Book Title: Mantung Bharti
Author(s): Dhyansagar
Publisher: Sunil Jain
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009939/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgalAcaraNa arihaMta ko namana, arihaMta ko namana siddha prabhu ko namana, siddha prabhu ko namana AcArya ko namana, AcArya ko namana upAdhyAya ko namana, upAdhyAya ko namana sarva sAdhu ko namana, sarva sAdhu ko namana ye haiM mere paMca guru inako sadA namana inake namana se ho muktipatha pe gamana inakI hI bhakti meM hoM mere mana vaca tana / arihaMta jaya jaya, siddha prabhu jaya jaya sAdhujana jaya jaya, jinadharma jaya jaya / / arihaMta maMgala, siddha prabhu mNgl| sAdhujana maMgala jinadharma maMgala // arihaMta uttama, siddha prabhu uttm| sAdhujana uttama, jinadharma uttama // arihaMta zaraNA, siddha prabhu zaraNA sAdhujana zaraNA jinadharma zaraNA // cAra zaraNa agha haraNa jagata meM, aura na zaraNA hitkaarii| jo jana grahaNa kareM ve hote ajara-amara pada ke dhArI // namaskAra zrI arihaMtoM ko namaskAra zrI siddhoM ko| AcAyoM ko upAdhyAyoM ko, sarva loka ke saMtoM ko // OM zAMti saMkalana pUjya 105 kSullaka zrI dhyAnasAgara jI mahArAja mAnatuMga- bhAratI kSullaka dhyAnasAgarajI Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ fyrs mAnatuMga - bhAratI bhaktAmara stotra mUla : pUjya zrI mAnatuMgAcArya viracita *** Do bhayahara saMthavo mUla : AcArya zrI mAnatuGga svAmi viracita *** hindI padyAnuvAda, anvayArtha evaM antardhvani AcArya zrI vidyAsAgara jI munirAja ke parama ziSya pUjya zrI 105 kSu. dhyAnasAgarajI Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnatuMga - bhAratI kSullaka dhyAnasAgara prathama AvRtti - 2000 akTUbara 2003 * dvitIya AvRtti- 2000 mAnA maI 2005 * mUlya- sadupayoga (bhakti, manana, ciMtana) * azuddhi zodhaka jinendra kumAra jaina, padmanAbha nagara, bhopAla Namo arahatANaM Namo siddhANaM Namo AIriyANaM Namo uvajjhAyANaM Namo loe savvasAhaNaM Namo arahatANaM Namo siddhANaM Namo AIriyANaM Namo uvajjhAyANaM Namo loe savvasAhUrNa Namo arahatANaM Namo siddhANaM Namo AIriyANaM Namo uvajjhAyANaM Namo loe savvasAhUrNa Namo arahaMtANaM Namo sikhANaM Namo A yo uvajhAyANaM Namo loe savvasAhUrNa Namo arahaMtANaM Namo sikhANaM gANaM Namo loe savyasAhUrNa Namo arahatANaM Namo si zAmo loe savvasAhUrNa Namo arahatANaM Namo loe savvasAhUNaM Namo arahaMtANaM pa poe savyasAhUNaM Namo arahatANaM pasavyasAhUrNa Namo arahatA savvasAha Namo arahaMta Namo araha Namo araI sAhUNa Namo ara sAhU Namo ara vasAhUNa Namo ara Namo araha Namo arahaMtA vasAhUrNa Namo arahaMtApa Namo arahaMtANa bhAe savyasAhUrNa Namo arahaMtANaM Na loe savyasAhUrNa Namo arahatANaM jamA poloe sabbasAhUrNa Namo arahaMtANaM Namo sikA Namo lopa. savyasAhUrNa Namo arahaMtANaM Namo siddhArNa kara mAyANaM Namo loesavyasAhUrNa Namo arahatANaM Namo sivANaM yAso AsayamA ubajamAyANaM Namo loe sabbasAhUrNa Namo arahatANaM Namo sizata zatanamanaNaM Namo loe savvasAhapa Namo arahatANaM Namo sikhANaM NamAmAiriyANa mo uvajhAyANaM Namo loe savvasAhU Namo arahatANaM Namo sivANaM Namo AIriyANaM Namo uvajjhAyANaM Namo loe savyasAhUNa Namo arahatANaM Namo sivANaM Namo AIriyANaM Namo ubajhAyANaM Namo loe savvasAhaNa mo anAyo sitApAmo bArimA pAmo khajayAyAmolopa savyasA * prakAzaka evaM pustaka prApti sthAna (1) sunIla jaina sunIla pablizarsa eNDa DisTIbyUTarsa, lalavAnI presa roDa, bhopAla phona- 2543476, 2666298,9827016867 (2) sapana sarApha sarApha inTaraprAijeja, hamIdiyA roDa, bhopAla phona-2542346, 2745990 (3) svatantra bar3akula siMghaI haiNDalUma, cauka bAjAra, bhopAla kI vikAsa godhA, vikAsa oNphaseTa, EPOET 204, jona-1, ema.pI. nagara, bhopAla phona-5275658,9425005624 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIkAmara sa dinA~ka - 5 maI Ayoja rAjaka : zrI diga. jai Param Pujya Kshullak Shri Dhyaansagar Ji Maharaj ka Photo prakAzakIya adhyAtma-sAdhanA ke sUrya parama pUjya AcArya 108 zrI vidyAsAgara jI mahArAja jaba bhopAla kI dharatI ko apanI ujjvala dhavala kiraNoM se pavitra karake bhopAla se maMgala vihAra karake jA rahe the ThIka usI samaya unhIM ke parama prabhAvaka ziSya pUjya kSullaka 105 zrI dhyAnasAgara jI mahArAja ne bhopAla kI dharatI para praveza kiyaa| usa samaya vaha lokavizruta kathA caritArtha huI ki "astAcala kI ora jAte huye sUrya ne aMdhere meM ghirate janamAnasa kI ora karuNA se dekhaa| tabhI eka laghukAya dIpa ne vinamra svara meM nivedana kiyA "he prabhu! maiM ApakA hI aMzAvatAra hU~, ataH Apako Azvasta karanA cAhatA hU~ ki Apake punaH padhArane taka meM mohAndhakAra kI nivir3a nizA meM ApakI hI bhAMti binA kisI bheda-bhAva ke bhavyAbhavya sabhI ko sanmArga dikhAne kA prayAsa kruuNgaa|" vigata dasa varSoM se bhopAla ko di. jaina sAdhu-saMghoM kI vihAra-bhUmi banane kA saubhAgya milatA rahA hai| apraila 2002 ke antima saptAha meM AcAryazrI ke vihAra ke pazcAt bhopAla ke saubhAgya se pUjya kSullakajI kA Agamana huaa| bhopAla meM kSullakajI kA tIsarA pravAsa hone ke kAraNa bhArI saMkhyA meM unake ziSya maNDalI aura adhyAtmarasika jana, jo pUrva se hI unake jJAna-garbhIya, AkarSaka vyaktitva aura sarala subodha pravacanazailI se prabhAvita the, utsuka aura AzAnvita the ki bar3I sImA taka unake amRta vacanoM kA lAbha hameM cAturmAsa taka milegA / grISmakAlIna vAcanA ke liye yogapUrvaka AtmIya nivedana karane para pUjyazrI ne "bhaktAmara, jI" para vizada vyAkhyAna mAlA ke rUpa meM hameM upakRta karanA svIkAra kara liyaa| jainajagata meM anAdinidhana zrI NamokAra mahAmaMtra ke pazcAt maMtrazakti se paripUrNa bhaktAmara stotra sarvAdhika lokapriya adhyAtma-sAdhanA kA amodha upAya mAnA jAtA hai| pUjya zrI kSullaka jI dvArA AcArya mAnatuMga kRta saMskRta bhaktAmara stotra ke sabhI 48 kAvyoM kI vizad vyAkhyA, vyAkaraNasammata zuddha uccAraNa, kAvyoM kI maMtrazakti aura Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvikA unake dhvanyartha ko atyaMta sarala aura udAharaNoM sahita rocaka DhaMga se samajhAyA gyaa| pUjya kSullaka jI dvArA kiye gaye bhaktAmara jI ke hindI padyAnuvAda aura usake sumadhura kaNTha se pArayaNa ne isa svarNima avasara meM sugandhi bharane kA kArya kiyaa| pUjya zrI ke cumbakIya vyaktitva ke AkarSaNa se sammohita janasamUha ko patA hI nahIM calA ki 5 maI se zruta paMcamI 15 jUna taka ke 40 dina kaba aura kaise nikala gye| amara kRti "bhaktAmara stotra'' ke racanAkAra AcArya mAnatuMga svAmI kI hI eka anya racanA "namiUNa stotra" jo apekSAkRta kama pracArita-prasArita/anupalabdha kRti hai, ko bhI pUjya kSullaka jI ke sarala subodha padyAnuvAda sahita isa saMkalana "mAnatuMga bhAratI" meM samAhita karake kRti kA nAma sArthaka kiyA gayA hai| "namiUNa stotra" bhagavAna cintAmaNi pAzvanAtha kI prAkRtabhASA meM stuti hai| isa kRti kA hindI padya meM paThana-pAThana sulabha ho jAne se yaha sabhI bhaktajanoM ke liye kalyANakArI siddha hogI, aisI hamArI mAnyatA aura kAmanA hai| "mAnatuMga bhAratI'' meM unake donoM padyAnuvAdoM ko apane pAsa saMjone sahalAne kI adamya icchA se hamane unheM pustakarUpa meM mudrita/prakAzita karane kI AjJA-anumati ke liye nivedana kiyaa| pUjya zrI ne vAtsalyabhAva se hameM anumati dekara hama para apUrva upakAra kiyaa| zIghra se zIghra hI yaha pustaka logoM taka pahuMca sake isa dAyitvapUrNa kArya meM samAja ke ina sabhI mahAnubhAvoM ne apane sadvya kA sadupayoga kiyaa| zIghra mudraNa tathA rucikara DijAiniMga ke liye mudraka ne hamArI sahAyatA kii| vizeSakara "maMtra" aura stuti-kAvya meM eka bhI akSara yA mAtrA kama yA adhika ho to usakA vAMchita pariNAma nahIM milatA, phira "bhaktAmara jI" to maMtrazakti se paripUrNa stuti kAvya hai| ata: use truTihIna banAne ke liye sArthaka zrama kiyA gayA tathA samAja ke sabhI logoM ne sArthaka sahayoga diyaa| samAja ke una sabhI sajjanoM ke hama hRdaya se AbhArI haiM jinhoMne pratyakSa yA apratyakSa rUpa se isa prakAzana meM hameM sakriya sahayoga diyaa| aMta meM hama pUjya kSullaka jI ke ahetukI kRpA ke liye hRdaya se upakRta anubhava karate hue unake zrIcaraNoM meM triyogapUrvaka icchAmi nivedana karate haiN| isa kArya meM yatkiMcit saphalatA milI ho to usakA zreya gurukRpA ko hai aura truTiyAM sabhI hamArI apanI haiN| hama khule hRdaya se svIkAra karate haiN| sudhIjanoM ke saMzodhanoM aura sujhAvoM ko hama prasannatApUrvaka sthAna deNge| prazasta pariNAmoM kI abhivyakti kA nAma hI bhakti hai, athavA yaha kaheM ki pUjya-puruSoM ke guNoM ke prati bahumAna kA honA bhakti hai| bhakti hI eka aisA mAdhyama hai jo bhakta aura bhagavAna ke bIca saMbaMdhoM meM nikaTatA sthApita karatI hai| jaba bhakta bhaktirasa meM nimagna hotA hai taba vaha dvaita se advaita kI bhAvanA meM pahu~ca jAtA hai| paramAtmA kI upAsanA karane vAle jainAcAryoM evaM vidvajjanoM ne bhaktAmara stotra, kalyANa maMdira stotra, ekIbhAva stotra, viSApahAra stotra, mahAvIrASTaka stotra Adi saMskRta bhakti-kAvyoM kA sRjana kiyA hai, jo hamArI bhAvanAoM ko nirmala banAte haiN| isI saMdarbha meM kSullakajI ne isa pustaka meM kucha padyAnuvAda likhe haiM, jo ki bahuta sundara, sarala aura hRdayagrAhya haiN| jaba ve bhaktirasa meM DUbakara apane madhura kaNTha se gadgada svara meM pATha karate haiM, taba vaha pATha barabasa hI zrotAoM ke mana ko moha letA hai evam pAThaka ke mana meM vairAgya-bhAvanAoM ko janma die binA nahIM rhtaa| kSullakajI ke aise prazasta kArya ke lie sAdhuvAda..... ailaka udArasAgarajI gurucaraNa sevaka sakala digambara jaina samAja, bhopAla Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manogata sAmAnya gRhastha kI jIvanacaryA kucha aisI hotI hai ki vaha apane sAMsArika prapaMcoM meM hI atyadhika ulajhA rahatA hai| isa kAraNa unakI pravRtti niraMtara sadoSa banI rahatI hai| zAstroM meM sAdhuoM ke alAvA gRhasthoM ke lie bhI kRtikarma karane kA upadeza kiyA gayA hai| jisa akSaroccAraNarUpa vAcanika kriyA ke, pariNAmoM kI vizuddhirUpa mAnasika kriyA ke evaM namaskArAdi svarUpa kAyika kriyA ke karane se jJAnAvaraNAdi ATha prakAra ke karmoM kA cheda hotA hai use kRtikarma kahA gayA hai| isameM paMca-parameSThI pUjA evaM stuti kA samAveza hai| yaha karmoM kI nirjarA kA kAraNa hai evaM utkRSTa puNyasaMcaya kA hetu bhI hai aura vinayaguNa kA mUla bhI hai| ___ kRtikarma kA mukhya hetu Atmazuddhi hai| isIlie bhakti karate samaya paMca parameSThiyoM kA hI AdhAra liyA jAtA hai| kucha logoM kA kahanA hai ki bhakti ke kArya, binA rAga ke nahIM hote haiM, aura rAga saMsAra kA kAraNa hai, ata: inheM Atmazuddhi meM prayojana kaise mAnA jAya? isa para hamArI mAnyatA yaha hai ki jaba taka sarAga avasthA hai, taba taka jIvoM ke rAga kI utpatti hotI hI hai| yadi yaha laukika prayojana ke lie hai, to isase saMsAra bhramaNa hogaa| kintu arahantAdi svayaM rAga dveSa se rahita hote haiN| ata: laukika prayojana se inakI pUjA-bhakti nahIM kI jA sktii| isIlie inakI bhakti Adi ke nimitta se honevAlA rAga mokSamArga kA prayojaka hone se prazasta mAnA gayA hai| mUlAcAra meM kahA gayA hai ki jinendradeva kI bhakti karane se pUrva-saMcita karmoM kA kSaya hotA hai| AcAryoM ke prasAda se vidyA aura maMtra siddha hote haiN| ye saMsAra tArane ke lie naukAsvarUpa haiN| arahaMta, ahiMsA dharma, dvAdazAMgavANI, AcArya, upAdhyAya aura sAdha inake abhimukha hokara jo vinaya aura bhakti karate haiM, unheM saba arthoM kI siddhi hotI paramparA kA sUrya asta honevAlA hai| isa bhaya se unhoMne dakSiNApatha ke AcAryoM ke pAsa eka lekha bhejaa| isa lekha meM nihita zrI dharasenAcAryajI ke abhiprAya ko samajhakara una / AcAryoM ne aise do sAdhuoM ko A. zrI dharasena ke pAsa bhejA jo grahaNa-dhAraNa meM samartha, vinIta, zIlaguNa sampanna, deza kula jAti se zuddha aura samasta kalAoM meM pAraMgata the| ye donoM sAdhu vidhivat vihAra karate huye AcArya zrI dharasena ke nikaTa giranAra phuNce| donoM sAdhuoM ne A. zrI dharasena ke pAsa jAkara nivedana kiyA, "bhagavan / amuka kArya se hama Apake caraNoM meM Aye haiN|" AcArya zrI ne "suSTha bhadraM" kahakara unheM Azvasta kiyaa| yadyapi pUrva meM hI eka svapna dekhane se unake viSaya meM vizvAsa hote huye bhI, yatheccha pravRtti karane vAloM ko hI vidyAdAna saMsAra ko bar3hAne vAlA hotA hai, yaha socakara unakI parIkSA lenA ucita smjhaa| isake liye unhoMne unake lie do vidyAyeM, jinameM eka adhika akSaravAlI aura dUsarI hIna akSaravAlI thI, dI aura kahA ki inheM SaSThopavAsa ke sAtha siddha kro| tadanusAra vidyAoM ke siddha hone para alaga-alaga do vidyAdeviyA~ siddha huIM, jinameM eka bar3e dA~toM vAlI evaM eka kAnI thii| isa para donoM ne vicAra kiyA ki devatAoM kA svarUpa to aisA nahIM honA caahiye| yaha vicAra karate huye maMtra evaM vyAkaraNa zAstra meM kuzala una donoM ne hIna akSaravAlI vidyA meM chUTe huye akSara ko jor3akara aura adhika akSara vAlI paMkti se usa adhika akSara ko nikAlakara puna: jApa kiyaa| taba unhoMne svAbhAvika rUpa meM prakaTa vidyAoM ko dekhaa| isa ghaTanA ko vinayapUrvaka unhoMne AcArya zrI dharasena munirAja se nivedita kiyaa| isa para AcArya zrI ne atyaMta saMtoSa ko prApta kara unheM ucita tithi, nakSatra evaM vAra meM grantha ko par3hAnA AraMbha kara diyaa| kAlAMtara meM ye hI donoM ziSya bhUtabali evaM puSpadaMta ke nAma se jAne gye| apanI prastAvanA meM isa ghaTanA kA ullekha eka vizeSa prayojana ko lekara prastuta hai| lipijJAna to mAnavajAti ko bhagavAna AdinAtha ke samaya se hI thA, kintu dhArmika athavA AdhyAtmika jJAna ko zrutaparaMparA ke lopa hone ke bhaya se lipibaddha karane kA yaha isa yuga kA pahalA avasara thaa| isa avasara para AcAryoM ne uparokta ghaTanA kA zAstra meM varNana karanA atyaMta jarUrI smjhaa| isameM lipijJAna kA sArA marma samAviSTa hai| isa marma ko yadi hama nahIM samajha sake to hamArA likhanA aura ApakA par3hanA donoM hI vyartha hogaa| isa pustaka meM "dharma hI zaraNa' meM pU.kSu. dhyAnasAgarajI ne isa viSaya meM kucha dizAnirdeza diye haiN| isa viSaya meM unakA adhyayana bahuta gaharA hai aura prastuti prazaMsA aba bhakti kaisI ho, isake viSaya meM uparokta kathana ko thor3A-sA virAma dete huye yahAM eka zAstrokta udAharaNa prastuta karanA caahuuNgaa| digambara jaina paramparA meM SaTkhaMDAgama eka pramANabhUta parama-Agama graMtha hai| isI graMtha ke lipibaddha hone se jo maiM kahanA cAhatA hU~ vaha ghaTanA saMbaMdha rakhatI hai| giranAra parvata kI caMdraguphA meM sthita A. dharasenajI aSTAMga-mahA-nimitta ke jJAtA the| unhoMne uttarottara kSINa hote huye zruta ke pravAha ko dekhakara jAnA ki kAlAMtara meM isa Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | dharma hI zaraNa yogya hai| zrAvakoM se nivedana hai ki "dharma hI zaraNa" isakA gaura se adhyayana kareM, samajheM aura phira paThana kreN| isa cAturmAsa meM mahArAjajI ne hameM satat cAra mAha athaka parizrama lete huye vyAkaraNa, paThana, uccAraNa saMbaMdhI niyamoM se avagata karAyA aura sahI dizA meM bhaktimArga dikhAyA hai| ve yathArtha meM eka adhikArI vyakti haiN| una para unake dIkSAguru pa.pU. AcArya zrI vidyAsAgarajI mahArAja kI gaharI chApa hai| unakI sAdhanA evaM isa samAja ke prati unakA samarpaNa eka ananya udAharaNa hai| unakA hama alpasA bhI anusaraNa kareM to nizcita hI hameM apane dhyeya meM saphalatA prApta hogI, yaha taya hai| hama unake sarvadA RNI haiM aura rheNge| bhavadIya subhASa kapUracaMda jaina bhautika cakAcauMdha se prabhAvita Adhunika mAnava saMkaTamukta nahIM dIkha pdd'taa| usakA hRdaya AtaMkita aura citta azAMta hai| UparI jIvana meM samRddhi hone para bhI bhItara eka khAlIpana pratIta ho rahA hai| smRti aura AzA kI khIMcAtAnI meM mana pala bhara ke lie bhI nistaraMga nahIM bana rhaa| indriya-sukhoM kI vipulatA evaM parigraha kA adhikAdhika saMcayana parAdhInatA ko bar3hAne meM hI sahAyaka huA hai| samUcA jIvana prAya: paristhitiyoM se jUjhate hue vyatIta ho rahA hai| jaTilatA ke sAtha ciMtAe~ bhI satat vRddhi pA rahI haiN| antas trAhi-trAhi kara rahA hai aura kAyA alsara, raktacApa Adi vyAdhiyoM se pIr3ita ho rahI hai| caina kI zvAsa lenA bhI aba duSkara laga rahA hai| saMgharSoM se trasta evaM tanAvoM se grasta mana azAMti kI jar3a ko pakar3a nahIM pA rahA hai| samasyA atyaMta vikaTa hai; kintu jaba vaijJAnika bhI samAdhAna dene meM pUrNata: saphala nahIM ho pAte, taba nirAzA ke bAdala ma~DarAne lagate haiN| manuSya antataH hatAza ho uThatA hai aura manomaMjana se aparicita hone ke kAraNa manoraMjana ke naye-naye AviSkAra karatA hai| javAnI prAya: vyasanoM meM aura bur3hApA DaoNkTara kI phIsa cukAte hue vyatIta ho jAte haiN| bacapana meM kusaMgati se hAni uThAnI par3atI hai| sinemA aura TI.vI. ke duSpariNAmoM se aparicita kauna hai? isa prakAra sarvatra asaMtulana hI asaMtulana chAyA huA hai| Aja pUrNa nIroga kauna hai? prAyaH sabhI manuSya mAnasika tanAva se honevAlI kisI na kisI vyAdhi se grasta haiN| camakadamaka kevala UparI hai, aMdara se manuSya khokhalA ho cukA hai| phira bhI Aja vizva, spardhA ke kAraNa vyagra huA jA rahA hai| citta ko bhArarahita banAne ke lie vibhinna dharma yathAsaMbhava mArgadarzana dete haiN| sanAtana dharma ne zraddhA, islAma ne bhAIcArA, sikkhamata ne gurubhakti, IsAI dharma ne sevA-bhAva, yahUdI dharma ne satprema, bauddha-dharma ne karuNA, pArasI dharma ne pavitratA, anIzvaravAda ne Atma-nirbharatA, Arya samAja ne viveka aura jaina-dharma ne ahiMsA ke sAtha ina sabakA prazasta mArga darzAyA hai| kartavyaniSThA, ni:svArtha sevA aura paropakAra vAstava meM prazaMsanIya haiN| dUsaroM ke zoSaNa se apanA poSaNa karanA mAnavatA ke viruddha hai| sabhI dharma mAnava ko burAiyoM se dUra haTAkara sadbhAvanApUrNa jIvana kI ora prerita karate haiN| lekina Aja inheM sunakara apanAne kA samaya kisake pAsa hai? dina pratidina vyastatA bar3ha rahI hai| kRtrimatA ke isa yuga meM sAdagI kA darzana kaThina ho gayA hai| vicAra karane para yahI samajha meM AtA hai ki manuSya kA aprAkRtika jIvana hI azAMti kA eka pramukha kAraNa hai| isa zaraNa-vihIna svArthapUrNa saMsAra meM manuSya prAyaH kisI adRzya zakti para AzAbharI dRSTi DAlatA hai aura kleza-mukti ke lie usakI upAsanA bhI karatA hai| bhArata ke vibhinna saMpradAya isI paraMparA kA anukaraNa karate haiN| durbhAgyavaza adhikAMza dezavAsI dhArmika evaM vaijJAnika dRSTi ko paraspara sarvathA nirapekSa samajha aMdhazraddhA ke cakra meM ulajhakara camatkAra ko hI dharma mAnate haiN| Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ve rUr3hiyoM ko hI sanmArga mAna baiThate haiM tathA vAstavikatA se sadaiva achUte rahate haiN| nizcinta rahanA, jIne kI kalA hai| aura use sikhalAne vAlA hai dhrm| para vaha hRdaya meM taba taka praviSTa nahIM hotA jaba taka koI haThAgraha vidyamAna rahatA hai| sabake mana ekase nahIM ho sakate, lekina vaicArika matabhedoM meM bhI pArasparika sauhArda nitAMta Avazyaka hai| dharma vyavahArika-prema ko janma detA hai, kaTutA ko nhiiN| vizAla hadaya hI dharma-jaisI mahAn vastu kA nivAsa sthala ho sakatA hai| nA to sura-sukha cAhatA, ziva-sukha kI nA caah| tava thuti saravara meM sadA, hove mama avgaah|| kabhI-kabhI to zvAsoM kA vyavadhAna bhI asahanIya ho jAtA hai| kisI ne kahA bhI haiaisA~so ! jarA AhistA calo, dhar3akanoM se bhI ibAdata meM khalala par3atA hai| sAtizaya puNya-dAyinI evaM pApa-nAzinI bhakti sakAma kaise ho sakatI hai? Prayer must never be answered. If it is, it is not prayer. It is barter. artha :- prArthanA phalAbhilASA se rahita hI honI cAhiye, kyoMki phalArthI kI prArthanA, prArthanA nahIM, saudA hai| yadi kadAcit /daiva-vaza bhagavAn svayaM Akara (yoM aisA hotA nahIM)use kucha mAMgane ke liye bAdhya kareM, to vaha AnaMdAzru-pUrita netroM se prabhu-caraNoM para dRSTi rakha gadgad vANI meM kahatA bhakta, bhakti aura bhagavAna apane-apane iSTa kI upAsanA kauna nahIM karatA? jise kaivalya kA AnaMda iSTa hai, vaha vItarAga-sarvajJa prabhu kI ora svata: AkRSTa hotA hai| ArAdhya ke guNoM meM jo ni:svArtha prema umar3atA hai, vahI bhakti hai| yadyapi prabhu-bhakti meM umra yA jAti kA pratibaMdha nahIM hai, para bhakta birale hote haiN| pracuratA, zreSThatA kA mApadaMDa nahIM ho sktii| iSTa kI AkAMkSA evaM aniSTa kI AzaMkA se bhajana-pUjana karanevAloM kI sarvatra bharamAra hai| para vAstavika bhakti mAMganA nahIM, arpaNa karanA jAnatI hai| netroM meM azrujala, romAMcita zarIra, gadgad-kaMTha aura bhAva-vibhora hRdaya samarpaNa ke pramANa haiN| bhakti-rasa ke Age bhautika-sukha nIrasa lagane lagatA hai| saMpatti ke samaya bhakta dharma ko nahIM bhUlatA, ata: garva se nahIM phuultaa| vipatti meM socatA hai ki ghabar3Ane kI kyA AvazyakatA hai? yaha to prasannatA kA avasara hai jo purAnA RNa cuka rahA hai|| saccA dharmAtmA aMdha-bhakti ko nahIM apnaataa| yaha aTala satya hai ki koI kArya akAraNa nahIM hotaa| saMsAra kI pratyeka ghaTanA bhItarI evaM bAharI kAraNoM ke sumela se niSpanna hotI hai| kAraNa-viSayaka bhrama kA nivAraNa hI viveka kI kasauTI hai| bhakti ke atizaya bhI kAryakAraNa-vyavasthA meM hI garbhita ho jAte haiN| jaba bhakti vega pakar3atI hai, taba Atmazakti kendrita hotI hai aura suSupta bhAgya jAga uThatA hai| aisI sthiti meM devatA bhI apratyAzita sahayoga pradAna karate haiN| saMkaTa bhAga-khar3e hote haiN| daivIya-camatkAra se prabhAvita hokara, prabhubhakti chor3a anya devI-devatAoM ko rijhAne kA upakrama karanA aviveka kI parAkASThA hai| bhakta bhagavAn ko hI namaskAra karatA hai, camatkAra ko nhiiN| jise prabhu ke guNoM ke prati Adara prakaTa huA hai, vaha laghutA kI pratimUrti hotA hai, apanI avasthA ko nagaNya mAnatA hai| vinaya ke binA bhakti kaisI? abhimAna va bhakti meM 36 kA AMkar3A hai| vAstava meM laghutA hI prabhutva kA dvAra hai| 'laghutA se prabhutA mile, prabhutA se prbhuduur|' bhakta to prabhu-caraNoM kI gaja-rekhA meM vidyamAna raja-kaNa ko dhanya samajhatA hai| mAnava kA mAna-kSaraNa prabhu-zaraNa dvArA anAyAsa ho jAtA hai| bhakta-hRdaya bola par3atA hai, "he prabhu / maiM kucha bananA nahIM, apitu miTanA cAhatA huuN|" aisA bhakta hI niSkAma-bhakti kA adhikArI hotA hai| jise mokSa kI kAmanA bhI khaTakatI ho, use laukika kAmanAe~ kisa prakAra prabhAvita kara sakatI haiM? AcArya zrI vidyAsAgara guru mahArAja ke nimna udgAra avalokanIya haiM yAce'haM yAce'haM jina ! tava crnnaarvindyorbhktim| yAce'haM yAce'haM punarapi tAmeva tAmeva // 18 // artha :- he jinendra ! maiM mAMgatA huuN| Apake caraNa-kamaloM kI bhakti mAMgatA hU~, yAcanA karatA hU~, janmAntara meM usI-usI bhakti kI mAMga karatA hU~, anya kucha nahIM cAhatA! eka sUphI saMta kA bhI yahI kahanA haisaz2ade ke sile meM phiradausa mujhe maMjUra nahIM belausa baMdA hU~ maiM, koI maz2adUra nahIM! artha :- praNAma ke puraskAra meM svarga kI saMpadA bhI mujhe svIkAra nahIM hai, kAraNa ki maiM eka niSkAma sevaka hU~, koI vetana-baddha karmI nahIM! sAdhanA ke kSetra meM bhI bhakti kI pratiSThA hai| caMcala mana kI sthiratA duSkara hai| dhyAna aura svAdhyAya se bAhara AyA huA mana bhagavad-bhakti kA AlaMbana pAkara aniSTa se baca jAtA hai| sAdhaka tattva-viveka ke sAtha pravRtti-viveka kA dhAraka hotA hai| sarAga avasthA meM viSayAnurAga anarthakArI hai, isaliye dharmAnurAga prayatnapUrvaka aMgIkAra karaneyogya hai / tapa athavA vidvattA ke mada meM cUra hokara jinhoMne bhakti kI upekSA kI, ve bhukti aura mukti donoM se vaMcita raha gaye ! korA zabda-jJAna yA bhAvanA zUnya-bheSa kalyANakArI nahIM ho sktaa| zrI vAdirAja muni ekIbhAva stotra meM kahate haiMzuddhe jJAne zucini carite satyapi tvayyanIcA, bhaktioM cednvdhi-sukhaavnycikaakujhikeym| zakyodghATaM bhavati hi kathaM mukti-kAmasya puMsI, mukti-dvAraM paridRDhamahAmoha-mudrA-kavATam / / 3 / / bhAvArtha :- he bhagavan ! mokSa ke dvAra para mahAmoharUpI sudRr3ha tAlA lagA huA hai| pavitra jJAna aura AcaraNavAlA mokSArthI bhI ApakI pragAr3ha bhaktirUpI cAbI ke binA use kaise khola Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhakti to bhItara se svata: umar3atI hai, paristhati-vaza nahIM kI jaatii| mUlataH yaha zrI AdinAtha-stotra hai, para prAraMbha meM bhaktAmara'' hone ke kAraNa isakA pracalita nAma bhaktAmara stotra hai| yaha kRti Adarza- bhakti kA anUThA udAharaNa hai, roma-roma ko jhaMkRta karanevAlI (iv) sakatA hai? tAtparya yaha hai ki uccakoTi kA jJAna evaM AcAraNa hote hue bhI yadi pragAr3ha bhagavadbhakti na ho to nirvANa asaMbhava hai| guNAnurAgI, guNI se prema na kare, yaha asaMbhava hai| yadi bhakti niSkAma hogI, to camatkAra ko namaskAra nahIM, kintu namaskAra meM camatkAra hogA! adhyAtma ke prakhara udghoSaka AcArya kundakunda svAmI kahate haiMjiNavaracaraNaMburuhaNamaMti je prm-bhtti-raaenn| te jamma-veli-mUlaM khaNaMti vara-bhAva-satyeNa / / 153 ||(bhaav-paahudd) artha :- jo bhavya prANI utkRSTa bhakti-saMbaMdhI anurAga se jinendra-prabhu ke caraNa-kamaloM ko namaskAra karate haiM, ve uttama bhAvarUpI zastra dvArA saMsArarUpI latA kI jar3a khoda DAlate haiN| vidvat ziromaNi AcArya vIrasena svAmI kA kathana haijiNa-pUjA-vaMdaNa-NamaMsaNehi ya bhu-kmm-pdes-nnijruvlNbhaado| artha :- jina-pUjA, vandanA aura namaskAra ke dvArA bhI bahuta karma-pradezoM kI nirjarA kA lAbha hotA hai| arahata-NamokkAro saMpahiya-baMdhAdo asaMkheja-guNa-kammakkhaya-kArao tti tattha vimuNINaM pvutti-psNgaado| artha :- arahaMta namaskAra tatkAlIna baMdha kI apekSA asaMkhyAta gunI karma-nirjarA kA kAraNa hai, ata: usameM bhI muniyoM kI pravRtti prAsaMgika hai| (jayadhavalA pu.1 pR.8) svAmI samantabhadrAdi ke dRSTAnta arahaMta-namaskAra kI mahimA ke samarthaka haiN| bhakta aura bhagavAnarUpI taToM ko jor3anevAlA setu bhakti hI hai| isI se nAma-smaraNa, guNa-stavana yA pUjana meM pravRtti hotI hai| bhakti ke miSa se honevAlA bhAvAveza kA atireka bhagavAn ke sundara svarUpa ko yathAvat nahIM rahane detA hai| bhagavAn AdinAtha ke stotra kA udbhava jaina-jagat meM sarvamAnya tathA stotra-sAhitya meM mahatI pratiSThA ko prApta bhaktAmara stotra kA nAma kisane nahIM sunA? saMyata udgAroM se kI gaI Adi-tIrthaMkara kI yaha stuti sabake mana ko prabhAvita karatI hai| AcArya mAnatujha svAmI ke pavitra hadaya se prasphuTita yaha bhAvabhInI racanA prabhu-bhakti se ota-prota hai tathA sarasatA, gaMbhIratA evaM pada-lAlitya kI chaTA se paripUrNa hai| aisI vizruti hai ki ber3iyoM se ba~dhe aura kArAgAra meM DAle gaye AcAryazrI isake prabhAva se svayaM bandhana-mukta hue the tathA isa atizaya se prabhAvita hokara pakSa-vipakSa sabhI guru caraNoM meM namrIbhUta hue the / taba eka aitihAsika dharma-prabhAvanA kI ghar3I upasthita huI thii| stuti ke prabhAva se loha yA moha kI ber3iyA~ to TUTa sakatI haiM, para kArAgAra se mukti pAne ke liye eka nirgrantha zramaNa (digaMbara sAdhu) stuti kare, yaha bAta Azcaryajanaka hai| ber3iyA~ tor3ane ke abhiprAya kI jhalaka pUre stotra meM kahIM bhI nahIM miltii| aSTama kAvya meM stotra nirmANa kA uddezya pApa-kSaya ko batalAyA hai tathA paJcama, SaSTha evaM ar3atAlIsaveM kAvya meM bhakti-bhAva ko hI isakA pramukha hetu batalAyA hai| vItarAga muni, vItarAga prabhu kI sakAma-bhakti kaise kare? bhaktAmara kA racanAkAla isa viSaya meM vibhinna bhAratIya evaM pAzcAtya vidvAnoM ke upalabdha abhimata avalokanIya haiN| kucha udAharaNa yathAsaMbhava prastuta kiye jAte haiM 1. rASTrapati puraskAra se sammAnita DaoN. pannAlAla jaina sAhityAcArya ne AdipurANa (bhAratIya jJAnapITha prakAzana) kI prastAvanA ke pR. 11 para stotrakAra ko 7 vIM zatI I. kA svIkAra kiyA hai| 2. jaina darzanAcArya evaM sAhityAcArya paM. amRtalAla jaina zAstrI ke abhiprAyAnusAra rAjA harSavardhana kA kAla hI AcArya mAnatuGgakA kAla hai| (de. bhaktAmara stotram, rAjavidyA mandira prakAzana 1 vArANasI, paM. amRtalAla zAstrI kI prastAvanA pR. 6) 3. paM. milApacanda evaM ratanalAla kaTAriyA ne jaina nibandha ralAvalI meM ukta kAla kA hI ullekha kiyA hai| 4. rASTrapati DaoN. sarvapallI rAdhAkRSNana dvArA sammAnita sva. DaoN. nemicandra zAstrI (jaina jyotiSAcArya) ArA vAloM ne apane nibaMdha kavIzvara mAnatuGga meM likhA hai "bhoja kA rAjya-kAla 11 vIM zatAbdI hai, ataeva bhoja ke rAjyakAla meM bANa aura mayUra ke sAtha mAnatuMga kA sAhacarya karAnA saMbhava nahIM hai| AcArya kavi mAnatuGga ke bhaktAmara stotra kI zailI mayUra aura bANa kI stotra-zailI ke samAna hai| ataeva bhoja ke rAjya meM mAnatuja ne apane stotra kI racanA nahIM kI hai| bhaktAmara stotra ke AraMbha karane kI zailI puSpadaMta ke ziva-mahimni-stotra se prAyaH milatI hai| prAtihArya evaM vaibhava-varNana meM bhaktAmara para pAtrakesarI-stotra kA bhI prabhAva parilakSita hotA hai / ataeva mAnatuja AcArya kA samaya 7 vIM zatI hai| yaha zatI mayUra, bANabhaTTAdi ke camatkArI stotroM ke liye prasiddha bhI 5. DaoN. jyotiprasAda jaina ne apanI pustaka jainA sorseja oNpha dI hisTarI oNpha enziyenTa inDiyA (dillI 1964 pR. 169-170)meM stotrakAra kA kAla 7 vIM zatI I. nirdhArita kiyA hai "eka vIradeva kSapaNaka nAmaka digambara muni kA bhI harSavardhana (606-647 I.)ke samaya bANa kA mitra honA pAyA jAtA hai| saMbhava hai mAnatuGga AcArya ukta vIradeva ke ziSya yA guru rahe hoN| dhanaJjaya ke bhI vaha guru ho sakate haiN| ataeva bhaktAmarakAra mAnatuGga muni kA samaya lagabhaga 600-650 I. mAnA jA sakatA hai|" Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (vi) Religion and Culture of the Jainas by Dr. Jyotiprasad Jain. Ch. III. p.26, History of Jainism after Mahavira... The Emperor Harsha (607-647 A.D.), though a Buddhist, was tolerant towards the Jainas and patronised Manatunga, a Jain saint....... 6. DaoN. bholAzaMkara vyAsa saMskRta kavi-darzana meM likhate haiM bANa ke atirikta anya kaI kavi harSa kI sabhA meM vidyamAna the sUrya-zataka yA mayUrazataka ke racayitA mayUra kavi tathA bhaktAmara stotra nAmaka stotra- tra-kAvya ke kartA mAnatuGga divAkara bhI bANa ke sAtha harSa kI rAja sabhA meM the|" (saMskRta kavi darzana pR. 483-484) 7. itihAsavettA paM. gaurIzaMkara hIrAcanda ojhA ne sirohI kA itihAsa nAmaka grantha meM stotrakAra ko harSakAlIna mAnA hai| 8. DaoN. e.vI. kItha ne saMskRta sAhitya ke itihAsa viSayaka (A history of Sanskrit literature- 1941-p.214-215) pustaka meM stotrakAra ko bANa kavi ke samakAlIna svIkAra kiyA hai| 9. pro. viNTaranitsa ne History of Indian literature II meM AcArya zrI ko klAsikala saMskRta yuga (7 vIM zatI I.) kA anumAnita kiyA hai| 10. bhaktAmara evaM kalyANa mandira stotra ke jarmana bhASAnuvAdaka yUropIya prAcyavida DaoN. harmana jaikobI (1876 I.) kA bhI isI ora jhukAva rahA hai| bhaktAmara - rahasya ke prAraMbhika pRSThoM para DaoN. jyotiprasAda jaina ke sAmagrI- pracura lekha AvirbhAva meM stotra - viSayaka vibhinna avataraNa kathAoM kA suMdara saMgraha saMkSiptarUpa se uddhRta hai| jaikobI, viNTaranitsa, paM. durgAprasAda Adi prAcyavida aura aneka jaina vidvAna bhI prAyaH isI mata ke haiM ki ukta kathAnakoM meM nAma, sthAna evaM kAla itane aMtara ko liye hue haiM ki unakI aitihAsikatA vizvasanIya nahIM hai| nAma samayAdi viSayaka pAraspArika virodha yaha sUcita karatA hai ki ukta kathAnakoM kA koI Thosa aitihAsika AdhAra nahIM thaa| DaoN. harmana ne to yahA~ taka kaha diyA, 'bhaktAmara to svayaM aisA amUlya ratna hai jise camakAne ke liye use kAlpanika kathAnakoM kI khoTI dhAtu meM jar3ane kI AvazyakatA hI nahIM hai|" bhaktAmara kI padya saMkhyA digambara mAnyatAnusAra isameM ar3atAlIsa padya haiN| zvetAmbara AmnAya bhI prAyaH ise hI mAnyatA detA hai, para mandira mArgI zvetAmbara 32-35 veM padyoM ko chor3a 44 padyoM kA pATha karate haiN| saM. 1334 ke zvetAmbarAcArya prabhAcandra sUri dvArA racita prabhAvaka-carita meM garbhita 169 padyapramANa mAnatuGga prabandha meM stotrakartA kI kathA AyI hai| rAjA ne unheM 44 ber3iyoM meM jakar3avA kara kArAgAra meM DalavAyA aura ve stotra pATha dvArA kramazaH unase mukta hue| 48 tAloM kI prasiddhi digambarAmnAya meM hai| nirNayasAgara presa se mudrita saptama gucchaka ke saMpAdaka ne TippaNI meM 44 padyoM ko hI mAnyatA dete hue ukta 4 padyoM kI bhASA-zailI ko mUla se bhinna batalAkara prakSipta (vii) kahA hai, tathApi unhoMne apane kathana ko pramANita karane ke liye yaha batalAne kA kaSTa nahIM kiyA ki vaha zailI-bheda kahA~ hai ? astu / zrI agaracandra nAhaTA kA Agraha hai ki zvetAmbara - paramparA sammata 44 zlokIya pATha hI mUla evaM prAcInatama pATha hai (agaracaMda nAhaTA bhaktAmara ke 4-4 atirikta padya zodhAMka- 29, pR. 199-202) / isake atirikta 4 anya padya bhI kinhIM prAcIna pratiyoM meM adhika prApta hote haiN| lagabhaga 4 pratiyoM meM paraspara bhinna 4 padya adhika haiM 1. anekAnta, varSa 2, kiraNa 1 meM prAtihAryoM kI punarukti hai| 2. jainamitra phAlguna zu. 6, vI. ni. saMvat 2486 meM pATha kA phala haiN| 3. zrI tilakadhara zAstrI ludhiyAnA kI 1870 kI prati meM bIjakakAvya zIrSaka se 4 kAvya haiN| 4. caturtha catuSka "mAnatuMgIya kAvya catuSTayI" Bhandarkar Institute, Pune meM prAtihAryo kI punarukti hai| uparokta cAra kAvya nimnAMkita haiMnAtaH paraH paramavacobhidheyo, 1. lokatraye'pi sakalArthavidasti sArvaH / uccairitIva bhavataH parighoSayanta ste durgabhIrasuradundubhayaH sabhAyAm // 1 // vRSTirdivaH sumanasAM paritaH papAta, prItipradA sumanasAM ca madhuvratAnAm / rAjIvasA sumanasA sukumArasArA, sAmodasampadamadAjina te sudRzyaH // 2 // pUSmAmanuSya sahasAmapi koTisaMkhyA bhAjAM prabhAH prasaramanvahayA vahanti / antastamaH paTalabhedamazaktihInaM, jainI tanudyutirazeSatamo'pi hanti // 3 // deva tvadIya sakalAmalakevalAya, bodhAtigAdhanirupaplavaratnarAzeH / ghoSaH sa eva iti sajjanatAnumete, gambhIrabhArabharitaM tava divyaghoSaH // 4 // "ina zlokoM ke viSaya meM yadi kSaNabhara vicAra kiyA jAya to cAroM zloka bhaktAmara stotra ke lie vyartha Thaharate haiM, kyoMki ina zlokoM meM kramazaH dundubhi, puSpavarSA, bhAmaMDala tathA divyadhvani ina cAra prAtihAryo ko rakhA gayA hai| ataH ye cAroM zloka bhaktAmara stotra ke lie punarukti ke rUpa meM vyartha Thaharate haiN|" prathama kAvya ke prathama caraNa meM do akSara nyUna haiN| "jaina mitra" phAlguna sudI 6 vIra saM. 2486 ke aMka meM bhI inase bhinna cAra zloka chape haiM Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (viii) (ix) 2. yaH saMstuve guNabhRtAM sumano vibhAti, yaH taskarA vilayatAM vibudhAH stuvnti| AnaMdakanda hRdayAmbujakozadeze, bhavyA vrajanti kila yaa'mrdevtaabhiH||1|| itthaM jinezvara sukIrtayAM jinoti, nyAyena rAjasukhavastuguNA stuvanti / prArambhabhAra bhavato aparAparAM yA, sA sAkSaNI zubhavazo praNamAmi bhktyaa||2|| nAnAvidhaM prabhuguNaM guNaratna guNyA, rAmA ramaMti surasundara saumymuurtiH| dhamArthakAma manuyo girihamaratnAH, udhyApado prabhuguNaM vibhavaM bhvntu||3|| karNo stuvena nabhavAnabhavatyadhIzaH, yasya svayaM suraguru praNatosi bhktyaa| zarmA/noka yazasA munipAraMgA, mAyAgato jinapati: prathamo jineshH||4|| "para ye sabhI mUlagranthakArakRta nahIM haiM, kyoMki bhaktAmara stotra ke paThana kA phala batAkara stotra ko vahIM samApta kara diyA hai| ata: ye atirikta zloka kisI ne bAda meM banAye hai, inakI racanA bhI ThIka nahIM hai aura artha bhI susaMgata nahIM hai|" inake sivA bhI eka guTake meM 4 zloka aura pAye jAte haiM, jinheM bIjaka-kAvya likhA hai| inakI bhI sthiti uparokta hI hai tathA kucha chandobhaMga kI visaMgati dRSTigocara hotI hai| ve bhI mUlastotrakArakRta nahIM haiN| ve cAra padya isa prakAra haiM3. oM AdinAtha arhansukulevataMsaH, zrInAbhirAja nijavaMza shshiprtaapH| ikSvAkuvaMza ripumardana zrIvibhogI, zAkhA kalApakalito ziva shuddhmaargH||1|| kaSTa praNAza duritApa samAMvanAhi aMbhonidhI dukhaya tAraka vighnhrtaa| duHkhAvinAri bhaya bhagnati loha kaSTa tAlorddhaghATa bhayabhIta samutkalApAH / / 2 / / zrImAnatuMga guruNA kRta bIja maMtraH, yAtrA stutiH kiraNa pUjya supaadpiitthH| bhaktibharo hRdayapUra vizAla gAtrA kau dhau divAkara samAM vanitA janAhrIM // 3 // tvaM vizvanAtha puruSottama vItarAgaH tvaM jaina rAja kathitA shivshuddhmaargaa| tvauccATa bhaMjanavapuH khala duHkhaTAlAn tvaM muktirUpa sudayA para dhrmpaalaan||4|| "viSvagvibhoH sumanasaH kila varSayanti / ____digbandhanAH sumanasaH kimu te vdnti|| tvatsaGgatAvihasratAM jagatI samastA styAmodinI vihasatAmudayena dhAnaH / / 1 / / dvedhApi dustaratamaH zramavipraNAzA tsaakssaatshsrkrmnnddlsmbhrmenn| vIkSya prabhorvapuSi kaJcanakAJcanA* prodbodhanaM bhavati kasya na maansaabjm||2|| divyo dhvnirdhvnitdigvlystvaahn| vyAkhyAturutsukayate'tra shivaadhyniiyaam| tattvArthadezanavidhau nanu sarvajantuM, bhASAvizeSamadhuraH sursaarthpeyH||3|| vishvaikjaitrbhttmohmhaamhendr| sadyo jigAya bhagavAn nigdnnivetthm| santarjayan yugapadeva bhayAni puMsAM mandradhvaninaMdati dundubhirucckaiste||||" puNe sthita bhaMDArakara prAcya-vidyA zodha-saMsthAna meM saMrakSita eka prati meM "mAnatuMgIya kAvya catuSTayI" ke nAma se vahI cAra padya haiN| bhaktAmara ke jarmana-bhASAnuvAdaka, jinheM saMbhavataH 44 kAvyoM vAlI prati hI upalabdha huI thI, kA anumAna hai ki kAvya kra. 39 aura 43 (digambara pATha meM 43 aura 47) prakSipta hai, ata: mUla meM kevala 42 kAvya hI haiN| yahA~ prazna uThanA svAbhAvika hai ki vAstava meM padyoM kI saMkhyA kitanI hai? vicAra karane para 44 padyoM vAlI mAnyatA eka prazna upasthita karatI hai ki kyA zvetAmbara mata arahaMta parameSThI ke 4 prAtihArya hI svIkAra karatA hai, jisase stotrakAra ne zeSa 4 kA ullekha chor3a diyA? yaha sarvavidita hai ki donoM saMpradAyoM meM prAtihArya-saMbaMdhI koI matabheda nahIM hai| phira yadi bhaktAmara meM kevala 4 pratihAryoM ko hI liyA jAye, to kyA yaha guNa-saMpanna stotra adhUrA nahIM kahalAyegA? yadi kisI kAraNa-vaza kalyANa mandira stotra kI padya-saMkhyA se sAmya sthApita karane ke liye 44 saMkhyA kA samarthana kiyA jAye, to prazna aura ubhara kara sAmane AtA hai ki padya kramAMka 1926, meM aSTa-prAtihAryoM kA varNana kalyANa -mandira meM to svIkRta hai, phira bhaktAmara meM Apatti kyoM hai? tathA, ina kAvyoM meM sAmpradAyikatA kI koI jhalaka bhI nahIM milatI jisake AdhAra para inheM vivAdAspada ThaharAyA jA ske| Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (xi ( x ) aba eka anya tarka uThAyA jA sakatA hai- A. zrI ne prAtihArya-saMbandhI 4 kAvyoM meM tathA kamala-racanA evaM vaibhava-prazaMsA-sabandhI kAvyoM meM bhavataH' aura 'tava' zabdoM kA hI prayoga kiyA, kintu madhya meM Agata ina 4 kAvyoM meM ve nahIM pAye jAte / 32-35 veM kAvyoM meM AyA 'te' zabda zailI se viSama hone ke kAraNa inheM prakSipta (bAda meM milAye gaye) siddha karatA hai| yadi pUrvApara nirIkSaNa karake vicArA jAye,to yaha sahaja hI jJAta hogA ki te zabda stotrakAra kI zailI ke bahirbhUta nahIM hai| pramANa svayaM dekheMkaste kSamaH padya 12 yatte samAnamaparaM padya 13 vaktraM kva te padya 15 citraM kimatra yadi te padya 39 krama-yugAcala-saMzritaM te ata: 'te' zabda ke kAraNa ye kAvya prakSipta siddha nahIM hote| yadi yaha kahA jAye ki 'te' zabda vAle 4 padyoM meM prAtihArya adhika mahatvapUrNa haiM, bhagavAna kama, ata: isa AdhAra para zailIbheda dRSTigocara hone se ve prakSipta hI haiM, to vicAranA par3atA hai ki aisA hai kyA? zAntacitta se avalokana karane para yahI siddha hotA hai ki ukta kAvyoM dvArA Adi-prabhu kI mahimA hI darzAyI gaI hai, prAtihAryoM kI nhiiN| jarmana anuvAdaka ne saMbhavataH anAvazyaka jAnakara yuddha-saMbaMdhI dvitIya kAvya ko prakSipta samajha liyaa| isa saMbhAvanA para kucha vicAra kiyA jAtA hai| sAhitya kA doSa hokara bhI punarukti dhArmika-kAvyoM meM Apattijanaka nahIM hai| isI stotra meM AcAryazrI ne kucha bAtoM ko doharAyA hai, jaise 1. stotrakAra ne laghutA-pradarzana aneka bAra kiyA hai| 2. stuti karane kA bhAva kaI bAra prakaTa kiyA hai| mAma 3. bhakti ko eka se adhika bAra stuti karane meM preraka batalAyA hai| 4. jina-darzana ke AnaMda ko eka se adhika padyoM meM pradarzita kiyA hai| va uparyukta sthaloM ke atirikta bhI kucha anya sthala mila sakate haiM, jahA~ stutikartA ne eka viSaya ko ekAdhika bAra prastuta kiyA ho| ata: ukta kAvya ko prakSipta mAnane kA yaha koI Thosa AdhAra siddha nahIM hotaa| yadi do kAvyoM meM yuddha-viSayaka bAta A gaI, to Apatti nahIM mAnI jA sktii| dUsare kAvya kI AvazyakatA isa rUpa meM bhI svIkRta kI jA sakatI hai ki pahale kAvya meM to zatru kI vikaTa senA kA bhedana darzAyA hai aura dUsare meM yuddha kI bIbhatsa dazA ke citraNapUrvaka vijaya-prApti kA darzana karayA hai| bhASA ke AdhAra para to ise prakSipta kahanA asaMgata hai| upAntya kAvya ko piSTa-peSaNa mAnakara prakSipta koTi meM rakha diyA gayA hai, aisA jAna par3atA hai| DaoN. harmana jaikobI stotra ke adhyetA haiM, ata: unhoMne ukta kAvyoM ko akAraNa prakSipta nahIM khaa| upAntya padya meM stotrakAra dvArA stotra-pATha kA phala-darzana bhI saMbhavataH unheM khaTakA ho| ekasAtha 8 upadravoM kA ullekha sthUlata: upasaMhArAtmaka evaM sUkSmata: AdhyAtmika bhI ho sakatA hai| yadi kadAcit vaidya apanI davA ke guNa kaha de, to kyA hAni hai? prAcIna AcAryoM ne bhI grantha svAdhyAya kA phala apanI racanA ke aMta meM diyA hai| unakA lakSya sarvadA dharma-prabhAvanA kA rhaa| lokeSaNA, AtmajJa ko kaise iSTa ho sakatI hai? yadi AcArya mAnatuGga svAmI kI mAnapratiSThA se ni:spRha chavi kA smaraNa kiyA jAye, to isa AzaMkA kA sahaja hI parihAra ho sakatA hai ki pUjya zrI ne pATha-phala kyoM darzAyA? zailI aura krama kI visaMgati bhI prakSipta samajhe gaye ina kAvyoM meM dRSTigocara nahIM hotii| yadi ina aSTa upadravoM ko upAntya kAvya mAnA jAye, to bar3A hI sundara bhAva upalabdha ho sakatA hai mtt-dvipendr-mRgraaj-dvaanlaahi-sNgraam-vaaridhi-mhodr-bndhnotthm| tAsyAzu nAzamupayAti bhayaM bhiyeva yastAvakaM stavamimaM mtimaandhiite|| (ya: matimAn) jo tatvajJa manuSya (tAvakaM imaM stavaM) Apake isa stotra kA (adhIte)pATha karatA hai, (tasya)usakA (matta-dvipendra-mRgarAja-davAnalAhi-saMgrAma-vAridhi-mahodara-bandhanotthaM bhayaM)manarUpI mada-matta hAthI, kAlarUpI siMha, kAma-krodharUpI jvAlAmaya dAvAgni, viSayabhogarUpI viSadhara, moha-vairI ke saMgrAma, saMsAra-samudra, tRSNA rUpI jalodara-roga evaM snehavairarUpI bandhana se prAdurbhUta bhaya (Azu) tatkAla (nAzaM upayAti) vinAza ko prApta ho jAtA hai| (iva)mAno (bhiyA)bhaya se hI AkrAnta ho gayA ho| ar3atAlIsa padyoM ke pazcAt ke kAvya-catuSka meM prathama to prAtihAryoM kI punarukti evaM chandobhaMga yukta hai, dvitIya artha-visaMgati evaM racanA-vaiSamya se yukta hai tathA pATha-phalapUrvaka stotra ko samApta karatA hai| tRtIya catuSka meM chandobhaMgAdi visaMgatiyA~ spaSTata: dRSTi-gocara hotI haiM, ata: 4 bhinna pratiyoM meM upalabdha kula 16 kAvya mUla meM sammilita nahIM ho paate| phalataH manISiyoM ne kula 48 kAvya hI mAne haiM aura unameM sthAnakavAsI zvetAMbarAcArya amara muni (kaviratna) tathA zvetAmbara sAdhvI mahAsatI ummedaku~vara jI bhI haiM, jinhoMne svAdhyAya-sumana meM 48 kAvyoM ko sArtha diyA hai| vidvajana vizeSa nirNaya kreN| bhaktAmara vADmaya sAragarbhita va sarasa hone ke kAraNa bhaktAmara stotra jagata meM amara bana gayA hai| bhakta ko amara banAne vAlI yaha racanA kliSTakalpanA evaM atirikta sAhityika-pANDitya se mukta hone ke kAraNa mana para bojha nahIM DAlatI / deza videza kI vibhinna bhASAoM meM samupalabdha gadyapadyamaya anuvAda isa stotra kI lokapriyatA ko svayaM pramANita karate haiN| bhaktAmara para AdhArita samasyApUrtiyoM kI hI gaNanA lagabhaga 20-25 haiN| stotra kI saMskRta TIkAe~ bhI aneka haiN| bhaktAmara pUjana, bhaktAmarodyApana, bhaktAmara RddhimaMtra, bhaktAmara kathAloka, bhaktAmara mahAmaMDala vidhAna, bhaktAmara stotra mAhAtmya Adi nAnA racanAe~ pichale 1000 varSoM meM huI haiN| Aja lagabhaga zatAdhika to aise padyAnuvAda haiM jo prakAzita haiN| kucha prAcIna evaM aprAcIna citrayukta pratiyA~ samupalabdha haiM tathA Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (xii) aneka saMgItamaya kaiseTa bhI vibhinna svaroM meM pracalita haiN| (bhaktAmara-sAhitya saMbaMdhI vizeSa jAnakArI ke lie dekheM sacitra bhaktAmara rahasya' meM prakAzita prAstAvika lekha AvirbhAva DaoN. jyotiprasAda jaina, lakhanaU) bhaktAmara pATha pATha saMbaMdhI vibhinna vidhiyA~ ubhaya (digambara evaM zvetAmbara) saMpradAyoM meM pracalita haiM, jo katipaya prakAzanoM meM dI gaI haiN| naimittika pAThavidhi, akhaMDa pAThavidhi, tathA anya niyatakAlika vidhiyA~ aneka bhakta saMkalpapUrvaka aMgIkAra karate haiN| traimAsika-pAThasaMbaMdhI niyamAvalI 1. bana sake to padmAsana meM, anyathA pAlathI lagAkara sthira baitthe| 2. pUrva yA uttara dizA kI ora mukha ho| 3. pATha ke samaya citta kI ekAgratA, hRdaya kA zraddhAbhAva evaM zarIra-vastrAdi kI pavitratA apekSita hai| 4. stotra-pATha kevala madhya-divasa aura madhya rAtri ke saMdhikAloM meM varjita hai, tathApi prAta:kAla sarvottama hai, kyoMki taba mana adhika zAMta rahatA hai| (akhaMDa-pATha meM arthAt niraMtara 24 ghaMToM ke pATha meM saMdhikAla bAdhaka nahIM hai|) 5. pAThAraMbha zuklapakSa kI pUrNA tithi (5,10 evaM 15)ko kreN| yadi aisA na ho sake, to 1,3,6, 8, 11 aura 13 ko bhI pATha prAraMbha kiyA jA sakatA hai| 6. gurumukha se zravaNa karake kaNThastha karanA uttama hai| pazcAt savinaya, guru-sAkSIpUrvaka niyama dhAraNa kreN| yadi yoga na bane, to deva aura zAstroM kI sAkSIpUrvaka niyama dhAraNa kreN| 7. pATha ke samaya uccAraNa-zuddhi kA dhyAna rkheN| 8. eka bAra pATha AraMbha karake use niraMtara cAlU rkheN| ekavarSIya pATha saMbaMdhI niyamAvalI 1. dopahara ke pahale pATha kara leM, sUryodaya kI belA zreSTha hai| 2. baiThaka pUrvAbhimukha athavA uttarAbhimukha rkheN| 3. zrAvaNa, bhAdrapada, kArtika, mArgazIrSa (agahana/magasira), pauSa evaM mAgha mahInoM ke zuklapakSa kI pUrNA (5, 10,15) nandA (1, 6, 11) tathA jayA (3,8, 13) pAThAraMbha kI zreSTha tithiyA~ haiN| 4. prAraMbhika tithi ko ekAzana (eka bAra AhAra-jala) yA upavAsapUrvaka vyatIta kareM aura 24 ghaNTe brahmacarya kA pAlana kreN| 5. sUtakapAtaka kA viveka rkheN| RtukAla meM uccAraNa varjita hai| niyama kI avadhiparyanta abhakSya evaM vyasanoM se bceN| (xiii) nityapATha saMbaMdhI niyamAvalI 1. caitra, jyeSTha evaM ASAr3ha mAha pAThAraMbha ke lie varjita haiN| 2. zeSa mahInoM ke zuklapakSa kI 1, 3, 5, 6, 10, 11, 13 evaM 15 tithiyA~ pAThAraMbha ke lie mAnya tithiyA~ haiN| 3. jinAlaya meM zrIjI ke sammukha pATha karanA uttama hai| anyatra pUrvAbhimukha yA uttarAbhimukha baitthe| padmAsana meM baitthe| 4. sUryodaya ke pUrva pATha karanA uttama hai, anyathA madhyAhna ke pUrva pATha kara leN| 5. vinaya evaM AcaraNa zuddhi kA viveka anivArya hai tathA zraddhA aura sthiratA bhI apekSita hai| uccAraNa sAmAnyataH uccAraNa-saMbaMdhI nimnalikhita nirdeza dRSTavya haiM 1. saMyuktAkSara ke pUrva yadi laghu akSara ho to svarAghAtapUrvaka uccAraNa kreN| do yA do se adhika vyaJjanoM vAlA akSara saMyuktAkSara kahalAtA hai| jaise- kSa- k + Sa tra-t + ra jJa-j+ja dya - d + ya pra = p + ra sva = s + va ityaadi| svara athavA svara-yukta vyaJjana ko akSara / varNa kahate haiN| saMyuktAkSara meM Agata prathama vyaJjana ke pichale laghu varNa ke sAtha balapUrvaka uccArita karanA svarAghAta hai| jaise bhakta zabda se bhak + ta, vizvAsa meM viz + vAsa, zraddhA meM zrad + dhA, vidyA meM vid + yA, zikSaka meM zik + Saka, lakSya meM lak + Sya, saprema meM sap + rema ityaadi| 2. repha ke nIce vAle akSara ko rukate hue uccArita kreN| jaise- dundubhi vanati meM dundubhir para aTaka kara dhvanati boleN| rephara hai, use ra bolane se eka akSara bar3ha jAtA hai| adhika virAma dene para tAlabhaMga hogaa| 3. AgAmI akSara kA uccAraNasthAna hI anusvAra kA uccAraNasthAna ho, jaise saMsAra san sAra, maMgala maGgala, caMcala caJ cala, aMza aJ za, kaMpa kam pa ityaadi| 4. visarga (:) kA uccAraNa dIvAra se TakarA kara lauTI huI ha kI dhvani ke samAna ho| 5. sa, za evaM Sa ke zuddha uccAraNa kA prazikSaNa avazya leN| 6. ja ko z2a, pha ko fa, Da Dha ko r3ha, r3a, dya ko dhya yA ddha aura mR ko prana boleN|ph ko donoM oTha milA kara boleN| 7. sahasra ko sahastra, jJAna ko gyAna, pravRttaH ko pravarta: yA pravattaH, kSaNa ko chaNa Adi uccArita na kreN| 8. stotra, stuti, spaSTa Adi zabdoM ke prAraMbha meM 'i' na jor3eM kintu sa ke uccAraNa sthAna para Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (xiv) jihvA lagAkara kiMcit vAyu ke niSkAsanapUrvaka totra tuti yA paSTa Adi kA uccAraNa kreN| 9. bhaktAmara strotra bolate samaya bhaktAmbara yA bhaktAmara tathA istotra srotra strotra Adi azuddha uccAraNa na kreN| 10. zazinAhni ko zazinAH + ni boleM, na ki zazinAhi yA zazinAnhi tathA vahni ko vahani na bolakara vaH ni boleN| (pahale Adhe ha kA uccAraNa phira ni kA uccAraNa) anya uccAraNagata samasyAoM kA samAdhAna yogya prazikSaNa dvArA saMbhava hai| yaha stotra vasantatilakA nAmaka caturdazAkSarI chanda meM racita hai, jisake tRtIya caraNa meM svarArohaNapUrvaka layaparivartana hotA hai| ucita mArgadarzana zreyaskara hogaa| pratyeka caraNa meM 7 laghu aura 7 guru akSara haiN| bhaktAmara maMtra-zakti bhaktAmara stotra kevala stotra hI nahIM apitu mantrazakti kA nidhAna bhI hai| kSu, manohara varNI jI kA kathana hai ki isakA pratyeka kAvya svayaM eka svataMtra mantra hai, kyoMki ma, na, ta evaM ra (mantra) zabda ke 4 vyaMjana sabhI padyoM meM haiN| tadanusAra isa stotra meM 56 akSaroM vAle 48 mantra chipe haiN| sarvatra antaraMga nimitta nija-karma (puNya) hai tathA bahiraMga nimitta nokarma (maMtra, auSadhAdi) hai, ata: anyathA na leN| ina kAvyoM kA mantravat vidhipUrvaka prAta:kAla japa karane para nimnalikhita phalopalabdhiyA~ hotI haiMkAvya kra. kArya kAvya kra. kArya sarva-vighna-vinAzaka mastaka- pIr3A nAzaka sarva-siddhi-dAyaka jalacara-bhaya-mocaka netra-roga-hAraka vidyA-prasAraka kSudropadrava nivAraka evaM sapta-bhaya-saMhAraka kUkara-viSa-nivAraka AkarSaNa-kAraka/ hasti-mada-bhaMjaka/ vAMchA-pUraka vAMchita-rUpa-dAyaka saMpatti-dAyaka / deha-rakSaka Adhi-vyAdhi-nAzaka sammAna-saubhAgya-vardhaka sarva-vijaya-dAyaka sarva-roga-nirodhaka zatru-sainya-staMbhaka uccATanAdirodhaka saMtAna-saMpatti-saubhAgya-dAyaka sarvasukha, saubhAgya sAdhaka bhUta pizAca bAdhA nirodhaka preta bAdhA nAzaka ziro roga nAzaka dRSTi viSa nivAraka AdhA sIsI pIr3A nivAraka zatru nivAraka sarva manoratha pUraka netra pIr3A nivAraka zatru stambhana kAraka rAja sammAna dAyaka saMgrahaNI nivAraka sarva jvara saMhAraka garbha saMrakSaka Iti bhIti nivAraka lakSmI pradAyaka duSTatA pratirodhaka hasti mada bhaMjaka/saMpatti vardhaka siMha zakti nivAraka sarvAni zAmaka bhujaMga bhaya nAzaka yuddha bhaya nivAraka sarva zAnti dAyaka sarvApatti nivAraka jalodarAdi roga nAzaka/ vipatti nivAraka 46. bandhana mukti kAraka astra zastrAdi nirodhaka 48. sarvasiddhi dAyaka kucha kAvyoM kI mantrazaktiyA~ maGgalavANI pR. 280/282 para isa prakAra dI gayI haiM bhaktAmara kA dUsarA kAvya lakSmI-prApti aura zatru-vijaya ke liye hai| isI prakAra 6. buddhiprakAza ke liye, 10. vacana-siddhi ke liye, 11, khoI vastu punaH prApti ke liye, 15. brahmacarya, svapradoSa kI nivRtti, rAja darabAra meM sammAna pratiSThA aura lakSmI kI vRddhi ke liye, 19. dUsaroM ke dvArA kiye hue jAdU, bhUta-preta kA asara dUra ho, rojagAra acchA lage, bhAgya hIna puruSa bhI bhUkhA na rahe, 20. putra kI prApti ho, 21. svajana aura parajana savakA prema ho, 28. saba prakAra kI mana kI zubha icchApUrNa ho, 36, sampatti kA lAbha ho, 45. saba prakAra kA bhaya aura upasarga dUra ho, teja pratApa prakaTa ho, saba prakAra ke rogoM kI zAMti ho| 46. rAjA kA bhaya dUra ho, jelakhAne se chuutte| uparyukta kAvyoM kI eka mAlA kA jApa pratidina prAta:kAla meM karanA caahiye| bhaktAmara stotra mahAprabhAvazAlI hai evaM sarva prakAra AnaMda maMgalakArI hai| (48 kAvyoM kI mantra-zaktiyA~ pUrva prakAzita kRtiyoM se saMkalita kI gayI haiN|) -kSulaka dhyAnasAgara Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CH Fi AcAryazrI mAnatuMga viracita mUla saMskRta bhaktipradhAna racanA bhaktAmara stotra hindI padyAnuvAda, anvayArtha evaM antardhvani pUjya AcArya zrI 108 vidyAsAgarajI munirAja ke ziSya pUjya kSu. 105 zrI dhyAnasAgara jI Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgalAcaraNa evaM pratijJA kAlI gaNAnA yA cAkora kA bhaktAmara-praNata-mauli-maNi-prabhANA muddyotakaM dlit-paap-tmovitaanm| samyak praNamya jina-pAda-yugaM yugAdAvAlambanaM bhava-jale' patatAM janAnAm // 1 // yaH saMstutaH sakala-vAGmaya-tattva-bodhAdudbhUta-buddhi-paTubhiH sura-loka-nAthaiH / stotrairjagattritaya-citta-harairudAraiH, stoSye kilAhamapi taM prathamaM jinendrm||2|| anvayArtha (bhaktAmara-praNata-mauli-maNi-prabhANAM) natamastaka bhakta devoM ke mukuToM meM jar3ita maNiyoM kI kiraNoM ke (uddyotakaM) prakAzaka, (dalita-pApa-tamovitAnaM) pAparUpa andhakAraprasAra ke vinAzaka tathA (yugAdau)yugAraMbha meM (bhava-jale patatAM janAnAM) saMsArarUpa jala meM DUbane vAle logoM ke (AlambanaM) Azraya-svarUpa (jina-pAda-yugaM) bhagavAn jina ke caraNa-yugala ko (samyak) bhalI bhA~ti (praNamya) praNAma karake, (ahaM api)maiM bhI (taM prathamaM jinendra) una prathama tIrthaMkara kI (kila stoSye) avazya stuti karUMgA, (ya:) jo (sakala-vAGmaya-tattva-bodhAt) sarva zAstroM ke tattvajJAna se (udbhUta-buddhipaTubhiH) utpatra huI buddhi ke kAraNa catura (sura-loka-nAthaiH) svarga ke indroM dvArA (jagatritaya-citta-haraiH) tri-bhuvana manohArI (udAraiH stotraiH) mahAn stutiyoM se (saMstuta:) acchI taraha vandita hue the| 1 bhava-nidhau Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merA prayAsa avicArita hai| maMgalAcaraNa evaM pratijJA buddhyA vinApi vibudhArcita-pAda-pITha' ! stotuM smudyt-mtirvigt-trpo'hm| bAlaM vihAya jala-saMsthitamindu-bimbamanyaH ka icchati janaH sahasA grahItum / / 3 // padyAnuvAda bhakta-suroM ke nata mukuToM kI, maNi-kiraNoM kA kiyA vikAsa, atizaya vistRta pApa-timirakA kiyA jinhoMne pUrNa vinaash| yugAraMbha meM bhavasAgara meM DUba rahe jana ke AdhAra, zrI-jina ke una zrI-caraNoM meM vaMdana karake bhalI prkaar| sakala-zAstra kA marma samajha karasurapati hue nipuNa matimAn guNa-nAyaka ke guNagAyaka ho, kiyA jinhoMne prbhu-gunn-gaan| tri-jaga-manohara thIM vestutiyA~, thIM ve uttama bhakti-pradhAna aba maiM bhI karane vAlA hU~, unhIM prathama-jina kA gunn-gaan|| anvayArtha (vibudhArcita-pAda-pITha) he deva-pUjita caraNa-vedikA ke dhAraka bhagavan !(buddhyA vinApi ) indra jaisI buddhi ke binA bhI (ahaM vigata-trapaH) maiM nirlaja (stotuM) stuti karane ke liye (samudyata-matiH) utkaNThita mati vAlA ho rahA hU~ / (bAlaM vihAya) bAlaka ko chor3a (anyaH kaH janaH) dUsarA kauna manuSya (jala-saMsthitaM) pAnI meM par3e (indu-vimbaM) candramA ke pratibimba ko (sahasA) ekAeka (grahItuM icchati) pakar3anA cAhatA hai? antardhvani jJAna-kalyANaka ke pazcAt namrIbhUta deva-samUha sarvajJatva ko, vistRta mohanIya karmarUpa pApa-timira kA vinAza vItarAgatA ko tathA bhava-samudra meM DUbane vAloM ko tAranA hitopadezitA ko sUcita karatA hai| sarvajJa, vItarAga evaM hitopadezI Adi-jina ke caraNa-yugala ko namaskAra karake aba maiM bhI una jagat-pUjya kI stuti karUMgA, jo pahale sarva-zAstroM ke marmajJa, buddhimAna aura stuti karane meM catura indroM dvArA uttama evaM madhura stotroM se vaMdita hue the| padyAnuvAda o sura-pUjita-caraNa-pITha-dhara prabhuvara ! maiM hU~ buddhi-vihIna, stuti karane cala par3A ApakI hU~ nirlajja na tanika prviinn| jala meM pratibimbita candA ko bAlaka sacamuca candA jAna, sahasA hAtha bar3hAtA Age nA dUjA koI mtimaan|| antardhvani he pUjya-pAda ! indra jaisI buddhi ke binA, ApakI stuti karane ko utkaMThita honA merA bAla-haTha hai, nirlajjatA hai| pAnI meM par3e caMdramA ke pratibiMba para bAlaka hI jhapaTatA hai, na ki koI buddhi-sampanna mnussy| 2 vibudhArcita-pAda-pIThaM 1vIra chanda (16,15 mAtrA) Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stuti karane kI sAmarthya kisameM hai ? merA prayatna bhakti kA camatkAra hai! so'haM tathApi tava bhakti-vazAnmunIza! kartuM stavaM vigata-zaktirapi prvRttH| prItyAtma-vIryamavicArya mRgI' mRgendraM, nAbhyeti kiM nija-zizoH pripaalnaarthm||5|| vaktuM guNAn guNa-samudra ! zazAGka-kAntAn, kaste kSamaH sura-guru-pratimo'pi buddhyaa| kalpAnta-kAla-pavanoddhata-nakra-cakraM, ko vA tarItumalamambu-nidhiM bhujaabhyaam||4|| anvayArtha (guNa-samudra) he guNoM ke sAgara ! (buddhyA) buddhi kI apekSA (sura-guru-pratimaH api) devoM ke guru bRhaspati ke samAna hokara bhI (te) Apake (zazAGka-kAntAn guNAn)caMdramA jaise manohara guNoM ko (vaktuM) kahane ke lie (ka:) kauna (kSamaH) samartha hai? arthAt koI nhiiN| (kalpAnta-kAla-pavanoddhata-nakra-cakraM ambu-nidhi)jahA~ pralayakAlIna A~dhI se bhar3ake hue ghar3iyAloM ke jhuMDa vidyamAna haiM, aise samudra ko (bhujAbhyAM tarItu) bhujAoM dvArA tairane ke liye (ko vA) bhalA kauna (alaM) samartha hogA? koI bhI nhiiN| padyAnuvAda he guNasAgarA zazi-sama sundara tava zuci guNa-gaNa kA guNa-gAna, koI kara na sake cAhe vaha sura-guru sA bhI ho mtimaan| pralaya-pavana se jahA~ kupita ho ghar3iyAloM kA jhuMDa mahAn, usa sAgara ko kaise koI bhuja-bala se taire balavAn ? // antardhvani he guNa-sAgara / Apake caMdramA-sama rucikara guNoM ko kahane ke liye kauna samartha hai, bhale hI vaha devatAoM ke guru bRhaspati-sA buddhimAna bhI kyoM na ho? kruddha magaramacchoM se paripUrNa pralaya-samudra ko bhujAoM dvArA kauna pAra kara sakatA hai? anvayArtha (tathApi munIza) to bhI he muniish| (so'haM) vaha maiM hU~, jo (vigata-zakti:api) zakti se rahita hokara bhI (tava bhakti-vazAt) ApakI bhakti ke prabhAva se (stavaM katuM) stuti karane ke liye (pravRttaH)kaTibaddha huuN| (prItyA) nehavaza (AtmavIrya avicArya) apanI zakti kA vicAra na karake (kiM mRgI) kyA hiraNI (nijazizo: paripAlanArtha) apane bacce kI rakSA ke liye (mRgendraM na abhyeti) siMha ke sAmane nahIM A jAtI? padyAnuvAda to bhI svAmI! vaha maiM hU~ jo tava stuti karane ko taiyAra, mujha meM koI zakti nahIM para bhakti-bhAva kA hai sNcaar| nija-bala ko jA~ce bina hiraNI nija zizu kI rakSA ke kAja, prabala sneha-vaza DaTa jAtI hai Age cAhe ho magarAja // antardhvani asaMbhava kArya ko prAraMbha karanA viveka-hInatA hai, tathApi maiM ApakI stuti karane kA sAhasa kara rahA huuN| he munIza / apanI zakti kI jA~ca-par3atAla kiye binA, kyA hiraNI apane bacce ko bacAne ke lie sneha ke Avega meM siMha se nahIM bhir3a jAtI? maiM bhI apanI bhAvanA ko thAmane meM samartha nahIM haiN| kyA karU~? ApakI bhakti kA prabala vega hI mujhe ucitAnucita ke viveka se zUnya kara rahA hai| merI vivazatA ko Apa bhI jAnate haiN| 1. Aveza-Avega 1 mRgo Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maiM bhakti se abhibhUta hU~, isaliye vAcAla ho rahA hU~ ! alpa- zrutaM zrutavatAM parihAsa-dhAma, tvadbhaktireva mukharI- kurute balAnmAm / yatkokilaH kila madhau madhuraM virauti, taccAmra- cAru- kalikA - nikaraika - hetu' // 6 // anvayArtha (tvadbhaktiH eva) ApakI bhakti hI (mAM) mujha (alpa- zrutaM) alpajJa evaM (zrutavatAM parihAsa-dhAma) vidvAnoM ke hAsya- pAtra ko (balAt) haTha-pUrvaka (mukharI-kurute) bAtUnI banA rahI hai| (madhau kila) vasanta Rtu meM hI (kokilaH) koyala ( yatmadhuraM ) jo mIThI (virauti) ucca dhvani karatI hai, (tat ca) vaha (AmracAru - kalikA - nikaraika hetu) kevala AmravRkSoM para lage sundara bauroM ke gucchoM ke kAraNa hai| padyAnuvAda manda-buddhi hU~, vidvAnoM kA hAsya- pAtra bhI hU~ maiM nAtha ! to bhI kevala bhakti ApakI mukhara kara rahI mujhe balAt / Rtu vasaMta meM kokila kUke madhura-madhura hotI AvAz2a, AmravRkSa para bauroM ke priya gucchoM meM hai usakA rAz2a // antardhvani he bhagavan! merA jJAna thor3A sA hai, ataH vidvajjana mujha para ha~sege, para kyA karU~? ApakI bhakti hI mujhe vAcAla hone ko bAdhya kara rahI hai| sAmAnyataH varSA kAla se zIta-kAla taka mauna dhAraNa karane vAlI koyala, vasaMta Rtu meM Amra-maMjariyoM ke kAraNa kUkane ko vivaza ho jAtI hai| yaha ThIka bhI hai, bhakti se to bhakta kI manthara buddhi bhI AgAmI kAla meM vikasita ho kaivalyarUpa pariNata ho jAtI hai| 1. taccAru - cUta - kalikA-nikaraika-hetu // 7 ApakI uttama stuti pApanAzinI hai| tvatsaMstavena bhava-santati- sannibaddhaM, pApaM kSaNAtkSayamupaiti zarIrabhAjAm / AkrAnta - lokamali-nIlamazeSamAzu, sUryAMzu - bhinnamiva zArvaramandhakAram // 7 // anvayArtha (zarIrabhAjAM) dehadhAriyoM kA ( bhava-santati sannibaddhaM) janma-paraMparA se dRr3hatApUrvaka bA~dhA gayA (pApaM pApa, (tvatsaMstavena) ApakI uttama stuti ke dvArA (kSaNAt) kSaNa bhara meM (Azu sUryAMzubhinnaM) sUrya kiraNoM dvArA tatkAla naSTa hue (AkrAntalokaM jagata-vyApI tathA (ali-nIlaM) bhramara-sama kAle (zArvaraM andhakAraM iva) rAtri kAlIna andhakAra ke samAna (azeSaM) pUrNataH (kSayaM upaiti ) vinAza ko prApta ho jAtA hai| padyAnuvAda nizA kAla kA ali-sama kAlA jaga meM phailA timira mahAn prAtaH jyoM ravi kiraNoM dvArA zIghratayA karatA prasthAna / janma- zRkhalA se jIvoM ne bA~dhA hai jo bhISaNa pApa, kSaNa bhara meM tava uttama stuti se kaTa jAtA vaha apane Apa // antardhvani he deva! jaise amAvasa kA ghanA a~dherA bhI prabhAta meM sUrya kiraNoM dvArA zIghra hI naSTa ho jAtA hai, usI prakAra ApakI stuti se prANiyoM kA aneka janma-saMbaMdhI pApa tatkAla naSTa ho jAtA hai| stuti ke isa prabhAva ko kauna nakAra sakatA hai? vastutaH stuti puNya-saMcaya ke sAtha hI pApa-kSaya meM bhI atizaya samartha hotI hai| siddhAMta-granthoM dvArA bhI yahI tathya yatra-tatra pramANita hotA hai, ataH yaha koI atizayokti yA aupacArika kathana nahIM hai| Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | yaha stuti ApakI hone ke kAraNa manamohaka bnegii| ApakI stuti kyA? ApakI to carcA hI pApa-nAzinI hai| matveti nAtha! tava saMstavanaM mayedamArabhyate tanu-dhiyApi tava prabhAvAt / ceto hariSyati satAM nalinI-daleSa, muktA-phala-dyutimupaiti nnuud-binduH||8|| anvayArtha (iti matvA)aisA jAna kara (nAtha)he nAtha! (tanu-dhiyA api mayA) alpa-buddhi hokara bhI mere dvArA (tava) ApakI (idaM saMstavanaM) yaha stuti (Arabhyate) prAraMbha kI jAtI hai, jo (tava prabhAvAt) Apake prabhAva se (satAM cetaH) satpuruSoM ke mana ko (hariSyati) hara legii| (nanu) isameM sandeha nahIM ki (nalinI-daleSa) kamalinI ke pattoM para (uda-binduH) pAnI kI bUMda (muktA-phala-dyuti) motI kI kAnti ko (upaiti) prApta ho jAtI hai| AstAM tava stavanamasta-samasta-doSaM, tvatsaGkathApi jagatAM duritAni hnti| dUre sahastra-kiraNaH kurute prabhaiva, padmAkareSu jalajAni vikAsabhAJji // 9 // anvayArtha (asta-samasta-doSaM)naSTa ho cuke haiM saba doSa jisake arthAt jo nirdoSa hai, aisI (tava stavanaM) ApakI stuti (AstAM) dUra rahe, (tvatsaGkathA api) ApakI carcA bhI (jagatAM) tInoM jagata ke (duritAni) pApoM ko (hanti) naSTa karatI hai| (sahasrakiraNa: dUre) sUrya dUra rahA, (prabhA eva) usakI kiraNa hI (padmAkareSu) sarovaroM meM (jalajAni) kamaloM ko (vikAsabhAji kurute) vikasita kara DAlatI hai| padyAnuvAda isIliye maiM manda-buddhi bhI karU~ nAtha! tava stuti prAraMbha, tava prabhAva se citta haregI satpuruSoM kA yaha avilNb| hai isameM saMdeha na koI patra kamalinI para jisa bhA~ti, saMgati pAkara A jAtI hai jala-kaNa meM motI-sI kaanti|| padyAnuvAda dUra rahe stuti prabho! ApakI doSa-rahita guNa kI bhaNDAra, tInoM jaga ke pApoM kA tava carcA se hI bNttaaddhaar| dUra rahA dinakara para usakI ati balazAlI prabhA vizAla, vikasita kara detI kamaloM ko sarovaroM meM praat:kaal|| antardhvani maiM mati-manda hote hue bhI ApakI stuti ko pApa-nAzaka jAna kara prAraMbha karatA hU~ / Apake prabhAva se yaha sarva-jana-priya banegI, zabda bhale hI mere rahe aayeN| kamalinI ke patte para par3I jala kI bUMda motI-sama jagamagA uThatI hai / saMgati kA prabhAva avazya par3atA hai| antardhvani he svAmI ! maiM apane pUrva-kathana meM saMzodhana karatA huuN| ApakI nirdoSa stuti to dUra rahI, ApakI carcA hI sAre jaga ke pApoM kA nAza karane vAlI hai| jaba sUrya kI kiraNa hI sarovaroM meM kamaloM ko praphullita karane meM samartha hai, taba sUrya ke prabhAva kA kyA kahanA? ata: ApakI stuti kI mahimA to nirAlI hI honI caahiye| 1.prasAdAt Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ApakI stuti to zaraNAgata ko Apake sadRza banAne vAlI hai| nAtyadbhutaM' bhuvana bhUSaNa ! bhUta nAtha !! bhUtairguNairbhuvi bhavantamabhiSTavantaH / tulyA bhavanti bhavato nanu tena kiM vA, bhUtyAzritaM ya iha nAma - samaM karoti // 10 // anvayArtha (bhuvana bhUSaNa bhUtanAtha ) he jagata ke bhUSaNa he prANiyoM ke nAtha !! (bhuvi ) dharatI para (bhUtaiH guNaiH) vAstavika guNoM dvArA (bhavantaM abhiSTuvantaH) ApakI stuti karane vAle (nanu) nizcita rUpa se (bhavataH tulyAH) Apake samAna (bhavanti) bana jAte haiM, (atyadbhutaM na yaha adhika AzcaryakArI nahIM (vA) tathA (iha) isa viSaya meM (tena kiM) usase kyA lAbha, (yaH) jo (bhUtyA) sampatti ke dvArA (AzritaM) zaraNAgata ko (AtmasamaM) apane jaisA (na karoti) nahIM banA letA? padyAnuvAda tInoM bhuvanoM ke he bhUSaNa ! aura sabhI jIvoM ke nAtha !! adhika acaraja isameM jo satya-guNoM kA lekara sAtha / tava stuti gAtA jinapada pAtA isI dharA para apane Apa, jo na kara sake zaraNAgata ko nija-samAna usase kyA lAbha ? // antardhvani he jagata- bhUSaNa! niSkAma bhakti-pUrvaka yathArtha guNoM dvArA kI gaI ApakI stuti bhakta ko bhagavAna banA detI hai, yaha vizeSa vismayakArI nahIM, kyoMki stuti kA prabhAva hI aisA hai| Apa vItarAga haiM, ataH kisI kA bhalA burA nahIM karate, tathApi Apake guNoM kA smaraNa mAGgalika hai| phira, he naath| usa svAmI ke pAsa jAne se kyA prayojana, jo sevaka ko sevaka hI banAe rakhatA hai? arahaMta-saraNaM pavvajjAmi / 1. atyadbhutaM ApakI mudrA 11 'netroM ke liye parama AnandakArI hai| dRSTvA bhavantamanimeSa - vilokanIyaM, nAnyatra toSamupayAti janasya cakSuH / pItvA payaH zazi-kara- dyuti dugdha-sindhoH, kSAraM jalaM jala-nidhe rasituM ka icchet // 11 // anvayArtha (animeSa-vilokanIyaM) eka Taka darzana ke yogya / apalaka darzanIya (bhavantaM dRSTavA) Apako dekhakara (janasya) manuSya kI (cakSuH) A~kha (anyatra) anya meM (toSaM) santoSa ko (na upayAti) prApta nahIM hotii| (zazi-kara-dyuti) candrakiraNoM jaisI kAnti hai jisakI, aise (dugdha-sindhoH payaH) kSIrasAgara ke jala ko (pItvA) pIkara (jala-nidheH kSAraM jalaM) lavaNa samudra ke khAre pAnI kA (rasituM) svAda lenA (ka: icchet) kauna cAhegA? padyAnuvAda apalaka darzana-yogya Apake, darzana pA darzaka ke naina, ho jAte santuSTa pUrNataH, anya kahIM pAte nA caina / candra-kiraNa sA dhavala manohara, kSIra-sindhu kA kara jala pAna, khAre sAgara ke pAnI kA svAda kauna cAhe matimAn ? // antardhvani jisa prakAra kSIrasamudra kA madhura jala pIkara koI manuSya lavaNa samudra ke khAre jala kA svAda nahIM lenA cAhatA, usI prakAra Apake adbhuta saundarya sampanna rUpa kA darzana pAne ke pazcAt manuSya kI A~kheM aisI tRpta hotI haiM ki phira anya kisI kI jhalaka bhI pAne kA bhAva nahIM hotA! zreSTha nidhi pAne ke pazcAt anya vastue~ AkarSaka kaise laga sakatI haiM? Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apake rUpa-lAvaNya kA rahasya, rahasya nahIM rhaa| ApakA mukha-saundarya candramA ko parAsta karanevAlA hai| yaiH zAnta- rAga-rucibhiH paramANubhistvaM, nirmApitastri-bhuvanaika-lalAmabhUta ! tAvanta eva khalu te'pyaNavaH pRthivyAM, yatte samAnamaparaM na hi ruupmsti||12|| vaktraM kva te sura-naroraga-netra-hAri, niHshess-nirjit-jgtrityopmaanm| bimbaM kalaGkamalinaM kva nizAkarasya, yadvAsare bhavati paannddu-plaash-klpm||13|| anvayArtha (tri-bhuvanaika-lalAmabhUta) he tribhuvana ke advitIya ziromaNi / (yaiH zAnta-rAgarucibhiH) jina zAnta-rasa kI kAnti vAle (paramANubhiH) paramANuoM dvArA (tvaM nirmApitaH) Apa banAye gaye, (te aNavaH api) ve aNu bhI (khalu) ThIka (tAvantaH eva) utane hI the, (yat) kyoMki (pRthivyAM) dharatI para (te samAnaM) Apake jaisA (aparaM rUpaM hi) dUsarA rUpa hI (na asti) nahIM hai| anvayArtha (sura-naroraga-netra-hAri) deva, manuSya evaM nAgakumAroM ke netroM ko priya lagane vAlA tathA (ni:zeSa-nirjita-jagatritayopamAnaM) pUrNata: jIta lI haiM tInoM jagata kI saundarya upamAe~ jisane, aisA (te) ApakA (vaktraM kva) mukha kahA~? aura (kalaGkamalina)kalaMka ke kAraNa malina (nizAkarasya bimbaM kva) candramA kA bimba kahA~, (yata) jo (vAsare) dina ke samaya (pANDu-palAza-kalpa) lagabhaga DhAka ke phIke patte ke samAna (bhavati) ho jAtA hai? padyAnuvAda he tri-bhuvana ke atula ziromaNi ! atula zAnti kI kAntipradhAna, jina aNuoM ne racA Apako, sAre jaga meM shobhaavaan| ve aNu bhI basa utane hI the, tanika adhika nA thA parimANa, kyoMki dharA para rUpa dUsarA, hai na kahIM bhI Apa smaan|| padyAnuvAda |sura-nara-nAga-kumAroM kI bhI A~khoM ko tava mukha se prIta, jisane jaga kI sArI sundara-sundara upamAe~ lI jiit| aura kahA~ candA becArA jo nita dhAraNa kare kalaMka? dina meM DhAka-patra sA niSprabha, hokara lagatA pUrA rNk|| antardhvani he saundarya-sindhu / saMsAra meM jisakI koI upamA nahIM aura jo deva, manuSya evaM nAgakumAra sabakI A~khoM ko atyanta priya hai, aisA to hai ApakA sundara mukha, aura kalaMka se malina becArA candra-bimba kahA~, jo dina meM nisteja hokara phIke DhAka-patra sA jAna par3atA hai? ata: kalama ke dhaniyoM kI paramparA nibhAne ke liye maiM Apake mukha ko candramA kaise kaha antardhvani aho vizva ke rUpa-ziromaNi / maiM Apake anupama saundarya kA rahasya jAna cukA huuN| zAnti kI kAnti ko pradAna karane vAle sAre hI durlabha paramANuoM ne milakara ApakA rUpa banAyA aura ve aNu bhI utane hI the, kyoMki yadi ve adhika hote to Apa jaisA sundara kahIM na kahIM koI aura to dRSTigocara avazya hotaa| hU~? Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 ApakI yazaH kIrti aniruddha hai ! sampUrNa-maNDala- zazAGka-kalA-kalApazubhrA guNAstribhuvanaM tava laGghayanti / ye saMzritAstri - jagadIzvara' - nAthamekaM, kastAn nivArayati saJcarato yatheSTam // 14 // anvayArtha (sampUrNa maNDala- zazAMGka-kalA-kalApa - zubhrAH) jo pUrNa golAkAra candramA kI kalAoM ke samUha jaise ujjvala haiM, aise (tava guNAH) Apake guNa (tri-bhuvanaM ) tInoM jagata ko (laGghayanti) lAMgha rahe haiN| (ye) jo (eka) eka advitIya (trijagadIzvara - nAthaM) tInoM jagata ke svAmiyoM ke svAmI ke (saMzritAH) Azraya ko prApta haiM, (yatheSTaM saJcarataH tAn ) icchAnusAra bhramaNa karanevAle unheM (ka: nivArayati) kauna roka sakatA hai? padyAnuvAda pUrNa-candra ke kalA-vRnda sama dhavala Apake guNa saba ora, vyApta ho rahe haiM isa jaga meM unake yaza kA kahIM na chora / ThIka bAta hai jo tri-bhuvana ke svAmI ke svAmI ke dAsa, mukta vicarate unheM rokane kauna sAhasI AtA pAsa ? // antardhvani he yazasvin! ApakA pUrNa candra sA dhavala suyaza vizvavyApI ho rahA hai, jo ucita bhI hai| jaba eka sAmAnya rAjadUta bhI sammAna pUrvaka sarvatra bhramaNa karatA hai, taba indra, dharaNendra aura cakravartiyoM ke svAmI ke guNoM kA yatheSTa saMcAra kauna roke? ApakI jJAna kalA kI carama sImA hI ananta sukha hai tathA Apa ananta zakti ke puMja haiN| aise guNoM kA yaza jagata bhara meM nirbAdha saMcAra kara rahA hai| jaba ApakA bhakta nirdvandva vicaratA hai, taba ApakA yaza to yaza hI hai| 1. saMzritAstrijagadIzvara / 15 Apake citta ko vikAra kaise chU sakate haiM ? citra kimatra yadi te tridazAGganAbhinataM manAgapi mano na vikAra-mArgam / kalpAnta-kAla- marutA calitAcalena, kiM mandarAdri-zikharaM calitaM kadAcit // 15 // anvayArtha (yadi te manaH) yadi ApakA mana (tridazAGganAbhiH) devAMganAoM/apsarAoM dvArA ( manAk api) tanika bhI (vikAra-mArga) vikAra mArga para ( na nItaM ) nahIM le jAyA gayA, to (atra citraM kiM) isameM Azcarya kyA? (calitAcalena kalpAntakAla - marutA) pahAr3oM ko calAyamAna karane vAlI pralayakAlIna A~dhI se (kiM kadAcit ) kyA kabhI (mandarAdrizikharaM calitaM) sumeru parvata kA zikhara calAyamAna huA hai? padyAnuvAda yadi surAMganAe~ tava mana meM nahIM lA sakIM tanika vikAra, to isameM acaraja kaisA? prabhu ! svayaM unhIM ne mAnI hAra / giri ko kaMpita karane vAlA pralayakAla kA jhaMjhAvAta, kabhI DigA pAyA kyA aba taka meru-zikhara ko jaga vikhyAta ? // antardhvani he brahmalIna indriyajayI ! kyA pralaya kAlIna A~dhI sumeru parvata ko DigA sakatI hai? phira yadi apsarAe~ Apako tapazcaraNa se tanika bhI vicalita na kara pAyIM, to Azcarya kaisA? brahmasvarUpa AtmA ke Ananda kA AsvAdana karane para viSaya-vAsanA ko avakAza kahA~? pavitra hRdaya meM durbhAvanA kaisI? Apa to vairAgya aura tattvajJAna kI sAkSAt mUrti haiM, sAdhutva kI parAkASThA hai, ataH ApakA karuNAmaya vizva-prema bhI niHsvArtha hone ke kAraNa bilakula niSkalaMka hai| T Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apa vilakSaNa jyotirmaya dIpaka haiN| Apake sammukha sUrya bhI nisteja hai! nirdhUma-vartirapavarjita-taila-pUraH', kRtsnaM jagattrayamidaM prkttiikrossi| gamyo na jAtu marutAM calitAcalAnAM, dIpo'parastvamasi nAtha! jgtprkaashH|| 16 // anvayArtha (nirdhUma-vartiH)jisameM dhuMA evaM battI nahIM tathA (apavarjita-taila-pUraH) tela nahIM bharanA par3atA, aise Apa (idaM kRtsnaM jagattrayaM) isa samUce tribhuvana ko (prakaTIkaroSi) prakaTa prakAzamAna karate haiN| Apa (jAtu) kabhI (calitAcalAnAM marutAM) parvatoM ko hilA DAlane vAlI havAoM ke (gamyAna) prabhAva meM Ane yogya nahIM, ata: (nAtha) he nAtha / (jagatprakAza: tvaM) vizva meM hai prakAza jisakA, aise Apa (apara: dIpaH asi) advitIya dIpaka haiN| nAstaM kadAcidupayAsi na rAhu-gamyaH, spaSTIkaroSi sahasA yugpjgnti| nAmbhodharodara-niruddha-mahA-prabhAvaH, sUryAtizAyi-mahimAsi munIndra ! loke // 17 // anvayArtha Apa (na kadAcit na kabhI (astaM upayAsi) asta ko prApta hote haiM, (na rAhugamyaH) na rAhu ke nigalane yogya / grahaNa lagane yogya haiN| (yugapat) eka sAtha (jaganti) tInoM jagat ko (sahasA) anAyasa hI (spaSTIkaroSi) prakAzita karate hai, tathA (nAmbhodharodara-niruddha-mahA-prabhAva:) bAdaloM ke bhItara ruka gayA hai mahAna teja jisakA, aise nahIM haiM, ataH (munIndra) he munIndra / (loke) loka meM, Apa (sUryAtizAyi-mahimA asi) sUrya se bhI bar3hakara mahimAvAn haiN| padyAnuvAda prbho| ApameM dhuMA na battI aura tela kA bhI nA pUra, to bhI isa sAre tri-bhuvana ko AbhA se karate bhrpuur| bujhA na sakatI vikaTa havAe~ jinase giri bhI jAte kA~pa, ataH jinezvara ! jagata-prakAzaka advitIya dIpaka haiM aap|| padyAnuvAda asta ApakA kabhI na hotA rAhu banA sakatA nA grAsa, eka sAtha sahasA tri-bhuvana meM bikharA dete Apa prkaash| chipe na bAdala ke bhItara bhI he munIndra ! tava mahApratApa, ataH jagata meM ravi se bar3hakara mahimA ke dhArI haiM aap|| antardhvani aho nAtha ! Apa koI vilakSaNa dIpaka haiM, kyoMki Apa dhuA~, battI evaM tela se rahita hokara bhI samasta vizva ko apanI kaivalya-jyoti se prakAzita karate haiM tathA bhISaNatama tUphAna bhI Apako bujhA nahIM sktaa| antardhvani he munIndra ! isa loka meM ApakI mahimA sUrya se bhI bar3hakara hai, kyoMki sUrya kI bhAMti Apa kabhI asta nahIM hote, Apa para grahaNa nahIM lagatA, na bAdala chAte haiM, aura ApakA jJAna-teja itanA adhika hai ki usase tInoM loka ekasAtha prakAzita ho uThate haiM! 1. nirdhUma-vartirapi varjita-taila-pUra: Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 Apake mukha ko eka anokhA candramaNDala kahA jA sakatA hai| nityodayaM dalita- moha-mahAndhakAraM, gamyaM na rAhu-vadanasya na vAridAnAm / vibhrAjate tava mukhAbjamanalpa- kAnti, vidyotayajjagadapUrva- zazAGka-bimbam // 18 // anvayArtha (nityodayaM) jisakA udaya sthAyI haiM, (dalita-moha-mahAndhakAraM) jisane moharUpI mahAna andhakAra kA vinAza kara diyA hai, (na rAhu-vadanasya) jo na rAhu-mukha kI (gamyaM) pahu~ca meM Ane yogya hai, (na vAridAnAM) na bAdaloM kI, tathA (jagat vidyotayat) jo jagata ko prakAzita karane vAlA hai, aisA (tava) ApakA (analpakAnti mukhAbja) mahAtejasvI mukhAravinda (apUrva zazAGka - vimbaM) abhUtapUrvaadbhuta candra maNDalarUpa (vibhrAjate) suzobhita hotA hai| padyAnuvAda rahatA hai jo udita hamezA moha-timira ko karatA naSTa, jona rAhu ke mukha meM jAtA bAdala dete jise na kaSTa / tejasvImukha-kamala ApakA eka anokhe candra samAna, karatA huA prakAzita jaga ko zobhA pAtA prabho ! mahAna // antardhvani he nAtha yadi maiM Apake mukha kamala ko abhUtapUrva candra maMDala kahU~ to yaha Apattijanaka na hogA, kyoMki sarvadA udita rahane vAlA, prANiyoM ke antaraMga moha timira kA vinAzaka, rAhu evaM bAdaloM se aprabhAvita aura jagat ko prakAzita karane vAlA ApakA mahAtejasvI mukha sacamuca hI eka anokhe candramA sA zobhita ho rahA hai| 19 Apake teja se sUrya-candramA donoM prabhAvahIna ho gaye ! kiM zarvarISu zazinAhni vivasvatA vA, yuSmanmukhendu- daliteSu tamaHsu nAtha ! niSpanna - zAli vana-zAlini jIva-loke, kAryaM kiyajjala-dharairjala-bhAra- namraiH // 19 // anvayArtha ( yuSmanmukhendu- daliteSu tamaHsu ) Apake mukha- candra dvArA sarva andhakAroM kA nAza ho jAne para (nAtha ) he nAtha (zarvarISu zazinA) rAtriyoM meM caMdramA (vA) aura (ahi vivasvatA) dina meM sUrya se (kiM) kyA lAbha hai? (niSpanna-zAli-vanazAlini jIva-loke) pakI huI zAli-dhAnya kI phasala se suzobhita dharatI para (jala-bhAra- namrai jala-dharaiH) pAnI ke bhAra se jhuke hue bAdaloM se (kiyat kArya) kitanA kAma nikalatA hai? padyAnuvAda vibho ! Apake mukha- zazi se jaba, andhakAra kA rahA na nAma, dina meM dinakara, nizi meM zazi kA, phira isa jaga meM hai kyA kAma ? // zAli-dhAnya kI pakI phasala se, zobhita dharatI para abhirAma, jala-pUrita bhArI meghoM kA, raha jAtA phira kitanA kAma ? // antardhvani he nAtha! jaba Apake mukharUpI adbhuta candramA ne sabhI timiroM ko haTA diyA, taba sUrya evaM candramA to svayameva mahattvahIna ho gye| phasala pakane ke pazcAt barasane vAle bAdaloM se kyA kArya siddha ho sakatA hai? Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApakA jJAna nirapekSa hai, jabaki zeSa prabhuoM kA saapekss| Apake darzana se kevala netra hI nahIM, hRdaya bhI tRpta ho jAtA hai| jJAnaM yathA tvayi vibhAti katAvakAzaM, naivaM tathA hari-harAdiSu naaykessu| tejaH sphuranmaNiSu' yAti yathA mahattvaM, naivaM tu kAca-zakale kirnnaakule'pi||20|| manye varaM hari-harAdaya eva dRSTA, dRSTeSu yeSu hRdayaM tvayi tossmeti| kiM vIkSitena bhavatA bhuvi yena nAnyaH kazcinmano harati nAtha! bhvaantre'pi|| 21 // anvayArtha (yathA) jisa prakAra (kRtAvakAzaM jJAnaM) sarvatra avakAza ko prApta jJAna (tvayi) Apake bhItara (vibhAti) suzobhita hotA hai, (tathA evaM) usa prakAra (hariharAdiSu) hari-hara Adi (nAyakeSu) gaNamAnyoM meM (na) nahIM hotaa| (yathA)jisa prakAra (sphuranmaNiSu) jhilamilAtI maNiyoM meM (teja:) prakAza (mahattvaM yAti)mahattva ko prApta hotA hai, (evaM tu) vaisA to (kiraNAkule api kAcazakale) kiraNoM se bharapUra bhI kA~ca-khaMDa meM (na) nahIM hotaa| anvayArtha (manye) maiM samajhatA hU~ ki (dRSTAH hari-harAdayaH eva) dekhe gaye hari-hara Adi hI (varaM) adhika acche haiM (yeSu dRSTeSu) jinake dekhe jAne para (hRdaya) hRdaya(tvayi) ApameM (toSaM eti) santoSa ko prApta hotA hai| (nAtha) he nAtha! (vIkSitena bhavatA) dRSTigocara hue Apase (kiM) kyA lAbha hai, (yena) jisase (bhavAntare api) para -janma meM bhI (bhuvi) dharatI para (kazcit anyaH) koI dUsarA (manaH) mana ko (na harati) nahIM haratA? padyAnuvAda jyoM tumameM prabhu! zobhA pAtA jagata-prakAzaka kevalajJAna, tyoM hari-hara-Adika prabhuoM meM, hotA jJAna na Apa smaan| jyoM jhilamila maNiyoM meM pAtA teja svayaM hI sahaja nikhAra, kA~ca-khaMDa meM A na sake vaha ho ravi-kiraNoM kA sNcaar|| padyAnuvAda hari-harAdi ko hI maiM sacamuca,uttama samajha rahA jinarAja! jinheM dekhakara hRdaya ApameM Anandita hotA hai aaj| nAtha ! Apake darzana se kyA? jisako pA lene ke bAda, agale bhava meM bhI nA koI mana bhAtA nA AtA yaad|| antardhvani pratyeka avatAra meM navInatA dhAraNa karanevAle hari-harAdi adhika uttama haiM jinake darzanoparAMta darzana kI kar3I banI rahatI hai, aisA maiM samajhatA hU~, lekina Apake darzana se hRdaya aisA mugdha ho jAtA hai ki AgAmI janma meM bhI basa ApakI hI lau lagI rahatI hai| jinadarzana se nijadarzana kI yAtrA svataH sampanna hotI hai aura saMsAra-bhramaNa ko virAma mila jAtA hai| citta kisI kI ora AkRSTa nahIM hotaa| tathA ApakA bhakta sabake darzana se vimukha ho jAtA hai, ApameM hI lIna hokara apane Apa meM vilIna ho jAtA hai| antardhvani he vItarAga-sarvajJa-jinendra ! ApakA sarva-vyApI jJAna jhilamilAtI maNiyoM ke tejasama sahaja hai, jisameM svayameva-icchA aura prayatna ke binA hI sabhI padArtha apanI trikAlavartI sarva avasthAoM ke sAtha yugapat jhalakate haiN| antima bhava meM, jaba vItarAgatA apanI parAkASThA kA sparza karatI hai, kevalajJAna hotA hai| isI kAraNa AgAmI avatAra dhAraNa karanevAle hari-hara Adi prabhuoM meM kaivalya kA abhAva hai| kevaliyoM ke atirikta sabhI jJAniyoM kA jJAna sApekSa hone ke kAraNa sUrya-kiraNoM se prakAzita kA~cakhaNDa kI chaTA ko dhAraNa karatA hai| 1. tejo mahAmaNiSu 2 kAcodbhaveSu na tathaiva vikaasktvm|| Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 yaha jagata, mAtA marudevI ko kaise bhulA sakatA hai ? strINAM zatAni zatazo janayanti putrAnAnyA sutaM tvadupamaM jananI prasUtA / sarvA dizo dadhati bhAni sahastra - razmiM, prAcyeva digjanayati sphuradaMzu - jAlam // 22 // anvayArtha (strINAM zatAni) mAtRjanoM ke zataka (zatazaH) saikar3oM bAra (putrAn) putroM ko ( janayanti ) utpanna karate haiM, para (tvadupamaM sutaM) Apa-jaise putra ko (prasUtA jananI) janma denevAlI mAtA (anyA na ) anya nahIM, kintu eka marudevI hI huii| (sarvAH dizaH) sabhI dizAe~ (bhAni) nakSatroM ko (dadhati ) dhAraNa karatI haiM, para (sphuradaMzu-jAlaM) jisameM se kiraNoM kA samUha prasphuTita ho rahA hai, aise (sahasrarazmi) sUrya ko (prAcI dik eva) pUrva dizA hI (janayati) janma detI hai| padyAnuvAda janatI haiM zata-zata mAtAe~ zata-zata bAra putra guNavAn para tuma jaise suta kI mAtA huI na jaga meM anya mhaan| sarva dizAe~ dhareM sarvadA graha-tArA-nakSatra aneka, para prakAza ke puMja sUrya ko pUrva dizA hI janatI eka // antardhvani he vRSabha tIrthaMkara! Apa jaise anupama putra kI mAtA sAre saMsAra meM eka hI huI hai- mAtA mrudevii| ApakI jananI kA zarIra rajodharma tathA mala-mUtra se rahita thaa| Apake garbhastha rahate hue bhI ve zArIrika parivartanoM se rahita thIM tathA garbha-zodhanAdi sevAe~ deviyA~ svayaM karatI thiiN| veda-purANoM ne Apako Adi brahmA mAnA tathA Apa hI dharma-karma ke Adya pravartaka hue| yaha ThIka hai ki prakAzamAna nakSatroM jaise dhurandhara putroM ko bhI kaI mAtAoM ne utpanna kiyA, lekina sUrya-sama tejasvI Apako janma denevAlI mAtA marudevIrUpI pUrvadizA ke atirikta kauna ho sakatI thI? 23 ApakI upalabdhi se mokSamArga milaa| tvAmAmananti munayaH paramaM pumAMsa'mAditya - varNamamalaM tamasaH purastAt / tvAmeva samyagupalabhya jayanti mRtyuM, nAnyaH zivaH ziva-padasya munIndra ! panthAH // 23 // anvayArtha (munayaH) munijana (tvAM) Apako (paramaM pumAMsaM ) parama puruSa evaM (tamasaH purastAt) andhakAra ke sanmukha (amalaM) ujjvala (Aditya-varNaM) sUryarUpa (Amananti) mAnate haiN| ve (tvAM eva) Apa hI ko (samyak) acchI taraha (upalabhya) upalabdha karake (mRtyu) mRtyu ko (jayanti) jItate haiN| (munIndra) he munIndra (ziva-padasya) mokSa kA (anyaH zivaH) dUsarA kalyANakArI (panthAH na) mArga nahIM hai| padyAnuvAda sabhI munIzvara yahI mAnate, parama-puruSa haiM Apa mahAn aura timira ke sanmukha svAmI ! haiM ujjvala Aditya-samAna / eka Apako samyak pAkara mRtyuMjaya banate ve saMta, nahIM dUsarA hai koI bhI mokSapurI kA maMgala paMtha // antardhvani he munIndra jJAnI dhyAnI munijana Apako hI parama puruSa / paramAtmA tathA antaraMga-bahiraMga timira ko dUra karanevAlA ujjvala sUrya mAnate haiN| jaise dravya, guNa evaM paryAyarUpa se Apako samajhanevAlA jIva, AtmajJAna ko prApta karatA hai, vaise hI darzana, jJAna evaM cAritra meM Apako aMgIkAra karanevAle munirAja mokSa ko prApta karate haiM, arthAt mRtyuMjaya banate haiN| mujhe to isake atirikta mukti kA koI anya maMgala-patha nahIM diikhtaa| Apako hRdaya meM dhAraNa karanevAlA manuSya mRtyu ke bhaya ko tatkAla jIta letA hai| 1. pavitra 2 parastAt Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Aadhe.COULD Anandsapna ATMELESnel 825 ApakI sabhI saMjJAe~ sArthaka haiN| , Apa hI brahmA, viSNu, maheza va buddha haiN| gulaRama YLFGHA yari sAvI tvAmavyayaM vibhumacintyamasaMkhyamAdyaM, brhmaannmiishvrmnntmnngg-ketum| yogIzvaraM vidita-yogamanekamekaM, jJAna-svarUpamamalaM pravadanti santaH / / 24 // buddhastvameva vibudhArcita-buddhi-bodhAttvaM zaGkaro'si bhuvn-try-shngkrtvaat| dhAtAsi dhIra ! ziva-mArga-vidhervidhAnAdvyaktaM tvameva bhagavan ! puruSottamo'si // 25 // anvayArtha (santaH) satpuruSa (tvAM) Apako (avyayaM) avyaya, (vibhuM) vibhu, (acintyaM) acintya, (asaMkhya) asaMkhya, (Adhu) Adya, (brahmANaM)brahmA, (IzvaraM) Izvara, (anantaM) anaMta, (anaGga-ketuM)anaMga-ketu (yogIzvaraM) yogIzvara, (viditayoga) vidita-yoga, (anekaM)aneka,(eka) eka, (jJAna-svarUpa) jJAna-svarUpa evaM (amalaM) amala (pravadanti) pukArate haiN| anvayArtha (vibudhArcita-buddhi-bodhAt) devoM, vidvajjanoM ke dvArA pUjita-buddhi kA vikAsa hone se (tvaM eva) Apa hI (buddhaH) buddha haiN| (bhuvana-traya-zaGkaratvAt)tInoM jagat ke liye AnandakArI hone se (tvaM) Apa (zaGkaraH asi) zaMkara haiN| (dhIra)he dhIra ! (ziva-mArga-vidheH)mokSamArga kA anuSThAna (vidhAnAt)karane se (dhAtA asi)Apa dhAtA-brahmA haiN| (bhagavan) he bhagavan / (tvaM eva) Apa hI (vyakta) spaSTata: (puruSottamaH asi) puruSottama nArAyaNa haiN| padyAnuvAda avyaya, vibhu, acintya, saMkhyA se pare, Adya-arahaMta mahAna, jagabrahmA, Izvara, anaMta-guNa, madana vinAzaka agni-smaan| yogIzvara, vikhyAta dhyAnadhara, jina! aneka hokara bhI eka, jJAna-svarUpI aura amala bhI tumheM saMtajana kahate nek|| antardhvani santajana kAraNavaza Apako yaha pandraha saMjJAe~ dete haiN| Apa paramAtma-svarUpa kA vinAza na hone se 'avyaya', samartha hone se 'vibhu', mana dvArA cintana ke agocara hone se 'acintya,' vacana dvArA kathana ke agocara hone se 'asaMkhya', prathama tIrthakara hone se 'Adya',karmabhUmi ke sRSTikartA hone se athavA brahmAnaMda meM lIna hone se 'brahmA',utkRSTa aizvarya-saMpanna hone se 'Izvara', anaMta catuSTaya ke dhAraka hone se 'ananta',agni ke samAna kAma ko bhasma karane se 'anaMga-ketu',yogiyoM ke svAmI hone se 'yogIzvara', vikhyAta dhyAna-dhArI hone se vidita-yoga', nityAnityAdi aneka rUpa hone se 'aneka',advitIya hone se 'eka', jJAna-svabhAvI hone se 'jJAna-svarUpa' tathA ghAtiyA karmarUpI pApa-mala se rahita hone se 'amala' kahalAte haiM, ata: Apa yathAnAma tathAguNa haiN| padyAnuvAda tumhIM buddha ho kyoMki suroM se, pUjita hai tava kevalajJAna, tumhIM mahezvara zaMkara jaga ko, karate ho Ananda prdaan| tumhIM dhIra! ho brahmA Atama-hita kI vidhi kA kiyA vidhAna, tumhIM pragaTa puruSottama bhI ho he bhagavan! atizaya gunnvaan| antardhvani he dhIra-vIra bhagavan | Apa hI devoM dvArA pUjita buddhi-bodha arthAt jJAna ke vikAsa vAle buddha haiM, jagat ko AnaMdita karanevAle zaMkara haiM, vidhi kA arthAt mokSamArga kA vidhAna karanevAle vidhAtA brahmA haiM tathA spaSTata: puruSottama nArAyaNa haiN| mujhe apane ArAdhya meM sabhI ke darzana prApta ho rahe haiN| Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ he prabho ! merA mastaka anAyAsa namrIbhUta ho rahA hai| Apa sarva-guNa-saMpanna va sarva-doSa-nirmukta haiN| tubhyaM namastri-bhuvanArti-harAya nAtha! tubhyaM namaH kSiti - talAmala- bhuussnnaay| kAtubhyaM namastri- jagataH paramezvarAya, tubhyaM namo jina ! bhavodadhi-zoSaNAya // 26 // anvayArtha (nAtha) he nAtha |(tri-bhuvnaarti-hraay) tInoM jagata kI pIr3A ko harane vAle (tubhyaM namaH) Apake liye namana ho| (kSiti-talAmala-bhUSaNAya) pRthvItala ke ujjvala bhUSaNa-svarUpa (tubhyaM namaH) Apake liye namana ho| (tri-jagataH paramezvarAya) tInoM jagata ke paramezvara (tubhyaM nama:) Apake liye namana ho| tathA (jina)he jin| (bhavodadhi-zoSaNAya) saMsArarUpI samudra ko sukhAne vAle (tubhyaM namaH) Apake liye namana ho| ko vismayo'tra' yadi nAma guNairazeSaistvaM saMzrito niravakAzatayA munIza ! doSairupAtta-vividhAzraya-jAta-garvaiH, svapnAntare'pi na kadAcidapIkSito'si // 27 // anvayArtha (munIza) he munIza !(yadi nAma) yadi vAstava meM (niravakAzatayA) sthAna kA abhAva hone ke kAraNa (azeSaiH guNaiH) sabhI guNoM dvArA (tvaM saMzrita:) Apa Azraya banAye gaye haiM tathA (upAtta-vividhAzraya-jAta-garvaiHdauSaiH) svIkAra kiye hue nAnA AzrayoM se jinheM garva utpanna huA hai, aise doSoM ke dvArA (kadAcita api)kabhI (svaprAntare api)svapra meM bhI (na IkSitaH asi) nahIM dekhe gaye haiM, to (atra) isameM (ka: vismayaH) kauna-sA Azcarya hai? padyAnuvAda dukhahartA henAtha! tri-jaga ke, namana Apako karU~ sadaiva, vasundharA ke ujjvala bhUSaNa namana Apako karU~ sdaiv| tInoM bhuvanoM ke paramezvara, namana Apako karU~ sadaiva, bhava sAgarake zoSaka hejina! namana Apako karU~ sdaiv|| padyAnuvAda isameM kyA Azcarya munIzvara ! milA na jaba koI AvAsa, taba pAkara tava zaraNa sabhI guNa bane Apake sacce daas| apane-apane vividha gharoM meM rahane kA thA jinheM ghamaMDa, kabhI svapna meM bhI tava darzana kara na sake ve doSa prcNdd| antardhvani he jinendra ! aba maiM adhika kyA kahU~? jaga kI pIr3A ko harane vAle, bhUtala ke jagamagAte bhUSaNa, triloka ke paramezvara tathA bhava-sAgara ke zoSaNakartA Apake liye koTizaH namana ho| ApakI upasthiti durbhikSAdi kA nivAraNa karatI hai, ApakI vANI jagata-kalyANI hai, ApakI stuti pApa-nAzinI evaM bhagavatpadadAtrI hai, ApakI pUjA pUjaka ko pUjya banAne vAlI hai, ApakI vANI bhava se pAra lagAnevAlI hai, ApakA nAma-smaraNa vighnavinAzaka hai, aura ApakI zaraNa sarva-maMgala-dAyinI hai, ata: Apa du:khahartA haiM, ise kauna nakAregA? karmavijetA ko jina kahate haiN| Apane apane bhava-samudra ko ratnatraya se hI sukhAyA hai| 1tri-jagatI antardhvani he sarva-guNa-nidhAna | anyatra ThikAnA na milane se kSamA, santoSAdi saba guNa ApakI zaraNa meM cale Aye, lekina jinake vividha nijI nivAsa the una abhimAnI doSoM ne zaraNa lenA to dUra kabhI svapna meM bhI ApakI ora nahIM dekhaa| yaha Azcaryajanaka nahIM, kyoMki jaba apanA ghara nahIM hotA, taba yogya Azraya DhUMDhA jAtA hai| tAtparya yaha hai ki Apa samasta guNoM ke ekamAtra Azraya haiM tathA samasta doSoM se sarvathA dUra haiN| isI prakAra Apake guNAnuvAda se bhakta guNoM se maNDita aura doSoM se dUra ho jAtA hai, yaha bhI AcaryakArI nhiiN| 1 citraM kimatra Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apa aSTa-prAtihArya-maMDita tIrthaMkara haiN| vizAla azoka-vRkSa ke nIce Apa kaise lagate haiM ? Apa siMhAsana para adhara virAjamAna haiN| uccairazoka-taru-saMzritamunmayUkhamAbhAti rUpamamalaM bhavato nitaantm| spaSTollasatkiraNamasta-tamovitAnaM, bimbaM raveriva payodhara-pArzvavarti // 28 // siMhAsane maNi-mayUkha-zikhA-vicitre, vibhrAjate tava vapuH knkaavdaatm| bimbaM viyadvilasadaMzu-latA-vitAnaM, tuGgodayAdri-zirasIva sahasra-razmeH / / 29 // anvayArtha (maNi-mayUkha-zikhA-vicitre siMhAsana) maNiyoM kI kiraNa-zikhAoM se jo raMga-biraMge haiM, aise siMhAsana para (tavakanakAvadAtaM vapuH) ApakA svarNa-jaisA pIlA zarIra (tuGgodayAdri-zirasi) U~ce udaya-parvata ke zikhara para (viyadvilasadaMzulatA-vitAnaM) AkAza meM zobhAyamAna kiraNarUpa latAoM ke vistAra se yukta (sahasra-razmeH bimbaM iva) sUrya ke bimba kI bhA~ti (vibhrAjate)suzobhita hotA anvayArtha (uccairazoka-taru-saMzrita) U~ce azoka-taru ke tale virAjamAna tathA (unmayUkhaM) Upara ko uThatI kiraNoM se yukta (bhavataH) ApakA (amalaM rUpaM) nirvikAra rUpa (spaSTolasatkiraNaM) jisakI kiraNeM spaSTata: zobhAyamAna haiM aura (asta-tamovitAnaM) jisane andhakAra ke vistAra ko samApta kara diyA hai, aise (payodhara-pArzvavarti) bAdala ke nikaTavartI (raveH bimba iva) sUrya ke bimba kI bhA~ti (nitAntaM AbhAti) atyanta sundara lagatA hai| padyAnuvAda maNi-kiraNoM se raMga-biraMge siMhAsana para niHsaMdeha, apanI divya chaTA bikharAtI tava kaMcana-sama pIlI deh| nabha meM phaila rahA hai jisakI kiraNa-latAoM kA vistAra, aisA ravi hI mAno prAtaH udayAcala para ho avikaar| padyAnuvAda U~ce taru azoka ke nIce nAtha virAje AbhAvAna, rUpa ApakA sabako bhAtA nirvikAra zobhA kI khaan| jyoM bAdala ke nikaTa suhAtA bimba sUrya kA tejodhAma, | pragaTa bikharatI kiraNoM vAlA vistRt-tm-naashk-abhiraam|| antardhvani he pUjya! apane zarIra ke dvAdaza-guNita U~ce azoka-vRkSa ke nIce virAjamAna Apa aise manohara pratIta ho rahe haiM jaise bAdala ke pAsa sthita timira-dhvaMsI prakAza-puMja sUrya / he tIrthaMkara ! jisa vRkSa ke nIce Apa kevalajJAnI hue usI kA pratirUpa yaha prAtihArya hai, jo divya evaM chAyAdAra hai| jaba ApakA yaha prAtihArya vRkSa bhI 'azoka' hai taba kyA ApakI zaraNa lenevAlA 'azoka' arthAt zokamukta na hogA? antardhvani maNiyoM kI raMga-biraMgI kiraNoM se zobhita siMhAsana para samArUr3ha ApakA svarNa-sama pIta zarIra udayAcala ke Upara AkAza meM kiraNoM ko bikharAte hue udIyamAna sUrya ke jaisA sundara lagatA hai| ApakA sthAna saMsAra meM sarvopari hai| he triloka-ziromaNi / kevalajJAna hone para Apa bhUmi se 5000 dhanuSa Upara samAsIna hue aura siMhAsana se bhI 4 aMgula Upara virAje haiN| Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 Apake donoM ora dhavala-ca~vara zobhAyamAna haiN| kundAvadAta-cala-cAmara-cAru - zobhaM, vibhrAjate tava vapuH kaladhauta- kAntam / udyacchazAGka- zuci-nirjhara-vAri-dhAramuccaistaTaM sura- gireriva zAtakaumbham // 30 // anvayArtha donoM ora (kundAvadAta-cala- cAmara - cAru - zobhaM ) kundapuSpa- sama- zveta durate hue ca~varoM se manohara hai zobhA jisakI, aisA (tava kaladhauta-kAntaM vapuH) ApakA svarNa jaisA manohara zarIra, (udyacchazAGka- zuci nirjhara-vAri-dhAraM ) jisase candramAsama ujjvala jharanoM kI jaladhArAe~ nikala rahI haiM, aise (sura-gire:) sumeru parvata ke ( zAtakaumbhaM) svarNamaya (uccaistaTaM iva) U~ce taTa ke samAna (vibhrAjate) suzobhita hotA hai| padyAnuvAda kunda-sumana-sama dhavala sucaMcala cauMsaTha ca~varoM se abhirAma, kaMcana jaisA tava sundara tana bahuta suhAtA hai guNadhAma / candA-sama ujjvala jharanoM kI bahatI dhArAoM se yukta, mAnoM sura-giri kA kaMcanamaya U~cA taTa ho dUSaNa mukta // antardhvani aho ca~vara prAtihArya maNDita jinendradeva / jisake donoM ora kuMda- puSpa- sama zveta 64 ca~vara durAye jA rahe haiM, aisA ApakA 500 dhanuSa U~cA svarNa sama manohara zarIra isa taraha zobhita hotA hai, jaisA Apake hI janmAbhiSeka kAla meM zveta jharanoM kI jala dhArAoM se manorama sumeru parvata ke unnata svarNima taTa ho| Apake aise bhavya rUpa ke smaraNamAtra se vikRtiyA~ staMbhita ho jAtI haiN| 31 Apake zirobhAga se kucha Upara chatra-traya prAtihArya hai| chatra-trayaM tava vibhAti zazAGka-kAntamuccaiH sthitaM sthagita - bhAnu-kara- pratApam' / muktA-phala- prakara- jAla- vivRddha-zobhaM, prakhyApayat tri-jagataH paramezvaratnam // 31 // anvayArtha (zazAGka-kAntaM ) candramA sama manohara, (uccaiH sthitaM) Upara avasthita, ( sthagitabhAnu-kara- pratApaM ) ravi-kiraNoM ke tApa ko rokanevAlA aura (muktA-phala-prakarajAla - vivRddha-zobhaM ) motiyoM ke gucchoM dvArA nirmita jAla ke kAraNa bar3hI huI zobhA kA dhArI (chatra-trayaM) tIna chatra prAtihArya (tri-jagata :) tInoM jagata saMbaMdhI (tava paramezvaratvaM prakhyApayat) ApakI paramezvaratA ko prakaTa karatA huA (vibhAti) suzobhita hotA hai| padyAnuvAda | divya motiyoM ke gucchoM kI racanA se ati zobhAvAna, ravi-kiraNoM kA ghAma rokatA lagatA zazi jaisA manabhAna / Apa tIna jaga ke prabhuvara haiM, aisA jo karatA vikhyAta, chatra-traya tava Upara rahakara zobhita hotA hai dina-rAta // antardhvani he trilokI nAtha! Apake zirobhAga ke kucha Upara candramA jaise zubhra evaM manohara, tathA divya motiyoM kI viziSTa racanA ke kAraNa atyadhika sundara tIna chatra, Apako tribhuvana kA paramezvara prakaTa karate hue zobhAyamAna haiN| Apa dharaNendra, cakravartI evaM indra ke svAmI haiM, yahI ye sUcita kara rahe haiN| 1. sthagita- bhAnu-kara prabhAvam 2. trijagatI Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apake samAgama kA pracAraka dundubhi prAtihArya hai| sura-puSpa-vRSTi prAtihArya kI chaTA hI nirAlI hai| gNbhiir-taar-rv-puurit-digvibhaagstrailoky-lok-shubh-snggm-bhuuti-dkssH| saddharma-rAja-jaya-ghoSaNa-ghoSakaH san, khe dundubhirdhvanati te yazasaH prvaadii||32|| mndaar-sundr-nmeru-supaarijaatsntaankaadi-kusumotkr-vRssttirudghaa| gandhoda-bindu-zubha-manda-marutprapAtA'divyA divaH patati te vacasA tatirvA / / 33 // anvayArtha (gambhIra-tAra-rava-pUrita-digvibhAgaH)gaMbhIra ucca-dhvani se jisane dizA-vibhAga ko guMjAyamAna kara diyA hai tathA (trailokya-loka-zubha-saGgama-bhUtidakSaH)trilokavartI prANiyoM ko satsaMga kA lAbha ho, isa viSaya meM jo nipuNa hai, aisA (te yazasaH pravAdI)Apake yaza kA pravaktA (dundubhiH) dundubhi bAjA (saddharmarAja-jaya-ghoSaNa-ghoSakaH san) upasthita yamarAja para ApakI jayaghoSaNA kA udghoSaka hotA huA (khe)AkAza meM (dhvanati) dhvani karatA hai| anvayArtha jo (gandhoda-bindu-zubha-manda-marutprapAtA)sugandhita jala-binduoM evaM sukhada vAyu ke jhoMkoM ke sAtha dhIme-dhIme giranevAlI hai tathA jo (udghA) utkRSTa evaM (divyA) daivI hai, aisI (mandAra-sundara-nameru-supArijAta-santAnakAdi-kusamotkaravRSTiH)mandAra, nameru, zreSTha pArijAta aura santAnakaAdi sundara svargIya puSpa-rAzi kI varSA (divaH patati)AkAza se giratI hai (vA) mAnoM (te vacasAM tatiH) Apake vacanoM kI rAzi ho| padyAnuvAda gUMja uThA hai dizA-bhAga pA jisakI U~cI dhvani gaMbhIra, jaga meM sabako ho satsaMgama isameM jo paTu aura adhiir| kAlajayI kA jaya-ghoSaka bana nabha meM bajatA dundubhi-vAdya, yazogAna nita kare ApakA jaya-jaya-jaya tIrthaMkara aady|| padyAnuvAda pArijAta, mandAra, namerU, santAnaka haiM sundara phUla, jinakI varSA nabha se hotI, uttama, divya tathA anukuul| surabhita jala-kaNa, pavana sahita zubha, hotA jisakA maMda prapAta, mAno tava vacanAlI barase, sumanAlI banakara jina-nAtha! / / antardhvani jahA~ Apa virAje haiM. usa dizA ko apane z2oradAra gaMbhIra-nAda se bhara denevAlA. trilokavartI prANiyoM taka satsaMga-lAbha kA saMdeza pahu~cAne meM nipuNa aura ApakA yazogAna karanevAlA dundubhi-prAtihArya (nagAr3A) mRtyuMjaya arthAt ApakA jaya-ghoSaka bana AkAza meM bajatA hai| dundabhi-vAdyoM kI kula saMkhyA sAr3he bAraha karor3a hotI hai| antardhvani he vibhu | divya puSpa-varSA dekhate hI banatI hai| aisA lagatA hai mAno ApakI bhava-tApahAriNI vANI zItala surabhita jala-binduoM se yukta ho, mandAra, nameru, pArijAta tathA santAnaka Adi svarga ke sundara puSpoM kA rUpa dhAraNa karake prazasta vAyu ke jhokoM ke sAtha dhIme-dhIme AkAza se barasa rahI ho| eka bhI puSya ulaTA nahIM girtaa| kyA prabhu-caraNoM meM giranevAlA adhomukhI ho sakatA hai? 1. sukha / ziva 2. bhUri 3. naMdati 1. prayAtA 2. vayasAM Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divyadhvani prAtihArya AzcaryakArI hai| darzaka ke sapta-bhava darzAnevAlA ApakA AbhAmaMDala anokhA hai| zumbhatprabhA-valaya-bhUri-vibhA' vibhoste, loka-traye dyutimatAM dyutimaakssipntii| prodyaddivAkara-nirantara-bhUri-saMkhyA', dIptyA jayatyapi nizAmapi soma-saumyA // 34 // anvayArtha jo (dIptyA) ujjvalatA kI apekSA (prodyadivAkara-nirantara-bhUri-saMkhyA api)ugate hue antarAla-rahita sUryoM kI bhArI saMkhyAvAlI hokara bhI (somasaumyA)candramA-sama suhAvanI hai tathA (loka-traye) tInoM jagata meM (dyutimatAM) prakAzamAna padArthoM kI (dhutiM AkSipantI) kAnti ko lajjita karanevAlI hai, aisI (te vibhoH) Apa vibhu ke (zumbhatprabhA-valaya-bhUri vibhA) dedIpyamAna bhAmaMDala kI mahAna AbhA (nizAM api) rAtri ko bhI (jayati) parAjita karatI haiaMdhakAra ko naSTa karatI hai| svargApavarga-gama-mArga-vimArgaNeSTaH, saddharma-tattva-kathanaika-paTustri-lokyAH / divya-dhvanirbhavati te vizadArtha-sarvabhASA-svabhAva-pariNAma-guNaiH' pryojyH||35|| anvayArtha (te divya-dhvani:) ApakI divya-dhvani (svargApavarga-gama-mArga-vimArgaNeSTa:) svarga aura mokSa jAne ke mArgoM kA anusandhAna karanevAloM ke liye iSTa, (trilokyAH )tInoM jagata ko (saddharma-tatva-kathanaika-paTuH) vAstavika dharma kA svarUpa batAne meM sarvopari nipuNa tathA (vizadArtha-sarva-bhASA-svabhAva-pariNAma-guNaiH) spaSTa-artha-sahita honA evaM sarva-bhASArUpa parivartita honA, ina guNoM se (prayojya:) prayukta hone yogya (bhavati) hotI hai| padyAnuvAda vibho ! Apake jagamaga-jagamaga bhAmaMDala kI prabhA vizAla, tri-bhuvana meM sabakI AbhA ko lajjita karatI huI trikaal| ujjvalatA meM antarAla bina agaNita ugate sUrya-samAna, to bhI zazi-sama zItala hotI, hare nizA kA nAma-nizAna padyAnuvAda svarga-loka yA mokSa-dhAma ke patha ke khojI ko jo iSTa, | saccA dharma-svarUpa jagata ko batalAne meM parama viziSTa / pragaTa artha-yuta saba bhASAmaya parivartana kA liye svabhAva, |divya ApakI vANI khiratI samavasaraNa meM mhaaprbhaav| antardhvani he prabhA-puMja prabhu / Apake bhAmaMDala kI AbhA antarAla-vihIna ekasAtha ugate aneka sUryo-sI ujjvala hokara bhI candramA-sama zItala hai tathA vizva ke sabhI prakAzamAna padArthoM kI kAnti ko lajita karanevAlI hai| vaha rAtri para vijaya prAsa karatI hai arthAt usase andhakAra pUrNataH vilIna ho jAtA hai| antardhvani he hitopadezaka | ApakI divya-dhvani, svarga-mokSa kA mArga arthAt zrAvaka-muni-dharma khojane vAloM ko iSTa, tInoM jagata ke liye sacce dharma kA svarUpa batalAne meM advitIya aura spaSTa artha ko liye hue sarva-bhASArUpa badalane meM samartha hotI hai| vaha eka yojana taka samAnarUpa se vyApta hotI hai aura zrotAoM ko unakI pAtratA evaM jijJAsAnusAra iSTopadeza pradAna karatI hai, tathA ve zrotA bhI apanI yogyatAnusAra svarga aura mokSa ke mArgadezasaMyama yA sakala-saMyama ko aMgIkAra karate haiN| ApakI dhvani OMkAra-nAdarUpa anakSarI hotI hai tathA sarvAMga se prasphuTita hotI hai| 1. guNa-prayojya: 1, caJcatprabhA-valaya-bhUri-vibhA 2. loka-traya-dyutimatAM 3. saMkhyAM 4. saumyAm Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apake samavasaraNa-jaisA vaibhava anya kA kahA~? tIrtha-pravartana ke liye Apane sAre AryakhaMDa meM AkAza-mArga se adbhuta pada-vihAra kiyaa| unnidr-hem-nv-pngkj-punyj-kaanti'pryullsnnkh-myuukh-shikhaabhiraamau| pAdau padAni tava yatra jinendra ! dhattaH, padmAni tatra vibudhAH parikalpayanti // 36 // itthaM yathA tava vibhUtirabhUjinendra! dharmopadezana-vidhau na tathA prsy| yAdRkprabhA dinakRtaH prahatAndhakArA, tAdRkkuto graha-gaNasya vikaashino'pi|| 37 // anvayArtha (jinendra) he jinendra / (unnidra-hema-nava-paGkaja-puJja kAnti-paryullasannakha-mayUkhazikhAbhirAmau) jo khile hue navIna svarNa-kamaloM ke puMja-sama kAnti aura saba ora prakAzamAna nakhoM kI kiraNa-zikhAoM ke kAraNa manohara haiM, aise (tava pAdau) Apake do caraNa (yatra) jahA~ (padAni dhattaH) Daga bharate haiM, (tatra) vahA~ (vibudhAH) deva (padmAni parikalpayanti) kamaloM kI racanA kara dete haiN| anvayArtha (itthaM) isa rIti se (jinendra) he jinendra / (dharmopadezana-vidhau)dharmopadeza kI vidhi meM (yathA) jisa prakAra (tava vibhUti:) ApakI vibhUti (abhUt) huI thI, (tathA) usa prakAra (parasya na) anya kI nahIM huii| (yAdRk) jaisI (prahatAndhakArA prabhAH) andhakAra-vinAzaka prabhA (dinakRtaH) sUrya kI hotI hai, (tAdRk)vaisI (vikAzinaH api graha-gaNasya) prakAzamAna hote hue bhI grahoM ke samUha kI (kutaH) kaise saMbhava hai? padyAnuvAda khile hue nava svarNa-kamala-dala jaisI sukhada kAnti ke dhAma, nakha se cAroM ora bikharatI kiraNa-zikhAoM se abhiraam| aise caraNa jahA~ par3ate tava, vahA~ kamala do sau paccIsa, svayaM deva racate jAte haiM aura jhukAte apanA shiish|| padyAnuvAda dharma-dezanA meM tava vaibhava isa prakAra jyoM huA apAra, anya kisI ke vaibhava ne tyoM nahIM kahIM pAyA vistaar| hotI jaisI prakhara prabhA prabhu! ravi kI karatI tama kA nAza, jagamaga-jagamaga karane para bhI kahA~ grahoM meM vahI prkaash?|| antardhvani he jinendra | Apake vihAra kI chaTA nirAlI hai| vikasita hue navIna svarNa-kamaloM ke puJja-sama kAntimAna tathA darpaNa-sama svaccha nakhoM ke Asa-pAsa vikIrNita kiraNoM se nayanAbhirAma Apake zrI caraNa gamana-kAla meM jahA~ Daga bharate haiM, vahA~ deva-gaNa Apake nikSipta caraNa-tale eka divya-kamala aura saba ora 32 paMktiyoM meM 7-7 kamaloM kI bhavya-racanA karate haiN| kula 225 kamala hote haiM aura vaha dRzya sacamuca hI eka adbhuta dRzya hotA hai| antardhvani deva-racita bAraha yojana vistRta samavasaraNa meM, he arahaMta / jo vaibhava Apake dharmopadeza ke samaya huA thA, vaha anyatra nahIM huA, so ThIka hI hai| jo prabhAva sUrya kI tamonAzaka prabhA kA hotA hai vaha graha-samUha meM kaise saMbhava hai, bhale hI vaha prakAzamAna ho? he tIrthanAyaka | Apa vAstava meM prathama-advitIya the| kula milAkara ApakA upadeza dharma ko hI udghATita karatA hai jise apanAkara bhakta kA mArga sukhakara ho jAtA hai| ApakI apAra vibhUti kA mUla bhI to dharma hI thaa| 1. puJja -kAntI 1. tathAparasya Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApakI bhakti bhakta ko nirbhIka banAtI hai| Apake bhakta para siMha bhI AkramaNa nahIM krtaa| shcyotnmdaavil-vilol-kpol-muulmtt-bhrmd-bhrmr-naad-vivRddh-kopm| airAvatAbhamibhamuddhatamApatantaM', dRSTavA bhayaM bhavati no bhvdaashritaanaam||38|| anvayArtha (zcyotanmadAvila-vilola-kapola-mUla-matta bhramad-bhramara-nAda-vivRddhakopaM)jharane vAle mada se maTamaile caMcala gAloM ke mUla-bhAga para maMDarAte hue matavAle bhramaroM kI guMjAra se jisakA krodha tIvra ho gayA hai, (airAvatAbhaM) jo airAvata hAthI jaisA hai, (uddhata) uddaNDa hai aura (ApatantaM) Age bar3ha rahA hai, aise (ibha dRSTavA) hAthI ko dekhakara (bhavadAzritAnAM) Apake zaraNAgatoM ko (bhayaM no bhavati) Dara nahIM lgtaa| bhinnebh-kumbh-gldujjvl-shonnitaaktmuktaa-phl-prkr-bhuussit-bhuumi-bhaagH| baddha-kramaH krama-gataM hariNAdhipo'pi, nAkrAmati krama-yugAcala-saMzritaM te|| 39 // anvayArtha (bhinnebha-kumbha-galadujjvala-zoNitAkta-muktA-phala-prakara-bhUSita-bhUmi-bhAgaH) jisane phAr3e hue gaja-mastaka se Tapakane vAle rakta-raMjita motiyoM ke samUha dvArA bhUmi-khaMDa ko vyApta kara diyA hai tathA (baddha-krama:) jo paMjoM ko saTA cukA hai, aisA (hariNAdhipaH api) siMha bhI (krama-gataM) capeTa meM Aye hue (te kramAyugAcala-saMzritaM) Apake caraNa-yugalarUpI parvata kA Azraya lenevAle manuSya para (na AkrAmati) AkramaNa nahIM krtaa| padyAnuvAda mada jharane se maTamaile haiM hilate-Dulate jisake gAla, phira ma~DarAte bhauroM kA svara sunakara bhar3akA jo vikraal| airAvata-sama U~cA pUrA Age ko bar3hatA gajarAja, nahIM DarA pAtA unako jo tava zaraNAgata haiM jinarAja! padyAnuvAda laha se lathapatha girate ujjvala gaja-muktA gaja mastaka phAr3a, bikharA diye dharA para jisane aho! lagAkara eka dhaadd'| aisA siMha na karatA hamalA hokara hamale ko taiyAra, usa capeTa meM Aye nara para jise Apake paga aadhaar|| antardhvani he bhavya-zaraNa | jo indra ke vAhana airAvata-sama moTA-tagar3A hai, jisake paripuSTa hilateDulate gAla gaNDasthala se jharate mada-jala se maTamaile haiM aura gandha se khiMca kara AsapAsa ma~DarAte hue matavAle bhramaroM kI guMjAra se jisakA krodha bhar3aka gayA hai, aise mada-matta hAthI ko apane sAmane AtA dekhakara bhI Apake zaraNAgata loga bilakula nahIM ghbraate| manarUpI matavAlA hAthI bhI ApakI zaraNa lene para zAMta ho jAtA hai| ' antardhvani gajarAja ke mastaka ko phAr3akara rakta-lipta kAntimAna gaja-muktAoM ko bhUmi-khaNDa para bikharAne vAlA aura chalAMga mArane ko taiyAra khUkhAra siMha bhI apanI capeTa meM Aye hue Apake caraNoM kI oTa meM surakSita bhakta para hamalA nahIM krtaa| kAlarUpI siMha bhI Apake caraNoM kA Azraya lenevAle sallekhanAdhArI para AkramaNa nahIM krtaa| tabhI to usakI mRtyu usa para hAvI na hokara mRtyu-mahotsava bana jAtI hai| 1. airAvatAbhamibhamutkaTamApatantaM Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApakA kIrtana pracaMDa agni ke liye jala-svarUpa hai| sarpa kA upadrava bhakta ko hAni nahIM phuNcaataa| kalpAnta-kAla-pavanoddhata-vahni-kalpaM, dAvAnalaM jvlitmujjvlmutsphulinggm| vizvaM jighatsumiva sammukhamApatantaM, tvannAma-kIrtana-jalaM shmytyshessm||40|| anvayArtha (tvannAma-kIrtana-jalaM) ApakA nAma-kIrtanarUpI jala, (kalpAnta-kAlapavanoddhata-vahi-kalpaM) pralaya-kAlIna pavana se bhar3akI huI agni ke samAna, (jvalitaM) jvAlAoM se yukta, (ujjvalaM) ujjvala, (utsphuliGga) cinagArI ucaTAne vAlI aura (vizvaM jighatsaM iva)sabako khAne kI icchuka-sI (sammukhaM ApatantaM) Age bar3hatI huI (dAvAnalaM) vana kI agni ko (azeSa) pUrNata: (zamayati) bujhA detA hai| raktekSaNaM samada-kokila-kaNTha-nIlaM, krodhoddhataM phnninmutphnnmaaptntm| AkrAmati krama-yugeNa' nirasta-zaGkastvannAma-nAga-damanI hRdi yasya puNsH| 41 // anvayArtha (yasya puMsaH hadi) jisa puruSa ke hRdaya meM (tvannAma-nAga-damanI) ApakA nAmarUpI nAga-damanI arthAt garur3a-ratna hai, (nirasta-zaGkaH) vaha nirbhIka bhakta (ApatantaM) sAmane Ate huye (raktakSaNaM) lAla A~khoM vAle, (samada-kokilakaNTha-nIla) matavAlI koyala ke kaNTha-sama kAle, (krodhoddhataM) krodha se bhar3ake hue aura (utphaNaM) uThe hue phanA vAle (phaNina) nAga ko (krama-yugeNa) donoM pairoM se (AkrAmati) lAMgha jAtA hai| padyAnuvAda pralaya-kAla kI agni sarIkhI jvAlAoM vAlI vikarAla, ucaTa rahI jo cinagArI bana, kAla sarIkhI jisakI caal| sabake bhakSaNa kI icchuka-sI Age bar3hatI vana kI Aga, mAtra Apake nAma-nIra se vaha pUrI bujhatI niiraag!| padyAnuvAda kokila-kaNTha sarIkhA kAlA lAla-netra vAlA vikarAla, phaNA uThAkara gusse meM jo calatA Ter3hI-mer3hI caal| Age bar3hate usa viSadhara ko vaha karatA pairoM se pAra, aho! bedhar3aka jisake hiya tava nAma-nAga-damanI visshaar|| antardhvani he bhavAgni-nivAraka jina ! pralayAgni-tulya dhadhakatI aura ucaTatI cinagAriyoM vAlI tathA samUce vizva ko nigala jAne kI icchuka-sI Age bar3hatI huI bhISaNa jaMgala kI Aga Apake agni-zAmaka nAma kA kIrtana (bArambAra nAmoccAraNa) karate hI pUrNataH zAnta ho jAtI hai| ApakA zubha nAma adbhuta jala-tulya hai, jo kAma-krodha rUpI agni ko bhI zAMta karane meM sakSama hai| antardhvani he nAtha ! ApakA nAma hI sarpa ko vaza meM karanevAlI garur3a maNi hai| use hadaya meM dhAraNa karanevAlA bhakta sA~pa se nahIM ghbdd'aataa| yadi lAla A~khoM vAlA bhISaNa kRSNa-nAga bhI ruSTa hokara phana phailAkara sammukha A rahA ho, to vaha niDara manuSya yamarAja ke usa vizvasta pratinidhi ko apane pairoM se lAMgha jAtA hai / sarpa use nahIM ddstaa| ApakA bhakta sAMsArika ar3acanoM ko bhI nirbhIkatApUrvaka pAra kara jAtA hai| viSayabhogarUpI viSaile viSadhara use Dasakara durgati meM nahIM pahuMcA skte| 1. krama-yugena 2. nAga-damano Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikaTa zatru-senA Apake kIrtana se vighaTa jAtI hai| carama-sImA ko prApta yuddha meM bhI bhakta kA pakSa vijayI hotA hai| kuntAna-bhinna-gaja-zoNita-vAri-vAha vegaavtaar-trnnaatur-yodh-bhiime| yuddhe jayaM vijita-durjaya-jeya-pakSAstvatpAda-paGkaja-vanAzrayiNo labhante / / 43 // valgatturaGga-gaja-garjita-bhIma-nAdamAjau balaM blvtaamri-bhuuptiinaam| udyaddivAkara-mayUkha-zikhApaviddhaM, tvatkIrtanAttama ivAzu bhidAmupaiti / / 42 // anvayArtha (AjI) raNa-kSetra meM (valAtturaGga-gaja-garjita-bhIma-nAda) sarapaTa dauDane vAle ghor3oM tathA hAthiyoM kI ciMghAr3oM se jisameM bhayAnaka dhvani hai, aisI (balavatAM ari-bhUpatInAM) baliSTa zatru-rAjAoM kI (balaM) senA, (tvatkIrtanAt) Apake kIrtana se (udyadivAkara-mayUkha-zikhApaviddhaM tamaH iva) ugate sUrya kI kiraNazikhAoM dvArA dUra haTAye gaye andhakAra ke samAna (Azu) zIghra hI (bhidA upaiti) bhedana ko prApta ho jAtI hai| anvayArtha (kuntAna-bhinna-gaja-zoNita-vAri-vAha-vegAvatAra-taraNAtura-yodha-bhIme yuddhe) jo bhAloM kI noka dvArA phAr3e gaye hAthiyoM ke raktarUpI jala-pravAha meM tejI ke sAtha ghusane aura bAhara nikalane ke liye utAvale hue yoddhAoM ke kAraNa bhayAnaka hai, aise yuddha meM (tvatpAda-paGkaja-vanAzrayiNaH) Apake caraNarUpa kamala-vana kA Azraya pAne vAle manuSya, (vijita-durjaya-jeya-pakSAH) jinhoMne kaThinAI se jItane yogya zatru-pakSa ko parAjita kiyA hai, aise hokara (jayaM labhante) vijaya ko prApta hote haiN| padyAnuvAda jahA~ hinahinAhaTa ghor3oM kI jahA~ rahe hAthI ciMghAr3a, macI huI hai bhISaNa dhvani jo kAnoM ko de sakatI phaadd'| vaha sazakta ripu-nRpa kI senA tava guNa-kIrtana se tatkAla, vighaTita hotI jaise ravi se vighaTita hotA tama vikraal|| padyAnuvAda bhAloM se hata gajarAjoM ke laha kI saritA meM avilaMba, bhItara-bAhara hone vAle yoddhA lA dete haiM kaMpa, usa raNa meM tava pada-paMkaja kA hotA hai jinako AdhAra, vijaya-patAkA phaharAte ve durjaya-ripu kA kara sNhaar|| antardhvani he arihaMta ! yuddha-kSetra meM hAthI-ghor3oM kI bhayaMkara dhvani se yukta prabala zatru-senA Apake kIrtana se ravi-kiraNoM ke dvArA khaMDita timira ke samAna, tatkAla titara-bitara ho jAtI hai| vipattiyoM kI senA bhI to Apake hI kIrtana se naSTa hotI hai| moharUpI vairI rAjA kI senA Apake kIrtana ke binA kaise bhida sakatI hai? antardhvani he karma-zatru-hantA / yadi yuddha kI sthiti adhika vikaTa ho aura zastroM se vidIrNa hAthiyoM kI rakta-saritA meM vega-pUrvaka ghusane aura pAra karake bAhara Ane vAle utAvale yoddhA marane-mArane meM saMlagna hoM, to bhI Apake caraNoM ko zaraNa banAne vAle hI durjaya zatra ko harAkara vijaya-patAkA phaharAte haiN| moha-zatru kitanA bhI upadrava kyoM na macAe, para antata: ApakA bhakta hI vijayI hotA hai| saMpAdakIya TippaNI- vi.saM. 1563 ke guTake meM jo basavA grAma kA hai aura bausA grAma ke eka guTake meM bhI 'balavatAmari bhUpatInAm' yaha pATha hai (jaina nibandha rtnaavlii)| 1. balavatAmapi bhUpatInAm Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samudrI-tUphAna kA bhaya Apake smaraNamAtra se Tala jAtA hai| Apake caraNoM kI lirUpI amRta ko pAkara kauna rogI raha sakatA hai ? ambhonidhau kSubhita-bhISaNa-nakra-cakra'pAThIna-pITha-bhayadolvaNa-vADavAgnau / raGgattaraGga-zikhara-sthita-yAna-pAtrAstrAsaM vihAya bhavataH smaraNAd vrajanti / / 44 // anvayArtha (kSubhita-bhISaNa-nakra-cakra-pAThIna-pITha-bhayadolvaNa-vADavAgnau ambhonidhau) jo khalabalI ko prApta hue bhayaMkara ghar3iyAloM ke jhaMDa aura pAThIna-nAmaka vizAla machalI kA sthAna hai tathA bhItara hI bhItara bhayaMkara utkaTa bar3avAnala se yukta hai, aise samudra meM (raGgattaraGga-zikhara-sthita-yAna-pAtrA:) jinakA jahAja uchalatI huI taraMga kI coTI para sthita ho gayA hai, ve manuSya (bhavataH smaraNAt) Apake smaraNamAtra se (trAsaM vihAya) bhaya ko chor3akara (vrajanti) gantavya ko prApta ho jAte haiN| udbhUta-bhISaNa-jalodara bhAra-bhugnAH', zocyAM dshaamupgtaashcyut-jiivitaashaaH| tvatpAda-paGkaja-rajo'mRta-digdha-dehA, mA bhavanti makara-dhvaja-tulya-rUpAH / / 45 // anvayArtha (udbhUta-bhISaNa-jalodara-bhAra-bhugnAH )utpanna hue bhayaMkara jalodara ke bhAra se jinakI kamara Ter3hI ho gaI hai, (zocyA dazAM upagatAH) jo karuNa avasthA ko prApta hue haiM aura (cyuta-jIvitAzA:) jinake jIvana kI AzA chUTa cukI hai, aise (mAH ) manuSya (tvatpAda-paGkaja rajo'mRta-digdha dehA:) Apake caraNa-kamaloM kI raja / parAgarUpa-amRta se lipta-zarIra hokara (makara-dhvaja-tulya-rUpAH) kAmadeva-sama rUpavAn (bhavanti) ho jAte haiN| padyAnuvAda jahA~ bhayAnaka ghar3iyAloM kA jhuMDa kupita hai, jahA~ vizAla hai pAThIna-mIna, bhItara phira, bhISaNa bar3avAnala vikraal| aise tUfAnI sAgara meM laharoM para jinake jalayAna, tava sumirana se bhaya tajakara ve pAte apanA vAMchita sthaan|| padyAnuvAda huA jalodara roga bhayaMkara kamara jhukI dukha bar3hA apAra, dazA banI dayanIya na AzA jIne kI bhI dina do-caar| venara bhI tava pada-paMkaja kI, dhUli-sudhA kA pAkara yoga, ho jAte haiM kAmadeva sama rUpavAna pUre niirog|| antardhvani bhar3ake hue bhayAnaka ghar3iyAloM aura vizAlakAya matsyoM ke nivAsasthAna evaM bhItara utkaTa bar3avAnala se yukta tUphAnI samudra meM jinakA jahAja bahuta UMcI taraMga para jA pahu~cA hai, mAnoM palaTane hI vAlA ho, ve yAtrI Apake smaraNamAtra se bhaya-mukta hokara gantavya taka pahu~ca jAte haiN| isI prakAra bhava-sAgara kI vipattiyoM meM burI taraha phaMse prANI Apake hI smaraNa se tira jAte haiN| antardhvani ApakI caraNa-raja, raja nahIM, amRta hai| he prabhu / DarAvane jalodara ke bhAra se jinakI kamara Ter3hI hai, jo zocanIya dazA ko prApta haiM aura jinake bacane kI AzA nahIM raha gayI hai, ve loga bhI usa amRtamaya caraNa-raja ko zarIra para lagAkara kAmadeva-sama rUpavAn aura svastha ho jAte haiN| tRSNA kA peTa bahuta bar3A hotA hai, para ApakI caraNaraja usakA upacAra kara detI hai| tRSNA-mukta hokara bhakta atizaya sundara siddha-dazA ko prApta ho jAtA 1. nakra-cakre 2. tava saMsmaraNAdjanti 1. bhagnA: 2. sadyo Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 ApakA satata nAmasmaraNa bandhana - mukti kA amogha mantra hai / ApAda- kaNThamuru-zRGkhala-veSTitAGgA, gADhaM bRhannigaDa-koTi-nighRSTa- jaGghAH / tvannAma - mantramanizaM manujAH smarantaH, sadyaH svayaM vigata-bandha-bhayA bhavanti // 46 // anvayArtha (A-pAda-kaNThaM) pairoM se kaNTha- paryanta (uru-zRGkhala-veSTitAGgA ) moTI zrRMkhalA / sAMkaloM se jinakA zarIra jakar3A huA hai aura (gAr3ha) dRr3hatApUrvaka (bRhannigaDakoTi-nighuSTa jaGghAH) kasI huI mahAber3iyoM ke kinAroM se ghisakara jinakI piNDaliyA~ chila gaI haiM, aise (manujAH) manuSya (anizaM) nirantara (tvannAma mantraM smarantaH) Apake nAmarUpI mantra kA smaraNa karate hue (sadyaH) zIghra hI (svayaM) apane Apa (vigata-bandha-bhayA) bandhana ke bhaya se rahita (bhavanti) ho jAte haiN| padyAnuvAda jakar3e haiM pUre ke pUre, bhArI sA~kala se jo loga, ber3I se chila gaI piNDaliyA~, bhISaNa kaSTa rahe jo bhoga / satata Apake nAma-mantra kA, sumirana karake ve tatkAla, svayaM chUTa jAte bandhana se nA ho pAtA bA~kA bAla // antardhvani jo pairoM se gale taka bhArI jaMjIroM se veSTita haiM aura jinakI piMDaliyA~ kasI huI vizAla ber3iyoM ke kinAroM se ragar3a khA kara atyadhika chila gaI haiM, ve bhI Apake nAma-maMtra kA satata smaraNa karate hue zIghra hI bandhana mukta ho jAte haiN| isI prakAra bhakta kI asaMkhyAt karmarUpI ber3iyA~ Apake nAmarUpI mantra kI ArAdhanA dvArA nirjIrNa ho jAtI haiN| 47 isa stotra kA paThana, bhaya ko bhI bhayabhIta karane vAlA hai ! matta - dvipendra - mRga-rAja-davAnalAhisaMgrAma-vAridhi - mahodara-bandhanottham / tasyAzu' nAzamupayAti bhayaM bhiyeva, yastAvakaM stavamimaM matimAnadhIte // 47 // anvayArtha ( yaH matimAna) jo vivekI manuSya (tAvakaM imaM stavaM ) Apake isa strota ko (adhIte) par3hatA hai, (tasya) usakA (matta-dvipendra mRga-rAja- davAnalAhi saMgrAmavAridhi-mahodara- bandhanotthaM bhayaM) pAgala hAthI, siMha, davAnala, sarpa, yuddha, samudra, jalodara-vyAdhi aura bandhana se utpanna huA bhaya (Azu) zIghra hI (bhiyA iva) bhaya se hI mAnoM (nAzaM upayAti) vinAza ko prApta ho jAtA hai| padyAnuvAda pAgala hAthI, siMha, davAnala, nAga, yuddha, sAgara vikarAla, roga jalodara yA bandhana se prakaTa huA bhaya bhI tatkAla / svayaM bhAga jAtA bhaya se usa bhakta-puruSa kA jo matimAn, karatA hai isa stotra - pATha se, he prabhuvara ! tava zuci-guNa-gAna // antardhvani jo buddhimAna manuSya Apake isa stotra kA pATha karatA hai, usakA bhaya tatkAla bhayabhIta hokara svayaM samApta ho jAtA hai, cAhe vaha bhaya pAgala hAthI, siMha, vanAgri, sarpa, yuddha, samudra, jalodara - vyAdhi yA bandhana ke kAraNa bhI kyoM na utpanna huA ho| 1. tasya praNAzamupayAti 2. saste'nizaM www-wwht-be-s Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 mukti-lakSmI usa mAnatuMga bhakta kA varaNa karatI hai, jo AcArya mAnatuGga-svAmi viracitaM stotra-srajaM tava jinendra ! guNairnibaddhAM, bhaktyA mayA vividha-varNa-vicitra-puSpAm / dhatte jano ya iha kaNTha-gatAmajasraM, taM mAna-tuGgamavazA samupaiti lakSmIH / / 48 // namiUNa stotraM aparanAmA bhayahara saMthavo anvayArtha (jinendra) he jinendr| (iha) isa vizva meM, (ya:jana:) jo manuSya (mayA) mere dvArA (tava guNaiH) Apake guNoM se (bhaktyA) bhakti-pUrvaka (nibaddhAM) gUMthI gaI aura (vividha-varNa-vicitra-puSpAm) vividha akSararUpI raMga-biraMga puSpoM vAlI (stotra-sraja) stotrarUpI mAlA ko (ajasraM) hamezA (kaNTha-gatAM dhatte) kaNTha meM pahane rahatA hai, (taM mAna-turka) usa sammAna se U~ce uThe hue manuSya ko (avazA lakSmIH) svAdhIna lakSmI (samupaiti) prApta hotI hai| padyAnuvAda sUtra banA guNa-vRnda ApakA, akSara raMga-biraMge phUla, stuti-mAlA taiyAra huI yaha bhakti ApakI jisakA muul| | mAnatuMga jo manuja ise nita kaMTha dhare usako he deva! vare niyama se jaga meM atulita muktirUpa lakSmI svymev| antardhvani he jinendra | maiMne bhaktipUrvaka Apake guNarUpI dhAge meM aneka akSararUpI raMga-biraMge puSpa pirokara yaha stotrarUpI mAlA gUMthI hai| jaise puSpamAlA se sammAnita puruSa zobhArUpI lakSmI dvArA varA jAtA hai, arthAt zobhita hotA hai, vaise hI isa stotrarUpI mAlA ko kaNThahAra banAne vAlA mAnatuMga (gaurava se unnata bhakta) arthAt jahA~ kahIM bhI apanA mAthA na Tekane vAlA ApakA pratiSThita sevaka, muktirUpI lakSmI dvArA varA jAtA hai, arthAt saMsAra se mukta hotA hai| bhakti muktidAtrI hai, isaliye bhakta laukika/pAralaukika pratiSThA ke sAtha antata: pUrNa AtmavikAsa ko prApta hokara siddha hotA hai| anvayArtha evaM padyAnuvAda pUjya AcArya zrI vidyAsAgarajI munirAja ke parama ziSya kSu. zrI dhyAnasAgarajI mahArAja 1. rucira-varNa-vicitra-puSpAm Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA mahAmaMtra Namo arihaMtANaM Namo siddhANaM Namo AiriyANaM Namo uvajjhAyANaM Namo loe savva sAhUNaM jaina-vAGmaya meM stotra-sAhitya aGgabAhyazruta kA viSaya mAnA jAtA hai| samantabhadra svAmI svayaMbhUstotra meM kahate haiM : guNastokaM sadullaGadhya tadbahutva-kathA stutiH| arthAt vidyamAna alpa-guNoM kA ullaMghana kara unheM bar3hA-car3hAkara kahanA, stuti hai| AcArya jinasena svAmI AdipurANa meM kahate haiM:"stuti: puNyaguNotkIrtiH" arthAt stutya ke pavitra guNoM kA utkIrtana karanA, stuti hai| digambaraAmnAya meM vizruta stutiyAM prAya: saMskRta bhASA meM nibaddha haiN| kucha stutiyA~ prAkRtabhASA meM bhI haiN| digambara-zvetAmbara donoM vargoM meM katipaya stotra samAnarUpa se mAnya haiN| deza-bhASIya stutiyA~ uttarakAlIna racanAoM meM antarbhUta haiN| kucha vikhyAta stotroM ke nAma isa prakAra haiM:- (1) stuti-vidyA (2) devAgama-stotra (3) svayaMbhU-stotra (4) zAntyaSTaka (5) akalaGka stotra (6) bhaktAmara stotra (7) kalyANamandira-stotra (8) ekIbhAva-stotra (9) jina-sahasranAmastotra (10) siddhipriya-stotra (14)bhUpAla- caturviMzatikA (15) RSimaNDala-stotra (16) mahAvIrASTaka-stotra (17) suprabhAta stotra (18) laghu tattva-sphoTa (19) viSApahAra stotra ityaadi| bhaktAmarakAra kI eka anya aprasiddha racanA prastuta namiUNa stotra aparanAma bhayahara-saMthavo hai, jo bhagavAn pArzvanAtha svAmI kI prAkRta stuti hai| prabhAvaka carita ke kartA prabhAcandra evaM guNAkara sUri isa stotra ko bhaktAmarakAra kA hI batAte haiN| isakI prAcInatama prati 13 vIM zatI kI hai, jo khaMbhAta ke zAntinAtha jaina bhaNDAra meM hai| 14 vIM zatI se 17 vIM zatI paryanta isa para lagabhaga 8-10 vRttiyA~ aura avacUriyA~ racI gyiiN| yaha kArya zvetAmbara-AmnAya dvArA niSpanna huaa| kucha vidvAnoM kA mata hai ki yaha racanA AcArya mAnatuGga svAmI ne apanI pUrvAvasthA meM kii| isakI prAcInatama prati meM 21 gAthAe~ haiN| prastuta anuvAda meM 23 gAthAe~ aura / dohA, isa prakAra kula 24 padya samanvita haiN| bhaktAmara evaM bhayahAra meM jo Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmya hai, vaha avalokanIya hai, yathA: (1)7 vIM zatI ke kavirAja mayUra kI bhASA-zailI zailI-vijJAna ke vidvAnoM ke anusAra donoM hI stotroM meM dRSTiMgata hotI hai, jo unheM samakAlIna pramANita karatI (2) maGgalAcaraNa evaM pratijJA kI prakriyA ubhayatra (donoM meM) tulya hai| (3) samApana-kAvyoM meM mAnatuGga zabda zleSarUpa meM prayukta huA hai| (4) ATha meM se sAta saMkaTa donoM meM samAna haiN| (5) donoM stotroM meM dIrgha-samAsa-yukta pada haiN| (6) citraNa bhinna hone para bhI citraNa-zailI donoM stotroM meM eka-jaisI hai| (7) chanda evaM bhASA pRthak hote hue bhI ubhayatra sAhityika layabaddhatA | samAna hai| ina samAnatAoM ke hone para bhI ekAdha vidvAn donoM stotroM ke kartA eka the, isa para sahamata nhiiN| astu| bhayahara-saMthavo kI antardhvani kucha isa prakAra hai: maGgalAcaraNa evaM pratijJAH- praNAma karane vAle deva-samUha ke mukuToM kI maNi-kiraNoM se vyApta muni-caraNoM ko namaskAra karake maiM (stutikartA) mahAn bhayoM ko haranevAlI stuti kruuNgaa| kuSTha-vyAdhi-bhaya-nivAraNaH- agni-tulya kuSTha-mahAroga kI cinagAriyoM se jinakA sArA zarIra dagdha ho gayA hai, jinake hAtha, paira, nakha aura mukha sar3e hue haiM, jinakI nAsikA andara dhaMsa gayI hai aura jinakI kAnti samApta ho cukI hai, ve virUpa rogI bhI ApakI caraNArAdhanA ke jala kA aMjalimAtra siMcana pAkara kAntimAn, nIroga evaM suMdara bana jAte hai, jaise dAvAnala se Ahata huye parvatIya-vRkSa varSA-Rtu meM punaH hare-bhare hokara zobhita hone lagate haiN| samudra-bhaya-nivAraNa:- jo manuSya pArzva-jinendra ke caraNoM ko sadaiva namaskAra karate haiM, ve U~cI taraMgoM kI bhayaMkara-dhvani vAle tathA pracaNDa pavana dvArA kSubhita samudra meM akhaNDita jalayAna-sahita apane iSTa-taTa taka surakSita pahu~ca jAte haiM, bhale hI jalayAna ke saMcAlaka ne use har3abar3I aura ghabarAhaTa ke kAraNa bhAgya bharose chor3a diyA ho| dAvAgni-bhaya-nivAraNa:- jaba tIvra vAyu se vana kI agni atyadhika bhar3aka uThatI hai aura usakI jvAlAe~ sabhI vRkSoM para vyApta ho jAtI haiM, taba vahA~ se surakSita nikala pAnA duSkara ho jAtA hai aura vanya-prANiyoM kI sthiti dayanIya ho jAtI hai| aise meM bholI hiraNiyoM kI cItkAra-dhvani atyanta bhayAvaha jAna par3atI hai, lekina tribhuvanavartI vistRta kSetra ko zItalatA pradAyaka jinendra-caraNoM kA smaraNa karane vAle bhaktoM ko vaha dAvAnala bhayabhIta karane meM samartha kahA~ ? sarpa-bhaya-nivAraNa:- he bhagavan ! Apake nAmAkSara spaSTataH siddha kie hue mantra-tulya haiN| usake prabhAva se jo vizAlakAya haiM evaM sarpa-viSa-saMbandhI sAta bhayaMkara vegoM ko jinhoMne dUra pheMka diyA hai aise manuSya usa nAgarAja ko bhI eka kSudra-kITa jaisA samajhate haiM, jisakI AkRti bhISaNa hai, phana phailA huA hai, netra lAla cinagArI ke samAna camakIle haiM, zarIra navIna megha-sama kAlA hai, jIbha lapalapA rahI hai aura krodha bhar3akA huA hai| duSTa /cora-bhaya-nivAraNa:- he nAtha ! Apako praNAma karane mAtra se bhaktajana una bhayaMkara vanoM se surakSita nikala Ate haiM, jahA~ bhIloM kA evaM asabhya aura krUra vanya jana-jAti "puliMda' kA nivAsa hai, jahA~ luTeroM kA DerA hai, jahA~ hRdaya ko kampita karane vAlI tendue kI dhvani kAnoM taka A rahI hai evaM luTe hue udAsa aura bhayabhIta yAtriyoM ke samUha mu~ha laTakAe hue pUrvameva vidyamAna haiN| siMha-bhaya-nivAraNa:- he prabho ! Apake caraNa-nakha, maNi-mANikyoM jaise sundara haiM aura cU~ki Apake vacana moha-zatru ke nivAraNArtha Ayudha-tulya haiM, ata: bar3e-bar3e rAjA-mahArAjA Apake caraNoM ko sASTAMga praNAma karate haiN| jinheM vaha vacanarUpI Ayudha prApta hai, ve usa siMha ko bhI nagaNya mAnate haiM, jo prajvalita agni-sama netroM vAlA hai, jisane vajra ke AghAta-tulya nakha-prahAra dvArA gajarAja ke vizAla kumbhasthala ko phAr3a DAlA hai, jisakA zarIra vikarAla hai aura jo apanA mu~ha phAr3e huye hai| hasti-bhaya-nivAraNa:- he muniyoM ke svAmin ! jo bhavya jIva Apake caraNoM meM samyak lIna haiM, ekAgra haiM, ve usa bhISaNa gajarAja ko vizeSa nahIM | Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___54 55 samajhate, jisake candramA-sama zveta bar3e-bar3e dA~ta mUsaloM ke samAna haiM, jo sUMDa phaTakAra-phaTakAra kara atyadhika utsAhita ho rahA hai, jisakI A~kheM madhu ke samAna bharI haiM, la~Da lambI hai aura varNa sajala-megha-sama kAlA hai| yuddha-bhaya-nivAraNa:- he pApoM ko zAMta karanevAle pArzva-jina | Apake prabhAva se bhakta-yoddhA usa bhayaMkara yuddha meM bhI zatru-rAjAoM kA mAna-mardana karake ujjvala yaza prApta kara lete haiM, jahA~ painI talavAroM se prerita kabandha (mastaka rahita dhar3a) kampAyamAna haiM aura bar3e-bar3e hAthI bhAloM ke prahAroM se vidIrNa ho kara pracuratA se sItkAra-dhvani kara rahe haiN| upasaMhArAtmaka eka kAvya meM, pArzva-jinendra ke nAma kA saMkIrtana ukta sabhI bhayoM kA nivAraka hai, aisA ullekha hai| _AgAmI tIna kAvyoM meM, jisa prakAra svayaMbhU-stotra meM samantabhadra svAmI ne aura zAntyaSTaka meM pUjyapAda svAmI ne tIrthaMkaroM se prArthanA kI, usI prakAra stotrakAra ne pArzva-tIrthakara se prArthanA kI hai| vRSabha-jinendra kI stuti karate huye svayaMbhUstotra meM kahA hai:punAtu ceto mama nAbhinandano, jino jitkssullkvaadishaasnH| arthAt jinhoMne kSudravAdiyoM ke zAsana para vijaya prApta kara lI hai, aise nAbhiputra vRSabha-jina mere mana ko pavitra kreN| isI prakAra zAntyaSTaka meM AcArya kahate haiM, kAruNyAnmama bhAktikasya ca vibho ! dRSTiM prasannAM kuru ma arthAt he vibho / karuNApUrvaka mujha bhakta kI dRSTi prasanna kiijiye| bhayahara-stotra meM stotrakAra kahate haiM- aSTa saMkaToM kI bhA~ti rAjabhaya, yakSarAkSasoM kI bAdhA, duHsvapna, apazakuna evaM graha-nakSatra saMbandhI pIr3A hone para, yAtrA ke samaya mArga meM, athavA upasarga ke Ane para, rAtriyoM meM aura prAtaH sAyaMkAla stotra-pATha athavA stotra-zravaNa karanevAle mAnava kA azubha karma jagat-pUjya AcaraNa ke dhArI pArzva-prabhu zAMta kareM, bhale hI vaha svayaM kavi-mAnatuGga bhI kyoM na ho / ise sudhI pAThaka kartRtvavAda kA samarthana na mAnakara eka bhaktiparaka kathana ke rUpa meM hI svIkAra kreN| 19veM kAvya se isa stotra kA nAma bhayahara honA saMbhAvita hai| yaha stotra kalyANaparamparA kI nidhi evaM bhavyoM ke liye AnandakArI hai| Age kahA hai ki jo kamaTha se upasarga paryanta (7 dinoM taka) vicalita nahIM hue, aise deva, manuSya aura kinnaroM dvArA saMstuta pArzva-jina jayavanta hoN| pazcAt isa stotra meM nihita eka aSTAdaza varNoM se banane vAle mantra kI sUcanA dekara kahA hai ki jo isa gupta mantra ko DhUMDha letA hai, vaha pArzva-prabhu kA padastha-dhyAna karatA hai arthAta mantra jApa dvArA dharmyadhyAna karatA hai| yaha jApya guru se vidhivat grahaNa kiyA jAtA hai| OM hrIM aha~ namiUNa pAsaM visahara visaha jiNa phuliMga hrIM zrIM namaH antima dohe meM, prasanna-hRdaya se pArzva-smaraNa karane vAlA 108 vyAdhiyoM ke bhaya se chUTa jAtA hai, aisA kathana hai arthAt 108 vyAdhiyA~ usake pAsa nahIM phttktiiN| -yaha ullekhanIya hai ki isa prAkRta-bhASA-nibaddha stuti meM stotrakAra ne bhagavAn | pArzvanAtha svAmI kA zubhanAma 21 veM kAvya-paryanta cAra bAra liyA aura 22 veM padya tathA antima dohe meM bhI bhagavAna kA nAma spaSTata: ullikhita kiyA, jabaki bhaktAmara meM kahIM bhI sAkSAt nAmollekha nahIM kiyaa| hA~ prathamaM jinendram evaM AdyaM zabdoM dvArA AdinAtha bhagavAn kI ora saMketa avazya kiyA hai| bhagavAn ke nAmoM ko ubhayatra maMtra-tulya svIkAra kiyA hai (de. bhaktAmara kAvya 46 aura bhayahara gAthA 9) jisase yaha parilakSita hotA hai ki na to maMtra-zakti mithyA hai, na hI mantrArAdhanA mithyaatv| jaise auSadha kI roga-nivAraka-zakti sarvamAnya hai, vaise hI maMtroM kI zaktiyA~ bhI nokarmarUpa se mAnya haiM tathA aisA svIkAra karane para vastuvyavasthA meM kahIM viparyAsa nahIM aataa| hA~ mantroM ke camatkAroM dvArA loka pratiSThA meM pha~sanA, hitakara nhiiN| yadi mantra Agamokta evaM parameSThI ke vAcaka hoM, to dharmAdhyAnArtha unheM guru-mukha se vidhivat grahaNa karanA koI pApa nahIM hai| mUlAcAra meM Ayariya pasAeNa ya vijA maMtA ya sijhaMti // 577 // aisA ullekha hai, arthAt AcArya kI kRpA se vidyAe~ aura mantra siddha ho jAte haiM tathA dravya saMgraha meM aNNaM ca gurUvaeseNa arthAt koI anya parameSThI kA vAcaka maMtra bhI guru ke upadeza se japA jA sakatA hai, aisA ullekha hai| AcArya dharasena svAmI ne ziSyoM kI parIkSA mantroM se hI kI thI (de. SaTkhaNDAgama-avataraNa kathA) / AcArya kundakunda Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 namiUNa-stotram - (mUla) saDiya-kara-caraNa- naha-muha-nibuDDa-nAsA vivanna-lAyannA / kuTTha- mahArogAnala-phuliMga-niddaDDU- savvaMgA // 12 // te tuha calaNArAhaNa-salilaMjali-seya-vaDDiyacchAyA / vaNa-daNa-daDDhA giri-pAyava vva pattA puNo lacchiM // 3 // (saDiya-kara-caraNa naha-muha- nibuDu nAsA) jinake hAtha, paira, nakha aura mukha sar3a gaye tathA nAsikA dha~sa gaI, (vivanna lAyannA) jinakA lAvaNya naSTa ho cukA evaM (kuTTha mahArogAnala-phuliMga - niddaDDha savvaMgA ) kuSTha mahArogarUpI agni kI cinagAriyoM se jinakA sarvAMga dagdha ho gayA, (te) ve rugNa mAnava (tuha) Apake (calaNArAhaNa| salilaMjali seya- vaDDhiyacchAyA) caraNoM kI ArAdhanA-saMbandhI jala ke aMjalimAtra siMcana se vRddhiMgata kAMti vAle ho (vaNa-dava-daDDhA) vana kI agni se dagdha (giripAyava vva) parvatIya vRkSoM kI bhA~ti (puNo ) punaH (lacchiM pattA) zobhA ko prApta ho gaye ! (padyAnuvAda) dha~sI nAsikA aura sar3a gaye, hAtha-paira, nakha-mukha sAre, kuSTha-agni kI cinagArI se, bigar3e jinake tana pyAre / tuma caraNAmRta ke siMcana se, ve nara sundara bana jAte, dugdha-vRkSa jyoM hare-bhare ho, varSA meM zobhA paate| 59 namiUNa-stotram (mUla) duvvAya-khubhiya jala-nihi ubbhaDa - kallola-bhIsaNArAve / saMbhaMta-bhaya-visaMThula-nijjAmaya-mukka-vAvAre // 14 // avidalia - jANa-vattA khaNeNa pAvaMti icchiaM kUlaM / pAsa- jiNa-calaNa-jualaM niccaM cia je namaMti narA // 5 // (je narA) jo manuSya (niccaM cia ) nitya hI ( pAsa jiNa calaNa-jualaM) pArzvajina ke caraNa-yugala ko (namaMti) namaskAra karate haiM, ve (duvvAya-khubhiya) duSTa- pavana dvArA kSubhita, ( ubbhaDa kallola-bhIsaNArAve) utkRSTa taraGgoM ke kAraNa bhISaNa dhvaniyukta tathA ( saMbhaMta-bhaya-visaMThula- nijAmaya mukta vAvAre) har3abar3Aye evaM bhaya se vikSubdha nAvika ne jahA~ para apanA kArya chor3a diyA hai, aise (jalanihi ) samudra meM, (avidalijANavattA) nahIM phaTe haiM jala-yAna jinake aise hokara (khaNeNa) kSaNa bhara meM ( icchiaM kUlaM) iSTa-taTa ko (pAvaMti) prApta ho jAte haiN| padyAnuvAda ) tUfAnI khalabalI jahA~ para, laharoM kI dhvani bhayakArI, Dara kara bhAgya- bharose chor3I nAvika ne naukA bhArI / aise sAgara meM pArasa - prabhu-caraNa-smaraNa jo karate haiM, vAMchita taTa para zIghra pahu~cakara, ve nija-saMkaTa harate haiN| Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 namiUNa-stotram namiUNa-stotram -(mUla) khr-pvnnuddhy-vnn-dv-jaalaavli-miliy-syl-dum-ghnne| DajhaMta-mukha-maya-vahu-bhIsaNa-rava-bhIsaNammi vaNe 16 // jaga-guruNo kama-jualaM nivvaavia-syl-tihuannaabho| je saMbharati maNuA na kuNai jalaNo bhayaM tesiN||7|| -(muul)vilsNt-bhog-bhiisnn-phuriaarunn-nynn-trl-jiihaalN| ugga-bhuaMgaM nava-jalaya-satthahaM bhIsaNAyAraM 18 // mannaMti kIDa-sarisaM dUra-paricchuDDha-visama-visa vegaa| | tuha nAmakkhara-phuDa-siddha-maMta-guruA narA loe||9|| (khara-pavaNuddhaya-vaNa-dava-jAlAvali-miliya-sayala-duma-gahaNe) tIkSNa-pavana dvArA vRddhi ko prApta hue dAvAnala kI jvAlA-paMktiyoM ke saMparka meM samasta vRkSoM ke A jAne se jo durgama hai tathA (DajhaMta-muddha-maya-vahu-bhIsaNa-rava-bhIsaNammi) jalatI huI bholii| hiraNiyoM kI bhISaNa dhvaniyoM ke kAraNa jo bhayaMkara hai, aise (vaNe)vana meN,(nivvaavia-| sayala-tihuaNAbhoaM) zItala kara diyA hai sakala tribhuvanarUpI maidAna ko jisane, aise (jaga-guruNo kama-juala) jagata-guru ke caraNa-yugala kA (je maNuA) jo manuSya (saMbharati ) smaraNa karate haiM, (tesiM) unake liye (jalaNo) agni (bhayaM) bhaya (Na kuNai) nahIM krtii| (loe) loka meM (tuha) Apake (nAmakkhara-phuDa-siddha-maMta gurUA) nAmAkSararUpI pragaTa siddha-mantra se jo bar3e haiM tathA (dUraparicchuDDa-visama visa-vegA) sarpa ke viSama-viSa|saMbandhI-vegoM ko jinane dUra pheMka diyA hai, aise (narA) puruSa (vilasaMta-bhoga-bhIsaNaphuriAruNa-nayaNa-tarala-jIhAlaM) phana phailAye hue bhISaNa camakIle lAla netroM vAle evaM caMcala-jilA-yukta(nava-jalaya-satthaha) navIna megha ke samAna kAle aura(bhIsaNAyAraM) bhayaMkara AkRti vAle (ugga-bhuaMgaM) ugra bhujaMga ko (kIDa-sarisa ) kSudra-kIr3A jaisA (mannaMti) mAnate haiN| - (padyAnuvAda) - pavana-vega se saba vRkSoM para, bhISaNa jvAlAe~ AyIM, lapaToM kI capeTa meM cIkhe, dIna hiraNiyA~ ghbraayiiN| to bhI bhakta nahIM ghabarAtA, uSNa-dhadhakate usa vana se, tribhuvana ko zItaladAyI, jaga-guru ke pada-sumirana se| (padyAnuvAda) cinagArI-sama lAla-nayanayuta, phaile hue phanA vAlA, jIbha lapalapAtA prakupita ho, bhISaNa bAdala sA kaalaa| nAgarAja vaha kSudra-kITa sA, lagatA hai jaga meM unako, nAma ApakA siddha-maMtra-sama, viSa-nAzaka milatA jinko| Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 namiUNa-stotram namiUNa-stotram -(mUla)aDavIsu bhill-tkkr-puliNd-sdduul-sdd-bhiimaasu| bhaya-vihura-vunna-kAyara-ullUriya-pahiya-satthAsu // 10 // avilutta-vihava-sArA tuha nAha ! pnnaammtt-vaavaaraa| vavagaya-vigghA sigghaM pattA hiya-icchiyaM tthaannN||11|| -(mUla)pajjaliANala-nayaNaM dUra-viyAria-muhaM mhaakaayN| nh-kulis-ghaay-vialia-giNd-kuNbhtthlaabhoaN12|| pnny-ssNbhm-ptthiv-nh-mnni-maannik-pddia-pddimss| tuha vayaNa-paharaNa-dharA sIhaM kuddhapi na gaNaMti // 13 // (bhiAla-takara-puliMda-sahUla-saha-bhImAsu) bhIla, taskara evaM asabhya va krUra 'pulinda' nAmaka vanya-jAti ke manuSyoM ke kAraNa aura teMdue kI dhvaniyoM se jo bhayaMkara haiM tathA (bhaya-vihura-vunna-kAyara-ulTariya-pahiya-satthAsa) bhaya se vihvala, mu~ha laTakAe, kAtara aura luTe hue pathikoM kA samUha jahA~ vidyamAna hai aisI (aDavIsu) aTaviyoM arthAt vanoM |meM, (nAha) he nAtha! (taha) Apake liye (paNAmamatta-vAvArA) kevala praNAma karane |vAle manuSya (avilutta-vihava-sArA) nahIM laTA hai vaibhavarUpI sAra jinakA aura (vavagayavigdhA) bIta cuke haiM vighna jinake, aise ho (sigdhaM) zIghra hI (hiya-icchiyaM) hRdaya ko priya lagane vAle (ThANaM) sthAna ko (pattA) prApta ho gye| (paNaya-sasaMbhama-patthiva-naha-maNi-mANika-paDia-paDimassa )jinake nakharUpI maNimANikyoM para vinata evaM saMbhrama arthAt Adara yukta bhaya pUrvaka rAjAoM ke zarIra sASTAGga patita haiM, aise (taha) Apake (vayaNa-paharaNa-dharA) vacanarUpI Ayudha ke dhAraka manuSya (pajjaliANala-navarNa) prajvalita agni-tulya netroM vAle, (mahAkAya) vizAla-kAya, (naha-kulisa-ghAya-vialia-gaIda-kuMbhatthalAbho) nakharUpI vA ke prahAra dvArA gajarAja ke kumbhasthalarUpI maidAna kA vibhAjana karane vAle evaM (kaddhapi) krodha ko bhI prApta hue (sIhaM) siMha ko (na) nahIM (gaNaMti ) ginate ! - (padyAnuvAda)bhIla puliMda teMdue taskara, jahA~ basa rahe bhayakArI, jahA~ luTe bhayabhIta pathika-jana, haiM udAsa kAtara bhaarii| unhIM vanoM meM tumheM namana kara, bhakta surakSita ho jAte, apane vaibhava sahita abAdhita, ve apane ghara ko aate| - (padyAnuvAda) naina dhadhakate aMgAroM se, mukha-vikarAla, zarIra bar3A, vajraghAta-sama nakha-prahAra se, gaja-mastaka jo phAr3a khdd'aa| kupita-siMha vaha nagaNya lagatA, unheM jinheM zrI jinavANI, milI prabho ! jina-nakha-maNiyoM meM, nata-mastaka rAjA jnyaanii| Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___66 namiUNa-stotram (mUla) rog-jl-jlnn-vishr-coraari-miNd-gy-rnn-bhyaaiN| pAsa-jiNa-nAma-saMkittaNeNa pasamaMti savvAI 8 // (savvAI roga-jala-jalaNa-visahara-corAri-maiMda-gaya-raNa-bhayAI) roga, jala, agni, sarpa, cora-zatru, siMha, hAthI aura raNa-saMbandhI sabhI bhaya (pAsa-jiNa-nAma-saMkittaNeNa) pArzva-jina ke nAma-saMkIrtana dvArA (pasamaMti) zAnta ho jAte haiN| namiUNa-stotram -(mUla)evaM mahAbhaya-haraM pAsa-jiNiMdassa sNthvmuaarN| bhavia-jaNANaMdayaraM kllaann-prNpr-nihaannN| 19 // raay-bhy-jkkh-rkkhs-kusuminn-dussunn-rikkh-piiddaasu| saMjhAsu dosu paMthe uvasagge taha ya rayaNIsu // 20 / / jo paDhai jo a nisuNai tANaM kaiNo ya maanntuNgss| pAso pAvaM pasameu syl-bhuvnncciyaaclnno||21|| (evaM) isI prakAra (rAya-bhaya-jakkha-rakkhasa-kusumiNa-dussauNa-rikkha-pIDAsa) | rAja-bhaya, yakSa-rAkSasa, duHsvapra, apazakuna tathA nakSatra-saMbandhI pIr3AoM ke hone para, (paMthe) yAtrAdi ke samaya mArga meM (taha) tathA ( uvasagge) upasarga Ane para (jo) jo (pAsa-jiNiMdassa) pArtha-jinendra ke (mahAbhaya-haraM) mahA bhayahArI, (bhaviajaNANadayara) bhavya-janoM ke liye AnandakArI aura (kalaNa-paraMpara-nihANaM) kalyANaparamparA ke bhaMDAra-svarUpa (uAra-saMthavaM) uttama stavana ko (dosu-saMjhAsu) donoM sandhyAoM meM (ya) aura (rayaNIsu) rAtriyoM meM (paDhai) par3hatA hai (a) aura (jo nisuNDa) jo sunatA hai, (tANaM) usakA (ya) aura (kar3aNo mANatuMgassa) kavimAnatuGga kA (pAvaM) pApa, (sayala-bhuvaNacciyAcalaNo) sAre jagat meM pUjita AcaraNa | vAle (pAso) bhagavAn pArzvanAtha tIrthaMkara (pasameTha) zAMta kreN| - (padyAnuvAda)isI taraha yadi aSTa-kaSTa-sama, zAsaka bhI saMkaTamaya ho, yakSa aura rAkSasa kA bhaya ho, graha-nakSatroM kA bhaya ho| bure svapna, apazakuna hue hoM, yA upasarga bhayaMkara ho, yAtrA ke bhI samaya mArga meM, aisA koI bhI Dara ho| taba saMdhyA yA uSA-nizA ko, par3he-sune jo bhayahArI, pArzva-jinezvara kI uttama stuti, bhavyoM ko ati sukhkaarii| kalyANoM kI paramparA nidhi, unakA sArA pApa hareM, jaga-pUjita saMyamadhArI prabhu, mAnatuMga para kRpA kreN| - (padyAnuvAda)sarva-vyAdhiyA~,jala-yAtrA-bhaya, agni-sarpa saMkaTa bhArI, coroM kA bhaya, vairI kA bhaya, siMha-hasti-bhaya, rnn-maarii| pArzva-nAma ke saMkIrtana se, saMkaTa sabhI zAMta hote, nahIM bhakta sira pakar3a-pakar3a kara, vipadA Ane para rote| Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 namiUNa-stotram namiUNa-stotram -(mUla)uvasaggaMte kamaThAsurammi jhANAu jo na sNclio| sura-nara-kinnara-juvaIhiM saMthuo jayau pAsa-jiNo // 22 // -(mUla) eassa majjhayAre aTThArasa-akkharehi jo mNto| jo jANai so jhAyai parama-payatthaM phuDaM paasN||23|| (kamaThAsuramma uvasagate) kamaThAsura ke upasarga-paryanta (jo) jo (jhANAu) dhyAna se (saMcalio) vicalita (na) nahIM hue, aise (sura-nara-kinnara-juvaIhiM) deva, manuSya aura kinnariyoM dvArA (saMdhuo) vandita (pAsa-jiNo) pArzva-jina (jayau) jayavanta hoN| (eassa) isa stotra ke (majjhayAre) madhya (jo maMto) jo maMtra (aTThArasa akkharehi) aThAraha akSaroM se niSpana hotA hai, use (jo jANaDa) jo jAnatA hai. (so) vaha manuSya (parama-payatthaM pAsaM) parama-padAsIna pArzva-prabhu kA (phuDa) vizadarUpa se (jhAyai) padastha-dhyAna karatA hai| (padyAnuvAda 22) - kamaThAsura ne sAta dinoM taka, jaba upasarga kiyA bhArI, nahIM Dige taba dhyAna-yoga se, kaThina-tapasyA ke dhaarii| sura-nara-kinnAriyoM se vandita, pArzva-jinezvara jaganAmI, ho nita jaya-jayakAra ApakI, he upasargajayI-svAmI ! - (padyAnuvAda) isI stotra meM aSTAdaza zubha, varNoM se banane vAlA, eka maMtra hai, jo pahacAne, vaha japatA usakI maalaa| hai padastha yaha dhyAna parama-pada-bhUSita pArtha jinezvara kA, bhakta samaya kA chor3a apavyaya, japa japatA paramezvara kaa| Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namiUNa-stotram artha sahayogI -(mUla) pAsaha-samaraNa jo kuNai saMtuDhe hiyenn| aTThattara-saya-vAhi-bhaya nAsai tassa dUreNa (khaNeNa] | 240 (jo) jo manuSya (saMtaDhe hiyaeNa) saMtuSTa-hRdaya se arthAt prasannatA-pUrvaka (pAsahasamaraNa) pArzva-smaraNa (kuNai) karatA hai, (tassa) usakA (advattara-saya-vAhibhaya) 108 vyAdhiyoM saMbaMdhI bhaya (dUreNa) druta gati se [khaNeNa] // kSaNamAtra meM (nAsai) naSTa ho jAtA hai| (1) sva. zrImatI zambhAbAI patnI zrI nirmala bar3akula, ghor3A nakkAsa, bhopAla (2) sva. zrImatI iMdrANI dharmapalI sva.zrI vAgamala pavaiyA, javAhara cauka, bhopAla (3) sva. zrImatI AzAlatA kI puNya smRti meM zAMtIlAla jaina, sudhIra evaM sukAMta sogAnI (4) kamala kumAra jaina (kArIvAle) (5) saMjIva jaina putra zrI sva. kailAzacandra jI jaina (6) satyendra jaina (arpita gAramenTasa), lalavAnI presa ror3a, bhopAla (7) zrImatI tArA devI paMta dharma patri sva. zrI siramala jI paMta ajIta kumAra, aravinda kumAra jaina (8) rAjIva kaThA , lakherApurA, bhopAla (9) sva. zrImatI saMtoSa jaina kI puNya smRti meM-dvArA ajaya jaina, Aditya jaina, Adeza jaina, jainako bhopAla (10) AzISa kumAra jaina pitAzrI bharata jaina (11) satISacandra jaina, ThekedAra, mainapurI (12) DaoN. AzA jaina (jabalapura) (13) jaya TreDarsa (nIma vAle) (14) saMjaya jaina, satyendra jaina, pUjA selsa, lalavAnI presa ror3a, bhopAla (15) mai. lAbhamala sAgaramala jaina (16) mahendrakumAra saMdIpakumAra jaina (piparAvAle), siremika plAjA, jaina nagara, bhopAla (17) sureza caMda jaina saMjaya jaina, subodha jaina (muMgAvalIvAle) (18) nemIcanda, pradIpa kumAra, prabhAta, pavana goyala, 50 lakherApurA, bhopAla (19) zrI yogeza jaina (narendra vandanA) (20) sva. rAjamala jI jaina ( narapatyA) kI puNya smRti meM zrI saMjaya, sumeza, sudhIra, saMdIpa narapatyA pharma - motIlAla miThThalAla jaina, lohA bAjAra, bhopAla (21) sva. DaoN. bhUSaNacanda jI jaina kI puNya smRti meM zrImatI guNamAlA jaina evaM sUraja jaina, jaina Trevalsa, chatarapura (padyAnuvAda) mudita-hRdaya se jo kare, pArzva-smaraNa, stuti-paatth| kSaNa meM usake vyAdhi-bhaya, miTe eka sau aatth| Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) OM namaH siddhebhyaH bhaktAmara stotra: hindI padya bhAvAnuvAda padyAnuvAdaka- pU.kSu. zrI dhyAnasAgara jI mahArAja (tarja- kamalakumAra kRta bhaktAmara bhakta amara nata-mukuTa sumaNiyoM kI') bhakta-suroM ke nata mukuToM kI, maNi-kiraNoM kA kiyA vikAsa, atizaya vistRta pApa-timira kA kiyA jinhoMne pUrNa vinAza / yugAraMbha meM bhava-sAgara meM DUba rahe jana ke AdhAra, zrI-jina ke una zrI-caraNoM meM vaMdana karake bhalI prakAra // 1 // sakala-zAstra kA marma samajha kara surapati hue nipuNa matimAn, guNa-nAyaka ke guNa-gAyaka ho, kiyA jinhoMne prabhu-guNa-gAna / tri-jaga-manohara thIM ve stutiyA~, thIM ve uttama bhakti-pradhAna, aba maiM bhI karane vAlA hU~, unhIM prathama-jina kA guNa-gAna / / 2 / / o sura-pUjita-caraNa-pITha-dhara prabhuvara ! maiM hU~ buddhi-vihIna, stuti karane cala par3A ApakI hU~ nirlajja na tanika prviinn| jala meM pratibimbita candA ko bAlaka sacamuca candA jAna, sahasA hAtha bar3hAtA Age, nA dUjA koI matimAn / / 3 / / he guNasAgara! zazi-sama sundara tava zuci guNa-gaNa kA guNa-gAna, koI kara na sake cAhe vaha sura-guru sA bhI ho matimAn / pralaya-pavana se jahA~ kupita ho ghar3iyAloM kA jhuMDa mahAn, usa sAgara ko kaise koI bhuja-bala se taire balavAn / / 4 / / to bhI svAmI ! vaha maiM haiM jo tava stuti karane ko taiyAra, mujha meM koI zakti nahIM para bhakti-bhAva kA hai sNcaar| nija-bala ko jA~ce bina hiraNI nija zizu kI rakSA ke kAja, prabala sneha-vaza DaTa jAtI hai Age cAhe ho mRgarAja 11511 71 manda-buddhi hU~, vidvAnoM kA hAsya-pAtra bhI hU~ maiM nAtha ! to bhI kevala bhakti ApakI mukhara kara rahI mujhe balAt / gAnA Rtu vasaMta meM kokila kUke madhura-madhura hotI AvAja, Amra vRkSa para bauroM ke priya gucchoM meM hai usakA rAja / / 6 / / nizA-kAla kA ali-sama kAlA jaga meM phailA timira mahAn, prAtaH jyoM ravi kiraNoM dvArA zIghratayA karatA prasthAna / janma-zRMkhalA se jIvoM ne bA~dhA hai jo bhISaNa pApa, kSaNa bhara meM tava uttama stuti se kaTa jAtA vaha apane Apa // 7 // isIliye maiM manda-buddhi bhI karUM nAtha ! tava stuti prAraMbha, tava prabhAva se citta haregI satpuruSoM kA yaha avilaMba / hai isameM saMdeha na koI patra kamalinI para jisa bhA~ti, saMgati pAkara A jAtI hai jala-kaNa meM motI sI kAnti / / 8 / / dUra rahe stuti prabho ! ApakI doSa-rahita guNa kI bhaNDAra, tInoM jaga ke pApoM kA tava carcA se ho baMTADhAra / dUra rahA dinakara, para usakI ati balazAlI prabhA vizAla, vikasita kara detI kamaloM ko sarovaroM meM prAtaHkAla // 9 // tInoM bhuvanoM ke he bhUSaNa ! aura sabhI jIvoM ke nAtha !! hai na adhika acaraja isameM jo satya-guNoM kA lekara saath| tava stuti gAtA jinapada pAtA isI dharA para apane Apa, jo na kara sake zaraNAgata ko nija-samAna usase kyA laabh?||10|| apalaka darzana-yogya Apake, darzana pA darzaka ke naina, ho jAte santuSTa pUrNata:, anya kahIM pAte nA caina / candra-kiraNa sA dhavala manohara, kSIra-sindhu kA kara jala-pAna khAre sAgara ke pAnI kA svAda kauna cAhe matimAn ?011|| he tri-bhuvana ke atula ziromaNi! atula-zAnti kI kAnti-pradhAna, jina aNuoM ne racA Apako, sAre jaga meM shobhaavaan| 725 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ve aNu bhI basa utane hI the, tanika adhika nA thA parimANa, kyoMki dharA para, rUpa dUsarA, hai na kahIM bhI Apa samAna // 12 // sura-nara-nAga-kumAroM kI bhI A~khoM ko tava mukha se prIta, ma jisane jaga kI sArI sundara-sundara upamAe~ lI haiM jIta / aura kahA~ candA becArA jo nita dhAraNa kare kalaMka ? dina meM DhAka-panna sA niSprabha, hokara lagatA pUrA raMka / / 13 / / pUrNa-candra ke kalA-vRnda sama dhavala Apake guNa saba ora, vyApta ho rahe haiM isa jaga meM unake yaza kA kahIM na chor| ThIka bAta hai jo tri-bhuvana ke svAmI ke svAmI ke dAsa, mukta vicarate unheM rokane kauna sAhasI AtA pAsa ?11411 yadi surAMganAe~ tava mana meM nahIM lA sakIM tanika vikAra, to isameM acaraja kaisA? prabhu ! svayaM unhIM ne mAnI haar| giri ko kaMpita karane vAlA pralayakAla kA jhaMjhAvAta, kabhI DigA pAyA kyA aba taka meru-zikhara ko jg-vikhyaat?||15|| prabho! ApameM dhuMA na battI aura tela kA bhI na pUra, to bhI isa sAre tri-bhuvana ko AbhA se karate bharapUra / bujhAna sakatI vikaTa havAe~ jinase giri bhI jAte kA~pa, ata: jinezvara ! jagata-prakAzaka advitIya dIpaka haiM Apa ||1611 asta ApakA kabhI na hotA rAha banA sakatA nA grAsa, eka sAtha sahasA tri-bhuvana meM bikharA dete Apa prkaash| chipe na bAdala ke bhItara bhI he munIndra ! tava mahApratApa, ata: jagata meM ravi se bar3ha kara mahimA ke dhArI haiM Apa ||1711 rahatA hai jo udita hamezA moha-timira ko karatA naSTa, jo na rAhu ke mukha meM jAtA bAdala dete jise na kaSTa / tejasvI-mukha-kamala ApakA eka anokhe candra samAna, karatA huA prakAzita jaga ko zobhA pAtA prabho ! mahAna ||1811 vibho! Apake mukha-zazi se jaba, andhakAra kA rahA na nAma, dina meM dinakara, nizi meM zazi kA, phira isa jaga meM hai kyA kAma?|| zAli-dhAnya kI pakI phasala se, zobhita dharatI para abhirAma, jala-pUrita bhArI meghoM kA, raha jAtA phira kitanA kaam?||19|| jyoM tumameM prabhu zobhA pAtA ! jagata-prakAzaka kevalajJAna, tyoM hari-hara-Adika prabhuoM meM, hotA jJAna na Apa samAna / jyoM jhilamila maNiyoM meM pAtA teja svayaM hI sahaja nikhAra, kA~ca-khaMDa meM A na sake vaha ho ravi-kiraNoM kA saMcAra ||2011 hari-harAdi ko hI maiM sacamuca, uttama samajha rahA jinarAja! jinheM dekha kara hRdaya ApameM, Anandita hotA hai Aja / nAtha! Apake darzana se kyA ? jisako pA lene ke bAda, agale bhava meM bhI nA koI mana bhAtA nA AtA yAda 112111 janatI haiM zata-zata mAtAe~ zata-zata bAra putra guNavAn, para tuma jaise suta kI mAtA haIna jaga meM anya mahAn / sarva dizAe~ dhare sarvadA graha-tArA-nakSatra aneka, para prakAza ke puMja sUrya ko pUrva dizA hI janatI eka / / 2211 sabhI manIzvara yahI mAnate, parama-puruSa haiM Apa mahAna, aura timira ke sanmukha svAmI! haiM ujjavala Aditya-samAna / eka Apako samyak pAkara mRtyuMjaya banate ve saMta, nahIM dUsarA hai koI bhI mokSapurI kA maMgala paMtha / / 23 / / avyaya, vibhu, acintya, saMkhyA se pare, Adya-arahaMta mahAn, jaga brahmA, Izvara, anaMta-guNa, madana-vinAzaka agni-samAna / yogIzvara, vikhyAta-dhyAnadhara, jina! aneka ho kara bhI eka, jJAna-svarUpI aura amala bhI tumheM saMta-jana kahate neka / / 2411 tumhIM buddha ho kyoMki suroM se, pUjita hai tava kevalajJAna, tumhIM mahezvara zaMkara jaga ko, karate ho Ananda pradAna / 73 - 74 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tumhIM dhIra! ho brahmA Atama hita kI vidhi kA kiyA vidhAna tumhIM pragaTa puruSottama bhI ho he bhagavan ! atizaya guNavAna ||25|| dukhahartA he nAtha! tri-jaga ke, namana Apako karU~ sadaiva, vasundharA ke ujjavala bhUSaNa namana Apako karU~ sadaiva / tInoM bhuvanoM ke paramezvara, namana Apako karU~ sadaiva bhava-sAgara ke zoSaka he jina ! namana Apako karU~ sadaiva 112611 isameM kyA Azcarya munIzvara ! milA na jaba koI AvAsa, taba pAkara tava zaraNa sabhI guNa, bane Apake sacce dAsa / apane-apane vividha gharoM meM rahane kA thA jinheM ghamaMDa, kabhI svapna meM bhI tava darzana kara na sake ve doSa pracaMDa 11271 U~ce taru azoka ke nIce nAtha virAje AbhAvAna, rUpa ApakA sabako bhAtA nirvikAra zobhA kI khAna / jyoM bAdala ke nikaTa suhAtA bimba sUrya kA tejodhAma, prakaTa bikharatI kiraNoM vAlA vistRta tana-nAzaka abhirAma 112811 maNi-kiraNoM se raMga-biraMge siMhAsana para niHsaMdeha, apanI divya chaTA bikharAtI taba kaMcana sama pIlI deha nabha meM phaila rahA hai jisakI kiraNa-latAoM kA vistAra, aisA ravi hI mAno prAtaH udayAcala para ho avikAra 112911 kunda - sumana - sama dhavala sucaMcala cauMsaTha ca~varoM se abhirAma, kaMcana jaisA tava sundara tana bahuta suhAtA hai guNadhAma / candA-sama ujjvala jharanoM kI bahatI dhArAoM se yukta, mAnoM sura-giri kA kaMcanamaya U~cA taTa ho dUSaNa mukta 113011 divya motiyoM ke gucchoM kI racanA se ati zobhAvAna, ravi-kiraNoM kA ghAma rokatA lagatA zazi jaisA manabhAna Apa tIna jagata ke prabhuvara haiM, aisA jo karatA vikhyAta, chatra traya tava Upara rahakara zobhita hotA hai dina-rAta 11311 75 gU~ja uThA hai dizA-bhAga pA jisakI U~cI dhvani gaMbhIra, jaga meM sabako ho satsaMgama isameM jo paTu aura adhIra / kAlajayI kA jaya ghoSaka bana nabha meM bajatA dundubhi vAdya, yazogAna nita kare ApakA jaya jaya jaya tIrthaMkara Adya // 32 // pArijAta, mandAra, namerU, santAnaka haiM sundara phUla, jinakI varSA nabha se hotI, uttama, divya tathA anukUla / surabhita jala-kaNa, pavana sahita zubha, hotA jisakA maMda prapAta, mAnoM tava vacanAlI barase, sumanAlI bana kara jina - nAtha! // 33 // vibho ! Apake jagamaga jagamaga bhAmaMDala kI prabhA vizAla, tribhuvana meM sabakI AbhA ko lajjita karatI huI trikAla / ujjvalatA meM antarAla bina agaNita ugate sUrya-samAna, to bhI zazi-sama zItala hotI, hare nizA kA nAma nizAna 11341! svarga loka yA mokSa-dhAma ke patha ke khojI ko jo iSTa, saccA dharma svarUpa jagata ko batalAne meM parama viziSTa / pragaTa artha-yuta saba bhASAmaya parivartana kA liye svabhAva, divya ApakI vANI khiratI samavasaraNa meM mahAprabhAva ||3511 khile hue nava svarNa-kamala-dala jaisI sukhada kAnti ke dhAma, nakha se cAroM ora bikharatI kiraNa-zikhAoM se abhirAma / aise caraNa jahA~ par3ate tava, vahA~ kamala do sau paccIsa, svayaM deva racate jAte aura jhukAte apanA zIza // 36 // dharma dezanA meM tava vaibhava isa prakAra jyoM huA apAra, anya kisI ke vaibhava ne tyoM nahIM kahIM pAyA vistAra / hotI jaisI prakhara prabhA prabhu ! ravi kI karatI tama kA nAza, jagamaga jagamaga karane para bhI kahA~ grahoM meM vahI prakAza ? // 37 // mada jharane se maTamaile haiM hilate Dulate jisake gAla, phira ma~DarAte bhauroM kA svara suna kara bhar3akA jo vikarAla / 76 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ airAvata-sama U~cA pUrA Age ko bar3hatA gajarAja, nahIM DarA pAtA unako jo tava zaraNAgata he jinarAja ! 13811 lahu se lathapatha girate ujjvala gaja-muktA gaja mastaka phAr3a, bikharA diye dharA para jisane aho ! lagA kara eka dhaadd'| aisA siMha na karatA hamalA hokara hamale ko taiyAra, usa capeTa meM Aye nara para, jise Apake paga AdhAra / / 3911 pralaya-kAla kI agni sarIkhI jvAlAoM vAlI vikarAla, ucaTa rahI jo cinagArI bana, kAla sarIkhI jisakI caal| sabake bhakSaNa kI icchuka sI Age bar3hatI vana kI Aga, mAtra Apake nAma-nIra se vaha pUrI bujhatI nIrAga ! ||4011 kokila-kaNTha sarIkhA kAlA lAla-netra vAlA vikarAla, phanA uThA kara gusse meM jo calatA Ter3hI-mer3hI caal| Age bar3hate usa viSadhara ko vaha karatA pairoM se pAra, aho ! bedhar3aka jisake hiya, tava nAma-nAga-damanI viSahAra / / 41 / / jahA~ hinahinAhaTa ghor3oM kI jahA~ rahe hAthI ciMghAr3a, macI huI hai bhISaNa dhvani jo kAnoM ko de sakatI phaadd'| vaha sazakta ripu-nRpa kI senA tava guNa-kIrtana se tatkAla, vighaTita hotI jaise ravi se vighaTita hotA tama vikarAla / / 42 / / bhAloM se hata gajarAjoM ke lahu kI saritA meM avilaMba, bhItara-bAhara hone vAle yoddhA lA dete haiM kNp| usa raNa meM tava pada-paMkaja kA hotA hai jinako AdhAra, vijaya-patAkA phaharAte ve, durjaya-ripu kA kara saMhAra / / 43 / / jahA~ bhayAnaka ghar3iyAloM kA jhuMDa kupita hai, jahA~ vizAla, hai pAThIna-mIna, bhItara phira, bhISaNa bar3avAnala vikraal| aise tUphAnI sAgara meM laharoM para jinake jala-yAna, tava sumirana se bhaya taja kara ve, pAte apanA vAMchita sthAna 14411 huA jalodara roga bhayaMkara kamara jhukI dukha bar3hA apAra, dazA banI dayanIya na AzA jIne kI bhI dina do-cAra / ve nara bhI tava pada-paMkaja kI, dhUli -sudhA kA pAkara yoga, ho jAte haiM kAmadeva se rUpavAna pUre nIroga / / 4511 jakar3e haiM pUre ke pUre, bhArI sA~kala se jo loga, ber3I se chila gaI piNDaliyA~, bhISaNa kaSTa rahe jo bhog| satata Apake nAma-mantra kA, sumirana karake ve tatkAla, svayaM chUTa jAte bandhana se, nA ho pAtA bA~kA bAla ||46 / / pAgala hAthI, siMha, davAnala, nAga, yuddha, sAgara vikarAla, roga jalodara yA bandhana se prakaTa huA bhaya bhI tatkAla / svayaM bhAga jAtA bhaya se usa bhakta-puruSa kA jo matimAn, karatA hai isa stotra-pATha se, he prabhuvara ! tava zuci-guNa-gAna / / 47 / / sUtra banA guNa-vRnda ApakA, akSara raMga-biraMge phUla, stuti-mAlA taiyAra huI yaha bhakti ApakI jisakA mUla / mAnatuMga jo manuja ise nita kaMTha dhare usako he deva! vare niyama se jaga meM atulita mukti rUpa lakSmI svayameva / / 48 / / viSayoM meM ruci jagAne ke liye dharmopadeza nahIM hai balki mokSamArga meM ruci jagAne ke liye dharmopadeza hai| dhArmika kAryoM meM prAraMbha se lekara aMtima dazAtaka jitanI bhI kriyAye hotI hai, ve saba saMsAra se chUTane ke liye hI haiN| arihanta pUjA, bhakti, dAna Adi prazasta caryA hai| isake dvArA puNya / kA saMcaya to hotA hI hai. sAtha-sAtha kramaza: yAni paramparA se nirvANa kI prApti bhI hotI hai| jinendra bhagavAna kI pUjA karanA, zIla kA pAlana karanA upavAsa karanA tathA satpAtroM ko dAna denA ye cAroM dharma zrAvakoM ke liye nitya karane yogya kahe gaye haiN| muni zrI samatA sAgara | * 77 78