Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ merI mevADyAtrA munirAja zrI vidyAkjiyajI / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI vijayadharmasUri jaina graMthamAlA pu. 33. A . merI mevAr3ayAtrA lekhaka: munirAja zrI vidyAvijayajI / bIra saM. 2462. dharma saM. 14 vi. saM. 1992 mUlyaH 0-3-0 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ : prakAzaka : dIpacaMda bAMThiyA maMtrI, zrI vijayadharmasUri jaina graMthamAlA choTA sarAphA, ujjaina / prathama saMskaraNa 1000 : mudraka : dhIrajalAla TAkarazI zAha jyoti mudraNAlaya, pADApola sAme, gAMdhIroDa, ahamadAbAda. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ sva. zrI vijayadharmasUri mahArAja.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya-sUcI * viSaya 1 bhAratavarSa meM mevADa kA bejoDa sthAna 2 mevAr3apraveza 3 udayapura 1 rAjya kI vizeSatA 4 rAjya ke sAtha jainoM kA sambandha 5 udayapura ke jainoM kI vartamAna sthiti 6 udayapura kI saMsthAeM 1 vidyAbhavana 2 rAjasthAna mahilA vidyAlaya 3 jaina saMsthAe~ 4 sarakArI saMsthAe~ 5 Ayurveda sevAzrama 7 mevAr3a ke hindutIrtha 8 mevADa kI jaina paMcatIrthI 9 udayapura ke maMdira 70 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya 10 mevADa ke uttara-pazcima pradeza meM ... 1 bhramaNa aura usase lAbha ... 2 camAroM kA jaina dharma svIkAra 3 mandira aura unakI sthiti 4 AraNI kI pratiSTA 5 majherA jaina gurukula. 6 bArahapaMthiyoM aura terahapaMthiyoM meM antara 7 adhikAriyoM kA sahayoga 8 amara AtmA lallubhAI 11 udayapura kI mahAsabhA se12 upasaMhAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ do baateN| pustaka svayaM 'prastAvanA' svarUpa hone se, isake liye svataMtra 'prastAvanA' kI AvazyakatA nahIM hai| tathApi aise 'bhramaNavRttAntoM' kI AvazyakatA ke viSaya meM do bAteM' likhanI jarUrI hai| 'bhramaNavRttAnta' yaha bhI itihAsa kA pradhAna aMga hai / yahI kAraNa hai, ki prAcIna samaya meM 'bhAratabhramaNa ke liye AnevAle conI evaM anyAnyadezIya musAphiroM kI pustakeM Aja bhAratIya itivRtta ke liye pramANabhuta mAnI jAtI haiN| kisI bhI deza ke tatkAlIna razma-rIvAjoM, rAjakIya evaM pranAkIya paristhiti, sAmAjika evaM dhArmika rUDhiyA~-ityAdi kaI bAtoM kA patA aise bhramaNavRttAntoM se milatA hai| aise 'bhramaNavRttAnta' na kevala gRhastha ho likhate the, janasAdhuoM meM mI likhane kA rivAja adhika thaa| bahudhA ve, aise vRttAnta padya meM-rAsAoM ke tora para likhate the| jaina pustaka-bhaMDAroM meM aise vRttAnta seMkaDoM kI saMkhyA meM pAye jAte haiM / jaina sAdhuoM ke likhe hue ve vRttAnta bhAratavarSa ke itihAsa meM adhika prAmANika mAne jAte haiN| isake do kAraNa haiM: 1 jainasAdhu kI paricaryA hI aisI haiM, jisase kisI bhI deza kI saccI sthiti kA parijJAna unako hotA hai| jaise Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ choTe bar3e sabhI grAmoM meM paidala vihAra karanA, garIba aura zrImaMta sabhI ke gharo meM bhikSArtha jAnA, choTe bar3e sabhI logoM ke paricaya meM AnA, tathA rAjA aura prajA-sabhI kA kalyANa cAhate hue dharmopadeza denA vagairaha / 2 jainasAdhu sarvathA tyAgI hote haiN| unheM kisI cIna kA lobha yA AkAMkSA nahIM rhtii| ve svArtharahita hone ke kAraNa saccI saccI bAta likha aura kaha sakate haiN| ina kAraNoM se jainasAdhu dvArA likhA huA 'vRttAnta' vizeSa prAmANika aura AdaraNIya mAnA jAtA hai| kisI bhI deza kA itihAsa taddezavAsI loga itanA satya nahIM likha sakate haiM jitanA bAhara kA darzaka likha sakatA hai| aura usameM khAsa kara ke dezI riyAsatoM kI prajA kI sthiti to kucha vicitra hI hotI hai| isI liye bhAratavarSa kI eka bar3I riyAsata ke mahArAjA aksara kahA karate the, ki 'bAhara ke loga mere rAjya meM aaveN| khUba sUkSmatA se pratyeka bAtoM kA nirIkSaNa kara, aura phira ve apanA saccA abhiprAya pragaTa kreN| mujhe isase bar3I khuzI hogI / maiM apane doSoM ko samajha skuuNgaa| apane rAjya meM rahI huI truTiyoM ko dUra kara skuuNgaa|' kitane uttama vicAra! vastutaH saccA itihAsa vahI hai jo kisI taTastha lekhaka dvArA likhA gayA ho, aura DhAla kI donoM bAjUoM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ ko dekhakara ke likhA gayA ho| cAhe vaha itihAsa-vaha vRttAnta kisI deza kA, kisI samAja kA, kisI rAjya kA yA dharma kA hI kyoM na ho| nidAna ese 'bhramaNavRttAntoM' meM to donoM tarapha kA ullekha karanA atyanta Avazyaka hai| 'bhramaNa' kA mAnI hI yaha hai ki jisameM sukha-duHkha, AnaMda-kheda, anukUlatA - pratikUlatA donoM kA sAmanA ho / kisI deza ke bhramaNa meM jo jo bAteM takalIpheAM kI ho, ve bhI yadi na dikhAI jAe~, aura kArA lAbha hI lAbha-AnaMda hI AnaMda, aura sukha sAdhanoM kI zreSThatA hI batAyI jAya, to na vaha 'bhramaNa vRttAnta' saccA kahA jA sakatA hai, aura na prAmANika mAnA jA sakatA hai| balki vaha to eka prakAra kA dhokhA hai| sAhitya ke par3hanevAle aura samajhadAra mahAnubhAva to isa bAta ko acchI taraha se samajha sakate haiN| parantu jinakA sAhitya se koI sambandha nahoM, ve Upara Upara se paDhane se athavA anya kisI ke baragalAne se ekadama bhar3aka jAte haiN| aura bAteM karane laga jAte haiM ki dekhA, isameM kaisI burAi likhI hai, parantu ve becAre usa bAta ko na dekha sakate haiM aura na samajha sakate haiM ki truTiyoM ke sAtha meM utkRSTatA kitanI dikhalAyI gayI hai ? aura truTiyoM kA dikhalAnA, kisI cIna ke guNoM kI utkRSTatA ko kitanA dRDha karanevAlA hotA hai ? sAhitya ko nahIM samajhane vAle aura azikSita logoM meM koI galataphahamI ho jAya, yaha to kSantavya ho sakatI hai parantu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaba acche par3he likhe aura samajhadAra manuSya bhI kisI kAraNa se apane dila meM galataphahamI ko sthAna de dete haiM, taba to bar3A hI Azcarya aura duHkha hotA hai / 'mevAr3a' deza kA vihAra, vAkai meM hama jaise jaina sAdhuoM ke liye takalIphoM kA sthAna jarUra hai| aisI takalIphoM ko uThAnevAle kisI prAcIna musAphira ne mevAr3a ke liye kucha vRttAnta kavitA meM likhA hai, jisa ke kucha namUne maiMne diye haiM / dUsarI tarapha se dekhA jAya to mevAr3a devabhUmi hai, mevAr3a tIrthasthAna hai / mevAr3a ko bhakti, mevAr3a kI saralatA aura mevAr3a meM vicarane se honevAle lAbha - inake Age ve takalIpheM kisI hisAba kI nahIM haiM / aura yahI bAta maiMne sthAna sthAna para dikhalAyI hai / mevAr3a bhAratavarSa kA sabase zreSTha, manohara aura itihAsa kA bejoDa sthAna hai, isakA bhI ullekha maiMna kaI jagaha kiyA hai| aura isI kAraNa se hamAre munirAjoM ko mevAr3a meM vicarane ke liye maiMne sthAna sthAna para apIla kI hai, jora diyA hai aura anurodha mI kiyA hai / udayapura meM vIsa varSa ke pUrva zrI gurudeva kI sevA meM caturmAsa kiyA thA, tatpazcAt yaha dUsarA caturmAsa thA / maiMne yaha caturmAsa, mere mAnanIya AtmabaMdhu zAntamUrti, itihAsa tattvavetA munirAjazrI jayantavijayajI, nyAya - sAhityatIrtha munizrI himAMzuvijayajI tathA gurubhaktiparAyaNa munizrI vizA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ lavijayajI ke sAtha kiyA thaa| udayapura ke zrIsaMgha ne hamalogoM kI bhakti karane meM tathA jainadharma kI prabhAvanA karane meM tana, mana aura dhana kA jo vyaya kiyA hai, vaha prazaMsanIya aura anumodanIya hai / zrI saMgha ke utsAha, udAratA aura prayatna kA hI pariNAma thA ki isa caturmAsa meM anekoM pablika vyAkhyAna hue, jisameM resiDeMTa se lekara bar3e bar3e AphisaroM kA tathA hindU-musalamAna sabhI janatA kA hajAroM kI saMkhyA meM lAbha lenA huA thaa| zrI mahArANAjI sA0 kI do daphe mulAkAta lekara dharmopadeza sunAyA gayA thaa| gurudeva zrI vijayadharmasUri mahArAja kA nirvANatithi utsava abhUtapUrva huA thA, evaM jainazvetAmbara mahAsabhA kI sthApanA bhI huii| ityAdi anekoM kArya sucAru rUpase hue the| udayapura ke zrIsaMgha kI bhakti, udAratA aura zAsana prema ke viSaya meM bhI mUlalekha meM bahuta kucha likha cukA huuN| caturmAsa ke pazcAt mI mevAr3a ke uttara-pazcima pradeza meM do-DhAI mahinoM taka vicarane kA aura vahA~ kI sthiti kA abhyAsa karate hue, usa tarapha kI prajA ko dharmopadeza dene kA jo saubhAgya prApta huA, yaha mI udayapura ke zrI saMgha kI vyavasthA aura prayatna kA hI pariNAma thA / isameM khAsa kara ke seTha rozanalAlajI sA. catura, zrImAn motIlAlajI sA. voharA, zrIyuta kArUlAlajI sA. koThArI, bhAI manoharalAlajI catura ema, e. ela ela. bI., bhAI hamIralAlajI mUraDiyA bI. e. ela ela. bI., zrIyuta ambAlAlajI sA. dosI, zrImAn bha~varalAlajI (motIlAlajI sA. ke putra) siMgaTavADiyA, zrIyuta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ khyAlilAlajI dalAla, zrImAn nathamalajI dalAla, bhAI vIracandajI sIroyA, zrIyuta phatehalAlajI manAvata, zrIyuta kArUlAlajI mAravADI, bhAI gokulacandajI rAjanagara vAle, bhAI bha~varalAlajI siMgaTavADiyA ityAdi mahAnubhAvoM kI preraNA aura prayatna vizeSa sarAhanIya the, isaliye ve dhanyavAda ke pAtra haiN| zrImAn yativarya anupacandajI RSijI ko bhI maiM nahIM bhUla sakatA hU~, jinhoMne sAre caturmAsa meM hamArI hArdika bhakti karane ke atirikta mevAr3a ke vihAra meM bhI kaI dinoM taka hamAre sAtha raha kara sahayoga diyA thaa| 'bambaI samAcAra' 'jaina jyoti' aura 'jaina' patra ke adhipatiyoM ko bhI dhanyavAda detA hai jinhoMne merI mevADayAtrA' kI gujarAtI lekhamAlA apane patroM meM prakaTa kara gujarAtI prajA ko lAbha diyaa| anta meM-'merI mevAr3ayAtrA' ke vAcanase hamAre kisI bhI munirAja ko mevAr3a meM vicarane kI aura usa deza meM punaH sacce dharma kI jAgRti paidA karane kI bhAvanA utpanna ho, evaM gurudeva mujhe bhI phira se mevAr3a meM vicarane kI, evaM vahA~ ke adhUre kArya ko pUrA karane kI zakti pradAna kareM, yahI antaHkaraNa se cAhatA huA yahA~ hI virAma letA huuN| baralUTa (sIrohI sTeTa) ASADha sudI 1, 24 62 ---vidyAvijaya dharma saM0 14 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ O0I . IIIM JM IMINS JOINI zeTha pUMjAbhAI hIrAcaMda smAraka graMtha 3 rA. munirAja zrI vidyAvijayajI ke upadeza se OM zrIyut jesaMgabhAI kAlIdAsa tathA zA. balAkhIdAsa lAlacaMda kI preraNA se ___ - ahamadAvAda nivAsI - zeTha nemacaMda kacarAbhAI ne isa saMsthA ke saMrakSaka hokara ke zeTha pUMjAbhAI hIrAcaMda ke smAraka ke liye dI huI sahAyatA meM se XX - yaha tIsarA graMtha - prakAzita kiyA gayA hai| prakAzaka AN AUDIO Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma udayapura ke vartamAna mahArANA mahArAjAdhirAja mahArANAjI zrI 108 zrI bhUpAlasiMhajI bahAdura. jI. sI. esa. AI . sI. AI..anuman
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ merI mevAr3a yAtrA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1) bhArata varSa meM mevAr3a kA bejor3a sthAna mevAr3a kA nAma lete hI, mahArANA pratApa aura svAmibhakta bhAmAzAha kA nAma yAda A jAtA hai| mevADa kA nAma lete hI, suprasiddha tIrtha 'kezariyAjI' yAda A jAte haiN| mevAr3a ke itihAsa ke mAnI haiM-bhAratavarSa kI gauravagAthA / pAnI aura pahADoM se suzobhita mevAr3a deza, bhalA kise na priya lagegA ? 'hujUra' 'jo hukuma 'annadAtA' Adi atyanta madhura tathA namrabhASA bhASI mevAr3a, bhAratavarSa ke samasta prAntoM meM apanA advitIya sthAna rakhatA hai / mevAr3a, yAnI vIroM kA samarAMgaNa / mevAr3a, yAnI prAkRtika dRzyoM kA pradarzana / mevAr3a kA khAna-pAna tathA veza-bhUSA, saba kucha sAdA / mevAr3a ke manuSya, yAnI namratA kI mUrti ! tAra tathA TelIphona vAyaralesa tathA bijalI ke isa unnata kahe jAnevAle yuga meM bhI, mevAr3a ke pratyeka sthAna meM patrAdi (Post) pahu~cAne vAlI 'brAmaNiyA DAka' Aja taka maujUda hai| koTa, patalUna tathA nekaTAI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ merI mevAr3ayAtrA kaoNlara ke jamAne meM bhI, paira kI er3I taka kI aMgarakhI aura usa ke upara dasa hAtha ke dupaTTe se kamara bAMdhe binA darabAra ke mahala meM praveza na pAne kA rivAja, Aja bhI mevAr3a meM surakSita hai / jisa jamAne meM, anya prAntoM ke choTe choTe grAmoM meM bhI cAya kI hoTaloM kA bolabAlA hai, usI jamAne meM mevAr3a ke pradhAna - nagara udayapura jaise sthAna para bhI zAyada hI kahIM cAya kI hoTala dikhAI de / bhAratavarSa ke pratyeka prAnta meM, phijUla kharcI ke prazna para vicAra kiyA jA rahA hai aura aisA mAnA jA rahA hai, ki isa phijUla kharcI se dezakI daridratA meM vRddhi ho rahI hai / aise samaya meM, mevADa hI eka aisA deza dikhAI detA hai, ki jahA~ makkI tathA juAra kI roTiyA~ aura urda, cane yA mU~ga kI dAla para loga nirvAha karate haiM / anya prAntoM meM eka sAdhAraNa kuTumba ke liye mAsika kama se kama 25-30 rupaye kaldAra to hone hI cAhie, jaba ki mevAr3a kA usI zreNI kA eka sAdhAraNa - kuTumba, 7-8 kaldAra meM apanA nirvAha kara sakatA hai / isa taraha sAdagI tathA namratA, vinaya aura bhakti, prAcInatA evaM pavitratA, tyoMhI sundaratA tathA snehIpana, Adi pratyeka kSetra meM apanA UMcA sthAna rakhane vAle mevAr3a kI yAtrA karane kA maukA mile, ise bhI sadbhAgya kI nizAnI hI samajanA cAhiye na ! phira bhI, isa ucca koTi ke deza ke liye kisI ne kahA hai, ki "mevAr3e paMca ratnAni, kA~TA bhATA va parvatAH / caturtho rAjadaNDaH syAt paMcamaM vastralUMTanam " // 4 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratavarSa meM mevAr3a kA bejoDa sthAna kA~Te, patthara, parvata, rAjadaNDa aura coroM kA upadrava ina pA~ca se mevAr3a ko prasiddha mAnA hai / isake atirikta, kisI duHkhI hradayane, eka lambA kavita gAkara, mevAr3a meM praveza karane kA saba logoM se niSedha kiyA hai / usa lambe kavita ke eka do namUne ye haiM: mevAr3e deze bhUlecUke, mata kariyo paraveza | nahiM Acho khANo, bahu duHkha jANo, rANAjI re deza | " " java makkI roTA, ur3adaja khoTA, khoTo khAya ujaLa bhagatArI, kALA pahire hameza | sau naranArI, veza / deze mata kariyo bhUle-- cUke, paraveza // "" 66 mevADe X x " mAthe pAghar3iyA~, bhaiMsakI jaDiyA~, karma ne bA~dhe tANa / mana mAMhe moTA, gharameM ToTA, bAMdhe kAna // 99 jhADayA~ " bhAge pahelAM se, phojAM phATe, zasatara mevADe X mata deze X bAMdhe vizeSa | cUke bhUle paraveza // kariyo X Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 5 99 X www.umaragyanbhandar.com
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ merI mevAr3ayAtrA " nahiM cAle gADA~, ratha matavAlAM, ghoDA kampe teha | jeha // jyA~ poThI jAve, java bhara lAve, makkI khAve "pradarzana beThA, bhUkhA reve, prabhu guNa gAve mevADe deze bhUle cUke, mata kariyo paraveza // kema ? "" aise aneka padyoM meM, isa anubhavI hradaya ne mevADa kI kaThinAiyA~ gA gAkara batalAI haiM, aura vastutaH mevADa ke gahare bhAgoM meM utaranevAlA manuSya, ina kaThinAiyoM kA anubhava kiye binA nahIM "" raha sakatA / * ye pahADa aura patthara, jaMgala aura araNya, nadI aura nAle, cora tathA DAkU, evaM jo eka sAmAnya bAta bhI na samajha sakeM, aise nirakSara ajJAnI jIva - manuSya, mevAr3a ke kisI kisI bhAgoM meM Aja bhI dikha paDate haiM / yaha satya hai, ki pichale kucha varSoM se coroM tathA DAkuoM kA upadrava bahuta kama ho gayA hai, zeSa bahuta sI bAtoM meM uparyukta kathana kI satyatA kisI aMzameM Aja bhI spaSTa dikha paDatI hai| mevADa kA uparyukta varNana karanevAle kavi ne bhI, udayapura ko to usase mukta hI rakkhA hai / anta meM usane kahA hai, ki"iNa vidha deza mevADa kA, yathAyogya varaNAya / eka udayapura hai bhalo, dekhata Avai dAya // 99 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratavarSa meM mevAr3a kA bejoDa sthAna cAhe jo ho, mevAr3a, bhAratavarSa ke vibhinna prAntoM ke bIca, bahuta sI bAtoM meM apanA bejor3a sthAna rakhatA hai, isa bAta se to koI bhI inakAra nahIM kara sakatA / mevAr3a, kA~ToM tathA kaMkarovAlA, pahAr3oM tathA pattharoMvAlA, nadI tathA nAloMvAlA aura sAdA evaM zuSka deza hote hue bhI, vastutaH 'devabhUmi'vAlA deza hai / vaha aneka tIrthoM tathA hajAroM mandiroM se zobhAyamAna deza hai, aneka pUrvAcAryoM kI caraNaraja se pavitra haA deza hai, dharmavIra aura kSAtravIra deza hai, hindUdharmarakSaka deza hai aura AtmAbhimAna meM sanA huA deza hai, isa meM to kiMcit bhI sandeha nahIM hai| ____ mevAr3a meM kezariyAjI, karer3A, delavAr3A, adabadajI, dayAlazAha kA kilA, citor3agar3ha Adi jaina tIrtha maujUda haiN| isake atirikta sAre mevAr3a meM lagabhaga tIna hajAra mandira vidyamAna haiN| mevADa ke ina mandiroM tathA tIrthoM kA nirIkSaNa karanese vidita hotA hai, ki zIlamUri, somasundarasUri, jayasundarasUri, sarvAnandasUri, udayaratna, cAritraratna, lakSmIratna, jinakuzala sari, jinabhadrasUri, jinavardhanasUri, jinacandrasUri, ninasiMhamUri, vijayadevasUri aura zAntisUri Adi aneka pUrvAcAryoM ne, isa pradeza ko apane pAdavihAra se pavitra kiyA hai| ____ isI taraha vartamAnayuga meM bhI aneka AcAryone, isa mevAr3a pradeza ko apane caraNakamala evaM upadezAmRta se pavitra kiyA hai| jinameM, svargasya gurudeva zAstravizArada jainAcArya zrI vijayadharma Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ merI mevADayAtrA sUrijI mahArAja kA sthAna mukhya hai| bIsa varSa kI lambI avadhi ho cukI hai, kintu Aja bhI una gurudeva ke upakAroM ko udayapura kI janatA smaraNa kara rahI hai| udayapura kA zrI saMgha Aja bhI isa bAta ko mAna rahA hai, ki yadi svargastha gurudevane saM0 1972 kA cAturmAsa udayapura meM na kiyA hotA, to Aja yahAM zraddhAlu-jainoM kI jo saMkhyA dikhalAI paDatI hai, vaha dikhAI detI yA nahIM isameM sandeha hai| jisa mevAr3a meM Aja bhI lagabhaga tIna hajAra mandira maujUda haiM, usa mevAr3a meM ina mandiroM ko mAnanevAloM kI-inako pUnanevAloM kI saMkhyA pUrvakAla meM kitanI rahI hogI, isakI kalpanA saralatApUrvaka kI jA sakatI hai| kahA jAtA hai, ki mevAr3a meM eka samaya pacAsahajAra zve0 mUrtipUjaka jainoM ke ghara the| Aja usI mevAr3a meM (udayapura ke lagabhaga 250-300 ghoM sahita ) muzkila se 500 yA 700 ghara mUrtipUjakoM ke raha gaye haiN| isa dazAke Ane kA eka pradhAna kAraNa yaha hai ki usa kSetra meM zve0 mUrtipUjaka sAdhuoM ke vihAra kA abhAva / pichale aneka varSoM se, sAdhuoM kA vihAra banda-sA rahA hai| aura dUsarI tarapha se, anyAnya sampradAyoM ke upadezakoM kA satata prayatna jArI hI rhaa| isI ke pariNAmarUpa yaha dazA A gaI hai| yadyapi, yaha bAta satya hai, ki pichale samaya meM bhI vartamAnakAla ke aneka AcAryoM tathA munirAjoM ne mevAr3a meM praveza kiyA hai| kintu, unakA bhramaNakSetra kevala udayapura athavA kezariyAjI ke Age Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratavarSa meM mevADa kA bejoDa sthAna zAyada hI kabhI baDha pAyA ho| kisI kisI munirAnane karer3A kI tarapha thor3A vihAra baDhAyA thA, aisA sunA jAtA hai / kintu kevala eka hI bAra ke vihAra yA upadeza se sthAyI asara nahIM ho sktii| aura isI kAraNa, thor3e se siMcana ke pazcAt lambI avadhi taka abhAva rahane para phira vahI kI vahI zuSkatA A jAtI hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ mevAr3a-praveza. upara eka kavi ke zabdoM meM kahA gayA hai, tyoM " mevADe deze, bhUle-cUke, mata kariyo paraveza !" phira bhI, jahA~ 'kSetra pharasanA' balavatI hotI hai, vahA~ isa prakAra ke kathanoM ke Adeza kI koI kiMcit bhI paravA nahIM karatA, aura yadi karane bhI jAya, to siddha nahIM ho sktii| pATaNa meM cAturmAsa nizcita ho jAne ke bAda, kisI ne yaha bAta kabhI svapna meM bhI nahIM socI thI, ki ThIka bIsa varSa pazcAt mevAr3a meM praveza hogA aura udayapura meM cAturmAsa hogaa| bhAvI ke udara meM kyA bharA hai, isa bAta kI kise khabara hai / AbU kI zItalatA meM garamI ke dina vyatIta karate samaya, akasmAta hI udayapura ke yuvaka dikhalAI par3ate haiN| "nahIM hujUra, padhAranA hI paDegA" "bace bacAye hama logoMko bacAnA ho, to 'hA' kIjiye aura phira prasthAna kIjiye" "gurudeva dvArA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ mevADa-praveza boe hue bIjoM se jo aMkura nikale haiM, unheM yadi siMcana karake baDhAnA ho, to padhAriye aura yadi sUkhane denA ho to jaisI ApakI icchaa"| udayapura ke yuvakoM kI isa vinati meM, hRdaya kI vedanA thii| isa vinati meM, gurubhakti thii| yaha vinati, koI vyavahArika vinati na thii| isameM, dharma kI saccI lagana thii| dayA, dAna, mUrtipUjA, Adi anAdisiddha, zAstrasammata, siddhAntavAdI zraddhAlu jainoM para honevAle AkramaNa se bacAne kI yaha pukAra thii| yuvakoM kI isa vinati se, kisa kaThora hRdayavAle sAdhu kA hadaya na pigltaa| kintu, hamAre liye dharmasaMkaTa thaa| 'pATana' kA vacana pakkA thaa| bhalA vacana bhaMga kA pAtaka kaise uThAyA jA sakatA thaa?| aura idhara ina yuvakoM kI marmabhedI vinati kA bhI kaise tiraskAra kiyA jA sakatA thA ? / isa taraha kI ulajhana meM abhI kucha hI dina vyatIta hue the, ki itane hI meM udayapura kA dUsarA DepyuTezana A phuNcaa| unakI AvazyakatA kA isI se andAja laga gayA / unakI AvazyakatAoM kA anumAna karane ke lie, aba adhika pramANoM kI jarUrata na thii| aba to aisA jAna par3ane lagA, ki pATana kI apekSA bhI zAyada sevA ke liye yaha kSetra adhika upayukta hai| phira bhI, vacanabaddhatA kA prazna sAmane AtA hI thaa| udayapura ke gRhastha pATana gaye / saMgha se vinati kI aura apanI duHkha kathA kaha sunAI / paramadayAlu, sacce zAsanapremI, vayovRddha pravartakajI zrI kAntivijayajI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ merI mevAr3a yAtrA mahArAja kA hRdaya dravIbhUta ho utthaa| unhoMne, saMgha se siphAraza kI / saMghane udayapura jAne kI anumati dii| tAra chUTe aura hamane mevAr3a ke liye prasthAna kiyaa| ____ mAravADa se mevAr3a meM praveza karane ke cAra mArga haiN| pIDavADA hokara goguMdA jAne kA, rANakapura hote hue bhANapurA kI nAla caDhakara godA jAnekA, desUrI yA ghANerAva kI nAla meM hokara rAjanagara jAne kA aura koTar3A kI chAvanI hote hue, kheravADA hokara kezariyAjI jAne kA mArga / pahale tIna rAstoM meM kezariyAjI nahIM Ate, kintu cauthe rAste kI apekSA mArga acche haiM / choTI choTI ghATiyA caDhane kI takalIpha to hotI hai, kintu ekandara meM rAstA acchA hai| cauthe rAste se udayapura jAne meM, rAste meM kezariyAjI to avazya Ate haiM, kintu rAstA lambA, mahA bhayaGkara aura atyanta khataranAka hai| aise aise bhISaNa vana Ate haiM, ki kisa samaya 'bAghajIbhAI' yA 'zerasiMhajI' se samAgama ho jAya, yaha nizcita rUpa se nahIM kahA jA sktaa| yaha kahane kI AvazyaktA nahIM hai ki jaMgala meM mujase kevala cAra-pAca hAtha kI dUrI para hI, eka vAghajIbhAI hamArI maNDalI ke svAgata ke liye virAjamAna dikhAI diye the| kintu kauna jAne, peTa bharA huA thA, yA hamArA zarIra hI unheM pasanda nahIM AyA, cAhe jisa kAraNa se ho, hameM dekhate hI ve pITha dikhalAkara bidA ho gye| nadI-nAloM kA mI koI pAra nahIM hai / 15-15 aura 17-17 mAila taka kahIM utarane kA ThikAnA nhiiN| sirohI sTeTa aura mevADa kI sImA ke sthAna para Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ mevADa praveza 33 cora DAkuoM kA upadrava bhI kucha kama nahIM hai / isa prakAra ke vikaTa mArga meM, jisa samaya pairoM meM kA~Te tathA kaMkara cUbha rahe ho, taba mukha se avazyameva yaha bAta nikala paDatI hai, ki "6 mevAr3e deze bhUle-cUke, mata kariyo paraveza / nahIM Acho khANo, bahu duHkhajANo, rANAjI re deza // " phira bhI, mevADa kA mahattva samajanevAloM ke liye, isa prakAra ke kaSToM kI kucha kImata nahIM hai / jo deza sAdhuoM ke vihAra ke abhAva meM nirAza ho cukA ho, jisa deza meM aneka prakAra se sevA ke kSetra maujUda ho, jisa deza kI janatA bhadrika pariNAmI aura upadeza grahaNa karane ko utsuka ho, jisa deza meM saMgha sosAyaTI ke jhaghaDe na hoM, jahA~ gacchoM kI mArAmArI na ho, aise zAnta kSetra meM, zAnta vRtti se sevA kA kArya karanekI bhAvanA kise na hogii| hama udayapura pahu~ce aura cAturmAsa vahIM kiyA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ sind ( 3 ) udayapura udayapura yAnI mevA kI rAjadhAnI - mevADa kA pradhAna nagara / udayapura rAjya, yAnI rANAoM kA rAjya / udayapura rAjya, Aja bhI apane prAcIna rIti-rivAjoM kA pAlana kara rahA hai| pairoM meM pAyajAmA aura zarIra meM aMgarakhI, aMgarakhI para koTa aura sira para pagaDI, athavA aMgarakhI para kamarabanda aura sira para pgdd'ii| rAjya meM, daphtaroM meM, mahala meM praveza pAne kI yaha pozAka, hajAroM prakArake vezoM meM apanA svatantra astitva siddha kiye binA nahIM rahatI / udayapura meM kolatAra kI saDakeM yA sarvatra vizAla rAste na hote hue bhI, cAroM tarapha pahAr3a ora pAnI se suzobhita udayapura kI ramaNIyatA, anya kisI bhI zahara kI apekSA apanA sundara svarUpa alaga hI dikhalAtI hai| zahara kI dakSiNa dizA meM, eka pahADa kI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayapura. TekarI para, tAlAva ke kinAre banA huA prAcIna rAjamahala, darzakoM ke citta ko AkarSita karatA hai| isake pAsa hI aMgrejI phaizana se bane hue zaMbhunivAsa tathA zivanivAsa nAmaka mahala aura unake nIce hI avasthita vizAla tAlAva, zahara kI zobhA ko bar3hA rahe haiM / aneka tAlAva, aneka bagIce aura aneka mahaloM se suzobhita udayapura, eka darzanIya zahara hai, aisA avazyameva kahA jA sakatA hai| udayapura kI nagararacanA kI eka khUbI yaha hai, ki cAhe jahA~ khaDe hokara cAroM tarapha dRSTi DAlo, pahADa hI pahADa dikhalAi pdd'eNge| cAhe jahA~ khaDe hokara dekhane para bhI, aisA jAna paDatA hai, mAnoM hama pahADoM ke bIca meM hI khaDe hai| yaha nagara kI banAvaTa kI vizeSatA hai| isakA eka khAsa kAraNa hai| udayapura, mahArANA udayasiMha kA basAyA huA nagara hai| pahile, mevAr3a kI rAjadhAnI citoDagar3ha meM thI / vaha gaDha sudRDha hote hue bhI, eka aise lambe se pahAr3a para banA huA hai, ki jo pahAr3a anya parvatoM se bilakula alaga par3a gayA hai| pariNAmataH, zatruoM se yuddha karane meM bar3I kaThinAI upasthita hotI thii| isa asuvidhA ko dUra karane ke liye, mahArANA udayasiMhajI ne, udayapura basAne ke nimitta, cAroM tarapha parvatoM se ghire hue isa sthAna ko pasanda kiyA thaa| udayapura kI sundaratA meM usakI prAkRtika sthiti adhika kAraNabhUta hai| cAroM tarapha vizAla tAlAva, pahAr3a aura una pahAr3oM para kI hariyAlI, sacamuca hI cittAkarSaka hai| udayapura rAjya meM, pahAr3oM tathA sarovaroM kI jaisI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 merI mevADa yAtrA sundaratA tathA vizAlatA dikha par3atI hai, vaisI bhAratavarSa ke anya kisI rAjya meM zAyada hI dikhAI de / jayasamudra, udayasAgara, pIcholA, phatehasAgara Adi tAlAva, sacamuca hI samudra kA dRzya upasthita karate haiM / rAjyakI vizeSatA yadyapi, udayapura rAjya, gavAliyara, maisUra, aura bar3aude ke sadRza bar3A rAjya nahIM hai, phira bhI, isa rAjya meM kucha khAsa vizeSatAeM dekhI jAtI haiM / udayapura kA rAjya, yadyapi rANAoM kA rAjya hai, kintu rANAoM kI apane iSTadeva ekaliMgajI para rahanevAlI ananya zraddhA ke kAraNa mevAr3a ke rAjA to 'ekaliMgajI ' kahe jAte haiM aura rANAjI mevAr3a rAjya ke dIvAna ke nAmase prasiddha haiM / udayapura kI gaddI para baiThanevAle rANAoM ke sadRza dharmazraddhA bhI, zAyada hI kisI dUsare rAjagharAne meM dikhAI de / udayapura rAjya, vartamAna aMgrejI rAjya ke AdhIna hote hue bhI, apanI bahuta sI svatantratA abhI taka surakSita rakkhe hue hai / vahA~, abhItaka rAjya kA apanA sikkA cala rahA hai aura usa para khude hue 'dostI landana' zabda, usakI AMzika - svatantratA ke sUcaka haiM / udayapura kI gaddI para, yadyapi abhI taka aneka rANA ho cuke haiM, kintu ina saba meM mahArANA pratApa kA nAma vizeSarUpa se itihAsa ke pRSThoM meM svarNAkSaroM meM aMkita hai / isakA kAraNa hai Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayapura 17 mahArANA pratApa kA svAtmAbhimAna ! prANAnta taka bhI parAdhInatA nahIM svIkAra karane aura apane dharma para dRDha rahane kI unakI Teka, Aja bhI unakI amaragAthAoM ke rUpameM gAI jA rahI haiN| udayapura kA rAjya, yAnI-hindU dharmarakSaka rAjya / udayapura kA rAjya yAnI dhArmika zraddhAvAlA rAjya / udayapura kI calI AtI huI dharmazraddhA kA anumAna hamaloga isase bhI lagA sakate haiM ki-udayapura rAjya kI Aya kA tRtIyAMza mandira Adi dhArmika kAryoM meM hI kharca kiyA jAtA hai| hindU yA jena kA, sAre mevAr3a meM zAyada hI aisA koI mandira hogA, ki jise rAjya kI taraphase thor3I bahuta sahAyatA na prApta hotI ho / kucha mandiroM meM, rAjya kI tarapha se khAse AGambaroM sahita khUba dhUmadhAma hotI hai, jisake kAraNa ve mandira mahAna tIrthasthAnoM ke rUpa meM pUje jA rahe haiN| rAjya ke vibhinna-vibhAga, Aja ke aMgrejI phaizana ke jamAne meM bhI, devabhASA (saMskRta) meM nizcita kiye hue nAmoM se prasiddha haiN| udAharaNArtha-udayapura kI hAIkorTa kA nAma hai 'mahadAjasabhA' (mahad raajsbhaa)| isI taraha, anya, aneka oNphisoM ke nAma bhI prAcIna paddhati ke hI haiN| udayapura rAjya, isa prakAra kI aneka vizeSatAoM ke kAraNa viziSTa mAnA jAtA hai| udayapura rAjya kI eka yaha bhI vizeSatA hai, ki jAvara nAmaka sthAna meM vahA~ cA~dI tathA sIse kI aura pura, gaMgApura tathA sahAr3A meM abhraka kI khadAneM maujUda haiN| eka samaya aisA thA, jaba cA~dI sIsekI khadAnoM ke kAraNa, jAvaranagarI khUba AbAda thii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ merI mevADayAtrA jisa rAjya meM dhAtuoM kI aisI khadAneM hoM, usa rAjya kI prajA kaMgAla rahe, yaha eka Azcarya kI bAta hai| udayapura rAjya kI jo khAsa vizeSatA hai, vaha hai-usake rAjavaMza kI prAcInatA / udayapura kA rAjavaMza, vi0 saM0 625 ke lagabhaga se prArambha hokara, Ajataka thor3e bahuta parivartana ke sAtha barAvara rAjya karatA calA A rahA hai| lagabhaga caudahasau varSa taka eka hI pradeza para rAjya karanevAlA, eka hI rAjavaMza, sAre saMsAra meM zAyada hI koI dUsarA vidyamAna ho| musalamAnoM aura paThAnoM ke samaya meM, aneka rAjya nesto nAbUda ho gaye kintu rANAoM kA rAjya hI aisA rAjya hai, ki jo musalamAnI dharma kI utpatti ke pUrva bhI maujUda thA aura Aja bhI vidyamAna hai| isI taraha, udayapura ke rAjavaMza kA gaurava bhI usakI eka vizeSatA hai| yaha bAta pahale kahI jA cukI hai, ki yadyapi udayapura kA rAjya bahuta bar3A nahIM hai, kintu usake rAjavaMza kA gaurava, bhAratavarSIya samasta rAjyoM kI apekSA kahIM adhika bar3ha jAtA hai| udayapura kA rAjya, sUryavaMzI rAjya hai| kintu samasta sUryavaMziyoM meM ve sarvopari mAne jAte haiN| bhAratavarSa ke samasta rAjapUta rAjA, udayapura ke mahArANAoM ko ziromaNi mAna kara unake prati pUnya bhAva rakhate Aye haiN| aisA hone kA khAsa kAraNa hai isa rAjya kI svAtantryapriyatA aura dharmasambandhI dRddhtaa| udayapura rAjya kA yaha mukhya siddhAnta hai ki "jo dRDha rAkhe dharma ko, tehi rAkhe karatAra" Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayapura pichale 1400 varSoM meM, bhAratavarSa meM aneka rAjya naSTa-bhraSTa ho cuke haiN| musalamAnI rAjya kI prabala-zakti ke sanmukha, aneka hindU rAjAoM ne apanI mAnamaryAdA unake caraNoM para caDhA dii| udayapura kA hI eka aisA rAjya-rAjavaMza hai, ki jisane aneka prakAra ke kaToM tathA ApattiyoM ko sahana karake bhI, apanI mAnamaryAdA, apane kulagaurava aura apane svAtantryaprema kI rakSA kI tathA apane aTala patha se kiMcit bhI vicalita nahIM huA / isI kAraNa, bhAratavAsI hindU loga, udayapura ke mahArANAoM ko pUjya dRSTi se dekhate ora unheM 'hindU sUrija' (hindU sUrya ) kahate haiN| __udayapura rAjya kI uparyukta vizeSatA, sacamuca hI bhAratavarSa ke itihAsa meM gauravAspada hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4) rAjya ke sAtha jainoM kA sambandha yaha batalAne kI zAyada AvazyakatA nahIM hai, ki suprasiddha osavAla jAti, vAstavameM osiyA nagarI se nikalI huI kSatriya rAjapUta jAti hI hai, jise zrI ratnaprabhasari mahArAja ne khAnapAnAdi meM zuddha karake jainadharma kI dIkSA pradAna kI thii| lagabhaga do hajAra varSakI avadhi meM hI to yaha jAti sAre bhAratavarSa meM itanI adhikatA se phaila gaI hai, ki zAyada hI koI aisA prAnta athavA zahara ho, jahAM osavAloMkA samUha na maujUda ho / osavAla jAti, mUla meM kSatriya jAti hote hue, kAlakrama se isane vyaupArI lAina meM bhI itanI adhika pragati kara lI hai ki-bhAratavarSa kA koI bhI vyApAra vaha na karanA jAnatI ho, aisA nahIM hai| itanA hI nahIM, balki javAhirAta ke vyavasAya se lagAkara choTe choTe dhandhoM taka isane apanA Adhipatya jamA rakkhA hai / Aja bambaI, kalakattA, raMgUna, karAMcI, haidarAbAda, madrAsa Adi kisI bhI bar3e zahara meM jAie, bar3e-bar3e vyopArI osavAla hI dikhAI par3egeM / kevala bar3e-bar3e vyavasAya karane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjya ke sAtha jainoM kA sambandha meM hI nahIM, balki apane udara nirvAha ke nimitta baDe-baDe vikaTa pradezoMmeM kevala loTA-DorI ke sahAre jAkara, bar3I-bar3I jAyadAdeM utpanna karane kA sAhasa karanevAle bhI osavAla hI dikha paDeMge / khAnadeza jaise pradeza meM to yahAM taka kahA jAtA hai ki mAruti ( hanumAna ) mAravADI aura mahAra (mahetara ) ina tIna kA astitva jahA~ na ho, aisA zAyada hI koI gA~va ho / 'mAravAr3I' yAnI adhikatara 'osavAla' hI samajane cAhiye / cAhe jisa anajAna se anajAna paradezI ko bhI hajAroM rupaye savAye-DyoDhe ke darase udhAra de denekA sAhasa mAravAr3I osavAla hI kara sakate haiM / sAmAnyataH jisa muhalle meM akele dukele manuSya ko jAne meM bhI bhaya pratIta hotA hai, aise muhalle meM dukAna tathA ghara lekara rahane kA sAhasa mI mAravAr3I osavAla hI kara sakate haiN| osavAla jAti ne, apanI kSatriyavRtti meM se ekadama palaTA khAkara, vaNika vRtti meM bhI jaise apanI sAhasikatA kA khAsA praricaya diyA hai, usI taraha rAjakIya vRtti meM bhI apanI buddhimasA kA kucha kama pradarzana nahIM kiyA hai / balki, aneka rAjyoM meM to osavAloMkA prAdhAnya lambI avaghI se barAbara calatA hI A rahA hai| isa bAta kI sAkSI itihAsa detA hai| isa prakAra ke rAjyoM meM, bIkAnera, udayapura aura jodhapura rAjya ke nAma vizeSa rUpa se liye jAsakate haiN| ina tInoM meM mI, udayapura rAjya-ki jo hiMdUdharma ke rakSaka ke rUpa meM tathA apanI svatantratA kI rakSA ke liye balidAna karane meM apanA sAnI nahIM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 merI mevAr3ayAtrA rakhatA; usa rAjya ke sAtha to osavAloM yAnI jainoM kA sambandha saikaDoM varSoM se barAbara calatA hI AyA hai| 'osavAloMkA sambandha ' yAnI 'jainoM kA sambandha' yaha kahane kI to zAyada hI AvazyakatA raha jaay| kyoM ki, zrI ratnaprabhasari mahArAja ne, osiyAvAsI kSatriyoM ko jaba se jainadharma kI dIkSA pradAna kI, usa pazcAt se ve 'jainadharmI' ke nAma se hI prasiddha hote Aye haiN| yahI nahIM, unhoMne jainadharma kI prabhAvanA ke liye, samaya samaya para apanI zaktiyoM kA upayoga bhI avazya hI kiyA hai| mevAr3a rAjya ke sAtha, jainoM kA sambandha kaba se prArambha huA, yaha khoja nikAlanA z2arA kaThina kArya hai| kAraNa, ki mevAr3a ke mahArANA hammIra se pahale kA itihAsa lagabhaga andhakAra meM hI hai| phira bhI, mahArANA hammIra se lagAkara, vartamAna mahArANA zrI bhopAlasiMhajI taka ke mahArANAoM ke rAjya meM, Ajataka lagamaga paccIsa dIvAna ausavAla jAti ke raha cuke haiM, jinameM se bahuta se dIvAnoM ne to jainadharma kI apUrva sevA kI hai| mehatA jalasiMhajI, mehatA cIla, bhaNDArI velA, koThArI tolAzAha, bhIkhamajI dosI, bhAmAzAha, dayAlazAha, aura abhI pichale pichale samaya meM mehatAjI pannAlAlajI dIvAna raha cuke haiN| mehatAjI pannAlAlajI ke pazcAt, kahA jAtA hai, ki kucha samaya taka, cAhe jisa kAraNa se ho, ajaina dIvAna rahe haiM / kintu, abhI kucha hI mahIne pahale, osavAla jAti ke bhUSaNa sadRza zrImAn Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjya ke sAtha jainoM kA sambandha tejasiMhajI dIvAnagIrI ke pada para niyukta hue haiM / upara batalAye hue dIvAnaloga, mevAr3a ke pracaNDa pratApI mahArANA hammIra, mahArANA kumbhA, mahArANA sAMgA, mahArANA pratApa aura mahArANA rAjasiMha ke samaya meM aise U~ce ohade para maujUda the| itanA hI nahIM, balki usa samaya mevAr3a jisa taraha gauravazAlI rAjya ginA jAtA thA, usameM ina osavAla kulabhUSaNa mahApuruSoM kA mukhya hAtha thaa| mevADa rAjya ke sAtha sambandha rakhanevAle ina osavAla kulabhUSaNa mahApuruSoM meM anya saba kI apekSA, mahArANA pratApa ko atyanta vikaTa samaya meM sahAyatA denevAle bhAmAzAha kA nAma sabase pahale sAmane AtA hai| yadyapi mevAr3a kI gaddI para hue dUsare mahArANAoM tathA unake jaina dIvAnoM ne, eka yA dUsarI taraha ke aneka Adarza kArya kiye haiN| ina osavAla kulAvataMsa vIra pradhAnoM ne, lar3AiyoM meM bhAga lekara, apane mUla-kSAtrateja kA bhI paricaya diyA hai| itanA hI nahIM, balki apanI dhArmika zraddhA ke pariNAma svarupa, hajAroM yA lAkhoM rupaye kharca karake jaina mandiroM kI racanA karavAI aura isa taraha jaina dharma evaM jaina samAja kI sevA kI hai| kintu, tatkAlIna rANAoM kI yazaHgAthAeM jisa taraha zilAlekhoM meM hI khudI huI raha gaI usI taraha unake dIvAnoM kI yazogAthAeM bhI lagabhaga utane hI gheremeM sImita raha gaI / isake viparIta, mahArANA pratApa kA nAma, unakA kSAtrateja, unakA svadezAmimAna aura unakI dharmadRr3hatA Adi kI dundubhI Aja bhI digadiganta meM baja rahI hai, ataH Apatti Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 merI mevAr3ayAtrA ke samaya ina mahArANA ke sahAyaka honevAle, svadezarakSA ke kArya meM unheM utsAhita karanevAle bhAmAzAha kA nAma bhI saMsAra meM utanA hI prasiddha ho rahA hai| saMsAra kA koI bhI saccA itihAsakAra, mahArANA pratApa ke nAma ke sAtha, mahAmAtya bhAmAzAha kA nAma kabhI na bhUlegA aura bhUla bhI nahIM sakegA / mahArANA pratApa ke sAtha hI, bhAmAzAha ke sambandha meM bhI Ajataka bahuta kucha likhA jA cukA hai / aneka itihAsakAroM, kaviyoM tathA nATakakAroM ne, bhAmAzAha kI svAmibhakti aura dezabhakti kI bhUri bhUri prazaMsA kI hai / una saba kA ullekha karane kA yaha prasaMga nahIM hai| phira bhI, zrIyuta kezarasIMhajI bArahaTha nAmaka eka kavi ne, abhI jo 'pratApa caritra' prakAzita kiyA hai, usameM pratApa tathA bhAmAzAha ke saMvAda kA prasaMga jisa sundaratA se varNana kiyA hai use dekhate hue, usa sthAna ke padyoM ke kucha namUne yahAM uddhRta karane kA lobha nahIM saMvaraNa kiyA jA sakatA / mahArANA pratApa, dhanahIna tathA sAdhana hIna ho kara, apane pyAre deza mevAr3a kA parityAga karane kI tayArI karate haiN| deza kA tyAga karate samaya bhI, ve apane svAtantrya-prema ko nahIM chor3ate aura apane sAthiyoM se kahate haiM, ki"kucha dina imi rahi dUra kahiM sthApahiM rAjya svatantra / prANa rahe taka nahiM rahe, pattA to paratantra // 711 // " Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjya ke sAtha jainoM kA sambandha prANa rahane taka kabhI bhI paratantra-gulAmI meM na rahane kI pratijJA karate hue pratApa apanA deza chor3akara cala dete haiM / hRdaya meM duHkha kA pAra nahIM hai, kintu sAdhanahIna pratApa ke liye deza chor3a dene ke atirikta aura upAya hI kyA hai ? pratApa, ghoDe para savAra ho kara bidA hote haiN| usa samaya eka vRddha puruSa, jisake bAla sapheda ho cuke haiM, jo zarIrase azakta hai, lakaDI ke sahAre se cala rahA hai, calatA calatA ThokareM khA jAtA hai-pratApa ke sanmukha A kara mArga meM khar3A ho jAtA hai| yaha vRddha puruSa kisa prakAra ke bhAvapUrvaka mahArANA pratApa ke sanmukha A kara khar3A hai, usakA varNana karatA huA kavi kahatA hai "svAmibhakti prema dharyo pUraNa hradaya bIca, deza abhimAna bho jAkI raga raga meM / kIrati ko lAr3o aura mana ko udAra gAdo, bhAmAzAha Ar3o Aya ThAr3ho bhayo maga meM // 732 // " sandhyA kA samaya thA, pratApa ne lakar3I ke Tekese calakara sAmane khar3e hue vRddha puruSa ko na pahacAnA / taba, ve usa vRddha puruSa se pUchate haiM, ki 'tuma kauna ho? tumhArA kyA nAma hai ? tumhArI kyA upAdhi hai ? tumhArA gAma kauna sA hai?' Adi / bhAmAzAha, pratApa ke ina praznoM ke uttara meM jo kucha kahate haiM, vaha kavi ke zabdoM meM yoM hai"boli 'jayajIva ' aura najara saprema kInhI, seTha ke apAra bhayo hadaya hulAsa hai / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 merI mevAr3ayAtrA hAtha jori carnana meM araja karana lAgo, citrakUTa hamAro purAno nAtha! vAsa hai // baniyA hai jAti aura kiMkara ko nAma bhAmA, vartamAna vAsa jo yahA~ te bahu pAsa hai| puruSA hamAre rahe rAnake mantrI khAsa, rAvaro dayAlu ! yaha dAsana ko dAsa hai // 734 // " 'bhAmA' nAma sunate hI pratApa Azcaryamagna ho gye| unhoMne socA, ki bhAmAzAha to apanA atyanta mAnya rAjapuruSa hai| bhAmAzAha kA sthAna, pratApa ke darabAra aura pratApa ke hRdayameM kitanA UMcA thA, yaha bAta pratApa ke hI zabdoM se prakaTa hai: "bahuta prasanna hora pAtala najara lInhI, kahI mahArANA, tuma bAndhava kI Thaura ho / lAyaka ho bahuta, hamAre qhAsa sevaka ho, jete haiM hamAre mantri, unake hu maura ho // " kaisA bahumAna / pratApa kahate haiM, ki tuma to hamAre bandhu kI jagaha ho, lAyaka ho, hamAre khAsa sevaka ho / itanA hI nahIM balki hamAre Aja taka ke sabhI mantriyoM meM mukuTa ke samAna ho| pratApa ne, bhAmAzAha ko, apanA pyArA deza chor3ane kA kAraNa batalAyA / bhAmAzAha, deza na chor3ane kA Agraha karate haiM aura rANAjI ke prati apanI hArdika bhakti prakaTa karate haiN| jaba, ve mArga chor3a kara alaga nahIM haTate, taba pratApa kahate haiM, ki Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjya ke sAtha jainoM kA sambandha 'kahaiM mahArANA, zAha aisI hI tumhArI bhakti, tadapi hamArI gaila nAhaka paro ho tuma / dharmake nimitta saba saina balidAna bhaI, dekhi ke hamAro duHkha nAhaka jaro ho tuma // turka soM larana naI senA phira saMcaya hai, te to dhana bUr3he zAha kahA~ taiM bharo ho tuma / apane nivAsa para kyoM nahIM phiro ho pIche, aiso haTha bhAmAzAha nAhaka karo ho tuma // 737||" bhAmAzAha kahate haiM, ki jisa samaya janmabhUmi para vipatti A par3I ho, usa samaya maiM usakI vaha dazA kaise dekha sakatA hU~ / aise vikaTa samaya meM, maiM apane deza ora apane svAmI kI yathAzakti sevA karane meM pIche kaise raha sakatA hU~ ? Akhira ko ve pratApa se kahate haiM ki 27 "vitta anusAra Aja sevA hI bajAu~ kahA ? mAlika ke hetu nAtha ThAr3ho bikI jAuM maiM ||738|| " arthAt - svAmI kI sevA ke liye, maiM khar3A khar3A bika jAne ko tayAra hU~ / dhanya hai bhAmAzAha ko ! bhAmAzAha apanA, sarvasva mahArANA pratApa ke caraNoM meM ghara dete haiM / svAmibhakti aura dezabhakti ke Adarza bhAmAzAha itihAsa ke pRSTho meM apanA amara nAma svarNAkSaroM meM aMkita karavA gaye haiM / kavi ne, bhAmAzAha kI isa bhakti kI bhUri bhUri prazaMsA kara ke, anta meM sacce svAmibhakta sugrIva ke sAtha bhAmAzAha kI tulanA karate hue kahA hai, ki Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 merI mevAr3ayAtrA "una kiya sevA lobhahita, tuma niralobha asesa / sevaka vara sugrIva te, bhAmAzAha vizeSa // " sevA to donoM hI ne kI hai| kintu, sugrIva kI sevA lobha ke kAraNa thI aura bhAmAzAha kI sevA nilobhipana kI thii| isI liye, sugrIva kI apekSA bhAmAzAha kahIM adhika bar3ha jAte haiN| jainadharmakulabhUSaNa vIravara bhAmAzAha ke vaMzaja Aja bhI udayapura meM vidyamAna haiN| bhAmAzAha kI taraha , aneka jaina mantriyoM ne, udayapura kI rAjagaddI para baiThane vAle mahArANAoM kI sevA kI hai, jisake udAharaNa Aja bhI itihAsa meM milate haiN| jisa taraha una mantriyoMne apane svAmiyoMkI sevAyeM kI thIM; usI taraha udayapura ke mahArANA loga bhI prArambha se lagAkara Ajataka jainoM ke sAtha barAbara apanA sambandha rakhate Aye haiM / jainoM ke sAtha ke isa prAcIna sambandha kA hI yaha pariNAma hai, ki Aja bhI rAjya ke aneka choTe bar3e ohadoM para aneka jaina osavAla maujUda haiN| rAjya kI, jainoM para rahanevAlI isa dayAdRSTi kA hI yaha pariNAma hai, ki Aja mevADa rAjya meM karIba pauna lAkha jainoM kI bastI aura tIna hajAra mandira maujUda haiN| ( jainoMkI isa pauna lAkha kI vastI meM, zvetAmbara, digambara, sthAnakavAsI, terApanthI Adi sabhI kA samAveza ho jAtA hai|) rAjya ke sAtha ke isa prAcIna sabandha kA hI yaha phala hai, ki mevAr3a rAjya meM kezariyAjI, kareDAjI, dayAlazAha kA kilA, cavale Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjya ke sAtha jainoM kA sambandha zvara, delavAr3A, adabadajI, cittaur3a, kumbhalagar3ha, aura Ahar3a Adi aneka tIrtha maujUda haiM, ki jahA~ lAkhoM yA karor3oM kI lAgata ke AlIzAna mandira bane hue haiN| rAjya ke sAtha ke sambandha kA hI yaha pariNAma hai, ki mevAr3a ke pratyeka choTe moTe, yahA~taka ki lagabhaga sabhI mandiroM tathA yatiyoM ke upAzrayoM ko rAjya kI tarapha se kucha na kucha z2amIna, gAma athavA nakda rakama kA varSAsana Aja bhI barAbara milatA A rahA hai| mevAr3a ke pratyeka gAma ke eka choTese choTe mandira ko bhI rAjya kI taraphase kezara-candana ke nimitta, 25, 50 yA 100 rupaye kI rakama barAbara milatI hI rahatI hai| ( hA~, sthAnakavAsI yA teraha panthiyoM ke intinAma ke mandiroM meM, rAjya kI tarapha se prApta honevAlI rakama kA durupayoga hotA ho, yaha dUsarI bAta hai| ) rAjya ke sAtha ke jainoM ke sambandha ke kAraNa hI, udayapura ke mahArANA loga, samaya samaya para udayapurameM AnevAle jainAcAryoM ko, jaina zrIpUjyoM ko, mulAkAta kA sanmAna dete hI rahe haiN| itanA hI nahIM, balki hIravijayasUri tathA aise hI anyAnya AcAryoM ke upadeza se, jIvadayA Adi ke sambandha meM aneka paTTe-paravAne kara diye gaye haiN| mahArANA zrI phatehasiMhajI ke samaya meM, sva0 gurudeva zrI vijayadharmasUrijI mahArAja ne mahArANAjI ko upadeza dekara, bhinnabhinna sthAnoM meM kula 21 jIvoM kI hiMsA sadA ke liye banda karavA dI thii| rAjya ke sAtha ke jainoM ke sambandha kA hI yaha pariNAma hai, ki AghATa meM zrI jagacandrasUri mahArAja ko, unakI ghora tapasyA dekha kara, 'mahAtapA' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 bherI bhevAr3ayAtrA kA viruda diyA gayA thaa| kahA jAtA hai, ki jainoMne kI huI rAjya sevA ke upahAra svarupa, rAjya kI tarapha se atyanta prAcInakAla se yaha niyama banA diyA gayA hai, ki jaba bhI koI nayAgrAma basAyA jAya, to sabase pahale usameM zrI RSabhadeva ke mandira kI nIMva DAlI jAnI cAhiye / jainoM kI sevA ke hI kAraNa, Aja bhI rAjya kI tarapha se aisA hukma hai, ki koI bhI manuSya mArane ke irAde se bakare Adi ko bAjAra meM ho kara nahIM le jA sakegA / aura yadi koI le jAtA ho, to use koI bhI manuSya pakar3akara usake kAna meM kar3I DAla sakatA hai| zrI zItalanAthajI ke mandira ke bAhara, eka zilAlekha hai, jisameM jainAcArya ke upadeza se,kabUtara mArane kA niSedha kiye jAne kA ullekha hai| tapAgaccha ke zrIpUjya yadi udayapura meM AveM, to unakA satkAra rAjya kI tarapha se itanA hI kiyA jAtA hai, ki jitanA kaoNkarolI athavA nAthadvAre ke gusAMIjI kA hotA hai| arthAt mahArANAjI ko campAbAga taka unako lAne ke liye sAmane jAnA cAhiye / (Ajakala, mahArANAjI kI taraphase dIvAna ke jAne kA rivAz2a raha gayA hai| ) tapAgaccha kI gaddI ke AcArya kI gAdI badalane ke samaya, rAjya kI tarapha se char3I, pAlakI, duzAlA, Adi vastue~ bhejI jAtI thiiN| Aja kala nakda rakama bheja dene kA rivAja par3a gayA hai| isa taraha, jA~ca karane para mAlUma hotA hai, ki rAjya ke sAtha ke jainoM ke purAne sambandhoM aura jaina mantriyoM dvArA kI huI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 rAjya ke sAtha jainoM kA sambandha rAjyasevA ke kAraNa, rAjya kI tarapha se aneka prakAra kI vyavasthAyeM kara dI gaI thiiN| aneka prakAra ke paTTe paravAne bhI kiye gaye haiN| Aja, kramazaH bIca-bIca meM honevAlI anya logoM kI dakhalagIrI ke kAraNa, tathA jainoM ke pramAda aura khAsa kara jainoM kI phirakevandI ke kAraNa, aneka adhikAra naSTa hote jA rahe haiN| udayapura kI jaina zve0 mahAsabhA, apane ina adhikAroM ke pramANa ekatrita karake, phira una bAtoM ko tAnI karane kA kArya apane hAtha meM le, to kitanA acchA ho ? vartamAna mahArANA sAheba dayAlu aura dharmAtmA honese avazya una prAcIna hakkoMko phirase tAje kara deMge; aisI AzA rakakhI jA sakatI hai ? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5) udayapura ke jainoM kI vartamAnasthiti udayapura, mevAr3a rAjya kI rAjadhAnI hai| yahA~, jainoM kI lagabhaga eka hajAra ghara ko bastI kahI jAsakatI hai, jisameM osavAla, poravAla, seTha, Adi sabhI kA samAveza hai| sAmAjika dRSTi se vicAra karane para, osavAla, poravAla aura seTha, isa taraha tIna vibhAga haiN| inameM se osavAloM meM baDe sAja (bIsA), lodesAja (dasA), pA~cA, Adi upavibhAga haiM / dhArmikadRSTi se vicAra karane para, mUrtipUjaka, sthAnakavAsI aura terahapanthI, isa taraha tIna vibhAga hote haiN| kucha osavAla aise bhI haiM, ki jo vaiSNava dharma kA pAlana karate haiN| kucha logoM para AryasamAja kA bhI prabhAva hai| kucha loga, kisI khAsa dharma ko hI pAlate hoM, aisA nahIM hai / yaha hote hue bhI, ye sabaloga osavAla hone ke kAraNa, yaha bAta to mAnate hI haiM, ki unakA prAcIna dharma, jainadharma hI hai| aura yahI kAraNa hai, ki paryuSaNAdi vizeSa avasaroM para to ve avazya hI eka jainadharmI kI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayapura ke jainoM kI vartamAna sthiti bhA~ti dikha par3ate haiN| kamase kama kisI kI mRtyu ke uThAvane ke samaya, tyoM hI vivAhAdi ke avasaroM para bar3e se baDe kaTTara vaiSNava, kaTTara sthAnakavAsI yA kaTTara terApanthI ko bhI mandira meM to jAnA paDatA hai| eka yahI bAta isakA prabala pramANa hai, ki sabhI osavAla pahale mandiramArgI the / hAM, udayapura meM kucha hummaDa bhI haiM, ki jo zvetAmbara mUrtipUjaka jaina haiN| 'seTha' bhI jaino meM kI eka jAti hai| kevala udayapura meM hI nahIM, balki mevAr3a ke sanavADa, pura Adi grAmoM meM bhI isa jAti ke ghara maujUda haiN| ye loga, zuddha mandiramArgI hote haiN| adhika tara ye halavAI kA hI vyavasAya karate haiM / ina ke atirikta jaina dharma meM eka 'mahAtmA' jAti hai, jo 'kulaguru' ke nAma se prasiddha hai / 'mahAtmA' jainoM meM pahale khAsa mAnanIya jAti samajI jAtI thii| kintu, kAlakrama se usameM vidyA kA abhAva hone ke kAraNa, ve loga lagabhaga bahuta hI dUra par3a gaye haiN| phira bhI, ve zuddha jainadharma kA pAlana karate aura mUrti pUjA meM zraddhA rakhate haiM / udayapura meM, isa jAti ke thor3e hI ghara haiM, jinameM mukhya DaoNkTara vasantIlAlajI haiM ki jo AdhunikazikSA prApta karane para bhI ucca saMskAroM se yukta tathA adhyAtmapremI haiM / delavAr3e meM zrIlAlajI, rAmalAlajI, aura pura meM campAlAlajI, mohanalAlajIAdi kI taraha bhinna bhinna prAmoM meM mahAtmAoM ko bhI mevAr3a meM kAphI bastI hai| ___isa taraha, udayapura meM osavAla, poravAla, seTha, mahAtmA, hammaDa Adi saba milakara lagabhaga tIna sau yA sADhe tIna sau ghara zvetAmbara mUrtipUjakoM ke kahe jAte haiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ merI mevAr3ayAtrA pradhAnataH, udayapura ke jainoM meM mukhya do varga kahe jA sakate haiN| osavAla aura porvaal| mevAr3a ke rAjavaMza ke sAtha, osavAloM kA sambandha bahuta samaya se calA AtA hai, yaha bAta pahale kahI jA cukI hai| isa prAcIna-sambandha kA prabhAva, Aja bhI spaSTa dIkha par3atA hai| mehatA kuTumba aura DyoDhIvAloM kA sambandha, Aja bhI adhikatara rAjaparivAra ke sAtha hI jur3A huA hai| unheM, choTI-moTI jAgIreM athavA koI choTIvar3I naukarI, Aja bhI milI huI hai / inhIM ke dvArA, ve apane Apako rAjaparivAra ke nikaTa ke sambandhI kahalAne ke gaurava se yukta mAnate haiM / jisa sIsodiyA gotra ke udayapura ke mahArANA haiM, usI sIsodiyA gotrake kucha osavAla bhI Aja maujUda haiN| isake atirikta, mehatA kuTumba ke kucha osavAla U~ce U~ce padoM para bhI maujUda haiN| jaise ki mehatA jIvanasiMhajI sAhaba qhAsa kaunsila ke membara haiM aura unake putra mehatAjI tejasiMhajI sAhaba dIvAna haiM / mehatAjI rAmasiMhajI, mahakamA khAsa ke U~ce adhikArI haiN| inake atirikta, kArUlAlajI kogarI, motIlAlajI sA0 vorA, caturasiMhajI lor3hA, ambAlAlajI sA0 dosI, Adi aneka osavAla bhAI bar3e bar3e padoM para AsIna haiM aura mahArANAjI sA0 ke kRpApAtra bane rahe haiN| zrIyuta madanasiMhajI sAbiyAbI. e. zikSA vibhAga ke ucca adhikArI haiN| aura bhI anake osavAla hAkima, nAyaba hAkima; tathA anya aise hI choTe moTe ohadoM para kArya kara rahe haiN| osavAloM meM zikSA kA khUba acchA pracAra hai aura isI liye unameM aneka vakIla, bairisTara, DaoNkTara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayapura ke jainoM kI vartamAna sthiti. Adi bhI haiN| isa taraha, osavAloM kA adhikAMza isa prakAra kI lAinoM meM kArya karatA hai / sAtha hI koI koI mahAnubhAva bar3Ibar3I jAgIravAle evaM bar3e bar3e jAgIradAroM ke sAtha lena dena karane vAle bhI haiN| aise logoM meM, seTha rozanalAlajI sA. catura mukhya haiM / seTha rozanalAlajI catura kA kuTumba, sadA se jainasaMgha kA AgevAna rahatA AyA hai| tIrtharakSAke prasaMgoM meM athavA dharmarakSA tathA dharma prabhAvanA ke kisI bhI kArya meM, isa kuTumba kI udAratA tathA AgevAnI lokavidita hai| Aja bhI yaha kuTuMba, deva-guru-dharma kI sevA ke kAryoM meM, mukhya bhAga le rahA hai| dharma ke prabhAva se, sarasvatI tathA lakSmIdevI kA nivAsa, seTha caturA~vAlA kI havelI meM maujUda hai| seTha rozanalAlajI bar3e bhArI vyavasAyI hote hue bhI, vratadhArI evaM jJAna aura kriyA donoM hI meM acchI ruci rakhanevAle haiN| dUsarA varga poravAloM kA hai| poravAla bhAI mI jisa taraha dharmazradvA meM dRr3ha haiM, usI taraha udAratAmeM bhI haiN| poravAla loga adhikatara nyaupArI haiN| unameM, sarakArI naukarI karane vAle kama haiM / isa varga meM seTha kArulAlajo mAravADI, arjunalAlajI manAvata, nAhara kuTuMba, siMgaTavAr3iyA kuTuMba-Adi parivAra sacamuca hI dharmapremI tathA udAracita vAle haiN| jaina samAja kI saMgaThana zakti ko chinna-bhinna kara DAlane vAle jisa roga kA prAbalya anyAnya zaharoM athavA prAntoM meM dIkha par3atA hai, vaha roga yahAM bhI kucha aMzoM meM dekhA jAtA hai| yaha, kheda kI hI bAta hai| eka dUsare ko choTe bar3e-u~ce Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 merI mevAr3ayAtrA nIce samajane kI bhAvanA kA hI yaha pariNAma hai, ki Aja udayapura ke saMgha meM jaisA cAhiye vaise saMgaThana kA abhAva dIkha pAsa aneka mandira, upAzraya, una par3atA hai / udayapura ke saMgha ke nohare, dharmazAlA Adi lAkhoM rupaye kI sampatti maujUda hai / kintu, jaisI cAhiye vaisI saMgaThana zakti ke abhAva ke kAraNa, sampattiyoM kI bar3I kSati ho rahI hai aura kucha jAyadAda to bekAra avasthA meM hI par3I haiN| jisa vyaktigata dveSake kAraNa yaha hAni ho rahI hai, vaha yadi dUra ho jAya, to sacamuca hI udayapura kA saMgha eka Adarza saMgha hai, aisA kahA jA sakatA hai / prasannatA kI bAta hai, ki osavAla yA poravAla, lor3he sAja yA bar3esAja, seTha yA hummar3a, mehatA yA dosI, lor3hA yA nAhara, Adi pratyeka prakAra ke bhAvoM ko dUra rakha kara kevala 'jaina zvetAmbara' ke nAmase prasiddha samasta jainoM kI eka mahAsabhA isI cAturmAsa meM sthApita huI hai / yadi, isa sabhA kA pratyeka sadasya 'mere - tere' kI bhAvanA ko dUra rakha kara kevala dharmonnati ke kAryoM meM zuddha hRdaya se sahayoga degA, to hamArI uparyukta bhAvanA avazya saphala hogI, ke dvArA dharmonnati ke aneka kArya ho prasannatA kI bAta to yaha hai, ki udayapura saMgha ke navayuvakoM meM, dveSa pUrNa-vRttiyoM kA lagabhaga abhAva hI dIkha par3atA hai / ve utsAhI tathA sevA kI bhAvanAvAle haiM, ataH yaha AzA avazya kI jA sakatI hai, ki udayapura kA saMgha amI taka jo aura isa mahAsabhA sakeMge / atyadhika Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayapura ke jainoM kI vartamAna sthiti 37 kIrti tathA nAma prApta karatA AyA hai, usakI apekSA kahIM adhika acchI kIrti vaha prApta karegA aura hAtha meM liye hue kAryoM meM adhika accho saphalatA prApta kregaa| - - - -- Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6) udayapura kI saMsthAe~ karIba bIsa varSa pUrva, sva0 gurudeva zrI vijayadharmasUrijI mahArAja kI sevA meM, hamane udayapura meM cAturmAsa kiyA thaa| usa samaya ke udayapura meM aura Aja ke udayapura meM, zikSA ke kSetra meM AkAzapAtAla kA antara dIkha par3atA hai / ajainavarga ke liye to maiM kyA kaha sakatA hU~, kintu yaha bAta mujhe khUba yAda hai ki jainoM meM zAyada hI koI grejyueTa dikhAI detA thaa| Aja kevala osavAla samAja meM hI darjanoM grejyueTa dIkha paDate haiM / jina meM se kucha ema0 e0, ela-ela0 bI0, Adi bhI haiN| mevAr3a jaise pradeza meM, pichale bIsa hI varSoM meM zikSA kA AzAtIta pracAra huA hai, isa meM to koI sandeha hI nahIM hai| isa zikSaNapracAra meM vartamAna mahArANA sAhaba kA zikSAprema adhika kAraNabhUta hai, yaha bAta jitanI satya hai, utanI hI satya yaha bAta bhI hai ki rAjA kI bhAvanA kI pratidhvani prajA ke hradaya se hotI hai / mahArANAjIne, kaoNleja dvArA ucca zikSA kA pracAra baDhAyA hai| aura kevala udayapura meM hI nahIM, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayapura kI saMsthAe~ balki mevAr3a rAjya meM prativarSa skUloM kI vRddhi hotI hI jA rahI hai| pratyeka deza kI zikSaNasaMsthAe~, usa deza ke zikSitoM tathA zikSApremiyoM para AdhAra rakhatI haiM / Aja udayapura meM jo zikSaNasaMsthAe~ dIkha paDatI haiM ve pichale bIsa varSoM meM bar3he hue zikSaNa kA hI pariNAma haiM, yaha kahane kI koI AvazyakatA nahIM raha jaatii| isa pracAra kI aneka zikSaNasaMsthAe~ khAsa udayapura meM hI astitva rakhatI haiN| yaha lekha adhikAMza meM jainasamAja ko dRSTi meM rakha kara hI likhA jA rahA hai aura adhikatara jainasaMsthAoM kA hI paricaya mujhe prApta haA hai, ataH jainasaMsthAoM ke sambandha meM hI kucha likhane kI bhAvanA thii| kintu mevAr3a jaise zikSA meM pichaDe hue mAne jAnevAle pradeza meM bhI isa prakAra kI do sArvajanika saMsthAe~ dekhane kA prasaMga mujhe prApta huA ki jina saMsthAoM ko kucha aMzoM meM maiM Adarza-saMsthAe~ kaha sakatA huuN| ina saMsthAoM kA nirIkSaNa kara ke mujhe bar3I prasannatA huI hai; ataeva, ina saMsthAoMkA yahA~ ullekha karanA Avazyaka samajhatA hU~ / ve saMsthAe~ ye haiM 1-vidyAbhavana / 2-rAjasthAna mahilAvidyAlaya / 1-vidyAbhavana. ___ yaha eka aisI saMsthA hai ki jisake DhaMga kI sAre bhAratavarSa meM bahuta kama saMsthAe~ haiM, aisA kahA jAtA hai| isa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 merI mevAr3ayAtrA saMsthA meM aneka vizeSatAe~ haiM / jaise ki yahA~ vidyArthiyoM ke hRdayoM meM vidyA bharI nahIM jAtI, balki vidyArthI svayaM hI apanI zaktiyoM ko unnata kare aura apane jJAna kA svayameva vikAsa kare, aise sAdhana pradAna kiye jAte haiN| isI liye, isa saMsthA meM vidyArthI kA svabhAva, usakI zakti aura usakA vyaktitva samajhane kA prayatna kiyA jAtA hai| isa saMsthA meM citrakArI, saMgIta aura kalAkauzala Adi ke upayukta sAdhana to rakkhe hI gaye haiM, kintu ina saba ke sAtha hI eka mAnasika-prayogazAlA bhI banAI gaI hai| isa prayogazAlA meM, aise yantra rakhe gaye haiM, ki jinase bAlaka kI ekAgratA, adhyayana kI yogyatA, nirbhayatA, caritrabala Adi aneka mAnasika bAtoM kA nApa nikAlA jA sakatA hai| yaha vidyAbhavana, aneka zikSitoM-zikSApremiyoM ke sahayoga se cala rahA hai| isa saMsthA ke pradhAna haiM-zrI mohanasiMhajI mehatA pI0 eca-DI0, ema0 e0 ela-ela0 bI0, baar-ett-loN| 2-rAjasthAna mahilA vidyaaly| yaha saMsthA bhI udayapura kI sArvajanika saMsthAoM meM se eka hai aura hai bhI Adarza sNsthaa| lagabhaga bIsa varSa pUrva udayapura meM 'sArvajanika kanyAvidyAlaya nAmaka eka saMsthA sthApita huI thI, vahI phala phUlakara aura vistRta hokara Aja isa saMsthA ke rUpa meM dikhAI de rahI hai| caritragaThana, sugRhiNIjIvana, mAnasika vikAsa, zArIrika yogyatA, Arthika svAvalaMbana, Adi isa saMsthA ke mukhya uddezya haiN| inhoM uddezyoM kI pUrti ke nimitta, kanyA vidyAlaya, mahilA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayapura kI saMsthAe~ vidyAlaya, mahilA zikSaNapracArakendra, kanyAzrama, mahilAzrama, bAlAzrama, ghUmatA rahanevAlA pustakAlaya, mahilA kalAbhavana Adi kAryavibhAgoM kI yojanA kI gaI hai| jyoM jyoM anukUlatA hotI jAtI hai, tyoM hI tyoM naye naye upAyoM kA avalaMbana kiyA jA rahA hai| yaha saMsthA, eka sArvajanika kameTI ke dvArA calatI hai / isa samiti ke pradhAna, rAya bahAdura ThAkura rAjasiMhajI haiM aura mantrI haiM-bAbU bherUlAlajI gelddaa| bAbU bherUlAlajI gelar3A eka svArthatyAgI osavAla gRhastha haiM / bAlikAoM ko zikSaNa dene ke kAryase, unheM atyanta prema hai / saMsthA ke sadbhAgya se, vidyAvatI devI nAmaka eka pradhAna-zikSikA kA sahakAra unako prApta huA hai / ye bAI suzIlA aura bAlAoM ke prati atyanta vAtsalya bhAva rakhanevAlI haiN| udayapura kI uparyukta donoM sArvajanika saMsthAe~, sacamuca hI sahAyatA ke yogya saMsthAe~ haiN| ___3-jaina saMsthAe~ / uparyukta do sArvajanika saMsthAoM ke atirikta, udayapura meM aura bhI aneka sAmAjika saMsthAe~ pratyeka phirake meM maujUda haiN| sthAnakavAsI sampradAya meM janazikSaNa saMsthA' hai| digambaroM kI bhI saMsthA-pAThazAlA hai / zvetAmbara mUrtipUjakoM ke jaina boTiMga, jaina kanyAzAlA, jaina pAThazAlA Adi haiM / jaina koDiMga ke pAsa khAsI rakama hai, jisake byAja mAtra me mA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 merI mevAr3ayAtrA saMsthA bhalIbhA~ti cala sakatI hai| kintu kanyAzAlA aura pAThazAlA kI hI taraha isa borDiMga kA kArya bhI santoSajanaka nahIM dIkha par3atA / yadi abhI sthApita huI 'mahAsabhA' ke ucca zikSAprApta, utsAhI tathA zaktisampanna kAryakartAgaNa ina saMsthAoM kA kArya apane hAtha meM leMge, to AzA hai ki ye saMsthAe~ avazya hI acchI sthiti meM AjAvegI aura unake dvArA samAja ko acchA lAbha pahu~cegA / borDiMga, pAThazAlA aura kanyAzAlA ina tInoM saMsthAoM meM samayAnusAra parivartana karane kI AvazyakatA hai / unake kAryakartAgaNa dharmapremI aura samAja premI haiN| isI liye yadi mahAsabhA ke kAryakartAgaNa cAheMge to ina saMsthAoM ko adhika accho sthiti meM pahu~cA deNge| inake atirikta, jaina lAyabrerI aura zrI vardhamAna jaina jJAnamandira nAmaka do saMsthAe~ jJAnapracAra kA kArya karane vAlI saMsthAe~ haiM / jaina lAyabrarI (zrI vijayadharmasUrihola) eka kameTI ke dvArA calatI hai| zrI vardhamAna jJAna mandira yativara zrImAn anUpacandajI kI dekharekha meM calatA hai| yaha saMsthA, kevala udayapura kI janatA ke liye hI nahIM, balki udayapura meM Ane vAle sAdhu sAdhviyA~ tathA pratyeka jJAnapipAsu ke liye atyanta upayogI pramANita ho rahI hai| jaina lAyabrerI meM, aneka samAcAra patroM ke Aneke atirikta, Adhunika samAjopayogI pustakoM kA saMgraha bhI hai| dUsarI saMsthA-jJAnamandira meM AgamoM tathA anyAnya prAcInaShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayapura kI saMsthAe~ granthoM kA bahuta acchA saMgraha hai| yati zrI anUpacandajI vidvAn , milanasAra aura vidyApremI haiM, ataeva unakI adhInatA kI ina pustakoM kA lAbha sabhI loga uThA sakate haiN| yuvakoM kI pravRttiyoM ko vega pradAna karane vAlI anya do saMsthAoM kA yahA~ ullekha karanA bhI ucita jAna par3atA hai| eka kA nAma vardhamAna jaina maNDala aura dUsarI kA nAma haicAya0 ema0 je0 e0 ( yaMga maina jaina esosiyezana ) / pahalI saMsthA prAcIna hai aura dUsarI naI hai / vardhamAna jaina maNDala ki jo yati zrI anUpacandrajI kI dekharekha aura zrIyuta vIracandrajI siroyA tathA unhIM jaise anyAnya aneka utsAhI yuvakoM ke netRtva meM cala rahA hai, usane abhI taka bahuta acchA kArya kara dikhalAyA hai| udayapura ke AsapAsa do do-cAra cAra-pAMca pAMca kosa ke gAmoMmeM sthita jaina mandiroM meM maNDala ke sadasyoM kI Tukar3iyA~ bhejabheja kara vahAM pUjAaiM paDhavAnA, svAmivAtsalya karanA, melA lagavAnA, Adi kArya karane meM isa maNDala kA acchA utsAha dIkha par3atA hai| isake atirikta udayapura meM julUsa Adi ke samaya yaha saMsthA samucita vyavasthA rakhatI hai / cAya. ema. je. e. nAmaka saMsthA isI caturmAsa meM sthApita huI hai| aMgrejI kI ucca zikSA prApta kiye hue yA ucca zikSA lene vAle yuvakoM ne, zArIrika unnati tathA aise hI anyAnya uddesyoM se isa saMsthA kI sthApanA kI hai| jisa utsAha se yaha saMsthA sthApita huI hai, aura acche acche ucca-zikSA prApta yuvaka isa saMsthA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ merI mevAr3ayAtrA ke netA bane haiM, use dekhate hue yaha AzA kI jA sakatI hai, ki yaha saMsthA bhaviSya meM acchA kArya kregii| udayapura meM eka aura bhI saMsthA hai / usakA nAma haijaina esosiyezana / kahA jAtA hai ki yaha saMsthA pahale to acchA kArya karatI thii| parantu Ajakala to kaI varSoM se khUba ArAma kara rahI hai| hAM, jaina dharmazAlA kI eka koTharI ke daravAje para sAinaborDa lagA huA avazya hI par3hane ko milatA hai| isa taraha, aneka saMsthAoM kA astitva rakhanevAle udayapura zahara meM, jainasaMgha kI eka mahAn saMsthA sthApita huI hai, jisakA nAma hai-'janazvetAmbara mhaasbhaa'| yaha mahAsabhA jainasaMgha kI mahAsabhA hai| udayapura tathA mevAr3a ke mandiroM kI AsAtanA dUra karavAne, samasta zikSaNa saMsthAoM ko eka hI sUtra se saMcAlita karane, bhinna bhinna dizAoM meM kArya karanevAlI anyAnya saMsthAoM ko eka hI saMsthA se saMbandhita karake vyavasthApUrvaka una sabakA saMcAlana karane tathA sAdhu munirAjoM se vinati karake unheM mevAr3a meM vicaravAne ke pavitra uddezyoM se isa saMsthA kI sthApanA kI gaI hai| osavAla yA poravAla, lor3hesAja yA baDe sAja, seTha yA hummar3a, sabhI phirakoM ke lagabhaga cAraso membaroM ke dvArA banI huI isa sabhA meM, udayapura kI sabhI saMsthAoM ke AgevAna kAryakartA saMmilita haiN| isIliye yaha AzA rakhanA anupayukta na hogA, ki zanaiH zanaiH udayapura ke sabhI mandira tathA sabhI saMsthAe~ isa mahAsabhA ke sAtha sambandhita ho jAyagI aura sabhI kArya sucAsUrUpa se calane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayapura kI saMsthAe~ lgeNge| yaha atyanta prasannatA kI vAta hai, ki udayapura kI prasiddha jaina dharmazAlA, ki jisake adhIna aneka mandira, pAThazAlAe~, kanyAzAlA tathA anya aneka kArya cala rahe haiM, usa dharmazAlA ko, usake saMcAlaka udAracaritra, zAsanaprebhI zrImAn zeTha rozanalAlajI caturane mahAsabhA ke sAtha sambandhita kara diyA hai| AzA hai ki isI taraha anya mandiroM ke saMcAlaka evaM dUsarI saMsthAoM ke kAryakartAgaNa, apaneapane hAtha ke mandira tathA adhInastha saMsthAoM ko mahAsabhA ke sAtha sambandhita karake, saMgha kA saMgaThana bala baDhAveMge aura isa taraha adhikAdhika zAsanonnati kreNge| 4-sarakArI sNsthaaeN| mevAr3a eka itihAsaprasiddha, prAcIna deza hai| yaha aneka prAcIna nagaroM, pahAr3oM tathA parvatoM se bharA huA pradeza hai| aneka aitihAsika ghaTanAe~ isa deza meM ghaTa cukI haiM / mthAna sthAna para zilAlekha, prAcIna sikke aura purAnI mUrtiyAM Adi vastue~ prApta hotI haiN| saca pUcho to yadi yaha kisI itihAsapremI rAjA kA rAjya hotA, to udayapura zahara meM eka jabaradasta myUjiyama maujUda dIkha par3atA aura hanAroM vidvAn , itihAsa premI tathA khoja karane vAle usa myujiyama ko dekhane udayapura Ate / isa prakAra kA koI bar3A-sA myujiyama athavA koI Adarza lAyabrerI udayapura meM nahIM hai, phira bhI rAjya kI tarapha se eka-do aise sthAna avazya hI bane hue haiM ki jinameM sAdhAraNa saMgraha ThIka kiyA gayA kahA jAsakatA haiN| inameM se eka hai-vikToriyA myUjiyama / isa myUjiyama meM bhIloM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 merI mevAr3ayAtrA ke prAcIna AbhUSaNa, sone-cAMdI ke varka kI chApa ke kapar3e, jo ki udayapura kI khAsa banAvaTa hai, sAlavI balAI logoM ke dvArA banAye gaye kapar3oM ke namUne, sarUpazAhI, bhImazAhI Adi pagar3iyAM, (kahA jAtA hai, ki Ajakala jo pagar3iyA~ upayoga meM ArahI haiM, ve amarazAhI ke nAma se prasiddha haiM / ) abhraka kI jAtiyA~ ( mIlavAr3A, rAzamI Adi sthAnoM para abhraka kI khadAneM haiM), patthara ke kAma ke namUne Adi vastue~ haiN| khAsa taura para dhyAna AkarSita karane vAlI vastuoM meM zAhajAde khurrama ( ki jo lagabhaga 1621 meM huA thA ) kI pagar3I mukhya hai / kahA jAtA hai ki mahArANA karNasiMhajI ke sAtha maitrI hone ke avasara para, yaha pagar3I usane bheMTa meM dI thI / kA~ca kA banA huA zutaramurga nAmaka pakSI atyanta manohara hai / isa myUjiyama meM kucha thoDe-se sikkoM kA bhI saMgraha hai| ye mikke grIka, mugala, paThAna, tathA hindU samaya ke haiM / uttara bhArata tathA kAbula ke sikke bhI haiM / eka patthara ke cokaThe meM mahArANA udayasiMhajI se 21 pIr3hI taka ke rANAoM ke citra haiN| mAlUma huA ki yaha citrapaTa sirohI se yahA~ AyA hai / dUsarI cIja hai -- lAyabreriyAM / rAjya kI do lAibreriyA~ haiN| inameM se eka meM, lagabhaga cAra-pA~ca hajAra pustakeM haiN| isake adhyakSa haiM--- paM0 akSayakIrti ema0 e0 / isa lAyabrerI meM, kucha zilAlekha haiM / isa zilAlekha kA saMvat 718 hai / isakI bhASA saMskRta tathA lipi kuTila hai / gohila aparAjita ke samaya kA yaha zilAlekha hai / anya tIna bar3I bar3I Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayapura kI saMsthAe~ zilAoM para 1517 ke zilAlekha haiM / eka AdinAtha kA parikara hai, jisameM nAgahadanagara ( nAgadA ) meM rANA kumbhakarNa ke rAjya meM AdinAtha kA parikara banAye jAne aura kharataragacchIya vardhamAnasari dvArA pratiSThA kiye jAne kA varNana khudA huA hai / mUrtti zvetAmbarIya hai / kumbhA kA samaya 1491 se 1520 taka kA mAnA jAtA hai / 47 I dUsarA eka pustakAlaya zrI sajjanasiMhajIne san 1931 meM sthApita kiyA hai / isameM 1192 bhASA kI aura 466 aMgrejI pustakeM haiN| tIsarA sarasvatI bhaNDAra hai, jisameM 2319 pustakeM jo hastalikhita tathA chapI huI, donoM prakAra kI hai / uparyukta lAibreriyA~ tathA myUjhiyama kA nirIkSaNa munizrI himAMzuvijayajI kara Aye the, ataH unhIM ke noTsa ke AdhAra para yaha varNana likhA gayA hai / , 5 - Ayurveda sevAzrama. 'AyurvedasevAzrama' nAma kI eka saMsthA udayapura meM maujUda hai / isake adhiSThAtA paMDita bhavAnIzaMkarajI tathA paM. amRtalAlajI bar3e hI sajjana, sAdhubhakta, paropakAra vRttivAle aura Ayurveda ke acche niSNAta haiM / prAcIna Ayurveda kI paddhati ke anusAra acchI acchI zuddha auSadhiyA~ isa Azrama meM taiyAra kI jAtI haiN| itanA hI nahIM parantu ye donoM adhiSThAtA acche acche vidyArthiyoM ko Ayurveda kA abhyAsa karAkara parIkSAyeM bhI dilavAte haiM / sevAzrama kA dhyAna garIboM kI tarapha vizeSa karake rahatA hai| aura unakI sevA ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 merI mevADayAtrA liye Azrama ke kAryakartA utsuka rahate haiN| sAdhu-santoM kI sevA ke liye bhI ye donoM vidvAn vaidya taiyAra rahate haiN| sevAzrama kA kArya dinapratidina bar3hatA jA rahA hai| abhI to Azramane apanA svatantra presa bhI kiyA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 7 ) mevAr3a ke hindU tIrtha mevAr3a vAr3a prAcIna aura prasiddha deza hai, yaha kahane kI to koI AvazyakatA hI nahIM hai / kA~TA, bhATA, parvata, rAjadaNDa aura vastralUTana ( corI ) ina pAMca ratnoM se prasiddha mAnA jAnevAlA mevAr3a pradeza, sacamuca hI devabhUmi hai / gaganacumbI zikharoM se suzobhita hajAroM mandira Aja bhI mevAr3a meM vidyamAna haiM / choTe se choTA aura bar3e se bar3A koI bhI grAma aisA nahIM hai, ki jahA~ ekAdha mandira na maujUda ho / aneka prAcIna nagara, ki jahA~ Aja kevala unake khaMDahara hI dRSTigocara hote haiM, pahale aneka mandiroM se suzobhita the, isa bAta kI sAkSI vahA~ ke mandiroM ke bhagnAvazeSa de rahe haiM / phira bhI, Aja hindU kiMvA jaina mandiroM kI mevAr3a meM kamI nahIM hai / isa devabhUmi ke aneka sthAna to Aja jagatprasiddha tIrthasthAna mAne jAte haiM, jahA~ deza-dezAntara ke hajAroM yAtrI tIrthayAtrA karane Ate haiM / hindUoM ke aise Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ merI mevAr3a yAtrA pAMca tIrtha mevAr3a meM prasiddha haiM / ye tIrtha itane adhika bar3e bar3e haiM, ki jahAM lAkhoM kI Aya tathA lAkhoM kA vyaya prativarSa hotA hai| rAjya ne, isa prakAra ke tIrthoM kI vyavasthA karane ke liye, khAsa taura para eka spezala DipArTameNTa banA rakkhA hai / isa DipArTameNTa kA nAma devasthAna hai / isa devasthAna DipArTameNTa ke saba se baDe oNphIsara 'devasthAna-hAkima' kahe jAte haiN| Aja kala 'devasthAna-hAkima' ke pada para zrIyuta mathurAnAthajI sAhaba haiM / 'devasthAna ' DipArTameNTa kI dekharekha meM, hinduo ke pAMca tIrtha-ekaliMgajI, nAthadvArA, kAMkarolI, cArabhujAjI, aura rupanArAyaNa haiM / tyoM hI, zrI kezariyAjI ( RSabhadevajI ) tIrtha bhI hai / hinduoM ke ina pAMcoM tIrthoM kA saMkSipta paricaya yoM hai 1. ekaliMgajI udayapura se lagabhaga 13-14 mIla para uttara meM do pahAr3oM ke bIca meM yaha tIrtha banA huA hai / jisa grAma meM yaha mandira banA huA hai, usa gAma ko kailAzapurI kahate haiN| ekaliMgajI mahArANAoM ke iSTadeva haiN| yahA~ taka ki mevAr3a ke rAjA to ekaliMgajI mAne jAte haiM, aura mahArANA dIvAna samaje jAte haiM / kahA jAtA hai ki yaha mandira pahale bApA rAvala ne banavAyA thaa| musalamAnoM ke humale meM TUTa jAne ke pazcAt , mahArANA mokala ne isakA jIrNoddhAra karavAyA thA / kintu bArIkI se jA~ca karane para, ekaliMganI kA mandira kisI samaya jaina mandira Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ mevAr3a ke hindUtIrtha thA, aisA vizvAsa hotA hai / mUla mandira, raMgamaNDapa, mandira kI parikramaNA, AsapAsa kI deriyAM, Adi sabhI cIjeM dekhane se, vaha kisI samaya jaina mandira rahA hogA, aisA spaSTa jAna paDatA hai| kisI kisI daravAje para rakkhI huI maMgalamUrti, jaina tIrthakaramUrti hone ke kAraNa, isa bAtakI adhika puSTi hotI hai / kahA jAtA hai, ki ekAlAnI kI caturnuna mUrti, bahuta kara ke jainabUrti hai, jo Aja ekaliMgajI ke nAma se pUnI jA rahI hai| yaha mUrti, hamane apane netroM se nahoM dekhI hai, isa liye isa sambandha meM nizcita rUpa se kucha nahIM kahA jA sakatA / 2. nAthadvArA udayapura se 30 mIla aura ekaliMgajI se 17 mIla uttara meM nAthadvArA nAmaka sthAna hai / yahA~ vallabha sampradAya ke vaiSNavoM ke iSTadeva zrI nAthajI kA mandira hai| nAthadvArA kI prasiddhi, vahA~ ke gosvAmI dAmodaralAlajI aura haMsA ke vivAha kI carcA se Aja kala khaba ho rahI hai| karoDoM kI sampatti vAle isa tIrtha meM, jisa taraha lAkhoM rupaye kI Aya hai, usI taraha lAkhoM kA kharca bhI hai| 3-kA~karolI nAthadvAre se 10 mIla dUra uttara dizAmeM rAjasamudra nAmaka 28 mIla ke gherevAle tAlAba ke kinAre kA~karolI nAmaka grAma hai / yahA~ vallama sampradAya ke dvArikAdhIza kA mandira hai| yaha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 merI mevAr3ayAtrA grAma gosvAmIjI ke AdhIna hai| ataeva isa tIrtha kA sarvAdhikAra gosvAmIjI ko hai / phira bhI, udayapura ke 'devasthAna DipArTamenTa kI dekharekha to avazya hI hai| Ajakala yahA~ ke gosvAmIjI eka navayuvaka tathA zikSita haiN| yaha vahI kA~karolI hai, jahA~ lagabhaga 15 varSa pUrva sthAnIya jainamandira ko tor3a DAlA gayA thA aura mUrtiyA~ tAlAva meM pheMka dI gaI thoM / pandraha varSa vyatIta ho jAne para bhI, abhItaka usa kesa kA phaisalA nahIM ho pAyA hai, yaha khubI hai| kA~karolI ke gosvAmIjI, udayapura ke mahArANAoM ke guru kahalAte haiN| 4-cArabhujAjI kA~karolI se lagamaga bIsa-paccIsa mIla pazcima meM gaDabora nAmaka grAma hai| yahA~ cArabhujAjI kA prasiddha vaiSNava mandira hai| yahA~ ke pUjArI gUjara loga haiN| kezariyAjI meM jisa taraha paNDoM kA sAmrAjya hai, usI taraha yahA~ gUjara nAriyoM kA hai / pUjAriyoM ke nizcita haka haiN| yaha tIrtha bhI udayapura rAjya ke adhIna hai| yahA~ nAyaba hAkima, thAnedAra Adi rahate haiN| 5-rUpanArAyaNa cArabhujA se lagabhaga 3-4 mIla dUra, rUpanArAyaNa kA prasiddha viSNumandira hai| uparyukta cAra tIrthoM kI apekSA, yahA~ kI AmadanI kama batalAI jAtI hai| ekAnta tathA pahAr3I pradeza meM hone ke kAraNa yahAMtaka yAtrI kama jAte haiN| yahAM rAjya kA adhikAra hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8) mevADa kI jaina-paMcatIrthI mevAr3a meM isa samaya lagabhaga paunalAkha jainoM kI bastI hai| kintu nAgadA, AhaDa, kumbhalagaDha, cittaur3a, delavADA, jhIlavAr3A, kelavA tathA kelavADA Adi ke aneka vizAla tathA prAcIna mandira evaM mandiroM ke khaMDahara dekhate hue, yaha kalpanA karanA kiMcit bhI anupayukta na hogA, ki kisI samaya mevAr3a meM lAkhoM jainoM kI bastI rahI hogii| kahA jAtA hai ki jisa taraha delavADe meM kisI samaya sADhe tInasau mandira the, usI taraha kumbhalagaDhameM bhI lagabhaga utane hI mandira the / bilakula ujAr3a par3I huI jAvaranagarI ke saiMDahara dekhane vAlA isa bAta kI saralatA pUrvaka kalpanA kara sakatA hai, ki yahAM kisI samaya bahuta adhika mandira rahe hoNge| cittaur3a ke kile se 7 mIla uttara meM nagarI nAmaka eka prAcIna sthAna hai| isa sthAna meM paDe hue khaMDahara, gaDhe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 merI mevAr3ayAtrA hue patthara tathA yahA~ se prApta hue zilAlekhoM evaM sikkoM ke AdhAra para rAyabahAdura paNDita gaurIzaMkarajI ojhA isa jagaha para eka bar3I-sI nagarI hone kA anumAna karate haiN| unakA to yahAMtaka kathana hai ki isa 'nagarI' kA prAcIna nAma 'madhyamikA' thA / ajamera jile ke bI nAmaka grAma se prApta hue vIra saMvat 84 ke zilAlekha meM 'madhyamikA' kA ullekha milatA hai| 'madhyamikA' nagarI atyanta prAcIna nagarI thii| yahAM bhI aneka jainamandira hone kA anumAna kiyA jA sakatA hai / aise aneka sthAna Aja bhI mevAr3a meM maujUda haiN| aura vahA~ kisI samaya aneka mandira hone kA anumAna bhI kiyA jAsakatA hai Ajakala ke vidyamAn mandiroM kI prAcInatA, vizAlatA aura manoharatA dekhate hue, yahI kahA jA sakatA hai ki bar3e-bar3e tIrthasthAnoM ko bhUlA deM aise ve mandira haiN| ina mandiroM ke sambandha meM aneka prakAra kI camatkArika bAteM Aja bhI janatA meM pracalita haiN| atyanta duHkha kA viSaya hai, ki aise aise prAcIna tathA bhavya tIrtha sadRza mandiroM evaM mUrtiyoM ke hote hue bhI, ina sthAnoM meM unakI pUjA karane vAlA koI nahIM raha gayA hai| ina mandiroM ke pUjane vAle the, ve kAlabala se ghaTa gaye aura jo bAkI raha gaye, ve becAre anya upadezakoM ke upadeza se bahaka kara, prabhubhakti se vimukha ho vaiThe haiN| pariNAmataH, bace bacAye ye mandira tathA mUrtiyA~ vIrAn nirjana avasthA ko bhoga rahI haiN| yaha kahane kI AvazyakatA nahIM hai, ki kisI bhI mandira yA mUrti kI mahimA, usake upAsakoM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ mevAr3a kI jaina paMcatIrthI pUjanevAloM para avalambita hai / astu| mevADa kI aisI hInAvasthA meM bhI Aja vahA~ aise aneka sthAna maujUda haiM, jo tIrthasthAna ke rUpameM prasiddha haiN| una sthAnoM meM jAne para, bhavyAtmAoM ko jisa taraha apUrva AhalAda hotA hai, usI taraha khona karanevAloM ko aneka prakAra kI aitihAsika sAmagrI upalabdha hotI hai| mevAr3a meM jisa taraha hinduoM ke pAMca tIrtha prasiddha haiM, usI taraha jainoM ke bhI pAMca tIrtha haiN| 1-kezariyAjI ( RSabhadevanI ) udayapura se lagabhaga 40 mIla dUra dakSiNa dizA meM sthita kezariyAjI kA tIrtha vizvavidita hai / kezariyAjI kA mandira atyanta bhavya banA huA hai / mUrti manohara tathA camatkArika hai| mUrti kI camatkAritA kA hI yaha pariNAma hai, ki yahAM zvetAmbara tathA digambara, brAhmaNa evaM kSatriya, balki halake varNa ke loga bhI darzana-pUjana Adi ke liye Ate haiN| kezariyAjI kI mUrti kA AkAra zvetAmbara mAnyatAke anusAra hai| sadaiva se zvetAmbaroM kI hI tarapha se dhvajAdaNDa car3hAyA jAtA hai| zvetAmbaroM kI mAnyatA ke anusAra kezariyAjI para kezara car3hAI jAtI hai| svargastha mahArANAjI zrI phatehasiMhajI ne zvetAmbaroM kI mAnyatA ke anusAra hI apanI tarapha se sAr3he tInalAkha kI AMgI car3hAI thI aura zvetAmbaroM ke aneka zilAlekha bhI milate haiN| ye bAteM spaSTa rUpa se siddha karatI haiM ki tIrtha zvetAmbaroM kA hI hai / astu / tIrtha, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ merI mevAr3ayAtrA prAcIna evaM ati pavitra haiN| aisA pavitra tIrtha varSoM se jhaghaDemeM par3A hai / aura -- do billI tathA baMdara' kI kahAvata caritArtha ho rahI hai| isa tIrtha ke jhaghaDeke liye kamIzana baiThA thA / kahA jAtA hai ki, kamIzana ne apanI riporTa taiyAra karake darabAra ke sAmane peza kI hai / parantu na mAluma kisa kAraNase vaha riporTa abhI taka prakAzita nahIM hotii| hama AzA karate haiM ki-udayapura ke dayAlu aura dharma premI mahArANAjI sAheba, jahA~ taka ho sake zIghra hI riporTa prakAzita kareMge, aura isa tIrtha ko, Arthika dRSTi se, logoM kI zraddhA kI draSTi se jo hAni ho rahI hai, usase bacA leNge| 2-karer3A udayapura citaur3a relve ke karer3A sTezana se lagabhaga Adhe yA pauna mIla dUra, sapheda pASANa kA, zrI pArzvanAtha bhagavAn kA eka suvizAla aura sundara mandira banA huA hai / yaha mandira kaba banA thA isake sambandha meM koI lekha nahIM prApta hotaa| kintu isakI banAvaTa ko dekhate hue yaha anumAna kiyA jA sakatA hai, ki yaha mandira atyanta prAcIna hai / isa mandira kA raMgamaNDapa itanA adhika vizAla aura bhabya hai, ki mevAr3a ke hamAre pravAsa meM aisA raMga maNDapa kahIM bhI nahI dIkha par3A / isa mandira meM se prApta hone vAle zilAlekha, zrIyuta pUraNacandrajI nAhara ne liye haiN| ve gyArahavIM zatAbdI se lagA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ mevAr3a kI jaina paMcatIrthI ina lekhoM meM saba se adhika - prAcIna lekha kara TheTha unnIsavIM zatAbdI taka ke lekha haiM / inameM se adhikatara lekha dhAtu kI paMcatIrthI Adi para ke haiM, jinase ye karer3A kI sthApita mUrtiyA~ haiM, aisA nahIM kahA jA sakatA / hA~, bAvana jinAlaya kI deriyoM ke pATa para jo zilAlekha haiM, ve karer3A ke kahe jA sakate haiM / saMvat 1039 kA hai / dUsare lekha caudahavIM tathA pandrahavIMzatAbdI ke haiM / saM0 1039 kA lekha yaha batalAtA hai, ki saMDeraka gacchIya zrI yazobhadrasUrijI ne pArzvanAtha ke bimba kI pratiSThA kI thI / yadi yaha pratiSThA yahIM, yAnI karer3A meM hI kI gaI ho, to phira yaha bAta nizcita ho jAtI hai, ki karer3A tathA yaha mandira atyanta prAcIna haiM / yahA~ se prApta / hone vAle zilAlekhoM meM, aisA zilAlekha eka hI dekhA jAtA hai, ki jisameM karer3A kA nAma AyA ho / yaha zilAlekha saM. 1495 ke jyeSTha zu. 3 budhavAra kA hai / ukezavaMzIya nAhara gotrIya eka kuTumba ne, pArzvanAtha ke mandira meM vimalanAtha kI devakulikA banavAI, jisakI kharataragacchIya jinasAgarasUrijI ne pratiSThA kI / yahI usa zilAlekha kA bhAva hai karer3A ke isa mandira meM eka do khAsa vizeSatAe~ haiM / raMgamaNDapa ke Upara ke bhAga meM, eka tarapha masjida kA AkAra banAyA gayA hai| isa sambandha meM yaha bAta kahI jAtI hai ki bAdazAha akabara jaba yahAM AyA, taba usane yaha AkRti banavA dI thii| aisA karane kA abhiprAya yaha thA ki 1 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 merI mevAr3ayAtrA koI musalamAna isa mandira ko na tor3e / kintu yaha bAta kahAM taka satya hai yaha nizcita rupa se nahIM kahI jA sakatI / mandira banavAnevAloM ne svayaM athavA usake pazcAt jIrNoddhArAdi ke prasaMga para, musalamAnoM dvArA toDe jAne ke bhaya se bhI kadAcit yaha AkAra banA diyA ho / dUsarI vizeSatA yaha hai, ki mUla nAyaka zrI pArzvanAthajI bhagavAna kI mUrti isa taraha birAjamAna kI gaI hai ki usake pauSa zu0 10 ke dina sUrya kI par3atI thIM / pIche se jIrNoddhAra dIvAra u~cI ho gaI, jisase aba sAmane ke eka chidra meM se kiraNeM pUrI taraha mUrti para karavAte samaya, sAmane kI usa taraha kiraNeM nahIM par3atI / / yaha tIrtha pahale adhika prasiddha na thA / kintu svargastha seTha lallabhAI ki jinhoMne mevAr3a ke mandiroM ke jIrNoddhAra ke pIche apanI jindagI pUrI kara dI thI, usI amara AtmAne isa tIrtha meM sudhAra karavAyA aura tIrtha ko prasiddha bhI kiyA / Aja kala, isa tIrtha kA saMcAlana udayapura ke jainoM kI eka kameTI ke adhIna cala rahA hai| isa tIrtha ke mainejara ke rUpa meM zrIyuta kanakamalajI kArya kara rahe haiM / kanakamalajI parama zraddhAlu mUrtipUjaka haiM aura pUrI lagana ke sAtha tIrtha kI vyavasthA kara rahe haiM / kanakamalajI kI tatparatA tathA lagana ke kAraNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ mevADa kI jaina paMcatIrthI isa tIrtha kA kArya khUba bar3ha rahA hai| itanA hI nahIM, balki mevAr3a ke anya mandiroM ke liye bhI ve yathAzakti parizrama karate rahate haiN| aise saccI lagana vAle zraddhAlu menejara yadi pratyeka tIrtha meM hoM, to kitanA acchA ho / 3. nAgadA-adabadajI udayapura se lagabhaga 13-14 mIla uttara meM, hinduoM ke ekaliMgI tIrtha ke pAsa, usase lagabhaga 1 bhIla dUra pahAr3oM ke bIca meM adabadajI kA tIrtha hai| isa sthAna para kisI samaya eka bar3I nagarI thI, jisakA nAma nAgadA thA / saMskRta zilAlekha Adi meM isakA nAma nAgadraha athavA nAgahada likhA milatA hai| pahale yaha nagara atyanta samRddhizAlI aura mevAr3a ke rAjAoM kI rAjadhAnI thA / sAtha hI yaha sthAna jaina tIrtha ke rUpa meM bhI prasiddha thaa| lagabhaga eka mIla ke vistAra meM, aneka hindU tathA jaina mandiroM ke khaMDahara dRSTigocara hote haiN| yahA~ zrI zAntinAthajI kA eka mandira aba bhI maujUda hai| zAntinAtha bhagavAna kI baiThI huI mUrti lagabhaga 9 phITa u~cI tathA atyanta manohara hai / usa para khude hue lekha kA sArAMza yaha hai: " saMvat 1494 kI mAgha zuklA 11 guruvAra ke dina, medapATa deza meM, devakula pATaka ( delavAr3A ) nagara meM, mokala ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ merI mevAr3ayAtrA putra mahArANA kumbhA ke rAjya meM, osavAlavaMzIya, navalakhA gotrIya sAha sAraMga ne, svayaM upArjana kI huI lakSmI ko sArthaka karane ke uddezya se, 'nirupamamadbhutaM' aisI zAntinAtha kI mUrti parikara sahita banavAI aura kharatara gacchoya zrI jinasAgaramUrine pratiSThA kii|" zrI zAntinAtha bhagavAn kI mUrti para ke uparyukta bhAvavAle zilAlekha meM bimba ke liye adbhuta vizeSaNa lagAyA gayA hai| vaha vizeSaNa sakAraNa hai / vastutaH vaha mUrti baiThI huI lagabhaga 9 phITa kI vizAla hai, isIliye yaha tIrtha 'adabadajI' ke nAma se prasiddha huA aura aba bhI prasiddha hai| zrI zAntinAtha bhagavAn ke isa mandira ke pAsa hI eka vizAla mandira TUTI-phUTI avasthA meM par3A hai| isameM, eka mI mUrti nahIM hai| sambhava hai ki yaha jIrNa-zIrNa mandira kisI samaya pArzvanAtha yA neminAtha kA mandira rahA ho / kAraNa ki prAcIna tIrthamAlAoM tathA gurvAvalI Adi meM yahA~ pArzvanAtha tathA neminAtha ke mandira hone kA ullekha milatA hai / zrImunisundarasUri kRta gurvAvalI ke 32veM zloka meM kahe anusAra "khomANa rAjA ke kula meM utpanna samudrasari ne, digambaroM ko jItakara nAgadaha kA pArzvanAtha kA tIrtha apane svAdhIna kiyA thA " / zrI munisundarasUri viracita pArzvanAtha ke stotra se vidita hotA hai ki yahA~ zrI pArzvanAtha kA mandira sampati rAjA ne banavAyA thaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ mevAr3a kI jaina paMcatIrthI 61 zrI neminAtha kA nAma, zrI zIlavijayajI aura zrI jinatilakasUri ne apanI apanI tIrthamAlAoM meM bhI liyA hai / zrI somatilakasUri ne eka stotra kI racanA kI hai, jisameM yahA~ kA neminAtha kA mandira pethar3azAha dvArA banAye jAne kA ullekha hai / Ajakala yahA~ na pArzvanAtha kA mandira hai aura na nemi - nAtha kA hI / kevala zrI adabadajI - zrI zAntinAtha bhagavAna kA hI mandira hai / yadi AsapAsa ke zeSa mandiroM kI khoja kI jAve, to bahuta se zilAlekha tathA mUrtiyA~ prApta ho sakatI haiM / 1 zAntinAtha bhagavAn ke isa mandira kI pUjApATha kI vyavasthA pahale to acchI na thI / kintu Ajakala ekaliMgajI meM jo hAkima sAhaba haiM, unhoMne apane sahAyaka oNphisaroM meM se tathA anya rItiyoM se prayatna karake pUjA kI vyavasthA kI hai / ataeva niyamita rUpa se pUjA hotI hai / udayapura AnevAle yAtrIloga yahA~ kI yAtrA avazya kareM / pakkI sar3aka hai, moTara, tAMge, gAr3iyA~ Adi savArI jAtI haiM / yahA~ se thor3I hI dUra, kevala 3-4 mIla kI dUrI para delavADA tIrtha hai / 4 - delavAr3A ekaliMgajI se 3-4 mIla dUra delavAr3A nAmaka grAma hai / isa delavAr3e meM se prApta hue zilAlekhoM ke sAtha, 'devakulapATaka' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 merI mevAr3ayAtrA nAmaka eka pustaka, svargastha gurudeva zrI vijayadharmasUrijI mahArAjakI likhI huI prakAzita ho cukI hai / isa pustaka se delavAr3e ke sambandha meM bahuta kucha jAnakArI prApta kI jAsakatI hai| delavAr3A dekhane vAlA koI bhI darzaka yaha bAta kaha sakatA hai, ki kisI samaya yahA~ bahuta se jaina mandira hone caahie| prAcIna-tIrthamAlA Adi meM yahA~ bahuta se mandira hone kA ullekha milatA hai| aura eka tIrthamAlA meM to yahA~ ke parvatoM para zatrujaya tathA giranAra kI bhI sthApanA hone kA ullekha milatA hai"delavAr3i che devaja ghaNA , bahu jinamandira raLiyAmaNA / doi DuMgara tihA~ thApyA sAra, zrI zajo ne girinAra" // 37 // 'zrI zIlavijayajI kRta tIrthamAlA' (1746) isa samaya yahAM tIna mandira vidyamAna haiN| jinheM 'vasahi' kahA jAtA hai| ye mandira atyanta vizAla haiN| yahA~ bhoyare bhI haiM / vizAla tathA manohara prabhumUrtiyoM ke atirikta yahA~ aneka AcAryoM kI bhI mUrtiyAM hai / saMvat 1954 meM, yahA~ ke jIrNoddhAra ke avasara para, 124 mUrtiyAM jamIna meM se nikalI thiiN| prAcIna kAla meM, yaha eka vizAla nagarI thI / aura kahA jAtA hai, ki kisI samaya yahA~ tInasau ghaNToM kA nAda eka sAtha sunAI detA thaa| yAnI, karIba tInasau yA sADhe tInasau mandira yahAM vidyamAna the| isa nagarI meM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ mevADa kI jaina paMcatIrthI aitihAsika ghaTanAe~ ghaTane ke pramANa bhI upalabdha hote haiN| somasundarasUri ki jo pandrahavIM sadI meM hue haiM, ve yahA~ aneka bAra Aye the aura pratiSThA padavI Adi ke utsava yahA~ karavAye the, yaha bAta 'somasaubhAgyakAvya' se vidita hotI hai| yahA~ ke zilAlekha tathA anya aitihAsika pramANoM se yaha bAta mAlUma hotI hai ki pandrahavIM, solahavIM tathA satrahavIM zatAbdI meM yaha zahara khUba raunakavAlA thaa| yahAM kI prAyaH pratyeka mUrti para zilAlekha hai| aura bhI aneka zilAlekha haiN| pUjyapAda svargastha gurudeva zrI vijayadharmasUri mahArAja ne, jisa taraha devakulapATaka' meM yahAM ke aneka zilAlekha uddhRta kiye haiM, usI taraha zrIyuta pUraNacandrajI ne bhI lIye haiN| ve zilAlekha, 'jaina lekha saMgraha ' ke dUsare bhAga meM Aye haiN| ___isa samaya jo tIna mandira haiM, ve bAvana jinAlaya haiM / mRrtiyAM vizAla tathA bhavya haiM / cauthA eka mandira yatijI ke upAzraya meM hai ! bar3e tIna mandiroM meM se, do RSabhadeva bhagavAna ke aura eka pArzvanAtha kA kahA jAtA hai| yahAM osavAloM ke lagabhaga sau-savAsau ghara haiM, kintu ve sabhI sthAnakavAsI haiN| eka gRhastha zrIyata mohanalAlajI udayapura ke rahane vAle haiM, jo mUrtipUjaka haiM aura yathAzakti pUjA pATha bhI karate haiN| yahA~, mahAtmA zrIlAlajI aura mahAtmA rAmalAlajI Adi mahAtmAgaNa sajjana puruSa haiM / mahAtmAoM kI yahA~ 10-12 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 merI mevADayAtrA posAleM haiM / ve kulaguru haiM, jainadharmAvalambI haiM aura mUrtipUjA meM zraddhA rakhate haiM / yahAM kI yAtrA bhI khAsataura se karane yogya hai / 5 - dayAlazAha kA kilA / "nava cokI nava lAkhakI, kroDa rupyoM ro kAma | rANe ba~dhAyo rAjasiMha, rAjanagara hai gAma // vohI rANA rAjasiMha, vohI zAha dayAla | vaNe ba~dhAyo deharo, vaNe ba~dhAI pAla // vikrama kI aThArahavIM zatAbdI meM, udayapura kI rAjagaddI para hue rANA rAjasiMha ne, kAMkarolI ke pAsa rAjanagara basAyA / isa rAjanagara ke pAsa eka vizAla tAlAva kI pAla itanI adhika jabaradasta hai, ki jisake nimitta rANA rAjasiMha ne eka karor3a rupayA kharca kiyA thA / tAlAba kI pAla ke pAsa hI eka bar3A-sA pahAr3a hai / isa pahAr3a para eka kilA hai, jo 'dayAlazAha' kA kilA' ke nAma se prasiddha hai / vAstava meM, yaha koI kilA nahIM balki eka vizAla mandira hai / 'dayAlazAha kA kilA' ke nAma se prasiddha yaha mandira, 'dayAlazAha' nAmaka eka osavAla gRhastha ne banavAyA thA / 'dayAlazAha ' mahArANA 'rAjasiMha' ke eka vaphAdAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ mevAr3a kI jaina paMcatIrthI maMtrI the| dayAlazAha ke maMtrI hone kI ghaTanA jaise rahasya pUrNa hai, vaise hI unake yaha mandira banavAne kI ghaTanA bhI vicitra hai| dayAlazAha, vAstava meM kahA~ ke rahanevAle the, yaha bAta nahIM mAlama hopAI hai| kintu ve saMghavI gotra ke sarUparyA osavAla the| unake pUrvaja sIsodiyA the / jainadharma svIkAra kara lene ke pazcAt unakI gaNanA osavAla jaina ke rUpa meM hone lgii| dayAlazAha netA kA (zilAlekha meM koI koI tenA bhI par3hate haiM ) prapautra, gaju kA pautra aura rAjU kA putra thaa| isa mandira kI mUrti ke zilAlekha para se jAna par3atA hai ki rAjU ke cAra putra the, jinameM saba se choTA dayAlazAha thaa| dayAlazAha udayapura ke eka brAhmaNa ke yahA~ nokarI karate the| mahArANA rAjasiMhajI kI eka strIne, mahArANA ko viSa de dene ke liye eka patra usa purohita ko likhA thA, jisake yahA~ dayAlazAha naukara the| purohita ne vaha patra apanI kaTAra ke myAna meM rakha choDA thaa| aisA prasaMga upasthita huA, ki dayAlazAha ko apanI susarAla devAlI jAnA thaa| sAtha meM koI zastra ho to acchA hai, aisA samajha kara unhoMne apane svAmI usa purohita se koI zastra maaNgaa| purohita ko usa. ciTThI kI yAda nahIM rahI, ataH usane vahI kaTAra dayAlazAha ko de dI, jisake myAna meM rAnI kI ciTThI chipI huI thii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ merI mevADayAtrA ........................." dayAlazAha kaTAra le gaye / . svAbhAvika rUpa se kaTAra kholane para vaha ciTThI hAtha meM A gii| dayAlazAha ne, vaha ciTThI mahArANAjI ko de dii| rANA ne purohita tathA rAnI ko prANadaNDa kI sajA dii| rAnI ke putra saradArasiMha ne bhI viSa khA kara AtmahatyA kara lii| mahArANA rAjasiMhajI ne dayAlazAha ko apanI sevA meM le liyA aura dhIre dhIre Age bar3hA kara use mantrI pada taka pahu~cA diyaa| dayAlazAha vIra prakRttivAlA puruSa thA / usakI bahAdurI ke kAraNa hI, use mahArANA rAjasiMha ne auraMgajeba ke viruddha yuddha karane ke liye niyukta kiyA thaa| auraMgajeba kI senA ne aneka hindU mandira toDa DAle the| isakA badalA dayAlazAha ne bAdazAha ke aneka bhavana apane adhikAra meM le kara unameM rANAjI ke thAne sthApita karake evaM masjideM tor3a-tor3a kara liyA thaa| dayAlazAha, mAlave ko lUTa kara aneka U~Ta sonA lAyA thA jaura mahArANAjI ko vaha sonA bheMTa kiyA thaa| isI dayAlazAha ne mahArANA jayasiMhajI ke samaya meM citaur3a meM zAhanAde Ajama kI senA para rAta ko chApA mArA thaa| senApati dilAvarakhAM aura dayAlazAha ke bIca yuddha huA thA / dayAlazAhane apanI strI kA apane hAtha se, kevala isI liye vadha kara DAlA thA, ki kahIM musalamAna use Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ mevAr3a kI jaina paMcatIrthI 67 pakar3a na le jAya~ / dayAlazAha kI lar3akI ko musalamAna loga uThA le gaye the / dayAlazAha ke jIvana sambandhI uparyukta varNana zrImAna paM. gaurIzaMkarajI ojhA ne apane 'rAjapUtAne ke itihAsa meM aMkita kiyA hai / jina osavAlakulabhUSaNa dayAlazAha ne uparyukta prakAra ke vIratA pUrNa kArya kiye the, unhI dayAlazAha ne eka karoDa rupayA kharca karake naumaMjIlA gagana sparzI mandira banavAyA thA; jo kA~karolI tathA rAjanagara ke bIca rAjasAgara kI pAla ke pAsa hI eka pahAr3a para suzobhita hai aura Aja bhI ' dayAlazAha ke kile ' ke nAma se prasiddha hai aura mUla nAyaka caumukhajI zrI RSabhadeva bhagavAn kI mUrtiyA~ virAjamAna haiM / * kahA jAtA hai ki yaha mandira naumaMjIlA thA / isake dhvaja kI chAyA chaH kosa (bAraha mAila) para par3atI thI / Age cala kara, auraMgajeba ne use rAjazAhI kilA samajha kara tur3avA DAlA thA / mandira kI pahalI maMjila surakSita baca gaIM thI / isa samaya jo dUsarI maMjila hai, vaha naI banI huI hai / * * isa mandira ke sambandha meM kahA jAtA hai ki mahArANA rAjasiMha ne rAjasAgara kI pAla banavAnA prArambha kiyA, kintu vaha TikatI nahIM thI / antameM 'kisI saccI-satI strI ke hAtha se yadi pAla kI nIMva DAlI jAya, to pAla kA kAma cala sake ' aisI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ merI mevAr3ayAtrA agamya vANI hone para, dayAlazAha kI putravadhUne isakA bIr3A utthaayaa| usake hAtha se nIMva paDate hI pAla kA kArya calane lgaa| isake badale meM dayAlazAha kI putravadhUne uparyukta mandira banAne kI maMjUrI prApta kI thii| isa kiMvadantI meM kitanA satya hai, yaha nahIM kahA jA sktaa| sambhava hai ki dayAlazAha dvArA kI gaI mahArANA rAjasiMhajI kI sevA se prasanna ho kara, mahArANAjI ne isa pahAr3a para mandira banavAne kI svIkRti pradAna kara dI ho| aisA bhI kahA jAtA hai, ki rAjasAgara kI pAla banavAne meM rANAjI ko eka karor3a rupayA vyaya karanA par3A thA aura dayAlazAha kA bhI isa mandira kI racanA karavAne meM eka karoDa rupayA vyaya huA thaa| 'dayAlazAha ke kile ke pAsa hI navacaukI nAmaka sthAna hai| isa navacaukI kI kArIgarI atyanta manohara hai| yaha mAnoM AbU yA delavAr3e ke mandiroM kI kArIgarI kA namUnA ho / isa navacaukI meM, mevAr3a ke rAjAoM kI prazaMsA karane vAlA paccIsa sarga kA eka kAvya zilAlekha ke rUpa meM khudA huA hai| isa prazasti meM bhI dayAlazAha kA nAma aura unakI vIratA kA varNana milatA hai| mandira meM jo mUrtiyA~ virAjamAna haiM, una saba para eka hI prakAra kA lekha hai| isa lekha ko par3hane se vidita hotA hai, ki-"saMvat 1732 kI vaizAkha zu0 7 guruvAra ke dina mahArANA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ mevAr3a kI jaina paMcatIrthI 69 rAjasiMhajI ke rAjya meM saMghavI dayAladAsa ne yaha caturmukha prAsAda banavAyA thA aura vijayagacchIya zrI vinayasAgarasUri ne isakI pratiSThA kI thI" / isa lekha meM, dayAlazAha kI aura bhI do tIna pIDhiyoM kA ullekha milatA hai / isa mandira kI vyavasthA kareDAtIrtha ke sAtha sambaddha kara dIgaI hai / yAtriyoM kI suvidhA ke nimitta kA~karolI sTezana para eka dharmazAlA banAI jArahI hai aura dUsarI dayAlazAha ke kile kI talahaTI meM / yaha sthAna kA~karolI sTezana se lagabhaga tIna mAila dUra hai / rAjanagara aura kA~karolI meM bhI hindU dharmazAlAe~ maujUda haiM / uparyukta prakAra se, mevAr3a meM kezariyAjI, karer3A, nAgadA, (adabadajI), delavADA aura dayAlazAha kA kilA ye pA~ca tIrtha darzanIya, prAcIna aura pratyeka prakAra se mahatvapUrNa haiM / kezariyAjI kI yAtrA ke nimitta jAnevAle yAtriyoM ke liye, mevADa kI yaha paMcatIrthI avazya yAtrA karane yogya hai / -:: Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9) udayapura ke mandira mevADa ke prasiddha pA~ca tIrthoM kA varNana kiyA jAcukA hai| mevADa ke ye pA~coM tIrtha kezariyAjI, karer3A, adabadajI, delavAr3A aura dayAlazAha kA kilA jisa taraha AkarSaka aura kucha-na-kucha vizeSatA se pUrNa haiM, usI taraha khAsa udayapura ke mandira bhI kucha kama AkarSaka nahIM haiN| balki, koI koI mandira to aise haiM, jo acche acche tIrthasthAnoM ke mandiroM ko bhI bhulA deN| udAharaNa ke taura para-zrI zItalanAtha kA mandira, vAsupUjyasvAmI kA mandira, caugAna kA mandira, vADI kA mandira Adi / udayapura meM kula 35 yA 36 mandira haiM, jinameM zItalanAthajI kA, vAsupUjya svAmI kA, caugAna kA, bAr3I kA, seTha kA, kezariyAnAthajI kA Adi mandira mukhya, vizAla aura manohara haiN| ina mandiroM ke atirikta, udayapura se lagabhaga eka hI mIla dUra sthita AhaDa meM cAra vizAla : mandira maujUda haiN| tyoMhI udayapura se lagabhaga do Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayapura ke mandira mIla dUra samInAkher3e kA mandira tathA lagabhaga tIna mIla dUra bane hue saMsAra kA mandira, devAlI kA mandira Adi mandira bhI khAsataura para darzanIya evaM. atyanta prAcIna haiN| udayapura aura usake AsapAsa lagabhaga do-do tIna tIna mIla para bane hue mandiroM kA sampUrNa itihAsa prApta kara sakanA kaThina hai aura una saba kA itihAsa varNana karane ke liye yahA~ sthAna bhI nahIM hai| phira bhI itanI bAta to avazyameva kahI jAsakatI hai , ki inameM ke bahuta se mandira atyanta prAcIna haiN| AhaDa eka itihAsa prasiddha evaM atyanta prAcIna nagarI hai| yahA~ ke AlIzAna bAvana jinAlaya mandira, yaha bAta svayameva ratalA rahe haiM, ki ve atyanta prAcIna haiN| isI AiDa-AghATapura-meM zrI jagaccandrasUri ko mevADa ke rANAjI kI tarapha se terahavIM zatAbdI meM 'mahAtapA' kA birada prApta huA thaa| isI taraha devAlI, sesAra tathA samInAkheDe ke mandira bhI atyanta-prAcIna haiN| yaha kahane kI AvazyakatA nahIM hai, ki aba yahA~ eka bhI mUrtipUjaka jaina kA ghara maujUda nahIM hai| udayapura meM jo mandira haiM unameM se satrahavIM zatAbdI se pahale kA koI bhI mandira nahIM hai aura isase adhika prAcIna mandira na ho, yaha svAbhAvika bhI hai| kAraNa ki udayapura nagara hI mahArANA zrI udayasihajI ne basAyA hai, jinakA samaya sa. 1594 hai| mahArANA udayasiMhajI ne, udayapura * satrahavIM zatAbdI ke prArambha meM (bahuta karake saM. 1624 meM) basAyA hai| ataeva udayapura meM jo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 merI mevADayAtrA mandira haiM, ve saM. 1624 ke pazcAt ke hI haiN| kahA jAtA hai ki udayapura kA zrI zItalanAthajI kA mandira, udayapura ke basAye jAne ke samaya kA hai| yAnI, nagara ke prArambhika muhUrta ke sAtha hI zrI zItalanAthajI ke mandira kA bhI zilAropaNa muhUrta huA thaa| cAhe jo ho, kintu koI zilAlekha isa bAta kI sAkSI nahIM detA / zItalanAthajI ke mandira meM se jo zilAlekha prApta hue haiM, unameM se eka zilAlekha dhAtu ke parikara para kA hai, jo saM. 1693 ke kArtika kRSNapakSa kA hai| isa zilAlekha kA sArAMza yaha hai, ki "mahArANA zrI jagatasiMhajI ke rAjya meM tapAgacchIya zrI jinamandira meM zrI zItalanAthajI kA bimba aura pItala kA parikara Asapura nivAsI, vRddhazAkhIya poravAla jJAtIya paM. kAnhAsuta paM. kezara bhAryA kezarade, jinake putra paM. dAmodara ne svakuTumba sahita banavAyA aura bhaTTAraka zrI vijayadevasari ke paTTaprabhAkara AcArya zrI vijayasiMhasari kI AjJA se paM. maticandra gaNi ne vAsakSepa DAlakara pratiSThApita kiyA" / isa lekha ko dekhakara eka kalpanA avazyameva kI jAsakatI hai| aura vaha yaha ki sambhava hai, mandira udayapura ke basAye jAne ke samaya hI basA ho aura phira kucha varSoM ke pazcAt mUlanAyaka kA dhAtumaya parikara banAyA gayA ho| ataeva vAstava meM yadi yaha mandira (zrI zItalanAthajI kA mandira) udayapura ke basAye jAne ke samaya hI banAyA gayA ho, to isameM Azcarya kI koI bAta nahIM hai / udayapura ke ina mandiroM meM se jo zilAlekha prApta hote Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayapura ke mandira haiM unameM udayapura kA nAma likhA milatA ho, aise zilAlekha bahuta thor3e hI haiN| zrI zItalanAthajI ke mandira kI dhAtu kI eka mUrti para kA zilAlekha avazya hI aisA hai, jisameM udayapura kA nAma likhA dIkha par3atA hai / isa zilAlekha kA sArAMza yoM hai "saM. 1686 kI vaizAkha sudI 8 ke dina udayapuranivAsI osavAla jJAtIya baraDiyA gotrIya sA-pIthA ne, apane putroM evaM pautrA sahita zrI vimalanAtha kA bimba banAyA aura zrI vijayasiMhasari ne usakI pratiSThA kI / isa lekha se yaha bAta spaSTa hojAtI hai ki saM. 1686 ke sAla meM khAsa udayapura meM hI kisI mandira kI pratiSThA kI gaI, jisa samaya isa mUrti kI bhI pratiSThA huI thii| ataeva yaha nizcita hai, ki satrahavIM zatAbdI ke madhyakAla meM, yahA~ jainamandira avazya hI maujUda thaa| aura yaha bhI sambhava hai, ki vaha mandira zrI zItalanAthajI kA Adi mandira hI ho / zrI hema nAmaka kisI kavi ne, mahArANA javAnasiMhajI ke samaya kA udayapura kA varNana likhA hai| hema kavi kauna the ? kisake ziSya the ? aura nizcita rUpa se kisa samaya meM hue the ? Adi bAteM unakI kRti se nahIM jAna pdd'tiiN| kintu unhoMne mahArANA javAnasiMhajI ke samaya kA varNana kiyA hai, isase yaha bAta prakaTa hotI hai, ki veM unnIsavIM zatAbdI meM hue the / mahArANA javAnasiMhajI kA samaya hai-saM. 1885 / ataH mAlUma hotA hai ki Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ .................. 74 merI mevAr3ayAtrA unnIsavIM zatAbdI ke anta meM ye kavi hue hai| kavi hema ne, apanI isa kRti meM, prArambha meM medapATa prazasti, rAjaprazasti, javAnasiMha prazasti, aSTaka, vaMzAvalI pacIsI, mahArANA vaMzAvalI, javAnasiMhajI kI savArI kA varNana, udayapura nagara varNana, nagara ke bAhara kA varNana, ityAdi prakaraNa likhe haiN| kavi ne udayapuranagara kA varNana karate hue, aneka jainamandiroM ke nAmoM kA bhI ullekha kiyA hai| usa varNana para se yaha bAta vidita hotI hai, ki unnIsavIM zatAbdI meM kavi ke samaya meM kitane aura mukhya mukhya kauna kauna se mandira vahA~ maujUda the| eka sthAna para kavi kahatA hai ki'azvasena jUnadaM, teja diNaMda, __ zrI sahasaphaNA nita gahagATa / mahimA vikhyAtaM, jagatrahI trAtaM, ___ agha malIna karai nirghATa / zrI mAdi jinezaM, meTaNa kalezaM jasu sUrata bhlhlbhaanN"| zrI udayApura maMDANaM // 12 // " zrI zItalasvAmaM karU~ pramANaM, ___ bhavijanapUjita jinaaMgaM / potIsa jinAlaM bhuvana rasAlaM, sarvajinezvara sukhag| sattara sumedaM, puja ummedaM satara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayapura ke mandira payasevita jasu surraannN"| zrI udayApura maMDANaM // 13 // "saMvegIzAle bar3I vizAlaM, prAsAde jU pAsa phavaisAraM / bhI AdijiNadaM tejadinaMda, jAvariyA deharA pAraM / caumukha prasAdaM ati AhAda, darzana zubha dhyaanN"| zrI udayApura maMDANaM // 14 // "valI kusula jUpolaM, atiraMgarolaM, saMgaTavADI serIpa tAsaM / zrI saMtajiNezaM vimalezaM, dhAnamaDhI sAyarapAsaM / dAdAvalI deharI, sikharA seharI, 'prasAda. mahAlakSmI sthAne'..." zrI udayApura maMDANaM // 18 // udayapura ke mandiroM kA itanA varNana kara cukane ke pazcAt, kavi ne koTa se bAhara ke mandiroM kA varNana kiyA hai| "zrI zAntinAtha hI jina joya, mahimA adhikamahi soya / 'citritacaitya hI navaraMga, darzanadekhiyo .umaMga // 5 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ merI mevAr3ayAtrA sIkharabandha hI prAsAda, karata meru soM ativAda / zrI padmanAbhajI jInAla, dekhyA dila he khusyAla // 6 // pRnima vAsare melAka, nara thaTTa hota he melAka / agre hastI he cogAMna, __hastI lar3ata he tihIAna // 7 // " yoM udayapura ke kile se bAhara ke mandiroM kA varNana kara cukane ke pazcAt, kavi Age bar3hatA hai aura kahatA hai, ki"malla lar3ata hai kujabAra, agre grAma hai sIsAra / baijanAtha kA parasAda, karata gagana se nitavAda // 12 // jinaprAsAda jU bhArIka, mUrata bahota he pyArIka / sakhA solamA jiNaMda, peSyAM parama he Ananda // 11 // Adi caraNa he maMDANa, pUjyAM hota he suSapAna / jaMgI jhADa hai ati aMga, cA~da jU pola hI duraMga // 12 // " Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayapura ke mandira 77 aura Age bar3hakara, kavi samInAkheDe kA varNana karatA hai"magarA mAchalA uttaMga, kisanapola hI ativaMka / gheDA samIne zrI pAsa, pUje parama hI hulAsa // 13 // dazamI divasa kA melAka, narathaTa hota he melAka / sAhamI vacchalAM pakavAna, carcA aSTakA maMDANa" // 14 // isake pazcAt, kavi ne kezariyAjI kA varNana kiyA hai| "aDhArakosa hI adhikAra, dhuleva nagara hai vistAra / kezariyAnAtha hai vikhyAta, jAtru Avate keI jAta // 15 // " anta meM kavi ne AghATa (Ahara) kA varNana kiyA hai| vaha likhatA hai, ki" AghATa gAma he parasIddha, tapAviruda hI tihAM lIgha / deharA paMcakA. maMDANa, sikharabandha he pahicAna // 18 // pArzvaprabhujI jinAla, peSyo parama he dayAla / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ merI mevAr3ayAtrA zrI bhImarANA kA mukAma, tisakA hota he aba kAma // 19 // " tatpazcAt, kavi ne campAbAga kA varNana karate hue, usameM RSabhadeva ke caraNa, gacchapati ratnasari kA stUpa Adi hone kA ullekha kiyA hai| uparyukta varNana para se hama yaha bAta saralatApUrvaka jAna sakate haiM, ki kavi hema ke samaya meM, yAnI unnIsavIM zatAbdI meM (jise lagabhaga sau-savAsau varSa bIta cuke haiM) udayapura meM cauMtIsa mandira the, jinameM mukhya zItalanAtha kA mandira hone kI bAta kavi kathana se bhI jAna par3atI hai| Ajakala jitane bhI mandira haiM, unameM zItalanAtha kA, vAsupUjya kA, goDI pArzvanAtha kA, caugAna kA, seTha kA, bAr3I kA Adi mandira mukhya haiM / yahA~ ke mandiroM meM se kucha mandira atyanta AkarSaka haiM aura kucha-na-kucha vizeSatA liye hue haiN| udAharaNArtha-zrI vAsupUjyasvAmI kA mandira / yaha mandira, atyanta manohara hai aura madhya-bAjAra meM banA huA hai| kahA jAtA hai, ki yaha mandira mahArANA rAjasiMhajI (jinakA samaya aThAravIM zatAbdI ke prArambha kA mAnA jAtA hai ) ke samaya meM zrI rAyajIdosI nAmaka udAragRhastha ne banavAyA thaa| ye rAyajI dosI siddhAcalajI kA solahavA~ uddhAra karAne vAle karmacandajI ke pautra zrI bhIkhamajI ke putra hote the| zrI vAsu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayapura ke mandira pUjyasvAmI kA mandira banAnevAle zrI rAyajI dosI ke vaMza meM, Ana zrIyuta ambAlAlajI dosI nAmaka pratiSThita aura dharmapremI gRhastha haiN| ye iJjInIyara haiN| bhIkhamajI dosI mahArANA rAjasiMhajI ke pradhAna mantrI the| ve udayapura ke hI nivAsI the| suprasiddha rAjasAgara tAlAva kI pAla aura navacaukI, bhIkhamajI kI hI nigarAnI meM bane the / inhIM ke vaMzaja ambAlAlajI dosI haiM / udayapura ke mandiroM meM eka prasiddha aura AkarSaka mandira hai :-caugAna kA mandira / isa mandira meM khAsa vizeSatA yaha hai, ki isameM mUlanAyaka, AgAmI cauvIsI ke prathama tIrthakara zrI pavanAma prabhu kI baiThI lagabhaga 4 // -5 phITa U~cI pratimA hai / pratimA bhavya aura manohara hai| 'hema' nAmaka kavi ne mI, uparyukta varNana meM isa mUrti kA ullekha kiyA hai / isa vizAla mUrti ke 'pavAsaNa' para jo lekha hai, usakA sAra yoM hai___"saMvat 1819 kI mAgha zuklA 9 budhavAra ko mahArANA zrI arisiMhajI ke rAjatvakAla meM, udayapura nivAsI, osavAlavaMzIya, vRddhazAkhIya, navalakhagotrIya, zAha..."mAna ke putra kapuracanda ne, kharataragacchIya dosI kuzalasiAjI, unakI bhAryA kasturabAI unakI putrI mANakavAI, Adi kI sahAyatA se yaha bimba banavAyA aura kharatara gacchIya zrI harisAgaragaNi ne pratiSThA kii"| isa lekha se jAna par3atA hai ki yaha mandira prasta prAcIna to nahIM hai / lagabhaga paunedosau varSakA prAcIna kahA jAsakA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ merI mevAr3ayAtrA hai| jisa mahArANA ke samaya meM isa mandira kI pratiSThA huI hai, ve arisiMhajI haiN| arisiMhajI kA samaya saM. 1817 hai| ye arisiMha tIsare ke nAma se prasiddha hai / jaisA ki pahale kahA jAcukA hai, udayapura meM lagabhaga 35-36 mandira haiN| bIsavarSa pUrva, ina mandiroM kI jo vyavasthAsaphAI, sundaratA Adi thI, usameM isa samaya bahuta adhika antara par3a gayA hai yaha nizcita bAta haiN| aneka mandiroM kI vyavasthA, sundaratA, saphAI Adi meM vRddhi hogaI hai / phira bhI abhItaka kucha mandira aise haiM, ki jinameM bahuta kucha asAtanA hotI dekhI jAtI haiN| jo mandira anubhUtivAle zraddhAlu gRhasthoM kiMvA kameTiyoM ke hAtha meM haiM, unameM avazyameva sudhAra huA hai| kintu, jo mandira sthAnaka vAsiyoM ke hAtha meM, yA lagabhaga svAmitvahIna kI-sI avasthA meM haiM, aise mandiroM meM avyavasthA tathA asAtanA adhika dekhI jAtI hai| kintu udayapura kI janazvetAmbara mahAsabhA ke uddezyAnusAra, zanaiH zanaiH ye mandira mahAsabhA ke sAtha sambadhita kara diye jAyeMge, to yaha AzA avazya hI kI jAsakatI hai, ki eka samaya udayapura tathA usake AsapAsa ke samasta mandiroM kI asAtanAe~ dUra honaayeNgii| udayapura ke samasta mAndaroM ke zilAlekhoM kA saMgraha yativarya zrImAn anUpacandrajI ne kiyA hai / yaha saMgraha prakAzita hone se bahuta bAteM jAhira meM AnekI saMbhAvanA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10) mevAr3a ke uttara-pazcima pradeza meM udayapura meM caturmAsa ke liye praveza kiyA, usI dina se ye zabda kAnoM meM par3ane lage " mevAr3a meM tIna hanAra mandira haiM". " mandiroM kI bhayaGkara asAtanAe~ ho rahI haiM " " prAyaH sabhI loga terahapanthI yA sthAnakavAsI ho gaye haiM. 5 " terahapanthI sAdhu irAdepUrvaka prabhumUrti ko asAtanAe~ karate haiM " ." zetAmbara mUrti pUjaka koI sAdhu nahIM vicarate " " vAstavika mArga batalAnevAloM ke abhAva meM becAre loga prabhupUjA meM pApa mAna rahe haiM............ Adi aadi| udayapura ke pratyeka dharmapremI ke ina zabdoM meM dharma kI saccI lagana thI aura zAsana kA prema thA / mevAr3a meM vicara kara vastusthiti jAnane kI bhAvanA hone para bhI, sAtha ke Atmabandhu munirAja zrI jayantavijayajI kI bimArI, karA~cI ke saMghakI vinati ko mAna dekara siMdha jaise hiMsaka pradeza meM jAne ko tatparatA, tyoM hI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ merI mevAr3ayAtrA anya aneka kAraNoM se mevAr3a meM vicarane kI bAta se mana pIche haTatA thaa| phira bhI udayapura saMgha tathA zrI jainamahAsabhA ke netAoM kI hArdikabhAvanA ne anta meM vijaya prApta kI aura hamane sAre mevAr3a meM to nahIM, kintu kucha khAsa khAsa sthAnoM meM bhramaNa karanA nizcita kiyA tathA isake liye pauSa zuklA 5 ke dina prasthAna kiyA / nakze dekha dekhakara aneka mArga pasanda kiye gaye / kintu vicarane kA samaya kama hone se, hamane kevala uttara meM hokara pazcima dizA se mAravAr3a meM utara jAne kA nizcaya kiyaa| / hameM mAlUma thA ki jahA~ sakar3oM varSoM se andhakAra phaila rahA hai, jahA~ rAtadina dUsare logoM kA upadeza mila rahA hai aura jahA~ mUrti pUjAdi satyamArga kI tarapha kAra virodha pradarzita kiyA jA rahA hai, vahA~ hamAre thor3e se prayAsa se koI vizeSa lAbha nahIM ho sakatA / isa acetanaprAya banI huI janatA meM jIvana utpanna karane ke liye bar3I tapasyA kI z2arUrata hai / isa ajJAna meM phaMsI haI prajA ko prakAza meM lAne ke liye bar3e prayatna kI AvazyakatA hai| bahuta samaya tathA varSoM taka bAraMbAra siMcana hotA rahe to hI isa prajA meM kucha jIvana utpanna ho sakatA hai| tabhI isa jaMga khAye hue lohe para kA kucha jaMga utara sakatA hai| kintu hameM to samaya thor3A thA aura kArya karanA thA adhika / rAta thor3I thI aura veza vahuta the / phira bhI udayapura zrI saMgha ke sahayoga se jitanA ho / sake utanA kara liyA jAya,aisA socakara hamane prasthAna kiyaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ mevAr3a ke uttara-pazcima pradeza meM cAhe jitanA vizAla kArya hamAre sAmane par3A ho, phira bhI usa meM kA jitanA aMza ho sake utanA pUrA kara hI DAlanA cAhiye / hameM mAlUma thA ki jahA~ savegI sAdhu kA paricaya taka nahIM hai, aise kSetroM meM hameM vicaraNa karanA hai| jahA~ mandiroM ke prati atyanta ghRNA aura tiraskAra prakaTa kiyA jAtA hai aise kSetroM meM jAnA hai| cAhe jo ho, hamane apane pravAsa meM ina docArabAtoM kI ora khAsataura para lakSya rakkhA thA / 1 pratyeka grAma meM vyAkhyAna denA / 2 carcA karane ke liye tayAra honevAloM ke sAtha carcA krnaa| 3 zruti, yukti aura anubhUti (anubhava ) ina tInoM prakAra se sAmane vAle ke dila meM saccA mArga utArane kA prayatna krnaa| 4 jahA~ jahA~ mandiroM meM asAtanA hotI dIkha paDe, tahA~ tahA~ use dara karane evaM karavAne kA prayatna karanA / ( isa kArya meM gRhasthoM kA sahayoga adhika upayukta thaa|) vyAkhyAna tathA carcA pratipAdaka zailI se hI karanA / 5 gRhasthoM aura khAsakara pratyeka jaina ke liye karane yogya karttavyoM kA nirdeza karanevAlI sAdI tathA choTI choTI pustakoM kA pracAra karanA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ merI mevAr3ayAtrA 6 AvazyakatA jAna par3e aura sambhava ho, vahA~ pAThazAlAoM tathA maNDaloM kI sthApanA krvaanaa| 7 sacce dharma ke sammukha honevAloM ko vidhipUrvaka niyama karavAnA / isI lakSya ko dhyAna meM rakhakara, isakI pUrti ke nimitta, apane ucita sAdhana sahita hamane mevAr3a ke aneka sthAnoM kA paribhramaNa karane ke liye prasthAna kiyaa| udayapura se prasthAna karane ke pazcAt, hamane mevAr3a ke vihAra kA krama banAyA thA, vaha yoM hai:-bedalA, bhuvAnA, ekaliMgajI (adabadajI) delavAr3A, ghAsA, palANA, mAvalI, sanavAr3a, phatehanagara, karerA, kapAsaNa, DIDolI, rAzamI, pauMnA, gADaramAlA, pura, bhIlavAr3A, AraNI, lAkholA, gaMgApura, sahAr3A, poTalA, giluMDa, jAzamA, darIbA, relamagarA, pIpalI, kA~karolI, rAjanagara (dayAlazAha kA kilA), kelavA, paDAvalI, cArabhujA (gaDabora), sAthiyA, jhIlavAr3A, majherA aura keravAr3A / anta meM, keravAr3A se hama ghANerAva kI nAla meM hokara mAravAr3a (golavAr3a) meM aaye| kula savAdo aDhAI mahInoM meM hamane 36 grAmoM kA paribhramaNa tathA pracArakArya . kara paayaa| bhramaNa aura usase laabh| jyoM-jyoM hamArA vihAra Age bar3hatA gayA, tyoM hI tyoM hamArI prArambha kI nirAzA AzA ke rUpa meM, hamArA nirutsAha utsAha ke rUpa meM aura udAsInatA prasannatA ke rUpa meM badalatI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ mevAr3a ke uttara-pazcima pradeza meM 85 gaI / hameM yaha bAta mAlUma hotI gaI, ki sacamuca hI mevAr3a meM vicaranA, sva-para ke kalyANa ke liye lAbhaprada siddha ho rahA hai / varSoM se pRthak paDe hue ina AgrahI tathA mahA-ajJAnI logoM meM, hamArA eka do dina kA prayatna kyA kArya kara sakegA ? hamArI isa bhAvanA kI asatyatA hameM spaSTa rUpa se dikhAI dene lagI / grAma grAma meM hone vAle vyAkhyAnoM meM, loga ulaTa ulaTakara Ane lage / hRdaya meM rahI huI mUrti pUjA sambandhI zaMkAe~ ve niHsaGkoca bhAva se pUchate aura kucha adhika AgrahI puruSa to ghaNToM taka rAta ke bAraha bAraha baje taka carcAe~ karate the / mandiroM kI sthitiyA~ dekhI jAtIM, itanI adhika asAtanA hone kA kAraNa kyA hai, yaha dekhA jAtA, sAtha ke gRhastha qhUba parizrama pUrvaka mandiroM kI saphAI karate, pUjA, A~gI-bhAvanA Adi bhakti karate aura grAma grAma ke logoM meM se jinake hRdaya meM mUrtipUjA kI AvazyakatA kA vizvAsa utpanna hojAtA thA, ve pUjA tathA darzana Adi niyama karate the| grAmoM meM honevAle sArvajanika bhASaNoM meM jainetaravarga bhI khUba lAbha letA thA / telI, tamolI, mocI, camAra, tathA aisI hI anyAnya jAtiyoM ke loga mI bhakSyAbhakSya ke vicAra meM ArUr3ha hokara abhakSya tathA apeya vastuoM kA parityAga karate the / jahA~ eka bhI ghara mUrtipUjaka jaina kA nahIM thA, aise sthAnoM meM bhI grAma ke parimANa meM dosau, pA~casau, hajAra aura tIna tIna hajAra manuSya sabhA meM ekatritaM hote the / jahA~ eka bhI dina rahane kI bAta meM zaMkA ho, aise sthAnoM meM do-do tIna tIna dina rahanA par3atA, dina meM do do bAra vyAkhyAna aura zeSa samaya I Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 merI mevAr3ayAtrA meM mUrtipUjA, IzvarakartRtva tathA aise hI vibhinna viSayoM para carcAe~ hotI rahatI thiiN| aisI prazasta pravRtti ke kAraNa, jahA~ hamane kevala eka hI mahIne kA vihArakrama banAyA-- socA thA, vahA~ hameM ar3hAI mahIne laga gye| jisake kAraNa hameM apanA karA~cI kA progrAma isa varSa ke liye sthagita kara denA par3A / udayapura chor3ane ke pazcAt hamane uparyukta prakAra se lagabhaga 36 grAmoM kA paribhramaNa kiyA / ina grAmoM meM vicarane se samuccaya rUpa se jo lAbha huA, vaha Upara batalAyA jA cukA hai / isake atirikta vizeSa lAbha to yaha huA ki aneka grAmoM meM bahuta se sthAnakavAsI tathA terahapanthiyoM ne bhagavAn ke darzana pUjana Adi karane ke niyama liye | balki pura, ki jahA~ 125 ghara terahapanthiyoM ke the, unameM se 60 ghara mandiramArgI hue| vahA~ pAThazAlA maNDala aura lAyabrerI kI sthApanA kI gii| Aja ve naye bane hue prabhupUjakagaNa, utsAhapUrvaka prabhupUjA karate haiM aura pAThazAlA Adi kA kArya sundara rUpa se calA rahe haiM / camAroM kA jainadharma svIkAra uparyukta lAbhoM ke atirikta, jo eka khAsa lAbha huA, vaha - rAjanagara meM aneka camAra joki silAvaTa kA vyavasAya karate haiM, unakA vidhipUrvaka jainadharma kI dIkSA lenA / ina camAra bhAiyoM ne mAMsa-madirAkA tyAga kiyA hai| unhoMne kisI bhI prakAra kA vyasana nahIM rakkhA / yahA~taka ki bIr3I tambAkU Adi kA bhI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ mevAr3a ke uttara-pazcima pradeza meM tyAga kara diyA hai / unhoMne apane liye bhagavAn ke darzana karake bhojana karane kI vyavasthA kI hai| jainadharma ke anyAnya niyamoM kA mI ve pAlana karane lage haiN| isake atirikta, ve pratikramaNa kA bhI abhyAsa karate haiM / 87 1 ve apanI jAti ke anya bhAiyoM ko jainadharma kA mahattva samajhAte haiM / aura abhI prApta hue eka patra se prakaTa hai, ki unakI jAti ke anya aneka logoM ko jainadharma meM dIkSita hone ke liye tayAra kara liyA gayA hai / hamArI mevAr3a yAtrA kA yaha kAma vizeSarUpa se ullekhanIya kahA jAsakatA hai / mandira aura unakI sthiti udayapura choDane ke pazcAt hamane jina jina grAmoM kA paribhramaNa kiyA, unameM phatehanagara, gADaramAlA, tathA pIpalI ina tIna grAmoM ko choDakara zeSa lagabhaga sabhI grAmoM meM mandiroM ke darzana karane kA saubhAgya prApta huaa| kisI kisI grAma meM to eka se adhika, yAnI do-do, tIna-tIna aura cAra-cAra taka maujUda haiN| jaise ki delavAr3A, poTalA, pura, kelavA, bhIlavAr3A, keravAr3A Adi / ina mandiroM meM se bahuta se mandira to atyanta prAcIna aura aitihAsika ghaTanAoM se alaMkRta haiN| yahAM jo jo mandira dekhane ko mile, ve prAyaH UMcI TekariyoM para athavA UMcI kursIvAle dekhe gaye / aneka mandiroM meM bahuta se zilAlekha mI dIkha par3e / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 merI mevAr3ayAtrA udAharaNArtha - delavAr3A ke mandiroM meM aneka zilAlekha haiM / ina zilAlekhoM kA adhikAMza, vi0 saM0 1490 se 1500 taka kA / delavAr3A, mevAr3a kI paMcatIrthI meM se eka hai, ataH usakA varNana " mevAr3a kI paMcatIrthI " nAmaka prakaraNa meM kiyA gayA hai| isI taraha palANA kA mandira bhI vizAla hai / usake AsapAsa 24 deriyA~ haiN| yahAM kI cakrezvarI kI mUrti para saM0 1243 kI vaizAkha zu0 9 zanivAra kA lekha hai / isa lekha ko dekhane se prakaTa hotA hai ki zrI nANAgacchIya dharkaTavaMzIya pArzvasuta ne kezvarI kI yaha mUrti banavAI aura zrI zAntisUrijI ne usakI pratiSThA kI / isI taraha saM0 1234 kA eka dUsarA lekha hai / ambikA kI mUrti para ke lekha meM isa grAma kA 'pANANa' ke nAma se ullekha kiyA gayA hai / Ajakala isakI palANA ke nAma se prasiddha hai / * 1 kelavA ke tInoM mandira, eka UMcI TekarI para pAsa hI pAsa bane hue haiM / ye mandira atyanta vizAla aura inakI banAvaTa ramaNIya hai / yahAM se gyArahavIM zatAbdI ke zilAlekha prApta hue haiM / yaha vahI grAma hai ki jahA~ se terahapanthI mata ke utpAdaka bhIkhamajI ne terahapanthI mata nikAlA thA / yadyapi bhIkhamajI guru se viruddha to sojataroDa ke pAsa sthita bagar3I nAmaka grAma se hue the, kintu unhoMne apane mata kI sthApanA yahA~ se kI thii| ina tInoM mandiroM meM se kisI eka mandira ke cabUtare para pahale Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ mevAr3a ke uttara-pazcima pradeza meM 89 dhyAna kara ke baiThe aura phira vahAM se uTha kara yaha calAyA thA / isI taraha gaDacora ( cAra bhujA ) kA mandira bhI atyanta vizAla hai aura usa meM se gyArahavIM zatAbdI ke lekha prApta hote haiM 4 mata pratyeka grAma meM thoDe samaya taka rahane tathA sArA dina vyAkhyAna evaM carcA Adi meM vyatIta hotA rahane ke kAraNa, unake sambandha meM sAmAnya noTsa likha lene ke atirikta, sabhI tathA sampUrNa lekha nahIM utAre jA sake / saca bAta to yaha hai ki jaisA pahale kaI bAra kaha cUke haiM ki mevAr3a eka prAcIna deza hai / yahA~ itihAsa kA khajAnA bharA par3A hai / koI itihAsapremI mevAr3a meM sthiratApUrvaka vicare aura pratyeka grAma ke zilAlekhoM kA saMgraha kare, evaM sthAnIya "aitahAsika ghaTanAoM kA varNana bhI saMgraha karatA jAya, to jainadharma tathA bhAratavarSa ke itihAsa meM ye cIjeM atyanta upayogI siddha ho sakatI haiM lagabhaga ye sabhI choTe tathA bar3e mandira bhayaGkara asAtanAoM ke kendra bana rahe haiM, yaha kahane kI koI AvazyakatA nahIM hai / ataH isa isake sambandha meM Upara bahuta kucha kahA jA cUkA hai, sambandha meM piSTapeSaNa karanA sarvathA anAvazyaka hai / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 4 www.umaragyanbhandar.com
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 merI mevAr3ayAtrA ............ AraNI kI pratiSThA. mevAr3a meM hajAroM mandira hote hue bhI kisI kisI gA~va meM naye mandira hote jAte haiM aura pratiSThAe~ bhii| anubhava se yaha jJAta huA hai ki kaI aise sthAna haiM jahA~ kucha loga mUrtipUjaka haiM athavA terApaMthIsthAnakavAsI meM se pRthak hokara mUrti pUjaka banate haiN| ina logoM kI zraddhAoM ko TikAye rakhane ke liye mandira yaha sAdhanabhUta avazya hai| aisI hAlata meM, aise sthAna meM pUjA pATha ke liye mandira kA sAdhana banAnA jarUrI hai| pichale kucha varSoM meM mevAr3a meM aise kucha mandira bane haiM / inameM se AraNI kA bhI eka mandira hai| AraNI meM kucha ghara mandiramArgI hue haiN| unhoMne eka choTA sA mandira banAyA hai aura usakI pratiSThA hamAre samakSa saM. 1992 mAgha sudi 13 ke dina kI gyii| pratiSThA kI vidhividhAna kA kArya udayapura vAle yatijI zrI anUpacandrajI ne bar3I yogyatA ke sAtha kiyA thaa| yahAM karIba eka hajAra manuSya eka trita hue the, joki bahudhA terApaMthI aura sthAnakavAsI the / ina logoM ko upadeza dene kA mokA acchA prApta huaa| __yati zrI anUpacandrajI kA kucha paricaya pahale diyA jAcukA hai| Apa mevAr3a ke prasiddha yatiyoM meM se eka mukhya haiM ! Apake hAtha se mevAr3a meM kucha nahIM to kama se kama 25-30 pratiSThAe~ huI haiN| pratiSThAe~ karAnA, yaha na kevala eka dharma kI sevA hai, parantu isameM rAjya kI bhI sevA hai / kyoMki aisI pratiSThAoM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ mevAr3a ke uttara-pazcima pradheza meM ke samaya, usa samaya ke vartamAna rAjA dezAdhipati kI kalyANa bhAvanAe~ kI jAtI hai : "bharatakSetre, medapATadeze mahArANA zrI bhUpAlasiMhajI vijayarAjye..." ityAdi karake / rAjya kI isa prakAra zuma kAmanAe~ karanevAle mahAnubhAva sacamuca hI rAjya ke sacce zubhecchaka haiN| aura dhArmika dRSTi se ve sevA hI kara rahe haiM / yahI kAraNa hai ki rAjya kI tarapha se aise mahAnubhAvoM ko dhArmika sevA ke nimitta kucha na kucha vArSika varSAsana diyA jAtA hai / yaha rAjya kI saccI dhArmikatA kA paricAyaka hai / sunA gayA hai ki zrImAn anUpacandrajI ko bhI unakI aisI sevA ke badale meM rAjya kI tarapha se kucha rakama varSAsana ke taura para varSoM se mila rahI hai| hamAre khyAla se to aise dharmasevakoM kA rAjya ko aura bhI adhika sammAna karanA cAhie, tAki ve rAjya kI dhArmika sevA utsAha se karate hI rheN| majherA jaina gurukula udayapura se uttara-pazcima meM prayANa kara ke TheTha mAravAr3a ke nAke para pahu~cane taka, kisI bhI sthAna para koI eka bhI jaimasaMsthA nahIM dIkha pdd'ii| pahAr3I pradezoM tathA ghora andhakAra meM rahanevAlI prajA meM yadi zikSA kA pracAra hotA to isa prakAra kI dazA ho hI kaise sakatI thI ? yaha satya hai ki udayapura ke vartamAna mahArANAjI ke vidyAprema ke pratApa se aneka sarakArI skUla sthApita hue haiM aura hote jA rahe haiM, kintu sAmAjika dRSTi se Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 merI mevAr3ayAtrA dhArmika saMskAra bAlakoM ke hRdaya meM utpanna kara sakeM, aisI saMsthAoM kA to lagabhaga abhAva hI dekhA gyaa| kevala eka hI saMsthA hamAre dekhane meM AI, ki jo majherA meM 'ajitanAtha jainaborDiMga (gurukula) ke nAma se prasiddha hai| yaha gurukula munizrIkamalavijayajI ke upadeza se 1991 kI ASAr3ha kRSNA 2 ke dina sthApita huA thaa| isa samaya usameM 33 vidyArthI hindI, aMgrejI tathA dhArmika kA adhyayana kara rahe haiN| jisa deza meM terahapanthI jaise dayAdAna ke zatrUloga hI adhikatara basate hoM, usa pradeza meM aisI saMsthA Arthika sahAyatA ke sambandha meM kamanasIba ho, yaha svAbhAvika hI hai| mevAr3a jaise pradeza meM isa prakAra kI saMsthA kA honA, mAnoM sadbhAgya kA cihna hai| udAra gRhasthoM ko isa saMsthA ko khAsa taura para dRDha banAnA caahiye| jyoM jyoM isa prakAra kI saMsthAoM meM se vAstavika dharma ko pahacAnanevAle yuvaka bAhara nikaleMge, tyoM tyoM AjakAla kA andhakAra zanaiH zanaiH dUra hotA jaaygaa| munirAjoM ke vihAra ke abhAva meM isa samaya mevADa kI jo paristhiti ho rahI hai, usa paristhiti ko dUra karane ke liye yahI eka acche se acchA upAya hai| majherA lagabhaga mevAr3a tathA mAravAr3I kI sImA para basA huA hai| kintu jase isa tarapha yaha gurukula sthApita huA hai, usI taraha eka gurukula udayapura se uttara kI tarapha ke bhAga meM bhI sthApita kiye jAne kI AvazyakatA hai| isake liye acche se Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ mevAr3a ke uttara-pazcima pradeza acchA sthAna kareDAtIrtha hai| vahA~ kA kaisA sundara vAtAvaraNa hai ! aise pavitra vAtAvaraNa meM yadi eka gurukula kI sthApanA ho jAya, to vaha nizcaya hI mevAr3a ke liye AzIrvAda rUpa ho pdd'e| merI karer3A kI sthiratA meM udayapura se Aye hue jaina mahAsabhA ke netAoM ko maiMne isakI samucita sUcanA dI thii| kareDAtIrtha ke suyogya mainejara zrImAn kanakamalajI bhI isa prastAva ko pasanda karate haiN| unakI bhI yaha bhAvanA hai| AzA hai ki jaina zve. mahAsabhA, karer3A meM eka aisA gurukula sthApita karane kA prayatna avazyameva kregii| bArahapanthiyoM tathA terahapanthiyoM meM antara hamAre vihAra ke uparyukta chattIsa grAmoM meM se gADaramAlA jaise grAma ko chor3a diyA jAya, to zeSa sabhI grAmoM meM jainoM kI kAphI vastI dIkha par3atI hai| kisI kisI grAma meM to jainoM ke sau sau aura dosau dosau ghara maujUda haiN| kintu yaha kahane kI zAyada AvazyakatA hI nahIM rahatI, ki ye sabhI bArahapanthI aura terahapanthI haiM / bArahapanthI yAnI sthAnakavAsI, jinheM bAIsa Tole vAle bhI kahA jAtA hai| rAzamI se Age bar3hane ke pazcAta apane ko zuddha mandiramArgI kahalavAne kA abhimAna karane yogya tIna ghara hameM dekhane ko mile / inameM se eka bhIlavADe meM aura do gaGgApura meM / yadyapi ina tInoM gharavAle bhI apane Apako mandiramArgoM ke rUpa meM pahacAnate haiM, isanA hI hai| zeSa, na to ve pUjAvidhi jAnate Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 merI mevAr3ayAtrA hai aura na vandanavidhi kA hI unheM kucha patA hai| aura to kyA, mUrti ko mAnane vAle saMvegI sAdhu kaise hote haiM, isa bAta kI bhI una becAroM ko khabara nahIM hai / pura, bhIlavAr3A, gaGgApura Adi kI tarapha mAlUma huA ki vRddha se vRddha loga mI kahate haiM, ki saMvegI sAdhu kaise hote haiM, isa bAta kA patA unheM hameM dekha kara aba lagA hai| mevAr3a meM adhikatara do hI saMpradAyoM kI bastI hai| sthAnakavAsI aura terahapanthI / udayapura se vihAra karane ke pazcAt lagabhaga sabhI grAmoM meM sthAnakavAsI hI dIkha par3ate the| kintu, rAzamI se terahapanthiyoM kI zurUAta dekhI gii| jyoM jyoM hama yahA~ se Age bar3hate gaye, tyoM hI tyoM mUrtipUjA ke sAtha sAtha dayA dAna Adi manuSyatva ke sacce guNoM kA bhI niSedha karane vAle terahapanthiyoM kA samUha hI adhika dIkha pdd'aa| aura jahA~ jahA~ terahapanthiyoM kA jora adhika hai, tahA~ tahA~ mUrtiyA~ evaM mandiroM kI asAtanA adhika hotI hai| apane pravAsa meM hameM isa bAta kA anubhava huA hai ki jahA~ jahA~ sthAnakavAsI haiM vahA~ bhale hI eka bhI ghara mandimArgiyoM kA na ho, kintu mandira kI sAmAnyataH dekharekha tathA samhAla aura kama se kama pUjArI dvArA mAmulI pUjApATha hotA avazya hI dekhaagyaa| kintu jahA~ terahapanthiyoM kA nivAsa hai, vahA~ mandiroM tathA mUrtiyA~ kI itanI adhika durdazA. dekhI gaI ki jisakA varNana nahIM kiyA jA sktaa| terahapanthI loga mUrtipUjA meM avizvAsa kara ke hI nahIM santoSa kiye rahe, balki Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ mevAr3a ke uttara-pazcima pradeza meM 95 jAnabUjhakara irAdatana sAdhu-sAdhviyoM ko mandira meM utAranA, bhagavAn kI godI meM pAtra rakhanA, bhagavAn ke sAmane hI baiTha kara AhAra- pAnI karanA aura yadi maukA par3a jAya to mUrtiyoM ko tor3ane - tur3avAne kI adhamatA se bhI ve loga dUra nahIM raha sake haiM / aisI aneka ghaTanAe~ mevAr3a meM ghaTane aura unake mukadame ke udAharaNa maujUda haiM / jahA~ sthAnakavAsI bhAiyoM kI bastI hogI, vahA~ to saMvegI sAdhuoM ko utarane kA sthAna aura gocarI pAnI avazyameva mila jAyagA / kintu, jahA~ terahapanthiyoM kI bastI hogI, vahA~ AhArapAnI kI to bAta hI dUra hai, sthAna milanA bhI atyanta kaThina hogA / sAmAnya samyatA jaise mAnuSIya dharma se bhI vimukha bane hue ye teraha - panthI isa dazA meM bhI apane Apako jaina kahalAte haiM, yahI atyanta Azcarya aura duHkha kA viSaya hai / apane terahapanthI sAdhu-sAdhvI ke atirikta aura kisIko bhI, phira vaha cAhe sAdhu ho yA duHkhI gRhastha - dAna dene meM ve pApa mAnate haiM / eka manoraMjaka ghaTanA suniye / gaMgApurameM eka terahapanthI gRhastha carcA karane AyA / carcA kara cukane ke pazcAt na jAne kisa kAraNa se usane mujhase kahA, ki " mere yahA~ sAdhu ko gocarI bhejiye" / mujhe mAlUma thA ki yaha terahapanthI hai / phira bhI gocarI kI vinati karate dekha kara mujhe Azcarya huA / maiMne pUchA ki - "hamako Apa dharma samajha kara gocarI deMge, yA vyavahAra ?" isake uttara meM usane spaSTa rUpa se Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 merI mevAr3a yAtrA yaha kahA ki - "dharma jarA bhI nahIM samajha~gA, vyavahAra samajhakara dU~gA " / maiMne pUchA, ki - " vyavahAra meM puNya samajhate ho, yA pApa ? " usane kahA ki - "pApa" / maiMne kahA ki - " maiM gocarI Akara Apako pApa meM kyoM DAlU~ ? aisA kAma maiM kyoM karU~ ? Apa bhI mujhako gocarI dekara pApa meM par3ane ko kyoM tayAra hue ? " ha~satA rahA aura uThakara calatA banA / aura vaha kahane kA matalaba yaha hai, ki terahapanthI loga isa hada taka adhama vicAra rakhate haiM / dUsare kisI bhI sAdhu ko bhikSA dene meM ve pApa hI mAnate haiM / sthAnakavAsI bhAI jahA~ jahA~ haiM, ve sAdhAraNa rUpa se itanA hI nahIM, balki kucha loga mUrtiyoM ko tor3ane athavA bhagavAn asAtanA karane jaisI adhamatA to ve / / mandira kI vyavasthA rakhate haiM to darzana bhI avazya karate haiM kI goda meM pAtare rakhakara prAyaH nahIM karate haiM / 1 jaisA ki Upara kaha cuke haiM, ki jisa taraha rAzamI se terahapanthiyoM kI bastI Ane lagI, usI taraha mevAr3a kI hada chor3ane para par3AvalI se mandiramArgI Ane lge| par3AvalI, cArabhujA, jhIlavAr3A, majherA aura kelavAr3A Adi grAmoM meM thor3e bahuta mandiramArgI avazya haiM aura vahA~ mandiroM kI vyavasthA bhI acchI hai / phira bhI eka bAta avazya hI Azcarya meM DAlane vAlI hai| ina mandiramArgiyoMmUrtipUjakoM se pUchA jAya, ki- 'kyA tuma bhagavAna kI pUjA karate ho' ? to uttara yaha milegA, ki- 'hA~, mahIne meM eka do bAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ mevAr3a ke uttara-pazcima pradeza meM 97 karate hai' / apane Apako mUrtipUjaka kahalAte hue bhI, bhagavAn kI dina hI karate haiM / grAmINarahane meM hI vyatIta hotA hai, adhika prabhAva par3A hai, ki pUjA to mahIne meM eka dina yA do vyavasAya meM adhika samaya bekAra baiThe phira bhI deza ke vAtAvaraNa kA itanA jisa bAta meM zraddhA rakhate haiM, usakA upayoga bhI ve nahIM ke barAbara hI karate haiM / to bhI mUrtipUjaka hone ke nAte, ve sAdhuoM kI bhakti karane aura mandiroM kI saphAI vyavasthA meM upayoga avazyameva rakhate haiM / I isake atirikta, mevAr3a ke aneka grAmoM meM kucha kucha seThoM kI bhI bastI hai / isa 'seTa' jAti kA paricaya 'udayapura' prakaraNa meM kucha diyA jAcukA hai / unakI eka jAti hI alaga hai / ve loga adhikatara halavAI kA vyavasAya karate haiM aura prAyaH mUrtipUjaka - jaina hI haiM / phira bhI, mevAr3a ke uttarIya- pradeza meM una para sthAnakavAsiyoM tathA terahapanthiyoM kA kucha prabhAva jarUra hI par3A hai| unameM darzana karane kA rivAja aba bhI hai| pUjA to zAyada hI koI karatA hai / isake atirikta, mevAr3a ke kisI kisI grAma meM mAravAr3a se gaye hue mAravAr3I bhAiyoM kI bhI bastI hai / jahA~ jahA~ mAravAr3iyoM kI dUkAneM haiM, vahA~ ke mandiroM kI vyavasthA avazya hI kucha ThIka hai / udAharaNa ke taura para kapAsana meM mAravAr3iyoM kI cAra dUkAneM hai / lagabhaga sau yA do sau varSa se sAdar3I ( mAravAr3a) se Akara yahA~ ye loga base haiM, phira bhI ina para sthAnakavAsI yA terahapanthiyoM kA kiMcit bhI prabhAva nahIM par3A hai / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ merI mevAr3ayAtrA yahA~ do mandira haiN| donoM kI vyavasthA aisI sundara hai, ki jise dekhakara mAravAr3a athavA gujarAta ke mandiroM kI yAda AjAtI hai| kevala cAra dUkAneM hone para bhI ve itane bhAvuka haiM, ki yadi vahA~ koI sAdhu caturmAsa kareM, to kiMcit bhI asuvidhA na ho / yahI nahIM, kaIbAra to sAdhuoM ne vahA~ caturmAsa kiye bhI haiN| adhikAriyoM kA sahayoga hamAre mevAr3a pravAsa ke pracArakArya meM, zrI udayapura saMgha ke yuvakoM ne hI nahIM, balki bar3e-bar3e gRhasthoM tathA yativara zrImAn anUpacandajI Adi ne bhI jo sahayoga diyA hai, use kadApi nahIM bhulAyA jAsakatA / ATha ATha dasa-dasa aura kabhI kabhI isase bhI adhika dina taka sAtha rahanA, vyAkhyAnoM kA prabandha karanA, mandiroM meM pUjA-pATha, aMgaracanA, bhAvanA Adi karanA, ityAdi kAryoM se ina logoM ne jisa taraha hamArA vihAra saphala banAne meM sahayoga diyA hai usI taraha vibhinna grAma ke choTe bar3e oNphisaroM ne bhI sthAnIya janatA ko lAbha pahu~cAne meM jo sahayoga dilavAyA hai, vaha bhI sacamuca hI smaraNIya evaM ullekhanIya hai / vedalA meM rAvajo sA0 ke kAkA sA0 rAjasiMhajI sAhaba, mAvalI meM nAyaba hAkima sAhaba ehamatakhAnajI sAhaba,sanavAr3a ke zrImAn mahArAjA sAhaba, kapAsana ke hAkima sAhaba giradhArIsiMhajI sAhaba koThArI, rAzamI ke hAkima sAhaba udayalAlajI sA0 mehatA, DaoN. mohanasiMhajI sAhaba, bhIlavADA ke hAkima sA* jasavantasiMhajI sA0 mehatA, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ mevAr3a ke uttara-pazcima pradeza mai bana sAhulasihajI sAhaba, po. supri0 sA* yadasiMhajI, gaMgApura ke tahasIladAra sA0, sahADA ke hAkima sA0 candranAthajI sA0, devasthAna hAkima sAhaba mathurAnAthajI sAhaba, jAzamA ke nAyaba hAkima sAhaba motIlAlajI bhaNDArI, kA~karolI ke hAkima sAhaba mAthura sAhaba, kesavA ke ThAkura sAhaba rAmasiMhajI, cArabhujA ke thAnedAra sA0 aura kelavAr3A ke nAyaba hAkima sAhiba jodhasiMijI surAnA, Adi vibhinna sthAnoM ke aneka oNphisaroM ne, jisa taraha svayaM vyAkhyAnAdi kA acchA lAmaH uThAyA thA, tyoMhI sthA. nIya manatA ko ekatrita karane meM bhI khAsataura para parizrama kiSA thaa| bhaaura isI parizrama evaM lagana kA yaha pariNAma thA, ki jahA~ eka bhI ghara mUrti pUjaka jaina kA nahIM hotA thA, aise sthAnoM para bhI saikar3oM yA hajAroM kI saMkhyA meM janatA ekatrita hojAtI thii| uparyukta mahAnubhAva, apanI isa sajjanatA tathA sahayoga ke liye sacamuca hI dhanyavAda ke pAtra haiM / amara AtmA lallUbhAI mAna se bIsa varSa pUrva, svargastha gurudeva zrI vijayadhanasarijI mahArAna ne udayapura meM caturmAsa kiyA thA, taba pATaNa kI pagar3I bAthe hue eka gRhastha, apanI dharmapatnI sahita guru mahArAja ke pAsa Ate aura bholI-bhAlI bhASA meM mevAr3a ke mandiroM kI sthiti kA varNana karate the| usa samaya vidita huA thA, ki ve pAraNa ke (2) nivAsI haiM aura mevAr3a ke mandiroM kA jIrNoddhAra karavAne ke uddezya se, apanI patnI sahita mevAr3a meM hI rahate haiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ merI mevAr3ayAtrA unakA nAma thaa-llluubhaaii|| isa bAra udayapura meM mAlUma huA, ki ve to aba nahIM rahe, unakA svargavAsa ho cukA hai| kintu udayapura chor3a kara, hama jyoM jyoM uttara pazcima mevAr3a meM bhAge 'bar3hate gaye, tyoMhI-tyoM hameM yaha bAta mAlama hotI gaI, ki usa 'amaramAtmA kA nAma : tonmevAr3a ke pratyeka jaina kI 'abAna para maujUda hai / mevAr3a ke lagabhaga pratyeka mandira ke hara patthara meM unakA nAma - jItA jAgatA rama rahA hai| cAhe jisa mAma meM jAiye, sthAnakavAsI aura terahapanthI, -tyoMhI seTha aura mahAtmA, pratyeka manuSya inhIM lallUbhAI kA nAma raTa rahA hai| 'yadi lallUbhAI na hote; to. hamAre gAma meM mandira na bana paataa'| yadi ballabhAI na hote, to hamAre yahAM pratiSThA nahIM ho sakatI thii|''is tIrtha ke gaurava meM itanI vRddhi huI, yaha lalUbhAI ke puruSArtha kA hI pariNAma hai ' / yaha dharmAlA to lallabhAI ne banavAnI prArambha kI thI, kintu usa AtmA ke cale jAne ke kAraNa yaha kArya adhUrA hI raha gyaa'| yoM bhinna bhinna rUpoM meM isa tyAgI, apanA sarvasva dharma ke nimitta 'nyauchAvara kara denevAle lallUbhAI kA nAma loga smaraNa kara rahe haiN| gujarAta meM janma le - kara mI, mevADa meM dharma ko kAyamArakhane ke liye zahIda ho jAne vAle ye sallAmAI, mevADa ke jaina itihAsa meM amara ho gaye haiM / _ 'mer3a ke itihAsa meM, ina lAlUbhAI kA nAma svarNAkSaroM meM aMkita rahegA pahADoM tathA jaMgaloM meM bhaTaka bhaTaka kara jaina Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ mevAr3a ke uttara-pazcima pradeza meM 101 mandiroM kI asAtanA dUra karane vAle tathA naye mandiroM kI sthApanA karane vAle lallUbhAI ko hama loga kaise bhUla sakate haiM ? itanA adhika kArya karane para bhI, Aja lallUbhAI kA nAma una jar3a pattharoM para khudA huA kahIM nahIM dIkha par3atA / phira bhI, yaha nAma saba kI-sAre deza ke jainoM kI jabAna para rama rahA hai| yadi, jaina jAti samAja ke-dharma ke sacce sevakoM kI kadra karane kI vRtti vAlI hotI, to Aja lallabhAI kI kitanI hI mUrtiyAM mevAr3a ke mandiroM meM maujUda dIkha pdd'tii| phira bhI, unake kArya to Aja mI jIte-jAgate maujuda hI haiN| una kAryoM ko dekhane vAlAunake itihAsAkIkhoja karane vAlA tojarUra hI lallUbhAI ko yAda karegA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ (11) udayapura kI mahAsabhA se aba anta meM, 'merI mevAiyAtrA' kA varNana samApta karane se pUrva, udayapura ke samasta zrI saMgha kI tarapha se sthApita hui zrI jaina zvetAmbara mahAsabhA ke prati do zabda kaha denA ucita samajhatA huuN| ___ mevAr3a kI merI isa choTI sI musAphirI ke AdhAra para mujhe yaha bAta mAlUma huI hai, ki sacamuca hI yaha atyantaprAcIna tathA pavitra deza hai aura jaisA ki kahA jAtA hai, mevAr3a meM hajAroM jaina mandira hoMge, inameM koI sandeha nahIM hai| ina mandiroM kI asAtanA kA khAsa kAraNa unake pUmakoM kA abhAva aura jo loga mUrti pUjA meM zraddhA nahIM rakhate, unake hAthoM meM ina mandiroM kI vyavasthA honA hai| ve loga itanA to jarUra hI jAnate haiM, ki-" sthAnakavAsI aura terahapanthI mata to naye nikale hue mata haiN| mUrtipUjA hamezA se hotI AI hai / yadi hamAre Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ udayapura kI mahAsabhA se 103 bApadAde mUrtipUjA meM zraddhA na rakhate hote, to lAkhoM rupaye kharca kara ke mandiroM kI racanA hI kyoM karavAte ? " yaha saba jAnate hue bhI, mUrtipUjA ke upadezakoM ke abhAva meM, mUrtipUjA ke virodhI upadezakoM ne, ina becAre bhole logoM ko satya dharma se isa taraha vimukha kiyA, ki mana meM samajhate hone para bhI, ve mUrtipUjA nahIM kara sakate / virodhI upadezakoM ne unheM pUjA se vimukha karane ke nimitta, ina becAre bhole bhAle logoM ko sAre varSa meM do yA cAra bAra se adhika snAna na karane ke niyama karavAkara, inheM kevala mUrtipUjA se hI vimukha nahA kiyA, balki zArIrika tathA mAnasika zuddhi se bhI dUra karake, unheM jaMgalIjIvana vyatIta karane vAlA banA DAlA hai / astu / cAhe jo huA ho, kintu hamArI mahAsabhA kA karttavya hai ki ina mandiroM kI asAnatAyeM dUra karane ke liye vaha yathAsambhava sabhI samucita upAyoM kA avalambana kare / maiM samajhatA hU~, ki isake liye eka yA do giradAvara inspekTara niyukta kiye jAne cAhie~, ki jo mevAr3a meM bhramaNa kare aura mandiroM kI sthiti kA nirIkSaNa karate rahe / ve loga, mandiroM kI sthiti kI jaisI riporTa mahAsabhA ko bheje, usI prakAra kI eka riporTa usa jile ke hAkima sAhaba ko bhI preSita kare / mahAsabhA, zrImAn mahArANAjI sAhaba se prArthanA karake eka hukma sabhI jilAdhIzoM ke nAma isa Azaya kA jArI karavAve, ki jaba jaba mahAsabhA ke inspekTara kI kisI mandira kI asAtanA ke sambandha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 merI mevADyAtrA meM koI riporTa Ave, taba usa para ce dhyAna deM aura usa asAtanAH ko dUra karavAne ke liye dI gaI sattA kA upayoga kareH / sAre mevAr3a meM zAyada hI koI aisA mandira hogA, ki- jisako kezara-candana athavA anya vyavasthA ke liye darabAra kI tarapha se sahAyatA na milatI ho| isa sahAyatA kA upayoga na kiyA jAya, yaha bhI eka aparAdha hai| udayapura ke mahArANAjI paramadayAlu aura dharmAtmA haiN| ve yaha bAta avazyameka cAhate hoMge, ki mere rAjya kA kisI bhI dharma kA koI bhI mandira, apUja to kadApi na rahane paave| aisI avasthA meM, mahArANAjI sA0 se prArthanA karake, isa prakAra kA hukma prApta karane se; mandiroM kI asAtanA dUra karane ke kArya meM nizcaya hI bahuta kucha saphalatA prApta ho sakatI hai| AzA hai, ki mahAsabhA ke mahArathImaNa, isa bAta ko avazya hI dhyAna meM leMge aura isake liye yathAsambhaka prayatna bhI kreNge| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 12 ) upasaMhAra ; = samaya ke abhAva tathA anya pravRttiyoM ke kAraNa, kevala thor3e samaya taka hI mevAr3a meM vicarane kA saubhAgya prApta ho sakA hai| usa anubhava ke AdhAra para maiM yaha bAta kaha sakatA hU~, ki mevAr3a dharmapradhAna aura itihAsapradhAna deza hai| pahAr3o tathA pattharoMvAlA deza hone para bhI kAMToM tathA kaMkaroM vAlA deza hote hue bhI - sarala tathA bhaktivAlA deza hai / yaha deza, - " jisa taraha dharmapracAra kI bhAvanA rakhanevAle upadezakoM ke liye upayogI hai, usI taraha aitihAsika khoja karane vAloM ke liye bhI sacamuca hI upayogI hai| yahAM na saMgha- sosAyaTiyoM ke jhagar3e haiM aura na padaviyoM kI pratisparddhA hI / koI bhI sAdhu, apane cAritra dharma meM sthira raha kara, zAntavRtti se upayoga pUrvaka upadeza de, to vaha bahuta kucha upakAra kara sakatA hai / upakAra karane ke liye, mevAr3a advitIya kSetra hai / apane nimitta grAma grAma - meM kleza hone para bhI, ghara-ghara meM Aga kI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ merI mevAr3ayAtrA cinagAriyA~ ur3ane para bhI, gRhasthoM dvArA apamAna tathA tiraskAra sahana karane para bhI, gRhasthoM kI sAdhuoM para azraddhA hone para mI, 'atiparicayAdavajJA' kA anubhava rAta-dina karate rahane para bhI, duHkha tathA Azcarya kA viSaya hai, ki hamAre munirAja gujarAtakAThiyAvADa ko kyoM nahIM chor3ate hoMge aura aise kSetroM meM kyoM nahIM nikala par3ate hoMge, ki jahA~ ekAnta upakAra aura zAsana sevA ke atirikta, dUsarI kisI cIz2a kA nAma bhI nahIM hai| pUjya munivaro, gujarAta-kAThiyAvAr3a choDakara jarA bAhara nikalo aura anubhava prApta kro| phira dekhoge, ki tumhArA AtmA kitanA prasanna hotA hai| cAritra kI zuddhi, dharma se vimukha hue logoM ko dharma meM lAnA, ajaina varga para sacce tyAga kI chAyA DAlanI, Adi bAtoM kA jaba Apako anubhava hogA, taba Apako isa bAta kA vizvAsa hojAyagA, ki vAstavika upakAra kA kArya to yahIM hotA hai| 'merI mevADayAtrA' ke Alekhita isa saMkSipta anubhava para se koI bhI AtmA jAgrata ho aura aise dezoM meM vicarane ke uddezya se bAhara nikala par3e, isa prakAra kI abhilASA rakhatA huA, apane isa anubhavavRtta ko yahA~ khatama karake apanA lekha samApta karatA huuN| OM zAntiH / sa...mA...sa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com