-aho vetAla mama-pratijJA'stiyaH saGgrAmAyA thavA ghUtAya prArthayati tasya mayA taddAtavyameveti / tena mayA ramyate / para matra sAra-pAzaka-sArapaTTAdi na kimapi / tataH kathaM ramyate ? tadA mRtakenoktaM mAM muJca yathaitatsarvaM gRhItvAgacchAmi / kumAreNoktaM kautukavatA-evaM kuru / tato mRtakasthena vetAla eva madanasti(?) prazcAdgamane prajvalanAdi ca karoti tadapi vetAlavilasitameva / ata eSa eva nigRhyate tadA varamiti vicAryA''ha - bho guhyak ramyate / paraM paNa-mocana-yogyaM vastu nAsti mama pArve / vetAlo brUte-tavAsirastu paNe kumaar| prajvAlya tanmRtakam-sa prAha-tatprajvAlitaM hI velA'bhUta / te'pyAhaH-vayaM kiM notthApitAH / kumAro vakti- iyati kArye bahubhirjanaiH kiM kriyate / tataH snAnAdinA pavitrIbhUya rAtrivRttaM sva-sva-kRtaM parasparaM kathayantaste zreSThi-gRhaM jagmuH / proktaM ca taiH zreSThivara dehyasmAkaM svakanyAM sa-svarNa-lakSa-dvayIMm / zreSThi-zreSTho'jalyat-evamevaM cetsamarpayAmi / tadA na jJAyate kiM yad bhavatAM kanyA-sahitA dvilakSI dattA bhavati / yataH sarvairapIyadiyat kRtamayaM tvadhunaivA'gatya gRha-madhye svapiSyati / jJAsyate kalya eva / kumAro'kathayadiyanti dinAni yadAgata stadeva smare taH paraM tasyA gamanaM vilokayeH / zreSThI proce-pUrvairapyevameva procai / tathApyAgacchan sthitaH tena deyaM zvareva dAsye / te sarve vadanti-zvaH kasya dAsyasi ? vayaM tu pAnthAH / adyaiva ne jJAyate'smAkaM kutra vAso bhaviSyati / mArge gacchadbhiretadalpakAryaM vihitam / tato'dhunaiva dehi| zreSThI vaktyi evaM balAtkAreNa grahISyatha tadA gRhaNItha gRhAntargatamadhunaiva / iti vadatAM teSAM klho'jni| zreSThI rAjJaH pArve gatoH / yataH - durbalAnAmanAthAnAM, mahA-kalaha-kAriNAm / upadrutAnAM stenAdyaiH, sarveSAM pArthivo gatiH / / 317 proktaM svarUpaM jvAlanasya / bahubhirapyevaM kRte mama pitA''gacchatyeva / etairadya jvAlito'dyaiva mArgayanti / kalpe cennA''gamiSyati tadoktaM deyaM dAsye / rAjA''ha-bhoH pAnthA yuktaM vadatyeSa, shresstthii| kumAra Aha-deva ! pUrva-jvAlaka-saddazo nAham / rAjJoktam-tava jvAlane ko'pyapUrvaH prakAraH / sa Aho-apUrva eva / rAjJA kautukinA pRSTam / tava jvAlayataH kimapUrva jaatm| atha taizcatubhizcatuH-prahara-bhavaM svaM svaM kRtaM coktam / tato rAjA''ha-na bhavatAM vacanamAtreNa pratyemi
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam yataH - abhinava-sevaka-vacanaiH, prAghuNakoktaivilAsinI-ruditaiH / dhUrta-jana-vacana-nikarairiha kazcidavaJcito nAsti // 318 yadi kimapi tadabhisadbhAvAjjJAnaM darzayatha tadA satyaM mene / tataH prathama-prahara-jAgartA vaNik karaM suvarNa-kaGkaNa-cUDi-yutaM samAnIya rAjJe darzitavAn / rAjJA taM karamupalakSya proceayaM karo mama paTTarAjJI-satko matkAritAbharaNasadbhAvAt / tato'tIkamaddadhAnaH pRthvIpaMtistAM rAjJImAkArayati dAsIH preSya / tAH zIghramAgatya procuradeva ! rAjJI nAsti / rAjA camatkRtaH / sarvatra zodhayAmAsa / paraM na labdhA rAjJI / cintayati ca nRpaH-aho mama rAjhyevaM vidhA sIkottaryabhUt tada varaM jAtaM yadanayA vayaM na bhakSitAH / IddazI yadi gatA tadA gacchatu / strINAM caritraM ko veda yataH - ravi-cariyaM gaha-cariyaM, ca rAhu-cariyaM ca xxx | jANaMti buddhimaMtA, mahilA-cariyaM na-yANaMti // 319 vihi-vilasiyANa khala-bhAsiyANa taha kUDa-mahila-cariyANaM / maNa-citiyANa pAraM, jANai jai hoi savvanU // 320 atra mantryuvAca-deva, prAktanavRddhairuktaM - kiM gahanaM strIcaritaM, kazcaturo yo na khaNDitastena / iti / * [strI carita-viSaya AkhyAnam] atrAkhyAnaM, yathA zrIpure zrIpati-zreSThI / kasmizcana nara-kapAle-'ayaM jIvana zatamArI mRttastvekottara-zata-mArI' iti vidhi-likhitA lipi dRSya vAcitA ca divyaanubhaaven| tajjJAna-kautukinA tena paTTakUla-veSTitaM kRtvA karaNDake kSiptam / gRha AnIya / bhAryAyAH proktam-karaNDikA noddhAranIyeti / rakSatAM raha iti / tayoddhATya vilokitaM ca nUnaM kA'pi strI pariNItA AsIttasyA mastakaM mohena xxxx atikopAcculhake jvAlayitvA tasya rakSA payomadhye kSiptvA pItA / purA garbha-sadbhAvA tasya pariNamito garbhastadrasabhAvito'bhUta / kAlena putro jAtaH / yauvane bAlAdisArtho videze calitaH / kanakapure prApa / tatra paTaho vAdyamAno dRSTa stena / vyatikaraM pRSTvA spRSTaH / vyatikarastvevam-ekadA'trarAjJo'gre jIvan mahAmatsyaH kenApi prAbhRtIkRtaH / rAjJA'ntaHpure'praiSi / rAjJIbhiH proktam-atra puruSa-nAmnA sacetano'cetanovA pravezaM
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam na labhata ekaM nRpaM vinA / tadasmAbhiH pazcAt preSito matsyaH / rAjJo'gre mukto / dAsIbhI rAjJA pRSTam-kiM pazcAdAnIto / dAsyaH prAhura-deva rAjhyaH pativratAH para-puruSaM spRzantyapi na / etAvatA matsyA'TTa-hAsyena hasati sma / bhayAccakitena rAjJA bahu-zrutaH pRSTaH / prAha saH - deva gRhNanti kAryasya, ye pAraM puruSAdhamAH / te sIdanti kSaNAdeva, mU/ dvija-sutau yathA // 321 [mUkhauM dvija-sutau] rAjA''ha tat kathaM - nandigrAme kazcid viprasya dvau sutau / ekadA grAmAntaraM gacchantI nadyAM pravAhAgatAn vaTaka-rAzIn bhakSayitvA pramuditau / tat sArasyaM varNayantau tannirNayArthaM tAvanunadItaTaM gatvA vilokayantau / agre zUlI-ropita-puruSa-rudhira-bindUn nIra-patitAn vaTakI bhUya vahato dadarzatuH / tataH saJjAta-zokAzcaryo kenApi pratibodhitau-bho ayaM bhAgyavAnnaraH sa evaMvidhAvasthAyAmapi propkaariiti| tatastau svaM nindantau nadyAM patitvA mRtau / tataH kasyApi kAryasya paryanto na graahy| ityAdi kathA na kairmAsaM yAvat pratArito rAjA tena / rajA kadAgrahaM na muJjati / tenoktam rAjan mahAnanartho bhAvI / rAjJoktaM tava na doSaH / tatastena pAda-dvayoM-llaGgha na-yogyA gartA khaanitaa| ataH paraM sarvamAkAritaM tadvacasA rAjJA gartA-laGgana AdiSTaM / ullaGgitA gartekottarazatastrIbhiH / tAsu sapta puruSAH strI rUpadhAriNaH 94 rAjhyaH / tena puruSAH prakaTIkRtya darzitAH / sarve janAzcamatkRtAH / rAjJA pRSTaM kathaM jJAtaH strIpuruSavizeSaH / tenoktam strINAM vAmapAd utpatati puruSANAM dakSiNapAdaH / etatparIkSAto mayA jJAto dvyovibhaago| matsyasya hasanamataH kaarnnaadev| strImAyA gahanarUpA devAdInAmapi kautukprdaa| tena hetunA vyantareNa matsya-mukhe'vartIya hsitm| tasyA'rdharAjyaM dattaM rAjJA / 101 rAjhyaH kSiptA gartAyAm / vairAgyAt tapo'GgIkRtaM rAjJA / tasya pitrA tatsvarUpaM sva-putra-vilasitaM jJAtvoktam - lalATa-likhitA puMsAM, naiva daivI lipirvathA / ekottara-zataM hanto-tyeSA zIrSAsthigA yathA // 322 etat kva vipraH pRSTo vakti-sa deva tava putrI samAnIya pRccha / tataH sutAmAkArya pRSTA / sA taM puruSaM dRSTvA sA prAha-tAta mama jIvitavya-dAtaiSa puruSaH / rAjJA pRSTam kathaM / tadA sA rAkSasa-sambandhaM proce / rAjJA tajjJAnAya guphAyAM puruSAH preSitAH / dRSTaH sa rAkSaso dvikhaNDIkRtaH patitaH / yathA-dRSTaM tai rAjJe proktam / rAjA hRSTa Aha-yasya bhayena rAtrau pura-pratolI kSaNamAtramudghATitA na mucyate, lokA yadbhayenaikAkino na niHsaranti tadbhayametena nirmAzitam /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam lokA hRSTAH procuH-etena lokAnAM mahAnupakAraH kRtaH / tatastRtIya-prahakhyAmikaH kSatriyaH pRSTaH / so'pyavAdId-deva sutAnAhvaya paccha / tato rAjakumArANAmAkAraNAya janAH preSitA: te'pyAgatya prAhuH-deva kumArA dvAviMzatirapi na dRzyante / zodhitA api na labhyante / tatastenaiva yAmikenoktam-nagara-pratolI-bahiHstha-prAsAde suptA santi / tatra gatvA vilokayanti tadA nidrAghUrNitAH suptA dRSTAH / tata utthApya svapituragra AnItAH pRSTaM ca -vatsAH kathaM prAsAde yUyaM suptAH / tatastaistaM puruSaM dRSTvA proktam / tAta vayamanena jIvanto mocitA bhUtebhyaH / rAjJoktamkatham / te'pi bhUtopadrava-svarUpaM procuH / hRSTo rAjA putrI-putra-jIvita-bhavanAt / tato rAjA pRcchati-rAkSasA devayonayaH iti zrUyate / tadA mAnavairmAritAH kathaM mriyante / bhUtAdyA api devA eva na kAvalikAhArAH / tadA te kSipracara-randhanaM vyaJjanArthaM jana-hananaM ca kathaM kurvanti / tato jainendra-vacana-zravaNenoddhaTita-hArda-netrA jJAta-samyag-vastu-svarUpA mantriNaH procuH-deva ye dekyonayo rAkSasAste naraisaritA api na mriynte| ye mAnavA mAMsa-bhakSa-lolupA vividhavidyAbalena prauDha-prauDhatara-rUpa-karaNa-zaktayaH paraM rAkSasIvidyA-sAdhana-yogAda rAkSasarUpadhAraNAcca rAkSasa-nAma-dhArakAste mAnavairmAritA mriyante nA'nye / tathA bhUtAdInAM tu kSipracaTa-randhanaM krIDAmAtra yato vyantarAH kautuka-priyA eva / zrUyate ca kautuka-priyatvaM yathA - zreSThayudgrAhaNikAM kRtvA rAtrau rAtraugRha-dvAra Agatya nija-bhaginIM guNazrI-nAmnI zabdenAkArya 'lei guNasiri gAMThaDI' iti bhaNati / etadavasare tadgRhadvArAgre mahAvRkSe ko'pi vyantaro jhoTIGga vasati / tAvatA tenaiva guNazrI rUpaM vidhAya paJca-zata-dramma-granthi gRhItvA gataH / tataH zreSThI rAtrau gRha AgAt bhaginI pRcchati-dramma-granthi kva? sA''ha-kIdRg granthiH / sa Aha-sAyaM mayA tava haste'rpitiH / sA vakti-mamahaste kenApi kimapyarpitaM nAsti / sa cintayati-eSA mama gRhe dhanikA nApalapati / paraM gRha-dvArAgrastha-vRkSa-vAsi-jhoTIGgena cchalitaH / tataH sAhasI nagarI-bahi:-zmazAne gatvA vilokayati tAvad vyantarabhUtAdyA bahavo militvA tAmeva granthimucchAlyocchalya parasparaM karAtkare muJcantaH 'lei guNasiri gAMThaDI' iti vadantaH kuNDe bhramantaH santi / so'pi tanmadhye militvA ramate / tataH sva-haste granthi prApya zanairgRhe aajgaam| tathA turya-trikAnvitaM vAnara-saGgItaM / uktaM ca - - asambhAvyaM na kartavyaM, pratyakSamapi dRzyate / yathA vAnara-saGgItaM, yathA tarati sA zilA // 323 ityAdi svabhUtAnAM kautuka-ceSTitaM bahu zrUyate, bAlAnAM vAlukA-gRha-karaNamiva / tadvadatrApi kSipracara-randhanAdi / devayonInAM kAvalikAhArAbhAvAt / caturtha-prahara-yAmikaH sadayavatsaH pRSTa-tava kimAzcaryaM babhUva / so'vocad-deva yAvadahaM praharake sthito'smi tAvan mRtakamutthAya mAM prativakti -bho upaviSTaH kiM karoSi, / mayA saha dyUtena ramasva / tato mayoktam-mama
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakama pAzakAdyatra nA'sti / tenoktam mAM muJca yathA tat sarvamAnayAmi / mayoktam-tava mukti |lanAnantarameva / tatastena tatrasthenaiva svabAhU vistArya nagara-madhyAt kutazcit sthAnAt svarNapaTTAdyAnIya madane muktaM proktaM ca -rmsveti| mayoktam-paNamocana AvayoH zirasI eva bhavatAm / tadaGgIkRtya so'pi mRtaka-vetAlo rantuM lagnaH / mayA tatkAlameva sa dyUte jitaH / khaGgaghAtena tasya ziro lUnaM ca / vyaGgadehatvAt tanmRtakaM muktvA sa naSTaH / patitaM zavaM bhuvi| mayA tadaivA'vasaraM prApya jvalat-tRNa-pUlato jvAlitaM gatam / rAjA camatkRtaH pRcchati-kva tat paTTAdikaM kumAreNa bahiHsthAnakAdAnIyatad rdazitaM raajnye| nRpo'pi tad dvIkSyopalakSya cA''haasmadIyamevaitad rameNa-yogyaM / tato bhANDAgArikaM prAha-tvayA ki svarNa-paTTAdi sthAne na muktN| so'vAdIta deva mayA bhANDAgAra-madhye muktvA kapATa-tAlakAdi svahastena dattvA punastadrakSakANAM zikSA dattvA svagRhe'gAmi / nRpa Aha-tataH sthAnAdAnaya / tataH sa tatra gatvA pazyati tadA tatra tatra kimpi| tataH sabhA-jano vadati-deva tena vetAlena svabAhU vistArya daivata-zaktyA kapATe datte'pi gRhItametat / ityAdayazcamatkRtA vadanti / eteSAM caturNAM rAtri-caturyAma-bhavaM caritraM sarva-jana-kautuka-kAri / mahA-sattvazAlina ete / yadvA pRthivI-pIThe nAstirnA'sti kasyApi vastu nH| yataH - dAne tapasi zaurye ca, vijJAne vinaye naye / vismayo nahi kartavyo, bahuratnA vasundharA // 324 tathaivaM satyapi sUrA jayammi viralA, udAracittA tao ya viralayarA / abalA-bhIrUANaM, saraNapayA te vi viralayamA // 325 viralA jANaMti guNA / / (ityAdi) punA rAjA jajalya-asmadgRha eva vetAla-rAkSasA alagan / nA'nyatra sthAnamabhUt / itazca tadaivA'vasara ekaH puruSo rUpavAn nArI-dvaya-yuto dvArapAla-nivedito rAjAde zAdantaH sabhaM praviveza / AsanAdinA mAnito'yaM rAja-praNAma-pUrvabhupaviSTaH / rAjJoktam-vijJapayatu svakAryam / ekayA proktam-deva ayaM mama bhartA'nayA'parayA mama rUpaM vidhAya bholAvitaH / eSa tvantaraM na labhate / dvitIyayA bhaNitam deva eSA'lIkA ahaM satyabhAryA / nirNayo vidhiiytaam| kimapi na jAnAti / sadayakumAreNa bhartA taryodUre kRtaH / proktam ca-anayoryA'trasthaivAmuM spRzati tasyA bhartA / satyA sA sacintA'bhUtaalIkayA vyantaryA spRSToH / deva-zaktyA sA nisskaasitaa| sabhA camatkRtA-aho kumArabuddhiH / dANesarANa sAhasiANaM dakkhANa rUvavaMtANaM / tassa kumarassa rehA, paurehiM dijjae paDhamA // 326
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana - gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam 73 tato nRpeNa vivAdakArI zreSThayukta:- he zreSThivara na hyete dAmbhikA evaMvidyAH satyAbhijJAnAdidarzanAt / ata ebhiH kRtaM tat syameva manyAmahe / ato yallabhyaM mArgayantyete tadadyaiva dIyatAma / zreSThI proce - deva satyameva / paraM nirdhana-sutAvat-kathaM karSitvA'rpayAmi / kiJcit-svaharSapUraNAya vistara- kRte tvadanujJayA'sya pArzvadadyatanaM dinaM mArgayAmi / ityAdyuditvA kAyapaTI - matyA svapituranAgamana - svarUpa jJAnAya taddinaM tatpArzvAdrAjJA mArgayitvA dApitaM / 1 atha zreSThI dvitIya-dine gRha-madhye gatvA vilokayati-adya pUrvavat tpitA''gatya supto na vA / paraM nA'' gatastadA hRSTa- cittaH zreSThI sadayavatsaM stauti bhoH puruSottama anyairasAdhyaM kAryaM tvamadhunA kRtavAn atastvaM dhaureya - dhavala ivAsmAkaM manasi pratibhAsi / tathA - yataH nareSu nApito dhUrta:, zvetabhikSustapari-vaSu / catuSpadeSu gomAyurvaNig vANijya - kAriSu / 327 athavA - - tataH zreSThisutAM sva-mitra-vaNije vipra - sutAM sva-mitra - viprAya rAja - sutAM sva-mitrakSatriyAyA-dApayat sadayaH / evaM mitra - trayaM vivAhya maNDayAmAsa / kathaM mahAtmAna aucityAd bhrazyanti / tathA satpuruSavAcA kalpataruriva phaladA kasya na syAt / mahAn sthAna bhraSTo'pi pareSAM poSako bhavati / yataH bandha dha-sthAne'pi mAtaGgaH, pareSAM bharaNa-kSamaH / kAka: svacchanda - cAro'pi svodareNA'pi duHsthitaH // 329 mArge kardama- dustare jala - 1 khinne zAkaTike bhare'tiviSame dUraM gate rodhasi / - bhRte gartA zatairA kule, zabdannetadahaM bravImi mahatA kRtvA sthitAntarjanIm iddakSe viSame vihAya dhavalaM voDhuM bharaM kaH kSamaH // 328 - mahatAmAzrayaH puMsAM, pUjA mAnyatva - vRddhaye / xx xx xx hari-pANi- sthitaH ||2|| 330 yenonmanena gukhe na ca bAndhavAya, dAnaM dayAM na kurute na ca bhRtyavarge / kiM tasya jIvita-phalaM hi manuSyaloke, kAko'pi jIvati ciraM ca baliM ca bhuGkte // 331 ataste'pi sva- manoratha pUrti - vizeSa - pUjA - prApti - hRSTAH sasnehaM viziSTa guNa-zevadhi
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam taM kumAraM sevanti / yataH - ko na yAti vaMza lokeM, kavalairmukhapUritaH / mRdaGgo mukha-lepena, karoti madhuradhvanim // 332 nopakAraM vinA prItiH, kathaJcit kasyacidbhavet / upayAcita-dAnena, yato devA apISTadAH // 333 tAvat prItirbhavelloke, yAvaddAnaM pradIyate / vatsaH kSIra-kSayaM dRSTvA, parityajati mAtaram // 334 putrAdapi priyaM dAna, maho manye pazorapi / mahiSI tat smaratyeva, khala-dAnAnija sutam // 335 tato rAjAdibhirdattaiH prabhUta-dhanaiH sadayazcaturaGga-camU yojayAmAsa / yataH - dharme vivAhe vipadi dviSaH kSaye, priyAsu nArISvadaneSu bandhure / yazaskare karmaNi zastra-saMgrahe dhana-vyayo'STAsu na gaNyate budhaiH // 336 tato yatpUrvaM zUnyaM nagaraM dRSTaM samasti tasya vAsaM cikI-statropari pratasthai / gatastatra harasiddhi-hetvanubhAvAt tatpuro-dvAsa-karaM rAkSasaM pUjopacAraiH sAnukUlaM cakAra / tatastadanumatyA tat puraM vAsayati / tasya rAjyaM dattaM rakSasA / lokA AnItAH / na zrI kulakabhAyAtA, zAsane likhitA'pi na / khaGgenAkramya bhuJjIta, vIra-bhogyA vasundharA // 337 ArAma-vATikodyAna-vApI kUpa-sarovarairmanoharaM kRtam yatra ca samRddho dadAti dAnaM sadA-nandana, pAThayati nyAyamArga sadA nandanaM prApnoti / nyAyairnavaM dhanaM, paramApnoti kadApi na bandhanaM // 338 tasya purasya madhya-pravara-pradeze 'navarata-surAsura-nara-vakra-cUDA-maNi-kRta-nakhacaraNa-dIdhiteH zrIvIra-jina-varendrasyA'pratimapratimA-sanAthamabhraMliTa-zikharaM prAsAdmakArayadbhUpatiH / vIrakoTapuramiti nAmAsthApayat / tataH pUjA-bali-vidhAna-pUrvaM nanda-rAjJo lakSmI prAkapratyakSIbhUtAM gRhItvA'kSaya-kozo'bhUta / sa nyAya-pradhAnaM tU vImanuzAsti / rAjyaM tu nyAyenaivA'lakriyate /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam yathA zrutena buddhirvinayena dakSatA, priyeNa nArI salilena nimnagA / nizA zazAGkena dhRtiH samAdhinAH nayena cAlaGkriyate narendratA // 339 - atha kiyatA kAlena caturthI - saMsthApita - zrIparyuSaNA - parva - rAjAn zrIkAlikAcAryagurun pratiSThAna- purAdAkArya mahatA vistareNa prAsAda- bimba-pratiSThA - vidhimacIkarat / pitRgRhebhyaH sAvaliGgI-lIlAvatI-prabhRtIrnirvilambamAnayayAmAsa / tAbhyAM zuddhAntaH - sArAbhyAM patnIbhyAM sahitaH surendra iva rAjyaM pAlayati / tato mitra-traye rAjya- saMvibhAgaM cakre, vaNije mantri-padaM viprAya purohita - padaM kSatriyAya senAnI - padaM dade kSoNipatiH / yataH yaH sAdhuM suhRdaM kRtvA, kauTilyena pravartate / sa parAbhUtimApnoti, vaJcitena kathaMcana // 340 75 kiyatA kAlena sAvaliGgI - rAjhyA vIrabhAnu-nAmA putro'bhUt / lIlAvatyAstu vanavIranAmA kumAro jAtaH / dvAvapi sutau dvAsaptati - kalAsu SaTtriMzad - daNDAyudha-zrame, kuzalau babhUvatuH / rUpazriyA'zvanIkumAropamau parasparaM parama- prIti- juSau krIDataH / itazcA'nyadA ko'pi vaideziko bhaTTo'pUrvaH sadayavatsa nRpasyA'gre samAgatyAsyaiva rAjJo'pUrvArthotpatti-baddhAM kIrti-kAvyamAlAM paThati sma / tataH sAlavAhana-nRpasyauttarao himavaMto, dakkhiNao sAlavAhaNo rAyA / sama-bhAra- bharakkaMtA, teNa na palhatthae puhavI / 341 ityAdikIrti-paramparAM prabhuvatsarAjasya ca yazaH sphUrti-pratApAdi-birudAvalIM paThitvA sthitaH / sadayavatsa- rAjJA turaGgAdidAnaM dattaM / dattvA pRSTo bhaTTaH- kuta AgAd-bhavAn / bhaTTo'voca-deva-ahamujjayinI - purata AgAm / tataH sva- nagarI - nAma - zravaNAdAnandavAn bhUtaH / yataH svadeza-pura-bandhUnAM, nAma-zravaNato naraH / ullAsI jAyate zIghraM kiM punastajjanAgame // 342 , rAjA tatkuzalodantamapRcchat / so'vAdIt - deva kiM tasyAH puryAH kRtaH kuzalaM pRcchasi / adhunA tatrAtIva virUpaM samasti / rAjA sambhrAnta - cittaH pRcchati - kiM virUpaM vartate / bhaTTa Aha- deva tatra pUrvaM yatkimapyabhUt tadahaM samyaGka vedmi yato'haM tatrojjayinyAM lakSaNAvatIpuryA navIna AgAm / nasthito mAsaSaTkam / paraM tannagarI - lokamukhAditya zroSaM yadatra prabhuvatsa-rAja
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakama sutena gajo hatastato dviSTa-mantri-preritena rAjJA svaputro'pamAnitaH / sa tato nirgatya gataH / tasmin sute videzaM gate gaje ca mRte rAjyaM niHsAraM babhUva / yataH - na dIrgha-darzino yasya, mantriNaH syurmahIpateH / kramAyAtAhitAstasya, na cirAt syAt parikSayaH // 343 mantrirUpA hi ripavaH, saMbhAvyAste manISibhiH / ye santaM nayamutsRjya, sevante pratilomataH // 344 tat ddazaM balahInatvaM rAjyasya jJAtvA gRhItukAmaiH sImAla-bhUpairmilitvA purI-rodhaH kato'sti / na ko'pi nirgamanaM kartuM zaknoti / rAjA prabhuvatsazcintA-prapannaH kiGkartavyatAmUDhaH purImadhye sthito dinAnyativAhayati / yataH - bhaya-saMtrasta-manasAM, hasta-pAdAdikAH kriyAH / pravartante na vANI ca , vepathuzcA'dhiko bhavet // 345 vairi-nRpAH parito nagarI patitAH santi / bahirantaH sthAzca / te koza-kSayaM kurvanti / yataH - koza-vyayena nidrA na, na vilAseSu ca spRhA / vigrahAsakta-cittAnAM, na ratiH kvApi jAyate / 346 AyAnti yAnti ca pare RtavaH paratra, tasmin pure tu Rtu-yugmamagatvare khe / vIreNa tena sadayena vinA janAnAM, varSA vilocanayuge hRdaye nidAghaH / / itthaM-vyatikaro'haM rAtrau khAla-mArgeNa nirgatyAtrAgAM gata-dine / tato rAjA tat tAdRzaM pitR-svarUpaM zrutvA hRdayena vajrAhata iva pIDitazcintayati- aho kIdRzaM tasya durmantriNo daurAtmyaM, yatastasya [pra] paJcakena mama nirvAsanaM piturIddagAvasthAnaM naM babhUva / tathA - mRti sutasya bhAryAyA, mAna-bhaGga dhana-kSayam / mitraM vyasana-santaptaM, deza-bhaGgaM kula-kSayam // 347 parahastaM gataM rAjyaM, sva-sthAnaM para-pIDitam / dhanyAste ye na pazyanti, bAlye mAtR-viyojanam // 348
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam ___ tadahaM zIghraM gatvA vairi-jaya-karaNAtpituH sausthyaM saMpAdayAmi / tato bahu-vamU-mela naM vidhAya calanopakramaM kurvanasti / tAvat tasya putrau vIrabhAnu-vanavIra-kumArAvAga tya vijJapayataH -tAta vayaM tatra gatvA pitAmahaM mocayiSyAmaH / tvaM tiSTha / rAjA''ha-vatsA yUyaM laghIyAMso raNa-karmaNyakuzalA / ato bhavatAM kathaM preSaNaM karomi / tAvAgraheNa pitaraM paryavasApya calitau, khalIna xxx vigalita-bahu-lAlA-zveta-phenila-jala-pUraM vitanvatA jAtyaturaGgama-sainyena parivRtau / tadanantaraM katipayaidinai rAjJA cintitaM - etau bAlau mayA preSitau paraM vairi-dalAni bahUni santi tena mA'nayoH saGgrAme parAjaya bhavanenAna'rtho bhUyAta / bahu-dinayuddha-karaNe'pi kulakSayo'pi mA'stu / ityAdicintayA vyAkula-citto'sau cintayati xxxx kRtye samutpanne, vilambayati yo naraH / tatkRtye devatA tasya, kopAd vighnaM prayacchati // 349 yasya yasya hi kAryasya x xxx vizeSataH / kSipramakriyamANasya, kAlaH pibati tadrasam // 350 tato rAjA tayoranu zIghraM cacAla putrasnehAnubaddhaH / yataH - na sa syAt tpitRSu sneho, na deve nA'pi xxx I xxxx, yAdaka puDheSvanuttamaH / / 351 tAvatA kumArAvagrato gatau jana-preSaNena vilaGghitau / tata sadayavatsanRpo'pi militaH / tayoH kaTakaM pitR-kaTakaM caikatrAda bhUt tAvad vidveSibhizcintitam-ko'pi mahAnasya rAjJaH sAhAyya karaNAyA''gata iti / tataste saMbhUya saMgrAmAyADhaukayan / bahavo raNa-bhuvi pAtitAH / kSaNAd vairi-balaM bhagnaM kAkanAzaM nanAza ca / tato nagarI-madhya-sthitasya rAjJaH kenApi bhaTTena kathitaM vardhApanikA-mArgaNa-pUrvam-deva tava putraH sadayavatsaH samAgAt saprauDha-dala / tasmiMzca yudhyamAne vairiNo nezuriti / tadvacanAkarNanAdeva prabhuvatsa-nRpaH paramAnandamayo'jani / tato rAjA zIghraM putra-milanAyotsuko mantryAdIna praveza-mahotsavAyAdideza / svayaM nirgata eva tanmilanotsukacittaH / bandhUtkaNThAvatAM kSaNa-mAtra-vilambo varSAyati / anyonya-milana-hRSTahRdayau turaGgamAduttIrya satvaropasRtyA''zliSatAM tau / yataH kiM candanaiH sakarpUraistuhinaiH zItalaizca kim / sarve te putra-gAtrasya, kalAM nArhanti SoDazIm // 352 amRtasya pravAhaiH kiM kAya-kSAlana-saGgataiH / cirAt putra-pariSvaGgo yo'sau mUlya-vivarjitaH // 353
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam tato dhRta-mAGgalya-veSAH puSpamAlA kSata-pUrNa-svarNapAtra-pANayaH paurA: paurapurandhyazca kumAra-vilokanotsukAH sammukha-mA jagmuM / rAjA paJca-zabda-vAdya-ninAdotkIrNa-kRta-diggajaM praveza-mahamakArSIt / kumArazcAmara-grAhiNI-vAravadhU-dhUyamAna-cAmarAlI-pavanApatita-zrama-svedabinduH puraM prAvizata / sadayo mAtuH pAdau namazcakre / sApi putra-viyoga-duHkha-tApa-saMtaptA pIyUSa-snAtevAti zItala-hRdayA'jani / yataH - putra-jana-viprayogo, vahnarapi duHsaho na sahyaH syAt / yaddarzanamAtreNa hi, hRdo nidAghaH prazAmyati ca / / 354 vadhvaH zvazrUpAdAna dugdhena prakSAlya pUjayitvA svarNa-puSpaiH praNamanti / tataH sabhAmaNDapa upavizya karpUra xxxx parikarita-tAmbUlArpaNena sammAnya pauralokaM rAjA vissrj| tadA rAjA sva kIyama vimarza kAritvaM nindan suta-guNa-varNanaM karoti / yataH - . tA avamANaM roso, tAvacciya puvva-dosa-saMbharaNaM / ukkIria vva hiyae, jAva ca huTuMti neva guNA // 355 tataH parama-prItyA mamonmocanAyA''gataM sutaM jJAtvA''hmAdita-citto napo nijAsane saMsthApya provAca - vatsa, tadA duSTa buddharmantriNo durvacasAM bharaikhi mama karNa-durbalasya krodhapApa ullalAsa / tadA yad hitaM tad guNAyAjani / yata uktaM - paDhamammi ya rosa-bhare, jA buddhI hoi sA na kAyavvA / aha kIrai to tIse, na suMdaro hoi pariNAmo // 356 sahasatti diTTha-doso, mA puttaya-vippiyaM kuNasi jhatti / roso parimiliyaMto, kAleNa rasAyaNaM hoi // 357 ato vipriyaM yad vihitaM tat kSamyatAmityAdinAbhiH bahumAna vAkyaiH sutaM samAhlAdya sva-rAjya-bhAre niyuyoja / tadanantaraM kiyadbhirvarSe rAjJA sadayavatsasya paTTAbhiSekazcakre / svayaM prabhuvatso nRpo dharmakarmabhiH svarga-saukhyaM samAdhayat / subuddhimantrI tu tatkSaNAdeva naSTo nadIkula-jAta-drumavat / sadayavatsa-nRpo nyAyamArgAllokaM pAlayaMzciraM rAjyaM bhuGkte nAnAdharmamArga prvrtyn| kumArau vIrakoTapure sthApitAvapyantarA'ntarA'ntarA''gatya praNamataH / anyadA dazapUrva-gata-zruta-dharAH zrIkAlikAcAryapAdA mahImaNDale viharanto mAlavamaNDala ujjayinI-puryAM
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam 09 samavasastra / udyAnapAlaka-niveditAnAM gurUNAM vandanAyAyAsIt saparicchado nRpaH, darzanAdevA'panItakali-kalmaSA dRSTvA zrI guru-pAdAH stuti-pUrvaM bhakti-bharAd vanditvAgra upaviSTaH zrI guruvihitaM dharmopadezaM zRNoti / Arya-deza-kula-rUpa-balAyurbaddhi-bandhuramavApya naratvam / dharma-karma na karoti jaDo yaH, potamujjhati payodhi-gataH saH // 358 guruyogo'pi durlabhaH / dhammAyarieNa viNA, alahaMtA siddhi-sohaNovAyaM / arayaccatura (?) valaggA, bhamaMti sasAra-cakkammi / 359 ityAdi-dezanAnte rAjA sadayavatso nija-pUrva-bhava-vihitaM puNya svarUpaM pRcchatibhagavan ! mama kena puNya-prabhAveNa rAjya-zrIrdevatA-tuSTi varad-dAna-bahu-vairi-jayAdi-zaktirabhUt / tataH zruta-jJAna jaladhiH zrIgururAha - zRNu pUrvabhavavihitaM puNya svarUpam / vindhyAcalo'sti girirmahA-gajendra-rAji-zobhita-parisara-pradezaH / tatra bahu-yojana-vistIrNA pallI samasti yasyAM rAjAdanI-sahakAra-madhupuTa-cAru kulI-karpaTa kAmalakI bahvastika bibhItaka-prauDhottuGgabhUrja-nAriGga badarI-vana-Timbaraka-dhava-rakhadira-kharjUrikAdi-nAnA-prakArA vanaspati-rAjI sarasaphala puSpAvalIbhirbahu-karvATika-jana-zatAnAmA jIvikA-nirvAhAya pratibhUrasti / yatra cAdyumno vyavasAyo'dainya-yAcano'nanta-vastu lAbhaH / tatra pallyA maNDanaM gotrajAbhidhaM nagaraM / tatra vyAghra nAmA bhUpati rvyAghra-parAkramaH / tasya dhAralladevI-nAmnI rAjJI / tasyAH putro guNasundaro yathArthanAmA prakRtyA bhadraka-svabhAvo dayA-guNAdatyAcitto nyAya-guNa-razcita-loko lekhazA lAyAM paThati cchandolakSaNAlaGkArAdizAstrANi / yataH - matta-dvirada-saGkAze, yauvane'nadhvagAmini / puruSasyAdhirUDhasya, na zAstrAdanyadaGkuzam // 360 cANakyAdi praNItaM nItizAstraM paThati - vinayaM rAjaputrebhyaH, xxxx subhASitam / kapaTaM paNya-nArIbhyo, dharma zikSen muni-vrajAt // 361 sAdhUnAM darzanaM puNyaM, tIrthabhUtA hi sAdhavaH / tIrthaM punAti kAlena, sadyaH sAdhu-samAgamaH // 362 ityAdizlokAvalInAmarthaM vibhAvayan krIDati / ekadodyAna-vane zyAmAryAkhyAn guruna
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam dRSTvA vandatesma / gurubhirjIva-dayA-mUlo dharmaH prarUpitaH / yo bhUteSvabhayaM dadyAt, xxxxx X X X X X X X X X hefury: 11 X X X X X X X na vItarAgAdaparo'sti devo. na brahmacaryAdaparaM tapo'sti / nAbhIti-dAnAt paramasti dAnaM, cAritriNo nA'paramasti pAtram // 363 . ityAdhupadeza-zravaNAt satya-dharma-prarUpakA eta eva samyag-dharmasthAzcaite dharma-pAtratvena pUjArhAH kriyA-pAtraM caite| yataH - jJAna-yuktaH kriyAdhAraH, supAtramabhidhIyate / dattaM bahu phalaM tena, dhenu-kSetra-nidarzanAt // 364 tataH prabuddhaH san samyaktvamUlAni dvAdaza-vratAni guru pArzve'GgIcakAra / samyag-dharma lambhAddharSaH saMjAtaH / harSa-bharo'nyadA so'cintayat - mAyA-piyA-sahoyara-pamuhA tu kuNaMti taM na uvayAraM / jaM nikkAraNa-karUNA-paro gurU kuNai jIvANaM // 365 tataH pratyahaM sAdhUnAkArya bhaktyA pakvAnna-pAnAdi pratilAbhayati / vittAdi-yogo / bhAgyAnmilati sarva-siddhi-kara / yataH - kesi pi hoi vittaM, cittaM annesimubhayamannesiM / vittaM cittaM pattaM, tinni vi kesiM ca dhannANaM // 366 tadA bhAvato nara-bhava-sambandhi-bhoga-phalaM karma samupArjat / itazcA'nyadA yat krIDato'sya rAjakumArasya catvAraH puruSA amilan / taiH saha kumAro vArtAlApaM karoti / tad tairuktam - vayaM svabhAgyenaiva jIvanto'trAgatAH smaH / kumAreproktam - kathaM ta AhuH - itaH paJca-yojaneSu vetAlapuraM nagarasatyanAma tAdaza-loka-saMvAsataH zoNitapriyA devii| sA mahiSAdidAtRNAM vAJchitArthAn pUrayati / ati-prauDha-kArye tu nara-bali yAcate / tadarthaM naro mUlyane gRhyate bandigrAhipAzvatoH / vaidiziko balena dhriyate taiH / tatra vayaM gatA ajJAta-deza-grAma-svarUpAH tatratyairlokairdevI-balyarthaM dhriyamANAH / svapara-balena mahAkaSTena lAyyAtrAgatAH / etadAkarNyakumAro dayAparastadvilokanAya tatra gatoH / yAvad devatA-gRhe yAti tAvade kokaM vaideziko dhRtvA snAnaM
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 81 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam kArayitvA kaNThe kaNavIramAlAM datvA kampamAnadeho bhayAddInavadano vardhApanapUrvaM paJcazabdAdhADambareNA''nIyamAno'sti / taM vilApa-karaM dRSTavA kumArazcintayati-dhik tAn pA pino ye svakIya ihaloka-kArye naravadhaM kurvanti / dhik devatva yatra krIDAmAtrakRte jIva dhAtaH kaaraapyte| yataH - savve vi suhakAmI, savve vi, kkhanIraNo jIvA / savve vi jIviya-piyA, savve maraNAu vIhaMti / / 367 ikassa kae niyajIviyassa bahaA ujiiv-koddiio| dukkhe ThavaMti je ke-vi tANa kiM sAsayaM jIaM // 368 tadadya mama pazyanto'sya varAkasya pANA yAsyanti tadA mama kiM kRpAlutA / tena sarva-prakAreNAyaM mayA rakSaNIya eva / iti hRdaye saMpradhArya tenoktam-bho bho enaM naraM muJcata / mAM gRhaNIta / tadAkarNya te vismitAH procuH-aho, pazyataiSa para kArye sva-prANAn tRNamiva . gaNayati / uttamAnAM prakRtireSA / yataH - svAGga dAhe'pi kurvanti, prakAzaM dIpikA-dazAH / lavaNaM dahyate vahnau, para-lokopazAntaye // 369 tathA'pyenaM na muJcAmahe / tato rAjakumArastAn samAkRSya sarvAn trAsayati / tadvandhacchedaM kRtvA taM muJcati / devyagre gatvA-khaGgaM sva-kandhe vAhayati / tAvad devI taM kare dhRtvA prAha-kiM mastakena mama pUjanaM saMdhRtaM / devi tava tuSThi he tave / sA tuSTA / tava sattvena varaM vRnnu| sa Aha-devi, yadi tuSTA'si tadA jIva-hiMsAM naraka-paddhati tyaja / dharma-kathanena / pratibodhitA devI tAM tatyAja / lokA vismita-mAnasAstasya kumArasya prazaMsAM cakruH / tatra bahujIvAnAM prANa-rakSaNaM kRtvA nija-puramAjagAma saH / evaM prAyaH sarvatra jIva-rakSaNa-paro bahuvarSANi zrAvaka-dharma pAlitavAn / prAnte guru-sAkSikaM kSamita-kSAmaNakArAdhanASTAdazapApasthAna-vosiraNa-pUrvamanazanena svamAyuH prapUrya vipannaH, svarga-phala karmAnubhAvato'trojjayinIpuryAM prabhuvatsa-rAja-suto jAto bhavAn / yat tvayA pUrvabhave samyak zraddhA-bhakti-pUrvaM tapaH saMsaptam, pAtrebhyo yatibhyo dAnaM dade teneha te rAjya bhogAvAptiH /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakama kathAsAra sadayavatsa ujjaina ke rAjA prabhuvatsa aura rAnI mahAlakSmI kA putra thA / use dyUta khelane kA vyasana thA / eka samaya usane eka pAgala hAthI ko mArakara usake caMgula se eka garbhavatI brAhmaNa strI ko bacAyA / rAjA ne usake iza zauryapUrNa kArya se prasanna hokara use apanA uttarAdhikArI ghoSita kara diyA / rAjA ke maMtriyone yaha socakara kI unheM rAjakumAra kA anugraha prApta nahIM hogA kyoMki unhoMne rAjakumAra ko pratiSThAna kI rAjakumArI sAvaliMgA ke sAtha vivAha ke samaya use phijula kharca karane se rokA thaa| rAjA ko usake viruddha bhaDakAyA jisase rAjAne use deza se niSkAsita kara diyaa| bhISaNa pradeza se gujarate samaya sadayavatsane sAvaliMgA kI pyAsa bujhAne ke liye apanA khuna dekara pAnI prApta kiyA / vastutaH yaha ujjaina kI adhiSThAi daivI harisiddha dvArA usakI parIkSA lI gaI thI / daivI ne usake isa dhairya se prasanna hokara use eka camatkArI tastarI, pAse tathA eka lohe kA cAkU upahAra ke rUpa meM diyA, jisase vaha dyUta meM tathA yuddha meM ajeya ho gayA thA / yAtrA ke dorAna ve eka ziva mandira meM Aye jahA~ para lIlAvatI, dhAra ke rAjA dharAvIra kI putri sadayavatsa ko pati rUpa meM prApta karane ke liye tapazcaryA kara rahI thii| sadayavatsa ne use svIkAra kara usake sAtha vivAha kara liyaa| kucha samaya vaha dhArA meM rahA tathA bAda meM sAvaliMgA ko usake pitA ke pAsa chor3ane ke liye pratiSThAna calA gyaa| usane lIlAvatI ko vacana diyA ki lauTate samaya vaha use apane sAtha le jaaygaa| eka ghane jaMgala se gujarate hue asakI mulAkAta pA~ca coroM ke eka giroha se huii| coroM ke lalakArane para anake sAtha dyUta khelane para cora usase hAra gye| coroM ne use kucha jAdui upahAra denA cAhA jise usane asvIkRta kara diyaa| coroMne gupta rUpa se usakI zilDa meM lAkhoM rUpaye kI kImata kA ratnajaDita kamarabandha chupA
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam diyA tathA vacana diyA ki jaba kabhI use unakI madada kI AvazyakatA paDe taba vaha avazya aaegeN| sadayavatsa aura sAvaliMgA ne bAda meM vaha sthAna chor3a diyA / Age baDhane para ve eka ujADa nagara meM Aye jahA~ para rAjA nandA ke khajAne kI adhiSThAi daivI anake sAmane prakaTa hui aura use khajAnA denA cAhA kintu usane yaha kaha kara ki prajA ke kahe bagaira vaha use nahIM le sakatA, Age baDha gyaa| pratiSThAna pahu~cakara usane sAvaliMgA ko eka bhATa ke saraMkSaNa meM chor3a diyA aura pratiSThAna kI ora ravAnA ho gayA tAki vahA~ para dyUta khelakara kucha paisA ikaThThA kara sake / jaise hI vaha nagara meM praveza huA usane eka DhUMTha ko dekhA / usane ise apazakuna mAnA / usa vyakti ne use batAyA ki vaha siMhala kA rAjakumAra hai tathA pratiSThAna meM Akara dyUta meM apanA sabhI mAla hAra gayA tathA jaba vaha bAkI rakama adA nahIM kara sakA, taba juAriyoM ne usakI yaha hAlata kara dI / sadayavatsa ne use apanA vizvasanIya dosta banA liyaa| bAda meM ve donoM sUrya devatA ke mandira meM Aye jahA~ para rAjanartakI kAmasenA tathA nagara ke eka vyApArI ke bIca jhagaDA ho rahA thaa| rAjanartakI nagara seTha ke laDake somadatta se usake svapna meM usake sAtha kiye sahasayana ke liye pA~ca sau svarNa mauhare mA~ga rahI thii| bAda meM donoM pakSakAroM ne sadayavatsa ko nirNAyaka ghoSita kiyaa| usane donoM pakSoM ke jhagaDe ko nipaTAte hue nirNaya diyA ki rAjanartakI kI mA~ ko usake dvArA mAMge gaye sikkoM kI darpaNa chabI prastAvita kI jAya / ukta rUpaye usane darpaNa ke sammukha rakha diyA / kAmasenA ko jaba isa bAta kA patA lagA ki eka sundara navayuvaka nagara meM AyA hai taba vaha usase milane mandira meM A gaI / sadayavatsa ko dekhate hI vaha prathama dRSTi meM usa para mohita ho gaI tathA usane usake sammukha mandira meM nRtya kiyA / nRtya itanA tanamaya hokara kiyA ki usase thakakara vahIM gira pdd'ii| rAjavaidhane use batAyA ki use prema roga ho gayA hai| kAmasenA ne sadayavatsa ko apane pAsa rahane ke liye bulaayaa| jaba sadayavatsa ne 'DhUMThA' se usakI rAya pUchI taba usane use nartIkAoM ke hathaMkaDe se sAvadhAna rahane ko kahA / kintu kAmasenA ne 'ThUThA' ko apanI choTI bahina sauMpakara use khuza kara diyaa| bAda meM donoM vahIM rahane lge| isa prakAra unake rahane kI samasyA kA samAdhAna ho gayA / dUsare dina sadayavatsa dyUtazAlA gayA tathA vahA~ para usane kAphI dhana jItA / thor3A dhana usane kAmasenA ko
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakama diyA, thoDA dAna kiyA tathA bace hue dhana se usane sAvaliMgA ke liye maMhage kapaDe aura dUsarI vastue kharIdI / pA~caveM dina sadayavatsa ne kAmasenA kA ghara chor3ane kI taiyArI kI tAki vaha sAvaliMgA ke sAtha kiye gae apane vacana ko purA kara ske| kAmasenA jo ki usake pyAra meM pAgala ho gaI thI use rokane kI koziSa kI / isI daurAna usane usakI DhAla ko khIMcA / isa prakAra DhAla khIMcane se ranoM kI colI jo coroM ne usameM chipAI thI vaha nIce gira pdd'ii| kAmasenA ne use pAsa rakha liyaa| use pahanakara vaha rAjA ke pAsa Ane-jAne lagI / eka dina nagaraseTha ne use dekha liyA aura use patA laga gayA kAmasenA ke pAsa jo colI hai vaha vahI hai jo kucha samaya pUrva usake ghara se corI huI thii| usane rAjA se isakI zikAyata kii| rAjA ke kAphI pUchane ke uparAnta bhI usane usa vyakti kA nAma use nahIM batAyA jisane use vaha upahAra diyA thA / rAjAne use phAMsI kI sajA de dI aura kahA ki use phAMsI ghara kI ora le jAya / kAmasenA kI mA~ ne sadayavatsa ko chUtazAlA se DhU~Dha nikaalaa| usane jAkara kAmasenA ko rAjA ke sipAhiyoM ko dhArAzAhI karake bacA liyA / yaha sunakara somadatta vahA~ pahu~cA / sadayavatsa ne use apanA saMdeza somadatta ko pahu~cAne ko kahA / somadatta ne use rAjA se apane Apako jamAnata para rakhakara chuDA liyaa| sadayavatsa sAvaliMgA se milane gayA jo usake vacana ke anusAra pA~caveM dina nahIM Ane para AtmadAha kI taiyArI kara rahI thii| sadayavatsa ne use kapaDe tathA anya sAmagrI bheMTa kii| dUsare dina vaha phA~sI sthala para lauTa AyA / sadayavatsa ne kahA kI usane kitanI hI coriyAM kI hai| rAjA sadayavatsa ke pAsa vAlI talavAra para apane hastAkSara dekhakara usakI asaliyata pahacAna gyaa| phira bhI sadayavatsa ke parAkrama kI parIkSA lene ke liye usane pacAsa sainikoM kA eka giroha usa para hamalA karane ke liye bhejA / nArada dvArA sUcanA pAne para pA~co coroM kA giroha use bacAne ke sthala para pahu~ca gayA / aura unhoMne sainikoM ko harA diyA / rAjAne apanI hAra svIkAra karalI tathA putrI aura jamAI kA uSmAbharA svAgata kiyaa| zIghra hI sadayavatsa kI mitratA eka brAhmaNa, kSatriya tathA vezya ke sAtha huii| cAroM koI sAhasika kArya karane ke icchuka the| kisI vyakti se yaha sunakara ki tumbA gA~va meM kisI vyApArI kA pitA ke pitA kA zava apane mRtyu ke pazcAt bhI hara dina zmazAna ghATa se usakA zava phira lauTakara AtA hai, vaha usa vyApArI ke laDake se milane usake gA~va gaye jisane isa bAta kI ghoSaNA kara rakhI thI ki jo koI
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana - gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam 85 vyakti usa zava kA dAha saMskAra kara degA use vaha do lAkha rU. inAma degA / unhoMne isa kArya ko karane kA vacana diyaa| saMyogavaza sadayavatsa ne isa kArya meM eka brAhmaNa kI laDakI jise DAkina zarIra meM AtI haiM kA kArya kiyA / cAroM mitra zava ko uThAkara zmazAna le gaye tathA bArI-bArI se vahA~ para paharA denA taya kiyA / rAtrI ke prathama prahara meM jaba brAhmaNa paharA de rahA thA taba eka strIne use nivedana kiyA ki vaha use apane pati taka bhojana pahu~cAne meM usakI madada kare, jise phA~sI ho gaI thI kintu jisake zarIra meM jIvana abhI zeSa hai / brAhmaNa jhuka gayA aura strI usakI pITha para savAra ho gaI / anta meM brAhmaNane use mRtazava kA mA~sa nocakara khAte hue pakar3a liyaa| isake pahale ki vaha strI bhAga jAye brAhmaNane usakA hAtha kATa DAlA / rAtrI ke dUsare prahara meM vezya yuvaka ne bhUtoM ko apanA khAnA pakAte hue dekhaa| pAsa meM hI bAIsa rAjakumAroM ko bA~dhakara rakhA huA thA jinheM bhojana ke rUpa meM ve khAne vAle the| usane bhUtoM para AkramaNa karake unheM chuDA diyA / rAtrI ke tIsare prahara meM kSatriya ne eka rAkSasa ko dekhA jo eka rAjakumArI ko bhagAkara le jA rahA thA / usane rAkSasa ko mArakara rAjakumArI ko chuDA diyA / rAtrI ke cothe prahara meM zava jisa para vetAla ne kabjA kara rakhA thA khar3A ho gayA tathA usane sadayavatsa ko khelane ke liye llkaaraa| apanI bhujA ko lambA karake usane krIDA karane kI vastu rAjamahala se uThAlI / sadayavatsa ne usako dyUta meM harA diyA aura zava kA agnisaMskAra kara diyaa| sadayavatsa ne inAma kI rAzi prApta karane ke liye apane cAroM kAryoM kA sabUta peza kiyaa| prasaMgavaza cUDela usa rAjya kI rAnI niklii| sadayavatsa ke tInoM mitroM ne una tInoM kanyAoM se jinheM unhoMne bacAyA thA, vivAha kara liyA / cAroM mitra bAda meM pratiSThAna loTa gaye / isake uparAnta sadayavatsa pratiSThAna choDakara ujADa rAjya meM gayA tathA use phira se basAkara usa para zAsana karane lagA / sAvaliMgA aura lIlAvatI ko usane pratiSThAna va dhArA se vahA~ para bulA liyaa| samaya ke sAtha una donoM ne eka-eka putra ko janma diyA jo bar3e hokara sundara va suzikSIta yuvA bne| isa bAta kA patA lagane para ki ujjaina ko zatruoM ne ghera liyA hai usane apane laDakoM ko mukAbalA karane ke liye bhejA / unhoMne zatruoM ko parAsta kara diyA / kavitA kA anta prabhuvatsa tathA sadayavatsa ke milane ke sAtha hotA hai /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ ita T. Harmi ant grat sta feer met uit Bulletin d'Etudes Indiennes No. 6, 1988 (pp. 69-91) 8 yahya E34T ETI The Sadravatsa-Katha and Its various Versions in Sanskrit, Prakrit, Apabhramsa, Old Gujarati and Rajasthani. 1. The twenty-eighth chapter of Dhoja's Sriigaraprakasa treats the topic of sending of love-messengers as a part of the treatment of Purvanuraga, the first variety of Vipralambha Stngara. Messengers are classified on the various types of their characteristics. Functionally distinguished messengers include Gardner, Vidusaka, Vita, Pithamarda etc. As an instance of Pithamarda, serving as a love-messenger, Bhoja mentions Dantaka, who is said to serve Sudravatsa in a work called Kamasena-vipralambha'. Raghavan's note on this is as follows : "The examination of the Kathasaritsagara, the Brhatkathamanjari and the Kathakosa have (sic) not produced any fruits in the matter of identifying at least some version of a story with the heroine called Kamasena and a hero called Sudravatsa (?) with a Pithamarda-aid named Dantaka"? Now, we come across several casual literary allusions from the beginning of the eleventh century onwards, to an Apabhramsa romantic tale, which relates to the adventures of a prince called Suddaya, i.e. Sudraka. Moreover, we have several literary compositions in Old gujarati and Rajasthani, which present different versions of that tale. There is also a Sanskrit recast of the earliest known Gujarati version. The tale continues to live to the present day in folk-literary traditions of Gujarat and Rajasthan. In what follows, I shall first note the early references to the story of Suddavaccha and give information about the literary versions of the tale available in Old Gujarati and Rajasthani. This will be
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam 660 followed by a brief summary of the story as we find it in Bhima's Sadayavatsa-vira-prabandha. 2. Vira, an Apabhramsa poet of Malwa, enumerates in the Jambusamicariya (completed in 1020 A.D.) the following four works of his father, the poet Devadatta?. Varamga-cariya (in Paddhaoi metre) ; Suddaya-Vira-Kaha ; Samti-naha-caccari ; Ambadevi-rasaya. None of these works has been recovered so far. Most probably all the four were in Apabhramsa. The themes of these works, except that of the second one, are well-known in the Jain literary tradition. We know of numerous works in Prakrit, Apabhramsa, Sanskrit and Old Gujarati (either in any one of these or in several languages) pertaining to the lives of Vararga, santinatha and Ambadevi. But the Suddaya-Vira-kaha, qualified by Vira as "praised by learned critics for its poetic qualities", is obscure*. 3. Samdesarasaka of Abdala Rahamana (composed probably in the thirteenth century), while describing the city of Mulasthana (i.e. present-day Multan in Eastern Pubjab), refers to the public recitation of the epics, epic tales and popular tales along with performances of dance and opera. Along with the Bharata, the Ramayana and the Nalacarita, we find there mention of Sudavaccha, which is explained in the Sanskrit Tippanaka on the Sardesarasaka as Sudayavaccha-Katha 'the tale of Sudayavaccha'. In the Index to the Samdesarasaka I had suggested that this tale of Sudayavaccha was the same as the popular tale of Sadevasta and Savalimga well-known in the oral tradition and early literature of Gujarat and Rajasthan. The Samdesarasaka reference establishes its currency in the Pubjab region. Further, Padumavata of Jayasi (17th Century) refers to a tale of Sadaivaccha and Mughdhavati. If this tale was the same as (or a version of) the Sudavaccha, its currency in other regions also is indicated. 4. Another reference to the tale of Suddaya or Sudavaccha
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakama sheds some light on the general character of that tale. In the Apabhramsa poem Sudamsanacariya completed in 1044 A.D., Nayanandin extols the biography of Sudarsana in the following terms : Ramo Siya-vioya-soya-vihuram sampattu Ramayane jada Pandava Dhayarattha sadadam gottamkali Bharahe dela-kodiya-cora-rajja-nirada ahasida suddhae no ekam pi Sudamsanassa caride dosam samubbhasidam (6). The text of the third line here seems to be corrupt in a few places, and its interpretation presents difficulties. But the meaning of the rest is quite clear. The poet says : The Ramayana story is not enjoyable because of the sufferings of Sita due to separation. The Bharata story is marred by the constant family feud of the Pandavas and the Kauravas. As against these narratives, the life-story of Sudamsana cannot be alleged to have a single fault. In the case of the third line, we have several variant readings : tanta for deda ; koliya for kodiya; suddae for suddhae. Helped by them and in the light of the plot of the tale as known to us from the Sadayavatsa-vira-prabandha of Bhima (see below) we can restore the line as follows : tenta-koliya-cora-rajju (?) nirada ahasida Suddniae "In the Sudraka (narrative) the story deals with (disreputable places and episodes involving) gambling dens, Kolis, thieves and police-guards". tenta = dyatasthana : see R. N. Shriyan, A Critical study of Mahapurana of Puspadanta. (Ahmedabad, 1969) where various occurrences of tenta are noted and discussed (entries 999 and 1000); koliya = kaulika, "a person of that caste of lower social rank" ; cora-rajju = coroddha-ramika : corarajjuka is used by Kautilya in the sense of "a police-officer".
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam The author of the tippana on this verse in the Sudarsanacariya, faced with wrong readings, has offered fanciful interpretations. He reads gomakala for gotramkali in the second line and explains it as rajyabhrastah. The third line is construed with the second line and so, dedakodiya is explained in Gujarati as dhedhavada ni kodi havi! Bharate : "In the Mahabharata there was the climax of (quarreling), characteristic of a settlement of untouchables (dheNha)". The gloss on suddhae is also confused : vacchasudaye sastre. It should be suddaya-vacche and it was not a sastra. Jain, the editor of the Sudarsana-cariu, wrongly thought that the name of the work was Suddhaya. Paramanand Jain Shastri too failed to make out the name and has vaguely rendered suddaya as lokasastra'. In the verse cited above, Nayanandin points out that the life of Sudarsana is free from the blemishes that mark the three very famous and popular narratives and hence that it is superior to all of them. 5. In the Sayala-vihi-vihana-kavva, another Apabhramsa poem by Nayanandin, we get another important reference to the story of Sadravatsa. In the opening portion of the poem, while describing the circumstances under which the poet was urged to undertake its writing, he incidentally touches upon the historical glory of Dhara where the poet carried out his literary activity. He mentions great kings of yore who ruled over Dhara : jahim Vaccharau punu Puhaivatthu, huntau puhaisaru Sadavatthu, hoeppinu Vatthae (?) Harimadeu (?) mandaliu Vikramaiccu jau. Here, puhaivatthu, sudavatthu, vatthae, and harimadeu are respectively to be corrected as puhaivacchu, suddavacchu, pacchae and harisadeu. The kings mentioned are Vatsaraja, Psthvivatsa, Sadravatsa, Harsadeva and Vikramaditya.
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa- kathAnakam Here Prthvivatsa and Sudravatsa are mentioned as famous past rulers of Dhara. In the Old Gujarati version of the tale, the names of the hero and his father are given in various forms, but Suddavaccha and Pahuvaccha (i.e. Sudravatsa and Prabhuvatsa) are the earliest. This point is discussed further below. Secondly, Suddavaecha in that poem marries a princess of Dhara and later on becomes the ruler of that city. 90 6. Thus two Apabhramsa poets of the eleventh century, who lived in Dhara, are quite familiar with the story of Sudravatsa and one of them actually wrote a narrative poem having a plot based on that story. They flourished in the time of king Bhoja, who alludes in his Srngaraprakasa to some characters of that story. All these references point to the great popularity of this tale in the Malwa region in the tenth and eleventh century, and this is selfexplanatory, in view of the fact (as we shall see) that the hero was a prince of Ujjayini and Dhara. The characters alluded to in Bhoja's reference noted at the beginning of this paper, viz. Dantaka (?), Sudravatsa and Kamasena, actually figure in the Sadayavatsaviraprabandha of Bhima, and the episode itself mentioned in the Srigara-prakasa can be exactly identified in that work. 7. The Sadayavatsa-Vira-Prabandha (further here referred to as SVP) was composed c. 1400 A.D.9. Regarding the extent of the text there is considerable variation among the manuscripts. The work has round about seven hundred verses (730 if we go by the printed text). The work is mostly composed in the Caupai and Duha metres, but numerous other metres also are used for variation, etc. Besides there are some thirty-four Gathas in Prakrit. It is obvious that at least some of these Gathas were borrowed from some early-Prakrit version of the tale, as mostly they repeat in short what is said in the preceding Old Gujarati verses1o. The tale narrates the loves and adventures of Sudavaccha, who was a Prince of Ujjayini and son-in-law of Salivahana, the
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam ruler of Pratisthana. Rescuing a woman from a mast elephat, machinations of a minister, exile, wanderings in strange countries, princesses pining for the hero, omens and portents, helpful robbers, goddesses, hunchbacks, courtesans, battles, wrestlers, goblins, witches, cemeteries, deserted cities and all the rest of the hot romantic stuff, and numerous well-known motifs fill up the tale. 8. The following is a brief outline of the story according to Bhima. Sudayavatsa (S.) was the son of king Prabhuvatsa and queen Mahalaksmi, ruling at Ujjayini. He was a gambling addict. Once he rescued a pregnant Brahmin girl from the clutches of the Royal elephant which had gone mad, by killing it. The king appointed him as heir-apparent in appreciation of this act of bravery. But the minister of the king, fearing to lose the favour of the prince because he had earlier restrained him from spending liberally at the time of his marriage with Savalimga, the princess of Pratisthana, succeeded in turning the king against S., whom he ordered to leave the kingdom. Savalimga accopanied S. in exile. Passing through a dreary tract, S. procured water to the thirsty Savalimga by offering his blood in exchange. But this turned out to be just a test devised by Harisiddhi, the presiding divinity of Ujjayini. Mightily pleased with his fortitude, she gifted him miraculous dice and cowries and a steel-knife, which made him invincible in gambling games and battles. Resuming their journey, they came to a temple of Siva where Lilavati, the daughter of king Dharavira ruling at Dhara, was practising penance to obtain S. as her husband. S. accepted her. The marriage was celebrated. S. stayed at Dhara for a few days. Then he left for Pratisthana to deposit Savalimga at her father's house. He promised to take Lilavati with him on the return journey. While passing through a dense forest, S. met a band of five thieves in a den. In a challenge game of gambling they lost against
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakama him. S. declined their offer of magic gifts. So the thieves clandestinely inserted in his shield a jewelled bodice worth a million and promised to go to his help when remembered in a critical situation. S. and Savalimga left that place. Proceeding further they came across a deserted city, where the presiding deity of the buried treasures of king Nanda of yore appeared before S. and offered him the treasures. But unwilling to take possession of the treasures without offering ceremonial worship, S. moved on and reached the precincts of Pratisthana. He left Savalimga in charge of a bard there, and proceeded towards Pratisthana to procure funds through gambling. As he entered the city gate he chanced to see a fellow with hands, nose and ears maimed. He took this to be an evil omen, but that Thumtha introduced himself as the prince of Simhala. He lost all his money at gambling during his visit to Pratisthana and having failed to pay dues, he was maimed by the gamblers. S. accepted him as his trusted companion. The pair arrived at the temple of the Sun-god, where a dispute raged between the Royal Courtesan Kamasena and a city merchant. Kamasena was demanding five hundred gold coins from the merchant's son Somadatta as the charge for cohabiting with her in her dream! The disputing parties appointed S. as the arbiter. He resolved the dispute by offering to the courtesan's mother the mirror-image of the demanded amount. The amount was piled in front of a mirror. Kamasena, receiving report of the arrival of an attractive noble young man, came to the temple. She was lovestriken at the first sight. She gave a dance-performance at the temple with such intensity that she collapsed with exhaustion. The royal physician diagnosed her ailment as love-affliction. Kamasena invited S. to stay with her. When S. sought Thumtha's advice in this matter, the latter warned him about the viles of prostitutes. But Kamasena won over Thumtha by offering him the services of her younger sister. So they accepted Kamasena's proposal which solved
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana - gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam 93 S.'s boarding problem. Next day, S. went to the gambling house and won huge sums from expert gamblers. He presented a part of the win to Kamasena, distributed another part in charity to all and sundry, and with the rest he purchased costliest garments and toiletries for Savalimga. On the fifth day, S. prepared to leave Kamasena's residence, to keep his promise to Savalimga. Kamasena, madly in love with him, tried to detain him by pulling his shield. The jewelled bodice that was smuggled in the shield-cover by the thieves dropped down. Kamasena kept it as a parting gift. Shortly, wearing it she started to attend upon the king. On her way, she was seen by the city mayor, who, identifying her bodice as one which was stolen from his house some time back, lodged a complaint with the king. On being questioned by the king, Kamasena did not reveal the indentity of the person who had gifted her the bodice. She was ordered to be executed, and taken to the execution ground. Her mother traced S. at the gambling house. S. rushed to Kamasena's help, freed her and put to rout the city guards. Hearing about this Somadatta reached there. S. requested him to take his message to Savalimga. Somadatta secured from the king S.'s release by pledging himself as the hostage. S. visited Savalimga, who on failure of S.'s return by the promised fifth day, was on the point of immolating hereself on a burning pyre. S. presented her with clothes and toiletries. Next morning he returend to the execution ground. S. boasted of having committed many thefts. The king discovered S.'s identity by examining a sword bearing the latter's signature (the sword was procured from the courtesan-. But to test S's prowess the king sent an army to attack S. A band of fifty two crack heroes mounted an attack. The five thieves informed by Narada rated to S.'s help and overpowered the attackers. The king acknowledged his defeat. He warmly welcomed his son-in-law and daughter. Shortly, S. struck up friendship with a Brahmin, a Vaisya
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakama and a Ksatriya. The four were looking out for adventures. Hearing about a mystery of the corpse of a merchant's father in the city of Tumba that kept returning every day from the cemetery, the four friends went to the merchant, who was prepared to offer two lakhs to anyone who would accomplish cremation of the corpse. They undertook the task. Incidentally S. exorcized a Brahmin's daughter possessed by a sakrini. The four friends carried the corpse to the cremation ground and decided to guard it by turn. When the Brahmin was on duty in the first watch of the night, a woman requested him for help to reach the food brought by her to her husband, who was hanged but life was still lingering in him. The Brahmin bent down and the woman mounted on his back. Eventually she was caught gobbling raw flesh from the hanging body. The Brahmin cut off the witch's hand before she escaped. During the second watch, the Vaisya saw a bunch of ghosts cooking their dinner. Nearby twenty-two princes were kept bound for being served as dessert. He assailed the ghosts and released the princes. During the third watch, the Ksatriya saw a Raksasa abducting a princess. He killed him and freed the princess. During the fourth watch, the corpse, occupied by a Vetala stood up and challenged S. to a gambling match. Extending his arm, he got the game from the royal palace. He was defeated at the game by S. who then cremated the corpse. S. produced four proofs of their carrying out the assigned task successfully to claim the stipulated reward. Incidentally the witch was identified as the queen of that city. S.'s three friends were married to the three girls saved or offered as reward. The four friends returned to Pratisthana. Thereafter S. left Pratisthana, reached the deserted city, which he rehabilitated and governed. Savalinga and Lilavati were called there from Pratisthana and Dhara. In course of time each of them gave birth to a son, both of whom grew up as accomplished young men. On receiving news that Ujjayini was surrounded by
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana - gaNi-kRtaM sadrayavatsa - kathAnakam 95 enemy forces, S. commissioned his sons for its defence. They put the hostile forces to rout. The poem ends with the happy reunion of Prabhuvatsa and Sadayavatsa. 9. From this summary, it will be seen that the episode and characters alluded to in the Srigaraprakasa reference cited above, actually occur in this story. In the Srngaraprakasa reference the name of the Pithamarda is given as Dantaka. It is a wrong reading resulting from some scribe misreading tumtaka as damtaka. tumta is noted by Hemacandra at Desinamamala IV. 3 in the sense of 'having the hands cut off (chinna-hasta) (For New Indo-Aryan derivatives see R.L. Turner A Comparative Dictionary of Indo-Aryan Languages, entry no. 5698). In Bhima's text he is called thumtha, because Gujarati has the base-form thutha corresponding to the Pk. form tumta (For thuttha-, thuntha etc. see Turner's dictonary, entry no. 5506). The Simhala prince is nicknamed nuntaka because the gamblers had cut off his hands for not paying them the gambling dues (Sadayavatsavira-prabandha, vv. 436, 442). 10. The name of the hero appears in various forms in SVP: Sadayavatsa, Sudayavatsa, Sadayavaccha, Sudavaccha, Sadaya, Sudaya, Sudau (Suda) and Suddha. Sudau (Suda) occurs quite frequently. The form Sudda (Suddaya) is historically earlier than the others. It is found in some of the Prakrit Gathas and Vastu stanzas in the SVP. Suddayavira (or *vaccha) changed to Sudayavira and finally became Sadayavira (or Sadayavatsa). As noted earlier, in the Samdesarasaka (v. 44) the tale is referred to as Sudavaccha (v.l. Sudayavaccha). 11. As noted previously (SS 3-4), Devadatta's poem was called Suddaya-vira-kaha. Similarly the title of Bhima's poem is Sadayavatsavira-prabandha. As will be seen from the summary given above, it is patently a tale of adventures and heroism. And in SVP. itself, the princess Lilavati introduces herself as the daughter
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakama of Dharavira, sister's daughter of Naravira and desirous of marrying Sadayavatsa-vira. It is first expressed in the following, possibly borrowed Prakrit gatha: Dharavira-rau(? ya) dhua, muhusale mujjha rau nara-viro varavira-Sadayavaccho (ccham) vanchum siva pujjiya (ayi) sahie(?) (SVP vs. 244) The same idea is repeated in a doha further in the text : vira maharan maulau, tata vaditau vira / vira-mani Sodau varam, kai davi daham sarira // (SVP vs. 249) 12. There is also a Sanskrit version of the tale in prose and verse called Sadayavatsa-katha, prepared by Harsavardhana gani in 1471. It is a Jain recast of SVP, with several new tales emboxed and hundreds of Sanskrit, Prakrit, Apabhramsa and Old Gujarati Subhasitas, taken from the traditional store-house, scattered all over the text. This is edited here for the first-time. Later on the tale of Sadayavatsa and Savalimga underwent such development and alteration as to become altogether a different tale. This new version of the tale is represented in the Sadayavatsa-Savadlimga-Caupai of Kesava Muni alias Kirtivardhana, which was completed in 1623 A.D. Another such work of unknown authorship and date, but linguistically assignable to the seventeenth century is called Sadayavaccha-Savalimgi-Panigrahana Caupai. Both these works have been given in the appendix by Manjulal Majmudar in his edition of Bhima's poem. Agarchand Nahta has given us a survey of different early and late versions of the tale current in Rajasthan and Gujarat". 13. There is one more reference to the tale of Suddaya, once again from an Apabhramsa poet. And if this tale is the same
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam as the one we are considering here then the date of the earliest literary composition about the adventures of Suddaya can be shifted back by a century. The reference concerns the great Apabhramsa poet Svayambhudeva, the author of the epics Paumacariya and the Ritthanemicariya. In the latter work, we find the following verse, which expresses exhaustion on the part of the poet after continuous life-long literary activity!?. kaana Pomacariyam Suddhayacariyam ca guna-gan'azghaviyam Harivamsa-moha-harane Sarassai sudhiya-deha-vva The poet here says that after having composed the Paumacariya and the Suddayacariya full of literary merits, his Sarasvati (literary powers) seems to have become exhausted in the present task of clearing delusions regarding the Harivamsa narrative!). Here it is quite likely that Svayambhu's Suddayacariya was a poem dealing with the tale of Suddayavira. Of course we cannot be definite about this as Pk. Ap. Suddaya stands also for Sk. Sadraka and we have references to several Sadraka-kathas composed in Prakrit and Apabhramsa!. But is should be noted that Svayambhu has composed works on Ramayana and Mahabharata and his third work Suddayacariya might have handled the popular tale of Suddaya. We have already taken note of two Apabhramsa poets, Nayanandin and Abdala Rahamana, talking about the Ramayana, the Mahabharata and the Suddaya tale in the same breath. * 14. The sources and precedents of the Sudravatsa tale remain to be investigated. We may point out here some significant parallels to a few of its episodes and motifs. The episode of a courtesan demanding fee from a merchant's son for dream enjoyment occurs in the Punyavanta-jataka which is given in the Mahavastu (ed. Senart, 1897, third part, p. 33-41). That story occurs elsewhere also in Buddhist and later non-Buddhist literatures. In the Jataka version the courtesan's claim is more plausible in that
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam it was made on the basis of the dream of the merchant's son and not of the courtesan herself. The dispute is resolved by a similar stratagem". The motif of accusation of theft due to a stolen costly article found in possession of the innocent hero (Sudravatsa accused of the theft of the jewelled bodice), is found in the story of Sridatta and Mtgankavati in the eighth Taranga of the Kathasaritsagara, wherein Sridatta has to face execution for possessing a stolen necklace which he had found tied at the end of an upper garment he accidently got from a lake, where it was thrown by some thieves. The episodes of undertaking to burn a dead body and a witch caught while she was deceitfully gobbling lumps of flesh torn from a hanging man occur in the interesting tale of Bhavartika, in the emboxed story of Amaradatta and Mitrananda that was narrated by Bhavattika in the third watch of the night!6. Corresponding to the four incidents that occur during the four watches of the night to each of the four friends keeping a guard on the dead body in the SVP narrative, we have in the story of Amaradatta and Mitrananda four fabricated episodes connected with the four watches of the night (attack from a hoard of jackals, from a band of Pisacas, from a group of Dakinis and from the goddess of pestilence, narrated by Mitrananda. The last of these latter episodes presents a close parallel to the incident of the fourth watch in SVP)'?. The earliest known version of that motif is found in the story of Nitambavati occurring in the sixth Ucchrvasa of Dandin's Dasakumara-carita. We get another version in the first tale of the Vetalapancavinsati included in the Kashmirian versions of the Brhatkatha and existing also as an independent collection in Sanskrit with renderings and adaptations in regional languages of India. Penzer has noted various western versions of the motif deriv
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam 99 ing from the Arabian Nights which itself is based on the version that occurs in Seven Vazirs, the Arabic version of the Book of Sindibad! 15. The text in which Sudravatsa, and Tuntaka are said to figure is mentioned by Bhoja as Kamasena-vipralambha. But the references and the works we have discussed consistently refer to the tale by the name of the hero : Suddavaccha-vira-cariya, Sadayavatsa-vira-prabandha, Suddavaccha, Suddaya etc. So it seems that the work referred to by Bhoja was possibly a composition based on the love-affair between Sudravatsa and Kamasena. Bhoja has referred to another similarly titled work : Irsyalu-vipralambha''. Moreover a work cited by Bhoja as a Rasakanka is identified by Raghavan as the Radha-vipralambha of Bhejjala, on the basis of Abhinavagupta's references20. This fact makes it likely that Kamasena-vipralambha was the title of the full work, possibly a dramatic type. On the other hand, from the SP. reference like Karpurikalabha, Kalingasenalabha etc. which are names of sections of the BIhatkatha version known to Bhoja?!, and not titles of complete works, we see that Bhoja sometimes gave reference to a section only of a work wherein the episode, character etc. he wanted to illustrate figures. In that case Kamasena-vipralambha can be taken to refer to a particular section or episode in the SudravatsaKatha, known to Bhoja. NOTES This is a revised and expanded version of my paper entitled "Suddayacariya, a lost romantic tale in Apabhramsa" which was published in the Proceedings of the Seminar on Prakrit Studies (1973), ed. by K.R. Chandra, Ahmedabad, 1978 (L.D. Series 70), 24-27. Later on it has been included in my collection 'Indological Studey Vol. 1, 1993. 1. 1978, pithamarddah dantakah sudravatsasya kamasena-vipralambhe (Sengaraprakasa, p. 909). 2. Bhoja's Sgrgaraprakasa, p. 826.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakama 3. Jambusamicaria of Virakavi edited by V.P. Jain, 1968, Samdhi 1, Kadavaka 4 ; also Introduction, pp. 11. 14. 4. Hence Kochad (Apabhraisa-sahitya, 1956, p. 148), has missed it. Paramanand Jain Shastri (Jain-Grantha-Prasasti-Samgraha, Part-2, 1963, Introduction, p. 59, text p. 6, Index, p. 165) has misunderstood it as Vira-kaha- V.P. Jain has either simply mentioned it (loc., cit. Index, p. 386) without any comment or has rendered it incor rectly and with a query as "Suddayavira-katha ?". 5. Sardesarasaka, edited by Jinavijaya Muni , 1946, verse 43.44. 6. Sudamsanacariya of Nayanandin, edited by Hiralal Jain, 1970, Sardhi 2, verse 2 in the opening. 7. Jain-Grantha-Prasasti-Samgraha, Part 2. Delhi, 1963, Introduction, p. 48. 8. Jain-Grantha-Prasasti-Samgraha, text, p. 26. 9. Sadayavatsa-vira-prabhandha (= SVP) edited by Manjulal Majmudar, Bikaner, 1960. 10. It may be also noted in this connection that the Gathas at v. 180 and 181 are the same as Vajjalagga 54 and 51 respectively with a few variants. 11. "Sadayavatsa-savalimga-ki prem-katha", Rajasthana-bharati, 3, 1. See also H.C. Bhayani, Anusamdhan (in Gujarati), 1972, pp. 241-243. 12. Paumacariya of Svayambhu, edited by H.C. Bhayani : Part-I. Bombay, 1952, Introduction, pp. 28, 43-45. 125 (v. 65). 13. The poet expired sometime after he wrote this. The remaining por tion of the epic was completed by his son Tribhuvana. See Paumacariya, Part-I, Introduction pp. 44-45. 14. V. Raghavan, Bhoja's Srgaraprakasa, 1963, pp. 624, 819, 820. H.C. Bhayani, "About the Language of the Sadrakakatha". JOI (B) 18, 1969, p. 316. 15. In Caritraratna-gani's Danapradipa (1443 A.D.), we have another version of this episode (in the story of Siddhidatta and Dhanadatta figuring as a part of the account of the previous incarnation of king
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSavardhana-gaNi-kRtaM sadayavatsa-kathAnakam 101 Ratnapala), in which the trickster is a merchant and the victim is a courtesan. See H.C. Bhayani, Sodh ane Svadhyay (in Gujarati), 1965, pp. 224-230. 16. Muni Punyavijay (ed.), Akhyanaka-manikosa-vrtti by Amradeva suri (1134 A.D.), Bhavattika-Akhyana, pp. 193-218; for the episode referred to above see verses 408-439. 17. There are numerous versions of the story of Amaradatta and Mitrananda in Prakrit, Old Gujarati etc. 18. Tawney and Penzer, The Ocean of Story. Reprint, Delhi, 1968. Vol. II, 251-261. 19. Raghavan, op. cit., 827. 20. Raghavan, op. cit., 889-891. 21. Raghavan, op. cit., 839ff.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dr. Pritam Singhve has been researching in Jainology. She is auther of several works like 'Hindi Jain Sahitya mein Krishna Ka Svarup-vikas.' 'Samatvayog : Ek Samanvay Dristi' 'Anekanta-vada as the basis of Equanimity, Tranquality and Synthesis of Opposite-Viewpoits'. 'Anupeha, and Anamda.
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( Parsva International Series 1. bArahakkhara-kakka of mahAcaMdra muni 1997 Ed. H. C. Bhayani, Pritam Singhvi 2. gAthAmaMjarI Ed. H. C. Bhayani 1998 3. dohANapehA Pritam Singhvi 1998 anekAntavAda : Pritam Singhvi 5. sadayavatsa-kathAnaka of Harsavardhanagani 1999 Ed. Pritam Singhvi ANaMdA of AnaMdatilaka 1999 Ed. H. C. Bhayani, Pritam Singhvi. 7. dohApAhuDa 1999 Ed. H. C. Bhayani, R. M. Shah, Pritam Singhvi