Book Title: Kutchhma Jain Sanskriti Ek Drushtipat
Author(s): Nita Thakar
Publisher: Nita Animesh Thakar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022690/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kacchamAM jaina saMrakRti eka daSTipAta 19 mI sadI daramyAna kASTakalAno utkRSTa namUno-airAvatA upara birAjamAna indradeva tIrthaMkaranI pUjA karavA jai rahyA che. - DaoN. nItA ThAkara Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ umAM nainA sAMskRtika iti - DaoN. nItA ThAkara 19 mI sadI daramyAna kASTakalAno utkRSTa namUno-airAvata upara birAjamAna indradeva tIrthaMkaranI pUjA karavA jai rahyA che. HH vikretA akSarabhAratI 5, rAjagulAba senTara, vANiyAvADa, bhuja-kaccha. phona : (02832) 255649 * Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta. DaoN. nItA ThAkara 0 (c) DaoN. nItA ThAkara 0 prakAzaka : DioN. nItA animeSa ThAkara 21/e, TapakezvarI koplekSa, bhAnuzAlInagara, mundrA roDa, bhuja (kaccha). phona : (02832) 230475 0 prathama AvRtti Disembara 2005 0 kiMmata : rUA. 100/ 0 mudraka : zrIjI ophaseTa, sTezana roDa, bhuja (kaccha) 370 001. phona : (02832) 226007. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arpaNa. . | "... dareka tharmothI para. 'AtmA'nA gharmane... .. e . Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saujanya svIkAra... pa. pU. upAdhyAya zrI bhuvanacaMdrajI ma.sA.nI preraNAthI sva. mukeza maNIlAla meghajI vIrA (nAnI khAkhara-kolakattA) nA smaraNArthe temanA parivAra taraphathI A pustakamAM anudAna prApta thayela che. AbhAra....... Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI mukeza maNIlAla vIrA nAnI khAkhara - kolakattA janma : 16-9-1963 avasAna : 18-9-2005 H pharma : bhArata TreDIMga kaMpanI kenIMga sTrITa, kolakattA-1 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedana... caLakatAM zikharonI chabI gujarAtanA eka jillA tarIke bhAratanA nakazAmAM Aje jenuM sthAna che te kaccha vastutaH eka purAtana deza che. raNa, parvata, jaMgala, ghAsiyA medAna, DhaMDha (pANI bharelAM chIcharAM taLAva), retALa medAna - AvuM bhaugolika vaividhya to ahIM che ja, sAthe dhArmika ane sAmAjika vaividhya paNa eTaluM ja ahIM jovA maLe. kacchanI kharI vizeSatA to che - vaividhyamAM paNa ekatA. vividha dharmo ane jJAtio vacce sahaastitva, sahiSNutA, saujanya, sauhArda vagere guNo jevAM ane jeTalAM A bhUmimAM vikasyA che tevAM anyatra ochAM jovA maLe. kacchanI bhUmie saMto, saMzodhako, vijJAnIo ane pravAsIone haMmezAM AkarSyA che. 2001nA bhUkaMpa pachI kacchanA premIo nA vargamAM samAjazAstrIo, bhUstara zAstrIo, purAtattvavido ane dezavidezanA samAjasevI janono umero thayo che. kaccha vize ke kacchanA loko vize lakhAya tyAre jaina dharmano saMdarbha temAM hovAno ja. jaino kacchanI vastIno mukhya ane AgaLa paDato hisso banI rahyA che. kacchamAM jaino ane jaina AcAryo-munionA pradAna ane prabhAva vize chUTuM chavAyuM ghaNuM lakhAyuM che, A badhI sAmagrIne mALAnA maNakAnI jema ekasUtre sAMkaLI Ape evA eka pustakanI jarUra hatI. e jarUrata prastuta "kacchamAM jaina saMskRti - eka daSTipAta" pustakathI mahadaMze pUrI thAya che. kacchamAM jainonA ItihAsa ane vartamAnano eka Alekha A pustakamAM aMkita thayo che, jainonAM pradAnanI eka surekha chabI AmAM upasI AvI che. A pustaka dastAvejI sAmagrInA AdhAre lakhAyuM che ane lakhanAra eka a-jaina viduSI che e A pustakanI vizeSatA che. zrImatI DaoN. nItAbahenanI saMzodhana rUci tathA kacchaprItinA eka suphaLa tarIke saMskRtirasikone eka saMgrahaNIya dastAvejI pustaka maLe che. DaoN. nItAbahene jaina dharmanA pariprekSyamAM kacchano abhyAsa karavAnuM pasaMda karyuM temAM temanI dharmaprIti paNa pratibiMbita thAya che. jaina dharma ane jaina saMskRtinA kaccha saMbaMdhita aneka pAsAne AvarI levAno temano prayAsa dhyAnArDa che. lekhikAnI cIvaTa ane cokasAIno huM sAkSI chuM. jo ke kacchamAM jaina dharmajaina saMskRti jevA viSayano eka pustakamAM pUro Alekha Apavo e duSkara ja Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaNAya. AthI keTalIka vigato ahIM rahI jatI lAge to te kSamya ja gaNAvuM joIe. kukamAmAM sthApita zrImad rAjacaMdra sAdhanA kendra, devapara-yakSa pAse nirmANAdhIna pArzvavallabha IndradhAma jevAM jaina kendro, kacchamAM ane kaccha bahAra kacchI jaino dvArA calAvAtA kacchI bhavano, aneka sakhAvatI pravRttio, DagArA jevA gAmamAMthI dIkSita thayela Ayara jJAtinA sAdhvIo - AvuM keTaluMka ahIM noMdhAyuM na hoya to temAM koI Azcarya nathI. dUrathI dhyAna kheMce evA caLakatAM zikharonI chabI phremamAM maDhIne jANe ahIM mUkAI che. pAse jaIe tyAre ja parakhAya evI jhINI koNI jevI vigato AmAM na jovA maLe to te svAbhAvika ja gaNAya. derAsaro ane tIrthomAM be-cAra peDhIthI gAyana-vAdananuM kArya karatA musalamAna gAyaka-laMghA-DholI, derAsaro ane mahAjanonI saMsthAomAM sevA bajAvatA pUjArI, mahetAjI, paTAvALA vagere sAthe saMghanI nAnI-moTI vyaktionA mIThA saMbaMdho, sthAnaka-upAzrayamAM tapa-japa-satsaMgano hoMzathI lAbha letA garAsiyA-brAhmaNa-paTela-Ayara-harijano, zaMkaramaMdira ke ThAkaramaMdira ke pIra ke jakhaDADAnA maMdironA nirmANa-jIrNoddhAramAM premathI phALo noMdhAvatA jaina zreSThIo - jaina bhAvanA ane jaina saMskAroe kacchanI 'bAMdhaNI'mAM pUrelA A raMgo to nikaTa paricaye parakhAya evA che. abhyAsaniSThA ane guNAnurAgamAMthI sarjAyeluM A pustaka kacchamAM jaina dharmanuM virATa darzana karAvaze ane sAthe sAthe, upara kahyuM tevuM nikaTa darzana karavAnI utkaMThA vAcakamAM jagADaze evI AzA jarUra rAkhI zakAya. DaoN. nItAbahenanI sAhitya sevA, kaccha sevA ane dharmasevAnuM hArdika abhivAdana karuM chuM ne AvA sthAyI mUlyavALAM sAhityanuM sarjana temanA hAthe thatuM rahe evI maMgaLakAmanA pAThavuM chuM. nAnA bhADiyA - upA. bhuvanacaMdra saM. 2061, Aso suda 7, "cinmaya' tA.10-10-05 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhiprAya jIvadayA dvArA vizvanuM zubha IcchatI saMskRti, eTale jaina saMskRti Isu pUrvenI chaThThI sadI mAtra bhAratanA ja nahi vizvanA ItihAsamAM eka mahAna krAMtino yuga manAya che. A kALa baudhika temaja AdhyAtmika kSetre krAMti sarjanAra hato. vizvanA vividha vistAromAM A sadImAM baudhika ciMtananA AMdolano thayAM jenA kAraNe manuSyanA dhArmika, sAmAjIka ane rAjakIya jIvanamAM krAMtikArI parivartana AvyuM. grIsathI mAMDIne cIna sudhI ane bhUmadhya samudrathI mAMDIne prazAMta mahAsAgara sudhInA dezomAM vaicArika krAMtinuM mojuM pharI vaLyuM. mananazIla vicArakoe mAnava samudAya mATe prazasta patha cIMdhyo. AdhyAtmika vikAsanI A sadImAM AvI krAMtinA praNetA hatA - cInamAM konphayuziyasa. IrAnamAM jarathustra ane bhAratamAM bhagavAna mahAvIra svAmI ane gautama buddha. jainonA ra4 tIrthakaromAM mahAvIra svAmI sauthI chellA - 24mA tIrthakara. sauthI pahelA tIrthaMkara bhagavAna RSabhadeva. ItihAsa emano samayagALo I.sa. pUrve2300no gaNAve che. vedamAM temaja bhAgavata purANamAM RSabhadevano ullekha jovA maLe che. vedakALe e astitva dharAvatA hatA ema vedanA ullekha najare kahI zakAya. vedo ghaNA prAcIna che. zatapatha brAhmaNamAM AvatA eka ullekhathI evuM kahI zakAya tema che. zatapatha brAhmaNa 6/2/2/ 18mAM AvatA ullekha mujaba agAu saMvatsaranI zarUAta phAgaNa suda 1pathI thatI hatI. "eSa ha saMvatsarasya prathamA rAtriryatphAlgunI pUrNamAsI" eTale ke nizcita ja A phAgaNanI pUnama saMvatsaranI prathama rAtri che. A vAkyAMza je samaye saMvatsaranI zarUAta phAgaNanI pUnamathI thatI hatI te samayano nirdeza kare che. jyotiSIonA kathana pramANe te samaye vasanta sammAta utara bhAdrapadA nakSatramAM thato hato. jyAre hAlamAM te pUrva bhAdrapadA nakSatramAM thAya che. A rIte sampAtanI eka AkhI pradakSiNA pUrI thaI cUkI che. jene pUrI karatAM 20,000 varSa lAge che - ane A hAlanI pradakSiNA pharIthI AraMbhAI che. A pradakSiNAne paNa 2000 varSa jeTalo samayagALo vItI gayo che. A rIte zatapatha brAhmaNanuM A vAkya 22000 varSa pUrvenI sthiti nirdeza che. zatapatha brAhmaNathI pahelAM vedo hatA ane vedamAM temanA eTale ke RSabhadevanA Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmano ullekha hoya to 22000 varSa pUrve zrI bhagavAna RSabhadeva astitva dharAvatA hatA. bhAgavata purANa pramANe bhAratanuM asalanAma nAbhivarSa hatuM. svAyaMbhuva manune priyavrata nAmano putra hato. teno moTo putra AgnIdha hato. A AgnIdhra samagra jaMbudvIpano rAjA hato teNe potAnA putrone rAjyanA bhAgo karIne vaheMcI ApyA hatA. je bhAgo khaMDa ke varSa tarIke oLakhAtA hatA. AgnaprIe potAnA putra nAbhine bhAge je vistAra Apela te nAbhivarSa kahevAto. RSabha A nAbhinA putra hatA. nAbhiaja tarIke paNa oLakhAtA hovAthI temane maLela vistArane ajanAbhavarSa paNa kahevAmAM AvatuM. tyAra pachI RSabhanA putra bharata thayA, jenA nAma parathI A deza bhAratavarSa tarIke oLakhAvA lAgyuM. jainonA 24mA tIrthakaro paikI 22mA tIrthaMkara zrI nemInAtha, 23mA tIrthakara zrI pArzvanAtha ane chellA tIrthakara bhagavAna mahAvIra svAmI. A mahAvIra svAmIe jaina dharmanA punarUtthAnanuM bhagIratha kArya karyuM. I.sa. pUrve para7 (anya gaNatrIe I.sa. pUrve 467)mAM nirvANa pAmyA. temanA nirvANa pachI temanA ziSyoe jaina dharmanA vyApaka pracAra ane prasAranuM kArya upADI lIdhuM. jenA kAraNe A dharma vizvanA eka jIvaMta dharma tarIke vaizvika stare Aje paNa ahiMsA ane vizvazAMtinI dizAmAM maitrIbhAvanA pavitra jharaNAne vahAvI rahyuM che. kacchanI dharatI para A pUnita pravAha kyArathI pravAhita thayo ane lokasamUhe ene kaI rIte satkArI AtmasAta karyo tenI kramabaddha kathA DaoN. nItAbena ThAkare temanA A pustaka "kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta" dvArA kahe che. ratilAla dIpacaMda desAI kRta 'zrI bhadrezvara vasaI mahAtIrthamAM darzAvelA vikrama saMvata 1939nA eka zilAlekhamAM bhadrezvaranuM maMdira kyAre ane koNe baMdhAvyuM tenI vigato darzAvavAmAM Avela che. A zilAlekhanA ullekha mujaba kaccha dezamAM bhadrAvatI nAmanI eka nagarI hatI. temAM mahAna RSivAna devacaMda nAmanA zrAvake lAkhonA lekhe dravya kharcIne vIra nirvANa saMvata 23mAM eka derAsara baMdhAvyuM hatuM. A ullekhanA AdhAre kahI zakAya ke mahAvIra svAmInA samaye kacchamAM jaina dharma prarvatato hato. - kaccha vize saMskRta bhASAmAM racAyelA eka suMdara zlokano ullekha rAmajI ThAkarazI deDhiyAe temanA pustaka "saMta parama hitakArI'mAM kare che ke, Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ narA turaMgA jalavAyu ramyA: girA madhurI zirapeca vakrAH | na vidyate kaccha vihIna dezaH - tato gamiSyAmi hi kaccha deze ! eTale ke jayAMnA manuSyo, azvo ane havA pANI manohara che. ane je dezanI bhASA madhura che, pAghaDI vAMkI che evo kaccha sivAya bIjo deza nathI. tethI kaccha deza tarapha huM jaI rahyo chuM. AvI viziSTa guNavALI kaccha dharA para jaina sAdhu bhagavaMto, AcAryo vigeree vicarIne ke vihAra karIne loka kalyANa mATe dharmane prabodhyo, ane e dvArA "ahiMsA paramo dharma"nI udAta bhAvanAne loka haiye pratiSThita karI ane emAM kono keTalo phALo rahyo ane e dvArA jIvadayAnI saMskRtinA vikAsamAM rAjakIya ane sAmAjIka kSetre konuM keTaluM pradAna rahyuM ane tenI samAja para kevI ne keTalI asara thaI tenI AdhArabhUta vigato lekhikAe rasALa zailImAM ApI che. A dharmanA siddhAMto jotAM to sAdhuo mATe saMpUrNa nivRttino mArga nirdezAyo che. temanI paraMparA AtyaMtika nivRttinI ne lokasevAto parogamukha. paNa samayanI mAgane samajanArA sAdhu bhagavaMto - AcAryo - munizrIo - vartamAna pravAhathI alipta nathI rahI zakyA - ane dharmanI viSama dharmAkSA vacce paNa gAMdhIyuge potAnA manamAM mhorelA manorathone pAra pADavAnuM ati kaThIna kArya munizrI kalyANacaMdrajI mahArAje kevI rIte karyuM. tenuM suMdara udAharaNa harijana unnati mATe temanA mATe eka zALA sthapAya ane e dvArA jJAnano prakAza patharAya evA udeza sAthe harijana vAsamAM jaIne harijanonA gherathI bhIkSA paNa vahorI ane IbhI zeThane baMgale jaIne harijano mATenI zALA paNa vahorI - e ApaNe A pustakamAM joIe chIe. kaMThI paTamAM vicaraNa karatAM karatAM zrI bhuvanacaMdrajI mahArAjane samAjotthAnanuM kArya karatA joIe ne bhujanI AThakoTi pakSanA munizrI narezacaMdrajI mahArAjane vyasanamukti, saMskAra sIMcana ane zaikSaNika pravRttionuM abhiyAna calAvatA joIe, tyAre saMto zA mATe parama hitakArI manAyA che teno khyAla AvI zake che. dharmanA siddhAMtone vaLagI rahIne bhagavAnanA Adezone vartamAna samayanI jarUriyAta paNa dharmanA rUpe lokone kalyANanA mArge dorI jAya evA ucca udezane vaLagI rahenAra jaina dharmanA sAdhuo sivAya koNa jovA maLaze? zvetAMbara saMpradAyanA mukhya traNa paMtho, saMvegI, sthAnakavAsI ane terApaMthI. A terApaMthanuM mahattva paNa kacchanA jaina zrAvakone sparzI gayo che. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 varSa agAu A paMthano udgama kacchamAM thayo. samaye samaye A paMthanA AcArya, gurUo, sAdhu-sAdhvIoe ahIM AvIne lokomAM saMskAra sIMcananuM abhiyAna calAvyuM che - ane AcArya tulasInuM nAma A mATe khUba ja jANItuM che. kacchamAM e AvelA tyAre eka gAmaDAmAM emanA pravacanamAM AvelA hirajano, musalamAno ane jainetarone dUra rAkhavAnI AyojakonI vyavasthAne - emaNe potAnuM pravacana bAraNAnI vacce besIne ApyuM - ane saune sarakho Adara karI bhedabhAva ane aspRzyatA tarapha potAno agaNamo e rIte vyakta karela. emanA pravacane jainetaro para je asara karI tenA kAraNe ghaNA lokoe vyasano tyajyA, ane strIoe jugAra na ramavAnA pratyAkhyAna lIdhA hatA. kacchanA te vakhatanA sAMsada lavajIbhAI lakhamazI Thakkare paNa sIgAreTa choDavAnI pratijJA lIdhI. saMtonA AvA prabhAvanA kAraNe ja to kahevAyuM che ke, saravara tarUvara saMtajana, ne cothA varase meha, paramArathane kAraNe e cAre dhariyo deha. jaina saMskRtimAM - AvA sAdhu-bhagavaMtonA sadbodha ane uttama AcaraNanI asara kacchanA rAjavIo para paNa paDI che. emanAthI prabhAvita thayelA kacchanA rAjavIoe jaina dharmanA AvA vAhakone haMmezAM pUjya gaNIne Adara karyo che- enI vigatonI vistRta mAhitI ApaNe A pustakamAM joI zakIe chIe. kacchanA rAjavIoe mAtra jaina sAdhu-bhagavaMtono ja nahi, jaina mahAjanone paNa mAnathI joyA che, mAnathI sAcavyA che. jaina dharmanI Adarza paraMparAne nibhAvavA mATe paryuSaNanA divasomAM kasAIo ke khATakIo koI jAnavarano vadha na kare ane lodhIo mAchI pakaDe nahi ane vece nahi te mATe agAuthI cAlI AvatI paraMparAne jALavavA mATe tArIkha 13-8-1943nA eka TharAva paNa kaccha rAjye bahAra pADela- ane te dvArA jaNAvela ke zrAvaNa suda 12thI te bhAdaravA suda 5 sudhI koIe koI prakAre jIvahiMsA karavI - karAvavI nahi, lodhIoe mAchalI pakaDavI paNa nahi, vecavI paNa nahi. musalamAno paNa A paraMparAno Adara karatA. jIvadayAnI sAthe vahevArU banela mahAjana - lodhIonI AjIvikAnI paNa ciMtA karatuM ne paryuSaNanA A tamAma divaso mATe lodhIone zarUAtamAM rojanI 2 korI ane te pachI rojanI 3 korI ApatA. pustaka mAtra dhArmika bAbatonI ja carcA nathI karatuM. jainoe Arthika ane sAmAjIka kSetre je pradAna karyuM che tenI sAthe sAthe rAjakIya kSetre lokoeto Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kharUM ja paNa jaina munioe paNa je phALo Apyo tenI rasaprada vigato Ape che. te samayanI eTale ke rAjAzAhInA samaya sudhInI kacchamAM jaina strIonI sAmAjIka paristhitinI karUNAbharI vigato kyAMka ApaNane kaMpAve che - to samAjane sudhAravA mATe strIoe je pradAna karyuM che te mATe gaurava levA paNa prere che. A badhAM paribaLoe kacchamAM jaina saMskRtinuM je sarjana karyuM te kharekhara alaukika thayuM. A pustaka vize mAre TUMkamAM ja kahevAnuM hoya to huM mAtra eTaluM ja kahuM ke hAtha kaMkaNane ArasInI jarUra nathI rahetI. DaoN. nItAbenane jaina paraMparAnuM vipula ane UMDuM zAstrajJAna che tenI pratIti ApaNane zarUAtanA prakaraNothI ja thAya che. ane pachI lakhANa jema jema AgaLa vadhe che tema tema emanI vidvatAno khyAla Avato jAya che. emanAmAM rahelI saMzodhana vRttie emanA cittamAMthI gamA-aNagamAne dUra karyA che jethI taTastha bhAve thayeluM A sarjana vAcakane sparzI jAya che. ItihAsanuM Alekhana hovA chatAM jANe navalakathA vAcatA hoIe evI rasALa zailInA kAraNe te gamI jAya che. pustakamAM dareka prakaraNane aMte pAdanoMdhamAM Apela graMthonI saMdarbha sUcI avalokatAM sarjaka sarjana pAchaLa je mahenata lIdhI che teno paNa khyAla Ave che. pustaka pUruM thAya che tyAre A dharmanA udAtta guNo ane ghaTanAo mana mAthe chavAI jAya che ane munizrI caMdraprabha sAgarajInA A kalyANa bhAvanAthI bharyA bharyA zabdo jemaNe kyAreya paNa sAMbhaLyA haze to te temanA hRdayapaTa para chavAI jaze - maitrI bhAvanuM pavitra jharaNuM, muja haiyAmAM vahyA kare, zubha thAo A sakala vizvanuM, evI bhAvanA nitya rahe - umiyAzaMkara ajANI 14, haMsA revanyu kolonI, bhuja (kaccha) tA. 4-8-2005 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA... kaccha sAthe zuM RNAnubaMdhana che ! ke jayAre kaccha vize lakhuM chuM tyAre AtmasaMtoSanI anubhUti thAya che. zarUAtamAM viSaya pasaMdagI vakhate thoDI muMjhavaNa hatI, paraMtu zrI harezabhAI dhoLakiyAnuM protsAhakabaLa jIvaMta hovAthI mAruM manobaLa daDha thayuM ane "kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta' viSayaka saMzodhana kArya zarU karyuM, paNa jyAre AdhAra sAdhano upalabdha na thAya tyAre nirAza thaI jatI. evA samaye AzAvAdI banAvavAmAM DaoN. darzanAbena dhoLakiyAno mahattama phALo rahyo che. atre noMdhanIya che ke kacchayAtrAe Avela AdaraNIya muni zrI vijayazIlacaMdrasurijIe mane je mArgadarzana ane preraNA ApI tenAthI mArA saMzodhanakAryane vega maLyo. jaina saMskRti vizenA AdhAragraMtho zodhI mArA sudhI pahoMcADavAmAM AdaraNIya upAdhyAya zrI bhuvanacaMdrajI mahArAja sAhebe je jahemata uThAvI che te RNa cirasmaraNIya raheze. eTaluM ja nahIM paNa mAruM lekhanakArya cokasAIpUrvaka tapAsI khUTatI kaDIonI pUrti karI mAruM saMzodhanakArya pUrNa banAvyuM te badala atrothI temanuM RNa svIkAruM chuM. teja rIte AdaraNIya zrI umiyAzaMkara ajANIe aitihAsika daSTie mAruM lekhanakArya tapAsI tenI pUrti mATe je mAhitI ApI te badala temano aMta pUrvaka AbhAra vyakta karuM chuM. jaina saMskRtinA vikAsamAM jeono mahattama phALo rahyo che te saMdarbhe zarUAtamAM "jainadharma vize TUMkamAM citAra ApI kacchanA zAsako, jainamunio ane zreSThIonuM yogadAna ApyuM che. sAthe kacchamAM jainonI rAjakIya, sAmAjika, Arthika, dhArmika, sAMskRtika ane prajAkalyANanI nIti vagere pAsAMomAM rahelI samabhAvanI nItinuM yathArtha darzana karAvavAno prayAsa karyo che. A uparAMta kacchanAM gauravarUpa vyaktionI mAhitI ApI kacchanA ItihAsanI samRddhinuM mUlyAMkana karyuM che. jo ke vepArArthe kaccha bahAra vasela kacchI jainonI siddhio ane vikAsano ItihAsa samAvavo pustakanI maryAdAmAM zakya na hovAthI mAtra kaccha pradezane kendramAM rAkhI simita saMzodhanakArya karyuM che. chatAM temano vatanaprema keTalo utkRSTa che te kacchamAM karelAM temanAM kAryo dvArA jaNAI Ave che. A uparAMta saMzodhana kAryamAM jeono sAtha sahakAra maLyo che temAM tapagacchIya daherAsara - chaThThIbArI, ka.vi.o.- zrI DuMgarazI TokarazI vorA (vividhalakSI saMkula), zrI bhavAnajIbhAI (sAdhanAzrama lAyabrerI, bidaDA), Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ premilAbena (sArvajanika lAyabrerI, bidaDA), zrI surezabhAI zAha (kacchamitro, zrI mohanabhAI zAha, mAtRchAyA kanyA vidyAlayanAM bhUtapUrva AcAryA ane hAla niyAmaka zrI nalInIbahena zAha, zrI baMkIma upAdhyAya (ceramena roTarI lAyabrerI, bhuja) zrI davebhAI (jaina lAyabrerI), zrI bAbulAla gora, zrI dilIpabhAI vaidya, zrI pramoda jeThI ane vizeSarUpe zrI nareza aMtANI (jamanI pAsethI kaccha myujhiyamanA jainasaMgraha vizenI mAhitI upalabdha thaI che) vagere saMzodhananA sahasadUbhAgIzrIono huM AbhAra vyakata karuM chuM. - DaoN. nItA ThAkara Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrama 1. pUrvabhUmikA. 2. kacchamAM jaina dharma; tenA vikAsamAM kacchanA zAsako ane jaina yationo phALo. 3. kacchamAM divAna ane kArabhArI tarIke jaina. 4. kacchamAM jainonI dhArmika paristhiti. 5. jainadharmanA prasAramAM ane prajA kalyANakSetre zreSThIono phALo. 6. kacchamAM AjhAdInI laData aMtargata jainono phALo. 102 7. kacchamAM jaina strIonI sAmAjika paristhiti. 111 8. aitihAsika mUlya saMdarbhe kacchanAM jainatIrtho. 124 - saMdarbha graMtho 15) 64 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. pUrva bhUmikA dharma samAjanuM eka ati Avazyaka aMga rahyuM che. tenI utpatino AdikALa aitihAsika draSTithI ajJAta che. samAjavijJAnanI draSTie jyArathI mAnavanuM astitva che tyA2thI dharmanA astitvano svIkAra karavo ja paDaze. saMsAranAM koipaNa khUNAmAM zikSita athavA azikSita mAnavano svabhAvataH koipaNa varga evo nahI hoya jene potAno koi dharma na hoya. dharmahIna samAjanAM jIvanamAM samatulA nathI rahI zakatI pachI te vicAramUlaka hoya ke AcAramUlaka'. dharmanuM tatvato suspaSTa che. te maitrIbhAvano vikAsa, paropakArI vartana ane zavibhUSitavRtti jevAM lakSaNo dharAve che. ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya ane nirlobhatA e ziSTasammata jaganmAnya sArvajanika dharma che. dharmanI jema saMskRtinI paNa aneka paribhASAo karavAmAM AvI che. DaoN. pI. je. majamudAranA mate saMskRtinI 116, paribhASAo Aja sudhI thai cUkI che. ane haMmezA navIna navIna paribhASAo racAya che. tethI saMskRtine eka ja vAkyamAM samajavI e asaMbhava nahIM to kaThinato jarUra che. A uparAMta DaoN. majamudAra umere che ke saMskRti sAmAjika sauMdarya temaja baudhdhika zreSThatA che. hegala ane kenTa saMskRtimAM sAmAjika sauMdarya ane baudhdhikatAnI sAthe naitikatAne paNa umere che. methyuArnolDa emAM mAdhurya ane ziSTatAne vadhumAM umere che.4 mahAna dArzanika kaisara tathA samAjazAstrI sorokina ane mekAivare saMskRti zabdano prayoga manuSyanI naitika, Atmika ane baudhdhika pakSanI samunnati mATe karyo che. jyAre saMskRtinAM mahAna vyAkhyAkAra TelaTa lakhe che ke 'saMskRti' zabda vizvAsa, vicAra, prathA, kAnUna, naitikatA, kalA tathA yogyatA temaja caturAi mATe prayojavAmAM Ave che. ke jene mAnavasamAja sadasyanA rUpe meLave che. jyAre reDaphilDe saMskRtinI paribhASA A rIte ApI che. "saMskRti kalA ane upakaraNomAM vyasta paraMparAtmaka jJAnanuM te saMgaThitarUpa che, paraMparAthI saMskRti banI mAnavasamUhanI vizeSatA bane che." vaLI eDavarDa zApiranI draSTie saMskRti mAnavanAM prAkRtika ane AdhyAtmika jIvanamAM samAyela eka sAmAjika tatva che.pa je Ama, dharma ane saMskRtino abhinna saMbaMdha che. dharmanA abhAvamAM kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta 1 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRti ane saMskRtinA abhAvamAM dharmanuM astitva rahetuM nathI. I.sa. pUrvenI chaThThI sadI samagra jagatamAM svataMtra vicAro ane dhArmika krAMtinA sImAcinharUpa hatI. A sadImAM aneka dezomAM purAtana vicAro ane aMdhavizvAsone AghAta ApanArA temaja navIna cetana-pragaTAvanArA dhArmika netAo pedA thayAM. emAM bhAratamAM mahAvIra ane gautamabudhdha, cInamAM konphayUziyasa, grIsamAM pAyathAgorAsa, irAnamAM aSo jarathuSTra vagere noMdhapAtra vibhUtio manAya che. A badhA vicArako jagatanAM dhArmika praznone hala karavA sakriya hatAM. emaNe aneka navIna tArkika sidhdhAMto dvArA janatAne kaThora ane aMdhavizvAsabharyA dhArmika jIvanamAMthI chuTakAro apAvavA mATe prayAso karyA. samagra mAnavajAtane preraNA ApanAra vyaktiomAM mahAvIra svAmInuM sthAna anokhuM che. jeNe jainadharmano pracAra ane prasAra karyo. jainadharmano TUMkamAM paricayaH zarUAtamAM pazcimanA vidvAnoe jainadharma ane baudhdhadharmamAM goTALo karyo. mi. vebare jaina sAhitya upara pahelo nibaMdha lakhyo emAM evuM pratipAdana karyuM ke jainadharmae bauddhadharmano phAMTo che. paraMtu, be dharmamAM taphAvata che. A badhA goTALAnuM kAraNae hatuM ke jainadharmanAM junA graMtho - "jaina sAhitya' mAM tIrthakaro mATe "budhdha" ane "jina" e zabdo vaparAyA che temaja baudhdha sAhityamAM paNa budhdhane mATe "budhdha" ane "jina" zabdo vaparAyA che. DaoN.balare jainadharmano abhyAsa karyo pachI teNe bahAra pADyuM ke jainadharmae svataMtra dharma che. banne dharmanA pracArako mahAvIra ane budhdha samakAlIna hatA, paNa temanA dharmanA siddhAMto bArIkAIthI tapAsatA mAluma paDe che ke banne dharmo taddana nirALA che. ane jainadharma anya dharmano phAMTo nathI. jaina sAhityano mahAna saMzodhaka jarmanImAM bona zaheramAM DaoN. harmana jekobI che. temaNe hastalikhita graMthonuM lIsTa banAvI be hajAra pAnAnuM keTaloga" bahAra pADyuM. bIjA eka jarmana pro. glAsenoparie 700 pAnAno ekagraMtha lakhyo jemAM jainadharmanuM saghaLuM rahasya AvI jAya che. perisanA DaoN. subrAno 'DI jaina" nAmano graMtha eTalo badho prakhyAta che ke temAM vizALa dRSTithI jainadharmanuM vihaMgAvalokana karyuM che." jaina sAhityano abhyAsa karavA mATe yuropanAM kendromAM mukhyatve : laMDana zaheramAM briTiza myujhiyama, barlinanI sTeTa lAyabrerI temAM Arya vibhAga kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ judo che. perisamAM jAhera pustakAlaya, jaina sAhitya saMgrahanuM bIjuM agatyanuM sthaLa iTAlInuM phlorensa che tyAM hastalikhita graMtho che. ane eka kendra holenDanI rAjadhAnI - AmsaTarDahAma che. hindudharmamAM koi pravartaka nathI paNa jainadharmamAM che. jainadharma keTalo prAcIna che te saMdarbhe keTalAMka maMtavyo atre ullekhanIya che. 'mAruM kathana jarApaNa atizayokti yukta nathI ke vedaracanAnA kALa pahelAM paNa jainadharma hato' - DaoN. sarvapallI rAdhAkRSNana 'jaina sidhdhAMta' niHsaMzaya prAcInakALathI che. kAraNa ke 'ardana vaM yase vizvamanvam ityAdi vedavacanathI mAlUma paDe che. - pro. virupAkSa, vedatIrtha aitihAsika zodha se yaha prakaTa huA hai ki yarthArtha meM brAhmaNadharma ke sadbhAva athavA usake hiMdudharma meM parivartana hone ke bahuta pUrva jainadharma isa pheza meM vidyamAna tha / - nyAyamUrti rAMgaNekara (muMbai hAikorTa). bhAratIya dharma vicAradhArAmAM be paraMparAo jANItI che. eka brAhmaNa ane bIjI zramaNa. brAhmaNa paraMparAno vikAsa 'brahman' zabdanI AsapAsa thayo jyAre zramaNa paraMparAno vikAsa 'zrama'nI AsapAsa thayo. zramaNa paraMparA pramANe dharmae koi eka vyakti ke samAjano IjAro nathI, paraMtu te samAjanAM dareka mAnavIne mATe sarakhA adhikAranI bhAvanA batAve che. koipaNa manuSya svapurUSArtha vaDe advaitapada ke tIrthaMka25da meLavI zake che. ane tethI ja samartha nATyakAra, ciMtaka tathA mahAna salAhakAra barnADa zone pUchavAmAM AvyuM ke jo paraloka jevI vastu hoya to tame A janma pachI kyAM janma thAya tema iccho cho ? barnADa zoe javAba Apyo ke, "huM jaina thavA mAMguM chuM, kAraNa ke jainadharmamAM izvara paramAtmA banavAno paravAno koipaNa eka vyaktine ja nathI ApI devAmAM Avyo. paraMtu viziSTa yogyatAvALo koipaNa manuSya AtmAnI unnati-urvIkaraNa karIne pa2mAtmA banI zake che. temaja e mATe emAM vyavasthita, kramika sAdhanAmArga banAvyo che. je vaijJAnika paNa che. evo vyavasthita sakriya, kramika ane vaijJAnika sAdhanAmArga bIje nathI. ve jIvananA AkharI dhyeyane sidhdha karavAne mATe ahiMsAne mukhya sAdhana gaNavAmAM AvyuM che. zramaNa paraMparAmAM dharmabhAvanA, darzana ane tatvajJAna kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta 3 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsA" zabdamAM vyakta thAya che. brAhmaNa paraMparAmAMthI vedadharmano vikAsa thayo jyAre zramaNa paraMparAmAMthI jainadharma ane bauddhadharmano vikAsa thayo. eka mata evo che ke brAhmaNa paraMparA karatAM zramaNa paraMparAnI vicAradhArA ghaNI prAcIna che. tenI prAcInatA haDappA saMskRti sudhI batAvavAmAM Ave che. tenA pravartakomAM sau prathama RSabhadeva che.10 bhAgavatamAM RSabhadevane viSNunA 22, avatAromAM AThamo avatAra mAne che. 11 jo ke RSabhadeva vize koI aitihAsika anya mAhitI upalabdha thatI nathI. jainadharma, zramaNadharma ane nigraMtha saMpradAyanA nAme jANIto thayelo che. 'nigraMtha' zabdano artha graMthi vinAno thAya che. A nigraMtha saMpradAyamAM je AcAryo ane saMto thayA temaNe tapa dvArA potAnAM mana, vANI ane kAyAne taddana jItI lIdhAM hatAM. AvA mahApuruSone mAnanI dRSTithI "jina" nAma ApavAmAM AvyuM che. jina saMskRta dhAtu ni = jItavuM uparathI thayelo che. teno artha jeNe rAga, dveSa Adi sarvadoSomAMthI potAnuM mana nirmaLa karyuM che ane mana, vacana ane kAyA upara saMpUrNapaNe kAbu meLavyo che. A jinoe tapa vaDe potAnA aMtaranAM zatruone haNIne temanA upara vijaya meLavyo hovAthI teo 'ahaMta' ne nAme paNa oLakhAya che. A ahaMto kevaLajJAna meLavyA pachI tIrtha' eTale ke sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikAonA banelA caturvidha saMghanI sthApanA kare che. tethI teo tIrthakara kahevAya che. A jinoe pratipAdita karelo dharma te jainadharma kahevAya che. jainadharmano vyavahAra aneka nAmothI thAya che. jema ke nigraMtha, zramaNadharma, ahaMtadharma anekAntamArga, vItarAgamArga, jinamArga vagere. 12 pahelAM tIrthakara RSabhadeva kyAM ane kyAre thai gayA te aMgenI aitihAsika vigato prApta thatI nathI. jaina anuzruti anusAra bAvIsamAM tIrthakara neminAtha yAdavakuLamAM janmyA hatAM ane teo kRSNanAM pitarAI bhAI thatAM hatAM tevuM anumAna che. neminAtha vize evI kathA che ke potAnA lagnanA divase bhojana mATe asaMkhya pazuhiMsA thavAnI hatI A joine teo khUba duHkhI thaI gayA ane lagnane badale temaNe dIkSA grahaNa karI, teo saurASTranAM giranAramAM kAladharma pAmyA hovAthI giranAra jaino mATe mahatvanuM tIrtha gaNAya che. trevIsamAM tIrthakara pArzvanAtha chellA tIrthakara mahAvIra svAmI pahelAM Azare 250 varSa pahelAM thayAM hatAM. jyAre covIsamAM tIrthaMkara mahAvIra svAmIe potAnAM AyuSyanA 30mAM varSe saMsAratyAga karI dIkSA grahaNa karI hatI. temaNe potAnAM upadezamAM ahiMsA, satya, kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ brahmacarya, asteya, aparigraha, kSamA, namratA ane viveka ityAdi sadgaNo upara bhAra mUkIne prajAne premamaya ane nirbhaya jIvana jIvavAnA maMtra ApyA. sarvadharmanuM mULa dayA che. ema jaNAvI dharmakSetre temaNe ahiMsAne eTalI badhI pratiSThita karI ke samaya jatAM te bhAratIya dharmono prANa banI gai. 13 mahAvIrasvAmIe 30 varSa sudhI gRhasthapaNAmAM, 12 varSa sAdhakapaNAmAM ane 30 varSa sarvajJapaNe vicarI 72 varSanuM potAnuM AyuSya pUrNa karI rAjagRha pAse pAvApurImAM i.sa. pUrve para7 mAM nirvANa pAmyAM.14 Ama, 24 tIrthaMkaro thayAnI jainadharmamAM mAnyatA che. paraMtu AdyatIrthakara RSabhadeva, soLamAM tIrthakara zAMtinAtha, bAvIsamAM tIrthakara neminAtha, trevIsamAM tIrthaMkara pArzvanAtha ane covIsamAM tIrthaMkara mahAvIra svAmI - A pAMcanAM nAma Ama janatAmAM vadhAre pracalita che. 15 mahAvIra svAmI evA dhArmika netA hatAM jemaNe rAjyano ke koI bahArI zaktino sahAro lIdhA vagara kevaLa potAnI zradhdhAnAM baLa para jainadharmanI punaH pratiSThA karI. 16 1. triratnaH jainadharmamAM darzana, jJAna ane cAritrane traNaratno tarIke oLakhavAmAM Ave che. darzana, jJAna ane cAritra jIvanamAM paraspara saMkaLAyelA che. darzanathI jJAna ane jJAnathI cAritra utpanna thAya che. A traNe ratnonI AgaLa "samyapha' eTale ke "sAcu" vizeSaNa lagADavAmAM Ave che. arthAt samyaka darzana, samyajJAna ane samyapha cAritra.17 2. vrata: jainadharmamAM sAdhuo ane gRhasthIoe pALavAnAM keTalAMka vrata batAvelAM che. sAdhu-sAdhvIo ane zrAvaka-zrAvikAo mATe pAMcavrata eTale ke AcAranA niyamo nakkI karavAmAM AvyA che. jainadharmamAM sAdhu-sAdhvIo A pAMcavrata saMpUrNarIte pALe tene mahAvrata kahevAya che. ane zrAvaka-zrAvikAo potAnI paristhiti ane saMyoga pramANe pALe tyAre te aNuvrata kahevAya che. A pAMcavrata A pramANe che. : (1) ahiMsAvrata (2) satyavrata (3) asteyavrata (4) brahmacaryavrata (5) aparigraha vrata. jainadharmanI vizeSatA e che ke emAM jAti ke varNanA koI bheda nathI. mahAvIra svAmI Arya-anAryanA bheda rAkhyA vagara sarvajanone upadeza ApatAM hatAM. 18 kacchamAM jaina saMskRti- eka dRSTipAta Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. cAra bheda - jainadharmamAM saMghanA cAra bheda che. sAdhu-sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikA. dareka dharmamAM vyakti ane samAjanuM mahatva svIkAravAmAM AvyuM che. jainomAM baMne mATe judAjudA AcAranA niyamo banAvyAM che. AmAnAM pahelA be saMsArano tyAga karI vairAgya ane tapanA tIvra niyamo pALe che ane chellA be saMsAramAM rahI sAdhu-sAdhvIono upadeza sAMbhaLI yathAzakitadharmanuM AcaraNa kare che.19 4. saMpradAyo - jainadharmamAM mukhyatve be saMpradAyo che. eka zvetAmbara ane bIjo digambara. zvetAmbara eTale je sapheda vastra dhAraNa kare che te, ane digambara eTale ke je nirvastra che te. arthAta "dizAothI jemanuM vastra che te, A baMne paMtho ekabIjAthI potAne prAcIna kahevaDAve che. mULa to A bheda sAdhuomAM paDyo hato ane pAchaLathI te zrAvakomAM paNa paDyo. A banne paMthonA pAyAmAM sidhdhAMta vize matabheda nathI. taphAvata banne saMpradAyo vacce je tArkika taphAvata che. temAM (1) digambaro strIo mokSAdhikArINI bane tema mAnatA nathI. paNa zvetAMbaro mAne che. (2) digambaronA mate tIrthakaro vItarAgI hovAthI temanI pUjA phUla, dhUpa ane vastrAbhUSaNathI karavI joie nahIM jyAre zvetAMbaro e badhA dravyothI tIrthakaronI pUjA kare che. (3) digambaro Agamo "jainazAstro' no svIkAra karatA nathI jyAre zvetAMbaro kare che. (4) digambaronA mate kevalIne AhAra koI zake nahIM jayAre zvetAMbaro ema mAne che ke kevalIne amuka aMze AhAranI chUTa hovI joie. TuMkamAM A banne paMthomAM koI tAtvika bheda nathI. paraMtu bAhA raheNIkaraNI paratveja matabheda che. sthAnakavAsI jainonI ekazAkhA nIkaLI che. jeo mUrtipUjAmAM mAnatA nathI. ane daherAvAsI mUrtipUjAmAM mAne che. A uparAMta A darekamAMthI AcAra viSayaka matabhedane lIdhe aneka gaccho, upazAkhAo, upasaMpradAyo ane saMvADAo racAyA che. uparyukta baMne saMpradAyomAM bIjI eka pravRttino janma thayo jema ke varSARtumAM munio-sAdhuo eka sthaLa para rahetA hatA. bAkIno samaya vihAra karatA rahetA. paraMtu i.sa. nI pAMcamI ke chaThThI sadIthI sthAyIrItathI keTalAMka kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munio cetyAlayomAM kAyamI rahevA lAgyAM tethI teo caityavAsI kahevAtA. ane je bhramaNa karatA te vanavAsImuni kahevAyA. caityavAsIomAM AcAra zithilatA AvI gaI ane dhIre dhIre maMdiromAM potAnI ane tenA pachI potAnA ziSyonI gAdI sthapAvA mAMDI. eka jagyA para rahevAno Azaya to paThana - pAThana karIne sAhityaracanAmAM suvidhA meLavavAno hato. tene kAraNe aneka zAstrabhaMDAro sthapAyAM. A bhaMDAro samasta bhAratamAM phelAyo che. mukhyatve gujarAta, rAjasthAna tathA maisuramAM. paMdaramI sadImAM mUrtipUjA virodhI AMdolana zarU thayAM ane tene kAraNe zvetAMbaromAM alaga saMpradAyonI sthApanA thaI. A alaga saMpradAya sthAnakavAsI ke TUMDhiyAnA nAmathI pracalita thayo. temAM maMdironA sthAne AgamonI pratiSThA thai. teone batrIsa Agama mAnya che. teo bIjA Agamono svIkAra karatA nathI. 20 bhagavAna mahAvIranA nirvANa bAda gautamasvAmI, sudharmA svAmI ane jaMbusvAmInA samaya sudhI kevaLajJAna rahyuM ane jaMbusvAmInA nirvANa pachI kevaLajJAna viccheda thayuM. zvavetAMbara sthAnakavAsI bAvIsa saMpradAyanA AcArya pU. zrI raghunAthajI svAmI pAse mAravADa pradezanA kaMTAlIyA gAmanA osavAla bhIkhaNajIe dIkSA aMgIkAra karelI paNa pAchaLathI tene matabheda thatAM 'bagaDI" mukAme saMgha bahAra jAhera karyA. temaNe 13, sAdhuo ane 13, zrAvakothI banela teraha athavA "terApaMtha saMpradAyanI sthApanA karI.21 gaccho vize keTalIka noMdhaH jema jaina zramaNomAM 84 gaccho thayA tema manAya che. tevI rIte gRhasthajainomAM paNa gAma vagerenA kAraNe 84 jJAtio banI jemake osavAla, zrImAla, poravAla, pallIvAla, DIsAvAla, nAgavaMza, sAvayakula, hubaDa vagere Ama prAcIna kALamAM 84 jJAtio jaina hatI. tema manAya che. 22 jaina mahAjananI 84 jJAtio che temAM nAgara paNa eka jJAti che. e ja rIte gacchomAM paNa nAgaragacchano ullekha jovA maLe che. metrANA e madhyakALanA nAgaragacchanuM jainatIrtha hatuM. gujarAtanuM kAvItIrtha paNa nAgarajainonA ujjavala itihAsanuM pratika che.23 zrI mahAvIra svAmInA paMcama gaNadhara zrI sudharmA svAmInI pATa - paraMparAe 35 mAM paTTadhara pU. AcArya zrI vijayaudyotanasUrizvarajI mahArAja kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAtA Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thayAM. teozrInA ziSya - praziSyano parivAra vaDanI zAkhAnI jema vistaratAM temano gaccha vaDagaccha nAme prasiddha thayo. keTalAka vidvAnonA mata mujaba 84 gacchonI zAkhAo AmAMthI nIkaLI che. temAM tapagaccha paraMparA ane kharataragaccha paraMparA bahu vizALa pramANamAM pravartamAna rahI che. 24 kharataragacchanI zarUAta saM. 1080 (i.sa. 1024) mAM thai. pATaNanI rAjasabhAmAM mahArAjA durlabharAja samakSa caityavAsIo ane vaDagaccha paraMparAnA zrI jinezvarasUrijI vacce zAstrArthano vAdavivAda thatAM temAM zrI jinezvarasUrijI vijayI banatAM, temaja temanAM tapa - tyAga - thI prabhAvita thaine durlabharAjAe zrI jinezvarasUrijIne kharatara' nuM biruda ApI bahumAna karatAM kharataragaccha khyAtimAM Avyo. 25 acalagaccha pUrve vidhipakSa tarIke oLakhAto hato. AryarakSita sUrizvarajI mahArAja e zrI sudharmAsvAmInI pATaparaMparAmAM 47 mI pATe thayelA mahAna AcArya hatA. temaNe saMvata 1169 . sa. 1113) mAM vidhipakSagacchanI sthApanA karela. je pAchaLathI acalagaccha tarIke oLakhAyo. gujarAtamAM kumArapALanA zAsana daramyAna zrI jayasiMhasUri thaI gayAM. teo paryuSaNa saMvatsarI bhAdaravA suda pAMcamanI samAcArI bAbatamAM acala rahyA, tyArathI "acalagaccha" evuM nAma prasiddha thayuM hovAnuM manAya che. jayAre jInendrasAgara sUrizvarajI nA smRtigraMthamAM noMdhyuM che ke AryarakSita sUrizvara mahArAjanA paTTAlaMkAra zrI jayasiMha sUrizvarajI digaMbara chatrasena bhaTTAraka sAthenA vAdamAM merU samAna acala rahyA eTale emano A gaccha 'acalagaccha' kahevAyo. teo saM. 1258 (i.sa.1202) mAM svargavAsI thayA.26 mahAna kiyodhdhAraka, zuddhinA prakhara puraskartA yuga pradhAna zrI pArdhacaMdrasUrizvarajInI pATa paraMparA Aje pAThyacaMdragaccha nA nAme oLakhAya che. ane vartamAna zramaNa saMghamAM sahuthI nAnA gacchanuM sthAna zobhAve che. anya sarva gacchonI jema eNe paNa ekathI vadhuvAra nAmAMtara dhAraNa karyA che. enuM prAcIna nAma vaDagaccha, vaDatapagaccha, nAgorI tapAgaccha ane zrI pArzvacaMdrasUrijInA samaya bAda pArjacaMdragacchathI pracalita banyuM che. 27 5. Agamo:mULa vaidikazAstrone jema 'veda bauddhazAstrone jemapiTaka' kahevAya che. kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tevI ja rIte jainazAstrone 'zruta', 'sUtra' athavA Agama kahevAya che. vartamAnamAM 'Agama' zabdano prayoga vadhu pracalita thayo che. sUtra, graMtha, siddhAMta, pravacana, AjJA, vacana, upadeza, prajJApana, Aptavacana, aitihya, AmnAya ane jinapravacana A badhA 'Agama' nA ja paryAyavAcI zabdo che.28 'Agamo' nA be vibhAga paDe che. eka pUrva ane bIjo aMga, pUrvanI saMkhyA 14 che. ane aMganI 12 che. upAMgonI saMkhyA paNa 12 nI gaNavAmAM Ave che. jo ke A zAstronI racanA vize zvetAMbaro ane digambaromAM judI judI mAnyatAo che. A zAstro ardhamAgbI bhASAmAM racAyelAM che. temAM tIrthaMkaronAM caritro, upadezo, tatvajJAnanA vAdavivAdo, sAdhu-sAdhvIo, zrAvaka - zrAvikAonA dharmo, tIrtho ane vrato ityAdi bAbatonuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. bhAratIya sAhityamAM jaina AgamonuM sthAna anerUM che. jagatanA bIjAdharmonI jema jainadharmamAM paNa yAtrA, vrata ane tIrthono mahimA svIkArAyelo che.29 jainAgamomAM hiMsA - ahiMsAnA saMbaMdhamAM bahuja vistRta, vizada ane gahana mImAMsA karavAmAM AvI che. koi bIjA dharmanAM zAstromAM evI mImAMsA nathI maLatI tenuM kAraNa e che ke samagra jainAcArano AdhAra ahiMsA ja che.30 sUtrayuganA pratiSThApaka umAsvAti, bhAratanAM mahAna dArzanika siddhasena divAkare jaina tarkazAstranuM vyavasthitarUpa pradAna karyuM ane AcArya kundakunde AdhyAtmikagraMthonI racanA karIne tathA svAmI samantabhadre tarkazAstranI pratiSThA karIne jaina sAhityane samRddha banAvyuM che. 31 6. dIkSAH jainomAM dikSAnI kriyA be vakhata thAya che. prAraMbhamAM ja gRhastha dIkSA le tene 'nAnIdIkSA' kahevAmAM Ave che. ane te pachI anukULa samaye ene sAdhukriyAmAM anubhavI banAvI eka mahinAnI cokkasa tapazcaryA karAvIne tenAM te mahAvratonI pratijJA uccAravAmAM Ave che. jene 'vaDIdIkSA' kahevAmAM Ave che.32 7. jainonA tahevAro - jainonA tahevAromAM paryuSaNa navapadanI oLI, kArtikapUrNimAM ane G kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta - Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvIra jayaMti mukhya che. bhAratIya saMskRti parvapradhAna che. parva be prakAranAM hoya che. eka laukika ane bIjuM lokottara. laukika parva e che ke jemAM rASTrIya, sAmAjika vicAradhArA guMjatI hoya che. ane lokottara parva e che jemAM AdhyAtmika vicAradhArA kalakala ninAda karatI vahetI hoya che. paryuSaNa parva jaina saMskRtinuM pAvanaparva paryuSaNa che. paryuSaNa parva eTale zuM ? 'pari' upasarga, 'vasa' dhAtu ane 'ana' pratyayathI paryuSaNa zabda niSpanna thayo che. eTale ke AtmAnI vadhAre najIka vasavuM te paryuSaNa. sartana - sadvicAra dvArA pApane jalAvI hRdayazuddhi - cittazuddhi karavA mATe nirmANa karelo divasa tenuM nAma paryuSaNa. A mahAyajJano prAraMbha ane pravartana yuga - pravartaka bhagavAna mahAvIre e samaye karyo jyAre bhAratavarSamAM mUMgA pazuonA yajJa thatAM hatAM ane temane jIvatAM yajJakuMDamAM homI devAmAM AvatAM hatAM, tyAre mahAvIre UMce svare kahyuM : pazupakSI ane manuSyonI AhutI devI e yajJa nathI. sAco yajJa te ja che ke jemAM mananA vikAronI, indriyonA viSayonI ane kharAba vicAro vAsanAonI AhutI devAmAM AvatI hoya. paryuSaNa parva AtmAmAM je parabhAvanI kharAbIo, aniSTo AvI cUkyAM hoya tene visarjana karavAnI pavitra preraNA laine A parva ujavAya che.33 zrI saMvatsarika pratikramaNa pachI nUtanavarSano AraMbha thAya che ema kahI zakAya. pAkSika pratikramaNa thI navA pakhavADIyAno, cAturmAsika, pratikramaNathI navA cAturmAsano ane saMvatsarika pratikramaNathI navA AdhyAtmika saMvatsarano AraMbha thAya che.34 pratikramaNa eTale divasa ke rAta daramiyAna jANatAM ke ajANatAM je kaMi bhUlo thai hoya, pApanuM sevana thayuM hoya tenI niMdA AlocanA karavI ane bAhyavRtti ane pravRttimAM parovAyelA AtmAne bhItara paramAtmA tarapha vALavone sthira karavo Ama pApathI pAchA haTavAnI kriyAne pratikramaNa kahe che.35 jainono eka pakSa bhAdaravA zuda pAMcame ane bIjo pakSa bhAdaravA zuda cothe sAM.pra. kare che. digaMbarono dazalakSaNa parva bhAdaravA zuda pAMcamathI zarU thAya che. ' siddhacakra': jainadharmanA dareka maMdiramAM 'siddhacakra' pUjA mATe rAkhavAmAM Ave che. te ghaNuM ja mAnItuM tAMtrikayaMtra che. temAM paMca parameSThin ane cAra mokSa mATe jarUrI 10 kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatvo maLIne kula navapada' hoya che. cAMdInI ke pittaLanI tAsakamAM pAMca nAnI AkRtio korelI hoya che. A pAMca parameSThImAM ahaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya ane sAdhu hoya che. ane cAra tatvomAM triratno ane tapa arthAt samyakajJAna, samyakacaritra, samyakadarzana ane samyakatapa. zvetAMbara saMpradAyamAM siddhacakranI AkRti ghaNI priya hoya che. te samagra jainadharmano mukhya prANa manAya che. digambara saMpradAyamAM tenI pUjA 'navadevatA' tarIke thAya che. TUMkamAM siddhacakramAM jainadharmanA mahatvanAM sUtro korelAM hoya che. varSamAM be vakhata - pAnakhara ane vasaMtaRtumAM tenI alaga prakAre pUjA karavAmAM Ave che. kArtikapUrNimAM - - varSARtunA cAra mahinA sAdhuo vihAra karatA na hovAthI eka ja sthaLe rahe che. ane te cAturmAsa pUrNa thatAM kAtaka suda pUnamanA roja tenI pUrNAhUtinArUpe manAvavAmAM Ave che. A divasa zrI hemacaMdrAcAryano janmadivasa paNa che. kA.pUnamanA divase 'zatruMjaya" nI pavitra yAtrA khUllI mUkAya che.37 mahAvIra jayaMti : bhagavAna mahAvIra svAmInI janmatIthI caitra suda terasanA roja manAvAya che. A divase bhagavAna mahAvIranI pAlakhIyAtrA prayojavAmAM Ave che. digambara jaino zrAvaNavada ekamanA roja vIrazAsana jayaMti ujave che. A divase mahAvIra svAmIe siddhinI prApti bAda prathama upadeza Apela. 38 8. covIsa tIrthakara: jainadharmamAM je covIsa tIrthaMkaro thayAM te anukrame : RSabhanAtha, ajItanAtha, saMbhavanAtha, abhinaMdananAtha, sumatinAtha, padmaprabhu, supArzvanAtha, caMdraprabhaprabhu, suvidhinAtha, zItalanAtha, zreyAMsanAtha, vAsupUjaya, vimalanAtha, anaMtanAtha, dharmanAtha, zAntinAtha, kuMthunAtha, aranAtha, mallinAtha, munisuvrata, naminAtha, neminAtha, pArzvanAtha ane mahAvIra svAmI 39 jaino 24 tIrthakaro che tema kahe che. A badhA tIrthakaronuM aitihAsika pramANa siddha karavuM muzkela che. hiMduo ane bauddho paNa 24 avatAro thayA ema kahe che. kadAca hiMndu avatAro 24 manAya che. temAMthI jaino ane bauddhoe kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAtA Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24nI saMkhyA lIdhI hoya tevuM anumAna karI zakAya. jo A tathya vajUdavALuM hoya to hinduno 24 avatArano AMkaDo vadhu jUno che. ane A rIte traNe dharmoe sAmya mATe 24nI saMkhyA avatAra mATe rAkhelI jaNAya che. 9. covIsa tIrthakaro ane temanAM lAMchanoH jinamUrti ane buddhimUrtimAM keTaluMka sAmya che tene kAraNe sAmAnya mANasa kaI mUrti konI che te samajavAmAM bhUla kare che. to A baMne mUrtiomAM zo pharaka che? tenA pratyuttararUpe, jainatIrthakaronI mUrtio jUnI ke navI hoya to paNa temAM 'zrIvatsa" nuM cinha mUrtinI chAtI para hoya che. ane mUrtinA mastaka upara chatra hoya che. jaina tIrthakaronI eka sarakhA dekhAvanI vividha mUrtione oLakhavA mATe muzkelI UbhI thatAM lAMchananI jarUriyAta jaNAI ane tethI guusamaya ane te pachInI tamAma mUrtiomAM lAMchana mUkavAmAM Ave che. covIsa tIrthakaro ane temanAM lAMchanonI yAdI nIce mujaba che. (1) RSabhadeva-poThiyo (2) ajitanAtha - hAthI (3) saMbhavanAthaghoDo (4) abhinaMdana - vAMdaro (5) sumatinAtha - krauMcapakSI (6) padmaprabhu - kamaLa (7) supArzvanAtha - svastika (8) caMdraprabhaprabhu - caMdramA (9) suvidhinAtha - magara (10) zItalanAtha - zrIvatsa (11) zreyAMsanAtha - geMDo (12). vAsupUjaya - pADo (13)vimalanAtha - varAha (14) anaMtanAtha - sIMcANopakSI (15) dharmanAtha- vaja (16)zAMtinAtha - haraNa (17) kuMthunAtha - bakaro (18) aranAtha - naMdyAvarta (19)mallinAtha - kaLaza (20) munisuvrata - kAcabo (21) naminAtha - nIlakamala (22)neminAtha - zaMkha (23) pArzvanAtha - sarpa (24) mahAvIra prabhu - siMha. 1 (10) covIsa yakSo ane covIsa yakSiNIo - yakSo ane yakSiNIo ke zAsana devatAo jaina deva-devIomAM kevI rIte sthAna pAmyAM te saMbaMdhI kAMi kahI zakAya ema nathI. paraMtu yakSo ane zAsanadevatAonA nAmo joIe to teonuM hiMduonA devo sAthe sAmya jaNAya che. jaina mAnyatA pramANe anucaro tarIke dareka tIrthaMkara nI sevA karavA mATe indra eka yakSa ane eka yakSiNIne nIme che. yakSa tIrthakaranI jamaNI bAjue ane yakSiNI tenI DAbIbAjue hoya che. AthI teo zAsanadevatA ke anucara devatA tarIke paNa oLakhAya che. 1 2 kalmAM jaina saMskRti- eka daSTipAtA Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ covIsa yakSo : covIsa tIrthaMkaro thayAM hovAthI covIsa yakSonAM nAmo jANavA maLe che : gomukha, mahAyakSa, trimukha, yakSezvara, yakSanAyaka, tumburU, kusuma athavA puSpayakSa, mAtaMga athavA varanandri, vijaya, ajita, brahmayakSa, izvarayakSa, kumA2, barmukha athavA caturmukha yakSa, pAtAlayakSa, kinnarayakSa, garuDayakSa, gaMdharvayakSa, yakSendra, kubera, varuNa, bhRkuTi, gomedha athavA gomeda, pArzvayakSa athavA dharaNendra ane mAtaMgayakSa.42 covIsa yakSiNIo : : covIsa yakSiNIomAM : cakrezvarI, ajitA athavA rohiNI, duritAri athavA prajJapti, kAlikA, mahAkAlI athavA puruSadattA, acyutA athavA zyAmA ke manovegA, zAntA athavA kAlI, bhRkuTi athavA jvAlAmAlinI, sutArA athavA mahAkAlI, azokA athavA mAnavI, mAnavI athavA gaurI, caMDA athavA gAMdhArI, viditA athavA vijyA athavA vairoTI, aMkuzA athavA anantamatI, kaMdarpAmAnasI, nirvANI athavA mahAmAnasI, balA athavA vijyA, dhAriNI athavA tArA, vairoTi athavA aparAjitA, naradattA athavA bahurUpiNI, gAMdhArI athavA cAmuMDA, aMbikA kuSmAzminI athavA AmrA, padmAvatI ane siddhAyikA.43 11. anya jaina devatAoH anya devadevIo jainadharmamAM che paraMtu te rUpAMtirata thayelA jaNAya che. jemAM mukhyatve hariNegameSI athavA naigameSa, kSetrapAla, gaNeza, zrI athavA lakSmI, zAntidevI ane sAthe Agama sArasaMgrahamAM cosaTha yogiNInA nAma ApelA che. maNibhadra, ghaMTAkarNa mahAvIra ane padmAvatI vagereno samAveza thAya che. jainomAM kSetrapAla : zabdArthanI dRSTie joie to 'kSetrapALa' ane 'khetarapALa' zabda paraspara saMkalita che. 'kSetra' zabdamAMthI 'kSetrapAla' zabda banyo che. jainomAM khetarapALanuM eka juduM ja rUpa aMta2 tarIkenuM jovA maLe che. tapagacchIya lakSmIsAgarasUrinA ziSyakavi lavaNyasamaye jUnI gujarAtImAM racela kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta 13 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'vimalaprabaMdha" (I.sa.1512) mAM eka daMtakathA ApelI che. e daMtakathA mujaba Abuparvata upara delavADA gAmamAM brAhmaNIya devI zrImAtAnA kSetranI jamIna daMDanAyaka vimale kharIdI, te jamIna upara maMdira baMdhAvavA mAMDyuM tyAre e sthAnano kSetrapALa (khetarapALa) vAlInAha nAmano vyaMtara je bAMdhakAma thatuM te dararoja rAtre toDI nAMkhato hato. vimalamaMtrIe tene nirdoSa bhogAdithI tRpta karyo tyArapachI te maMdiranuM kAma AgaLa vadhyuM A prakAranI daMtakathA anya jainagraMthomAM paNa ApelI che. 15 mI sadImAM racAyela meghamuninI "tIrthamALA" mAM vyaMtara saMbaMdhI AvI vAta noMdhAyelI che. tyAM tene "kSetrapAla, "khetalavIra' ane "vAlInAga' kahyo che. ahIM 'vAlInAga' ke 'vAlInAha" e 'valabhInAtha' nuM bhraSTarUpa che. marIne avagate jatA ane vAsanA apUrNa rahI javAthI potAnA sthAnamAM rahI upadrava karanAra bhayaMkara azAMta AtmAne khetarapALarUpe pUjavAnI prathA madhyakALa ane uttara madhyakALa daramiyAna pracalita hatI. keTalAka kSetrapAlane bhairavanuM eka rUpa mAne che. delavADAmAM zrImAtAnA maMdira sAme rakhAyela mUrtiomAM mukhyamUrti kSetrapAlanI che. ane te 'rasiyAvAlama" tarIke oLakhAya che. te mUrti bhairavanI mUrtinuM smaraNa karAve che. jainomAM kSetrapAlanI upAsanA thatI hatI ema jUnA ullekho parathI paNa jaNAya che. dA.ta. kharataragacchanA jinakuzalasUrie lAdaNamAM (i.sa.1324) je pratiSThAo karelI temAM kSetrapAlanI mUrtino paNa samAveza thato hato. ema khataratagaccha gurnAvali' (utarArdha saM. 1393) mAM noMdhAyela che. emapaNa kahevAya che ke kSetrapAla bhairava che ane te yogiNIono adhipati che. tenA nAma pramANe tenuM kArya khetaronuM rakSaNa karavAnuM che tethI tenI pAse kUtaro hoya che. je khetaranI saMbhALa rAkhe che. ane tenA mAlikane koipaNa AkramakonI sAme rakSaNa Ape che. brAhmaNadharmanA bhairavo jevA ke kAlabhairava ane baTukabhairava haMmeza kUtarAnI sAthe saMkaLAyelA che. TUMkamAM kSetrapAlano baTukabhairava sAtheno saMbaMdha jainagraMthomAM batAvelo che. jayAre dIpArNava' graMthamAM kSetrapAlanuM varNana judu ApeluM che. jaya 12. jena daherAsara - dareka dharma - saMpradAyanA bhagavAnanuM potAnuM sthAnaka hoya che. e darekane potAnuM viziSTa nAma hoya che. hinduonuM maMdira, musalamAnonI majIda, zIkhonuM gurudvArA, khristIonuM girajAghara (carca), vaiSNavonI havelI hoya che. te ja pramANe 14 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainonA bhagavAna tIrthakara, jinezvara ke vItarAga mATenA maMdirane daherAsara ke jinAlaya kahe che. 'daherAsara' zabda vicAra aMge tenA mULamAM 'devAzraya" zabda che. (darUM = 'devagRha', devagRha - devadara = dehara = derU) deva zabda ahIM koI svargAdikamAM vasanAra amuka cokkasa jAti ke varga mATe prayojAyelo nathI. 'deva' zabdanI vyutpati cArakriyAo parathI darzAvI che. dravyanuM ke jJAnanuM atizaya dAna kare te deva. jenuM jIvana prakAzamaya hoya te deva, je bIjAnA jIvanamAM prakAza relAve te deva, ane ghu nAmanA lokamAM vase te deva. A paNa vyAkhyA sAMbhaLavAmAM AvI che. maMdira mATe zabda vaparAyo che devaLa, divakula - devaula - devala - devala - devaLa) te devaLomAM Izvara arthAta zreSThattama devaLa te devaLezvara temAMthI devezvara thatAM thatAM derAsara ke "daherAsara' zabda vyutpanna thayo hovAnuM manAya che. vizeSamAM kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajIe 'siddhahema nAmanA vyAkaraNa graMthamAM "deva' zabdane samajAvatAM lakhyuM che ke potAnAM samyakajJAna, samyakadarzana ane samyakacAritrathI je pote eTaluM jhaLahaLatuM jIvana jIve ane devo paNa jene namaskAra kare te deva.46 A daherAsara zikharavALuM, ghummaTavALuM ke dhAbAvALuM paNa hoya che. zilpazAstranI dRSTie viziSTa bAMdhaNI ane mAMDaNIthI jaina daherAsara anya maMdirothI tarata AgavuM tarI Ave che. daherAsara moTAbhAge patthara ke ArasanuM baneluM hoya che. daherAsaramAM ekathI vadhu jinapratimAo hoya che. mukhya pratimAnA nAme daherAsara oLakhAya che. e mULa pratimAne mULanAyaka kahe che. daherAsaramAMnI moTAbhAganI jinapratimAo padmAsana dhyAnastha mudrAmAM hoya che. daherAsara baMdhAI gayA pachI temAM paramAtmAnI, pratimAnI pratiSThA mATe viziSTa mahotsava karAya che. tene "aMjanazalAkA - pratiSThA mahotsava' kahe che. jinapratimAne sonA - rUpA - hIrAnA alaMkArothI sajAvavAmAM Ave che. tene 'AMgI" kahe che. 47 13. jena upAzraya : ArAdhakone dharmanI ArAdhanA karavA mATenA temaja jaina sAdhusAdhavIone kAmacalAu ke cAturmAsamAM sthiravAsa karavA mATenA makAnane upAzraya ke pauSadhazALA kahe che. sAdhu ane sAdhavI mATenA upAzraya alaga hoya che. upAzrayanuM vAtAvaraNa jJAnamaya ane tapamaya hoya che. ahIM jJAnagoSThIo kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yojAya che ane tatvajJAnanA vargo cAle che. sukhI ane saMpanna bhAvikonA dAnathI upAzraya bAMdhavAmAM Ave che, ane sthAnika saMgha teno vahIvaTa kare che.48 14. jaina jJAnamaMdira - pustakAlaya, graMthAlaya mATe jaino 'jJAnamaMdira' zabda prayoga kare che. 'jJAnamaMdira'mAM zabdanI yathArthatAno anubhava thAya che. temAM samaya pasAra karavA mATenA ke manoraMjana mATenA pustako nahiM, paraMtu tatvajJAna, itihAsa, saMskRti, jIvanacaritra vagere jJAnanI vividha zAkhAonA prAcInagraMthono saMgraha hoya che. pahelAM pustako tADapatro para lakhAtA hatA. A jJAnamaMdiromAM evA tADapatro ane hastapratono kALajIpUrvakano saMgraha hoya che. sAdhu-sAdhvInI preraNAthI AvA jJAnamaMdiro ubhA thAya che. sthAnika saMgha tenI saMbhALa rAkhe che.49 15. jaina pAThazALAH jyAM bALako, kizoro ane yuvAnone dharmanA jaina zikSaNa ane saMskAra ApavAmAM Ave che e sthaLane jainapAThazALA ke jainajJAnazALA kahe che. dhArmika zikSaka - zikSikA jainasUtro zIkhave ane dhArmika kriyAonI prAyogika tAlIma Ape che. jaino mATe be pratikramaNa ke pAMca pratikramaNanuM jJAna hovuM jarUrI che. pratikramaNa e jainonI rojiMdI dhArmika kriyA che. jinapUjA paNa nityanI kriyA che. pAThazALAmAM mukhyatve e kriyA - sUtrono abhyAsa karAvAya che.pa 16. AyaMbila zALAH vividha jaina tapomAM AyaMbilatapanuM AgavuM sthAna che. AyaMbilanuM tapa ghare karavA mATe sugama ane saraLa nathI banatuM, kAraNa A tapamAM lukhkhuMsuku, mIThA maracAM vinAnuM temaja tela-ghI vagaranuM bhojana eka TaMka karavAnuM hoya che. AthI saMghe A tapanA ArAdhako mATe AyaMbilazALAnI vyavasthA karI che. ArAdhako ahIM AvIne AyaMbila kare che. A tapa kaThina che, paraMtu samuhamAM ahIM ArAdhako AyaMbila karatA hovAthI ArAdhakane preraNA ane baLa maLI rahe che. AvI AyaMbilazALAo moTA zaheromAM ke jyAM paNa vadhu jaino vasatA hoya tyAM hoya che.51 10. jaina pAMjarApoLa - : nirAdhAra ane niHsahAya, azakta ane apaMga pazu-paMkhIonI jyAM premabharI mAvajata karavAmAM Ave che te saMsthAne pAMgaLApoLa ke pAMjarApoLa kahe kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta 16 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. bimAra pazu-paMkhIonI tabIbI sAravAra uparAMta kasAivADe lai javAtA pazuone choDAvIne temane pAMjarApoLamAM rAkhavAmAM ane sAcavavAmAM Ave che. sthAnikasaMgho temaja jIvadayA maMDaLI jevI saMsthAo AvI pAMjarApoLanuM saMcAlana kare che. jaina saMskRtinI A eka AgavI nIpaja che.para 18. jainadharmamAM strInuM sthAnaH mahAvIra svAmIe tIrthanI sthApanA karI, te tIrthanA cAra aMga banAvyAM sAdhu-sAdhvI, zrAvaka-zrAvikA, A tIrthamAM jeTaluM mahatva sAdhune che teTaluM mahatva sAdhvIne paNa che. ane jeTaluM mahatva zrAvakane che teTaluM zrAvikAne paNa ApyuM che. jainadharme, sAdhvI banIne Atmazuddhi, AtmakalyANa tathA AtmasAkSAtkAra karavAno samAna adhikAra ApIne strIonI pratiSThA vadhArI che. mahAvIrasvAmInA saMghamAM caMdanAne pravartinInuM sthAna ApeluM ane zramaNIsaMghanuM maitRtva e mahAsatI caMdanAne soMpyuM. A rIte jainadharmamAM strI samAjane dharmano saMpUrNa adhikAra ApavAmAM Avyo che. ogaNIsamA tIrthaMka2 mallinAtha paNa strI hatA. puruSa ane nArI vacce jarApaNa bhedabhAva jainazAstramAM jovA maLatAM nathI. strI samAnatA ane pradhAnatAnAM udAharaNothI jainAgama bharelAM che. A kAlacakramAM sauthI pahelAM mokSamAM janArI eka nArI ja hatI, te hatI prathama tIrthaMkara bhagavAna RSabhadevanI mAtA marudevI. bhagavAna RSabhadevane bharata ane bAhubalI sarakhA so putra hovA chatAM temaNe sauthI prathama akSarajJAna potAnI kanyA brAhmI suMdarIne ja ApyuM. brAhmInA nAma parathI ja lipinuM nAma paNa brAhmI lipi paDI gayuM manAya che. A rIte jainadharme nArIne tenuM ucita ane AgaLa paDatuM sthAna ApyuM che. 53 19. jainadharma ane khristIdharmamAM sAmyatAH (1) bhagavAna mahAvIranA agiyAra gaNadhara ziSyo ane eka ziSyAbhAsa (gozAlaka) hatA. jyAre khristIdharmamAM paNa agiyAra suziSya ane eka kuziSya hovAnuM noMdhAyuM che. (2) jainadharmamAM pacAsamAM divase saMvatsarIparva jyAre khristIdharmamAM pacAsamAM divase ja agiyAra ziSyonuM pravacana. (3) jainadharmamAM 24 tIrthaMkaro che. jyAre khristIdharmamAM AkAzamAM siMhAsana para beThelA eka puruSanI AsapAsa 24, pavitra puruSo che. kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta 17 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) jainadharmamAM AThama, caudase pratikramaNa jyAre khristIdharmamAM dara ravivAre pApano ekarAra. (5) jainadharmamAM samavasaraNe jinapratimA jyAre khristIdharmamAM samavasaraNa jevA carco (devaLa). (6) jainadharmamAM sahavAmAM ja sAdhutAnuM mahatva che. jayAre khristIdharmamAM kSamAmAM ja sAdhutAne mahatva che. (7) jainamuninA samAdhisthAne stUpo hoya che jyAre khristIdharmagurunA sthAne kabaro hoya che. (8) jainadharmamAM AcArya, muni, siddhaputra jevA pado prayojAya che jyAre khristIdharmamAM dharmAdhyakSa, yAjaka, dIyAkonusa jevA pado prayojAya che. (9) jainadharmamAM jaghanya comAsuM 70 divasanuM jyAre khristIdharmamAM pAstApUrve 70 divasa upavAsa. (10) jainadharmamAM pratimA kabUla che paNa temAM izvarapraveza nahIM jyAre khristIdharmamAM citra ke pUtaLAne mAne che. paNa temAM paramezvara vasavATane nahIM. (11) jainadharmanAM be paMtho zvetAMbara ane digambara jyAre khristIdharmamAM paNa be mukhya paMtho, ketholika ane proTesTaMTa. - (12) jainadharmamAM pAlItANA - pavitra sthAna che. tema khristIdharmamAM pelesTAina pavitra sthAna che. (13) jainadharmamAM sAdhvI - zrAvikA tarIke strIna sthAne apAyuM che tema khristIdharmamAM nana, tarIke strIne sthAna apAyuM che. Ama, jainadharma ane khristIdharmamAM mALakhAnI dRSTie ghaNuM sAmya jovA maLe che.54 pAdanoMdha : 1. saMpAdana - devendramuni - dharma ane saMskRti, zrI lakSmI pustaka bhaMDAra- amadAvAda-1, 2. 3. 4. 5. 6. 7. 18 1967, pR. 192. munimahArAja zrI nyAyavijaya - jIvana hitam, jaina yuvakasaMgha - vaDodarA, 1937, pR. 5 ejana pR-10 uparyukta - dharma ane saMskRti, pR 10-11 ejana pR-11 zrI dave traMbakalAla - jaina sAhityamAM pAzcimAtya vidvAnono phALo, jaina vyAkhyAna mALA, gurjara graMtharatna kAryAlaya - amadAvAda, 1934, pR. 83-84 ejana. pR. 84-85 kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. 9. ejana. pR. 85-88 pU.paM. bhAnuvijayajI gaNivara - jainadharmano saraLa paricaya, divyadarzana - sAhitya samiti amadAvAda, 1962, pR. 19 10. DaoN. zAha priyabALA - jainamUrtividhAna, yuni. graMtha nirmANa borDa, 1978, prakaraNa-1, 58 - - 1. 11. zrI zarmA lIlAdhara - bhAratIya saMskRti koza, 1996, dilhI, pR. 155 12. uparyukta - jaina mUrtividhAna, pR. 1-2 13. ejana. pR. 2-3 14. paM.pU. yuga divAkara AcAryadeva, zrI vijayadharma sUrizvarajI, munipravara zrI kanakavijayajI, bhagavAna mahAvIra - saMkSipta jIvana caritra, muMbai-2, 1974, pR.67 15. uparyukta - jainamUrtividhAna, pR.3 16. uparyukta - bhAratIya saMskRti koza, pR. 695 17. uparyukta - jainamUrtividhAna, pR.4 18. ejana. 19. ejana. pR- 5-6 20. ejana 21. muni zrI suzIlakumArajI bhAskara - jainadharma ane terApaMtha, muMbai-7, Dise.1954 prakaraNa 4 2, pR.1-4 22. saMpAdaka - devaluka naMdalAla bI. - jaina pratibhAdarzana, zrI arihaMta prakAzana bhAvanagara, - 14-5-2000, pR. 367 23. ejana. pR. 390 24. saMpAdaka - devaluka naMdalAla bI. zAsana prabhAvaka zramaNa bhagavaMto, bhAga-2, zrI arihaMta prakAzana, bhAvanagara, dvitIya AvRtti - okTo - 1992, pR.546 25. ejana. - 26. ejana. pR. 559 27. ejana. pR. 578 28. paM. nAnacaMdrajI mahArAja janma zatAbdi smRtigraMtha, saMvata-1933, pR.135-136 29. uparyukta - jainamUrtividhAna, pR.5 30. uparyukta - dharma ane saMskRti, pR. 58 31. ejana. pR. 66 32. munirAja zrI vidyAvijayajI - mArI kacchayAtrA, zrI vijayadharmAsUri - jaina graMthamALA pustaka - 58, i.sa. 1942, pR. 45 33. uparyukta - dharma ane saMskRti, pR.46 34. "jaina pravacana'' varSa 10muM, tA. 24-1-1939, aMka 45/46, pR. 527 35. zrI bhadrabAhuvijaya - jainadharma, zrI vizvakalyANa prakAzana TrasTa, mahesANA, i.sa.1987, pR. 39 36. uparyukta - jainamUrtividhAna, pariziSTa 1, pR. 120-121 37. gujarAta sTeTa gejheTiyara, ksDa DisTrIkTa, 1970, cepTara - 3, pR.166 kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta - - - 19 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38. ejana. pR. 166-167 39. uparyukta - jainamUrtividhAna, prakaraNa-2, pR.46-47 40. ejana. pR.41 (phUTanoTamAMthI) 41. ejana. pariziSTa - 3, pR. 124 42. ejana. prakaraNa - 7, pR. 71-82 43. ejana. prakaraNa - 4, pR. 83-84 44. DaoN. bhaTTI nAgajIbhAI ke. - kacchano sAMskRtika vAraso pALiyA', 1987, prakaraNa-5, pR.83 45. uparyukta - jainamUrtividhAna, prakaraNa - 8, pR. 113 46. saMpAdaka - devaluka naMdalAla bI.- jaina ratna ciMtAmaNi - sarvasaMgrahagraMtha, bhAga-2, zrI arihaMta prakAzana, bhAvanagara, nave.1985, pR. 44-45 47. uparyukta - zrI bhadrabAhuvijaya - jainadharma, pR. 89-90 48. ejana. pR. 92 49. ejana. 50. ejana. pR. 93 51. ejana. pR. 94-95 para. ejana. pR. 95 53. uparyukta - dharma ane saMskRti, pR. 174-175 54. paM.zrI caMdrazekharavijayajI gaNivara - jaina itihAsanI jhalako, kamala prakAzana TrasTa, amadAvAda, 1986, pR. 110. kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAtA Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. cchamAM jainadharma; tenA vikAsamAM cchanA zAsako ane jena yationo phALo kacchamAM jainadharma kyArathI haze te saMdarbhe upalabdha pramANonA AdhAre anumAna karI zakAya che. vIsamAM tIrthakara zrI munisuvrata svAmInA samakAlIna rAmacaMdranI rAmAyaNamAM vAlmikIe kacchano Anartadaza tarIke ullekha karelo che. to "bhagavatIsUtra" mAM paNa gautamasvAmIne javAba ApatA prabhuvIra anupadeza ke anopadezI evuM nAma Ape che. jeno artha hariyALIthI bharapUra pradeza evo thAya.1 'bhagavatIsUtra' e jainonuM eka mahAmAnya pustaka che. jaina AgamonA agiyAra aMgo paikInuM pAMcamuM aMga ke jemAM chellA tIrthaMkara mahAvIra svAmIno upadeza guMthavAmAM Avyo che. A 'bhagavatIsUtra'nA pahelA zatakanA AThamA udde zAmAM mRgaghAtaka' puruSanA saMbaMdhamAM bhagavAna mahAvIranA ziSya gautamasvAmI prazna pUche che : 'purIseNaM bhatte kaosi vA dahaMsi vA" arthAta - haraNane mAravA mATe koI puruSa kacchamAM jAya, dharA tarapha jAya vagere. A pramANe aDhI hajAra varSa uparanA mULa sUtramAM kaccha' zabda prayojAyo che. A uparAMta khuda mahAvIra svAmI kacchamAM viharyA hatA ema 'bhagavatIsUtra' parathI jaNAya che. Ama kacchamAM jainadharma ghaNo prAcIna che. teno purAvo bhadrezvara vasaI jainatIrtha paNa Ape che. kathAsUtra anusAra trevIsamAM tIrthakara bhagavAna pArzvanAthanA je jinamaMdirane lIdhe bhadrezvara nagaranI tIrthabhUmi tarIke khyAti thaI che. tenI pratiSThA mahAvIranA nirvANa pachInI pahelI paccIzImAM (25. varSa) ane emanAM ja samakAlIna lekhAtA zrI kapila kevalI athavA zrI vimala kevalInA zubha hAthe thaI hovAnI vAta jANavA maLe che. jayAre jaiina ratna ciMtAmaNi' sarvasaMgraha graMtha bhAga-2, 5.181 mAM noMdheluM che ke mahAvIra svAmInA nirvANa pachI mAtra 23, mAM varSe zreSThI devacandra bhadrezvaranI sthApanA karInA ullekho maLe che. te samaye bhadrAvatI nagarImAM siddhasena rAjA rAjaya karato hato." jaina AgamonA ullekha mujaba jaMbudvipa prajJaptimAM bharata cakravartI digvIjayanA varNanamAM kacchano nirdeza che. vaLI, Avazyaka sUtra paranA curNamAM lakhyA mujaba kaccha ane kAThiyAvADanA AbhIrarAja je Aje AhirarAja tarIke kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 21 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oLakhAya che. teo jainaparipATInA hatA tevo ullekha che. I.sa. nA pahelA saikAmAM vIra nirvANa pachInA 500 varSa bAda plInI nAme grIka pravAsIe tenA bhArata pravAsanA varNanamAM kacchane "AbhIriyA' tarIke varNavela che. to gujarAtanA sarvaprathama AbhIrarAja izvaradevanA nAmano zilAlekha paNa kacchamAMthI prApta thayo che. je sUcave che ke kSatrapakALamAM AbhIronuM Adhipatya hatuM.' vIra nirvANa pachI 155 varSe magadhadezamAM 12, varSano bhayaMkara duSkALa paDyo, tyAre 500 jaina sAdhuoe tyAMthI vihAra karyo, te samaye anya dArzanikonA satata jIvaleNa humalAo thatAM hoi, A sAdhuomAMthI keTalAMka dakSiNamAM gayA tathA keTalAMka pazcima tarapha sthira thayA hatAM tema manAya che. kathAsUtra anusAra zrImAlanagara (rAjasthAna) nA rAjAe tenA be putromAMthI ekane zrImAla ane bIjAne osiyA nagara ApyuM, ane tyAMnA vatanIo osavAla kahevAyA. je zrImAlamAM rahetAM hatAM te zrImAlo kahevAyA. jainadharma pALatA A osavAlo dharma parivartana pahelA solaMkI rAjapUta hatA. jainagraMthonA AdhAre A dharma parivartana i.sa. 743 nA arasAmAM thayuM. bIjI eka daMtakathAmAM zrImALI brAhmaNo ane vANiyA mULe kAzmIranA jamavALa jJAtinA hatA ane kSatrapavaMzano jagasoma (I.sa. 78-250) temane dakSiNa mAravADamAM lAvyo. I.sa. 703mAM bhUgarA nAmanA Arabe A pradezane verAna karyo tethI zrImALI brAhmaNo ane vANiyA dakSiNa tarapha nAThA ane te samaya daramyAna zrImALIo ane osavAlo kacchamAM AvIne vasyA hatA. 8 mI sadInI A anumAnita vigato pachI to 'acalagaccha digdarzana' mAMthI kacchamAM jainadharmanA astitvanI ghaNI vigato maLe che. jemake kacchamAM ozavAlo be rIte kacchamAM AvyAnI noMdha che. eka gujarAta thaIne ane bIjA siMdha tathA pArakara thaine. teo saM. 1550 thI saM.1780 (i.sa.1494-1644) sudhImAM judAjudA jathAomAM AvelA che. 10 te pahelAMnI noMdha paNa saMvata 1451 (i.sa.1395) nI ullekhanIya che. kathAsUtra anusAra bhujamAM thaI gayelAM cAMpAzAhe A samayamAM kalpasUtranI 84 prato lakhAvI sarva AcAryone vahorAvI hatI.11 gurjaro mukhyatve kacchanI pUrva taraphanA baMdaroethI ke bhUmArge kacchamAM sthAyI thayA hovAnuM mAnI zakAya che. jayAre uttarapUrva cheDe vAgaDa pradezamAM kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAravADanA dakSiNabhAgathI ane jesalamaMDaLathI osavAlo ane zrImALIo bhUmArge AvyA hoya ema jaNAya che.12 kaccha myujhiyamano jainasaMgraha (bhuja) rAjyanA sauthI prAcIna bhujanA kacchasaMgrahAlayamAM paNa jaina saMpradAyane lagatA hastaprato, mUrtio, kAgaLacitro tathA anya kASTanA namUnAo upalabdha che. AgaLa jaNAvAyuM che tema Abhi22Aja jaina paripATIno rAjA hato te Abhi22Ajano gujarAtano sarvaprathama staMbha zilAlekha kacchanA lakhapata tAlukAnA dolatapara gAmethI i.sa.1967mAM maLyo che. thAMbhalA jevI UMcI zilA para kotaravAmAM Avela A zilAlekhamAM rAjA izvaradevanuM nAma vAMcI zakAya che. A lekha bIjI, trIjI sadIno che. je sUcave che ke kSatrapakALamAM AbhironuM astitva hatuM. DaoN. raseza jamInadAranuM mAnavuM che ke, pazcima kSatraponA zAsanakALamAM Abhiro vahIvaTIkAryamAM cAvIrUpa bhUmikA bhajavatA hovA joie . kaccha saMgrahAlayamAM saMgrahIta A lekha saMgrahAlayanA jainasaMgrahomAM sauthI jUno saMgraha che. kaccha saMgrahAlayanA saMgrahamAM paNa 24mA tIrthaMkara mahAvIra svAmInI be pratimAo AvelI che. pratimAnI besaNI upara agrabhAge madhyamAM siMhanuM cinha (lAMchana) kotareluM che. je cinha 24, mAM tIrthaMkara mahAvIra svAmInuM che. ekaso varSa jUnI A pratimAmAM kaLA ane bhAvanAnuM subhaga milana jovA maLe che. padmAsanastha A pratimAnA vizALa netromAM zAMtino bhAva nitarato joi zakAya che. jyAre tenAM lAMbA kAna jJAnanA sUcaka che. kacchanA pADozI jillA banAsakAMThAmAMthI jaina saMpradAyanI ghaNI pratimAo kaccha saMgrahAlayamAM rAkhavAmAM AvI che. agAunA varSomAM uttara gujarAta ane kaccha vistAramAM ekaja kaccha saMgrahAlaya astitva dharAvatuM hovAthI banAsakAMThAmAMthI maLela pratimAo A saMgrahAlayamAM pradarzita karavAmAM AvI hatI. A pratimAonA zira para nAgazIrSa pheNanI chAyA dharAvatI 23mA tIrthaMkara pArzvanAthanI pratimA upara zeSanAganuM parikara, be moTI cAmaradhArInI mUrtio sAthe A saMgrahAlayanA paTAMgaNamAM pradarzita karAi che. pArzvanAthanuM pAdacinha nAga che. A eka ja tIrthaMkara che, jenA zira para nAganI pheNanI chatrachAyAthI te dUrathI ja oLakhI zakAya che. bAkI badhA tIrthaMkaro tenI kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta 23 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ besaNI paranA lAMchananI madadathI ja oLakhI zakAya che. pArzvanAthanI saMgrahAlayamAM rahelI A pratimA 12-13 mI sadInI che. saMvata 1300 (i.sa.1244) nuM suvrata svAmInuM biMba, mAnapurA (pAlanapura) thI prApta RSabhadeva tIrthaMkaranI mastakavihIna pratimA 18mI sadInI che. je saMgrahAlayanA saMgrahane samRddha banAve che. A sivAya saMvata 1304 nI jaina paTTIkA sahita bhujanI rAjabAnI vAvamAMthI maLelA jainasaMpradAyanA zilpo ane nAnI pratimAo saMgrahAlayane zobhAyamAna banAve che. jaina citra zailIomAM mukhyatve dhArmika viSaya kendrasthAne rahelo jovA maLe che. A citro docazmI (sAmI dizAnA, AMkhonA DoLA bahAra paDatA hoya tevA) hoya che. jaina citraNamAM chatravALo ghoDo mukhya pratika che. jene zakti tarIke citaravAmAM Ave che. A uparAMta mahAvIra svAmInA svapro, yakSa yakSiNIo ane jaMbudvipa jevA citro jovA maLe che. jainonI prakhyAta citrapothImAM kalpasUtranA citrono samAveza thAya che. jemAM 16mI thI 18mI sadInA kalpasUtro bhAre mUlyavAna gaNAya che. Aje paNa jaina zreSThIoe AvA kalpasUtronI nakala karAvatA rahIne A kalAne jALavI che. kaccha saMgrahAlayamAM paNa 17mI sadIthI 19mI sadI sudhInA AvA jaina citro, hastaprato, citrapothI ane rAgamALAnA citro AvelAM che. je bahuraMgI jainazailInA citro suMdara ane maroDadAra akSarothI dedIpyamAna lAge che. vi.saM. 1697 nI saMgrahaNI sUtra hastaprata, kaTAriyA - kacchamAM lakhAyelI subodha nAmanI patrI hastaprata ane 19mI sadInI saMgrahaNI sUtra jovAlAyaka che. A uparAMta aMjAramAMthI prApta thayelA vividha jaina citromAM pArzvanAtha paranI sarpapheNane keLanA pAna jevI viziSTa rIte darzAvAi che. te citra ane AvAM bIjA aneka citrothI kaccha saMgrahAlayano jaina citra saMgraha samRddha che. jaina saMpradAyanA sUryadarzana vinA pANI paNa nahIM pIvAnI TekavALAo mATe upayogI Avo ja eka pitaLano goLAkAra Dabbo kaccha saMgrahAlayamAM che. rAjasthAnI zailIthI 'paMca parameSThi darzana' ne klAtmaka Dhabe citrAMkita karato A dAbaDo 18mI sadIno che. je bahuraMgI jaina citrakalAno eka uttama namUno che. paMca parameSThi darzanamAM arihaMta pharate cAra tasvIro siddha, AcArya, kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta 24 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAdhyAya ane sAdhu vacce pAlI bhASAmAM cAra sUtro aMkita karyA che. (1) oma hrIma namo darzana, (2) oma hrIma namo jJAna (3) oma hrIma namo cAritrya ane (4) oma hrIma namo tapa. A paMcaparameSThi darzanamAM AsthA ane bhAvanAnI jhAMkhI thavA uparAMta e eka utkRSTa kalAno namUno che. jeno raMga Aje paNa Azare be sadI pachI paNa tarotAjA ane evAne evA ja rahyA che. sAmAnya jana jene "retaghaDI' tarIke oLakhe che. e retaghaDIno upayoga jaina loko sAmayika karavAmAM kare che. AvI ja eka retaghaDI saMgrahAlayamAM che. A retaghaDImAMnI retInI pAMca vakhata uthalapAthala thatAM eka sAmayika jeTalo samaya lAge che. A retaghaDI" 12mI ke 13mI sadImAM yaMtrathI cAlatAM ghaDiyALano jamAno zarU thayo te pahelAM samaya jANavAnA sAdhana tarIke paNa upayoga karavAmAM Avato. A retaghaDIne lokabhASAmAM 'kalAkazIzI' tarIke paNa oLakhavAmAM Ave che. kaccha saMgrahAlayamAM rahela retaghaDI 125 varSa jUnI che. A yaMtramAMnI retIne uparathI nIce sarakatAM barAbara 28 mInITa pa6 sekanDano samaya lAge che. Aje paNa jaina parivAro AvAM ghaTIkAyaMtrano upayoga sAmayika mATe karI rahyA che. bhAratIya tAra-TapAla vibhAge I.sa.1978 nA varSamAM TapAla TikiTonI 'saMgrahAlaya zRMkhalA bahAra pADI hatI. A mATe bhAratanA cAra mahatvanA saMgrahAlayo para pasaMdagI utAravAmAM AvI hatI. jemAM dilhI, haidarAbAda, madrAsa ane bhujanA kaccha saMgrahAlayano samAveza karavAmAM Avyo hato. A TapAla TikiTo mATe A sAta sUMDhavALo airAvata saM ga ThAlayomAMnI zreSTha kalAkRtio nI pasaMdagI karavAmAM AvI hatI. jemAM kaccha saMgrahAlaya, bhujanA prakhyAta sAta sUMDhavALA airAvata hAthIno samAveza karavAmAM Avyo hato. lAkaDAnI kotaraNI ane kASTakalA mATe prakhyAta mAMDavInA tapagaccha jaina daherAsara mAMthI kaccha saMgrahAlayamAM mUkavAmAM Avelo airAvata 19mI *;: :::::::::: :: ::: kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 2pa Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadIno ekaso varSathI paNa juno che. kaccha saMgrahAlayano kASTakalAno A eka uttama namUno che. jema hindu paraMparAmAM purANomAM airAvatane mahatvanuM sthAna ApavAmAM AvyuM che. dhavala evA airAvatane indradevanuM vAhana mAnavAmAM Ave che. hindu paraMparAnI ghaNI mAnyatAone thoDA pheraphAra sAthe jaina saMpradAyamAM vaNI levAmAM AvI che. te mujaba jaina saMpradAyanI eka kathAmAM airAvata upara birAjamAna indradeva tIrthakaranI pUjA karavA jaI rahyA che. Ama, indradeva airAvata upara birAjamAna thai jenI pUjA karavA jAya tevA tIrthakaranI mahattA keTalI uccastare pahoMcI jAya che. te darzAvavAno prayAsa karavAmAM Avyo che. vizeSa khUbI e che ke airAvatanI pratyeka suMDhanA cheDe eka eka derI che. jemAM jinapratimAo birAjelI che. hAlanI take A airAvata kaccha myujhiyamamAM sacavAyela che. 13 kacchamAM janajAti ane gaccho - jainadharmano paricaya pUrve Apyo che. temAMthI je alaga samudAyo racAyA te "gaccha' kahevAyA. jemake acalagaccha, kharataragaccha, tapagaccha, pAyacaMdagaccha ke pArjacaMdragaccha, lokAgaccha, terApaMtha badhAnuM pracalana kacchamAM jovA maLe che. bhale A badhAno prAraMbha anyatra thayo hoya paraMtu tenI sarvAdhika lokapriyatA ane utkarSa kacchamAM jovA maLe che. 14 bhujamAM jainonA traNa gaccho tapagaccha, kharataragaccha ane acalagaccha che. tevI noMdha muni zrI vidyAvijayajI e karI che. ane umeryuM che ke koI paNa sAdhune cAturmAsa rAkhavAmAM traNe gaccha maLIne vinaMtI kare che. saMghanuM A baMdhAraNa prazaMsanIya che.15 jAtinI daSTie kacchanA jainomAM mukhya be jAtio pracalita che. ozavAla ane zrImAla, (poravAla kadAcitta kyAMya hoya ?) ozavAla ane zrImAla A baMne jAtimAM 'gurjara" ane "kacchI' ema be vibhAga jovA maLe che. vaLI gurjara" ane "kacchI" mAM vIzA, dazAne pAMcA ema pAchA bhedo che. kadAca pAMcA jeone potAnAthI UtaratA samajatA hoya temane "aDhIyA" kahevAmAM Ave che. kacchI ozavAlomAM "kacchI vIzA ozavAla" ane "kacchI dazA osavAla' ema be bhAga che. ane te samagra kacchamAM phelAyelA che. dazA" ane "vIzA' nA bhedanAM kAraNamAM ema kahevAya che ke jeo punarlagna karatAM hatAM teo "dazA' tarIke oLakhAyA ane punarlagna nahIM karanArA vIzA tarIke oLakhAyA.16 26 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnakavAsI vize kathAsUtra anusAra jANavA maLe che ke lokAgacchanA munizrI iMdarajI svAmI ane temanA ziSyo I.sa.1772 mAM kaccha AvyAM. jemAM mAMDavI, mundrA, aMjAra ane bhujamAM temaNe sAro pracAra karyo. Aje paNa temanA sthAnako AvelA che. kALakrame temanA zrAvako judAjudA sthAnakavAsI saMpradAyamAM bhaLI gayA. samaya jatAM sthAnakavAsI saMpradAyanA alaga alaga phIrakA thavA lAgyA. saMvata 1984 (i.sa.1928) mAM cha koTI ane AThakoTI ema be pakSa thayAM, temAM cha koTImAM pU.AcArya zrI ajarAmarajI svAmI thayA. keTalAka varSa bAda AThakoTI nA paNa, AThakoTI moTI pakSa ane AThakoTI nAnapakSa ema bhAga paDyA. AThakoTI moTI pakSamAM .AcArya zrI devajIsvAmI gacchAdhipati thayA. ane AThakoTI nAnIpakSamAM pU.AcArya zrI jasarAjajI svAmI thayA.17 kacchamAM navInAra gAma je Azare 250 varSa pahelAM vasela che. hAlamAM je navInAra navuM gAma pAchaLathI vasela che. tene paNa lagabhaga 200 varSa thayAM haze. tyAM tapAgacchanA ane naukhagotranA jainavIrA vize 'vorA nukhano itihAsa' (navInAra jaina mahAjana - smaraNikA) aMtargata ullekha che ke, tenA pUrvajo sau prathama siMdhamAMthI Avela ane teo prathama vizanagaramAM vasyAM tyAre tyAM vaDIlo 'vorAyo' karatAM, vorAyo eTale dhIranArano dhaMdho karavo. A dhaMdhA parathI teo 'vorA' kahevAyAM. saMvata 1540 (i.sa. 1484) nA vAgaDa madhye ughaDa gAmamAM prathama vorA kahevAyA. tyAMthI teo bhadrezvara ane bhadrezvarathI navInAramAM AvIne vasyAM hovAnuM manAya che. kacchamAM jenagaccho vaccenI sumeLatAH maMdiramArgI acalagaccha, tapagaccha, kharataragaccha, ane pArzvacandragaccha, ema cAra gaccho kacchamAM pracalita che. temAM AkhA abaDAsAmAM ane hAbAyamAM kevaLa acalagaccha ja che. AkhA vAgaDamAM kevaLa tapagaccha che. jayAre kaMThImAM uparanA cAreyagaccho pracalita che. tema "mArI kacchayAtrA' pR.192 mAM lekhakazrIvidyAvijayajI e noMdhyuM che. temaNe 40 divasa kacchamAM pasAra karyA hatAM. temanAM ullekha mujaba :- "vyAkhyAnamALAmAM roja hajAronI saMkhyAmAM bhAio ane bahenoe lAbha lIdho hato jaina ke jainetara evo koipaNa bhedabhAva na to sthAnanI dRSTie jovAyo ane na to kacchamAM jaina saMskRti - eka daSTipAtA 27 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmanI dRSTie jovAyo niraMtara vyAkhyAnamALA ane divase divase vadhatI jatI zrotAonI saMkhyA e ja batAvI ApyuM hatuM ke, prabaMdhakartAonI keTalI sArI vyavasthA che. ane prajA sAMbhaLavAne keTalI utsuka che. vadhAre khuzI thavA jevuM to e thayuM ke kacchamAM vicaratA sthAnakavAsI saMpradAyanA vidvAna munirAja zrI devacaMdrajI svAmI potAnA sahacArI sAdhuo sAthe bhuja padhAryA ane jaina saMpradAyanI dRSTie - mUrtipUjaka ane sthAnakavAsI baMne saMpradAyanA sAdhuonA ekaja Asana uparathI vyAkhyAno thavA lAgyAM.19 kacchamAM bhadrezvara vasaI jainonA tIrthamAM paNa aneka gaccho vaccenI sumeLatAnA darzana thAya che. AvI virala vizeSatA anyatra bhAgye ja jovA maLe che. A bAbatano zreya kacchI prajAnI sAragrahaNI saMcayavRttine phALe jAya che.20 bhadrezvaramAM mukhyatve tapagacchanuM gurumaMdira, kharataragacchanuM gurumaMdira, pArjacaMdragacchanuM gurumaMdira ane acalagacchanI derI vagere "gaccho'nI ekatA darzAvatA udAharaNo che. 20mI zatAbdImAM thayelAM tapagacchIya zrI jItavijayajIdAdA ane pAThyacaMdra gacchIya zrI kuzalacaMdrajI gaNivara ane zrI bhAtRcaMdrasUri mahArAje anukrame vAgaDa ane kaMThImAM karelAM mahAupakAro Aje paNa loko bhUlyAM nathI." 'jaina paraMparAno itihAsa" bhAga-3, pR-pa63 nI noMdha mujaba mAMDavI baMdaramAM saM.1539 (i.sa.1483) mAM tapagacchanA AcArya somasuMdarasUri, kharataragacchanA AcArya jinasiMhasUri, acalagacchanA AcArya jayazekharasUri maLyA hovAno ullekha vIravaMzAvaLImAM che. te samayakALe pratikramaNanI vidhi traNe gacchanI lagabhaga eka sarakhI goThavAI hatI tethI dareka gacchanA jaino ekasAthe besI pratikramaNa karI zake ane ekatA keLavI zake. 22 jainadharmanA vikAsamAM kacchanA zAsakono phALo - kacchamAM rAjyAzraya heThaLa jainadharmano vikAsa mahatvano rahyo che. temAM kacchanA zAsakono jainadharma pratyeno AdarabhAva prazaMsanIya gaNI zakAya. je te aMgenA upalabdha AdhAro parathI nizcita thAya che. rAozrI kheMgArajI pahelA (i.sa. 1510-1586) nA rAjyazAsanamAM kaTokaTInA samayamAM kacchanA sImADe dhAMgadhrA pAse carADavA gAmamAM rahetAM gorajI zrI mANeka merajIe, rAva kheMgArajIne potAnA jJAnane 28 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baLe emanuM ujjavaLa bhaviSya bhAkhIne je sAtha ane sAMga (moTo toladAra bhAlo) ApyAM hatAM. temaNe kacchanAM lohI nItaratA itihAsane sukhazAMtijanaka navo vaLAMka Apyo hato. rAozrI kheMgArajI pahelAe emane kacchamAM bhuja nagaramAM bolAvIne emane mATe khAsa pozALa baMdhAvI ApIne ane rAjyamAM emane vaMzaparaMparAgata viziSTa darajjo ApI potAnI UMDI kRtajJatAnI lAgaNI darzAvI hatI. 23 kaccha acalagacchanI pravRttionuM mahatvanuM kendra hoine tenuM pATanagara A gaccha pratye savizeSa bhakti darzAve e svAbhAvika che. zrI devasAgarajIe saM. 1677 (i.sa.1621) mAM lakhelA aitihAsikapatramAM te samayanA kacchanuM, bhujanuM, rAva bhAramalanuM tathA jainasaMghanuM varNana kareluM che. zrI kalyANasAgarasUri ane kacchanA rAvabhAramalajI (I.sa.15861632) no samAgama itihAsa prasiddha che. AcAryanA upadezathI bhAramalajIe potAnA rAjyamAM jainadharmanA udAtu siddhAMtonA prasArArthe sahayoga Apyo ane potAnAM jIvanamAM paNa keTalAMka siddhAMta apanAvyAM hatAM. AcArya kalyANasAgarasUri kacchamAM savizeSa viharyA hoIne banne vacce dIrghasUtrI saMparka rahyo hovAthI keTalAMka vidvAno mAnatA thayA ke rAozrIe jainadharma aMgikAra karyo hato. DaoN. kalATa noMdhe che ke, "Kalyan sagarasuri converted the king of kachchh." banne vacce prathama paricaya kyAre thayo te vize spaSTa kahI zakAtuM nathI. paraMtu saM. 1654 (I.sa. 1598) mAM kalyANasAgarasUrijI bhujamAM cAturmAsa rahyA te vakhate banne vacce paricaya thayo haze. paTTAvalIkAra e vize nimnokta prasaMga noMdhe che : "rAvazrI vA nA rogathI pIDAtA hatA. e samaye kalyANasAgarasUri bhujamAM cAturmAsa hatA. temane rAozrIe teDAvyAM ane potAnI vedanA vyakta karI. gurue dharma prabhAvanAthe maMtra baLe rAjAno roga dUra karyo tethI rAjAe temane dhana ApyuM. teno asvIkAra kalyANasAgarajIe karyo ane jaina darzananA udAta siddhAMto tene samajAvyAM, je anusarI rAozrIe mAMsAhAranA pratyAkhyAna karyA, paryuSaNamAM potAnAM rAjayamAM ATha divasa sudhI amAri paDadanI udghoSaNA karAvI, bhujamAM rAjavihAra nAmaka jinaprAsAda baMdhAvyo. bhAramalajInA rAjyAdhikArI vorAdhArasIe paNa dharma kAryo mATe dhana kharcala. rAva bhAramalajInA kuMvara bhojarAjajI paNa AcAryanA bhakta hatA. vAcaka vinayasAgare rAva bhojarAjajInI tuSTi mATe emanI vinaMtIthI bhojavyAkaraNa saMskRta padyamAM racyuM hatuM. 25 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 29 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 mA saikAmAM rAozrI prAgamalajIe (i.sa.1698-1715) tapagacchanA zrI vivekaharSagaNinI ane acalagacchanA zrI kalyANasAgarasUrijInI preraNAthI dharmanAM ane lokakalyANanAM aneka kAryo karyA hatAM. ane rAjyamAM keTalAka divaso mATe amArinuM jIvarakSAnuM pravartana paNa karyuM hatuM. govadha haMmezane mATe baMdha karAvyo hato. noMdhanIya che ke zrI vivekaharSagaNinI preraNAthI bhuja ane moTI khAkharamAM daherAsaro baMdhAyA hatA. bhadrezvara pAse vaDAlAnuM daherAsara paNa emanI ja preraNAthI baMdhAyuM hatuM ema kahevAya che. prajAkalyANanA kAryo ane guNiyala raheNIkaraNIne kAraNe 18mI sadImAM kacchanI prajAe mahArAozrI dezaLajI pahelAne (i.sa.17191752) 'dezarA paramesarA' kahIne paramezvaranA jevuM AdaraNIya sthAna potAnAM haiyAmAM ApyuM hatuM. 26 mahArAozrI lakhapatajI (i.sa.1752-1761) vidyA pratye khUba prIti dharAvatA hatA. ane pote paNa kavi hatAM tenA samayamAM vizvamAM advitIya gaNAyelI evI kaccha vizvavidyAlaya te kacchanI vrajabhASA pAThazALAnI sthApanA i.sa.1749mAM karI. rAjasthAnanAM kisanagaDhathI jaina yati kanakakuzaLajI ne bolAvyAM, temane sanmAnyA ane 'bhaTTAraka' nI padavIthI vibhUSita karyA, sAthe vrajabhASAnI A pAThazALAnA AcAryapade pratiSThita karI temanA nibhAva mATe rehA gAma temane kSisamAM ApyuM hatuM.. Ama kacchanuM pATanagara bhuja 17 mA saikAthI arvAcIna sudhI vidyAdhAma tarIke paMkAtu hatuM. 'pATaNanA jJAnabhaMDAro' e nAmanA lekhamAM muni puNyavijayajIe ahIMnA kuzaLa zAkhAnA yatio vize ullekhanIya noMdha karI che.28 2001nA bhUkaMpamAM rApara (kaccha) nuM 212 varSa jUnuM jinamaMdira saMpUrNa naSTa thayuM, paraMtu jinAlayamAM lAgelo zilAlekha akhaMDa maLI Avyo hato. (zilAlekhano zabdazaH aMza 'bhUkaMpamAM bhramaNa' pustaka, pR.128 mAM Apyo che.) temAM cha zlokonI prazastilekha mAM trIjA zlokamAM lakheluM che : ''kacchanA mahArAjA lakhapatajI thayAM temanI gAdIe goDajI thayAM, temanI gAdIe rAyadhaNajI (jeoe islAmadharmanI asarathI hindu maMdiro toDAvI kALo kera vartAvyo hato te) AvyA. temanA AdezathI A maMdira banyuM che. ||||''29 30 kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' Azcaryajanaka lAge tevI vigata jaNAya che, paraMtu eTaluM kahI zakAya ke, rAyadhaNajI bIjA, vize aitihAsika mUlyAMkana karatI vakhate taTastharUpe noMdha dhyAnamAM levI jarUrI che ke temaNe rAparamAM jinAlaya banAvavAno Adeza Apyo hato. tapagacchanA yatizrI khAMtivijayajIne rAozrIdezaLajI bIjAe (i.sa.1819-1861) bhadrezvara tIrthano udhdhAra karAvI ApavAnuM vacana ApyuM hatuM ane A mahAnatIrthanI upekSA karavA badala kacchanA jainasaMghanA agresarone Thapako ApIne chevaTe enuM samArakAma sArI rIte thAya evI goThavaNa emaNe karI hatI. teonI hayAtImAM A kAma pUruM na thayuM, tethI emanA uttarAdhikArI mahArAozrI prAgamalajI bIjAe (i.sa.1861-1876) puruM karAvyuM hatuM. paNa eno kharo yaza to gorajI khAMtivijayajI tathA dezaLajI bIjAne ApI zakAya.30 mahArAvazrI kheMgArajI trIjAnA samayamAM (i.sa. 1876-1942) pATaNathI zrI nagInadAsa karamacaMda saMghavIe saMghayAtrA I.sa.1927 mAM kADhela, te saMghayAtrA samagra kacchamAM pharIne giranAranI yAtrAe ravAnA thayelI. A yAtrAnuM varNana "zrI kaccha giranAranI mahAyAtrA" pustakamAM karyuM che. jemAM kaccha vize jaNAvyuM che ke vAgaDamAM jyAre saMghe praveza ryo tyAre kacchanA mahArAvazrI sarakheMgArajI bahAdure lekhitamAM pharamAna kareluM ke, "pATaNanA eka gRhastha moTo saMgha laIne mArA dezamAM Ave che. tethI jakAta mATe teo kahe te noMdhI lezo ane tame jAte svAro sAthe mANA (mANaso) bokyo ane temanI cokI jAptAnI puratI kALajI rAkhajo ane banatI madada karajo."31 - vadhumAM noMdheluM che ke, nAmadAra mahArAvazrI kheMgArajI bahAduranA dharmaprema mATe pratyeka jainoe abhimAna levuM ghaTe temaNe saMghanI jakAta-dANa mApha karyA hatAM ane eka polIsa TukaDI AkhA kacchanAM pravAsamAM sAthe ApI hatI. jyAM jyAM saMgha pharyo tyAM dareka gAmanA amaladAro upara paNa saMghane koI jAtanI agavaDa na paDe ane tenI jarUriyAto purI pADavA e matalabano hukama karyo hato. bhuja, mAMDavI, aMjAra AdisthaLonA jovAlAyaka sthAno saMghane mATe khullA karAvyAM hatAM, vepArIvargane saMghanA eka bALaka pAsethI paNa vadhAre bhAva na levo evI sucanA ApI hatI. temaja bhujamAM pAMca divasa rAjya taraphathI moTaro - ghoDAgADIo vagere tahenAtamAM mokalavAmAM AvI hatI. A uparAMta kazmAM jaina saMskRti- eka daSTipAtA 31 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArAvazrInA prAiveTa sekreTarI zrI sUryazaMkarabhAie AkhA saMghane rAjya taraphathI jamaNavAranuM AmaMtraNa ApeluM jeno saharSa svIkAra saMdhe karyo hato. zeTha DosAbhAi vAlajIe pratyeka vyaktine jharamana silvaranA pavAlAnI lhANI karI hatI. temaja hIrAcaMda TokarazIe sagavaDatAnI saMpUrNa javAbadArImAM agrabhAga bhajavyo hato.32 eTaluM ja nahIM e samaye zrI vrajapAlajI svAmI kaccha-mundrAmAM birAjatA hatA ane zrIratnacandrajI mahArAjanA paTTaziSya ane zrI kalyANacandrajI mahArAja e vakhate saMgha je je gAme javAno hoya te gAme be divasa pahelAM ja pahoMcI jatA ane vyavasthA karatA jethI saMghane koi takalIpha na paDe.33 zrI vijayarAjajIe (i.sa.1942-1948) jyAre bhadrezvara tIrthanI mulAkAta lIdhI, ane jainasaMghe emanuM umaLakAthI svAgata ane bahumAna karyuM. e samaye teoe potAnI A tIrthanI yAtrAnA kAyamI smaraNarUpe kacchabharamAM dharmanA nAme thato jIvavadha baMdha karavAnI jAherAta karI amAri pravartanamAM potAno anukaraNIya ane prazaMsApAtra phALo Apyo hato.4 A uparAMta muni zrI vidyAvijayajI jyAre bhujamAM hatAM tyAre zrI hIrAbhAi saMghavI dvArA nimaMtraNa mokalyuM hatuM. eka kalAka sudhI khuba dhIrajathI, rasapUrvaka praznottarI karIne jJAnacarcA karI hatI. ane vadhumAM comAsAnI sthiratA bhujamAM karavA mATe Agraha karyo hato.35 tA. 16-1-1954 nA roja kacchanA mahArAvazrI madanasiMhajIne zaradabAgamAM jaina mahAjana maLavA gayela ane evI rajuAta mahAjana taraphathI karavAmAM Avela ke navarAtrI prasaMge 'pazuvadha' karavAmAM Ave che. te baMdha thavo joie tenA pratyuttaramAM mahArAvazrI madanasiMhajIe jaNAvela ke ''dharmanA bahAne kacchanA rAjyakuTuMba taraphathI have pachI pazuvadha nahIM karavAmAM Ave tenuM vacana ame ApIe chIe.''36 kacchanAM rAjyazAsanamAM jainayationuM viziSTa sthAnaH kacchanAM rAjyazAsanamAM 'gorajI'nuM sthAna mahatvapUrNa rahyuM che. 'gorajI' ane 'muni' vaccenA bheda saMdarbhe evuM jANavA maLe che ke jemanAmAM tIvra vairAgya, utkRSTa AcaraNano abhAva ane AcArapAlanamAM zithilatA Ave tyAre tene 'yati' ke 'gorajI' kahevAmAM Ave che. teno artha evo nathI kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta 32 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke temanAmAM jainadharma vize ajJAnatA hoya, paraMtu teo rAjayAzraya ne vadhu prAdhAnya Ape ane maMtra-taMtrathI kArya karI zAsaka ane prajAne prabhAvita kare tene "gorajI' kahevAmAM Ave che. (1) gorajI mANekaberajI - samagra kaccha upara jADejAvaMzanI ekasUtrI sattA sthApanAra kheMgArajI pahelAnA dharmaguru acalagacchIya gorajI mANekamerajI kacchanA itihAsamAM mahatvanuM sthAna dharAve che. mahAkavi nhAnAlAle vaMthalI jaina pariSada - pratiSThotsava vakhate jaNAvyuM hatuM ke, "vanarAja cAvaDAne zIlaguNasUrino Azraya mukhya hato jo tema na thayuM hota, to pATaNa tathA solaMkI rAjya hota nahi, eTaluM ja nahIM paNa gujarAtanA pATanagara tarIke sAta saikA sudhI (pATaNa) rahyuM te jainone ja AbhArI che. kemake pATaNamAM rahI jainoe zuM karyuM, te mATe sAta saikAnA itihAsamAMthI ghaNuM maLe che." ("jaina", 27-6-1925) hemacaMdrAcArya ane kumArapALano saMparka paNa itihAsa prasiddha che. kacchanA rAjya vize paNa kahI zakAya ke jo mANekaberajIno Azraya mahArAva kheMgArajIne na maLyo hota to kacchano itihAsa judI ja rIte lakhAyo hota. acalagacchanA itihAsamAM mANekamerajI eka suvarNa pRSTha purUM pADI gayAM che. teo 'rAjayAzraya" dvArA jainadharmanA siddhAMtono pracAra karavAmAM yazasvI nIvaDyA che. kacchanA mahArAve emane upAdhyAya pada apAvyuM hatuM. temanA tathA temanI ziSya paraMparAnA nAmanI pAchaLa 'merajI" pratyaya Avato hoine teo acalagacchanI meruzAkhAnA hatA ema cokkasa thAya che.37 gorajI mANekamerajInA maMtra-taMtra zaktinuM spaSTa udAharaNa kacchanA itihAsamAMthI prApta thAya che. kathAsUtra anusAra ISTadevI aMbAjI pAse navarAtrInI pUrNAhutI vakhate te kuMvaranA (kheMgArajI) hakkamAM Azirvacana mAMgyuM, mAtAjIe agnikuMDamAMthI eka sAMga ApI. te gorajIe kheMgArajIne ApI kahyuM ke, "A sAMgathI tamane tamAruM rAjaya pAchuM maLaze.'38 hAla A sAMga gorajInA vaMzajo AdarapUrvaka sAcave che. chatAM eTaluM to cokkasa kahI zakAya ke je sthAna hemacaMdrAcAryanuM gujarAtanA itihAsamAM advitIya che. tevuM ja sthAna kacchanA itihAsamAM gorajI mANekaberajInuM che. mahArAozrI dezaLajI bIjA (i.sa.1819-1861) nA samayamAM tenAM rAjadarabAra mAM cauda navaratno hatAM temAM prathama traNa to anukrame aMjAra, kahnAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 33 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhuja ane mAMDavI, e kaccha nAM traNa mukhya zaheronA jaina gorajIo - yatio hatAM anukrame (1) aMjA2nA gorajI motIcaMdajI (2) bhujanI moTI pozALAnA yati mANekamerajI - bIjA (3) mAMDavInAM gorajI khAMtivijayajI. : (2) gorajI motIcaMdajI : - kacchamAM AyurvedamAM gorajI motIcaMdajInuM nAma hatuM te moTA nADIvaida kahevAtA kAraNake te mAtra hAthanI nADI joine nidAna karatAM. temanA vize eka evI daMtakathA che ke bhuja darabAragaDhanA janAnakhAnAnI rANIone temanI parIkSA karavAnI icchA jAgI. tethI mAMdagI sababa gorajIne bolAvavAmAM AvyAM ane rAjyanA niyama anusAra vacce paDado mukavAmAM Avyo. nADI tapAsavA mATe rANInA hAthanA kAMDAmAM dorI bAMdhavAmAM AvatI ane eno bIjo cheDo gorajInA hAthamAM raheto. tenA dvArA paNa te nidAna karI zakatA tethI rANIe potAnA kAMDAmAM dorI bAMdhavAne badale bilADInA pagamAM dorI bAMdhI dIdhI A kasoTImAM gorajI pAra utaryA temaNe jaNAvyuM ke,'kAM to rANIe uMdarano AhAra karyo che. ane kAM to mAruM mota bharAi AvyuM che.''39 uparyukta saMdarbhathI eTaluM to spaSTa che ke te samaye Ayurveda kSetre gorajI motIcaMdajI nuM sthAna uccakakSAnuM haze to ja AvI daMtakathAo jovA maLatI hoya. (3) gorajI mANekamerajI - bIjA H kacchanAM rAjavIomAM pATavIkuMvara prathama zALAmAM bese tyAre pozALanA yatio ja emane pahelo akSara zIkhavatA ane AzIrvAda ApatA. kacerImAM paNa pozALanA yatinuM khAsa sthAna hatuM. rAvazrI kheMgArajI pahelAe sAMga vaDe mArela siMhanI yAda rAkhavA mATe pozALanA yatio siMhanA kAna ane pucchanI nizAnIvALo lAla makhamalano Topalo mAthA para paheratAM. temAMnA eka mANekamerajI bIjA paNa moTA vidvAna ane kAryakuzaLa hatAM.40 (4) gorajI khAMtivijayajI : gorajI khAMtivijayajI 'boDo borajI' nA nAme samagra kacchamAM prakhyAta hatAM. lokokita mujaba koi prayoga sAdhanA karavAmAM enAM kAnanI zakita eNe gumAvI dIdhI hatI. vaidakazAstramAM paNa e praviNa hatA. 'boDo borajInI goLIo' mAMDavI ane mAMDavInI AjubAjunAM gAmaDAMomAM prakhyAta kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta 34 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatI. khAMtivijayajI rAjadarabAramAM mahatvanuM sthAna dharAvatAM hatAM. dezaLajI bIjA tene kAkA kahIne bolAvatAM tenAM vaidakakalAmAM zAsakane pUrNa zraddhA hatI. jayAre jayAre tene bolAvavAnI jarUra paDatI tyAre ene mATe khAsa vela (gADAno prakAra) mokalavAmAM AvatI. A uparAMta yati zrI khAMtivijayajIe dareka varSanuM bhaviSya bhAkhatA doharAono eka moTo copaDo taiyAra karyo hato. A zrI khAMtivijayajIe bhadrezvara tIrthanA uddhAramAM sakriya phALo Apyo hato. 1 Ama kacchanAM zAsako ane jainayationA parasparanA AdarabhAvanA saMbaMdhone kAraNe jainadharmano pracAra ane prasAra mahattama thayo hato. pAdanoMdha : 5. 1. zrI visA ozavALa jaina gurjara jJAti - bhuja smaraNikA, 12-5-1986, pR.69 2. muni zrI vidyAvijayajI - mArI kacchayAtrA, zrI vijayadharmasUri jaina graMthamALA - pustaka - 8, vi.saM. 1998 (i.sa.1942), pR. 19-20 3. kaccha tArI asmitA - kacchamitra vizeSa prakAzana, punaHprakAzana - 1997, pR.298 299 zrI desAI ratilAla dIpacaMda - zrI bhadrezvara vasaI mahAtIrtha, 1977, praka-2, pR.13 saMpAdaka - devaluka naMdalAla bI. - jainaratna ciMtAmaNi - sarvasaMgraha graMtha, bhAga-2, zrI arihaMta prakAzana bhAvanagara, nave. 1985, pR. 181 zrI aMtANI nareza - kaccha : kalA ane itihAsa, bhuja, phebru-2005, pR.1-2 uparyukta - smaraNikA, pR.71 ejana. pR.-73 9. uparyukta - kaccha tArI asmitA, pR. 298 acalagaccha digdarzana - pArzvazrI muluMDa acalagacchIya jaina samAja, muMbaI, 1968, pR. 525 11. ejana. pR. 299 12. uparyukta - smaraNikA, pR. 73 13. uparyukta - kaccha : kalA ane itihAsa, pR. 3-8 14. DaoN. zarmA govardhana - DaoN. mahetA bhAvanA : saMskRti setu kaccha, jJAnaloka prakAzana, gAMdhInagara, 1998, pR. 20 15. uparyukta - mArI kaccha yAtrA, pR. 109 16. ejana. pR. 184 17. uparyukta - smaraNikA, pR. 115 18. saMpAdaka : vorA lAlajI tejasI - zAha jAdavajI khImajI : navInAra jaina mahAjana smaraNikA, muMbaI 1978, pR. 28 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 35 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19. uparyukta - mArI kacchayAtrA, pR. 43 20. uparyukta - saMskRti setu kaccha - pR. 21 21. uparyukta - mArI kacchayAtrA, pR. 182 - 183 22. uparyukta - smaraNikA, pR. 73 23. uparyukta - bhadrezvara vasai mahAtIrtha, prakaraNa - 2, pR. 19-20 24. uparyukta - acalagaccha digdarzana, pR. 443 - 25. ejana. pR. 445-446 26. uparyukta - bhadrezvara vasai mahAtIrtha, prakaraNa - 2, pR. 19-20 27. zrI ajANI UmiyAzaMkara - kaccha : parisaMvAdanA prAMgaNamAM, ajANI prakAzana, 2001, pR. 116-117 28. uparyukta - acalagaccha digdarzana, pR. 521 29. paMnyAsa mukticandravijaya - gaNimuni candravijaya : bhUkaMpamAM bhramaNa, navabhArata sAhitya maMdira, amadAvAda, 2002, pR. 129 30. uparyukta - bhadrezvara vasai mahAtIrtha, prakaraNa - 2, pR. 19-20 31. zrI kaccha giranAranI mahAyAtrA - zrI jaina sastIvAMcanamAlA, bhAvanagara, khaMDa-1, pR. 101-102 32. ejana. pR. 151-153 33. munizrI pUnamacaMdrajI - vrajapAlajI svAmI, vi.saM. 2013 (i.sa.1957), samayadharma kAryAlaya sonagaDha (saurASTra), pR. 84 34. uparyukta - bhadrezvara vasai jainatIrtha, pR-20 35. uparyukta - mArI kacchayAtrA, pR-65 36. uparyukta - smaraNikA, pR-47 37. uparyukta - acalagaccha digdarzana, pR. 364-366 38. zrI dvivedI AtmArAma kezavajI - kaccha dezano itihAsa, muMbai, i.sa.1876 prakaraNa - 5, pR.33 39. zrI kArANI dulerAya - kaccha kalAdhara, bhAga-2, 1988, pR. 571-572 40. ejana. pR. 572-573 41. ejana. pR. 573 36 kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. kacchamAM divAna ane karabhArI tarIke jaina kacchanAM itihAsa para daSTipAta karatAM divAnagIrInI zarUAta mahArAvazrI dezaLajI - pahelAnAM rAjayaamala daramyAna thayela hovAnuM jaNAya che. tenI pUrvenA rAjyavahIvaTamAM divAnono kyAMya ullekha prApta thato nathI.' divAnapada prApta karavAmAM be jaina agresaronA nAma rAyadhaNajI bIjAnA samaya (i.sa.1778-1813) mAM jovA maLe che. zrI haMsarAja sAmIdAsa zAha ane zrI AzakaraNa zA. (1) divAna ane vahIvaTakartA tarIke haMsarAja zAhaH haMsarAja zAhano zarUAtano samayagALo eka vahIvaTakartA tarIke sAme Ave che. jemAM DosalavaNe mundrA para kanjo jamAvyo tyAre phatehamahamade mundrA para AkramaNa karI teno kabdo laI lIdho ane mundrAne madhya sarakAra nIce mukyuM. tenAM vahIvaTakartA tarIke haMsarAjane nImyA. phatehamahamada ane haMsarAjazAha eka ja guru (DosalavaNa) nA celA hatA, paNa sattA rAjakAraNe bannene ekabIjAnA prabaLa pratispardhI banAvyAM. mundrA pachI phatehamahamade mAMDavI hastagata karavAnI yojanA karI. jemAM haMsarAjazAha no mahatvano phALo hovAthI jayAre mAMDavIe Adhipatya svIkAryuM tyAre haMsarAja zAhane ja phatehamahamade vahIvaTakartA tarIke niyukta karyA. zarUAtamAM phatehamahamada ane haMsarAjazAha sAthe ja rahyA che, paNa jyAre mAMDavImAM eka dhanika zarAphanuM binavArasa avasAna thayuM. tethI tenI milakata kone soMpavI e prazna ubho thayo. svargastha zarAphanA vArasadArone haMsarAjazAhe svIkAra karyo nahIM. ane tenI milakata japta karI. AthI phatehamahamade siMdha sAthenA eka nAnakaDA yuddhano kharca haMsarAja zAha pAse mAMgyo. A uparAMta bAkInuM jamIna mahesula ane tenI caDhatara rakama mAgI. tethI haMsarAja zAhane potAnuM apamAna lAgyuM pariNAme banne judA paDyAM.' rAyadhaNajI - bIjA kedamAM hatAM tyAre bhAijIbApA urphe pRthvIrAje haMsarAja zAhane divAna banAvyA. haMsarAjazAha samagra rAjyano vahIvaTa vepArI kacchamAM jaina saMskRti - eka daSTipAtA 37 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnasa mujaba karavA lAgyA. rAjyamAM vahIvaTa temaja lazkarI kharca AvakanA pramANamAM vizeSa thato hovAne kAraNe teNe A banne kSetramAM keTalAMka karakasaranA pagalAM bharIne Arthika sthiti sudhAravAnA prayAso karyA. A pagalAM mujaba lazkaramAM vadhAre pagAra meLavatI TukaDIone chUTI karavAmAM AvI. taduparAMta lazkaranI thoDIka TukaDIone vepArI jahAjo sAthe rAkhI jethI kacchanA samRddha vepArane rakSaNa maLyuM ane tenI samRddhimAM uttarottara vadhAro thayo. Ama teNe mAMDavInA vepArane nirbhaya karIne kacchanI Arthika sthiti sudhAravAnI sarvaprathama kAmagIrI bajAvI." A bAbatathI spaSTa jaNAya che, ke tenA mAnasapaTa pa pahelethI ja mAMDavInuM varcasva potAnI pAse rAkhavAnI yojanA hatI. divAnapada daramyAna e caturadhanika vepArIe joi lIdhuM ke mahArAva rAyadhaNajI bIjAmAM kacchane saMbhALavAnI zakti nahotI. vaLI te prabaLapakSone kAraNe koi divAna paNa samagra kaccha para niraMkuzataMtra sthApI zake tevI zakyatA nahotI. e samaye kacchamAM phatehamahamada no ane haMsarAjano evA be ja pakSo hatAM. vaLI haMsarAja zAha potAnI maryAdAone jANato hato. jyAre bhujamAM te divAnapade hatAM tyAre paNa teNe mAMDavImAM kArabhArI tarIkenuM pada choDyuM nahotuM tethI haMsarAja zAhane vAraMvAra tyAM javAnI pharaja paDatI. A uparAMta haMsarAja zAha svayaM sArI rIte jANatA hatAM ke mAMDavInI AbAdI para ja bhujanI AbAdInI sthiratAno AdhAra hato. te mAMDavI jatAM tyAre potAnA pratinIdhio tarIke verazAha tathA pacANajI gohilane kArabhAra soMpIne jatAM haMsarAjazAhanI jagyAe bIjo koi kUTanItijJa divAna hoya to kadAca bhuja choDIne na jAta ane mAMDavImAM potAnAM vizvAsu mANasane vahIvaTadAra tarIke niyukta karyA hota. paraMtu haMsarAjazAha jANatAM hatAM ke bhujanI gAdI kAMTAnI pathArI jevI banI gai hatI. tene paryApta lazkarI sAmarthya sivAya pote TakAvI zake tema na hotA. jo A bAbatane barAbara samajatAM hatAM to pachI Arthika kharca ghaTADavA lazkarI TUkaDIone zA mATe chuTI karI ? haMsarAjazAhanI be tarapha sattA saMbhALavAnI nItimAM AzakaraNazAne taka maLI. ane haMsarAjazAhane divAnapadethI dUra karI AzakaraNazA divAna banyA. 7 na kacchamAM be pratispardhIomAM phatehamahamada pAse bhuja, bhacAu, aMjAra, jakhau ane mAtAno maDha hatAM. jyAre haMsarAjazAha pAse mAMDavI ane lakhapata hatAM. 38 kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phatehamahamadano pratispardhI haMsarAjazAha hovAthI tenA AdhipatyanA pradezo meLavavA mATe sau prathama phatehamahamade i.sa.1804 thI 1808 daramyAna cAra cAra vakhata lakhapata para AkramaNo karyA. temAM tene niSphaLatA maLI. haMsarAjazAhe lakhapatanI saMrakSaNa vyavasthA keTalI majabUta karI haze. teno khyAla A AkramaNonI niSphaLatAthI Ave che. haMsarAjazAhe dariyAi vepArane vadhAre saMrakSaNa purUM pADavA mATe nArAyaNasarovaranA killAne mahatvano 'jaMjIro' banAvyo hato. vaLI phatehamahamadanA kabjAmAM mAtAno maDha vistAra hovAthI teNe haMsarAjazAha sAme traNa aThavADiyA sudhI nArAyaNasarova2mAM lazkarI chAvaNI nAMkhI hatI. 18mI jAnyuArI 1804 sudhI haMsarAjazAha ane phatehamahamadanuM lazkara laDyA vinA sAmasAme goThavAyeluM hatuM. aMte 19mI nA roja phatehamahamade gaDhazIzA para AkramaNa karyuM. kAraNake, gaDhazIzAno saradAra moDajI haMsarAjanA pakSamAM hato. tethI haMsarAjanI javAbadArI thatI hatI ke, te moDajIne madada kare. haMsarAje ahIM paNa phatehamahamada no sAmano karI vijaya prApta karyo.10 aMgrejo sAthe kola karAra H samagra kaccha mATe svIkRta thAya evo karAra karI zake tevI ekahaththuM kendrIyasattAno kacchamAM abhAva hato. chatAMya karnala vokare phatehamahamada ane haMsarAja zAha sAthe judIjudI alaga vATAghATo karI. baMnenuM evuM kahevuM hatuM ke, teo banne mahArAva rAyadhaNajI vatIja rAjakArabhAra calAvI rahyA che. pariNAme karnalavokaranA pratinidhi kepTana grInavuDe banne sAthe alaga alaga karAra karyA. haMsarAja zAha sAthe 28 okTo. 1809 nA roja briTizaroe saMdhi karI. A uparAMta 12 nave. 1809 nA roja haMsarAja zAha sAthe dastAveja jevI eka vadhArAnI samajUtI briTizaro sAthe karavAmAM AvI jene kacchanA itihAsamAM 'haMsarAjanuM lakhata' tarIke oLakhavAmAM Ave che. A karAra zabdazaH A pramANe che : "mahArAva mIrajhAM rAyadhaNajIno divAna ane nokara huM, mAMDavI baMdarano rahevAsI haMsarAja sAmIdAsa mAMDavI baMdarano kabjo suleha zAMtithI mahArAjA ane mAlika pAse rahe te icchAthI nIce jaNAvelI zaratoe mAnavaMta kaMpanInuM rakSaNa mAMgu chuM : kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta 39 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) mAMDavI zahera ane baMdara, tenA gAmaDAM ane peTAgAmo mahArAva mIrajA rAyadhaNajI vatI mArA kabbAmAM rahe, jyAre mahArAvazrI agara temanA vaMzavAraso kAyadesara sArvabhoma sattA bhogavatA thAya. tyAre ja mAMDavI tAbenA peTAgAmo kaMpanInI geraMTI sahita temane huM pAchA sopuM ane jyAre mAro rAjA dezanuM rAjakAraNa potAnA hastaka le tyAre mAMDavI baMdara ane tenAM peTAgAmo mAre temane soMpI devAM. (2) uparokta kalamane amalamAM lAvavA arthe kaMpanIno eka ejanTa cAlIsa mANasonA rakSaNa sahita mAMDavImAM rahe ane jyAre mAro kaltho chUTe tyAre mahArAje zarata kabUla kare te mujaba AvA ejanTa rahe ke ravAnA thAya. (3) uparokta vyavasthAnA kharca mATe mAnanIya kaMpanIne vArSika 18 hajAra rUpiyAnuM najarANuM ApavuM ane te cAra hape bharI ApavuM prathama hapto ejanTa Ave tyArathI zarU thAya. (4) koipaNa vyakti mAMDavI ane tenAM peTAgAmono kabbo levAno prayatna kare to kaMpanI maherabAnI karIne topakhAnA sahitanI be TUkaDIo mokalIne madada ane rakSaNa Ape. dareka TUkaDInA kharca mATe mAsika rUpiyA traNalAkha paccIsa hajAra hatAothI Apaze ane jayAre jarUra na rahe tyAre e TUkaDIo huM pAchI mokalI ApuM. (5) uparokta lazkara vAparavAnI bAbatamAM samajavuM joIe ke teno upayoga mArI rAhabarI heThaLa mAMDavInA rakSaNa mATe ja thAya. tethI jo koi mAMDavIno duzmana ubho thAya to sarakAre tenI sAthe samajI levuM rahyuM. (6) kaMpanInA rakSaNa heThaLa mahArAjano deza zAMti sulehathI salAmata karavAno ja mAro irAdo hovAthI e irAdo pUro kare ane vyAjabI hoya evI koIpaNa zaratoe kaMpanInI rajAthI phatehamahamada sAthe saMdhi karavA huM baMdhAuM zeTha haMsarAja sAmIdAsa vattI sahI karanAra jhaverazAha.11 A karAra bAda turata ja 13mI Disembara I.sa. 1809 nA roja haMsarAjazAhanuM avasAna thayuM. tenA pachI thoDo samaya teno bhAI TokarazI mAMDavIno kArabhArI thayo. paraMtu tenuM paNa turata ja avasAna thatAM haMsarAja zAhano putra zivarAja 40 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAMDavIno kartAhartA banyo. zivarAje I.sa.1809nA karAronA amala pratye udAsinatA dAkhavI. paraMtu jayAre phatehamahamada sAthe mAMDavInI AMtaravigraha jevI paristhiti sarjAI tyAre briTizaroe daramyAnagIrI karI ane phatehamahamadane bhuja pAchA vaLavAnI pharaja paDI. Ama phatehamahamada potAnA aMta sudhImAM mAMDavIno kabdo laI zakyo nahIM. mAMDavI ajeya rahyuM.12 haMsarAja zAhanuM mUlyAMkana: haMsarAja zAha kacchanA itihAsanuM eka jAjavalyamAna aitihAsika pAtra che. paraMtu kacchamAM ane tenI bahAra tenA jAjvalyapaNAno prakAza pahoMcI zakyo nathI. pariNAma svarUpa kacchanAM itihAsamAM tenI siddhionI jeTalI ane je rIte noMdha levAvI joie e rItenI noMdha levAI nathI. A ghaTanA paNa akAraNa ghaTI nathI. eka ja yugamAM be sarakhI pratibhAzALI vyaktionA samAMtara jIvanane pariNAme haMsarAjazAha DhaMkAI gayo hato. kAraNake phatehamahamada potAnI lazkarI pracaMDatAne kAraNe tathA jAmanagara para karelA traNa traNa AkramaNone pariNAme kacchanI bahAra jANIto thaI gayo. haMsarAjazAhamAM AvI zaktio hatI kharI paraMtu temano upayoga potAnA vepArI sAmrAjyanA vistAra mATe ja karato hato. tethI jAmanagara ke bAlaMbhA karatAM tene lakhapatamAM vizeSa rasa hato. eja rIte sAme kinAre vAghero sAthe paNa tene samajUtI karelI. mAMDavInAM vepArI jahAjo jyAM jyAM jatAM tyAM tyAM te haMsarAja zAhanI suvAsane paNa laI jatAM pariNAme cheka makarANathI malabAra sudhInI bhAratIya vepAra AlamamAM tathA maskatathI mojhAMbika sudhInA eziyA ane AphrikAnA kinArA para jeTalI vakhata haMsarAjazAhanuM nAma levAtuM hatuM eTalI vakhata phatehamahamada nuM nAma levAtuM nahi hoya ! haMsarAjazAhanI sarakhAmaNI venisanA madhyayugIna netA etriko dAMdelonI sAthe karI zakAya. egriko dAMdalone cothI kujheDamAM bhAga levAnI pharaja pADavAmAM AvI hatI, paraMtu venisa mAMDavInI mAphaka ja vepArIonuM nagara hatuM. pUrva bhUmadhyanA pradezomAM vepAra karanArAomAM venisavAsIo sauthI AgaLa paDatAM hatAM. vidharmImuslimo pAsethI e loko eTaluM badhuM kamAyA hatA ke emano vinAza thAya evuM sakriya rIte to teo icchatA paNa nahotA. AvI ja sthiti haMsarAjazAha ane mAMDavIvAsIonI hatI. haMsarAjazAha paNa kacchamAM jaina saMskRti - eka daSTipAta 41 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vepA2I lobhane kAraNe koipaNa rIte mAMDavI bhujane (vAstavamAM to phatehamahamadane) soMpavA taiyAra nahoto ene badale te vepArIo jevA aMgrejone pasaMda karato hato. jethI bhaviSyanI koipaNa yojanAmAM kacchano vepAra ane mAMDavInI bhAvanA akabaMdha jaLavAi rahe.13 svAbhAvika paNe prazna e thAya ke te samaye kacchane rAjakIya ekatAnI jarUra hatI. tevA samaye baMne pratispardhIo AMtarika saMgharSamAM racelAM rahyAM jeno lAbha briTizarone thayo te satyane Akhare svIkAravuM ja rahyuM. (2) divAna tarIke AzakaraNa zAha H kacchanA itihAsamAM haMsarAjazAhanuM je rAjakIya ane vepArI tarIkenuM vyaktitva upasI Ave che. tenAMthI viruddha dizAmAM AzakaraNa zAhanuM vyaktitva sAme Ave che. kepTana cArlsa volTara noMdhe che tema aMjAra choDIne bhuja AvelAM Azaka2Ne divAna haMsarAjanI bhujamAMnI gerahAjarIno lAbha lIdho ane tene mahArAva rAyadhaNajI bIjA sAthe patravyavahAra zarU karyo. A patravyavahArathI mahArAvane AzakaraNanI zaktiono khyAla Avyo vaLI, haMsarAja zAha rAyadhaNajIne temane daramAyo (nakkI karela rakama) niyamita Apato na hato. tethI teNe haMsarAjazAhanA navA pratispardhI AzakaraNa zAha para potAne najarakedamAMthI chUTA karavA mATe dabANa karyuM. aMte tene rAyadhaNajI taraphathI divAnapada ApavAnI lAlaca maLatAM te saMmata thai gayo. eTaluM ja nahiM sarvocconA saMgharSamAM eka divasa haMsarAjane bhujanA divAnapadethI mukta karI dIdho. jo ke AzakaraNe divAnanI pAghaDI paheravAnAM utsAhamAMne utsAhamAM rAyadhaNajI bIjAne mukta karavAnuM kArya dIrghadRSTi vAparyA sivAya karyuM hatuM. jo teNe tenAM dUragAmI pariNAmono vicAra karyo hota to te ema na karata. 14 A samaye phatehamahamada potAnA kabjA heThaLanA aMjAramAM hato. teNe mAMDavI jevuM vyApAranuM mathaka tUNA baMdara cAlatuM karyuM paNa paristhiti e hatI ke upaja karatAM kharca vadhu hato. tethI potAnA jUnA nokara AzakaraNa zAha pAse 8 lAkha korI mAMgI. temAMthI AzakaraNe cAra lAkha korI ApI ane bAkInI rakama Ape tyAM sudhI varasAmeDInA naMdavANA brAhmaNone jAmIna tarIke soMpI te chAnomAno bhuja nAsI Avyo. jyAre phatehamahamade brAhmaNo pAse ugharANI karI kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta 42 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parezAna karyA tyAre brAhmaNoe bhuja AvI AzakaraNa zAha pAse ugharANI karI. tethI AzakaraNe 20 hajAra korI ApI. ane bAkInI rakama mATe potAno putra lAlacaMda soMpyo, ke jyAM sudhI te rakama na cUkave tyAM sudhI teno putra teonI pAse bAnamAM raheze. Ama teo tenA putrane bAnamAM aMjAra lai gayA. 15 jyAre kaDInA subA tathA vaDodarAnA gAyakavADanA bhAyAta malhArarAve ane morabInA jADejA jIyojIe citroDa para caDhAi karI tyAre A banne sAme citroDanA jADejA ThAkorane madada karavA mATe mahArAva rAyadhaNajIe aMjAramAM phatehamahamadane Adeza Apyo ane bhujanA divAna AzakaraNane paNa lazkarI TUkaDI laine bhujathI mokalyo. jayAre AzakaraNa zAha aMjAra Avyo tyAre phatehamahamada citroDa tarapha cAlyo gayo hato. tethI AzakaraNane aMjAramAM bAna tarIke rahelA potAnA putra lAlacaMdane choDAvavAnI mahatvanI taka dekhAi ane te sIdho aMjAra Avyo. phatehamahamadane A samAcAra maLatAM te sIdho pAcho aMjAra Avyo ane AzakaraNane harAvI bhuja 2vAnA karyo ane te pharI citroDanI madade pahoMcI gayo. jyAM vijaya prApta karI kacchane mukta karAvyuM. AzakaraNa zAhanA divAnapada daramyAna A ekaja agatyano banAva banyo hato. ane temAM tenuM svArthIpaNuM spaSTa jaNAi Ave che. Ama karIne to te niSphaLa ane niSkrIya yoddhA sAbita thayo che.16 AzakaraNa zAhe divAnapada to prApta karyuM. paraMtu tene Arthika saMkaDAmaNano anubhava karavo paDyo. kAraNake, prathama to tene vyaktigata rIte nANAMnI ghaNIja jarUra hatI. vaLI te aMjAramAM phatehamahamada pAse moTI rakamanI mAMgaNI pUrI na karI zake tyAM sudhI potAno putra bAnamAM rAkhI beTho hato. bIjI bAju paragaNAomAMthI AzakaraNa zAhane kara svarUpe eka pAi paNa maLatI nahotI. tethI tene nANAMnI sakhata taMgI sAlavA mAMDI pariNAme zuM karavuM tenI sUjha rahI nahIM. teNe bhujanA aneka dhanADhya zaherIjanonI milakata japta karavAnI zarUAta karI. koipaNa divAna potAnI Arthika sthitine sudhAravA mATe A rIte khUllI lUMTa na ja kare. eja batAve che ke phatehamahamadanA divAnapadethI baratarapha thayA bAda kaccha ArthikadaSTie kevuM DAmADoLa thai gayuM hatuM. sAmApakSe haMsarAjazAhe paNa mAtra mAMDavI purato vikAsa karyo jeno lAbha kendrastha sattAne nahiMvata maLyo. dhIre dhIre AzakaraNa zAha taMtra paranI pakaDa gumAvato gayo. prajA paNa vepA2IonA netRtva taLe AzakaraNa viruddha thai ane lagabhaga kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta 43 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhujamAM baLavA jevI paristhiti sarjAi tyAre rAyadhaNajIe AzakaraNa zAhanI dha2pakaDa ke phAMsIno hukama ApI dIdho. AthI A kamabhAgI AzaMkaraNa mahaMmadapannAhanI masjidamAM nAsIne bharAi gayo. tyAMthI te bhIDanA pIranI jagyAmAM saMtAyo, chevaTe kyAMya salAmatI na lAgatAM te siMdha tarapha nAsI gayo. tenuM samagra jIvana hatabhAgIpaNAnuM pratika banI gayuM hatuM. paraMtu vacce be vakhata to baratarapha thavuM paDeluM ane chevaTe phatehamahamade bhujane potAne kabje karyuM tyAre kacchamAM te visarAi gayo hato.17 munizrI vidyAvijayajIe potAnI kacchayAtrAmAM jainaprajAnA rAjakIya pradAna saMdarbhe jaNAvyuM che ke zrI hIrAcaMdabhAi saMghavI ane temanA be putro zrI bhavAnajIbhAi ane hemacaMdabhAi bhujamAM sanmAnIya hoddA dharAvatAM hatAM zrI hIrAcaMdabhAi kaccha narezanA khAnagI khAtAnA cIpha ophIsara hatAM. temanA putra bhavAnajIbhAi TaMkazALanA menejaranA hoddA para hatAM ane zrI hemacaMdabhAi khAnagIkhAtAnA AsisTanTa ophIsara ane sAthe kumAra sAheba zrI manubhA sAhebanA prAiveTa sekreTarI hatA. A saMghavI kuTuMba para khuda kaccha nareza zrI vijayarAjajI sAheba ane samasta rAjyakuTuMbanI saMpUrNa kRpA hatI. vizeSamAM zrI vidyAvijayajIe noMdhyuM che ke, kacchanA jainonuM gaurava kacchanI samasta prajA para keTaluM che te A uparathI paNa samajAze ke kacchanA nAnAmAM nAnA,moTAmAM moTA gAmamAM paNa nagarazeTha no hoddo jaina gRhastha ja bhogave che.18 A uparAMta sAMpratakALe kacchamAM rAjakIyakSetre zrI bAbulAla meghajI zAha, zrI mohanabhAi zAha, jayakumAra saMghavI, caMpakalAla cunIlAla zAha, tArAcaMda cheDA ane mukeza jhaverInuM paNa yogadAna raheluM che.19 pAdanoMdha :: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 44 : zrI chAyA kaMcanaprasAda ke. - atItanI aTArIe, bhuja - 1997, pR.69. DaoN. ojhA izvaralAla - dIvAna phatehamahamada, visanagara, 2004, pR.11 ejana. pR.-15 ejana. pR. 30-31 ejana. pR.-40 ejana. pR.-41 ejana. pR. - 18 DaoN. zarmA govardhana - DaoN. mahetA bhAvanA : kacchanA jyotirdharo, jJAnaloka prakAzana, gAMdhInaga2, 1989, pR. 73 kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. uparyukta - dIvAna phatehamahamada, pR. 61 T uparyukta - dIvAna phatehamahamada, pR. 68 ejana. pR. 68-69 ejana. pR. 96-97 ejana. pR. 102 ejana. pR. 99-100 ejana. pR. 58-59 dvivedI AtmArAma kezavajI - kaccha dezano itihAsa, muMbai i.sa.1876,pR.60 17. ejana. pR. 61-62 18. munizrI vidyAvijayajI - mArI kacchayAtrA, zrI vijayadharmasUri jaina graMthamALA - pustaka - 58, i.sa. 1942, pR. 190 kaccha tArI asmitA - kacchamitra vizeSa prakAzana - 1997, pR. 96 19. kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta 45 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. cchamAM jenonI dhArmika paristhiti - kacchamAM jainonI dhArmika paristhiti vize saLaMga koI mAhitI maLatI nathI. paNa upalabdha kathAsUtra ane munionA yAtrAvarNano parathI chUTI chavAI mAhitI maLe che. tethI svAbhAvika che ke dhArmika paristhiti vizenI ekasUtratAono abhAva aitihAsika daSTie jovA maLe. paraMtu sAMskRtika kSetre tIrthonuM mUlya, ane zraddhAnuM vAtAvaraNa samagra jainoe jALavyuM che. lAMbu raNa ane amuka vakhate ja utarAtuM hovAne kAraNe kacchanAM sAdhvIo A pahelAM prAyaHkacchamAM ja rahetAM, have teo kAThiyAvADa - gujarAtamAM avarajavara karavA lAgyA che. zarUAtamAM kaccha bahArathI munizrIono vihAra alpa hato. paNa have paristhiti badalAI che. mahArAva goDajInA samaya daramyAna kacchamAM sthAnakavAsI saMpradAyanA lokAgacchIya malacaMda RSino vihAra kacchamAM savizeSa hato. dhArmika ekatAnI badale dhArmika jaDatAne jyAre temaNe prAdhAnya ApyuM tyAre vidyAsAgarasUrie mUlacaMdajIne mahArAva goDajInI rAjyasabhAmAM bolAvIne temanI sAthe pratimA - sthApanA viSayaka zAstrArtha karyo. jainazrutamAMthI aneka pramANo TAMkIne AcArya mUrti - vidhAnanuM bhAre pratipAdana karyuM. mUlacaMdajI A dharma saMvAdomAM TakI zakyA nahIM teo niruttara banI gayA. A prasaMga saM. 1775 (i.sa.1719) mAM banyo ane pachI mUlacaMdajI kacchamAMthI cAlyA gayA. vidyAsAgarasUrie aneka durvAdIone dharma saMvAdomAM parAsta karyA hatA, te hakikata vAcaka lAvaNyacaMdra kRta 'vIra vaMzAnukrama" nAmaka acalagacchIyA paTTAvalImAM ullekha che.' kacchanA jainonuM saubhAgya rahyuM che ke jyAre paNa evI koI dhArmika paristhiti sarjAi tyAre sudhAraka munioe jainomAM ekatA sAdhavAno acuka prayAsa karyo che. jyAre mAMDavImAM eka jaMgI jAherasabhA hatI. tyAMnA jaina, jainetara ane jAhera samAjanA AgevAnoe munizrI nAnacaMdrajInuM vyAkhyAna rAkheluM. jaina sAdhu mATe ane temAMya kaccha jevA pachAta lekhAtA pradezamAM vyAkhyAnano A 46 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahelo ja prasaMga hato. vaDIla gurubhAI pAsethI suziSya rajA meLavI cUkalA, paNa zrAvaka AgevAnone khabara paDatAM ja temaNe muni nAnacaMdrajIne TokyA ane rokyA : "koI paNa jaina sAdhue kacchamAM A rIte jAheramAM kadI vyAkhyAna ApyuM nathI, tame navA ane yuvAna sAdhu cho. mATe na jazo." emaNe to nA kahevaDAvI paNa dIdhI. nAnacaMdrajI munie zrAvakajIne savinaya paNa rokaDuM parakhAvI dIdhuM : "juo, tamane dhorI ane bhAvanAzALI AgevAna zrAvaka cho zAstramAM zrAvaka-zrAvikAone sAdhuonAM mA-bApa lekhAvyAM che. eTale huM tamAruM apamAna nahIM karuM, paNa have kadI AvuM na karazo. AmAM jainadharma ane jaina sAdhujIvana bannenuM ghora apamAna che. jainadharma to vItarAga tIrthaMkara kevaLajJAnIno dharma che. tethI te sarvAga saMpUrNa ane vizvadharma che. AthI ja sAdhu - sAdhvIone mAtra sarve mAnavonAM ja nahIM, balka prANImAtranAM mA-bApa kahyAM che. dharmastaMbha kahyA che. eTale dharmamAM koI vikAra pese to tene dUra karavAnuM kAma sarva prathama temanuM che. e jAherasabhAmAM samAjakAraNa ane rAjakAraNanI vAto jarUra thAta, paNa mAre temAM dharmano puTa ApavAno raheta. jaina jainetaro tathA sarvakSetromAM jainadharmanuM UMDANa rajU karavAno Avo moko ApaNAthI kema gumAvAya, ane tame to zAsana - uddhAraka pU. ajarAmarajI svAmI, lIMbaDI moTA upAzrayanA zrAvaka cho eTale jANo ja cho ke gujarAtabharamAM A saMpradAyanA sthApake vidyAbhyAsane mATe suratamAM zrI pUjaya (gorajI) pAse javAmAM paNa hAnapa nahotI mAnI tethI ja Aje A sthAnakavAsI jaina phirakAmAM paMDita, vidvAna ane temAMya udAra - sAdhu - sAdhvIo vizeSa pAkyAM che." zrAvakajI saraLa hatAM teo potAnI bhUla tarata ja samajI gayA. mAphI paNa mAMgI lIdhI dharmakrAMtinuM bIja A rIte mAtra potAnAmAM ja nahIM paNa kacchanA sArAye samAjamAM temaNe ropI dIdhuM. A prasaMga nAnacaMdrajI mahArAje potAnA anubhavomAM noMdhelo che. jainadharmamAM 'kriyodhdhAra" nI eka bhavya paraMparA che. "kriyodhdhAra" eTale dharmakrAMti, dhArmika navajAgaraNa. vividhakSetre viziSTa prabhAva pAtharatI aneka vibhUtiothI jaina zAsanano itihAsa samRdhdha che. "kriyodhdhAra karanArA AcAryo, munio potAnA AdhyAtmika pradAna ane puruSArtha dvArA temAM AgavuM sthAna dharAve che. jainasaMghamAM doDhaso varSa pUrve 'kriyodhdhAra' nuM eka mojuM AvyuM. tenA eka samartha agraNI evA zrI kuzalacaMdrajI mahArAja, mAtra kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta - 47 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArzvacaMdragacchanA ja nahIM, jaina jagatanA eka cirasmaraNiya mahApuruSa hatA. dharmasudhAraNAnuM uttaradAyitvabharyuM kArya hAthamAM laine emaNe potAnA dharmazauryanAM darzana karAvyAM hatAM. jo ke dareka gacchamAM zithilAcAra ane kriyodhdhAranI ghaTanAo anekavAra banI che. nAgorI tapAgacchamAM zrI pArzvacaMdrasUri, tapAgacchamAM zrI AnaMda vimalasUri, acalagaccha mAM zrI dharmamUrtisUri, kharataragacchamAM zrI jinacaMdrasUri - A AcAryo vikramanI soLamI sadInA pramukha kriyodhdhArako hatA. pharI aDhAramIsadImAM kriyodhdhAra thayAM ane chelle vikramanI vIsamI sadI paNa AvA kriyodhdhArakanI sAkSI banI. zrI kuzalacaMdrajI mahArAja AvA kriyodhA2ka mahApuruSonI mALAnA eka tejasvI maNakA hatA. kacchamAM 'saMvegI' sAdhuono vihAra alpa hovAthI dhArmikakSetre yationuM - gorajIonuM varcasva hatuM. zrAvakomAM ajJAna ane kurivAjo vyApaka banyAM hatAM. AvA samaye zrI kuzalacaMdrajI mahArAje sAmAjika ane dhArmika vyavahAromAM sudhArA dAkhala karyA. kacchanA zrAvakavarga ane sAdhuvarge svayaMbhU bhaktithI prerAine 'vAcanAcArya', 'maMDalAcArya', 'gaNi' jevI mAnavAcaka padavIothI temane navAjyAM. samagra kacche temane guru mAnelA. gacchabhedane bhUlIne ane teo kacchanA 'kulaguru' banI rahyAM. zrI kuzalacaMdrajI kacchanA koDAya gAmanAM hatAM. dharmakrAMtinAM sahasUtradhAra temanA mitra zrI hemarAjabhAinuM sthAna paNa advitIya che. kathAsUtra anusAra kacchanAM mAMDavIthI pAMca yuvAno pAlItANA zrI harSacaMdrasUrijI pAse saMvata - 1907 (i.sa.1851) kArataka suda 13, nA muniveza paheryo ane mAgasara suda bIjanA A pAMceya yuvakonI vidhivata 'saMvegI' dIkSA thai. pAlItANA pahoMcelAM pAMca yuvakonA nAma hatAM. hemarAjabhAi, korazIMbhAi, bhANAbhAi, verazIMbhAi ane AsadhIrabhAi - dIkSA vakhate pAMcenA nAma anukrame : hemacaMdra kuzalacaMdra, bhAnucaMdra, bAlacaMdra ane agaracaMdra e pramANe pADavAmAM AvyAM. paraMtu, teo gharanA sabhyonI maMjurI vagara ane kahyA vagara dIkSA lIdhI hovAthI teonA mAtA-pitA pAlItANA gayAM. ane pAMceyane samajAvyAM. paNa vyartha, kuzalacaMdrajInA pitA ane agaracaMdrajInA pitAe aMte A baMnene AtmakalyANa mArge javAnI chuTa ApI. paNa bAkInA traNanA mAtA-pitA te svIkAravA taiyAra nahIM, tethI temane kaccha lai AvyAM. kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta 48 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kacchamAM AvyAM pachIe traNeyanI haThane kAraNe kacchanA mahArAozrI dezaLajI pAse lai javAyAM ane mahArAozrIe jAte traNene samajAvyAM, damadATI ApI. A paristhitimAM be yuvAna DhIlA paDyA. bhANAbhAi ane verazIMbhAi. paNa hemarAjabhAi TakI rahyA. mahArAozrIe hemarAjabhAine jelanI koTaDImAM purAvyAM ane '"haTha choDe nahIM tyAM sudhI ene bahAra kADhavo nahIM.'' evo Adeza Apyo. paNa tenI draDhatA joi rAozrI dezaLajIe tenA pitA bhImazIbhAine kahyuM : A chokaro nokhI mATIno che, ene jema karavuM hoya tema karavA dejo. aMte hemarAjabhAi bIjI vakhata zrI harSacaMdrasUrijI pAse dIkSA levA gayAM. paNa A vakhate tene dIkSA na ApI. zA mATe na ApI te vize koi ullekha prApta thato nathI. paNa hemarAjabhAinI sevApravRtti eka sAdhu jevI ja rahI hatI. zrI kuzalacaMdrajIe pArzvacaMdragacchamAM saMvegI sAdhu saMsthAno punarAraMbha karyo. tema temaNe sAdhvIsaMghanI paNa punaHnavaracanA karI. kacchamAM te samaye sAdhvIsaMgha hato ja nahIM. pArzvacaMdramAM paNa nahoto. sarvaprathama kaccha-koDAyanA traNa bahenoe saM. 1947 (i.sa.1891) mAM jAmanagara mukAme teozrInA haste dIkSA lIdhI. temanAM nAma paDyA : zivazrIjI, jJAnazrIjI ane hemazrIjI.pa EUR zrI bhrAtRcaMdrasUrijIe noMdhyuM che ke, jyAre teo mAMDavImAM cAturmAsa rahelA tyAre saMghamAM saMpa jovA maLato hato. ane bhujamAM maMtrI-darabArI ane zAsaka paNa jainamunio no Adara kare che. tyArabAda teo moTIkhAkharamAM paNa cAturmAsa karelo. zrI bhrAtRcaMdrasUrijI nA viziSTa vyaktitvathI ane sAdhutvathI prabhAvita thayelA kacchanA mahArAjAnA vidvavamaMDaLe bhujamAM saM. 1942(i.sa.1886) mAM temane 'bhAratabhUSaNa' nA birudathI biradAvyAM hatAM ane nagarazeTha sAkaracaMda pAnAcaMda tathA vakila visanajI mAnasaMga ane moNasI odhavajI ityAdi AgevAna gRhasthonI vinaMtI svIkArI saM.1943 (i.sa.1887) nuM comAsuM bhujamAM ja karyuM hatuM. ane jyAre teo abaDAsA gayAM tyAre tyAM kacchI dazA ozavALanI jJAtimAM je rAgadveSa hatA te dUra karavAnuM kArya zrI bhrAtRcaMdrasUrijIe karyuM hatuM.9 kacchamAM dhArmika ekatA majabuta karavAmAM zrI vrajapAlajI svAmInuM sthAna paNa cirasmaraNIya che. zrI vrajapAlajI svAmI kacchanAM AThakoTi moTIpakSa kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta 49 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnakavAsI jaina saMpradAyamAM eka mahAna vibhUti tarIke prasiddha che. teozrI sthAnakavAsI saMpradAyanA to kahevAtA eTaluM ja, kharI rIte to teo gacchamatathI para hatAM. tamAma phirakAnA jaino temaja jainettaronA teo pUjanIya hatAM. 10 kacchamAM prathama sthAnakavAsImAM AThakoTino ja samUdAya hato. e vakhate kacchamAM rAgadveSanI praNati ghaNI ja ochI hatI. paradezathI AvatA koipaNa sAdhuonI samAnabhAve sevA karavAmAM AvatI. bahArathI AvanAra temaja sthAnika sAdhuo sAthe ja rahetA. AhArapANI temaja pratikramaNAdikriyAo paNa sAthe ja karatAM. badhA samabhogI tarIke haLImaLIne sAthe ja rahetA hatA. zarUAtamAM sthAnakavAsI nA traNa samudAya eka dharmasiMhamunino samudAya, je Aje dariyApurI samudAya tarIke oLakhAya che. bIjo lavajI RSino samudAya te hAle khaMbhAta saMghADAvALo samudAya kahevAya che. tenI eka zAkhA mALavAmAM che. trIjo samudAya dharmadAsajI mahArAjano te dharmadAsajI sarakhejanA bhAvasAra hatA.11 saMvata 1932 (i.sa.1876) mAM goMDala samudAyanA pUjyazrI devajI svAmInA ziSya jayacandrajI svAmI ane tapasvI mANekacandrajI kacchamAM vrajapAlajI svAmI pAse AvyAM hatAM. A banne ziSyo be varSa kacchamAM rahIne saurASTramAM gayA, chatAM e kacchane bhUlyA na hatA. kacchanA zrAvakonI udAratA ane satkArane e ThekaThekANe yAda karatA. ghaNIvAra bhara vyAkhyAnamAM te bolatAM ke : "mAMDavInA saMgha jevo saMgha jo amArA hAthamAM hoya to ame sthAnakanAM sonAnAM naLiyAM karAvIe.' A parathI sahaja samajI zakAya che ke e samaye mAMDavInA saMghanI jAhojalAlI kevI haze ! 12 zrI vrajapAlajI svAmIe kacchamAM derAvAsI ane sthAnakavAsI vaccenuM vaimanasya to dUra karyuM paraMtu eka vAta emanA aMtaramAM sadA khaTakatI hatI. e vAta hatI nAnI pakSanA sAdhuonI ataDA rahevAnI pravRttinI. nAnapakSa ane AThakoTipakSa vacce aikaya sAdhI zakAyuM nahIM.13 vo kacchamAM jaina saMskRti - eka daSTipAta Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yugadivAkara zrI dharmasUrizvarajIne kacchamAM carela anubhavaHjyAre yugadivAkara pUjya zrI dharmasUrizvarajI mahArAja kacchayAtrAe AvelAM tyAre temane je ramujI rasaprada anubhava thayelo te temanI ja noMdha mujaba :- jayA2e teo palAsavA padhAryA. ane tyAMthI gAgodara thaine kaTAriyAtIrtha tarapha jatAM hatAM tyAre gAgodaranA bhAioe pUjyazrIne jaNAvyuM hatuM ke, '"Apane ahIMthI kaTAriyA ja javuM joie. kemake mArgamAM koi jaina vastInuM gAma nathI.'' AthI zrI dharmasUrizvarajI mahArAja kaTAriyAnA lakSyathI ja vihAra mATe nIsaryA hatA. paNa adhavacce AvyAM tyAM eka khetaramAMthI gAmaThI laDhaNamAM koi kheDUte bUma mArI "mahArAja ! amane TALIne kyAM cAlyAM ? amArA gAma cAlo ameya jaina chIe.'' zramaNa samUhamAM sauthI AgaLa zrI dharmasUrizvarajInI TUkaDI hatI. teo AzcaryapUrvaka avAjanI dizA tarapha joi rahyAM. tyAM to pelo kheDUta jevo lAgato bhAi pUjyazrInI nikaTa AvIne namI rahyo. pUjyazrIe puchyuM, "ahIM jainonuM gAma kyAMthI ? gAgodaramAM to amane spaSTa jaNAvyuM hatuM ke have jaina vasati kaTAriyAmAM ja maLaze.' "" pelo bhoLo kheDUta bolyo, "i ja to vAMdho che bApu ame osavAla jaino chIe amAro dhaMdho kheDUtano che. eTale i ujaLiyAta komanA mANaha amane jaina nathI gaNatA. dareka mahArAjane bAryo bArya kaTAriyA mokalI de che. have tame to amArA gAma hAlo.'' enI bhAvanA joi pUjyazrIe hA bhaNI, tamAma zramaNo nirdhArita lakSya mokUpha rAkhI kheDUte darzAvela navA gAme AvyA. e gAma hatuM thoriyAvI. e bhadrika jaine gAmamAM dAMDI piTAvIne tamAma vANiyAne bIje divase khetI baMdha rAkhavAnI jAherAta karAvI. e lokoe pUjyazrIne bIje divase pharajIyAta rokavA 'chamacharI' (saMvaccharI) no kAryakrama ghaDI kADhyo. e sahu sAthe maLI pUjyazrI pAse AvyA. ne vAta rajU karI. pUjyazrI to Azcaryacakita thai gayA ke atyAre poSa mAsamAM 'chamacharI' kyAMthI Ave ? jarA UMDANathI pUchatA rahasya samajAyuM ke varSobAda gurumahArAja AvyA hovAthI khetInA dhaMdhA baMdha rAkhIne ekatra thavApUrvaka jamaNa karavuM (sAdhArmika vAtsalya karavuM) te emane mana *> 'chamachI' hatI ! 1 kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta '' f 37713. V Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjyazrI ramuja pAmI gayA ane A bhoLA jIvonI bhAvanA khAtara vinA AnAkAnIe tarata sthiratA mATe saMmata thaI gayA. bIje divase navI ramUja sarjAi. 'chamacharI" ujavatA teo zramaNone vahorAvavA laI gayA. Aje koInA ghare cUlo kuMkAyo na hato. badhAya jainonuM jamaNa ahIM ja hatuM. ghI thI lathapatha zIro emaNe bhAvathI vahorAvyo. e vahoryA bAda gocarIe gayela zramaNonAM Azcarya vacce rahasya khUlyuM ke A bhadraka jIvonI chamacharI' mAM zIrA sivAya sama khAvA pUratuMya bIjuM dravya na hoya basa, kevaLa zIroja ! bIjuM to ThIka paNa zramaNadharmanI maryAdA anusAra gocarInAM tamAma pAtra zramaNe svayaM svaccha karavAnA hoya ane emAM ghI nI snigdhatA dUra karavA tene yogya dravya joIe tenuM zuM karavuM ? e vicAra gocarI vahoranAra zramaNone thaI paDyo. teo vasatimAM AvyAM tyAM sAthe AvelA pU.zrI pratApasUrijInuM anubhavajJAna upayogI banyuM emaNe caNAno loTa vhorI lAvavAno mArga darzAvyo. e mujaba karAtA samasyA hala thaI gaI. pUjayazrI vagere ramUja anubhavI rahyA. A grAmyajanonI ajaba-gajabanI 'chamacharI' thI beya divasa rAtre e lokone samajAya evo ucita dharmopadeza pUjayazrIe pharamAvyo. 14 zrI dharmasUrizvarajIne kacchanA abaDAsA vistAranI yAtrA-vihAra daramyAna eka varavo anubhava paNa thayelo je temanI noMdha mujaba - eka divasa sAMjanA vihAramAM mothArA gAmathI saNosarA gAma javAnuM hatuM. vihAro roja sudIrgha hovAthI zramaNo samaya thaye anukULatA anusAra vihAra AraMbhI detA. pUjyazrI tathA emanI sAthe paDachAyAnI jema rahetA bAlamumukSa sevaMtIkumAra lagabhaga hameMzane mATe vasatimAMthI sauthI chellA nIkaLe ane jhaDapa evI dharAve ke sAmenA gAme sarvathI prathama pahoMce. A dainika krama mujaba mothArAthI paNa pUjayazrIe sauthI chello vihAra AraMbhyo. sAthe ekamAtra bALamumukSa sevaMtIkumAra pANInI nAnI maTakI laine sajja hatA. gAmanA pAdare pahoMcyAM tyAM be mArga dekhAyA. e ja samaye kUvA para eka bahena pANI bharatA hatAM. paheravezathI e muslima jevA jaNAtA hatA. pUjyazrIe mArganI pRcchA karatA a-kAraNa jaina zramaNanA dravI jANe banI gayA hoya ema e bahene jANIbujhIne viparIta mArga pUrI ThAvakAithI darzAvI dIdho. aparicita pUjyazrI to saraLabhAve mArga sAco samajIne AgaLa vadhyAM. lagabhaga sADApAMca ki.mI. jevuM aMtara e galata mArge AgaLa vadhI gayA. have to koI mArga ja jaNAto na hato. kevaLa kAMTA jhAMkharA ane DuMgarano sImApradeza AvI gayo. pUjyazrIne pa2 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa AzaMkA thavA mAMDI hatI ke kyAMka galata mArge caDAvI devAmAM AvyAM che. tyAM dUranA khetaramAMthI kacchI kheDUno avAja Avyo. eNe nikaTa AvIne kahyuM ke ahIM to koi mArga che ja nahi. TheTha pAchA mothArAnA pAdara sudhI jAva ane tyAM jaNAtAM bIjA mArge AgaLa vadhazo to ja saNosarA Avaze ! pUjayazrI jarAya asvastha thayA vinA pAchA pharIne jhaDapathI vihAra karavA mAMDyAM. mothArA AvyuM tyAre pUrA agiyAra ki.mI. no phogaTano phero pUro thayo. haju saNosarA 8 ki.mI. to bAkI hatA. tyAM pahoMcavuM anivArya hatuM. kemake Adimunivaro tyAM pahoMcI cUkyA hatA. teone paNa ciMtA peThI ke sauthI prathama pahoMcanAra pUjyazrI kema haju pahoMcyA nathI. kyAMka galata mArge caDI gayA haze. zrAvako ghoDesvAra thaine eka hAthamAM lAkaDIne phAnasa to bIjA hAthamAM lagAma pakaDIne mArga khuMdatA AgaLa vadhyAM. tyAM rastAmAM temano bheTo thayo. ziyALAnA e vahelA AthamI jatA divase pUjyazrI mAMDa sADA sAta vAgye saNosarA pahoMcyAM eka aNasamaju vyaktie irAdApUrvaka galatamArge caDAvI dIdhA toya pUjyazrIe enI jarAya TIkA karI nahiM ke aNagamoya darzAvyo nahiM. teo mAtra emaja bolyA ke, "haze, Aje Avo anubhava maLavAno haze.''15 chatAM kaccha pradezanI A yAtrA daramyAna bhAratIya paraMparA jyAM dhabakatI rahI che. evA nAnAM nAnAM gAmaDAMonI jainaprajAnI keTalIka lAkSaNikatAono paNa temaNe ullekha karyo che. te mujaba : vihAra - mArgamAM AvatA nAnakaDA aneka gAmomAM pUjyazrI sthiratA karyA vinA mAtra prabhubhakti - caityavaMdanAdi karIne AgaLa vadhavAnuM vicAratA hoya tyAM caityavandanAdi thatA sudhImAM to jainono samUha tarata ja ApoApa ekatra thai jAya. e samUha rokAvAnI vinaMtI kare. vinaMtI na svIkArAya to chevaTe mAMgalika ane nAnakaDuM pAMca-sAta miniTanuM pravacana sAMbhaLavAno Agraha to acUka rAkhe. vihAramArganuM lagabhaga koi gAma evuM nahiM hoya ke jyAM pUjyazrInuM mAMgalika ane nAnakaDuM pravacana na thayuM hoya. e samaye lagabhaga dareka gAmamAM aDadho aDadha vasati jainonI jovA maLatI. vizeSamAM noMdhyuM che ke, jyAM paNa pUjyazrI vagere zramaNo padhAre tyAM vagara kahye pUjArI thALI - DaMko vagADIne jainavasatimAM zramaNo padhAryAnI jANa karI de jethI zrAvakavarga zramaNonI vaiyAvaccAdinI bAbate ucita sajjatA tarata keLavI le. A sivAya kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta - 53 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhadriktA ne bhAvuktA to Dagale ne pagale daSTigocara thatI hatI. tevI noMdha karelI che. AvA samartha saMghanAyaka zrI dharmasUrizvarajI vi.saM. 2038 (i.sa.1982) mAM svargavAsI thayA. kacchamAM muni pariSada - kacchamAM saMvata 1967 (i.sa.1911) mAM muni pariSada yojAI hatI. te saMdarbhe munizrI kalyANacaMdrajIe noMdhyuM che ke mAMDavImAM pleganI garabaDa hovAthI bhaNanAra munio mATe kAMDAgarAmAM rahevAnI goThavaNa karavAmAM AvI. tyAM amArA yuvAna munionA hRdayamAM eka navIna bhAvanA phurI ke kacchamAM vasatAM derAvAsI temaja sthAnakavAsI saMpradAyomAM sAMpradAyikatAnA je rUDhavicAro ghUsI gayA hatAM temane nirmULa karavA samayane anulakSIne zAstrasaMmata navIna dhArAdhoraNa bAMdhavA, avibhakta jaina maMDaLanI sthApanA karavI ane te mATe kacchamAM eka munipariSada bolAvavI. muni kalyANacaMdrasUrinI bhAvanAne vidyAguru zrI dikSItajIe anumodana ApyuM.17 svAbhAvika che navA sudhArAo ke navInakAryamAM haThAgrahono sAmano to karavo ja paDe. te vize muni zrI kalyANacaMdrajI noMdhe che ke, munipariSadanA pracArArthe prathama sthAnakavAsI moTIpakSa, nAnI pakSa ane cha koTinA munionI sAthe amArA vicAronI Apale karavA mAMDI. temAM nAnI pakSanA munio to bahuM vinavavA chatAM saMmata na thayA ane jayAre derAvAsI acalagacchavALA munizrI gautamasAgarajI temaja pAyacandragacchanA munizrI dIpacandrajI sAthe pariSada aMge vAto karI to temaNe mIThAzathI nA suNAvI dIdhI. have rahyA moTI pakSa ane cha koTivALA. moTIpakSavALA to A vAtane utpanna karanAra ja hatA. eTale e to vinA kahyuM makkama ja hatA. cha koTivALAne ghaNI mahenatane aMte manAvyAM. potAnI sagavaDa pramANe thAya to ja A pariSadamAM bhAga levAnI emaNe hA pADI.18 rAmANIyA (kaccha)mAM muni pariSada traNa divasa bharAI. jyAM sAta vyaktionI kamiTi nImAI. anukrame : pramukhapade munizrI ratnacaMdrajI, upapramukhapade munizrI devacaMdrajI, sekreTarIpade munizrI kalyANacandrajI ane munizrI trilokacaMdrajI, munizrI nAnacaMdrajI tathA choTAlAlajI sAthe rahyAM hatAM. peTrana tarIke AcArya zrI devacaMdrajI vinaMtI karavAthI teo rahyAM hatAM.19 pa4 kacchamAM jaina saMskRti - eka daSTipAtA Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kacchamAM prathamavAra munipariSada yojAI, paraMtu je hetuthI pariSada yojAI te sArthaka na thayo. kAraNake munizrI kalyANacaMdrajI e noMdhyuM che ke, "kacchI munioe roTalA khavaDAvIne lADu khAvAnI je icchA rAkhela te to pAra na ja paDI. jayAM mahatvAkAMkSA ane ahaMmavRtti kAMdhe caDI beThela hoya tyAM dhArela murAda pAra zI rIte paDe ? pratyeka gacchamAM, pratyeka samudAya mAM ane pratyeka vADAmAM potAnI mahattA ane saMkIrNatAnA aDDA jAmelA hoya tyAM zrI vIra prabhunA zAsananI unnati ane utkarSa sadhAya paNa zI rIte ? " 20 chatAM A pariSadanI cAre tarapha sArI asara thaI. gujarAtanA mahAna vicAraka zrI vADIlAla motIlAla zAhe potAnA patra "jaina hitecchu mAM 'jUnAmAM jUnA dezamAM navAmAM navo sudhAro.' e zIrSaka heThaLa kacchamAM yojAyela munipariSada saMbaMdhI eka khAsa lekha lakhyo hato. ane e saMbaMdhamAM potAnI khuzAlI darzAvI hatI. 21 eka dharmasudhAraka tarIke gujarAtamAM zrI vADIlAlabhAie paNa athAga prayatno karyA hatAM. I.sa.1927 mAM temanA pramukhapade mahAvIra - mizana" nI yojanA amalamAM mUkavAnI zarate jaina konpharansa bikAnera mAM bharAI hatI. jeno hetu kacchamAM yojAyela munipariSada jevo umadA hato. te samaye dareka jagyAethI A konpharansa mATe saMdezAo AvyA hatA, tyAre gAMdhIjIe silonathI 80 zabdonA pralaMba tAra dvArA saMdezo pAThavyo hato. atre gAMdhIjInA A tAranA zabdo AlekhavA jarUrI che. kAraNake samagra jaina samAja mATe temAM vicAravAlAyaka muddAo samAviSTa karAyA che. gAMdhIjIe saMdezAmAM jaNAvyuM hatuM ke, "AjakAla konpharansono rAphaDo phATyo che. kharA arthamAM dhArmika konpharansa kaLI zakAya evuM thavA mATe to AMtaradRSTivALAM hRdayonuM joDANa joie. kAraNa ke phakta AMtaradaSTivALI sthitimAM ja hRdayano paDagho hRdaya pADI zake che. ane ekatA ke ekatAratA pragaTI zake che. ekabIjAne mATe doSAropaNa karavAnI rIta choDI saghaLAonA doSo paNa potAne mAthe lai UMDuM AtmanirIkSaNa karavuM joie. buddhinA upayogapUrvaka thatI dayAno sauthI vadhAre hisso jainadharmamAM che, evuM abhimAna jaina dharAve che. paraMtu jayAre teonA zvetAMbara - digambara saMpradAyo paraspara muphadamAbAjI ane vALa cIravA jevA buddhivAdanI laDAImAM utare che. tyAre teomAM ukta dayAno aMza paNa nathI jovAmAM Avato. AvA jhaghaDAo vikAsa kriyAne roke che. dhArmika dRSTie to 'dayA' tenuM nAma che ke jethI kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 55 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ halakIpAyarInA jIvonI rakSA mATe UMcI pAyarInA jIvAtmAoe potAnuM balidAna ApavuM paDe. AjakAlanA jIvanamAM evA devatva'nI gaMdhaya nathI. paraMtu manuSyatva paNa alpAMze ja rahevA pAmyuM che. eTaluM ja nahi paNa amAnuSIpaNuM paNa dekhAvA lAgyuM che."22 A mahAvIra-mizana konpharansa mATe kacchamuni pariSadanAM zrI ratnacaMdrajIe pAlanapurathI ane vidvAna munizrI trilokacaMdrajI e kaccha - aMjArathI prazaMsApatra mokalyA hatA je noMdhanIya che. 23 kacchamAM jainamunioe ekaya sAdhavAnA ghaNA prayatno karyA che. sAthe jainadharmanI sAcI oLakha UbhI karavA paNa athAga parizrama karyo che. kacchamAM munizrI kalyANacaMdrajI e to kaccha pradezanAM daherAsaromAM kesara vAparavAno rivAja paNa baMdha karAvela. paNa pAchaLa thI pharI kesarapUjA cAlu thaI. temano hetuM evo hato ke zuddhakesaranA abhAvane kAraNe teno upayoga sadaMtara baMdha karavo joie.24 jakhono jhaghaDo - zrI vidyAvijayajIe mArI kacchayAtrA mAM noMdhyuM che ke jakhautIrthanA vahIvaTa saMbaMdhI varSothI cAlatA jhaghaDAe bhayaMkararUpa pakaDeluM ApasanI takarArone kAraNe maMdiranA daravAjA paNa baMdha rahelA, pUjA - prakSAla ane bhAvika strIpuruSone darzanAdi paNa baMdha raheluM. jakhaunA maMdira ane mahAjananA vahIvaTa saMbaMdhI badhI bAbatanI tapAsa karIne pheMsalo ApavA mATe munizrI vidyAvijayajI, zeTha cAMpazIbhAI kuMvarajI tathA zA mANekajI haMsarAja ne 'lavAda' mukarara karelA. ane banne pakSoe jaNAvela ke 'lavAda' no pheMsalo darekane maMjUra raheze. 25 zrI vidyAvijayajIe tapAsa karatAM jaNAyuM ke jakhaunA jhaghaDAnuM mULakAraNa 'vahIvaTI hakka" nuM che. temaNe noMdhyuM che ke, dhArmika ke sAmAjika koipaNa saMsthAmAM takarAro UbhI thavAnAM mukhya be kAraNo hoya che. "mAlikIhakka' ane 'vahIvaTIhakka' jakhaunA samasta saMghamAM be pakSa paDI gayA hatAM. ekapakSa je zeThapakSa" jenAM AgevAna zeTha cAMpazI kuMvarajI hatAM. temanuM kahevuM hatuM ke amArA dAdAzeTha jIvarAja ratanazIe 'ranaTUMka' nAmanuM maMdira banAvyuM tenI pratiSThA saM. 1905 (I.sa.1849) mAM thaI tyArathI A kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 56 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMdirano vahIvaTI hakka ame bhogavatA AvyA chIe. ane amuka varSothI amArI icchAthI samasta mahAjana no sahakAra jarUra letA AvyA chIe. bIjo pakSa mahAjanano hato. tenA AgevAna zA mANekajI haMsarAja hatAM. temanuM kahevuM hatuM ke, maMdirano vahIvaTa amuka varSothI mahAjanane suprata thayelo che. mahAjana teno vahIvaTa kare che. Ama banne pakSonI dalIlo ane vahIvaTI tapAsanA niSkarSarUpe lavAde" ane khAsa karIne zrI vidyAvijayajIe potAno pheMsalo Apelo. jakhau ratnasUMkanA jhaghaDAnA aMta svarUpa TharAva karavAmAM Avyo je mujaba :- (1)A tIrthano vahIvaTa pAMca gRhasthonI kamiTi karaze. A kamiTinuM nAma "zrI jakhau jaina ratnaTUMka tIrtha rakSaka kamiTi" evuM raheze. (2) A kamiTino uddeza maMdira ane tenA sAdhAraNa khAtAno vahIvaTa karavAnuM raheze. (3) zeTha (zeThapakSa) pramukha tarIke kAyama raheze ane bAkInA traNanI samasta mahAjana taraphathI cuMTAyelA sabhyo raheze. (4) eka sabhya pramukhe pasaMda karelo raheze. (5) eka vakhata chUTA thayelA membaranI cUMTaNI tathA nimaNuMka pharIthI paNa karI zakAze (6) dareka kArya bahumatIthI pasAra karIne karavAnuM raheze. (7) ochAmAM ochI mahinAmAM ekavAra A kamiTinI miTiMga bolAvAze. - ane tenI noMdha mInITabakamAM rakhAze. (8) ekavakhata nizcita thayelI kamiTi traNa varSa kAma karaze. (9)hisAbanA tamAma kAma mATe pagAradAra sekreTarI (mahetAjI) rAkhavAmAM Avaze. jenI nimaNuka kamiTi karaze. (10) sekreTarI potAnI sahIthI vadhumAM vadhu 200 korI (calaNa) sudhInI rakamanI pahoMca potAnI sahIthI ApI zakaze. (11) tIrthanI milakatanA rakSaNa mATe eka bhaMDAranI koTaDI ane temAM be tijorIo raheze. (12) baMne tijorIomAM eka vadhArAnI buka raheze. jayAre jyAre je je cIja tijorImAMthI kADhavAmAM Ave tyAre tenI noMdha bukamAM karavAnI raheze. (13) daravarSe hisAbanuM oDiTa karavAnuM raheze ane hisAba jAhera karavAmAM Avaze. uparyukta TharAva sarva saMmatithI svIkArAyo hato. ane kamiTinI racanA paNa thaI gaI hatI. vizeSamAM zrI vidyAvijayajIe noMdhyuM che ke, jakhaunA A 'vahIvaTI hakkanA jhaghaDAmAM baMdhAraNano abhAva paNa eka kAraNarUpa hato. zrI vidyAvijayajIe A TharAvamAM tA. 23-3-1941 nA roja sahI karI hatI. uparyukta pheMsalAnI seMkaDo nakalo chapAvIne hindustAnanA judA judA kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta pa0 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMgho, patrakAro, vakIlo, vidvAno ane AgevAnone mokalavAmAM AvI hatI. tenA javAbamAM saMkhyAbaMdha abhiprAyo zrI vidyAvijayajIne maLyAM jemAM A pheMsalAne sarvathA yogya gaNI enI prazaMsA karavAmAM AvI hatI.ra kacchanAM keTalAka sAdhu bhagavaMto - kacchamAM zrI kuzalacandrajI, kalyANacaMdrajI, vrajapAlajI svAmI, upAdhyAya labdhimuni jemaNe bAra jeTalA saMskRtagraMthonI racanA karI che, AcArya devendrasUri to zAstranAM avataraNo, pRSTha saMkhyA ane zloka saMkhyA sahita kahI zakatA. jinendra sAgarasUri, sAgara candrasUri, muni devacandrajI ane muni ratnacandrajI vidvAna sAdhuo hatA. 11 mA ke 12 mA saikAmAM acalagacchanI sthApanA karanAra zrI AryarakSitasUri, zrI kalyANasAgarasUri, gautama sAgarasUri vagere mahAna jainAcAryo thai gayA. AcArya guNasAgarasUrijI ane emanA ziSya zrI guNodayasAgarasUri tathA zrI kalAprabhasAgarasUri vagere vidvAna sAdhu bhagavaMto che. A guNasAgarasUrijIe 119 jeTalA graMthonI racanA, saMpAdana karyuM che. acalagacchanA anuyAyI saMgho kaMThI ane abaDAsAmAM vizeSa che. koDAyaroDa para 72 jinAlaya, zitaLAmAtA pAse zivapastu sAdhanA kendra, deDhiyA gAme guNa pArzvanAthatIrtha vagere dhArmika sthaLo acalagacchIya gurubhagavaMtonI preraNAthI navA sthapAyAM che. nAgalapura (DhIMDha) mAM bALako mATe borDiMga, merAumAM kanyA chAtrAlaya jANItA che. A gacchanA kSamAnaMdajIzrIjI mahArAjanA rU|. 50,000/- nA dAnathI bhuja52mAM hAiskUlanuM nirmANa thayuM ne rU|. 10,000/- nA dAnathI mahilA ane bALakalyANa kendranI zarUAta thai hatI. kSamAnaMdajIzrIjI mahArAja zarUmAM svAtaMtrya caLavaLanA raMgamAM paNa thoDo raMgAyA hatA. kSamAnaMdazrIjI mahArAjanI vigata jInendrasAgarasUrizvarajInA smRtigraMthamAM ApavAmAM AvelI che. bhujapa2nI hAiskUlanuM nAma paNa 'acalagacchAdhipati zrImad jinendra sAgara sUrizvarajI hAiskUla' che. samaya kharataragacchamAM pU.zrI labdhimunijI mahArAja jevA pratApI munirAjo kacchanA ja hatA. hAlamAM kAladharma pAmelA zrI jayAnaMdamuni mahArAjanI janmabhUmi mundrA hatI. 58 kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta - Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muni amarendravijayajI kaccha bhujapuranA hatA. teo vidvAna lekhaka ane adhyAtma mArgamAM AgaLa vadhelA ane jainadharmane AjanA saMdarbhamAM tapAsanAra nirguntha sAdhaka hatA. amarendravijayajInA bhatrIjA baMdhu tripuTI muni municandravijayajI, kIrticaMdravijayajI ane jinacaMdravijayajI vidvAna vaktA, lekhaka ane sAdhaka che, videza pravAsa kare che. haMsarAja svAmI ane nAgacandrajI svAmI bahuzruta sAdhu bhagavaMto kacchamAM thayA. 27 jyAre vAgaDamAM pUjyazrI jItavijayajIdAdAnuM sthAna paNa aneruM che. temanA AjJAvartI sAdhu-sAdhvIonI paraMparA Aje paNa 'vAgaDavALA" tarIke oLakhAya che. 28 evuM ja sthAna vAgaDa samudAyanA Adya mahAtmA tarIke dAdAzrI padmavijayajI mahArAjanuM che. A uparAMta zrI kanakavijayajI, zrI vijayadevendrasUrizvarajI ane zrI vijaya kalApUrNasUrizvarajI vAgaDa samudAyanA mahAna zramaNa bhagavaMto thayA.29 hAlamAM paNa A samudAyanA ghaNAM badhA sAdhusAdhvIjIo vAgaDa - kacchamAM vicaratA rahe che. ane temanI preraNAthI jaina samAjamAM vividha dhArmika prasaMgo utsAhapUrvaka ujavAtA rahe che. pU. kalApUrNasUrIzvarajInI preraNAthI mundrA tAlukAmAM vAMkI gAme nUtana tIrthanuM nirmANa thayuM che. AjanA saMdarbhamAM zrI pArzvacandragacchanA upAdhyAyazrI bhuvanacaMdrajI mahArAja kaMThI vistAramAM prazaMsanIya pathadarzaka banI jaina samAjanI unnati mATe prayatno karI rahyA che. TunDAnA daherAsarano jIrNodhdhAra, koDAyanA sadAgamaTrasTanA jJAnamaMdirano jIrNodhdhAra, bhadrezvaranA nUtana gurumaMdiranuM nirmANa, nAnIkhAkharamAM nUtana jJAnamaMdira, khaMbhAta - viramagAma - koDAyanA hastalikhita bhaMDArono udhdhAra Adi kAryo mATe samaya ne zaktino bhoga ApatA rahe che. temanI preraNAthI 'kaccha pradeza pArjacaMdragaccha samiti'nuM nirmANa thayuM che. ane temanI preraNAthI 'dharmAlayam" nAmanI saMsthA AkAra pAmI rahI che. ane tenA upakrame bALako mATe "saMskAra zibiro yojAya che. Ama svastha samAja ane svastha dharma mATenA tenA prayatno kharekhara prazaMsAne pAtra che. 30 zrI bhuvanacaMdrajI uttama kakSAnA vicAraka ane lekhaka che. teozrI vize jANItA tatvaciMtaka zrI mAvajIbhAI ke. sAvalA eka pustakamAM lakhe che ke lekhaka muni zrI bhuvanacaMdrajI eka labdhapratiSThita jaina muni che. teo kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vADAbaMdhIthI alipta che. guNagrAhI ane sAragrAhI che. udAra deSTikoNa dharAve che Adhunika ane praziSTa uttamottama graMthono emano svAdhyAya kazA paNa pUrvagrahothI mukta rahIne satatapaNe cAlato rahyo che. lekhakazrInI saMzodhaka daSTi, cokasAI ane cIvaTa sajjatAne pratibiMbita kare che." 31 vizeSamAM zrI bhuvanacaMdrajI 'saMkalpa" jaina sAmayikanA preraka, "dharmakSetranuM aMtaraMga oDiTa', 'zrAvakano nityakrama' ane 'vivAdavaloNuM' nA lekhaka, 'jena dRSTie vipazyanA' pustakanA saMpAdaka tathA stavana - maMjUSA jevI noMdhapAtra stavana keseTanA preraka che.32 hAlanA saMdarbhamAM mAtra jaino ja nahi paNa kacchanA jainetaro mATe temanI protsAhanavRtti mArgapreraka che. ullekhanIya che ke kaccha-ATha koTi moTI pakSa sthAnakavAsI jaina saMpradAyanA sAdhu bhagavaMto - AcAryoe vyasana mukti abhiyAna zarU karela te haju paNa calAvAya che. saMpradAyanA muni zrI narezamunie vyasana mukti abhiyAna zarU karyuM che je sAruM lokapriya banyuM che. zrI dinezamunie mAnavamaMdira nAme mAnavasevAnI saMsthAnuM sarjana karAvyuM che. tapagaccha jainasaMgha-bhujanI keTalIka noMdha:(1) bhuja nagaramAM dIkSAno zrI saMgha dvArA prathama prasaMga banyo saM. 1994 (i.sa. 1938) mAM AcArya klApUrNasUrinA guru kaMcanavijayajI mahArAja sAheba tathA devavijayajI mahArAja sAhebanI dIkSA prasaMge lokomAM anero utsAha hato. pU. kaMcanavijayajInI dIkSA vakhate prathamavAra varaghoDA mATe rAja taraphathI hAthI ApavAmAM Avelo. (2) prakhara jyotirvida pUjya mohanavijayajIne AjepaNa ghaNA bhakato yAda kare che. teo zAMta, nikhAlasa, temaja tejasvI vyaktitva dharAvatA hatA. teoe navakAramaMtra ane upasmagahara stotranA prabhAvano anubhava ghaNA bhaktone karAvela. jarUra paDe jayotiSa vijJAnanA AdhAre bhaktone sahAyarUpa thatAM hatAM. (3) jyAre bhujamAM prathama sidhdhacakrapUjana pUjya mahimAprabhavijayajI ma.sA.nA haste thayeluM tyAre josIlA yuvAna jhaverI kAMtIlAla popaTalAla tathA anya yuvAnoe anya saMghanA movaDIono virodha hovA chatAM zaheranI sukhAkArI 60 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAtA Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane rakSA kAje pheravAtI zAMtijaLa dhArAvALI mATe vAjate gAjate varaghoDo kADhela. (4) zarUAtamAM traNa saMgho (tapagaccha, acalagaccha, tathA kharataragaccha) mAM kramAnusAra sAdhuonAM comAsA bhujamAM thatAM eTale ke eka varSe traNamAMthI koieka ja saMgha comAsuM karAve. e rivAja pracalita hato. saM. 1999 (i.sa.1943) mAM anyasaMghanA koIpaNa mahArAjazrI kacchamAM viharatA na hoi bhujamAM rivAja pramANe comAsuM na thaI zake, evo anyasaMghonA keTalAka movaDIono Agraha hato. tyAre tapagaccha saMghanA AcArya zrI bhUvanatilakasUrizvarajI ma.sA.kacchamAM paMcatIrthI karavA padhArela temano lAbha bhuja zahera le ema ghaNAM bhAvikonI icchA hatI. rivAja mujaba bhuja zaherane sAdhubhagavaMtonA comAsAnAM lAbhathI vaMcita rahevuM paDatuM hatuM. tene dUra karavA zrI camanalAla vasAe jozIlI AgevAnI laI temanI sAthe nAraNajI khImajI, devacaMda kAnajI, ottamacaMdabhAi, dAmajIbhAI, jIvarAja motIcaMda, jevata jhaverI tathA premacaMda jagajIvana ema nava jaNe A rivAja toDIne pU.A.zrI bhUvanatilakasUrine mundrA vinaMtI karI ane temanuM bhujamAM comAsuM karAvyuM. tyArathI tapagaccha zrI saMghamAM satata comAsuM karavAnI praNAlikA zarU thaI. ane pU. kanakavijayajInA comAsA pachI A praNAlikA satata cAlu rahI. (5) saM. 2002 (I.sa.1946) mAM AcArya sAgaranaMdasUrinA AjJAvartinI sameta zikhara tirthodhdhArikA zrI raMjanazrIjI ma.sAhebe preraNA ApI bhujanagarane AyaMbila zALA apAvI. jenA mATenuM makAna zrI mAnasaMga nAthAbhAie dhArmika upayoga arthe bheTa dharyuM. (6) bhAvanA temaja pUjAmAM lokone rasa letA karavAM tapagacchIya zrIsaMghane satata sevA ApatA zrI prANajIvana sAkaracaMde saMgItamaya bhAvanAnI zarUAta karAvI. jemAM temanI sAthe bacubhAI dAmodara, zrI araviMda popaTalAla tathA gulAbacaMda sAkaracaMda joDAyA. ane lokone rasa letA karyA. temanI icchA sAkAra thaI saM. 2015 (I.sa.1959) mAM jyAre sUryakAMtAzrIjInA comAsA samaye pU.zrI mayaNAzrIjIe bahenone upadeza ApI Adijina mahilA maMDaLanI sthApanA karI. ane bhaktirasa mATe protsAhita karI. tyArabAda saM. 2024 (I.sa.1968)mAM caMdulAla jevata jhaverIe zrI kacchamAM jaina saMskRti- daSTipAtA 61 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvIra jaina saMgItakalA maMDaLanI sthApanA karAvI yuvAnone tathA bALakone pUjA bhAvanA temaja beMDanA saMgIta vaDe bhaktirasanI tRpti mATe protsAhita karyA hatAM.33 pAdanoMdha : che 1. acalagaccha digdarzana, - "pArtha', zrI muluMDa acalagacchIya jaina samAja, muMbai, 1968, pR. 479-480 2. paM.nAnacaMdrajI mahArAja janma zatAbdi smRtigraMtha - saMpAdana - muni cunIlAlajI 'cittamuni', I.sa.1976, pR.7-8 munizrI bhuvanacaMdrajI - maMDalAcArya zrI kuzalacaMdrajI gaNivara, pArthacaMdragaccha jaina saMgha kaccha, I.sa.1991, pR.7 4. ejana. pR. 85-87 5. ejana. pR. 34-77 6. zrI bhrAtRcaMdrasUrijInuM jIvanacaritra - prakAzaka - popaTalAla cunIlAla zAha, amadAvAda, I.sa. 1916 (saMvata - 1972), pR. 18-21 7. munizrI bhuvanacaMdrajI - "saMghasaurabha' - zrI pArzvacandragacchano paricaya graMtha, zrI pArdhacandragaccha jaina saMgha, dezalapura (kaMThI), I.sa. 2005, pR.31 8. prasiddha karanAra - haMsarAja ratanazI hIrajI momAi -brAtRcaMdrabhaktimALA, AvRtti bIjI, nave. 1907, pR. 68 ejana. pR. 85 10. munizrI pUnamacaMdrajI - vrajapAlajI svAmI, samayadharma kAryAlaya, sonagaDha (saurASTra) tA. 14-1-1927, pR.3 (nivedana) 11. ejana. pR. 17 12. ejana. pR.80 13. ejana. pR. 91-92 14. AcAryazrI vijayarAjaratnasUrijI mahArAja - 'yugadivAkara" (saMghanAyaka A.bha.zrI dharmasUrizvarajI ma. nuM prerakajIvana), zrI dharmakRpA TrasTa - darbhAvatI - Dabhoi tIrtha, 24-1 05, pR. 121 15. ejana. pR. 122-123 16. ejana. pR. 123 17. munizrI kalyANacaMdrajI-mArA sAdhu jIvananAM saMsmaraNo, saMpAdaka - dulerAya kArANI, jayaMta koThArI, zrImada AcArya devazrI vrajapAlajI svAmI smAraka zAstramALA, patrI (kaccha), okTo. 1984, pR. 206 18. ejana. pR.207-208 19. ejana. pR.211-212 20. ejana. pR. 212-2013 21. uparyukta - vrajapAlajI svAmI, pR. 171 6 2 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22. DaoN. paMDyA sudhI niraMjana-tatvajJAnanA sImAstaMbho, vaDodarA, 1985, pR.37-38 23. ejana. pR.36 24. uparyukta - vrajapAlajI svAmI, pR.87-90 25. munizrI vidyAvijayajI - mArI kacchayAtrA, 1942, pR.15-153 26. ejana. pR. 156-181 27. zrI devaluka naMdalAla bI. - jaina ratnaciMtAmaNi - sarvasaMgraha graMtha - bhAga - 2, zrI arihaMta prakAzana, bhAvanagara, nave.1985, pR. 182 28. zrI devaluka naMdalAla bI. - zAsana prabhAvaka zramaNa bhagavaMto - bhAga-1, zrI arihaMta prakAza, bhAvanagara, dvitIyaAvRtti, okTo. 1992, pR.387 29. zrI devaluka naMdalAla bI.- zAsana prabhAvaka zramaNabhagavaMto - bhAga-2, 1992, pR. 317-323 30. uparyukta - saMghasaurabha, pR-47 31. uparyukta - zAsana prabhAvaka zramaNa bhagavaMto - bhAga-2, pR.657 32. ejana. 33. saMgrAhikA sAdhvI zrI hemalatAzrIjI, zrI prajJalatAzrIjI - samatAjagata saurabha jinaguNa maMjarI, zrI zvetAMbara mUrtipUjaka tapagaccha jainasaMgha, bhuja, saMvata - 2043 (i.sa.1987) pR. 7-10 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAtA 6 3 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. jainadharmanAM prasAramAM ane prajAkalyANakSetre zreSThIono phALo jainadharmanA prasAra mATe zreSThIonI lokakalyANanI nIti paNa eTalIja mahatvanI che. jeTalI jainamuni ane jainayationI. kacchamAM jaina zreSThIonI nAmanA, pratiSThA, dIna-dukhiyAnI sevA, kAryazakti ane prabhAvazIlatA prazaMsanIya rahI che. jemAM jagaDUzAhanuM nAma mokhare Ave che. zreSThI jagaDUzAhanuM advitIya sthAnaH zrImALI jJAtimAM viyadu nAme bahu yazasvI zeTha hato. teNe saMghabhakti karavA sAthe daherAsara, vAva, dAnazALA, paraba vagere baMdhAvyAM hatAM. te kacchanA kaMthakoTamAM raheto hato. tene varaNAga nAme putra hato. je dharmAtmA hovAthI zatruMjya, giranAra vagere tIrthonA saMgha kADhyAM hatAM. ane garIbone khUba madada karI dAnavIra tarIke prasiddhi meLavI hatI. tenA vaMzamAM moTo dAnI ane satyavAdI vAsa (nAma) thayo. A vAsane visala vagere pAMca putro hatA. A visalane cAra putro hatAM anukrame : (1) lakSa - vidvAna hato (2) sulakSaNa - sadguNI hato (3) solAka * yazasvI hato ane (4) sohI - potAnA guNothI lokapriya, dAnavIra temaja vepArIomAM vaDo hato. Aja vaMzamAM thayela sola kaMthakoTa choDIne bhadrezvara nagaramAM AvI vasyo hato. itihAsa prasiddha dAnezvara jagaDUzAha teno putra hato.' Ama tenA pUrvajonI mAhitI parathI spaSTa jaNAya che ke tene dAnadharmanA saMskAro vArasAmAM maLyAM hatAM. zrI sarvAnaMdasUrie jagaDUzAha para saMskRtabhASAmAM 'jagaDUcarit' mahAkAvyanI racanA karI. tenI racanAno samaya i.sa.nI 14 mI sadInA 40nA dAyakAnI AsapAsano che. 'jagaDUcirat' no gujarAtImAM anuvAda ka2vAnuM kArya zrI maganalAla dalapatarAma khakhkhare karyuM. A mahAkAvyanA AdhAre jagaDUzAhanI mAhitI upalabdha thAya che. guNavaMtarAya AcArya potAnI navalakathA 'jagatazeTha' nA kathApravezamAM jagaDUzAhanA janmanA viSayamAM saMvata 1240 thI 1250 nA madhyanA dazakanuM kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta 64 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumAna kare che. bargesa, voTasana vagere dvArA prastuta sUcanAonI tulanAmAM A samayAvadhi vadhAre aucityapUrNa lAge che. tenA pitAnuM nAma sAlTa (solaka) ane mAtAnuM nAma hatuM. lakhamI (lakSmI) teo traNa bhAio - jagaDU, rAja ane padma hatA. A traNemAM jagaDUzAha moTA hatA. jyAre 'acalagaccha digdarzana' - pR.473mAM cAra bhAi hatAM tevI noMdha che. jagaDU, vIrapAla, vijyapAla, ane bhAramala. jagaDUzAhanAM lagna yazomatI sAthe thayAM hatAM. tene sAta putro ane eka putrI hatI. jagaDUzAha svayaM jainadharmanA custa anuyAyI hatA. paraMtu teo sAMpradAyika na hatA. temanAmAM saMkIrNa manovRttinuM to nAmonizAna na hatuM. muslima atithio mATe temaNe bhadrezvaramAM khImalI masjIda baMdhAvI, okhAmaMDaLamAM harasiddhimAtAnuM sthAnaka sthApita karAvyuM, bhadrezvaramAM temaNe ekAvana jinaprAsAda banAvyA. jo ke Aje te badhAnuM astitva rahyuM nathI. temAnAM keTalAMkanA khaMDera mAtra mojUda che. eka anya paraMparAnusAra temaNe bhadrAvatI nagarImAM 108 jainamaMdira baMdhAvyAM hatAM. dhArmikavRttinA A dhanADhya vepArIe judAjudA dharmAvalaMbIonI suvidhA mATe aneka dhArmika sthAnonuM nirmANa karyuM hatuM. AcArya 52madevasUrie zubhamuhUrta joi jagaDUzAhane saMghAdhipatinuM tilaka karyuM. e pachI to jagaDUzAha mATe mArga khUlI gayo. teo traNa traNavAra zAnadAra saMgha laine zatruMjayatIrthanI yAtrAe gayA. revaMtagirItIrthanI yAtrArthe paNa saMgha Ayojita karyA. vizeSamAM bhadrAvatInA rakSaNa mATe cAre bAju koTa baMdhAvyo. jagarUzAhanA samayamAM kacchamAM jAmaoDhAnuM (i.sa.1215-1255) rAjya hatuM.3 e samaye bhadrezvara gujarAtanA tAbAmAM hatuM ane gujarAtanA bhImadevanI sattA nabaLI paDatA tharapArakarano abhimAnI rAjA pIThadeva bhadrezvara dhasI Avyo. ane A killAne toDI nAMkhyo pariNAme bhadrezvara 52 pratyekSa kSaNe bhaya toLAto hato. tyAre jagaDUzAhane killo bAMdhavAno vicAra karyo. abhimAnI pIThadeve dhamakI ApI paraMtu tenI paravA karyA vinA cha mAsamAM killo taiyAra karI dIdho.4 vi.saM.1311 (i.sa.1255) mAM jagaDUzAha eka vakhata paramadevasUri AcAryanuM vyAkhyAna sAMbhaLavA gayA tyAre 'dAna' vize vyAkhyAna ApyA pachI gurudeve jagaDUzAne ekAMtamAM bolAvIne kahyuM : '"tamArI lakSmInA kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta 65 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadvyayano kharo prasaMga AvI rahyo che. have traNa varSa uparAuparI duSkALa Avaze tethI bane eTaluM dhAnya bharI rAkhajo. e dhAnyathI duSkALamAM sahune jivADajo. manuSya sevAno Avo mahAna moko pharI maLavo muzkela che. ane banyuM paNa evuM ja vikrama saMvata 1313, 1314 ane 1315 mAM niraMtara duSkALa paDato rahyo. jenuM ati bhayAnakarUpa vi.saM.1315 (i.sa.1259) nA varSamAM pragaTa thayuM. dezano ghaNo moTo bhAga duSkALanI cuMgAlamAM phasAI gayo hato. tyAre jagaDUzAhanA taddana navAjarUpanAM darzana thayAM. A zreSThIe AvA saMkaTanA samaye jana-sAdhAraNa mATe potAnA annabhaMDAro kholI nAMkhyAM." A samaye jagaDUzAhanI dukAno uttaramAM gajhanIkaMdahAra sudhI, pUrvamAM baMgALa sudhI, dakSiNamAM rAmezvara sudhI ane dariyApAranA dezomAM paNa hatI. badhe anAjanI kharIdI zarU thaI. dhAnyanA koThAro para jagaDUzAhe eka tAmrapatra lakhAvyuM temAM phakta ATalAM ja zabdo lakhyA :- ('A kaNa garIbo mATe che." - jagaDUzA) kaccha ane saurASTramAM aneka sthaLoe lokone rojI maLI rahe te mATe navAM navAM kAmo zarU karAvyAM. teNe aneka dharmazALAo, kUvA, taLAvo ane maMdiro baMdhAvyAM eTaluM ja nahi, paNa dUradUra sudhI tenAM vahANo anAja laI jatAM. jaLa ane sthaLamArgathI jeTaluM laI jaI zakAya teTaluM anAja sarvatra mokalavAmAM AvyuM ke loko kahevA lAgyA ke 'jagaDUzAhe to dukALanuM mAthuM bhAMgI nAMkhyuM che." e ghaNAmoTA AzcaryanI vAta che ke madhyayugamAM jayAre sArA rastAo sulabha nahatAM, saMcAra mAdhyamono abhAva hato, yAtAyAtanAM sAdhano paNa paraMparAgata - purANAM hatAM tyAre hajAro maNa anAjane dUra dUranA gaMtavya sudhI pahoMcADavuM ane te paNa yogya samaye - e kAryane ghaNI moTI siddhi kahI zakAya. jagaDUzAhe siMdha, ujajaina, dilhI, kAzI, kaMdhAra, AdinA aneka rAjavIone duSkALa samaye madada karI hatI. Ama tene prApta thayela 'jagadAtAra' nuM biruda yathArtha che kathAsUtra anusAra jagaDUzAhe duSkALa vakhate 115 jeTalI dAnazALA kholI jemAM pratidina pAMca lAkha mANasone bhojana ApavAmAM AvatuM hatuM. A duSkALamAM ATha abaja ane sADA cha karoDa maNa anAja garIbone vinAmUlya vaheMcyuM ane nagada sADAcAra karoDa rUpiyA kharcayAM hatAM.10 bhadrezvaranI dAnazALAmAM svayaM jagaDUzAha dAna ApavAmAM pravRtta rahetAM temanI dAna ApavAnI rIta paNa anokhI hatI. potAnI ane yAcakanI vacce ADo paDado kacchamAM jaina saMskRti - eka daSTipAta 66 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thaI jato jethI AvanAra yAcakane jarApaNa saMkoca na thAya.11 jayAre A dAnavIra mRtyu pAmyAM tyAre dilhInA zAhe bharasabhAmAM mugaTa utAryo hato. siMghapatie be divasa annapANIno tyAga karyo hato. ane rAjAarjunadeva codhAra AMsue raDyAM hatAM.12 lokokita mujaba eka vakhata saurASTranA dakSiNa kinAre koyalA pahADInI najIka jagaDUzAhanuM jahAja thaMbhI gayuM. ema kahevAtuM ke madhyAnha samaye devInI daSTi vAhana para paDe te bhasmIbhUta thaI jAya. A lokamAnyatA sAMbhaLIne jagaDUzAha devInAM maMdiramAM AvyAM. ane Asanastha thaine traNa upavAsa karyA. devI prasanna thatAM A saMhAra baMdha karavAnI jagaDUzAhe prArthanA karI. kathA ema kahe che ke devIe kahyuM ke, maMdiranAM 108 pagathiyAM para eka eka pADAne balirUpe rAkhavAmAM Ave. jagaDuzAhe 105 pADA maMgAvyAM bIje pagathiye potAnA dattakaputrane ane pahele pagathiye pote UbhA rahyAM. pazuonAM saMhArane badale pahelAM potAno bali caDAvavAM mATe potAnI Doka para talavAra calAvavA gayA, tyAMja koi adazya zaktie emano hAtha pakaDI lIdho. jagaDUzAhanI jIvadayA ane sAhasanI bhAvanA joI devI prasanna thayAM ane kahyuM ; ke mArA dakSiNadizA taraphanA maMdirane uttara dizA taraphanuM banAvI de. jethI koI saMhAra na thAya. Aje saikAo pachI paNa koyalA pahADInI yAtrAmAM devInAM darzana karyA bAda jagaDUzAha ane emanA dattakaputranI AratI utAravAmAM Ave che. 13 je loko jagaDUzAhane potAnA atyadhika dhanane vaheMcanAra dAnI ane dhanika vyaktinA rUpamAM oLakhe che athavA saphaLa vepArInA rUpamAM jANe che. teo jagaDuzAhanA kharA svarUpathI alpaparicita che. je loko jagaDuzAhane saMghapatinA rUpamAM - evA saMghapati je vAraMvAra saMgha laI yAtrAe jAya che - nihALe che, te loko temane dUrathI ja jANe che jo ApaNI pAse jagaDUzAhanAM agaNita dayApUrNa kAryo ane mAnavatAvAdI pravRttionI adhikRta mAhitI prApta hota to ApaNe jANI zakata ke te mAnavatAnA keTalA mahAna Adarza hatA -pUjArI hatA, ane to ja ApaNe temanuM sAcuM mUlyAMkana karI zakyA hota ! 14 munizrI vidyAvijayajIe 'mArI kacchayAtrA" mAM noMdhyuM che ke 20mI sadInA dAnavIro zeTha narazI nAthA, zeTha kezavajI nAyaka, zeTha narazI kezavajI, zeTha khetazI khamazI, zeTha hIrajI khetazI, zeTha vasanajI trIkamajI, zeTha bhImazI ratanazI, zeTha jIvarAja ratanazI, zeTha velajI mANeka, zeTha zIvajI moNasI ane kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 67 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeTha bhAramala tejasI vagere vibhUtio thai gai. jemaNe jainadharmanA vikAsamAM lokopayogI kAryo karI potAnuM amUlya yogadAna ApyuM che. Ame paNa jainadharmanI viziSTatA che ke dInaduHkhIyonI sevA, pazu-pakSIonI rakSA, kudarata sarjita ke mAnavasarjita saMkaTa samaye, koipaNa jAtanA bhedabhAva vagara saune sahAya ane Azraya ApavAM ane dharmabhAvanAne prajAjIvanamAM vahetI rAkhavA dharmanA kAryo karavA, e che mahAjananuM kartavya. je dharma, ahiMsA, karuNA ane dayAnI bhAvanA upara AdhArita hoya eno anuyAyI AvI kartavyabhAvanAne AvakAre emAMja enA dharmanI caritArthatA rahelI che.15 kacchanAM zrAvaka vijayazeTha ane vijyAzeThANI kathAsUtra anusAra kacchamAM vijaya nAmano zrAvaka vasato hato. temanA lagna vijyA nAme suMdara kanyA sAthe thayAM. prathamarAtrie vijayazeThe potAnI patnIne jaNAvyuM ke temaNe aMdhArapakSamAM brahmacArI rahevAno niyama lIdhelo che. jyAre temanI patnIe zuklapakSamAM brahmacArI rahevAnuM vrata lIdheluM tethI bannee brahmacArIvratane AjIvana jALavI rAkhyuM ane ekaja palaMgamAM banne sAthe sUtAM hatAM paNa ekabIjAnuM aMga ekabIjAne na aDe te mATe banne vacce eka talavAra rAkhatAM ane nakkI karyuM ke jyAre tenAM mAtA-pitAne jANa thaze tyAre teo dIkSA lai leze. na : caMpAnagarInA zrAvaka jinadAse vimaLakevaLI pAse temanI vAta sAMbhaLI temane maLavA kaccha AvyAM. tethI vijayazeThanA mAtApitAne jANa thai ane banne pati - patnIe dIkSA grahaNa karI lIdhI. ane aSTakarma khapAvI kevaLa jJAna pAmyA. AjepaNa zrI siddhAMcala girirAja upara vijayazeTha ane vijyAzeThANInI ubhI mUrtio che.16 dhArmika ane sAmAjikakSetre zeTha narazI nAthAnuM yogadAna : kacchI dazA ozavALa jainajJAtinAM ziromaNi tarIke lokonAM hRdayamAM kAyamI sthAna pAmelA zeTha narazI nAthAnuM jIvanavRtta eTale jJAti-tarpaNano viziSTa adhyAya. temano janma vi.saM.1840 (i.sa.1784) mAM kaccha naliyA gAmamAM thayo hato. e vakhate kacchamAM mahArAva rAyadhaNajInuM rAjyazAsana hatuM. temanA utkaTa jJAtipremanI abhivyakti temaNe yojelA jJAtimeLAomAM jovA maLe che. Avo pahelavahelo meLo vi.sa.1897 kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta 68 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (i.sa.1841) mAM naliyAnA jinAlayanI pratiSThA prasaMge ekatrita thayo. para, gAmomAM vasatA jJAtibaMdhuo e prasaMge ekatrita thayAM hatAM. vi.sa. 1897 (i.sa.1841) mAM temaNe zrI zatruMjyano tIrthasaMgha kADhelo tyAMthI pAchA naliyA AvIne evo bIjo jJAtimeLo paNa temaNe yojayo. jJAtimeLAnA mAdhyama dvArA zeThe jJAtinI asmitA jagADI. jJAtinA itihAsa mATe te suvarNayuga hato. muMbaImAM paNa temaNe zikharabaMdha jinAlayanI sthApanA karI. vi.sa.1889 (i.sa.1833)nAM zrAvaNa suda nomane divase temaNe svahaste mULanAyakanI pratiSThA karAvI. (anaMtanAtha) naliyAmAM paNa zikharabaMdha jinAlayanuM nirmANa karAvyuM. vi.saM. 1897(I.sa.1841) nA mAgha suda pAMcamanA budhavAre acalagacchAdhipati muktisAgarasUrinA upadezathI jinAlayano pratiSThA mahotsava thayo tyAre zeThe mULanAyaka pade zrI caMdraprabhunI pratiSThA karAvI. Ama anukrame temanA parivArajanoe 80, jeTalA jinAlayo baMdhAvyAM.17 A uparAMta zeThe naliyA ane jakhau vacce vizrAMtigRha tathA parabavALI vAva baMdhAvyAM. temaja tyAM bhojanano paNa prabaMdha karyo. mAMDavImAM vaMDo baMdhAvyo. aMjAramAM prAcIna jinAlayano jIrNodhdhAra karAvyo. ane naliyAmAM dharmazALA baMdhAvI tathA annakSetra paNa cAlu karyuM. vizeSamAM pAlItANAmAM prAcIna jaina upAzrayano paNa temaNe udhdhAra karAvyo tathA tyAM dharmazALA ane zrI caMdraprabhu jinAlaya temaja girirAja upara zrI caMdraprabhunuM jinAlaya baMdhAvyA, svahaste khAtamuhUrta karyuM. A uparAMta kUtarAne roTalo, paMkhIone caNa Adi nAnA moTAM aneka kAryomAM dravyavyava karIne prajAkalyANanI sevA karI.18 zeTha narasI nAthAe jIvanabhara aneka sAmAjika temaja dhArmika kAryo karyA. emanAM avaziSTa kAryone pUrNa karavAno yaza temanA maMtrI, uparAMta dattakaputro vIrajI zeTha tathA harabhamazeTha ane temanAM putravadhU pUrabAIne phALe jAya che. zrI narazI nAthAnuM avasAna 11-12-184ra nA roja thayuM. 19 noMdhanIya che ke, mAMDavI (muMbaI)nAM dhamadhamatA vistArane sane 1938 mAM zeTha narazI nAthA sTrITa nAma ApavAmAM AvyuM che. evuM ja sthAna prajAkalyANakSetre zrI khImajIbhAInuM che. kacchamAM jyAre jyAre duSkALa ane ApattinA oLA utarI AvelA tyAre gAmaDe gAmaDe pharIne zrI khImajIbhAIe dInahIna kisAnonI sevA karI che. mUMgA pazuonA te saMrakSaka hatAM. sevAbhAvI zrI khImajIbhAI cheDAnuM 58 varSanI vaye tA. 1212-1977 nA samAdhikaraNa thayuM. 20 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 69 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 nAyaka zrI kezavajInAyakanA dharmakAryo - kacchanAM arvAcIna kubera tarIke paMkAyelA zrI kezavajI zeThane jaina samAja kadIye bhUlaze nahIM temaNe udAra sakhAvatothI jagaDUzAhanI kIrti prApta karI tathA lakhalUTanANuM dharmakSetre vahAvIne pArzvanAtha jinAlaya baMdhAvyuM, je tenI bhavyatAthI sutharInI paMcatIrthImAM sthAna pAmyuM che. saM. 1980 (i.sa.1924) nA mAghasudi 5, nA somavAre tyAM daMDa _ mahotsava thayo. yati sUracaMda harakhacaMda tathA temanA ziSyo maNilAla, mohanalAla ane dhanajIe ahIMnA dharmakAryamAM sAro phALo Apyo hato.21 saM.1914 (I.sa.1858) mAM potAnA vatana koThArAmAM temaNe velajI mAlu ane zivajI neNazInA bhAgamAM vizALa jinaprAsAda baMdhAvavAno prAraMbha karyo. A kAryamAM be lAkha korIno kharca karyo. saM. 1918 (i.sa.1862) nA mAghasudi 13 nA budhavAre gacchanAyaka ratnasAgarasUrinA upadezathI jinAlayanI pratiSThA thaI. kezavajI zeThe mUlanAyaka zrI zAMtinAthaprabhunAM biMbane birAjita karAvyAM A prasaMge moTo utsava karavAmAM Avyo hato. temaNe girirAja upara banne TUkonI tathA gAmamAM koTa bahAra dharmazALAnuM khAtamuhUrta karyuM ane sArA kArIgaro rokIne bAMdhakAma paNa zarU karAvI dIdhuM. vi.saM.1921 (I.sa.1865) mAM zrI kezavajI nAyake muMbaIthI zatruMjaya no saMgha kADhela te saMdarbhe deza-dezAvaramAM nimaMtraNa patrikAo mokalavAmAM AvI hatI. poSa vadi 5, nA maMgaLavAre saMghe jalamArge prayANa karyuM, tyAre saMghane vaLAvavA moTo varaghoDo nIkaLyo hato. jemAM jaino-jainetaro uparAMta pArasIo ane aMgrejo paNa ghaNI saMkhyAmAM upasthita rahyAM hatAM. saMghapati khImacaMda motIcaMde kezavajI zeThane tilaka karI temanuM bahumAna karyuM. bhAvanagara pahoMcatA mahArAja jazavaMtasiMhe saMghanuM sAmaiyuM karyuM hatuM. dakSiNa, kaccha, gujarAta, mahArASTra, mAravADa, siMdha, mevADa, hAlAra, pUrvasoraTha, kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAtA Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gohilavADa ityAdi dezamAM saMghavIo ekatrita thayAM. saMghamAM ekAda lAkhano samudAya thayo. temAM 700 sAdhu-sAdhvIo hatAM. hAthI, ghoDA, pAlakhIonI saMkhyA paNa ghaNI hatI. saMgha pAlItANA pahoMcatA mahArAja sUrasiMha gohele saMghano satkAra karyo hato. tyAM aMjanasalAkA mATe vizALa maMDapa racI temAM 7000 jinabiMbo padharAvavAmAM AvyAM. kula 12 divasano apUrva mahotsava ujavAyo hato. pAlItANAnA rAjA tathA agragaNya zreSThIo A prasaMge upasthita rahelAM 22 kezavajI zeThe aMjanazalAkAmAM sarva maLI 15 lAkha rUpiyAnuM kharca karyuM. A aitihAsika prasaMgane yAdagAra banAvavA temaNe ANaMdajI kalyANajInI peDhImAM ekalAkha rUpiyA sAdhAraNa khAtAmAM bharI saune daMga karI dIdhAM. zatrujyagiri uparanI banne TUkonA nibhAvArthe kezavajIzeThe pUnAmAM vizALa dharmazALA paNa baMdhAvI ApI hatI.23 jainadharmamAM saMghayAtrAnuM ghaNuM mahatva che. kAraNake A yAtrAsaMghamAM vyaktigata dharmanI ArAdhanA, sAthe jainadharmano pracAra ane prasAra paNa thAya che. A uparAMta bhujanI vijayarAjajI lAyabrerI je te vakhate bhuja lAyabrerI (darabAra lAyabrerI) nA nAme cAlatI hatI. teno khaMDa TUMko paDatAM zeTha kezavajI nAyake pustakAlayanA makAna mATe 10,000 korInI sakhAvata karI hatI. je. temanI vidyA uttejana taraphanI prIti darzAve che. ane spaSTa thAya che ke jaina zreSThIone mana jaina-jainetaro vize bheda na hato. 24 zeTha kezavajI nAyakanuM te samaye muMbaImAM paNa eka sanmAnIya ane viziSTa sthAna hatuM. temanI sAmAjika sevAo ane vyApAranI siddhione dhyAne laIne te samayanA muMbaInA gavarnara sAimara phiTa jhirAlTe temane je.pI.(jasTisa opha pIsa) nI padavI ApI hatI. kacchIomAM sauthI paheluM mAna emane maLyuM hatuM. A padavIne kAraNe temane eka viziSTa sanmAnanIya adhikAra paNa prApta thayo hato. ke teo jyAMthI pasAra thAya tyAM koine phAMsI apAtI hoya to paNa aTakI jAya A adhikArathI eka vidhavA strInA putrane temaNe bacAvyo hato. ullekhanIya che jayAre vidhavA strInA putrane phAMsI apAvAnI hatI tyAre zeTha kezavajI nAyakane tyAMthI pasAra na thavAnI pUrva sUcanA ApelI. A banAva saMdarbhe jyAre khulAso mAMgyo tyAre zeTha kezavajI nAyake jaNAvyuM ke mArA kapAsanA godAma mAM Aga lAgI hovAthI tAbaDatoba tyAM javA nIkaLyo hato. temano khulAso sAco hato paraMtu tyAMthI pasAra thavA kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 71 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mATe potAnA mANaso dvArAja godAmamAM Aga lagADavAmAM AvI hatI. Ama Arthika nukazAna veThIne paNa temaNe phAMsI aTakAvI hatI. A uparAMta muMbaimAM narazInAthA sTrITa ane cIMca baMdara roDanA tribheTA para sArI evI rakama kharcIne temaNe phUvAro baMdhAvelo. je bhAtabajAranA phUvArA tarIke prakhyAta che. jenuM udghATana tA. 1-1-1876 nA roja te samayanA muMbaInA gavarnara vuDa hAuse karyuM hatuM. I.sa.1885 nI sAlamAM zeTha kezavajI nAyakanuM avasAna thayuM. temanI smRtimAM phUvArA pAsenA rastAne kezavajI nAyaka roDa evuM nAma apAyela. 25 Ama jaina zreSThIoe potAnA vatanamAM ane jayAM sthAyI thayAM hoya tyAM prajAkalyANanA kAryo karI viziSTa sthAna prApta karyuM che. sadAgama pravRtti saMsthAnA praNetA-dharmavIra zrI hemarAja bhImazI:pUrve jainonI dhArmika paristhiti aMtargata mAMDavInAM pAMca yuvAnonI 'saMvegI" dIkSA saMbaMdhI carcA karelI che. temAMnA traNa yuvAnone temanA mAtApitAnA Agrahane kAraNe munivezano tyAga karavo paDyo. temAMnA eka hemarAjabhAI hatAM jemaNe potAnuM samagra jIvana sevA pravRttine samarpita karI dIdhuM ane AjepaNa kacchamAM jainonA itihAsamAM dharmavIra tarIke cirasmaraNIya sthAna dharAve che. zrI hemarAjabhAinuM prabhAvazALI vyaktitva sAdAI, saumyatA ane saraLatAthI zobhatuM hatuM. teo potAne sAdhaka samajatAM hatAM. paraMtu te samaye jainomAM pravartatI ajJAnatA, jaDatA, aMdhazraddhA, daMbha ane bAhya ADaMbarathI teo vyathita banyAM hatAM. te kSaNe potAnA AtmAnA avAjane anusarI kaccha koDAyamAM racanAtmaka kAryo karI eka dharma ane samAjasudhAraka tarIke darzAvI ApyuM ke dharma ane samAja e ekabIjAnA pUraka aMgo che. - zrI hemarAjabhAino janma saMvata 1892 (i.sa.1836) gurupUrNimAnA pavitra divase kaccha koDAyamAM kacchI vizA ozavALa jJAtimAM thayo. temanA pitAnuM nAma bhImazIbhAI ane mAtAnuM nAma umAbA hatuM. hemarAjabhAine traNa bhAio :- haMsarAja, cAMpazI ane devajI hatAM ane be baheno hatI. hemarAjabhAinI patnInuM nAma rAjabAI ane putranuM nAma tejasiMha kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAtA 72 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatuM. " hemarAjabhAine saM.1927 (i.sa.1871) mAM avaThaMbhazALAnI kalpanA AvI. jenI jANa potAnA tripuTI mitrone karI ane teoe hemarAjabhAine sAtha Apyo. temAMnA eka devajIbhAI lakhamaNa je kacchI vizA ozavALa hatAM. bIjA potAnA bhAI zrI haMsarAja hatA ane trIjA kaccha nalIyAnA vatanI kacchI dazA ozavALa jJAtinA suvicAraka zrI mAlazIbhAi bhojarAja hatAM. Ama kalpanAne sAkAra karI kacchakoDAyamAM saM.1928 (i.sa.1872) mAM avaThaMbha zALAnI zarUAta thai. jo koI AtmArthI puruSa ekAMta AtmasAdhanA karavAnI bhAvanAvALA hoya, jJAna zIkhavAnI utkaMThA hoya tevA puruSo nizcitatAthI jIvanabhara avaThaMbhazALAmAM rahIne AtmasAdhanA karI zake. udara nirvAhanI ke vyavahAranI temane ciMtA na rahe temaja zAMtipUrvaka jJAna-dhyAna-tapa-tapa karI jIvananuM sAcuM darzana meLavI zake, e mahAna uddezathI A avaThaMbhazALAnI sthApanA karI hatI.27 zrI hemarAjabhAIe tyArabAda sahaadhyAyIo, abhyAsIo tathA AtmajanonA avalaMbana mATe mitro - snehIjanonA sAtha sahakArathI bhagavAna mahAvIra svAmInuM suMdara daherAsara kaccha koDAyamAM banAvyuM. hemarAjabhAIne saMvata 1930 (i. sa. 1874) mAM sadAgAma pravRttino navo vicAra phUryo temaNe te vicAra potAnA Atmajano jevA mitro pAse mUkyo ane badhA snehIjano temAM paNa sakriya sAtha ApavA AgaLa AvyA. dharmavIra hemarAjabhAIe bhArapUrvaka kahyuM ke, "rogo aneka auSadha eka samAja, deza ke rASTranI tamAma durdazAno ekaja amogha upAya che. ane te auSadha 'jJAnAmRta" che. Ama saM. 1930 (i.sa.1874) mAM phAgaNa vadi 7 ne maMgaLavAranA roja kaccha koDAyamAM sadAgama pravRtti nAmanI saMsthAnI sthApanA karI. jeno uddeza jIjJAsu mumukSu AtmAne dharmaabhyAsa jJAna-dhyAnaciMtana-manananI bhAvanA jAge te saune mATe rahevA-jamavA ane abhyAsanI sagavaDa karI ApavI. sau bhAI-baheno eka kuTuMbanI jema zAMtipUrvaka rahe. sau sAthe jame ane zAstrano abhyAsa kare, nivRtta jIvana gALe ane AtmazAMti meLave. 29 zrI hemarAjabhAi jevA karmavIra hatA tevA dharmavIra hatA ane jJAnanA to bhaMDAra hatA. teo pote paNa jaina Agamo, zAstro tathA zrI kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 73 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArzvacaMdrasUrijInA graMthonA moTA abhyAsI hatAM. avaThaMbhazALA, jinAlaya ane sadAgamapravRtti pachI jJAnanA sAgara e vIranarane jJAnabhaMDAranI bhAvanA jAgI ane saM.1932 (i.sa.1876) mAM jJAnabhaMDAra mATe nirNaya lIdho. te mATe temano prayatna sakriya hato. zAstranA tADapatranA jUnA graMtharatno maLe tyAMthI meLavavA temaNe prayAsa karyo. yatio - vidvAno ke bhaMDAro jyAM jyAMthI je je graMtharatno maLyAM te temaNe meLavyAM ane kaccha koDAyano jJAnabhaMDAra Aje paNa samRddha ane ghaNoja upayogI sAbita thayo che.30 saM. 1935 (I.sa.1879) mAM sadAgama pravRttinI vizeSa pravRtti mATe vicAraNA karI kharaDo taiyAra karyo. jethI tenI vikAsayAtrA vaNathaMbhI uttarottara vadhatI jAya. 31 hemarAjabhAinA aMtaramAM mUMgA pazuo mATe paNa sthAna hatuM. kaccha koDAyanI pAMjarApoLa mATe paNa temaNe athAga prayatno karyA. hemarAjabhAinI A dareka kalpanAne vAstavikarUpa ApavAmAM tenA snehIjana zrI devajIbhAI ane mAlazIbhAino vizeSa phALo rahyo che. saMsthAnA vikAsavardhanamAM A tripuTI ratno to tana-mana-dhanathI daTAI gayA. A saMsthAmAM keTalAe bhAI-bahenoe dharmanuM ucca zikSaNa meLaveluM tethI ja koDAyane "kacchanuM kAzI" biruda prApta thayuM che.AvA sevAbhAvI zrI hemarAjabhAInuM saM.1944(i.sa.1888) nA aSADha vadI-6 nA roja vaDodarA mukAme avasAna thayuM paraMtu tenA kAryothI AjepaNa lokonA hRdayamAM te jIvIta che. hemarAjabhAInI pravRtti kaccha koDAyamAM cAlatI hatI. paNa kaccha AkhAmAM te pravRttino prakAza pahoMcyo hato. ane sadAgama pravRttinI jema zAstravAMcana, abhyAsa, manana, carcA, vArtA vagere pAsAM sakriya banyAM hatAM. satsaMga ane jJAnavikAsa tarapha lokonA mana DhaLelAM rahetAM. te vakhate kacchamAM je munio vicaratA te sadAgamapravRttinI saurabha sahI na zakyA. tethI hemarAjabhAine teo zAsanadrohI kahevA lAgyAM.32 paraMtu svAbhAvika che ke jyAre jyAre dharmasudhAraka ke sAmAjika sudhAraka AgaLa Ave che tyAre tene AvI paristhitino paNa sAmano karavo paDyo che. sadAgama pravRtti saMsthAne jIvaMta ane sakriya rAkhavA mATe devarAjabhAI, kAnajIbhAi, gAMgajIbhAi, rAyamalabhAi, hIrajIbhAI, velajIbhAi, lAlajIbhAI, vIrajIbhAi, kuMvarajIdarAja, hemarAja pAMcArIA, kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 74 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devajI zAmajI, ThAkarazIbhAi, devazIbhAI jevata vagerenuM yogadAna paNa prazaMsanIya che. sadAgama pravRtti saMsthAnA TrasTIomAM premajIbhAI, rAmajIbhAI, kalyANajIbhAi, puMjAbhAI tathA kumArI pAnabAino phALo paNa vizeSa rahyo che. sAdhanAzrama'nAM sthApaka zrI velajIbhAi ThAkarazI - saMvata 1958 (i.sa. 1902) nA zrAvaNa suda 8 nA kacchanAM bidaDA gAme zrI kacchI vizA ozavALa jJAtimAM zrI velajIbhAIno janma thayo. pUrvanAM koI prabaLa saMskAronA kAraNe emano AtmA jAgRta hato. te samayanI samAja ane dharma vyavasthA emane sAMtvanA ApI zakI nahIM. AjIvikA mATe emaNe jIvanamAM kyAreya prayAsa karyo nahIM. paNa te samayanA anya saMskArI ane baLavAkhora AtmAonI jema zrI velajIbhAI ThAkarazI e sAmAjika ane rAjakIya utthAnanI pravRttio tarapha kheMcAyA. tilaka svarAja phALo ekatrita karavAmAM temaNe bhAga lIdho ane bidaDA khAte khAdI kendranI zarUAta karI, temaja harijana pravRtti calAvI. harijanazALA to varSo sudhI cAlu rahI. noMdhanIya che ke, zrI velajI ThAkarazIe rAjataMtra tathA prajAvargane lakSamAM rAkhIne eka pustaka "Adhunika kaccha' e nAme saMvata 1983 (i.sa.1926) mAM prasiddha karela. "sAdhanAzrama" mAM emaNe eka atisuMdara pustakAlaya vasAvyuM jyAM jagatanA tamAma jANItA dharmonA pustako, kaLA, jayotiSa, Ayurveda, kudaratI upacAra tathA vizvasAhityamAM uttama gaNAtAM pustakono saMgraha karela che. je AjanI tArIkhe paNa ghaNoja mahatvano sAbita thayo che. AcAryazrI yAjJika sAheba tathA zrI puruSottama mAvalaMkara jevA mahAnubhAvoe A pustakAlayanI muktakaMThe prazaMsA karI hatI. 'sAdhanAzrama" nA A graMthAlayanA keTalAka graMthonI yAdI joie to, vaidika sAhityanA zrI hiraNyakezI, zrInArada, zrI puSpaRSi, zrI raghuvIra zAstrI, paM.rAmagopAla, zrI AtmAnaMdajI, zrI velavelakara, zrI goviMda mahAdeva joSI jevA prakAMDa vidvAnonA savAsothI vadhu graMtho che. pUrva mImAMsA, uttara mImAMsA, vedAnta darzananA maharSi araviMda, kacchamAM jaina saMskRti - eka daSTipAta 75 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokamAnya tilaka, svAmI vivekAnaMda, svAmI rAmatIrtha, ramaNa maharSi, rAmakRSNa paramahaMsa, narasiMhasvAmI, kabIra sAheba, vallabhAcArya jevA adhyAtma mArganA yAtrIonA 250 thI vadhu pustako che. sAMkhya ane yogadarzananA pustako che. vaizeSika ane nyAyadarzananA kaNAda, prazasta muni, padmanAbha, vAtsyAyana jevA vidvAnonA 60 jeTalA pustako che. bauddhadharma ane bauddha darzananA geMga cena sI. nAgArjuna, ratnAkara zAnti, prabhAkara guptanA 80 thI vadhu pustako che. jainadharma ane jainadarzananA 5.ToDalamala, paM.AzAdhara, sudharmAcArya, devendrasUri, hemacaMdrAcArya, bhadrabAhusvAmI ane upAdhyAya yazovijayajInA 200thI vadhu graMtho che. purANo ane itihAsanA vAlmikI, vedavyAsa, tulasIdAsa, jevA amara sarjakonA 50 jeTalA graMtho che. AgamasAhityanA 11 graMtho che. bhaktimArgane samajAvatuM sAhitya paNa graMthAlayamAM che. tAMtrika rahasyane samajAvatAM brahmAnaMda, Arthara evalenanA 60 thI vadhu graMtho che ane thiyosophi vize blenkI ane je kRSNamUrtinA graMtho che. sarva sAmAnya darzanazAstramAM cInanA dharmo, khristIdharma, islAma dharma ane yuropanA vicArakonA pustako che. A uparAMta kAmazAstra, jayotiSI, gaNita, vaidaka, ArogyazAstra, kaLA, sthApatya, pravAsavarNana, nItizAstra, vyavahArajJAna jevA viSayonA graMtho paNa ahIM upalabdha che. Ama kula maLIne 2300 thI 2500 graMtho che. je itihAsanI dRSTie ati mahatvanA gaNAya. vizeSamAM 'sAdhanAzrama" nA prAMgaNamAM eka dhyAnakakSanuM zrI ela.DI.zAhe javAbadArI pUrvaka nirmANa karAvyuM che. suMdara vyaktitva, gauravarNa, atyaMta komaLa prakRti temaja sAdhanAmAM gopanabhAva, mAtra pUcho teno javAba sivAya koine kazo upadeza nahIM tevA, virala AtmA dharAvatAM zrI velajIbhAI ThAkarazInuM 29mI juna 1966 mAM avasAna thayuM. maharSi araviMde temanuM yathArtha mUlyAMkana karyuM hatuM. ane AjepaNa 'sAdhanAzrama" potAnA sthAne kAyama che.33 76 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DaoN. dAmajI vIrajI hariyAnuM bidaDAmAM cirasmaraNIya sthAna - DaoN. dAmajI vIrajI hariyA mULa sAbharAInA hatA. paraMtu teo AjIvana bidaDAnA banIne rahyAM. zarUAtamAM muMbaimAM tabIbI prekaTIsa karyA badA kacchamAM (bidaDA) AvyAM. samAjanA teo saMbhavataH prathama DaoNkTara hatAM. zrI kacchI vizA ozavALa daherAvAsI jaina mahAjane tA. 23-3-1930 nA roja emanuM jAhera sanmAna karyuM hatuM. temanI sevAbhAvanA thI loko emane 'jIvatApIra' paeN. dAmajI vIrajI hariyA tarIke oLakhatA. DaoN. hariyA sAmyavAdI vicArasaraNImAM vizvAsa dharAvatAM hatAM. ane jIvanabhara ene anusaratA rahyA. gujarAtI sAhityamAM TUMkI vArtAnA ananya sarjaka ane mAMDavInA DaoN.jayaMtakhatrI, DaoN. hariyAnA jigarajAna mitra hatA. DaoN. hariyA sudhArAvAdI evA hatA ke sudhArAno AraMbha potAnAthI karatA. jyAre kacchamAM ghUMghaTa vagara lagna thatAM nahI tevA samaye khUlle moDhe lagna thayA hoya to temanAMja thayAM hatAM. tabIbI vyavasAyane teo IzvarIya pratinidhitva tarIke samajatAM. ghaNAM varSo sudhI dardIone sAravAra ApavA nAnIkhAkhara, DepA, rAmANiyA ane pharAdI sudhI jatAM. tyAM javA mATe baLadagADIno upayoga karatA. je baLadanI joDa Aje jAya tene bIje divase ArAma, bIje divase bIjI koDa hoya Avo temano pazuprema hato. 15mI eprila 1968 nA roja 6ra varSanI uMmare temanuM avasAna thayuM paNa Aje bidaDAvAsIonAM hRdayamAM teo cirasmaraNIya sthAna dharAve che. 34 nAnIkhAkharanAM sudhAraka ane sevAbhAvI agraNIo: | mukhyamaMtrIzrI DhebarabhAI koI uddaghATana prasaMge kacchamAM AvelAM tyAre temaNe thoDo samaya nAnIkhAkharamAM gALelo. tyAre gAmano vikAsa joIne temaNe kacchanuM perisa tarIke nAnIkhAkharanuM saMbodhana kareluM je yathArtha che. Ama to kaccha bahAra dhaMdhArthe vaselA jainoe potAnA vatana mATe ghaNAM prajAhitanA kAryo karyA che. nAnIkhAkharanA vikAsamAM sudhAraka ane prajAkalyANI agraNIono phALo mahattama rahyo che. temAM mukhyatve : kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 77 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) zrI kAnajIbhAi ravajIbhAi deDhiyAH kAnajIbhAino janma saMvata 1943 (i.sa.1887) ne mAgasara suda 9 nA thayo hato. dhaMdhArthe teo muMbai gayA paNa nAnI khAkhara mATe eka sudhAraka sAbita thayAM hatA. kacchanAM zAsako sAthe temanAM saMbaMdho sArAM hatAM. tethI rAjanIti saMbaMdhI taTastha vyakti tarIke temanI gaNanA thatI hatI. jayAre kaccha rAjya ane morabI vacce Adhoi gAma ane tenA AsapAsanA vistAra, sarahadI hakka mATe jhaghaDo zrI kAnajIbhAI deDhiyA cAlato hato. ane avAranavAra banne rAjyo vacce gharSaNa thatuM jemAM mAnavInI khuvArI ane khUba kharca thato hato. A prazna lAMbA samaya sudhI ukelAto nahoto tyAre kacchanA mahArAvazrI (kheMgArajI-trIjA) ane kAnajIbhAinA saMbaMdho sArA hovAnA nAte kAnajIbhAie salAha ApI, tenA ukela mATe paMcanI nimaNuMka karavAmAM AvI temAMnA eka pote rahyAM hatAM. temAM taTastha vyakti tarIke temaNe prajAnA phAyadArUpe morabInA pakSamAM cukAdo Apyo hato. = A uparAMta teo strI zikSaNanA prakhara himAyatI hatAM. strIone chApA vAMcavAno Agraha rAkhatAM ane ghUMghaTaprathAne tilAMjalI ApavAnuM sau prathama kArya potAnA kuTuMbamAMthI ja karyuM. potAnI putrI indumatInA lagna bidaDAnAM DaoN. dAmajI hariyA sAthe karyA tyAre sau prathama khullA moDhe potAnI putrInA lagna karyA hatAM. samAjanAM anya kurivAjo jevAM ke vAMsA, bhUvADAkalAnA DhoMgo sAme laData ApI baMdha karAvavAnA prayatno karyA. temaja zItaLA jevA roga mATenI varSo jUnI devIkopanI mAnyatAne temaNe tilAMjalI ApI tabIbI sAravAranI himAyata karI hatI. aspRzyatA nivAraNa aMge kAnajIbhAie nAnIkhAkharanI zALAmAM hirajana bALako mATe eka varga paNa rakhAvyo ane potAnA putra caMdrakAMtane bhaNAvavA mATe mokalatAM. pAchaLathI badhA bALako sAthe hirajana bALakone alaga vargane badale badhA sAthe bhaNAvavAnI prakriyA zarU thai. A uparAMta temaNe svataMtratAnI laDatamAM paNa sakriya bhAga lIdho hato. yusupha maheraalInA kacchamAM jaina saMskRti- eka dRSTipAta 78 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarakArI kara , kI kaccha prajAkIya pariSadanA teo agragaNya kAryakara hatAM. teo khuda khAdI paheratAM ane te paNa potAnA hAthanI kAMtelI ja vizeSarUpe jainakonpharansamAM kacchI vyaktine pramukhapada apAvavAmAM temaNe mahatvano bhAga bhajavela. jethI kacchanuM pratinidhitva jALavI zakAya. AvA samAja sudhArakanuM tA.15-81955 nA roja avasAna thayuM paraMtu nAnIkhAkharamAM eka samAja sudhAraka tarIke temanuM sthAna cirasmaraNIya rahyuM che. (2) zrI laghAbhAi gaNapataH dharmapremI prajJAcakSu zrI ladhAbhAIe nAnIkhAkharanA daherAsarano jIrNodhdhAra karAvyo hato. te saMdarbhe eka prasaMga noMdhanIya che. jayAre pATaNano saMgha kacchamAM Avyo tyAre zeThazrI nagInadAse nAnIkhAkharamAM nAnuM daherAsara joine kahyuM hatuM ke, "ladhAbhAI tamArA baMgalA to joyA, khUba gamyA, khUbaja vizALa ane adyatana che. paNa dAdAjInuM daherAsara nAnuM che." A vAta zrI ladhAbhAIne asara karI gaI ane zrI ladhAbhAI gaNapata temaNe adyatana ane bhavya daherAsaranuM nirmANakArya nAnIkhAkharamAM karAvyuM. AvI dhArmikavRttivALA ladhAbhAIne traNa putro ane traNa putrI hatI. temAM traNa putro anukrame : zAmajIbhAI, premajIbhAI ane nAnajIbhAI hatAM. zrI premajIbhAi ladhAbhAi - zrI ladhAbhAInA putra zrI premajIbhAie paNa nAnI khAkharanAM vikAsamAM amUlya yogadAna ApyuM che. gAmamAM kUvA ane snAnagRha karAvyuM je sthApatyanI daSTie paNa viziSTa che. temaja snAnagRhanI sAthe ArAmagRhanI paNa racanA karI. vizeSa bAbata to e hatI ke snAnagRhanA pANInA nikAla mATe gaTara paddhati dAkhala karI svacchatAne prAdhAnya ApyuM hatuM. temaja kacchamAM kyAMya zrI premajIbhAI ladhAbhAI kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta paDozI 79 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ snAnAgAramAM naLa nahotA te nAnI khAkharamAM hatAM. A uparAMta pAThazALA ane dharmazALAnuM kAmakAja karAvI majUrone rAhata apAvI hatI. sAthe vyavasthita rastAonuM Ayojana paNa temanuM hatuM. premajIbhAine pANIdAra ghoDAono gajabano zokha hato. ghoDAne joine ja pArakhI jatA ke ghoDo kevo che ! emanA mAnItA be ghoDA sikaMdara ane jalaMdara hatAM. jayAre sikaMdara avasAna pAmyo tyAre premajIbhAIe nAnIkhAkharamAM smazAnanI pAse A vaphAdAra abola jIvanuM kAyamI smAraka banAvyuM. A sikaMdara ghoDAnuM smAraka kacchabharamAM prathama ja haze. je noMdhapAtra gaNAya. zrI nAnajIbhAi ladhAbhAi: zrI ladhAbhAinA trIjA putra zrI nAnajIbhAI paNa sevAvRtti dharAvatAM hatAM. temano cokhAno vepAra deza videzamAM phelAyelo hato. paNa nAnI khAkhara mATe temanuM pradAna viziSTa rahyuM che. samAjanAM saMbhavataH sarvaprathama 'rAvabahAdura' no khitAba ane 'jasTIsa opha pIsa' nuM mAna meLavanAra teo hatAM. jyAre pATaNano saMgha i.sa.1927 mAM kaccha AvelA tyAre saMghamAM 200 gADA hatAM. emanAM vizALa zrI nAnajIbhAI ladhAbhAI rasAlAmAM darajI, hajAma, mocI badhA sAthe ja hatAM 300 thI vadhu sAdhu-sAdhvIo sAthe hatAM. A saMgha nAnIkhAkharamAM AvyA vagara jato rahe, te paNa zrI nAnajIbhAI ladhAbhAinI hAjarImAM te kema bane ? nAnajIbhAI saMghapati nagInadAsabhAIne AmaMtraNa ApavA kAMDAgarA gayAM. nagInadAsabhAine thayuM nAnuM gAma 5000 mANasonI vyavasthA na karI zake. temaNe AvavAnI anicchA darzAvI. nAnajIbhAie khUba Agraha karyo tyAre nagInadAsabhAie kahyuM : "ame musApharImAM kyAMya lIluM zAka khAdhuM nathI jo tame lIlAzAkanI sagavaDa sau yAtrALuo mATe karI zako to jarUra AvIe." nagInadAsabhAinuM kahevuM ane nAnajIbhAinuM karavuM. teo tarata ja pAchA khAkhara AvI mundrA, mAMDavI vagere sthaLe lIluM zAka levA gADA mokalI ApyAM. A saMgha nAnIkhAkharamAM be rAta rokAyo hato. 20 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5000 yAtrALuonA pATaNanA saMghane gAme evo suMdara AvakAra Apyo ke emaNe "yAtrA'nI noMdhamAM khAsa lakhyuM ke "eka nAnIkhAkhara gAmamAM ja taMbU nAMkhavAnI jarUra na paDI amane AkhA gAme samAvI lIdhAM' dhanya che nAnajIbhAIne ane gAmalokonA atithidharmane. Ama zrI ladhAbhAI gaNapatanAM parivAre nAnIkhAkharamAM mahattama yogadAna ApyuM che. A uparAMta zrI vIrajI narazI sAlIyA ane ratanazIbhAI rAjapALa deDhiyAno paNa nAnIkhAkharanA vikAsamAM noMdhapAtra phALo rahyo che. 35 A uparAMta moTIkhAkharanA zrI raNazI devarAje mundrAnI Ara.DI.hAiskUlanuM nirmANa karyuM. ane nAnI khAkharanA zrI vIrajI narazI sAliyA samAjasevAnA sakriya kAryakara hatA. zrI velajI lakhamazI napunI sevAo paNa jANItI che. kapAyAmAM sevApravRttikSetre zrI murajI obhAyAnuM pradAnaH dharmapremI ane dAnavIra zrI murajI obhAyAnuM sevApravRttikSetra agatyanuM sthAna che. kapAyAmAM saMvata 1646 (I.sa.1590) mAM zIkharabaMdha daherAsaranI sthApanA thayelI. jenA zilAlekho AjepaNa mojuda che. temAM mULAnAyaka zrI cintAmaNi pArzvanAtha che. ane tenI sAthe zrI zAMtinAtha prabhu tathA zrI mahAvIra svAmInI mUrti birAjamAna che. tenuM navesarathI nirmANa saMvata 1993 (I.sa. 1937) nA vaizAkha suda 6ne divase thayuM temAM mahattama phALo zrI murajI bhAyAno che. A kArya mATe temaNe dezadezAvaramAM jAte jaI nANAM bhegAM karI saMpUrNa javAbadArI nibhAvI hatI. A uparAMta daherAsaranI bAjumAM upAzraya tathA AyaMbilakhAtA mATe jagyA baMdhAvI hatI. eTaluMja nahi paNa kaccha prajAkIya pariSadanA adhivezana vakhate kapAyAnA yuvAna bhAIone bhegA karI volanTIyarakora UbhI karI potAnI sevA kaccha mATe ApI hatI. te uparAMta lAyabrerI, kanyAzALA, smazAnagRha ane dharmazALA cAluM karAvavAmAM emano moTo hisso hato. kUvAo gALavA, rastAo sApha karAvavA, unALAmAM pANInI parabo kholavI, gAmaDAnI ke AsapAsanA anya gAmaDAMonI zikSaNakSetre tathA dhArmikakSetre teo haMmezA madadarUpa thatA hatAM. emanI sevAonI kadararUpe saMvata 2027nI 15 mI ogaSTa 1951mAM muMbaimAM zeThazrI velajI lakhamazInA pramukhapade temanuM bahumAna karavAmAM AvyuM hatuM. "zrI kapAyA sevA samAjanI sthApanA saMvata kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1993 (i.sa.1937) mAM thai temAM paNa temano mahatvano phALo rahyo che. noMdhanIya che ke kapAyA jevI bhUmi upara pUjya mahAtmAgAMdhIjI, saMta vinobAbhAve, lAlabahAdura zAstrI, AcArya kRpalANI, morArajI desAi, yazavaMtarAva cauhANa jevA rASTrIyanetAoe paNa potAnA pagalAM pADI A bhUmine pAvana karI che. vAgaDa ane bhujapuranAM zaikSaNika vikAsamAM zrI khImajI mADaNa bhujapurIAnuM pradAna - kacchI jaina samAjanA yazasvI AgevAna zrI khImajI mADaNa bhujapurIAno janma 3jI ogaSTa i.sa.1900 nA roja bhujapura mukAme thayo hato. temanA pitAjI vyavasAya arthe muMbai gayA. tethI te paNa muMbaimAM vasela. tyAM paNa jaina samAjanA vikAsanI advitIya pravRttio karela. sAthe rASTrIya AMdolanamAM bhAga lIdho ane vatanapremane kAraNe 'kacchI prajAkIya pariSada' sAthe teo sakriyapaNe zrI khImajI mADaNa bhujapurIyA saMkaLAyelA rahyA hatA. anyAya ane asatya sAme haMmezA laDatA rahevuM e bhujapurIAnuM jIvanasUtra rahyuM hatuM. tenuM spaSTa udAharaNa te samayanI 'vITA' sAmenI laData che. muMbaimAM rahetAM kacchI loko sTImara dvArA kacchamAM jatA AvatAM. dara zanivAre muMbaithI upaDatI eka sTImaranuM nAma 'vITA' hatuM. comAsAmAM sTImara dvArA Ava-jA baMdha rahetI tyAre loko relve mArge morabI thaine navalakhI baMdarethI sTImaloMca dvArA Ava-jA karatA. 'vITA' kaMpanInI tuma IbharyA valaNane kAraNe kacchIprajAnI hADamArI vadhatI jatI hatI. tenI sAme laData karI bhujapurIAe vijaya meLavyo. je kacchI prajAnA itihAsamAM yAdagAra raheze.37 kacchI vizA ozavALa nyAta eTale kaMThInA 52, abaDAsAnA 42, ane vAgaDanA 24 gAmonI bane che. zikSaNa-saMskAranI dizAmAM te samaye kaMThI vibhAga sauthI AgaLa ane vAgaDa vibhAga thoDuM abaDAsA vibhAga karatAMya pAchaLa kahevAya. strI zikSaNamAM to vAgaDa vibhAga bahuja pAchaLa, saMskAra ane kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta 82 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikSaNakSetre jJAtinuM pachAtapaNuM mITAvavA mATe zrI bhujapurIA haMmezA prayatnazIla rahyA che. teo muMbaImAM vyavasAya arthe rahetAM hovA chatAM kacchamAM jainaprajAnA vikAsa mATe temanuM pradAna mahattama rahayuM che. bhujapurIAe khAroinA zrI korazI hIrajI nisara ane zrI velajI ugA pUMjA sAthe vAgaDa pradezanuM paribhramaNa karI zikSaNanAM pachAtapaNAno abhyAsa karyo. ane e niSkarSa para ApyAM ke zikSaNa saMsthAonA abhAvane kAraNe jaina vidyArthIone muzkelI paDe che. tethI bhujapurIAe vAgaDa vAsIone svayaM bhaMDoLa ekaThuM karI A dizAmAM AgaLa vadhavA jaNAvyuM. temaNe pote 1000/- rUpiyAnuM dAna ApI zarUAta karI. ane tA. 15-1-1945 nA roja khAroI mukAme hAiskUla ane chAtrAlayanI sthApanA karI. pAchaLathI tene bhacAu khAte khaseDavAmAM AvI. zrI ravajI lAlajInA 90 hajAranA dAnathI "zrI ravajI lAlajI chADavA vizA ozavALa jaina borDiMga'e nAma saMsthAne prApta thayuM.38 bhacAu chAtrAlaya ane hAiskUlamAMthI preraNA laI lAkaDIAmAM paNa kanyA chAtrAlaya zarU thayuM. ArIte kacchanA vAgaDa vibhAgamAM vidyAnuM rItasaranuM vAvetara karavAmAM zikSaNapremI bhujapurIAnuM sthAna viziSTa che.39 - bhujapurIAnI sudhAraka daSTimAM temanI janmabhUmi bhujapura paNa bAkAta rahyuM nahIM. te samaye bhujapuramAM pArzvaciMtAmaNI vAMcanAlaya hatuM. paNa te gorajInI 10x10 jeTalI daherAsara pAsenI beThakavALI nAnI jagyAmAM hatuM. jJAna ane vidyA prApta karavAnI jagyAo vizALa kadanI hovI joIe evo abhiprAya dharAvatA bhujapurIAe snehI mitrone vAta karI ane bAjunI jagyA kharIdI bhoMyataLiye vAMcanAlaya ane upara pustakAlaya ema eka mALanuM makAna taiyAra karAvyuM. eTaluM ja nahi paNa sArA pustakono vyApa vadhe te hetuthI zrI khImajI pUjA ane bhujapurIA badhA pustako joI gayA. ane banne jaNAe maLIne pustakonI pasaMdagInuM dhoraNa UMcuM rahe te dRSTie ziSTa vAMcana mATe yogya pustakonI alaga yAdI banAvI. ane ayogya pustakono nikAla karavAno nirNaya karyo. je pustako vAMcana mATe lAyaka na hoya tenuM eka pAnuM paNa koinA vAMcavAmAM na Ave evA kALajIbharyA khyAlathI bhujapurIAe e pustako vaNavaparAtA kUvAmAM naMkhAvI dIdhAM. - A uparAMta bhujapurIAe bahenone kapaDAM dhovAnI muzkelInA ukela mATe bhujapura gAmanA pazcime AvelI nAgamatI nadInA ugamaNAkAMThe jagyA kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 83 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pasaMda karI tyAM maryAdA sacavAya te pramANe svataMtrapaNe dhovANaghATa banAvavAnI yojanA vicArI kADhI ane ekI sAthe jAtajAtanA bhedabhAva vagara 30 thI 40 baheno kapaDAM dhoI zake ane snAna karI zake tevI sagavaDa dharAvatA dhovANa-ghATanuM nirmANakArya karAvyuM. A dhovANaghATa mATenI nANAMkIya jarUriyAta paNa gAmanA bhedA parivAre ja pUrI pADI hatI. 1 jainadharmanA kacchIkomanA mukhya gorajI (yati)nI gAdI bhujapuramAM hatI eTale kSamAnaMdajI mukhyagorajInA ziSyapade hatA. teo potAnA gurujInI smRtimAM bhujapura gAmamAM hAIskUla zarU karAvavA mAMgatA hatAM. tethI temaNe bhujapurIAne patra dvArA potAnI icchA vyakta karI ane jaNAvyuM ke temanI pAse 50 hajAra rUpiyA bhaMDoLa jamA thayeluM che. bhujapurIA to sevA mATe haMmezA tatpara rahetAM, te samaye I.sa.1960 mAM dvibhASI rAjayanA be bhAga thayA ane kaccha gujarAta rAjayano bhAga banyuM tyAre bhujapuranI hAiskUla mATenI rakama gujarAtanAM khAtAmAM jAya tenI kALajI paNa bhujapurIAe rAkhIne kacchanA te vakhatanA cIpha ejInIyara zrI pI.ke.vorAne bhuja mukAme patra lakhIne hAIskUla nA makAna mATe nakazA taiyAra karAvIne mokalyAM ane plAna maMjUra thatA aMdAje 90 hajAra nA kharce hAIskUlanuM suMdara vizALa makAna taiyAra thaI gayuM. Ama zrI kSamAnaMdajInI IcchA mujaba temanA gurujI pUjaya jInendrasAgarasUrizvarajI mahArAjanA nAme bhujapuramAM hAiskUla zarU thaI. 2 Ama muMbaImAM rahevA chatAM potAnA vatana mATe zrI bhujapurIAnI sevApravRtti kSetre yogadAna prazaMsanIya che. mAtra kaccha mATe ja nahIM paNa muMbaimAM paNa tenI sevApravRtti prazaMsanIya rahI che. tA.17-6-1944 nA roja sthApita 'svahita paisAphaMDa" ane zreyasAdhaka saMgha' viziSTarUpe tenI sudhAraka sUjhanA pAsArUpa gaNI zakAya. eTaluM ja nahIM paNa jaina strIonA vikAsa mATenI ekapaNa taka temaNe choDI nathI. teo vidhavAvivAhanA himAyatI hatAM. tethI temaNe muMbaImAM 'zrI kacchI vizA ozavALa jainavidhavA vivAha sahAyaka samAjanI sthApanA I.sa.1940 mAM karI paraMtu temAM saphaLatA na maLI ane aMte A maMDaLa baMdha thayuM paNa strI udhdhAraka tarIke AgaLa AvavAnI temanI hiMmatane jainasamAja mATe eka pathadarzakarUpa gaNI zakAya. kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jenasAhityanA jALavaNIkAra ane pracArako - (1) pro. ravajI devarAja - kacchanAM jaina paMDita ratnomAM pro. ravajI devarAja vizeSa ullekhanIya che. teo koDAyanA hatA, ane prakhyAta zAha sodAgara zA. kalyANajI dhanajInA nAnA thAya. teo hemarAjabhAinA hAtha nIce sadAgama pravRtti saMsthAmAM taiyAra thayelA ane vadhu abhyAsa arthe kAzI paNa gayelA. temaNe jaina Agama AcArAMga sUtra" no gujarAtI anuvAda karyo hato. je I.sa.1902 mAM chapAyo hato. A graMthanI be AvRtti te samaye ja thaI hatI. e hakIkata A graMthanI upayogitAnI sUcaka che. saMskRta zikSaNa mATe temaNe pAThyapustikAo taiyAra karI hatI saMskRtamAM kAvyaracanAo paNa karelI je apragaTa ja rahI javA pAmI che. zatapadI bhASAMtara', 'sadgaNa prazaMsA' vagere pustako emaNe lakhyAM che.43 (2) zrI bhImazI mANeka - 19 mI sadI daramyAna kacchanAM eka sapUte potAnuM samagra jIvana dharma ane tatvajJAna nI prAcIna hastapratonI jALavaNI, saMpAdana, mudraNa ane prakAzanamAM samarpI dIdhuM. te hatAM kacchanA abaDAsA vibhAganA maMjala gAmanA zrAvaka bhImazI mANeka. jayAre bhAratamAM mudraNakaLAno hajI bAlyakALa hato tyAre dIrghadraSTA bhImazI mANeka mudraNanuM mahatva samajatA hatAM. temaNe jo te vakhate dharmanA pavitra samRddha sAhityane vyavasthita rIte, yogya saMpAdana karI prakAzita na karyuM hota to koNa jANe keTaluM badhuM virala sAhitya kyAMya vilina thaI jAta ! emaNe A bhagIratha kArya pAchaLa potAnI jAta ghasI nAkhI. I.sa.1865 mAM bhImazIbhAie mundrAnA potAnA mitra kalyANajIne potAnI sAthe lIdhA. kalyANajIbhAIne jainadharmanI mahatvanI hastaprato ekaThI karavAnuM kAma soMpyuM. aMdhakAramAM paDelA e amUlya khajAnAnI zodhamAM kalyANajIbhAie gujarAta, rAjasthAna, ane vArANasIno pravAsa karyo. te vakhate daza hajAra rUpiyA jevI mAtabara rakama cUkavI ghaNI hastaprato ane graMtho lAvyAM. ema mAnavAmAM Ave che ke dharmanA pavitra zAstronuM prakAzana karanAra gujarAtabharamAM bhImazI mANeka prathama hatAM. sau prathama emaNe prakaraNa ratnAkara" nA cArabhAganA prakAzana mATe rUpiyA ekalAkhano kharca karyo hato. jeno prathama bhAga muMbainA khyAtanAma nirNayasAgara presamAM chapAyo hato. ane I.sa.1876 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAM prakAzita thayo hato. e graMthanI prastAvanAmAM jJAnapipAsu zrAvaka bhImazI mANeka lakhe che : ''prinTIMga presanuM mUlya ochuM na AMkavuM joie. prAcIna vidvAno tathA AcAryonA samRddha vArasAnI jALavaNI, pracAra ane prasAra mudraNa dvArA ja zakya banaze. jeo A pravRttino virodha kare che. teo ajJAna athavA mUrkha che.'' 44 te samayamAM jUnavANI saMkucita manovRttivALA rUDhivAdIo ane sthApita vyavasthAo taraphathI AvI pravRttino virodha thAya te svAbhAvika hatuM. i.sa.1877 mAM emaNe 'prakaraNa ratnAkara' no bIjo bhAga, i.sa.1878 mAM trIjo bhAga ane i.sa.1881 mAM cotho bhAga prasiddha karyo hato. cAre bhAganuM saMpAdana bhImazI mANeke pote karyuM hatuM ane muMbainA nirNayasAgara presamAM chapAyA hatA. A gaMjAvara kAmanI sAthosAtha emaNe 'pAMDava caritranuM bAlavabodha', 'sArtha pratikramaNa sUtra', 'vividha pUjA saMgraha', 'suyadaMgAsUtra' vagere pustakonuM prakAzana paNa karyuM hatuM. dharmanA pavitra zAstro ane graMthonuM prakAzana na karavA mATe jUnavANIo taraphathI bhImazI mANeka u52 dabANa thayuM paNa emaNe ekale hAthe AvI umadApravRtti karavA kammara kasI hatI. AvA dhuraMdhara zrAvaka bhImazI mANeke lagabhaga 300 jeTalAM pustakonuM prakAzana karyuM hatuM. i.sa.1891 mAM emanuM dehAvasAna thayuM paraMtu jainasAhityanA eka jALavaNIkAra tarIke haMmezane mATe temanuM sthAna viziSTa raheze. (3) zA meghajI hIrajIH jakhau (tA.abaDAsA) nA kacchI dazA ozavALa zA meghajI hIrajIe paNa jaina sAhityanA pracAra ane prasAra mATe adbhUta kArya karela che. saMvata 1961 (i.sa.1905) mAM temaNe muMbaimAM meghajI jaina pustaka bhaMDAranI sthApanA karI. te pahelAM teo daherAsara nA oTale besIne pustako vecatA hatA. i.sa.1905 mAM goDIjI jaina daherAsaranA dvAranA makAnamAM A hetu mATe temane jagyA ApavAmAM Avela. temanA vyavasAya saMdarbhe temanI aTaka bukaselara tarIke sthApita thai hatI. temanA pachI temano putra ane bhANeja A saMsthA calAve che. putra maNazI gujarI jatA have 100 varSathI cAlatI A saMsthA ketana maNasI calAve che. pustaka uparAMta pUjAne lagatA sAdhana paNa ahIM vecAya che. Ama jainadharmanA pracArArthe ane lokone jaina sAhityamAM rasa letA karavA mATe uttama kArya zA meghajI hIrajIe karyuM che. tenI A prazaMsanIya kacchamAM jaina saMskRti - eka daSTipAta 85 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAmagIrInuM kacchamitra' vartamAnapatramAM "muMbaijI gAla' kolamamAM zrI kanaiyAlAla joSIe yogya mUlyAMkana karyuM che. A saMsthAne 1997 mAM AcArya zrI bhadraguptasUri mahArAja sAhebanA pustakanuM sauthI vadhu vecANa karavA mATe vizvakalyANa prakAzana TrasTa - mahesANA taraphathI suvarNacaMdraka apAyo hato. je noMdhanIya che. jainadharmanA AMtararASTrIya pracAraka zrI phatehacaMda lAlana - mULa jAmanagaranAM paNa kaccha mAMDavImAM vasavATa karatA vIsA osavALa jaina kuTuMbamAM phatehacaMdano janma tA. 1-4-1857 nA roja mAMDavI mukAme thayo hato. pitA kapUracaMda jerAma ane mAtA lAdhIbAI hatA. phatehagaMdanAM dharmapatnInuM nAma moMghIbAi ane putranuM nAma ujama hatuM. (zrI AtmAnaMdajI dvArA lakhAyela ane saMpAdIta thayela ane zrI satkRta sevA sAdhanA kendra kobA dvArA prakAzita arvAcIna jaina jyotirdharo" nAmanA pustakamAM phatehacaMda lAlana vizenI vigato ApavAmAM Avela che temAM temanI mAtAnuM nAma moMghIbAI jaNAvela che. ane patnI je jeThAbhAI haMsarAjanI putrI - tenuM nAma paNa moMghIbAi darzAvela che. ane temane eka dIkarI janmela jenuM nAma Ujama rAkhela jene zihoramAM paraNAvela paNa thoDAja samayamAM tenuM avasAna thayela.) paMDita phatehacaMde potAnI kArakirdInI zarUAta muMbaimAM dharmazikSaka tarIke karI hatI ane zikAgonI vizvadharma pariSadamAM bhAga lIdho hato. amerikAmAM sADAcAra varSa rahI jainadharma vize suMdara pravacano ApyAM hatAM.45 paMDita lAlane 'mahAvIra bradhara hUDa' nAme amerikAmAM saMsthA sthApI. jenA pramukha harabarTa vaoNrana hatA. ane maMtrI elekjhAMDara goraDana hatA. ane trIjA zrI je.ela.jainI hatA. i.sa.1901 mAM lAlana bhArata pAchA AvyA ane I.sa.1936 mAM pharI teo AcArya vijayavallabhasUrizvarajInI preraNAthI vizvadharma pariSadamAM bhAga levA iMglenDa gayA. tyAM sAta mAsa rahI jaina dharmanA siddhAMto samajAvyAM hatAM. aneka bhASAonA jANakAra ane tatvaciMtaka tarIke paMDita phatehacaMda lAlane deza paradezamAM prakhyAtI meLavI hatI. emanuM pustaka "go spala opha mena' khUba prasiddha pAmyuM hatuM. emaNe 26 pustako lakhyAM che. (24 pustako gujarAtImAM ane 2 pustaka aMgrejImAM) jemAM 'divyajayoti darzana', kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 87 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnavagItA', 'samAdhizataka' vagereno samAveza thAya che. "samAdhizataka' nuM aMgrejI bhASAMtara karabarTa vaoNrane i. sa. 1914 mAM prasiddha karyuM hatuM. 'bhASaNakAra' e zirSakanuM vakRtvakaLA vizenuM traNakhaMDamAM vaheMcAyeluM emanuM pustaka emanA adhyayananI gahanatAno paricaya Ape che.46 paMDita lAlana potAnA jJAnane lIdhe potAnA samaya karatAM ghaNI AgaLa hatA. tethI rUDhicusto sAthe emane bhAre saMgharSamAM AvavuM paDeluM emane saMgha bahAra kADhavAnI hIlacAla paNa thayelI. pAtaMjala ane jainayogano samanvaya e emanA ciMtanano mukhya viSaya hato. tA. 7-12-1953 nA roja 96 varSanI vaye paMDita phatehacaMda lAlana jAmanagara mukAme svargavAsI thayAM.47 kacchanA gaurava samAna paMDita phatehagaMda lAlananuM eka viziSTa vyakti tarIke haMmezane mATe itihAsamAM sthAna raheze. kacchamAM zreSThIoe prajAkalyANa arthe je dAna karyuM che te yogya dizAmAM vaparAya e mATe jainamunio temanA pathadarzaka banyAM che. jemake mAMDavImAM muMbaithI zrI meghajazeTha potAnA moTA putra zivarAjabhAInI yAdagIrIrUpe kaMIka karavA mAMgatA hatAM. tene munizrI kalyANacaMdrajIe mArgadarzana ApatA kahyuM ke, ''AkhA kacchamAM koIpaNa jaina saMskRta pAThazALA nathI mATe jo eka jaina pAThazALA kholavAmAM Ave to te aneka rIte upayogI thaI zake. tamAma dAnomAM jJAnadAna viziSTa che. vaLI A vakhate to ApaNAM saMpradAyamAM paNa dazabAra sAdhuo abhyAsa karavA taiyAra che. uparAMta bIjA paNa ghaNA vidyArthIo A saMsthAno lAbha leze.' zrI meghajI zeThe munizrInI vAta svIkArI potAnA makAnamAM pAThazALA zarU karI. ane kAlAvaDavALA lakSmIzaMkara zAstrIne bolAvyAM. paNa temanA putrane kacchamAM na phAvatA teo pAchA jatAM rahyAM tethI banArasathI paMDitane bolAvyo ane 80/- rUpiyA pagAra ApavAnuM nakkI karI tenA jJAnano lAbha lIdho hato. je noMdhanIya che. 48 patrI(kaccha) nAM vikAsamAM zrI TokarazI lAlajI kApaDIAnuM pradAnaH kacchanAM kaMThI vistAranA patrI gAme vizA ozavALa jaina kuTuMbamAM 19mI jAnyu. 1916 nA roja janmelA zrI TokarazI lAlajI kApaDIA (dharoDa) no phALo paNa mahatvano rahyo che. vidyArthIjIvana daramyAna patrInA pustakAlaya, kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 88 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAtrI - pAThazALA ane harijana sevAnA satkAryomAM tana-manathI joDAI gayAM hatAM. pachI teo muMbai ane tyAMthI vyavasAya arthe teo barmA gayAM. tyAM Arthika bhaMDoLa ekaThuM karI patrImAM "harijanazALA" mATe mokalyuM hatuM. khAdInA to te custa AgrahI hatAM. bIjA vizvayuddha samaye I.sa.1942 mAM barma choDIne teo patrI AvyAM. ahIM temaNe khAdI pravRtti zarU karI. A uparAMta patrI gAmamAM janahitavardhaka samAja' ne 'patrI sarvodaya samAja' mAM parivartita karI enI sevA dareka kAma sudhI khAsa karIne harijana loko sudhI pahoMcADI. patrImAM gAMdhI vidyAlayanuM paNa nirmANa karyuM. patrInA vikAsa mATe bAga, kUvo ane khelakUda mATenI vyavasthA, bAlamaMdira, kanyAzALA, vAMcanAlaya, basasTezana ityAdinI suvidhA ubhI karI. khUTatI kaDIrUpa sIvaNavarga ane davAkhAnAonuM navasarjana karyuM. thoDA varSo bAda teo haidarAbAda gayA. tyAM paNa temanI sevApravRtti prazaMsanIya rahI hatI. 16mI mArca I.sa.1996 mAM haidarAbAda mukAme temanuM avasAna thayuM. 49 kharekhara kacchanAM jainono vatanaprema utkRSTa jaNAya che. zrI bidaDA sarvodaya TrasTa ane "sAdhanAzrama' nA praharI zrI bhavAnajIbhAi nAthAbhAi - vicAravaibhava, kAryadakSatA, udAratA, sahaja snehabhAva ane mAnavamAtranA kalyANanuM dhyeya ane samAja utkarSanAM anekavidha kAryothI saunA vatsala vaDIla bananAra zrI bhavAnajI bhAinuM sthAna niHsvArtha samAjasevaka tarIke advitIya che. temano janma bidaDA gAmamAM jJAnapAMcama 1lI navembara I.sa.1924 nA roja thayo. emaNe I.sa.1940 mAM muMbainI jANItI bharaDA nyU hAiskUlamAMthI meTrikanI parIkSA ApI hatI. vyAyAma, vAMcana ane vividhakaLA emanA zokhanA viSaya rahyA che. potAnI janmabhUmi bidaDA mATe kazuMka karI chUTavAno khyAla sadAya emanA manamAM rahyo che. gAmanI bahenone kapaDAM dhovA bAbata ghaNI takalIpho thatI eTale i.sa.1964 mAM nAthAbhAI pAsuvArigRha'nuM bidaDAmAM nirmANa karAvyuM. I.sa. 1969 mAM pIvAnA pANIno TAMko baMdhAvI pANIyojanA zarU karI. I.sa.1969 mAM 'zrI bidaDA ejayukezana sosAyaTInI sthApanA thaI. temAM teo 1969 thI 1972 sudhI enA pramukhapade rahyA tathA 1989 sudhI kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kArobArI samitimAM rahyAM i.sa.1972 mAM anya mitro sAthe 'zrI bidaDA sarvodaya TrasTa'nI sthApanA karI ane i.sa.1979 thI 1989 sudhI enA pramukhapade rahyAM. i.sa. 1981 mAM hospiTalanI pAyAvidhI thai ane 1984 mAM enuM udghATana thayuM Aje zrI bidaDA sarvodaya TrasTa hospiTalanI nAmanA sAta samaMdara pAra pahoMcI gai che. zrI bhavAnajIbhAie A uparAMta aneka viTaMbaNAo vacce rahI je baheno gaurava sAthe potAnuM jIvana vyatita kare che. ane jemanA jIvanamAMthI anya baheno preraNA le evA gAmanA strIratnone samAja jANe-pichANe evI bhAvanAthI ane strIonA vyaktitvane gaurava apAvavA 'viziSTa nArI puraskAra' apAvavAnuM zarU karAvyuM. gAmanA yuvAnomAM ramata-gamata pratye rUci keLavAya te mATe kAyamI dhoraNe ramatotsavanuM Ayojana paNa zarU karAvyuM. zrI bhavAnajIbhAi mULa to aMtarajagatanA yAtrI ane sahaja jIvananAM pravAsI che. pravRtti ane nivRtti banneno sumeLa sAdhI jIvanane unnata mArge vALanAra zrI bhavAnajIbhAi pU.velajIbhAi sthApita 'sAdhanAzrama' nA sAdhaka saMcAlaka che. pU.velajIbhAi ane pU.gomatImAnA sadguNonI asara emanA jIvanamAM jovA maLe che. teo adhyAtmarasanA kavi che emaNe sahaja sphuraNAthI bhajana ane duhA lakhyA che. bidaDA gAmano utkarSa karanAra ane sevApravRttino sarvAMgI, saMpUrNa bhAvArtha jemanAmAM jovA maLe che. tevA zrI bhavAnajIbhAinI yAtrAmAM temanAM dharmapatnI lakSmIbahenano phALo paNa vizeSa rahyo che. ane AjepaNa temanI sevApravRtti patha para sAtha ApI rahyA che.50 'janmabhUmi'-pravAsI vartamAnapatramAM tA.16-11-2003 ravivArano lekha 'zeDhe ubhelA lImaDA' aMtargata lekhakazrI gulAba deDhiyAe zrI bhavAnajIbhAinuM yathArtha mUlyAMkana karyuM che. te lekha mujaba : sAdhanAzramanI vADInI bAjumAM AvelI vADI zaheranAM eka bilDare kharIdI ane zeDhA para pAkI dIvAlanI bAunDrI karavAnI zarUAta karI. traNa zeDhAnuM kAma saraLa rahyuM paraMtu sAdhanAzramanAM majiyArA zeDhA para AvyA tyAre aTakI gayA. kAraNake te zeDhA para ATha-daza lImaDAnA jhADa barAbara dIvAlanI vacce AvatAM hatAM jyAre bilDara zrI bhavAnajIbhAi ne maLavA gayAM ane 02 kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta - Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acakAtA mane vAta karI tyAre paLanoya vilaMba karyA vagara bArImAMthI dekhAtAM lImaDAne joI bhavAnajIbhAie sahaja kahI dIdhuM "are, emAM zuM che ? eTalA mATe vRkSo te kAMI kApavAnA hotAM haze ! jyAM jyAM lImaDA vacce Ave evuM lAge tyAMthI dIvAlane jarA vALI lejo bhale AzramanI thoDI jamIna tamArI vADImAM AvI jAya mane vAMdho nathI tame bephikara rahejo." A hRdayasparzI banAvathI spaSTa thAya che ke bhavAnajIbhAI kudarata premI che. to ja te ATalI udAratA ane sahajatA darzAvI zake. pa1 prajAkalyANa kSetre bhujanAM zreSThIonuM yogadAna - kacchanA pATanagara bhujamAM kanyAkeLavaNInA pAyA nAMkhanAra zeTha zrI mAnasaMga kacarA bahu nAnI vaye vyavasAya arthe brahmadeza gayA hatAM. tyAM vepAramAM je Arthika samRddhi meLavI te bhujamAM prajAkalyANa arthe kharcIne vikAsa kAryo karyA hatA. AjhAdI pUrvenA e jamAnAmAM jyAre koI potAnI bALAone zALAe mokalatuM nahIM tyAre temaNe bhujamAM prAthamika kanyAzALAnI sthApanA potAnA kharce karI. jenI javAbadArI pAchaLathI zrI DosAbhAI e saMbhALI lIdhI Aje e zALA indrAbhAI prAthamika kanyAzALA tarIke oLakhAya che. AvA sevAbhAvI dAtAnuM muMbaI mukAme tA. 22-12-1945 nA roja avasAna thayuM paNa temanI kanyA keLavaNInI mazAla jalatI rahI.para ' lokakalyANa arthe tevuM ja sthAna bhujamAM zrI DosAbhAI lAlacaMdanuM . temaNe jaina jJAti samAja mATe ghaNA vikAsa kAryo karyA che. temaNe joyuM ke garIbIne kAraNe strIone je veThavuM paDe che. teno ekaja upAya che ke strIo svAzrayI bane ane kamANInuM sAdhana poteja utpanna kare. temaNe anAtha, vidhavA ke garIba jaina bahenone sIvavAnA saMcA ane tAlIma mATe sIvaNazALA zarU karI ane jarUriyAtavALI bahenone gharaghaMTI Apela. jaina bALakone prAthamika ane mAdhyamika dhoraNanA pAThyapustako maLI rahe tevI vyavasthA paNa karI. ane eka vyAyAmazALAnI zarUAta karela. jarUratamaMda jJAtijanone sastuM anAja pUra pADavA vyAjabIbhAvano anAjano sTora zarU karela. vizeSa prazaMsanIya bAbata to e che ke jainajJAtimAM lagna vakhate paisA na veDaphAya ane alaga alaga bhojanamAM anAja na veDaphAya te mATe samUhalagna ane samUhabhojananI prathA zarU karelI. eTaluM ja nahIM paNa te samaye strIono prasUtikALa eTale yamadUtanA gharanuM pharamAna. A bAbata temanA hRdayane sparzI gaI ane jyubIlI hospITala kacchamAM jaina saMskRti- eka dRSTipAta Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAse prasUtigRha baMdhAvI sarakAra pAse evI khAtrI levAmAM AvI ke te kyAre paNa tyAMthI khasI na zake. bALako mATe IndrAbAI pArka banAvI svAthyazIla bALaka samAjane svAthya bakSe che tenI pratitI karAvI. tenI sAme vizALa dharmazALA paNa baMdhAvI je DosAbhAinI dharmazALA tarIke prakhyAta che. keLavaNIkSetre paNa zrI DosAbhAInuM sthAna aneruM che. zrImAnasaMga kacarAnA adhUrA rahelA kAryane tathA indrAbAI garlsa hAIskUla dvArA mAdhyamika kSetre kanyAkeLavaNInI sagavaDa zrI DosAbhAinuM parizramika kArya che. teoe eka kalama evI rAkhela ke bhaviSyamAM kyAre paNa vidyArthInIo pAse phI na levI. sarakAre pAchaLathI phI dAkhala karela. aMte dIrghadRSTI dharAvatI kalama pAse sarakAranuM kaMI na cAlyuM. A temanuM duraMdezIpaNuM batAve che. pa3 jo ke bhUkaMpabAda Aje IndrAbAI garlsa hAIskUlanuM atyAdhunika Dhabe navanirmANa thayuM che. AvA sAmAjika, upakAraka zeTha zrI DosAbhAI lAlacaMdanuM kalakattA mukAme tA.1-21955 nA roja avasAna thayuM.54 paraMtu tenA amUlya pradAnathI to AjapaNa teo cirasmaraNIya sthAna dharAve che. A uparAMta keLavaNI kSetre zrI rAmajIbhAi lAlananuM yogadAna paNa viziSTa che. bhuja khAte lAlana kolejanI bheTa paNa temane AbhArI che. je koleja mATe zrI DosAbhAInA prayatno paNa athAga rahyAM hatAM. zrI bAbubhAI devarAja zAhanA prayatnothI "zrI jaina meDIkala enDa ejayukezana TrasTa"nI sthApanA thaI. jenA dAtAzrI hIrAlAla mAdhavajI zAha hatAM ane zikSaNakSetro A TrasTa "mAtRchAyA' kanyAvidyAlayanuM saMcAlana kare che. jemAM zrI mANekalAla zAhano parizrama prazaMsanIya che. jaina meDIkala enDa ejyukezana TrasTa" ne sarakAra taraphathI jamIna phrI maLatA tA.3-7-1984 nA roja lakSmIcaMda mANekacaMda vorA sArvajanika hospiTalanI bhujane bheTa maLI. vaLI zrI DosAbhAInA patnI raMbhAbene paNa dAnapravAha kArya mAM jhaMpalAvyuM ane bhujane epha.DI.ela.lo koleja tathA eka homiyopethika davAkhAnuM bheTa maLyuM. zrI prAgajIbhAI devacaMde bhuja zaheranI madhyamAM eka Adhunika makAna ApI 'be AnA' tarIke oLakhAtuM davAkhAnuM sthApela jemAM zrI DaoN.bakSIsAhebanI ananya sevA prajAne upalabdha thaI. zrI choTAlAlabhAI tathA zrI vADIlAlabhAI madrAsavALAe potAnA putra sva.harIzabhAInI yAdamAM seneToriyama bhujamAM banAvI yogadAna ApyuM. bIjA zreSThIzrI karamacaMda lAlacaMde 92 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garIbo mATe beAnAmAM sastuM bhojanAlaya calAvI mAnavatAnuM umadA dRSTAMta pUruM pADela che. temaja zrI viracaMdabhAI ladhubhAie to pAMjarApoLa mATe nokhANIyA gAmanI sIma AkhI dAnamAM ApI dIdhela.55 AjanA saMdarbhamAM bhujanA zaikSaNika kSetre jainAcArya zrI ajarAmarajI TrasTa paNa kAryAnvita che. temaja zrI DuMgarazI TokarazI vorA vividhalakSI saMkulamAM zrI kacchI visA ozavALa jaina mahAjananI pravRtti paNa prazaMsanIya rIte kAmagIrI karI rahI che. jemAM mukhyatve zeThazrI lAlajI velajI enkaravAlA atithigRha, zeThazrI ratanazI TokarazI vorA meDikala cekaapa senTara, mAtuzrI lAkhaNIbAI rAmajI tejasIgAlA navanIta bhojanAlaya, zrImatI premIlAbena ratanazI vorA ArAdhanAgRha, roTarI eksa re yuniTa, mAtuzrI lAdhIbAI rAmajI devajI gogarI patrIvAlA petholojIkala leboreTarI, ane 24 kalAka ebyulansa sevAno samAveza thAya che. A saMkulanI sthApanA I.sa.1987 mAM thaI che. Ama bhujanA vikAsamAM mahattama phALo jaina zreSThIono jaNAya che. sevA pravRtti saMdarbhe keTalIka jaina saMsthAoH "sevA akSarono laghu zabda pote potAnAmAM eka virATa artha garimAne samAve che. Aja sevAnA arthamAM sahayoga' zabda vaparAto thayo che. paraMtu 'sahayoga' ane 'sevA'mAM ghaNuM aMtara che. 'sahayoga'mAM vinimayanI bhAvanA rahe che. jayAre sevAmAM samarpaNanI bhAvanA hoya che. 'sahayogamAM ekalApaNAno bhAva samAyelo che. jayAre 'sevA'mAM tramatA sivAya bIjI koI bhAvanA hotI nathI te viveka upara Azrita che. jainAgamomAM sevAnAM arthamAM 'vayAvaDiya" athavA "vaiyAvacca" te be zabda prayukta thayela che. jenuM saMskRta kramazaH vaiyAvRtya ke vaiyAkRtya che. viyAvRtya'no artha che je vyaktine je jAtanI AvazyakatA hoya teno te rIte ucita satkAra karavo.para Aja saMdarbhamAM kacchamAM jainonI sevA pravRtti cAle che. (1) bidaDA sarvodaya TrasTa- ArogyadhAma - gujarAtanA A sarahadI ane pachAta jillAmAM vividha rogo khAsa karIne AMkha, kAna, nAka, hRdaya, dAMta ane gaLAnA rogo sAme jehAda jagADanAra ane lokomAM potAnI taMdurastI vize je ALasa ane ajJAnatA kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravatartA hatAM te aMge jAgRtti lAvavAmAM khubaja mahatvano bhAga bhajavanAra 'bidaDA sarvodaya TrasTa'e dezanA agragaNya tabIbonI sevAo laine atyArasudhImAM anerI siddhi meLavI che. dIna du:khiyAnI sevAnA bidaDA - ArogyadhAma - ekamAtra uddezathI I.sa.1972 mAM sthapAyela A TrasTe I.sa.1975mAM prathama netradaMta yajJanuM Ayojana karyuM hatuM. nAtajAta ke dharmanA bhedabhAva vinA A TrasTanAM kAryakaro garIbonI sevAarthe je kArya karI rahyAM che te kharekhara prazaMsanIya che.57 jayAre sarvodaya TrasTanI pravRttio zarU thaI tyAre tenI mukhya javAbadArI sthAnike zrI jakhubhAI ane zrI kalyANajIbhAie sArI rIte saMbhALI hatI. netra ane daMtayajJanI saphaLatAmAM emano noMdhapAtra phALo hato.58 mAMDavI - mundrA mArga para jAnyu. i.sa. 1981mAM A TrasTa dvArA ArogyadhAma nuM khAtamuhUrta thayuM ane mAtra traNa varSanA TUMkAgALAmAM tenI kAmagIrI pUrNa karI phebruArI 1984 mAM prajAnI sevAmAM arpita thayuM. 'ArogyadhAma" mAM niyamita sevAo uparAMta daravarSe Disembara ane jAnyuArI mAsa daramyAna netra-daMtayajJa uparAMta vividha roga-nidAna zibironuM vinAmUlya Ayojana karavAmAM Ave che. roga nidAna ane sAravAra zibironA AyojananI viziSTatA e che ke prathama to kacchanAM vividha kendro para pUrva cakAsaNI thAya che. tyArabAda zibiramAM tenI sAravAra mATe khAsa vyavasthA thAya che. ane AvazyakatA hoya to saMsthA dvArA saMpUrNa kharca ApIne dardIne muMbaI sAravAra mATe paNa mokalavAmAM Ave che. ahIM DaoNkTaro deza videzamAMthI sevA ApavA Ave che. ane dAtAo paNa dAnano pravAha vahevaDAvI saMsthAne protsAhana Ape che.pa9 jayAre bidaDA sarvodaya TrasTa ArogyadhAmamAM 14 phebru.1985 nA roja 94 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kempanuM Ayojana karavAmAM AvyuM tyAre videzI DaoNkTaroe paNa sevA ApI hatI. teo A TrasTanA Ayojana ane niHsvArtha sevA pravRttithI prabhAvita thaIne prazaMsArUpe maMtavyo ApyAM hatA. jemAM mukhyatve - laMDanathI DaoN. mArka breIna brIja AvelAM temaNe kahyuM ke, "varlDa heltha orgenAijhezananA sabhya tarIke (yunonA) jamaikA, kuvaita vagere aneka dezonI meM mulAkAta lIdhI che, paNa bidaDA jevuM Ayojana meM kyAMya joyuM nathI.' jyAre jApAnanA DaoN. inonIe sevApravRttine biradAvatA kahyuM hatuM ke, bhArata ane jApAna eziyAnA baMdhu dezo che. vizvazAMtimAM A dezo potAno phALo Ape tema huM icchuM chuM." ane jarmanInA DaoN. henabekare kahyuM hatuM ke, amArA dhanADhya dezamAMthI amArA eka pratinidhine traNa mahinA mATe bidaDA mokalavA huM taiyAra chuM." have to A sarvodaya hospITale vizALa vaDalAnuMrUpa dhAraNa karI lIdhuM che. netra vibhAga, daMtavibhAga, gAyaneka, orthopeDika, rihebilITezana senTara, kudaratI upacAra jevA sAravAra kendro ekaja chatra nIce AvA gAmaDAmAM cAlatA hoya e dazya ja romAMcakArI banI rahe. bidaDA ArogyadhAmanI prakhyAtI mAtra kaccha puratI simita na rahetAM dezavidezamAM paNa phelAI che. je kaccha mATe gauravarUpa gaNAya. * eka (2) meghajI sopAla jenaAzrama- mAMDavI: jaina samAjanAM apaMga, vayovRddha ane nirAdhArabhAI baheno mATe utarAvasthA zAMtimaya, dharmamaya bane e mATe A Azrama uttama vAtAvaraNa pUruM pADe che. A meghajI sojapAla jainaAzrama AzramanI sthApanA I. sa. 1948 mAM thaI. jenI preraNA muni zrI zubhavijayajIe ApI. temaNe potAnA vihAra kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta pa Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daramyAna azakta ane nirAdhAra bhAibahenonI hAlata joIne, temanI takalIpho dUra karavA A Azrama sthApavA vicAryuM. temanA A vicArathI prerAI zrI meghajIbhAI sojapAle A kAryane upADI lIdhuM. A mATe mAMDavI-bhuja nA mArga para nAgajI amarazInI vADI maLI ane makAna paNa maLyuM tethI Azramano prAraMbha thayo. A AzramamAM eka daherAsaranuM paNa nirmANa karyuM. jemAM zrI zAMtinAtha prabhu birAjamAna che. sAthe dhArmikahola paNa banAvyo che. A uparAMta atithigRha, bhojanazALA, tabIbI sAravAra khaMDa, tAtkAlika sAravArakhaMDa, TI.vI.rUma vagere savalato upalabdha che. ahIM asvastha, parAdhIna, maMdabuddhi ane mAnasika nabaLA loko mATe nivAsanI temaja saMbhALanI alaga vyavasthA paNa che. sAmAnya tabIbI sAravAra temaja mAnasika rogIonI sAravAra mATe DaoNkTaro samayAMtare mulAkAta le che. 41 (3) jIvadayA'nI sArthakatA - pAMjarApoLa - - nirAdhAra ane niHsahAya, azakta ane apaMga pazupaMkhIonI jyAM premabharI mAvajata karavAmAM Ave che. te saMsthAne pAMjarApoLa' kahe che. ahIM pazuone ghAsacAro nIravAmAM Ave che. paMkhIone caNa nAkhavAmAM Ave che. bimAra pazu-paMkhIonI tabIbI sAravAra paNa karavAmAM Ave che. kasAIvADe lai javAtA pazuone choDAvIne temane pAMjarApoLamAM rAkhavAmAM ane sAcavavAmAM Ave che. pAMjarApoLa zabda mULa pAMgaLApoLa" nuM apabhraMza svarUpa che. temAM 'pAMgaLA' zabda ja svayam spaSTa che. pAMgaLA eTale azakta ke tyakta jAnavaronuM AzrayasthAna eTale pAMgaLApoLa, samagratayA arthamAM joie to kheDUta ke pazupAlaka jeno nibhAva na karI zake, jemAMthI tene vaLatara na maLe evA jAnavaro sAcavavAnI ociMtI javAbadArI upADI le te pAMgaLApoLa ke pAMjarApoLa.62 sthAnika saMgho temaja jIvadayA maMDaLI jevI saMsthAo AvI pAMjarApoLanuM saMcAlana kare che. duSkALa ane pUra jevA kudaratI AphatonA prasaMge A pAMjarApoLo pazu-paMkhIo mATe AzIrvAdarUpa sAbita thAya che. evAM karuNaprasaMge pAMjarApoLo khAsa ane viziSTa vyavasthA kare che. kacchamAM moTAbhAganI pAMjarApoLomAM kacchanAM samasta jainonuM umadA kacchamAM jaina saMskRti- eka dRSTipAta ES Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yogadAna raheluM che. kacchamAM pAMjarApoLa pravRttinA aDIkhama agraNI tarIke zrI jhumakhalAla lakSmIcaMda mahetA (mAMDavI)nuM advitIya sthAna che. temanAM netRtva heThaLa kacchanI pazupAlaka saMsthAone sAMkaLatuM 'akhila kaccha pAMjarApoLa ane gauzALA pheDarezana" nAmanuM saMgaThana racAyuM che. uparAMta kApArTa pAsethI Arthika madada meLavavAmAM paNa saphaLatA meLavI che. samagra gujarAtanI pAMjarApoLamAMthI trIjAbhAganI pAMjarApoLo mAtra kacchamAM AvelI che. kacchamAM sauthI jUnI pAMjarApoLa tarIkenuM gaurava "aMjAra pAMjarApoLa' (17pa6) dharAve che. jyAre sauthI navI pAMjarApoLa mundrA tAlukAnI chasarA pAMjarApoLa' (1994) che. bhAratanA vaDApradhAne koI pAMjarApoLanI mulAkAta lIdhI hoya tevI kacchamAM saMbhavataH ekamAtra "mAMDavI pAMjarApoLa' che. jayAM paMDitaneharU I.sa.19paramAM padhAryA hatAM. tyArabAda zrImatI indirAgAMdhIe i.sa.1959mAM mAMDavI ane mundrA pAMjarApoLanI mulAkAta lIdhI hatI. rASTrIya staranI kApArTa' saMsthA taraphathI i.sa.1987mAM madada meLavanAra "mAMDavI pAMjarApoLa" kacchamAM prathama hatI, to enimala velphara borDa opha inDiyA taraphathI i.sa.1994 mAM rASTrapatinA haste puraskAra meLavanAra 'bidaDA pAMjarApoLa" AvI ekamAtra saMsthA che. kacchanI sarve pAMjarApoLomAM phakta mundrA ane rAparanI pAMjarApoLo ane sAthe pravAsIo mATe utaravAnI vyavasthA che. jyAre nArAyaNa sarovara ane luNI e be pAMjarApoLomAM potAnuM pazu-pakSI sAravAra davAkhAnuM paNa sAmela che. vizeSarUpe mundrA tAlukAnA prAgapara roDa para Avela ahiMsAdhAma paNa ullekhanIya che. tyAM jAnavaronAM oparezana karIne jarUra paDe to tyAM navA paga paNa besADavAmAM Ave che. kacchamAM jakhau, terA, naliyA, aMjAra, gAMdhIdhAma, nakhatrANA, adhoI, bhacAu, manapharA, lAkaDiyA, bhuja, mAdhApara, durgApura, bidaDA, mAMDavI, guMdAlA, chasarA, bhujapura, mundrA, ratADiyA, luNI, vaDAlA, ADesara, nIlapara, momAyamorA, ravecI, rApara, lIlapura, varaNuM, nArAyaNasarovara vagere sthaLoe pAMjarApoLa AvelI che. 24 kacchamAM pAMjarApoLanI jemaja "jIvadayA' zabdArthanA bhAgarUpe gAmegAma ubhelA cabutarAnA pAyAmAM paNa jaino mukhya che. noMdhanIya che ke bhujanI bhIDa bajAranA bhIDa cokamAM Avela kalA sabhara vizALa cabutaro tenI gavAhI purato ubho hato. 2001 nA dharatIkaMpamAM te dhvasta thaI gayela che. 'valokacchaDo' mArca-julAI-2005, 5-21 ane kaccha tArI asmitA pR.299 mAM noMdhyA mujaba A cabutaro mAMDavInA vaNika mAu devajI khoDIdAse kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 97 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi.sa.1952 (i.sa.1896) nA prathama jeTha vada 11 ane ravivAranA baMdhAvyAnI mAhitI cabutarAnA lekha parathI maLe che. 'jIvadayA'nI sArthakatAmAM dezalapara (rApara) nA dharmavIra zrI dhanajIbhAi morabIyAnuM sthAna paNa viziSTa che. tenA vize khAroinA zrI govardhana hAjA nIsare je banAvanI noMdha karI che. te mujaba :- saMvata 1963 (i.sa.1907) mAM DIsAnA kasAio kaccha ane vAgaDamAMthI zrI dhanajIbhAI morabIyA kasAikhAnA mATe gheTAM kharIdatAM. dezalaparanA mahAjananI najare te paDyA. temane raNapAra karatAM zrI dhanajIbhAi morabIyA tathA jagazI bhAbherAe aTakAvyA. lai janArAnA mata pramANe te aMgrejonA lazkara mATe lai javAtAM hatAM tethI A bAbata vadhAre ugra banI. dezalaparanA mahAjane te gheTAM aMjAra pAMjarApoLa pahoMcADI dIdhA. tethI zrI dhanajIbhAine beDI paherAvI rA5ra phojadAre kesa karyo. aMjAra mahAjananA te samayanAM nagarazeTha jasarAja bhavAnajI vagere bhujamAM mahArAvazrI kheMgArajI (kheMgArajI - trIjA - 1876-1942) ne maLI. pAMjarApoLa mahArAva thakI cAle che. tevI rajUAta karI. mahArAve temAM sahAnubhUti batAvI ane 27 hajA2 korI gheTAMnA badale ApavAnuM TharAvyuM. Ama potAnA jIvanA jokhame jIvadayA dharma bajAvI hathiyArathI sajja thai kasAio sAthe sAmano karI. gheTA mAla kabje karI zrI dhanajIbhAie svadharma pAlana karyuM. anya mahAjanoe paNa saMpa dAkhavatAM rAjya 52 paDagho paDyo. temanA A susmaraNIya banAvanI yAda tathA zrI dhanajIbhAinuM smaraNa sAdara che.65 eja rIte kacchanA gItA rAMbhiyA prANIrakSAnA dhyeyane khAtara amadAvAda khAte zahIda thayA e tAjetaranI ghaTanA paNa jIvadayAnI bhAvanA keTalI UMDI utarI che tenI sAkSI pUre che. ullekhanIya che ke jaina ane jainetara samAjanA bheda vagara, sAmAjika sudhAraNA arthe ane jIvahiMsA thatI aTake sevA uddeza sAthe bhujamAM zrI rAyacaMda lAlA divALInA divasomAM prabhAtapherI kADhatAne temAM phaTAkaDAMno bahiSkAra karavAnA sUtro pokAratA. vidyArthIone abhyAsamAM upayogI thAya tevI bheTo paNa temane ApatA. 98 kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) dinodvAra mAnava kalyANa TrasTa - bhujaH tA. 17-2-1974 thI astitvamAM Avela A TrasTe samAjamAM sthAna meLavyuM che. A TrasTa dvArA jarUratamaMdone anAja, kapaDAM, bhojana, dardIone davA, phaLa vitaraNa to vidyArthIone ziSyavRtti, pustaka, noTa, vagerenI sahAya apAya che. pazuone roTalA ane mAchalIne paNa khorAka apAya che. are kIDIo paNa kaNa pAmavAmAMthI bAkAta na rahe. TrasTanA kArDadhArakone mahinAmAM eka vakhata jarUrI anAja ane khAdyasAmagrI apAya che. jodhapuranI saMsthA sAthe saMparkamAM AvI A saMsthA dvArA kRtrima hAtha-paga naMkhAvI ApavAnI vyavasthA paNa TrasTa goThave che. vividha vyavasAya ane kSetranA lokono niyamita saMparka karI zakti anusAra rakama meLavAya che. A uparAMta anya dAtAo paNa sahAyabhUta thAya che. Ama kacchamAM jainadharmano prasAra karavAmAM zreSThIono udAra dAnapravAha ane prajAkalyANanI nIti. saphaLa puravAra thaI che. pAdanoMdha :1. devaluka naMdalAla bI. - jaina pratibhA darzana : zrI arihaMta prakAzana, bhAvanagara, 14 pa-2000, pR.391 2. zrI kArANI dulerAya - kaccha kalAdhara, bhAga-2, 1988, pR.148-152 3. DaoN.zarmA govardhana - DaoN. mahetA bhAvanA : kacchanA jayotirdharo, jJAnaloka prakAzana, gAMdhInagara, 1989, pR. 31-36 uparyukta - jaina pratibhA darzana, pR.185 ejana. uparyukta - kacchanA jayotirdharo, pR.31-36 7. uparyukta - jaina pratibhA darzana, pR.185 8. uparyukta - kacchanA jayotirdharo, pR.31-36 9. uparyukta - kaccha kalAdhara bhAga-2, pR.148-152 10. uparyukta - jaina pratibhAdarzana, pR.185 11. ejana. pR.616 12. ejana. pR.438 13. ejana. pR. 185 14. uparyukta - kacchanA jayotirdharo, pR.38 15. munizrI vidyAvijayajI - mArI kacchayAtrA, I.sa.1942, pR.183 16. uparyukta - jaina pratibhA darzana, pR.143-144 17. ejana. pR. 676 18. ejana. kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 99 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19. ejana. 20. ejana. pR.965 21. ejana. pR. 679 22. ejana. pR. 676-677 23. ejana. pR. 678 24. mahArAvazrI vijayarAjajI sArvajanika pustakAlaya, bhuja-smaraNikA, tA.7-8-1994 25. kaccha tArI asmitA - kacchamitra vizeSa prakAzana, 1997, pR. 252 26. zivajI devasiMha maDhaDAvAlA - kaccha koDAyanI kalpalattA, zivasadana graMthamALA kAryAlaya - maDhaDA (saurASTra), I.sa.1953, pR.6 27. ejana. pR.15-17 28. ejana. pR.18 29. ejana. pR. 23-25 30. ejana. pR. 24-31 31. ejana. pR.32 32. ejana. pR. 38-42 33. bidaDA ejyukezana sosAyaTI - bidaDA gauravagAthA, 1987, (noMdha :- A pustakamAM pR.naMbara nathI ApyAM) 34. ejana. 35. saMpAdaka :- gaDA vinoda khImajI - deDhiyA rameza ratanazI - deDhiyA gulAba ravajI : kavi.o.zrI nAnIkhAkhara, kIrtistaMbha, 1975/ 76, zrI kaccha nAnIkhAkhara vi.o. jaina mahAjana. (A pustakamAM pR.naMbara nathI) 36. 'kapAyA - bhAtIgaLa ItihAsa - kapAyA jaina sevA samAja ane jaina mahAjana, javAhara prinTarI - muMbaI. (noMdha :- sAla ke pR. naMbara nathI.) 37. anavara AgevAna - cheDA devacaMda : paramArthI jIva-khImajI mADaNa bhujapurIAnuM preraka jIvana, zrI bhANabAI neNazI mahilA vidyAlaya saMcAlita sanmAna samiti, muMbai, 25 11-1978, pR.63-69 38. ejana. pR.100-110 39. ejana. pR.111 40. ejana. pR.175-176 41. ejana. pR. 180-181 42. ejana. pR. 182-184 43. devaluka naMdalAla bI. - jaina ratna ciMtAmaNi - sarvasaMgraha graMtha, bhAga-2, zrI arihaMta prakAzana, bhAvanagara, nave.1985, pR. 182 44. ejana. pR. 182-183 45. ejana. pR. 183 46. ejana. 47. ejana. 48. munizrI kalyANacaMdrajI - mArA sAdhu jIvananAM saMsmaraNo, saMpAdaka :- dulerAya kArANI, 100 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jayaMta koThArI, zrImada AcArya vrajapAlajI svAmI smAraka zAstramALA, patrI(kaccha), okTo. 1984, pR. 188-189 49. kaccha racanA - 1996, pR. 123 50. zrI bidaDA ejyukezana sosAyaTI dvArA apAyela sanmAnapatramAMthI muMbai. tA. 21-12 2003 51. 'janmabhUmi' - pravAsI tA. 16-11-2003 ravivAra 52. zrI visA ozavALa jaina gurjara jJAti-bhuja-smaraNikA, 12-5-1986, pR.9 53. ejana. pR.59-61 54. ejana. pR. 47 55. ejana. pR. 61 56. zrI devendramuni zAstrI - dharma ane darzana, zrI sudharmAjJAna maMdira - 170 kAMdAvADI, muMbai - 4, 1971, pR. 171-172 57. zrI yAjJika amRtalAla - samAjasevAnA preraka prasaMgo, kacchI vyApArI maMDaLa, muMbai - 54, i.sa.1985, prakaraNa - 6, pR. 38-39 58. uparyukta - bidaDA - gauravagAthA 59. uparyukta - kaccha tArI asmitA, pR.91 60. uparyukta - samAja sevAnA preraka prasaMgo, praka-5, pR. 34-35 61. uparyukta - kaccha tArI asmitA, pR. 97 62. ejana. pR. 99 63. zrI bhadrabAhu vijaya jainadharma, zrI vizvakalyANa prakAzana TrasTa, mahesANA, i.sa.1987, pR. 95 64. uparyukta - kaccha tArI asmitA, pR. 99-100 65. zrI aMtANI krAMtiprasAda caM. - saMpAdaka zrI dhoLakiyA hareza : kaccha paricaya prakAzana, pustaka - 5, 30-6-1982, bhuja (rApara tAluko), (prathama pRSTha - viziSTa noMdhamAMthI) 66. uparyukata - kaccha tArI asmitA, pR. 96-97 - kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta 101 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. cchamAM AjhAdInI laData aMtargata jainono phALo jaina muniono phALoH i.sa. 1920-25 daramyAna gAMdhIjInI satyAgrahanI laDate AkhA dezane AjhAdInI tamannAnA raMge raMgI dIdho hato. tyAre kacchamAM jaina muni zrI kalyANacaMdrajI paNa enAthI mukta rahI zakyA nahIM. e vakhate emanA dAdA guruzrI vrajapAlajI svAmI kSINa jaMghAbaLane kAraNe mundrAmAM sthiravAsa hatAM. emanI sevAmAM zrI kalyANacaMdrajI khaDepage rahetA. paNa taka maLatAM ja hirajanavAsamAM nIkaLI paDatAM, khAdIno pracAra karatA, reMTiyo to e niyamita rIte kAMtatA ane khAMDanA miSTAnano paNa emaNe tyAga karyo hato. mundrAnA jainasaMghanA keTalAka zrAvakone kalyANacaMdrajInI A pravRtti gamatI nahIM. e vrajapAlajI svAmI pAse phariyAda karatA, '"pUjaya sAheba, kalyANacaMdrajI mahArAja to hirajanavAsamAM jAya che. reMTiyo kAMte che.'' pUjya mahArAja kahetA, "zuM karuM,bhAi ? mAruM zarIra cAlatuM nathI, nahiM to huM paNa emaja karuM.''1 svAbhAvika che ke 'dharma'nI utkRSTa bhAvanAne kAraNe ja zrI vrajapAlajI svAmI ane zrI kalyANacaMdrajIe AjhAdInI laDatane ane khAsa to 'satyAgraha' nI laDatane eka dharma nA svarUpe svIkArI rASTra taraphanI potAnI pharaja nibhAvI hatI. 102 - mundrAmAM e vakhate zeTha puruSottama mULajI, vAghajIbhAi solaMkI, vallabhadAsa mahetA vagere kizoro gAMdhIjI pAchaLa ghelA banI AjhAdInI caLavaLamAM bhAga letAM hatAM te khAdI pracAra mATe khAdInA tAkA khabhe caDAvIne mahArAjazrI sAthe gAmegAma ghumatA. zrI puruSotama zeThanA nAnAbhAi zrI tulasIdAsabhAi jemaNe sa2kA2I kAmagIrI ne rAjakAraNamAMthI nivRtta thaine kacchamAM keLavaNInA pracAramAM potAno phALo Apyo. aMjAranA zrI kAMtIprasAda aMtANI, nAnAlAla upAdhyAya, jamanAdAsa gAMdhI, DaoNkTara latIpha, kerAnA kavi mahamada hAsama 'camana' vagere dezasevako kacchanI janatAne jAgRta karavA mathI rahyA hatAM. temane paNa zrI kalyANacaMdrajIno puro sahakAra maLato hato. mundrAmAM eka harijanazALA kholavAno vicAra zrI kalyANacaMdrajI kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArAjanA aMtaramAM rAtadivasa ramI rahyo hato. evAmAM eka divasa emane kAne vAta AvI ke mundrAmAM eka vakhata 'ibhIvacherA' nA tochaDA nAme oLakhAto khojA jJAtino eka tophAnI chokaro muMbai jaine jAtamahenatathI moTo zeTha banI gayo che. e zeTha ibrAhIma pradhAna hamaNAM ja muMbaithI Avela che. munizrI kalyANacaMdrajIe taka jhaDapI lIdhI. eka divasa hAthamAM pAtrA lai e navI zerImAM rahetAM ibrAhImapradhAnane baMgale pahoMcI gayAM eka jainasAdhune AvI caDelA joi zeThe kahyuM, "mahArAja, tame bhUlI gayA lAgo cho vANiyAnAM ghara to bAjumAM che. ame to khojA chIe.'' 'paNa huM to tamAre tyAM ja vahoravA Avyo chuM.' Ama kahIne muni kalyANacaMdrajIe harijanazALA mATe 11 hajAra rUpiyA mAMgyA. Ama ibrAhIma zeThanA sahakArathI mundrAmAM hirajanazALA cAlu thai gai. noMdhanIya che ke A zALAnI mulAkAta gAMdhIjIe kacchapravAsa samaye lIdhI hatI. i.sa. 1925mAM kAThiyAvADa rAjakIya pariSadanA kAryakartAoe piraSada bhAvanagara bharavAnuM nakkI karela. e vakhate kacchanA cAra kAryakartAo gAMdhIjIne kaccha padhAravAnuM AmaMtraNa Apela. e vakhate zrI kalyANacaMdrajIe kacchanA kAryakartAone kahyuM hatuM ke, '"bApujIne kaccha AvavAnuM AmaMtraNa to bhale ApyuM paraMtu bApujInA Agamana pahelAM kacchamAM khUba pracAra karavAnI jarUra che. kacchanI paristhiti jotAM jo purato pracAra nahIM thAya to bApujInA manane duHkha thaze. kacchanA pravAsamAM emane dareka rIte saMtoSa thAya e ApaNe khAsa jovAnuM che.'' A pariSadanAM kAryakramamAM bApA zrI cAritravijayajI ane zrI kalyANacaMdrajI mahArAje hAjarI ApI hatI. tyArapachI AsomAsanI adhavacce zrI kalyANacaMdrajI mahArAja para gAMdhIjIno patra Avyo hato. jemAM jaNAveluM ke "huM divALI pachI taratamAM ja kaccha javAno chuM.'' pratyuttaramAM zrI kalyANacaMdrajIe bApujIne jaNAveluM ke mArAthI tyAM (kacchamAM) AvI zakAze nahIM paraMtu Apa mundrA padhAro tyAre mArA dAdAguru jeo vRddhAvasthAnA kAraNe hAla tyAM sthiravAsa che. temane maLavA prabaMdha karazo.3 gAMdhIjInA kacchapravAsa samaye zrI kalyANacaMdrajIe kacchamAM zrI devacandrajI svAmIne mundrA patra dvArA vyavasthA ka2vA jaNAvela ane jyAre gAMdhIjI mundrA padhAryA tyAre vrajapAlajI svAmIne teo maLyAM hatAM ane prazna pUchayo hato ke 'svadayA te zuM ane paradayA te zuM ?' tenA pratyuttaramAM zrI kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta - 103 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vrajapAlajI svAmIe jaNAvyuM hatuM ke "svadayA eTale AtmadayA. AtmadayAnA cAhake prathama rAga ane dveSathI para thavA mATe sadA jAgRta rahevuM joIe. pAMca pramAda, cAra kaSAya ane pAMca viSayathI nivRtta thavuM joie. jIvana ane maraNa jene samAna hoya, zatru temaja mitra pratye jene samadaSTi hoya, mAna-apamAna vacce jene bheda na hoya ane chevaTe bhavabhramaNa ane mokSa pratye paNa jene samAnabhAva hoya te ja svadayAno ArAdhaka thaI zake je svadayAnA svarUpane samajI tenuM pAlana kare che. tene koipaNa pravRttimAM pApa ke puNyano baMdha thato nathI. sadAya sva svarUpamAM sthiratA tenuM ja nAma sAcI svadayA. paradayA to ocha-vadhatA pramANamAM darekajaNa kare che. koIne duHkhI dekhI tene duHkha mukta karavA prayatna karavo, mana-vacana-karmathI koIne duHkha na ApavuM evI bhAvanA sAthe aMtaramAM anya pratye je dayAvRtti hovI tenuM nAma paradayA....4 zrI vrajapAlajI svAmInA uttarathI potAnI prasannatA vyakta karyA pachI gAMdhIjIe jaNAvyuM ke, "AjakAla svadayAnuM svarUpa samajanAra ane ene AcaraNamAM mUkanAra koI virala puraSa ja haze. kAraNake bAhyadayA paNa samajaNapUrvaka pALanArA ghaNA ochA jovAmAM Ave che. bAkI to badhA skUla dayAneja dayA mAnanArA che." aMtamAM vrajapAlajI svAmIe gAMdhIjIne dayA ane ahiMsAnAM upakaraNa tarIke prasiddha evo eka guccho gAMdhIjIne bheTa Apyo hato. je guccho gAMdhIjIe sAbaramatI AzramamAM saMbhALapUrvaka sAcavI rAkhela. kacchanI mulAkAta vizenA potAnA vicAro gAMdhIjIe te samayanA 'navajIvana'mAM vigatapUrvaka vyakta karela. paMDita zrI sukhalAlajIe gAMdhIjInuM "ahiMsA" saMdarbhe yathArtha mUlyAMkana karyuM che. je mujaba - gAMdhIjInuM daSTibiMdu mahAyAnI ane temAM "ahiMsAnuM tatva umerAyuM eTale svAbhAvika rIte ja temanuM jIvana lokakalyANa tarapha vaLyuM ane temanI AdhyAtmika zuddhinI dRSTie temane anAsakta karmayoga sUjhADyo. temanAmAM mULathI ja ahiMsAnA saMskAra otaprota hatA. eTale temaNe potAnI "ahiMsA' ne pravRttinAM badhAMja kSetromAM vahetI mUkI. gAMdhIjIe jaina paraMparAne mAnya evI 104 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivRttI pakSI dekhAtI ahiMsA apanAvI che kharI, paNa temaNe potAnA sarva kalyANakArI sAmAjika dhyeyanI siddhi arthe te ahiMsAnA arthano eTalo badho vistAra karyo che ke AjanI sthitimAM gAMdhIjIno ahiMsAdharma e eka potAno ja ahiMsAdharma banI gayo che. gAMdhIjInA jIvanamAM jainadharma enA mULa artha ke pAribhASika arthamAM nathI ja, e rIte ema paNa kahI zakAya ke temanA jIvanamAM bauddha ke bIjA koI dharmo tenA sAMpradAyika arthamAM nathI ja ane chatAM temanAM jIvanamAM je jAtano dharma sakriyapaNe kAma karI rahyA che. temAM badhAja sAMpradAyika dharmono yogya rIte samanvaya che. AjhAdInI laDatamAM munizrI jayavijayajIno phALo paNa noMdhanIya che. tA.15-3-1923 nA roja aMjAramAM kAryakaronI sabhA maLI. tenA TharAva pramANe kacchamAM eka 'sarva sAmAnya saMsthA" kholavI te aMge vicAra karavA kacchanA tathA kaccha bahAranA AgevAno ane kAryakarone vartamAnapatra dvArA munizrI jayavijayajI, zrI kAMtiprasAda aMtANI, zrI chaganalAla bhavAnIzaMkara ane zrI popaTalAla mahetA ema cAranI sahIthI AmaMtraNa apAyA hatAM. tyArabAda rAjakIya spaSTa hetuthI samagra kacchIonI pahelI sabhA maLI hatI. sabhAmAM 250 thI vadhu lokonI hAjarI hatI. temAM kacchI prajAsaMgha" saMsthAnI jAherAta thaI. tenA kAryavAhaka tarIke muni zrI jayavijayajI pramukha tarIke rahyAM hatAM. tA. 23-7-1923nA roja mundrAmAM jyAre miTiMga maLI tenA pramukha tarIke munizrI kalyANacaMdrajI rahyAM hatAM ane agatyanA pravaktA tarIke munizrI jayavijayajI rahetA. sAthe maMtrI kAMtiprasAda rahetAM hatAM. rAjayane A rAjakAraNanAM juvALathI rAjataMtramAM bhayagraMthI zarU thaI. aMgreja sarakAre temAM protsAhana ApyuM ane tA. 29-7-1923 nA pramukhazrI jayavijayajI mahArAjane dezapAra karyA. temanI sAthe kAMtiprasAda paNa gayA ane saurASTra kAryAlaya rANapuramAM Azaro lIdho te pachI munizrIe rAjakAraNamAMthI nivRtti lai lIdhI.10 Ama kacchamAM jainamunioe paNa AjhAdInI laDatamAM rASTradharma saMdarbhe mahatvano phALo Apyo hato. kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 105 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jena zreSThIono phALo - jainamuniono satyAgrahanI laDatamAM jeTalo phALo che tema kacchanA zreSThIono phALo paNa mahatvano rahyo che. zrI sAkaracaMda pAnAcaMda kacchamAM nagarazeThanA hulAmaNA nAmathI samagra vistAramAM jaina ane jainetaromAM jANItAM hatAM. kacchanA rAjakIya jIvananA nagarazeTha mukhya staMbha hatA. kacchanI sauprathama rAjakIya sabhA temanA pramukhapade jaina jJAtinA vaMDAmAM yojAI hatI. A sabhAmAM kacchI prajA pariSada'nI sthApanA zrI sAkaracaMda pAnAcaMda karavAmAM AvI. tyArathI kacchamAM AjhAdInI laDatanA zrI gaNeza thayA temane nagarazeThanuM bIruda rAjaya taraphathI maLela paNa aMgata svArtha choDI rAjavirudhdha AjhAdInA jaMgamAM jhaMpalAvyuM. javAbadAra rAjataMtranI laData aMgenI kacchI prajA pariSadanI aitihAsika gupta beThako nagarazeThanA nivAsa sthAne yojAtI. AvI beThako kyAreka AkhI AkhI rAta cAlatI hatI. temAM jANItAM samAjavAdI netA yusuphamaheraalI paNa hAjara rahetA. gAMdhIjI bhuja padhAryA tyAre jainajJAtinA vaMDAmAM sanmAna karavAmAM AvyuM hatuM. paraMtu 'mahAdevabhAInI DAyarI' pustakamAM nAgaronI vADImAM sanmAna karyAno ullekha che. anya AdhAromAM paNa nAgaravaMDIno ullekha prApta thAya che. te samAraMbhanA pramukha sthAne nagarazeTha sAkaracaMda pAnAcaMda hatAM. pAchaLathI kaccha prajA pariSadanA kAryavAhaka pramukha tarIke rahelA. kacchanAM rAjakIya jIvananA pitAmaha gulAbazaMkara amRtalAla dhoLakiyA temanA nIkaTanA mitra hatAM to kacchanA pIDha netAo vayovRddha kAMtiprasAda aMtANI, bihArIlAla aMtANI temaja zrI rasIkalAla joSI sAthe temanA UrmizIla saMbaMdho hatA. kacchanI adAlato nagarazeThanI jubAnI para bharoso rAkhI jajamenTa ApatI hatI. sAmAjika kSetre paNa temanuM pradAna viziSTa rahyuM hatuM. eTaluM ja nahIM muslimo paNa nagarazeTha para bharoso rAkhI majIdanA dastAvejo temane sAcavavA ApI jatAM. AjhAdInI laData vakhate mahArAvazrI kheMgArajI paNa temanI dharapakaDa karavAthI dUra rahetA. bhuja pAMjarApoLanA ghaNA varSo sudhI teo pramukha hatA. bhadrezvaratIrthanA teo AjIvana pramukha hatA je noMdhanIya che. 66 varSanI vaye tA. 19-1-1952 nA roja temanuM avasAna thayuM.11 paNa bhujanA nagarazeTha tarIke 106 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ i th * * kacchanA itihAsamAM temanuM eka nizcita sthAna banI gayuM che. tevIja bIjI pratiSThita vyakti zrI mAnasaMga kacarAbhAI hatAM. temaNe paNa gAMdhIjInI kacchayAtrA samaye nAgaronI vADImAM AvakAra ApI kacchanI maru maru thaI rahelI cAMdInI anupama kArIgarIno apAra sauMdaryavALo moTo paMjAbI Dhabano, badhoja nakkara cAMdIthI banelo cAlu reMTiyo kaccha taraphathI bheTa zrI mAnasaMga kacarAbhAI dhayoM hato. ane pachI zaheranA nagarazeThe mAnapatra vAMcyuM hatuM. zrI mAnasaMga kacarAbhAie rUpiyA 10 hajAra dezabaMdhuphaMDamAM ApyA ane rUpiyA 2500 gaurakSA mATe ApyAM hatAM.12 A uparAMta jayAre svAtaMtrya saMgrAmanA agrIma senAnIo gAMdhIjI, saradAra vallabhabhAI paTela, javAharalAla naheru ane subhASacaMdrabojha jyAre raMgUna gayelA tyAre zrI mAnasaMga zeThe temanuM svAgata karIne tamAma vyavasthA saMbhALI hatI.13 AjhAdInI laDatamAM zrI mohanalAla zIvacaMda zAhe paNa bhAga lIdho hato. yusupha maheraalI sAthe paNa laData saMdarbhe kAma karyuM hatuM. kacchamAM rAjAzAhI julmo sAme temaNe potAno avAja bulaMda karyo hato ane muMbaInA eka sAptAhikamAM rAjya virudhdha lakhANa karavA badala kacchanI rAjasattAe temanI dharapakaDano voraMTa paNa kADhela. 14 kacchanA svAtaMtrya saMgrAmamAM zAha sodAgara zeTha kalyANajI dhanajInuM sthAna paNa susmaraNIya che. temano janma i.sa.1901 mAM thayo hato. nAnI uMmare koDAyathI mAMDavI AvI vepAramAM jhaMpalAvyuM. temAM temane sArI saphaLatA meLavI. jyAre svAtaMtrya saMgrAma saMdarbhe I.sa.1925 mAM gAMdhIjI kaccha yAtrAe AvyA tyAre mAMDavImAM svayaMsevaka daLanA kepTana tarIke rahyA ane yANajI dhanajI i.sa.1928 thI mAMDavI pariSadamAM agresara bhAga lIdho hato. kacchI vepArIonuM agrapada saMbhALI mahArAvazrI kheMgArajI kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 107 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAthe vepArI aMgenA DepyuTezanamAM agatyano bhAga bhajavyo hato. Ama teo i.sa.1934 nA arasAmAM kaccha vepArI maMDaLanA preraka sthApaka hatA. bhacAu pariSadanA sthAnika kArobArI samitinA sabhya tarIke cUMTAyA temaja mundrA pariSada samaye zrI maheraalInA khAsa vizvAsu sAthI rahyA hatA. bhuja pariSadanI kArobArImAM paNa khAsa sthAne teo niyuktI pAmyA hatA. Ama prajA jAgRtinA jomane AgaLa vadhAravAmAM temaNe gauravabhera bhAga lIdho hato. vizeSarUpe sidhu riseTalamenTa korporezananA prasthApaka kacchI DAyarekTara paNa te hatA ane mAMDavI myunisIpAlITInA prathama pramukha tarIke teo cUMTAyA hatA. kaccha rAjaye javAbadAra rAjayataMtra aMgenI baMdhAraNa samitimAM pariSadanA nomInI rahyA hatA. Ama rAjA ane prajAnA AgevAno vacce saphaLatApUrvaka sAMkaLa banI sakriya bhAga lIdho hato. svarAjya maLyA pachI 'sI' sTeTano darajjo meLavavAmAM cIpha kamiznara pAse vizvAsu prajA AgevAna tarIke pharaja bajAvI hatI. vizeSamAM "jayakaccha" vartamAnapatra ne muMbaIthI kacchamAM lAvavAnuM kArya paNa temanuM hatuM. kaccha svataMtra bhArata sAthe bhaLatAM pariSada visarjana ane koMgresa saMsthAmAM saMlagna thavAmAM tenuM chelluM adhivezana temanA gAma koDAyamAM maLyuM. tenA teo svAgata pramukha hatA. noMdhanIya che ke kacchIprajAmAM kadAca prathama moTara bhogavanAra, phonathI duniyA sAthe vepAranI sAMkaLa bAMdhanAra paNa teo hatA. 15 jyAre rASTrIyakSetre mULa mAMDavInAM prA.khuzAla TI.zAha (ke.TI.zAha) nuM arthazAstrI tarIke mahatvanuM sthAna rahyuM che. rASTrIya Ayojana bAbate javAharalAla naheru ke subhASacaMdra bojha paNa temanI salAha letA. svAtaMtrya bAda ekavAra DaoN. rAjendraprasAda sAme pramukhanI cUMTaNImAM paNa ubhelA. Ama kaccha ane kaccha bahAra vasatA jainoe paNa AjhAdInI laDatamAM potAnuM amUlya yogadAna ApyuM che. je noMdhapAtra gaNAya. jaina hoya ke jainetara paNa kacchIono vatanaprema kharekhara prazaMsAne pAtra che. jaina strIono phALoH AjhAdInI laDatamAM jaina strIo paNa joDAI hatI. kacchI prajAkIya pariSadanA pramukha yusupha maheraalInI AgevAnI heThaLa jayAre kacchane mATe javAbadAra rAjataMtra meLavavA zarU thayela AMdolanamAM dArUnA aDA para nagarazeThANI maNIbena sAkaracaMda pAnAcaMdanA netRtva nIce anya baheno sAthe 108 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pIkeTIMga karyuM hatuM. A mATe kacchanA polIsa amaladAro sAthe rAjakIya gharSaNa ubhuM thayuM hatuM. pIkeTIMga uparanA bahenone haTAvavA polIse ghoDAo ane dArUDiyAo dvArA humalo karAvI bahenone DarAvavA polIsa taraphI prayAso paNa thayA chatAM bahenoe potAnuM kArya na choDyuM.17 jayAre bhuja strI saMmelana yojAyuM tyAre udghATA zrImatI kamalAdevI caTopAdhyAyanAM pramukha sthAne zrI premilAbena ThAkarazI hatAM ane vaktAo tarIke - padmAvatI mANeka, kumArI prabhAvatI mAnasaMga kacarA, svAgata pramukha - nagarazeThANI maNIbena sAkaracaMda pAnAcaMda, moMghIbena mAvajI kaMtAnavAlA, jhaverabena mUlarAja karasanadAsa, candramaNIbena aMjAriyA ane devakIbena hatAM.18 vizeSamAM jyAre kaccha svataMtra bhAratamAM rAjakIya ekama tarIke joDAyuM tyAre kacchI prajA pariSada"nuM visarjana ane koMgresa saMsthAgata rIte kacchamAM pravRttizIla banI tyAre koDAyanI pariSada tA. 19-10-1948mAM svAgata samitimAM zrI pAnabAI ThAkarazI hatAM. 19 Ama jaina strIomAM jIvIbena, mAMkabAI ane pAnabAI to I.sa.1923mAM amadAvAda koMgresamAM paNa sAmela thayAM hatAM. che ... 4 u s pAdanoMdha :1. munizrI kalyANacaMdrajI - mArA sAdhu jIvananAM saMsmaraNo, pR.8 2. ejana. pR. 8-9 3. munizrI pUnamacaMdrajI - vrajapAlajI svAmI, 1957, pR.119-200 ejana. pR. 201-202 ejana. pR. 202 ejana. pR. 203 paMDita sukhalAlajI - darzana ane ciMtana, (artha), vi.saM.2013,i.sa. 1957, pR. 17-18 zrI aMtANI kAMtiprasAda caM. - saMpAdaka zrI dhoLakiyA hareza : kacchanAM svAtaMtrya saMgrAmanI tavArIkha, kaccha grAmya utkarSa TrasTa, bhuja 1982, pR.6 ejana. pR.7 10. ejana. pR. 8 11. zrI visA ozavALa jaina gurjara jJAti - bhuja - smaraNikA, 1986, pR.10-11 12. saMpAdaka : dalAla caMdubhAI bhagubhAI - mahAdevabhAInI DAyarI, pustaka - 8 muM (1-5 1925 thI 31-12-1925), sAbaramatI Azrama surakSA ane smAraka TrasTa, amadAvAda - 13, jAnyu. 1966, pR. 314-315 13. uparyukta - smaraNikA. pR.9 < che kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAtA 109 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14. ejana. pR.16 ' 15. zrI aMtANI kAMtiprasAda caM. - kacca paricaya prakAzana, 1983, (mukhapRSTha pAchaLa) saMkalIta prakAzana - 13 16. zrI dhoLakiyA hareza - chellAM hajAravarSanuM kaccha, bhuja, 2003, pR.37 17. "jayakaccha" - parivArapUrti, 11 phebru. 1999 18. uparyukta - kacchamAM svAtaMtra saMgrAmanI tavArIkha, pR.56 19. ejana. pR. 83 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. cchamAM jena strIonI sAmAjika paristhiti kacchamAM pahelAM jaina strIonI sAmAjika paristhiti kevI hatI te aMge vizeSa mAhitI upalabdha thatI nathI. paraMtu dhArmika paristhitinI jema chUTI chavAI noMdhanA AdhAre thoDI ghaNI mAhitI upalabdha thAya che. jemAM khAsa karIne muni zrI vidyAvijayajInI kacchayAtrAnA samaya daramyAna je sAmAjika paristhiti temanI najara samakSa AvI tenuM temaNe yathArtha varNana karyuM che. je nIce mujabanuM che. "kacchano 'kanyAvikraya" jagaprasiddha che. vizA, dazA, pAMcA, aDhIyA badhAye kanyAvikrayanA ekaja Are pANI pIne bhraSTa thaI rahyA che. badanAma thaI rahyA che. kacchamAM vidhavAono khAsa karIne bALavidhavAonI saMkhyA vadhu che. paraNelI strIonA patio moTebhAge paradeza rahe che. tethI khetaromAM strIone kAme javuM paDe che. vaLI, kanyAvikrayanA lobhathI ke game te kAraNe chokarIo khUba moTI thaI gayelI che AvA aneka kAraNo che ke jenA lIdhe kacchamAM anicchanIya pariNAmo vadhu jovA maLe che. e zaramajanaka kissAo na kevaLa samAjamAM dabAyelA rahe che. babbe rAjadarabAra sudhI AvA keso jAya che. jemAM sAcI ke khoTI rIte aneka bhAio baheno saMDovAya che.' munizrI vidyAvijayajIe jaNAvyuM hatuM ke A badhu konuM pariNAma che ? enI zodha karI kacchanA samasta jainoe potAnI jAtinA kalaMka samAna A "kanyAvikraya" nI prathAne nAbUda karavI joie. samaya zuM zIkhave che ? e jANavAnI jarUra che. sthAnika kacchIomAM keLavaNIno khUbaja abhAva che. jyAM samagra pradezamAM ja keLavaNInuM pramANa najIvuM hoya tyAM jaino mATe to kahevuM ja zuM? evA aneka loko che je akSarajJAnathI paNa zUnya che. noMdhanIya che ke hAlanI paristhitimAM ghaNA sAmAjika sudhArAo jaNAya che. ane zikSaNanuM pramANa paNa vadhyuM che. dhArmika bAbatamAM munizrI vidyAvijayajIe strIonI prazaMsA karI che. temaNe noMdhyuM che ke kacchanI bahenomAM jaina dhArmika zraddhA che. tema dhArmika jJAna paNa puruSonI apekSAe adhika jovA maLe che. bhuja, mAMDavI, sutharI, nalIyA, kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAtA 111 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jakhau, koDAya, bhujapura, devapura vagere gAmomAM jaina tatvajJAnanI jANanAra keTalIya baheno che. jyAre puruSomAM to ghaNAM evA paNa jovAyA ke jemane zuddha navakAramaMtra paNa nathI AvaDato. gAmamAM bhavyamaMdira hoya chatAM puruSomAM darzana karanArA paNa bhAgyeja be cAra nIkaLe. kacchamAM sAdhvIonI saMkhyA jarUra kAMIka ThIka ThIka pramANamAM joI zakAya che, paNa ghaNe bhAge te aMcaLagacchanI che ane te paNa lagabhaga kacchanI ja. thoDIka pAyacaMdagacchanI sAdhvIo sArI viduSI ane khaTapaTa thI dUra rahenArI che, ke jeo thoDAMka kSetrone saMbhALI sAro dharmopadeza kare che. svataMtra saMsthAo tarIke jainonI be saMsthAo to strIo dvArA saMcAlita hovAthI temanI prazaMsA paNa zrI vidyAvijayajIe karI che. jemAM DamarAnuM kabubAInuM Azrama ane koDAyamAM pAnabAI ThAkarazI saMcAlita Azramano ullekha che.* sadAgama saMsthA (koDAya)nI tyAgI ane AtmakalyANI strIoH(1) sevAmUrti kumArI pAnabAi - kaccha hAlApuranA vatanI pAnabAI vIsA osavALa jJAtinAM hatAM. teo zrI ThAkarazI lAdhAnI sauthI nAnI putrI hatAM. zrI lAdhAbhAino sadAgama pravRtti saMsthA (zrI hemarAja bhImazI sthApita) tarapha tathA tenA sarjako tarapha sadbhAva hato. saMsthAnA sthApako ane vyavasthApako prasaMgopAta hAlApura ane nArAyaNapura AvatAM tenAthI prabhAvita thaIne temaNe potAnA pautra meghajI bhANajIne saMskRtanA kumArI pAnabAI abhyAsa mATe koDAyamAM mUkyAM hatAM. pAchaLathI pAnabAinA moTAbahena kaMkubAI vidhavA thatAM te paNa sadAgama saMsthAmAM joDAyAM." pAnabAIe to hAlApuramAM mAtra akSarajJAna ja meLavyuM hatuM paNa jayAre zrI pAMcIbAI temane 14 varSanI uMmare koDAya sadAgama saMsthAmAM teDI 112 kacchamAM jaina - eka daSTipAta Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAvyAM tyAre temanAmAM je suSupta zaktio hatI tenA vikAsane ahIM avakAza maLyo. ane AjIvana brahmacaryavrata pALI sevA pravRttimAM joDAyAM. temano rASTraprema evoja ujavaLa ane pradipta hato. be vakhata to te jelamAM gayAM hatAM. kacchI prajA temane "kacchanI sarojInI" tarIke oLakhe che. temanI vANImAM vidvatA, mIThAza, buddhikSamatA ane AkarSaNa zakti hatAM. temanI vakRtva zakti ajabanI hatI. teo vicAraka ane preraka sAbita thayAM hatA. teo sadAgama pravRtti saMsthAmAM bhaNyAM ane tyAMnA pavitra vAtAvaraNathI ghaDAyAM, graMthavAMcana thI viduSI banyAM. satsaMgathI AtmAne jagADyo, jJAnaprabhAnA camakArathI lagnajIvanane badale AjIvana kaumAryavrata dhAraNa karyuM. rASTrapremathI AjhAdI mATenI laDatamAM jhukAvyuM ane sadAgama pravRtti saMsthAnA prANa banI rahyAM. tyAMja teo saMsthAnA TrasTI thayA ane lokalaborDanA upapramukhanA uccasthAne cuMTAyAM. teo jayAre bIjIvAra jelamAM gayA tyAre kacchanI sarojInI" nAmanuM navagAthAnuM eka kAvya "viveka vATikA' kAvyasaMgrahamAM prakAzita thayuM hatuM. ane zrI vidyAvijayajIe paNa kacchayAtrA samaye pAnabAinI prazaMsA karI hatI. (2) kabubAI - bALa brahmacAriNI kabubAI (kuMvarabAI) kaccha DumarAnA vatanI ane visA ozavALa jJAtinAM hatAM. temanAM mAtuzrI bALapaNamAM ja svargavAsI thatAM teo potAnI phaibA mAnabAI pAse vIDha rahetA hatAM. tyAre samagra kacchamAM zikSaNanuM pramANa ochuM hatuM tethI kabubAI ekacopaDI bhaNyAM hatAM. nAnI uMmare kabubAinuM sagapaNa thayuM paraMtu kamanasIbe chokaro mRtyu pAmyo tethI bIjIvAra kabubAInuM sagapaNa kabubAI nAraNapura karavAmAM AvyuM. A bAbate te uMmaralAyaka ane samaju hatAM. kabubAIne lAgyuM ke bhAgyamAM saMsArasukha hota to pahelIvAra sagapaNa thayAM tyAre lagna thayAM hota. A vicAre temaNe lagna na karavAno nirNaya lIdho. paNa ekatarapha varapakSa kanyA choDavA taiyAra nahoto. jyAre bIjItarapha sagapaNa thayelI kanyAne khAnadAnI khAtara paNa paraNAvI devI kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 113 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDe tevI sthiti hatI. A saMgharSa mahAjana sudhI pahoMcyo. aMte kabubAinI makkamatA AgaLa mahAjane sagapaNa rada karavAnI maMjurI ApI. saM.1965 (I.sa. 1909) mAM teo koDAya AvyAM ane sadAgama pravRtti saMsthAmAM rahevA lAgyAM. ahIM temaNe gujarAtI, saMskRta, prAkRta ane prakaraNAdino abhyAsa karyo. zAstranuM vAMcana karyuM. temanA bhAIzrI khImajIbhAie saM.1975 (I.sa. 1919) mAM kaccha DumarAmAM kabubAI haMmezane mATe rahI zake ane zALAnI sevA karI zake te dRSTie eka zALA baMdhAvI ApI. A uparAMta bhaNanArI baheno mATe rahevAnI sagavaDa paNa karI ApI. temAMthI zikSaNa meLavI keTalIya baheno zikSikA tarIke pharaja bajAvavA lAgI hatI. Ama DumarAmAM kabubAIe strIonA praznone uMDANapUrvaka tapAsIne 'zikSaNasevA" ne prAdhAnya ApyuM ane ema karI temaNe strI samAjanI eka umadA sevA karI che. zrI vidyAvijayajIe kacchayAtrA samaye kabubAInI zALAnI paNa prazaMsA karI hatI. (3) AzAbAi: zrI AzabAi puMjAbhAI e kaccha koDAyanA vatanI ane kacchI vizA ozavALa jJAtinA hatA. ane bALavidhavA hatA. sadAgama pravRtti saMsthAmAM rahI temaNe navAvAsa, bidaDA ane koDAyanI ghaNI bahenone akSarajJAna ApI vAMcatI karI hatI. sadAgama pravRtti saMsthAnA eka makAnamAM eka rUma 500 korI ApI pote lIdhI ane jIvyAM tyAM sudhI temAM rahIne AjIvana saMsthAnI sevA karI hatI. bALavidhavA baheno mATe bahAdurI ane sevAkAryano umadA Adarza teo mUkatA gayA. 90 varSanuM AyuSya bhogavI saM. 1988 (i.sa.1932) nA phAgaNa mAsamAM temanuM avasAna thayuM. 10 (4) zrI malamAM - teo kaccha nalIyAnA vatanI ane dazA ozavALa jJAtinA hatA. zrI AzAMbAInI jema bhramalamA paNa be rUmavALuM be mALanuM nAnakaDuM makAna taiyAra karAvI saMsthAne arpaNa karyuM che. teo saMsthAnI bahenono sAco visAmo hatAM ane aneka bahenonA te preraNAmUrti hatAM. saM.1989 (i.sa.1933) nA mAgazara mAsamAM teo kALadharma pAmyAM.11 (5) pAMcIbAi: zrI hemarAjanA bhAi haMsarAjanI te putrI hatAM. nAnI uMmaramAM te 114 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidhavA thayAM hatAM. teo sadAgama pravRtti saMsthAmAM sevA karavA mATe rahevA lAgyAM. koDAya gAmanAM eka eka phaLiyAmAM ghera ghera jatAM ane je je baheno abhaNa, vidhavA ke du:khI jaNAya teone premabhAvathI samajAvIne abhyAsa mATe sadAgama pravRtti saMsthAmAM laI AvatAM ane nirAdhAra, vRddha, duHkhI, bImAra kuTuMbone anAja, kapaDAM ane davA Adi pote pahoMcADIne sevAno AnaMda letAM, abhyAsa karanArane sAdhano meLavI ApatA, saMta, satsaMgI hoya teno Adara satkAra karatAM.12 (6) rANabAi hIrajI: kaccha nalIyAnA vatanI dazA ozavALa jJAtinA te bALavidhavA hatAM tene eka putrI hatI. bhramalamAM A baMne mAtA-putrIne saM.1971 (i.sa.1915) mAM koDAya sadAgama pravRtti saMsthAmAM laI AvyAM hatAM. ahIM temaNe saMskRta no abhyAsa karyo ane zAstrano paNa abhyAsa karyo. saM.1982 (i.sa.1926) sudhI te kaccha koDAyamAM rahyAM paNa potAnI putrI mULabAinA lagna saM.1982 (I.sa.1926) rANabAI hIrajI mAM kaccha koThArAnA khImajI ghelAbhAI sAthe muMbaimAM karyA. tabiyata narama rahetI hovAthI jamAInA Agrahavaza te muMbaI rahevA lAgyAM ane tyAM paNa sevAmUrti banI jJAnanI prabhAvanA karatAM rahyAM. 13 (7) jIvIbAi: teo kaccha koDAyanA vatanI hatAM. mAtra 16 varSanI nAnI umare vidhavA thayAM. AtmakalyANa arthe teo sadAgama pravRtti saMsthAmAM joDAyAM AjhAdInI laData vakhate mahAtmAjInI yazogAthA sAMbhaLI jIvIbahena, mAMkabAI ane pAnabAino svadezaprema mAM raMgAI gayA. keTalIka baheno 'navajIvana' vAMcatI thaI ane keTalIka baheno reMTiyo kAMtavA lAgI gaI, keTalIka bahenoe khAdInuM vrata lIdhuM. saM. 1978 (i.sa.1922) mAM A traNe baheno amadAvAda koMgresamAM sAmela paNa thayAM hatAM. saM.1979 (i.sa.1923) thI teo zrI velajIbhAI ThAkarazInA sevAkAryamAM madada karavA bidaDA "sAdhanAzrama mAM rahyAM hatAM.14 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAtA 115 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) mammIbAi - : mammIbAino janma kaccha devapuramAM zrI kalyANajI kherAjane tyAM thayo hato. bALapaNamAM temanuM sagapaNa thayeluM ane lagna bAda teo sAsare gayAM ja nahIM. teo sadAgama pravRtti saMsthAmAM joDAyAM. ahIM potAno abhyAsa vadhAryo tathA vairAgyabhAva vikasAvyo ane vAMcana vizALa banAvyuM. zrImad rAjacaMdranI vANIe temane khUba prabhAvita karyA. temanA jIvanamAM anero raMga pUrAyo ane nAnapaNathI temane dhyAnanI dhUna lAgI. savAranA 10 thI sAMjanA 5, vAgyA sudhI koi sAthe kazo ja vyavahAra rAkhyAvinA mAtra nivRttimAM ja rahetAM ane baporanA 2 thI 4 ekAsane dhyAnamAM besatAM. jIvananuM sAcuM darzana meLavavA dhyAna ane prabhumAM magnatA e ja ekamAtra amogha upAya che tema teo mAnatAM hatAM tethI te dhyAnI tarIke suprasiddha hatAM.15 mammIbAI teo keTalIkavAra to eTalA badhA dhyAnamAM lIna rahetA ke jamavAnuM bhAna ja na rahetuM. koi koivAra loTa phAkI letA ane temAM paNa AnaMda anubhavatAM. mammIbAi jyAre jyAre zrImad rAjacaMdranuM raceluM 'apUrva avasara kyAre Avaze' gAtAM tyAre sAMbhaLanArA sau bhAna bhUlI jatAM ane sau zrotAone te raDAvI detA. kacchanA nArIratnamAM mammIbAi tyAgamArganI devIsamAna hatAM.16 (9) mAMkabAi : - mAMkabAi vIsA osavALa jJAtinAM hatAM. temanA lagna kaccha koDAyamAM thayAM paNa kamanasIbe temanA pati nAnapaNamAM gujarI gayAM ane mAMkabAi bALapaNamAM vidhavA thayAM. teo sadAgama pravRtti saMsthAmAM abhyAsa karavAnI bhAvanAthI joDAyA ane saMsthAmAM ja rahevA lAgyA. temanA hRdayamAM mahAtmA gAMdhIjI pratye bhaktibhAva hato. teo svadezInA AgrahI hovAthI pote reMTiyo kAMtatA ane khAdI paheratAM. zramano mahimA teo barAbara samajatA hovAthI haMmeza te svAzrayI rahyAM.17 116 kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) mIThAbAi - kaccha godharAnA vatanI mIThAbAI zraddhA ane bhaktibhAvane kAraNe sadAgamapravRtti saMsthAmAM joDAyAM. ahIM rahIne temaNe saMskRtano abhyAsa karyo. tyArabAda teo khAnadezamAM jaIne zrI mANekajIbhAi kalyANajIbhAIne tyAM cAra cha mahinA rahyAM ane saMgItano abhyAsa karyo. tyArabAda teo poMDIcerI zrI araviMda ane mIrAMdevInA darzana karavA gayAM. jayAM teo AzramamAM be mahinA rahyAM hatAM. pAchaLathI mIThAbAi kaccha koDAyanI zrI gaMgAbAi kanyAzALAmAM heDamIsTresa (AcArya) tarIke pharaja bajAvatAM hatA.18 (11) jevubAi - moTI khAkhara gAmamAM saM. 1924 (I.sa.186 8) mAM tAlA nathune tyAM jevabAIno janma thayo. temanI mAtAnuM nAma umaI bAI hatuM. jevubAinA lagna nAnI uMmaramAM kaccha koDAyamAM zrI jevata nAgazInA putra moNazI sAthe thayAM hatAM. paraMtu kamanasIbe nAnI uMmaramAM te vidhavA thayAM. jevabAInA vaidhavya mATe AkhA kuTuMbamAM arerATI phelAi gaI. 19 paNa jevubAIne sadAgama pravRtti jevubAI saMsthAnI kalpalatA maLI gaI ane satsaMga tathA jJAnathI temanuM jIvana ujajavaLa banyuM. jevubAie saMskRta, prAkRta ane zAstrono abhyAsa koDAyamAM karyo paNa pachI bhuja ane amadAvAdamAM jaIne abhyAsa karyo. 20 teone Aptajano to sAdhvI mAnatAM hatAM ane teo hatAM paNa tyAgamUrti sAdhvIsamA guNono bhaMDAra. saMvata 1990 (i.sa.1934) nA mahAvada-1 nI rAtre sADAATha vAge jevubAInuM 66 varSanI uMmare avasAna thayuM. 21 zrI hemarAjabhAI sthApita sadAgama pravRtti saMsthAe jayAre jaina samAjamAM vidhavA strIonI paristhiti nAjUka hatI tyAre temane sAMtvana mATe ghaNI ja upayogI sAbita thai che. Amato samagra bhAratamAM te samaye strIsamAjanA dUSaNo prasarelAM hatAM. jenI sAme samAjasudhArakoe jehAda jagAvI strIudhdhAraka kAryo karyA che. paNa kacchanAM eka nAnA gAmamAM kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAtA 117 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAgamapravRtti saMsthAe je kAmagIrI karI che. te kharekhara vaMdanIya che. te samaye abaDAsA ane kaMThI vistAramAM je bhAibaheno saMskRta bhaNelA jaNAya che. te badhA kaccha koDAyanI sadAgama pravRtti saMsthAmAM ja bhaNelAM hatAM je noMdhanIya che. 22 ullekhanIya che ke vItelA yuganI keTalIka jAjaramAna jainastrIomAM koDAyanA cAMpai paTalANI ane mAMDavInA mIThIbAInuM sthAna viziSTa rahyuM che. mIThIbAie saM.1939 (i.sa.1883) mAM bhadrezvaranA jIrNoddhAramAM mukhya phALo Apyo hato. jaina strIonI sAmAjika sthitinuM yathArtha darzanArUpa navalakathA - "vidhAcaMdra ane sumati' (bhAga-1) jaina samAjamAM strIonI paristhiti vize kacchanAM ja graMthakAra (lekhaka) zrIyuta zIvajIbhAI devazI (devasiMha) e eka navalakathA 'vidyAcaMdra ane sumati' bhAga - 1 lakhI che. A pustakanAM upoddhAtamAM noMdhyuM che ke jaina lekhakonI kalamathI navalakathArUpe lakhAyeluM sacitra A prathama ja pustaka gaNAya che. saM.1967 (i.sa.1911) mAM A navalakathA prasiddha thaI. jaina samAjanuM pratibiMba A navalakathAmAM spaSTa upasI Ave che. tenA pAtro paNa kacchIne ja anurUpa darzAvyA che. chatAM samagra gujarAtanA jaina samAjane asara karatAM hoya tema nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. 'vidyAcaMdra ane sumati" bhAga-1 navalakathAmAM tenA pAtro dvArA jaina samAjamAM pravartatA bALalagna, vRddhalagna ane kanyAvikraya jevA muddAonI samasyA rajU karelI che. ane tenA ukela mATe mahAjana temaja jainasamAjasudhArakone apila karavAmAM AvI che. A uparAMta zikSaNanA abhAve ajJAna strInI kuTuMbajIvana para kevI asaro paDe che. tenuM varNana karavAmAM AvyuM che. A navalakathAnA mukhyapAtromAM :- sarasvatI je kizorI sumatinI mAtA che. ane kanyAvikrayano virodha kare che. sumatinA pitA mUrkhadatta je potAnI putrIne paisAine jIrNa zeTha jevA vRdhdhane paraNAvavA taiyAra thAya che. jIrNazeThane paNa "motI' nAme eka putrI che. te (jIrNazeTha) tenA bALalagna kare che. teno pati zAMticaMdra jene saMsAra zuM che? ke patnI zuM che? teno khyAla paNa nathI. tethI zAMticaMdranI mAtA ajJAna hovAthI potAnI vahu motI para 118 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atyAcAra kare che. vizeSa pAtra tarIke vidyAcaMdra che je zikSita che ane kanyAvikraya, bALalagna tathA vRdhdhalagnano virodhI che. aMtima prakaraNomAM pharI bALalagna saMdarbhe "kasturI"nuM pAtra rajU thayuM che. tenI vaya 15 varSanI che ane rAyasiMha bhojarAja sAthe tenA sagapaNa thAya che. jenI uMmara 70 varSanI che. A samaye "kasturI" kacchI vizA osavALa jJAti sudhAraka samAjanA sekreTarIne eka arajI karI nyAya mAMgatI vihavaLa darzAvI che. aMtima prakaraNamAM kalyANacaMdra nAme sapuruSanuM pAtra rajU karavAmAM AvyuM che je samAja mATe sadupadeza Ape che. jemAM te jaNAve che ke kacchI vizA osavALa ane kacchI dazA osavALa komanA AgevAno A duHkhadAyaka rivAjone kADhI nAkhe to uttama sAmAjika kArya gaNAze. A uparAMta mahAjana ane dAnavIronA nAmo ApI jaNAvyuM che ke te darekano jainadharmanA prasAra ane vikAsamAM phALo che. temane huM (kalyANa - caMdra-pAtra) kahIza to strIonI paristhiti sudhAravA A duSaNo dUra karavA sahakAra Apaze. uparokta navalakathAmAM sAmAjika dUSaNo ane tenA ukela mATe sapuruSanuM pAtra rajU karI jainamunione paNa prayatno karavA mATenI apila spaSTa jaNAya che. sammacaya rIte vicAratAM samagra navalakathAmAM samAjanuM AbehUba citra rajU karavAno prayAsa jovA maLe che. bALalagna, kanyA vikraya ane vRdhdha lagna. A traNa pAsAMone anulakSIne ja samagra navalakathA lakhAI che. tethI ja tene bodhAtmaka navalakathA kahI che. teo (lekhaka) pAlItANA jainaborDIMga skUla, kacchI jaina bAlAzrama, pAlItANA jaina vidhavAzrama, bhAvanagara AnaMda prinTIMga, muMbaI jaina zrAvikA zALA, kacchI jaina mahilA samAja, kacchamAM aneka jaina kanyAzALAo ane pAThazALAo, pAlItANA zrI jainadharma vidyApracAraka varga ane vIrazAsana AnaMda samAjanA sthApaka che. ane 'zivavinoda', zrI zivajIbhAI devasihaM "zivabodha', 'ziva prabodha', 'ziva vilAsa' nAM lekhaka paNa che. tethI svAbhAvika che ke eka sudhAraka tarIke jaina samAjanA dUSaNo samAja sAme rajU karavA mATe sAhityano sahAro lIdho hoya.23 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta. 119 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navalakathAnA pratyAdhAto : prakhara vaktA munizrI vidyAvijayajIe zrI zivajIbhAI devasiMhanuM pustaka "mArA jIvana prasaMgo' bhAga-2nI prastAvanAmAM noMdhyuM che ke zivajIbhAI eTale jaina samAjano krAMtikArI yodhdho, saMsArano kyo krAMtikArI evo thayo che ke jeno samAja duzmana na banyo hoya, jenI jAtavALAo duzmana na banyA hoya, jenA sAthIo duzmana na banyA hoya?"24 uparyukta maMtavya keTaluM sacoTa che! kAraNa ke TUMka samayamAM ja zrI kacchI dazA osavALa jaina jJAtinA sekreTarIno tA.22 mI eprila i.sa. 1912 no (jAvaka naM.159-1968) patra zrI zivajI devasiMhane maLyo. jemAM jaNAveluM ke 'vidyAcaMdra ane sumati' navalakathAnA pratyAghAta rUpe zA dAmajI zAmajI salATa (mAMDavI-muMbai) nI daza vyaktionI sahI sAthe tA.24-12-1911 nI arajI mahAjanamAM tenI virudhdha AvI che. bIjI arajI zA pAsavIra rAmaiAnI Azare 200 vyaktionI sahI sAthe arajI AvelI che. te saMdarbhe Apane kaMI radiyo Apavo hoya to tA.15mI me I.sa. 1912 pahelAM patra lakhI mokalavo. A bAbatanI tapAsa karavA mATe mahAjananI vyavasthApaka kamiTie eka sabakamiTi nImI che. tenI beThaka tA.15 mI me 1912 nA roja yojAze temAM tamAre hAjara rahevuM.25 tyArabAda zrI zivajI devasiMhe vigatavAra patra lakhI mokalyo. ane aMte zivajI devasiMhe rAjInAmuM ApyuM. paraMtu jaina mahAjanonI vicitratA to e hatI ke rAjInAmuM pAsa karavAne badale dazA osavALa jJAtie temane jJAti bahAra karavAno TharAva karyo ane dazA osavALa jJAtino koipaNa sabhya tene jamADe nahi, ane pANI paNa pIvaDAve nahI. sAmApakSe zivajIbhAie AvI kuratAne paNa pacAvI pADI. munizrI kalyANacaMdrajI mahArAje (sonagaDha) lakhyuM che ke, zivajIbhAI jaina samAjamAM eka vakhata khUba vakhaNAyA ane eka vakhata khUba vagovAyA chatAM e to haMmezA potAnA maMtavya ane svabhAvamAM eka sarakhA aDaga rahyAM. jJAti, samAja ane chevaTe saMgha taraphathI paNa tyajAyA. Ama chatAM emanAmAM to jenI te ja khumArI kAyama rahI. emanuM abhiSTa kArya eto karatA ja rahyAM. emanI zailI kadI ja badalAvI nahIM. harahAlamAM e masta rahyAM. 27 120 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAtA Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vartamAna kALe kacchanI keTalIka preraNAmUrti jaina strIoH kaccha bahAra vasatA jaina strI samAjano mahattama vikAsa thayo che. temAM paNa khAsa karIne muMbaimAM tenA pramANamAM. kacchamAM kramika vikAsa jaNAya che. chatAM vartamAnakALe je strIo kacchamAM AgaLa paDatuM ane viziSTa sthAna dharAve che tevI keTalIka jaina strIo vize joie to : (1) bhujamAM nalInIbahena zAhanuM eka nArI AdarzanA pratIkarUpe agatyanuM sthAna che. i.sa. 1940 karAMcImAM jaina daherAvAsI kuTuMbamAM temano janma thayo. ane bhAgalA samaye temanuM kuTuMba kacchamAM AvI vasela. temanA pitA custa gAMdhIvAdI hatAM. ema.e. - bI.eDa. thayelA nalInIbahenanI kArakirdInI zarUAta indrAbAI kanyAzALAmAM zikSaka tarIke thaI. tyArabAda AcArya pade rahyAM. zrI jaina meDikala enDa ejyukezana TrasTa dvArA saMcAlita bhujanI mAtRchAyA kanyA vidyAlayamAM paNa AcArya pade rahyAM tenA A samayagALA daramyAna I.sa. 1986 mAM gujarAta sarakAre mAtRchAyA kanyA vidyAlayane zreSTha zALA jAhera karI navAjI hatI. temanI viziSTa kAmagIrIrUpa gujarAta rAjya pAThyapustakanA tajajJapade rahI yogya zikSaNanAM vAhaka banyAM. rASTrIya zikSaNanIti pariSada, AcArya sajajatA kArya zibira, zikSaNa saMvardhana abhiyAna, AkAzavANI paranA vArtAlApo, bALA upayogI prakAzano ane kacchamitra vartamAnapatramAM nArIjagata ane bAlajagata vibhAganuM eka samayanuM saMpAdana kArya prazaMsanIya rahyuM che. .sa. 1991 mAM bhArata sarakAre temanA vyaktigata maMtane biradAvatAM zreSTha zikSakanuM rASTrIya pAritoSika arpaNa karyuM je yathArtha che. Aje paNa teo nivRttine pravRttimaya rAkhe che. apariNIta hovA chatAM pariNIta strInAM praznone sahajatAthI samajI zake che. temanI AgavI sUjhamAM paNa mAnavatAnAM darzana thAya che. ane ahobhAvanI lAgaNIto dareka strI samAja mATe AkarSaka rahe tevI che. jaina samAjamAM ja nahIM paNa samagra strI samAja mATe teo eka Adarza ane preraNAmUrti banI rahyAM che. A (2) bhujamAM zrImatI tArAmatI zAhanuM paNa karmaniSTha tarIke agatyanuM sthAna che. gurjara dazAzrImALI sthAnakavAsI jaina kuTuMba hovAthI custapaNe kacchamAM jaina saMskRti - eka daSTipAta 121 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharmanuM pAlana kare che. temanA pati prANalAlabhAi samAjasevaka ane mULa gAMdhIvAdI ane AjhAdI pachI kacchamAM gAMdhInItinA AMzika virodhI apakSanA teo sukAnI hatAM. mULa sa2kA2 ane rAjAzAhI virudhdha lakhela potAnA pustakanA kAraNe temane be varSa kacchamAMthI hadapAra karyA tyAre tArAmatI zAhe patinuM kAryakSetra saMbhALyuM ane kacchakrAMti, jAgRta kaccha, AjhAdakaccha nAmanA vAMcanapatro prakAzita karavA lAgyAM. prANalAlabhAi lekha lakhI kaccha mokale ane tArAmatI zAha tene prakAzita kare. eka strImAM keTalI zakitao chupAyelI che. tenuM spaSTa udAharaNa tArAmatI zAha che. temaNe i.sa. 1962 mAM vANiyAvADa sthAne jamInano TukaDo kharIdela. jyAM 'janatAghara' nAme hoTala zarU karI. rAjakAraNamAM otaprota rahelA prANalAlabhAi jyAre cuMTaNImAM ubhA rahyAM tyAre paNa teo pati sAthe pracArArthe nIkaLatAM ane sAthe potAnA nAnA bALako paNa hoya. i.sa. 1987 mAM prANalAla zAhanuM avasAna thayuM ane saMpUrNa javAbadArI temaNe saMbhALI. Aje janatAdharanI sAthe 'AbhA' hoTala temanA parizramanuM pariNAma che. temanA janatAgharamAM jainadharmanA aneka mahArAja sAheba tathA sAdhvIo vahorI gayA che. pU. choTelAlajI mahArAja, nAgacaMdrajI mahArAja, ratnacaMdrajI mahArAja. uparAMta maNibAi ane ratanabAi sAdhvIjI mahArAja paNa janatAgharane pAvana karI gayAM che. eka strI dhAre to ghara ane vyavasAya banneno sumeLa kaI rIte sAdhI zake tenuM udAharaNa tArAmatI zAha che. noMdhanIya che ke dharma ane mAnavatAnI rue temaNe 30 lAkha rUpiyAnA kharce dharmasthAnaka paNa banAvyuM che.29 A uparAMta bAbubhAi meghajI zAhanA suputrI jAgRti zAha, ane zrImatI haMsAbena cheDAnuM strI naitRtva zakitanI dRSTie agatyanuM sthAna che. jyAre vAgaDa vistAramAM bhacAunI ilAzAhanuM samAja sevikA tarIke prazaMsanIya sthAna che. Ama kacchamAM jainastrIonuM naitRtva kramika rIte jovA maLe che. pAda noMdha : 1. munIzrI vidyAvijayajI - mArI kaccha yAtrA, 1942, pR.185-186 2. ejana. pR.189 3. ejana. pR. 193- 196 122 kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta = Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. ejana. pR.211-212 5. bhakta kavi zivajI devasiMha (maDhaDAvAlA) - kaccha koDAyanI kalpalatA, zivasadana graMthamALA kAryAlaya - maDhaDA (saurASTra), i.sa. 1953, pR.74 ejana. pR.75 7. ejana . pR.76-77 8. ejana . pR.90-91 9. ejana . pR.91-92 10. ejana . pR.79-82 11. ejana . pR.82-84 12. ejana . pR.84-85 13. ejana . pR. 85-88 14. ejana , pR. 88-90 15. ejana . pR. 92-93 16. ejana . pR. 95-96 17. ejana . pR. 96-98 18. ejana , pR. 98-100 19. ejana . pR. 103-105 20. ejana . pR. 108 21. ejana . pR. 116 22. ejana . pR. 97 23. zrI zivajI devasiMha - vidyAcaMdra ane sumati bhAga-1, saMvata 1967 (i.sa. 1911), pR.1 thI 377 24. zrI zivajI devasiMha - mArA jIvana prasaMgo, bhAga-3, zivasada graMthamAlA kAryAlaya, maDhaDA (saurASTra), i.sa. 1952, pR.3 25. ejana - pR. 23-24 26. ejana . pR. 80 27. ejana . pR. 5 28. pIThavA dIpaka-kaccha vaibhava (khaMtIlI nArI), bhuja, 2005. pR. 26-27 29. ejana . pR. 39-41 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 123 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. aitihAsika mUlya saMdarbhecchanAM jainatIrtho hiMdu ane muslimatIrthonI mAphaka kacchamAM jainonA tIrtho paNa aneka che. kacchamAM jainonI sIdhI rAjyasattA koI vakhate nahI hovA chatAM jainAcAryono ane jaina zrImaMtono prayatna potAnA dharmanA rakSaNa ane pracAra mATe athAga thayo che. eka taraphathI tyAgI AcAryono upadeza ane bIjI tarapha jaina zrImaMtonI udAratA, A bannenA pariNAme jainadharmanI jAhojalAlI dareka samayamAM AgaLa paDatI rahI che. zrI tIrthaMkara paramAtmAonA cyavana janma, dIkSA, kevaLajJAna ane nirvANadina parama ArAdhya manAya che. tene "kalyANaka' kahe che. cyavana (chellA devalokanA bhavamAMthI mAnavalokamAM Agamana) sahita pAMca kalyANaka je bhUmimAM, sthaLa banyAM hoya tene jaino tIrtha tarIke mAne che. A uparAMta jyAM viziSTa prasaMga ke camatkAra banyA hoya tevA sthaLane paNa tIrtha gaNavAmAM Ave che. tIrthabhUmi-tIrthakaro temaja saMyamazreSTha jaina maharSionA pAdasparzathI pavitra banelI hoya che. bhAviko tenI yAtrAe jaIne dhanyatA anubhave che. jaina saMskRtimAM dhArmika ane Arthika vyavasthAnuM eka cokkasa mALakhuM che. ane tenuM cokkasa nAma che. daherAsaramAM bhAviko bheTarUpe je rakama dhare che te 'devadravya' kahevAya che. teno upayoga daherAsaranA jirNodhdhAra ke dhArmikakAryo saMbaMdhI thAya che. upAzrayamAM jJAnapUjana nimitte je paisA arpaNa kare che tene 'jJAnadravya" kahevAya che. jeno upayoga dhArmika graMthonA prakAzanamAM, jJAna bhaMDAramAM ke pustakAlaya mATe ane paMDitono pagAra cUkavavAmAM paNa karAya che. sAdhu-sAdhvI mATe samyapha jIvana jarUriyAto mATe niyata dravya pUruM paDAya che. Ane "vaiyAvaccakhAtuM' paNa kahevAya che. A uparAMta zrAvaka-zrAvikAonA sahabhAgI tarIke "sAdhAraNa dravya" nI paNa racanA karavAmAM AvI che. sAthe jIvadayA'no paNa eka alaga vibhAga rAkhavAmAM Ave che. A Arthika mALakhAnI vizeSatAe che ke je kSetranA nirvAha mATe dravyo upalabdha thAya che te ja kSetra mATe te vaparAya che. mAtra "sAdhAraNa dravya" no upayoga jarUra paDe to badhA ja kAryo mATe thaI zake che. jaina saMskRtinI AvI Arthika vyavasthAne kAraNe sAMskRtika kSetre teonuM pradAna aneruM rahyuM che. kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 124 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kacchanAM prAcIna jaina maMdiro (daherAsaro) - kacchamAM jainadharma ghaNo prAcIna che. tethI svAbhAvikarUpe jainamaMdironuM nirmANa paNa prAcIna samayathI thatuM rahyuM che. 26mI jAnyu. 2001nA bhUkaMpa pahelAM ghaNA prAcIna jaina maMdiro jIrNAvasthAmAM hatAM tethI tenI mAhItI eka yA bIjA saMdarbhagraMthomAM sacavAyelI che. tenA AdhAre prAcIna jainamaMdiro kevA hatAM? tenI sthApatyazailI kevI hatI? te aMge Aje paNa jANI zakAya che. bhUkaMpamAM moTAbhAganA prAcIna jaina maMdiro bhayaMkara ijAgrasta yA saMpUrNa vaMza thayA che. paraMtu pharI tenuM navanirmANa ke jIrNodhdhAra thaI rahyo che. (1) geDI - kaccha vAgaDamAM AveluM geDI gAma ghaNuM prAcIna che. ahIM eka upAzraya ane jainamaMdira 2001 nA bhUkaMpa pahelAM jIrNAvasthAmAM hatuM. te samayanuM varNana 'jainatIrtha sarva saMgraha" mAM kareluM che. te saMdarbhanA varNana mujaba : agAsI baMdha zikharayukta A maMdirane moTI parasALa che. AgaLanA bhAgamAM cAra derIo zikharayukta che. temAM pabAsaNa vidyamAna che. maMdirano vacalo ghummaTa 16 staMbhonA AdhAre banAvelo che. maMdiranI laMbAi-pahoLAI 28 bAya 20 phITa che. agAsI sudhInI UMcAI 14 phITa ane ghummaTa sudhInI UMcAi 20 phITanI che. garbhagRhamAM ArasapASANanAM biMbo prAcInakALanAM che. vacce mULanAyaka zrI mahAvIra prabhunI mUrti 3 phITa UMcI che. mUrtinA nAka, hAtha, kAna khaMDita thatAM cUnAthI joDIne lepa karAyelo che. mULanAyakanI eka bAjue zrI AdIzvaranI mUrti che. tenA upara saM. 1534 (i.sa. 1478) no lekha che. ane bIjI bAjue zrI sumatinAtha bhagavAna che. tenA upara saM. 1925 (I.sa. 1869) no lekha che. A maMdira mAlavazAhe baMdhAvyAno ullekha lekhamAM che. e sivAya "mAlavavAva" ane "mAlasara taLAva paNa temaNe baMdhAvyA hatAM."4 (2) kaTAriyA: kathAsUtra anusAra ahIM zeTha jagaDUzAhanA mahelo hatAM ema kahevAya che. eka samayanuM A bhavyanagara Aje to eka gAmaDAmAM rUpAMtara pAmyuM che. ahIM upAzraya, yAtrALuo mATe eka vizALa jaina dharmazALA ane pustaka bhaMDAra kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 125 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tathA eka vidyAlaya sAthenuM jaina chAtrAlaya che. "ArkiyolojI sarve opha vesTarna inDiyA" mAM noMdhyuM che ke "ahIM bajAranI vacce jaina maMdiranuM khaMDiyera vidyamAna che. A khaMDiyera eka makAnano pAyo caNAtAM maLI AvyuM hatuM. devakulikAonA pAyA, divAlo ane kotaraNIbharyA paththarothI jaNAya che ke eka samaye A maMdira 50 phITanA gherAvAmAM hatuM. saM. 1978 (i.sa. 1922) mAM zeTha vardhamAna ANaMdajIe jIrNoddhAra karAvI suMdara ane bhavya zikharabaMdha maMdira karAvyuM che. AmAM mULanAyaka zrI mahAvIrasvAmI bhagavAnanI zvetavarNI pratimA be hAtha UMcI che je bAMDhiyAthI lAvIne ahIM saM.1988 (I.sa. 1932) mAM pratiSThita karavAmAM AvI che." 'bhUkaMpamAM bhramaNa' pustakamAM noMdhyuM che ke vAgaDanuM A eka mAtra tIrtha bhUkaMpamAM paDI bhAgyuM che. mULanAyaka zrI mahAvIrasvAmI tathA bhoMyarAnA mULanAyaka zrI naminAthajI Adi badhAMja pratimAo ANaMdamAM laI javAyA che. svAbhAvika che. jyAM sudhI navanirmANa na thAya tyAM sudhI pratimAo nI jALavaNI atyaMta jarUrI che. (3) kaMthakoTa 2001 nA bhUkaMpa pahelAM ahIM soLa thAMbhalAvALuM bhagavAna mahAvIra svAmInA purAtana maMdiranuM khaMDiyera hatuM. A maMdira koNe baMdhAvyuM e vize zrI dalapatarAya prANajIvana khakhkhare ArkiyolojIkala sarve opha vesTarna inDiyA'mAM maMdiramAMthI maLI AvelA zilAlekho uparathI mAhitI ApI che. je mujaba maMDapanA staMbha upara korelA eka truTita zilAlekha uparathI saM.1340 (i.sa. 1284) mAM A maMdiranuM nirmANa karAvanAra tarIke AmradevanA putro lAkhA ane solhAnAM nAmo jANI zakAya che. cUnAnA plAsTara upara AbhradevanA putra pAsilanuM nAma jaNAveluM che. maMDapanA eka staMbha uparanA lekhano aMza vaMcAya che. saM. 132 (?) zravaNa suddhi 5, ne somavAre zrImALI jJAtinA Agradeva eTaluM vaMcAya che. jagaDUcarita' mujaba jagaDUzAhanA pUrvajonI pAMca peDhIo kaMthakoTamAM jaga ki. nivAsa karatI hatI. jagaDUzAhanA kAkAo vagere ahIM 14 mAM saikA sudhI nivAsa karatA hatAM. jemaNe A maMdira baMdhAvyAnuM zilAlekha parathI puravAra thAya che. 126 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) zikarA kacchamAM AveluM zikarA jaina osavALonuM junuM gAma gaNAya che. A gAma kyAre vasyuM te vize sacoTa mAhitI upalabdha thatI nathI. paraMtu ahIM ghaNA pALiyAo maujuda che. temAMnA eka pALiyA upara saM.1860 (i.sa. 1004) nI sAla vaMcAya che. "jaina tIrtha sarvasaMgraha' mAM A aMgenA saMdarbha mujaba :ahIM eka kalAtmaka jaina maMdiranuM khaMDera vidyamAna che. A maMdiranuM saM.1773 (.sa. 1717) mAM nirmANa thayuM hatuM. saM. 1842 (I.sa. 1786) mAM jayAre mALiyAnA miyANAo ghaNo upadrava karI rahyAM hatAM tyAre A maMdiranA mULanAyaka zrI vAsupUjayasvAmInI mUrti AdhoI gAme laI javAmAM AvI hatI. maMdiramAM eka zilAlekha paNa upalabdha che.' (5) ADesara AdinAtha bhagavAnanA 'AdIzvara' nAmanuM apabhraMza thatAM A gAmanuM nAma ADIsara ke ADesara paDyAMnI lokokita che. tene "Adizahara" uparathI Adisara ane temAMthI ADesara thayAnuM paNa manAya che. vaLI jUnuM nAma oThANuM hovAnuM paNa loko mAne che. 'bhUkaMpamAM bhramaNa" pustakamAM nodhyuM che ke jyAre munizrIo tA.23-32001 mAM tyAM gayA tyAre 200-250 varSa jUnuM daherAsara lagabhaga khaMDera jevuM lAgatuM hatuM. jUnA daherAsaranI nIce bhoyarAnuM kAma tathA upara raMgamaMDapanA jIrNodhdhAranuM kArya cAlu hatuM. daherAsaranI bhamatImAM rahelA jinAlayamAM (je have tuTI gayuM che) vi.saM. 1781 (I.sa. 1725) tapagacchIya bhaTTAraka zrI vijayaprabhasUri, ziSya paM. harSa vijaya, ziSya lakSmIvijaya, ziSya saubhAgyavijayajInA upadezathI A jinAlaya ADesaramAM banAvavAmAM AvyuM che evo zilAlekha jovA maLyo. 10 vaLI ADesara e vAgaDa dezodhdhAraka jainAcArya zrI jinavijayajIdAdAnI dIkSA bhUmi che. kathAsUtra anusAra temanI dIkSA bAda gAmanAM khArAM pANI mIThA banelA. ane eTale jainajagatamAM e vizeSa jANItuM banyuM.11 jo ke bhUkaMpamAM thayela nukazAnane kAraNe AdinAtha bhagavAnanI pratimA ane anya pratimAo vADImAM sthApita karavAmAM Avela. ane pachI caitra su.5, nA jUnA upAzrayamAM calapratiSThA karavAmAM AvI. 12 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAtA 127 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) mevAsA ane bhuvaDa citroDathI utarAde kAThI vasAhatanA A purAtana gAmamAM cAra cAra devAlayonAM khaMDiyero paikInuM eka AsamAnI raMganA ArasapahANanuM che. ane e jaina jinAlaya hovAnI lokavAyakA che. AsamAnI Arasa devAlayanA khAsa aMbho mATe vaparAyelo che. bhuvaDa gAma paNa kaMthakoTa ane koTAya jeTaluM jUnuM che. bhuvaDa cAvaDA vaMzano rAjA hato. enI khAMbhI ahIM hajAro varSa jUnA maMdira pAse pUjAya che. eTaluM ja jUnuM ane jIrNodhdhAra pAmeluM eka prAcIna jinAlaya paNa ahIM pAbujImaDathI AthamaNI dizAmAM AveluM che. ahIM ajitanAthajI bhagavAna birAje che. 13 (0) palAMsavA 'palAsavana' zabdamAMthI apabhraMza thaIne palAMsavA tarIke prasidhdha A gAmamAM koI kALe palAsa (khAkharA) nA vRkSo haze. jo ke Aje to khAkharAnA vRkSono saMpUrNa abhAva che. ADesara ane palAMsavAnI vacce karkavRta Ave che. 22mI jUne sUrya uttaramAM ahIM sudhI Ape che. te pachI dakSiNa tarapha prayANa kare che. karkavRttane jaNAvatuM pATiyuM roDa para mUkeluM che. vi.saM.1910 (i.sa. 1854) mahAsuda 5, nA divase pratiSThita zrI zAMtinAthanuM jinAlaya 2001nA bhUkaMpane kAraNe ijAgrasta thayuM hovAthI navA upAzrayamAM pratimA lAvavAmAM AvyAM che. jUnA ane navA ema be mULanAyaka zAMtinAtha zA mATe che ? tenA uttaramAM kahevAmAM AvyuM ke A jinAlayanI pahelA jUnuM lAkaDAnuM jinAlaya hatuM tenA para vIjaLI paDatAM maMdirano keTaloka bhAga vaLI gayo hato. ane pratimAjI khaMDita thayA hatAM. khaMDita jUnA mULanAyaka zrI zAMtinAthajI vi.sa. 1660 (I.sa. 1604) vai.su. chaThanA zrI hIravijayasUri - ziSya vijayasenasUrijI dvArA pratikti thayelA che. navA mULanAyaka zrI zAMtinAthajI para vi.saM. 1828 (i.sa. 1772) no lekha jovA maLe che. palAMsavAnuM nAma 'palAsUA' kotareluM che. khaMDita thayelA e pratimA jamInamAM bhaMDArI devAmAM AvyAM hatAM pAchaLathI tenI puna:pratiSThA jinAlayamAM karavAmAM AvelI. 15 128 kacchamAM jaina eka daSTipAta Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) manapharA. vikramanI 17mI sadI vi.saM. 1606 (i.sa. 1550) nA pUrvAdhamAM vaseluM A gAma pahelA manohara, manoharamAMthI maNagara, manahara, manaharAmAMthI chevaTe vartamAnamAM manapharA tarIke prasidhdha banyuM che. kathAsUtro anusAra kaMthakoTanA rAjA sAthe aNabanAva thatAM tyAMthI AvelA osavAlo ahIM pAMcakhejaDAnA eka khetaramAM gAma vasAveluM. gAmanuM toraNa gaDA gotrIya jaina osavAloe bAMdheluM. kaMthakoTathI zrI zAMtinAtha bhagavAnanI prAcIna (lagabhaga 1000 varSa jUnI A pratimA che ema kahevAya che.) pratimA ahIM lavAyA hatA. 2001nA bhUkaMpa pachI banelI bhISaNa paristhitinA kAraNe zAMtinAthajI, vAsupUjayasvAmI vagerenI pratimAo muMbaI laI javAmAM AvI hatI. je vi.saM. 2058 (i.sa. 2002) mahAsuda-2, nA puna: jinabiMbo tyAMthI padhAryA tevI noMdha 'bhUkaMpamAM bhramaNa' pustakamAM karelI che. 16 prAcIna jaina tIrtha - vasai mahAtIrtha (bhadrezvara) jainonuM mahAnatIrtha vasaI ke vasahikAe bhavyanagarInA khaMDeromAMthI bacI gayeluM eka mAtra daherAsara che. daMtakathA pramANe te 2500 varSa jUnuM che. tenAM vAraMvAranA jIrNodhdhArane kAraNe te keTaluM jUnuM che te jANI zakAtuM nathI. 17 hAlamAM A tIrthano saMpUrNapaNe navesarathI jIrNodhdhAra thaI rahyo che. paraMtu jinamaMdiranI pratikRti to bhUkaMpa pahelAM hatI tevI ja rAkhelI che. saMdarbha graMthomAM sacavAyelI mAhitInA AdhAre atre tenuM mUlyAMkana karyuM che. A daherAsaranA bAhya ane AMtarikarUpa judA jaNAtAM hatAM. bAhyarUpamAM ghaNuM kharuM prAcIna sauMdarya taravaratuM hatuM jayAre AMtarabhAgamAM pravezatAM Adhunika tatvonA mizraNa samuM jaNAtuM hatuM. 18 kacchamAM jaina saMskRti- eka dRSTipAta 129 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avAranavAra pheraphAro pAmIne ubheluM A maMdira 12 mI sadInA AsapAsanuM hoya ema lAge che. jainamuni zrI khAMtivijayajIe keTalIka hakikato A aMge ekatra karelI. e hakikato pramANe saM.449 mAM A maMdiro bhadrAvatInA sidhdhasene baMdhAvelAM. tyArapachI saM.618 mAM bhadrAvatI kanakasena cAvaDAnI sattA nIce AvatAM eno jIrNodhdhAra karAvelo ane bhadrAvatImAMthI enuM nAma bhadrezvara thayuM. 19 zAha sodAgara jagaDUzAhanA samayamAM saM.1315 (I.sa. 1259) mAM duSkALa paDyo tyAre e maMdirano pharI jIrNodhdhAra thayo. saM. 1592 (i.sa. 1536) mAM jAmarAvaLanI sattAnIce e AvyuM ane saM. 1593 I.sa. 1537) mAM muslima AkramaNakAroe tene lUMTyA pachI eno mahimA ghaTyo. maMdiro khaMDero thatAM cAlyAM. kahe che ke cheka saM. 1815 (i.sa. 1759) sudhI enA paththaro mundrA sudhI chUTathI verAyelA. gAmamAM paNa makAnonA bAMdhakAmamAM enA paththaro vaparAtAM. 20 tIrthanI avadazA joI jaina munizrI khAMtivijayajIe kacchanA rAvazrI dezaLajI ane prAgamalajInI sahAyathI ThAkorono kabdo dUra karI I.sa. 1802 mAM jIrNodhdhAra karyo hato. e pachI I.sa. 1816 mAM aMgreja resIDenTa mekamanDe ane cArlsa volTare paNa tenA jIrNodhdhAramAM sahAya karI hatI ane eTale ja daherAsaranA pravezadvAra upara yuropiyana DhabanA pUtaLA jovA maLyAM hatAM. te uparAMta daherAsaranI bahAranI divAlomAM deva-devIo sAthe A adhikArIone paNa darzAvAyA hatAM. kathAsUtra anusAra asAdhya rogathI mukta thayA bAda vaidyarAja guru samatisAgaranI sUcanAthI mIThubAI moNasIe I.sa. 1894 mAM 50 hajAra korI daherAsara mATe kharcI hatI. prasaMge pa0 hajAranI medanI upasthita hatI. ane rA'kheMgAre daherAsaranI AsapAsa be lAkha phuTa jamIna bheTa ApI hatI.21 "kacchano vinAzakArI bhUkaMpa' pustakamAM noMdhyuM che ke A tIrthanA daravAjA aMdara moTuM medAna che. daherAsaranA pravezadvArathI nAnI sIDI zarU thAya che. je para caDatA caDatA bhavyapratimA kramazaH jovA maLe che. daherAsaramAM ghaNA staMbho che. ane bAvana derIo tathA mULanAyaka mahAvIra svAmI che. 22 A tIrtha saMbaMdhI prAcIna-arvAcIna mAhitInuM tathA chellA jIrNodhdhAranI vigatonuM Alekhana karatAM daherAsaranA raMgamaMDapamAM coDavAmAM kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAtA 130 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avela saMskRta bhASAnA savistAra zilAlekhamAM jaNAvyA pramANe A tIrthano vi.sa. 1920 (i.sa. 1864) mAM udhdhAra thayo tyAM sudhIto emAM mULanAyaka tarIke zrI pArzvanAtha bhagavAnanI pratimA ja birAjamAna hatI. (je atyAre zAmaLiyA pArzvanAtha tarIke oLakhAya che.) paNa udhdhAra samaye zrI mahAvIra svAmInI pratimAne mULanAyaka tarIke birAjamAna ka2vAmAM AvI che. mULanAyakanI pherabadalInI bAbatamAM bIjo mata evo che ke A pheraphAra vi.saM. 1622 (i.sa. 1566) mAM karavAmAM Avyo hato. zrI ratilAla dIpacaMda desAi potAnA pustaka 'bhadrezvara - vasai mahAtIrtha'mAM AdhArabhUta sAdhano dvArA aMtamAM jaNAve che ke zrI pArzvanAthanI pratimA vi.saM. 1920 (i.sa. 1864) pachInA game te samaye daherAsaranA pAchaLanA bhAgamAM padharAvavAmAM AvI hoya to paNa, te pahelAMnA samayathI A tIrtha bhagavAna mahAvIra svAmInA tIrtha tarIke oLakhAvA lAgyuM hatuM e hakIkatamAM kazo bAdha nathI Avato.23 noMdhanIya che ke daherAsaramAM Aje bhoMyarAvALI derI kahevAya che. tyAM moTuM bhoMyaru hatuM. koine khabara na paDe tema tenuM moDhuM baMdha karavAmAM AvyuM che. lokokita mujaba A bhoMyaru cheka jAmanagara sudhI jAya che.24 2001 nA bhUkaMpane kAraNe A jainatIrthane bhAre nukazAna thayuM. maMdiranA zikharo, derInA zikharo tUTI paDyA, ArasapahANa tUTI gayA. kamAno dhvasta thai paNa sadnasIbe jinapratimAo salAmata rahI che. jo ke amuka pratimAo khaMDita thai che. A daherAsarano jIrNodhdhAra 10 mI vakhatano gaNAze.25 A tIrthamAM vizeSarUpe gacchonI sumeLatAnA darzana thAya che. kAraNa ke ahIM traNa gurumaMdira ane eka derI che. ahIM eka gurumaMdira tapagacchanA zrI jItavijayajIdAdAnuM che. jenI pratiSThA vi.saM. 2013 (i.sa. 1957) mAM AcArya mahArAjazrI vijayakanakasUrijIe karI hatI. A gurumaMdirano vyAkhyAna khaMDa paNa vizALa che. bIjuM kharataragacchanA mahAna prabhAvaka AcArya zrI jinadattasUrijInuM gurumaMdira che. jenI pratiSThA vi.saM. 2025 (i.sa. 1969) mAM munirAja zrI jayAnaMdamunijInI nizrAmAM karavAmAM AvI hatI. trIjuM pAyacaMdagacchanA AcAryazrI pArzvacaMdrasUrijInuM che. tenuM khAtamuhUrta kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta 131 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi.saM. 2030 (i.sa. 1974) nA Aso suda 13 nA roja ane enI zilAropaNa vidhi vi.saM. 2031 (i.sa. 1975) nA jJAnapaMcamInA divase thai hatI. ane tenI pratiSThA tA.30-1-1977 nA roja karavAmAM AvI hatI. bhUkaMpamAM dhvasta thayela A gurumaMdiranuM punaHnirmANa thaI cUkyuM che ane tA.18-2-2005nA punaHpratiSThA paNa thaI che. A rIte tIrthanA daherAsaranI bahAranA vizALacogAnamAM praveza karIe tyArathI pahelA pAyacaMdagacchanuM pachI kharataragacchanuM ane te pachI tapagacchanuM gurumaMdi2 Ave che. ane acalagacchanA prabhAvaka AcArya zrI kalyANasAgarasUrijInI pAdukAnI tathA e gacchanA adhiSThAyikA devIzrI mahAkALInI sthApanA eka khAsa derImAM ja karavAmAM AvI che. noMdhanIya che ke bhUkaMpamAM dareka jagyAe nukazAna thayuM hatuM. bhagavAna mahAvIranA mahAnirvANane 2500 varSa pUrAM thayAM e puNyaprasaMga nimitte bhadrezvara-vasai tIrthamAM vi.saM. 2031 (i.sa. 1975) nA vaizAkha suda 10 nA dharma mahotsava ujavavAmAM Avyo hato. A avasaranI yAdamAM A tIrthanA kampAunDane 'mahAvIranagara' evuM nAma ApavAmAM AvyuM hatuM.. vizeSarUpe saM.1288 (i.sa. 1232) mAM vastupALa ane tejapALa bhadrezvaranI yAtrAe AvI gayelAMnI noMdha maLe che.28 kacchanI moTI paMcatIrthI: kacchanI moTI paMcatIrthImAM jinacaityo sutharI, koThArA, jakhau, nalIyA ane terA - e pAMcagAmomAM AvelAM che. ane A pAMce gAmo abaDAsA tAlukAmAM AvelAM che. paMcatIrthInI zarUAtamAM ja AvatuM sAMdhaNa gAmamAM mULanAyaka zrI zAMtinAtha bhagavAnanuM mukhya daherAsara che. A daherAsara vi.saM. 1910 (i.sa. 1854) mAM sthapAyela. je zeTha zrI mADaNa tejazI dhullAe baMdhAveluM. krame krame navAM navAM daherAsarono umero thavAnA kAraNe sAMdhaNamAM eka ja sthAnamAM 9 jinamaMdironAM darzana karavAno lhAvo maLe che. A tIrthane 'navaTUka' nA nAmathI oLakhavAmAM Ave che. uparAMta tene 'tilakaTUka' paNa kahe che. vizeSamAM ahiM eka jaina pustaka bhaMDAra paNa che.29 132 kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jika sarakArI (1) sutharI: A tIrtha dhRtakallola pArzvanAthanA tIrtha tarIke nAmAMkita thayeluM che. ane enI pratiSThA vi.saM. 1896 (i.sa. 1840) nA vaizAkha suda AThamanA roja karavAmAM AvI hatI. A maMdira vizALa mALavALuM ane aneka zikharothI zobhAyamAna hovAthI khUba AkarSaka lAge che. daherAsaranA upale mALe zrI kuMthunAtha bhagavAna 31 iMca jeTalA moTA, co mukhajI (cAra pratimAo) padharAvavAmAM Avela che. A maMdiranA zikharanI pAchaLa bIjuM zikharabaMdhI jinAlaya banAvavAmAM AvyuM che. ane emAM bhagavAna RSabhadevanI vi.saM. 1921 (i.sa. 1865) nA lekhavALI pratimA birAjamAna che. A maMdiranI pAse AnaMda sAdhanA maMdira nAme vyAkhyAna hola tathA jJAnamaMdira banAvavAmAM Avela che. uparAMta gAmamAM zrI ajitanAtha bhagavAnanuM bIjuM nAnuM daherAsara paNa che.30 (2) koThArA - traNa jaina zreSThIo zA ghelajI mAlu loDAyA, zA zivajI neNazI loDAyA ane zA kezavajI nAyaka. A TANe mahAnubhAvo e koThArAmAM bhavya jinaprAsAda banAvyo che. jeNe dezabharanAM viziSTa, virala ane kaLAmaya devAlayo mAM sthAna kacchamAM jaina saMskRti- eka dRSTipAta 133 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meLavyuM che. A tIrthadhAmanA mULanAyaka zrI zAMtinAtha prabhu che. A maMdira .sa. 1861-62 mAM pUruM thayuM hatuM. A mULa jinAlayamAM eka bhoyaruM che. je saMkaTanA samaye kAma lAge evI chupI oraDIo ane enI upara sAta gabhArA ane vizALa raMgamaMDapa banAvela che. A maMdiranA upale mALe traNa comukha birAjamAna karela che. ane Akho jinaprAsAda pAMca zikharo, sAmaraNa ane ghummaTathI banAvela che. nAnA moTA aneka jinAlayothI zobhatA A tIrthasthAnanI AsapAsa pAMca koThAvALo UMco gaDha racIne ene surakSita banAvavAmAM AvyuM che. A tIrthane 'kalyANarka" evuM suMdara nAma ApavAmAM AvyuM ane mukhya jinaprAsAdane "meraprabha jinAlaya'nI upamA ApI che. A jinAlayamAM mULanAyakanI jamaNI-DAbI baMne bAju moTA zilAlekho mUkavAmAM AvyA che. jemAM saMpUrNa vigata ApI che. A uparAMta koThArAmAM dharmazALA, upAzraya, mahAjanavADI, pAMjarApoLa tathA phUlavADI che. ane vizALa ghaMTa che. kahevAya che ke eno ghaMTArava cAra-cAra mAIla sudhI saMbhaLAya che. A jinAlayanI UMcAI bAbate kahevAya che ke e vakhate kacchamAM mahArAozrI prAgamalajInuM zAsana hatuM. ane koThArAnA rAjavI jADejA zrI mokAjI hatA. jyAre A maMdirano plAna banAvIne zrI mokAjInI maMjUrI mATe rajU karavAmAM Avyo tyAre emaNe enI sAme vAMdho uThAvyo ke jo maMdira ATaluM UMcu thAya to prabhunA darzana karavA eTale uMce janAra vyiktanI najara rAjamahelanA janAnakhAnA upara paDe. je maryAdAno bhaMga thAya. tenA ukela mATe zreSThIoe janAnakhAnAmAM koInI najara na paDe eTalo UMco gaDha rAjamahela pharato potAnA kharce baMdhAvI Apyo ane mULa plAna mujaba maMdiranI UMcAI yathAvata rAkhI. A jinaprAsAdanI racanA karavAnuM kauzala darzAvavAnuM mAna kacchanA sAbharAI gAmanA nivAsI zilpI-somapurA nathu rAghavajIne ghaTe che. zrI vrajalAla bhagavAnalAla chAyA 'svadeza"nA vi.saM. 1980 (i.sa. 1924) nA dipotsavI aMkamAM chapAyela emanA "kacchanI sthApatyakaLAnA thoDA avazeSo" nAme lekhamAM (pR.75) koThArAnA jinamaMdiranI kaLAnI prazaMsA karatAM kahyuM che ke "kArIgarI ane kaLAnI dRSTie ucca koTimAM gaNI zakAya evuM A jinamaMdira che. manuSyo ane prANIonAM tareha vAra AkRtivALAM nAnA moTAM putaLAo paranuM kotarakAma chakka karI nAkhe evuM che. koI sAraMgI bajAvatI to koI tAusathI zobhatI, koI DamaruthI tAladetI to koI karatALathI zobhI 134 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahetI, evI aneka tarehanI strI-AkRtiothI vibhUSita thayelA vibhAgo evA to sarasa rIte yojAyelA che ke, eka vakhata to kacchI salATonI zilpakaLA mATe ApharInanA udgAro kADhyA vinA rahevAtuM nathI. traNa traNa hAthIonI trikaDInA daMtazULothI baMne bAju AdhAra pAmatA tAkonA dazyathI hAthIonA majabUta bAMdhakAmanI prazaMsA karavI ke tAko vALavAnAM vikaTa kAmanI vAha vAha bolAvI eno nirNaya thavo muzkela thai paDe che."31 (3) jakho: jakhau kacchanuM baMdarI gAma che. ane abaDAsA tAlukAmAM AvelI kacchanI moTI paMcatIrthInuM e trIjuM tIrthasthAna che. A sthAna tIrthasvarUpa banavA lAgyuM tenI zarUAta vi.saM. 1905 (i.sa. 1849) nI sAlathI thaI ane dhIme dhIme eno vikAsa thatAM thatAM Aje e tIrtha nAnA moTA nava jinAlayo ane vIsa zikharothI zobhAyamAna banI gayuM che. aMcaLagacchanA AcAryazrI mukti sAgarasUrijInA upadezathI zeThazrI jIvarAja tathA zeThazrI bhImazInI bAMdhava belaDIe zrI mahAvIra svAmInuM jinAlaya baMdhAvIne vi.saM. 1905 (I.sa. 1849) mahAsuda vasaMtapaMcamIne somavAre enI pratiSThA karAvI ane potAnA pitAnI puNyasmRtine kAyama rAkhavA tene "ratnasUka" evuM nAma ApyuM. maMdiramAM pratiSThAno moTo zilAlekha coDelo che. AcAryazrI ratnasAgarasUrinA upadezathI zeTha bhImazInA patnI paMjAbAIe potAnA patinA zreyArthe zrI suvidhinAtha bhagavAnanuM ane zreSThI bhojarAjanI patnI mAMkabAie potAnA patinA kalyANa mATe zrI AdinAtha vagere cAratIrthakaronuM comukhajInuM daherAsara banAvaDAvyuM. jenI pratiSThA vi.saM. kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 135 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1917 (i.sa. 1861) nA mahAsuda terasane zukravAre karavAmAM AvI hatI. A uparAMta zrI varasaMga dhArazIe zrI munIsuvrata svAmInuM, zrI rAmajIjeThAnI patnI dhanabAIe zrI pArzvanAtha bhagavAnanuM ane zrI haMsarAja jeThAe zrI caMdraprabhunuM daherAsara karAvyuM che. A rIte jakhaunI 'ratnasUka' mAM eka ja muhUrta mAM nAnA-moTAM maLIne pAMca jinamaMdironI pratiSThA thaI hatI. vi.saM. 2027 (.sa. 1971) nI sAlamAM A zrI ratnasUka jaina daherAsarano jIrNodhdhAra karavAmAM Avyo hato. A uparAMta tIrthamAM dharmazALA, AMbela zALA ane pAMjarApoLa che.32 (4) nalIyA: zreSThI narazInAthAe gacchanAyakazrI muktisAgarasUrijInA upadezathI nalIyAmAM zrI caMdraprabhunuM suMdara jinAlaya baMdhAvIne enI vi.saM. 1897 (I.sa. 1841) nA mahAsuda vasaMtapaMcamI, budhavAre pratiSThA karAvI hatI. jinAlayanuM nAma 'vIra vasahI' rAkhavAmAM AvyuM. A daherAsara uparAMta ahIM bIjA paNa daherAsaro banyAM. A tIrtha 16 zikharo tathA 14 raMgamaMDapothI zobhAyamAna baneluM che. A hakIkata uparathI paNa A tIrtha keTaluM vizALa ane zilpasamRdhdha che. eno khyAla Ave che. ahIM dharmazALA, bhojanazALA, pAThazALA, AMbalazALA, jJAnamaMdira, bAlAzrama, kanyAzALA, sadAvrata, mahAjanavADI vagere aneka saMsthAo che. 33 (5) terA - A tIrthamAM be jinamaMdiro che. eka zrI jIrAvAlA pArzvanAthanuM ane bIjuM zrI zAmaLiyA pArzvanAthanuM. AmAM zrI zAmaLiyA pArzvanAthanuM daherAsara kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAtA 136 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna che. ane zrI jIrAvAlA pArzvanAthanuM daherAsara pAchaLathI baneluM " - zrI jIrAvAlA pArzvanAthanA maMdiranI pratiSThA vi.saM. 1915 (i.sa. 1859) nA mahAsuda vasaMtapaMcamIne somavAre AcAryazrI ratnasAgarasUrijInI nizrAmAM thaI hatI. A daherAsarane nava zikharo che. raMgamaMDapa kAcakAmathI ane ghummaTa kotarakAmathI zobhAyamAna che. maMdiranI pratiSThAno moTo zilAlekha tyAM jovA maLe che. zrI jIrAvAlA pArzvanAthanA mukhya daherAsaranA kampAunDanI bahAra jamaNIbAju zrI zAmaLiyA pArzvanAthanuM nAnuM, jUnuM ane zikhara baMdha daherAsara che. A jinAlaya Azare 300 varSa pahelAM yatizrI hIrAcaMdajIe baMdhAvyuM hatuM ane yatizrI bhakti zekharajIe maMdirano jIrNodhdhAra karAvyo.34 kacchanI nAnI paMcatIrthI - kacchanI nAnI jaina paMcatIrthInAM jinamaMdiro A pramANe pAMcagAmomAM AvelA che. mundrA, bhujapura, moTI khAkhara tathA nAnI khAkhara, bidaDA ane mAMDavI. (1) mundrAH mundrAmAM cAra daherAsara che. (1) zrI zItalanAthanuM be mALanuM AlIzAna daherAsara, enI pratiSThA vi.saM.1933 (I.sa. 1877) mAM thaI hatI. (2) enI bAjumAM DAbI tarapha zrI pArzvanAtha bhagavAnanuM Azare savAso varSa jUnuM zikharabaMdha daherAsara che. (3) trIjuM mahAvIra svAmInuM zikharabaMdha daherAsara che. je Azare 200 varSa jeTaluM jUnuM che ane (4) cothuM zrI ciMtAmaNi pArzvanAthanuM daherAsara che. ahIM zrI pArzvanAthajInA daherAsara sAthe eka pustakabhaMDAra paNa che. A cAra daherAsaro uparAMta mundrAmAM aMcaLagacchanA guru harSajInI pAdukAvALI chatrI che. enA upara teo vi.saM. 1793 (I.sa. 1741) nA mAgasara vada 10 nA svargavAsI thayAno lekha kotarelo che. 35 kazmAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 137 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) bhujapura: muMdrA tAlukAnA bhujapura gAmamAM prAcIna ane zilpasamRdhdhisabhara zrI ciMtAmaNI pArzvanAtha bhagavAnanuM jinAlaya che. zrI muktisAgara sUrizvarajInA saupadeza ane preraNAthI doDha sadI jUnA A jinAlayanI pratiSThA saM.1897 nA phAgaNa suda trIjanA divase thaI hatI. jyAre "bhadrezvara vasaI mahAtIrtha pustaka (pR.222) mAM noMdhyuM che. vi.saM. 1898 (i.sa. 1842) nI noMdha che. daherAsaranI bAjumAM eka be mALanAM nUtana jinAlayamAM mULanAyaka kezariyA AdIzvara bhagavAna che. A jinAlayanI ardhazatAbdI paNa bhavyatAthI ujavAI hatI. 36 (3) moTI khAkhara ane nAnI khAkharaH moTI khAkharamAM zrI zatruMjyAvatAra nAme zrI RSabhadeva bhagavAnanuM vizALa jinAlaya che. enI pratiSThA zrI vivekaharSagaNie vi.saM. 1659 (i.sa. 1603) nA 10 nA roja karI hatI. A pratiSThA-mahotsava saMbaMdhI eka moTo zilAlekha A daherAsaramAM lagADavAmAM Avyo che. temAM kacchanA rAjavI zrI bhAramalajIe bhuja nagaramAM zrI rAyavihAra nAme zrI RSabhadeva bhagavAnanuM jinAlaya baMdhAvyAnI noMdha che.37 nAnI khAkharamAM zrI ca ta ma Na pArzvanAthanuM suMdara daherAsara che. temanuM khAtamuhUrta zrI ladhAbApAnA hAthe thayuM hatuM. kacchI saMvata 1944 mAM A daherAsaranuM kAma pUrNa thayuM hatuM. A daherAsara nAnI khAkharanuM daherAsara bAMdhavA mATe 138 kalmAM jaina saMskRti - eka daSTipAta Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArasapahANa muMbaithI AvyA hatAM. zikhara mATe zilAo porabaMdarathI cha vahANa bharAine mAMDavI AvyA. ane tyAMthI nAnI khAkhara lAvavAmAM AvyAM hatAM. A daherAsara banAvatA pahelA anya daherAsaro ane tIrthonA plAnano abhyAsa karI pachI nirmANa karavAmAM AvyuM che. A daherAsaramAM mULanAyaka zrI pArzvanAtha ane sAthe zrI padmaprabhu ane caMdraprabhunI mUrti birAjamAna che. pAchaLathI teno 1985 nI sAlamAM jIrNodhdhAra thayela. ahIM eka jJAnamaMdiranuM nirmANa upA. zrI bhuvanacaMdrajImahArAjanI preraNAthI tAjetaramAM thayuM che. (4) bidaDA: - saMvata 1967 (i.sa. 1911) mAM nirmANa pAmeluM daherAsara ke je jagyAmAM gorajInI pozALa hatI. e jagyAe AsaMbiyA gAmanA nathuzA tathA sakhI gRhasthoe eka nAnI daherI baMdhAvI je hAlanA daherAsaranI aMdara dAkhala thatAM ja jamaNI tarapha AvelI che. te pArzvanAtha prabhunI daherI tarIke oLakhAya che. jemAM zrI caMdraprabhu, pArzvanAthaprabhu tathA zrI zAMtinAthaprabhu birAjamAna che. PEL/02/20 [0]; 100% tyArabAda jainabhAioe hAlanuM jinAlaya banAvyuM jemAM zikhara uparanI daherImAM zrI caMdraprabhaprabhunI pAMca pratimAonI sthApanA karela che. mukhya jinAlayamAM mULanAyaka AdinAtha prabhu birAje che. jinAlayanI dakSiNa dizAmAM zrI neminAtha prabhunI daherI che. jemAM zrI ajItanAtha prabhu, zrI nemanAthaprabhu tathA zrI vAsupUjyaprabhu birAjamAna che. zrI jainasaMghe paMcatIrthIno vikAsa karyo che. ahIM zrI caumukhajI mahAvIra svAmInI mUrti birAjamAna che. taduparAMta zrI saMghanA darzanArthe Arasa paththaramAMthI zrI sameta zikharajI mahAtIrtha, zrI zetruMjayajI mahAtIrtha, zrI aSTApadajI mahAtIrya, zrI gIranArajI mahAtIrtha, zrI AbujI mahAtIrtha kaMDArelAM kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta 139 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. A uparAMta ArasanA tragaDAgaDhamAM zrI mahAvIra prabhunA jIvananA judA judA prasaMgo kalAtmaka rIte kaMDArelA che. navA jinAlayanI pratiSThA saMvata 2016 phAgaNa suda-3 somavAra tA. 29-2-1960 nA roja vidhipUrvaka karavAmAM AvI hatI.39 (5) mAMDavIH jainadharmanuM A moTuM kendra che. ahIM sAta daherAsaro che. emAM zahera aMdara zrI mahAvIra svAmInuM, zrI dharmanAthajInuM, zrI zItalanAthajInuM ane zrI zAMtinAthajInuM - ema cAra daherAsaro AvelAM che. AmAM tapagaccha, aMcaLagaccha ane kharataragaccha e traNe gacchanAM daherA che. baMdara upara zrI ajitanAthanuM daherAsara che. pulanA zahera taraphanA cheDe dAdAvADI che. ane emAM zrI pArzvanAtha bhagavAnanuM maMdira che. pula pAra karIne thoDe dUra zrI meghajI sojapAla jaina Azrama Avela che. emAM zrI zAMtinAtha bhagavAnanuM suMdara ane vizALa jinamaMdira che. A uparAMta dharmazALA, bhojanazALA, jainavADI, pAThazALA, upAzrayo ane keTalAMka jainahastalikhita bhaMDAro paNa che. A uparAMta samagra kacchamAM keTalAMya jainamaMdiro AvelA che. koDAya, sAmakhiyALI, rApara, nAnA bhADiyA, luNI, vAMkI, maMjala, ratADiyA, patrI, bhacAu, phattehagaDha, adhoI, voMdha, khAroI, lAkaDIA, cIraI, aMjAra, paththara, DagArA, loDAI, javAharanagara, dUdhaI, dhamaDakA, cobArI, bhImAsara vagere ane kacchanAM pATanagara bhujamAM paNa jinamaMdiro, sthAnako AvelAM che. .. che botera jinAlaya:acalagacchAdhipati pU. AcArya bhagavaMta zrI guNasAgarasUrizvarajInI preraNAthI kacchanA mAMDavI tAlukAnA koDAya - talavANA gAmonI pAse bha ja - mAMDavI dhorImArga para guNanagara" nA vizALa paTAMgaNamAM dira che. 140 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatruMjayAvatAra zrI Adizvara botera jinAlaya mahAtIrthanuM nirmANa e kacchanI bhUminAM yAtrAbhAgyanI bhavya nIzAnIrUpa che. mAMDavIthI 9 kimI. dUra 95 ekara (kaccha tArI asmitA - mR. 186 mAM 80 ekaranI noMdha che.) nI vizALa bhUmi para aSTakoNIya 72 jinAlaya dazyamAna che. A tIrthamAM mULanAyaka tarIke zrI AdIzvara bhagavAnanI 73 iMcanI pratimA birAjamAna che. te uparAMta 72 jinapratimAonI paNa pratiSThA karavAmAM AvI che. 1 lI me 1987 nA roja ahIM bhojanAlayanA udghATana prasaMge te samayanA rASTrapati zrI jhelasiMha kaccha AvyAM hatAM tyAre AcArya zrI guNasAgara sUrizvarajIne sAtamAM varasItapanAM pAraNA karAvyAM hatAM. AcAryazrI guNasAgara sUrizvarajInI samAdhi sthaLe gurumaMdira paNa AveluM che. 41 bhujanAM jaina daherAsara ane sthAnako - bhujanuM sauthI paheluM nAnuM chatAM suMdara jinAlaya DAMDAbajAramAM Avela moTI pozALanuM jinAlaya gaNAya che. je gorajI mANekamerajInA samayamAM baMdhAyela che. emAM supArzvanAthajI, aMbAjI ane zivamaMdiranuM nirmANa thayeluM che. mAtAjInI mUrti pAse kheMgArajInI sAMga mUkela che. Ama, jaina-zaivazakitano saMyoga bhAgyeja jovA maLe. ahIM caitrI aSTamInA utsava thAya che. kaccha rAjaye vANiyAvADanA nAkAthI karIne nAnI pozALa sudhInA vistAramAM jainone vasAvyA eTale e vistAra ja Akho adyApiparyata vANiyAvADanA nAme oLakhAya che. 42 (1) zrI Adizvara bhagavAnanuM daherAsara: bhujanAM vANiyAvADanA DelAmAM tapacchanuM daherAsara AveluM che. tenA jUnA zilAlekha mujaba A daherAsara saMvata 1600 (i.sa. 1544) mAM kheMgArajI pahelAnA yuvarAja bhAramalajIe baMdhAvyuM che. kacchanA jaina tIrtha dhAmo' pustaka, pR. 31 mAM saMvata 1656 nI noMdha che.) A daherAsaramAM mULanAyaka AdinAtha bhagavAna che. te uparAMta garbhagRhamAM A pramANe anya pratimAo che. (a) mULanAyaka RSabhadevanI DAbI bAju-zAMtinAthaprabhu, mahAvIra prabhu, Adizvara prabhu, mahAvIra prabhu, munisuvrata prabhu, nemanAtha prabhu (ba) mULanAyaka RSabhadevanI jamaNI bAju - ajItanAtha prabhu, saMbhavanAtha prabhu, Adizvaraprabhu, zAMtinAtha prabhu, kuMthunAthaprabhu, suvidhinAtha prabhu, zitalanAtha prabhu.43 Ama kula 14 suMdaramaya pratimAo prasthApita thayela che. (ullekhanIya kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 141 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che ke 2001 nA bhUkaMpamAM A daherAsara kSatigrasta thayeluM. jeno jIrNodhdhAra thaI rahyo che.) vaLI, paMcadhAtunI daza pratimAo daherAsaranI sthApanAthI paNa prAcIna mAnavAmAM Ave che. garbhadvAra pAse sAma sAme zrI gaumukhI yakSa ane zrI cakrezvarI devI tathA zrI khAMtivijayajI ane vijayAnaMda sUrizvaranAM smRticitro aMkita thayelAM che. jayAre vAyavya tarapha gaNanAyaka zrI maNibhadravIrajI sthApita thayela che. zikharabaMdha jinAlaya zilpasabhara che tathA kALAnukrame jirNodhdhAra paNa pAmatuM rahyuM che. (2) zrI ciMtAmaNI pArzvanAthanuM daherAsara - A daherAsara paNa vANiyAnA DelAmAM AveluM che. ane te acalagacchanuM che. tenI sthApanA saMvata 1663 (i.sa. 1607) mAM thaI ane teno jIrNodhdhAra saMvata 1876 (I.sa. 1920) mAM thayela. tyArabAda saMvata 2031 (I.sa. 1975) mAM jIrNodhdhAra thayela. daherAsaramAM mULanAyaka zrI ciMtAmaNI pArzvanAtha bhagavAna che. temanI DAbIbAjue zAMtinAtha prabhu, zilanAtha prabhu, abhinaMdana prabhu, mahAvIra prabhu, AdinAtha prabhu, goDIjI pArzvanAthaprabhu ane caMdraprabhu svAmInI pratimAo che. temanI jamaNI bAju - dharmanAtha prabhu, zAMtinAtha prabhu, zaMkhezvara prabhu, supArzva prabhu, AdinAtha prabhunI pratimAo che. ane garbhagRhanI DAbIbAju cakrezvarIdevIno gokhalo che. kalAtmaka draSTie badhA daherAsaramAM A daherAsara kalAsabhara jaNAya che. mULa daherAsara uparAMta nAnI derIo paNa AvelI che. jemAM vimalanAtha, dharmanAtha vagerenI pratimAo che. sAthe aMbAdevInuM nAnuM maMdira paNa che.45 (3) zrI zAMtinAthanuM daherAsara: A daherAsara paNa vANiyAnA DelAmAM AveluM che. te kharataragacchanuM che. ane zrI saMgha dvArA Azare saM. 1850 (i.sa. 1794) mAM sthApita A jinamaMdiramAM mULanAyaka zrI zAMtinAtha prabhu che. temanI sAthe 9 ArasanI ane 13 paMcadhAtunI jinapratimAo birAjamAna che. bhagavAna - parikara vagere cAMdInAM che. vizeSa sthApatyamAM tenI chatamAM kaMDArela nAgadamananA uttama zilpanuM dazya che. kalAsabhara A maMdiranA pradakSiNA pathamAM vividha deva-devIonI pratimAo che. ane eka kSetrapALanI derI tathA saMvata 2003 (i.sa. 142 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1947) mAM sthApita thayeluM dAdAzrI jinakuzala sUrizvarajInuM nAnuM gurumaMdira che.46 (4) dAdAvADI: jUnI asala dAdAvADI bhujIyA DuMgaranI taLeTImAM hAla jyAM relve sTezana che tenI pAchaLa AvelI hatI. te zaheranI bahu dUra ekAMtamAM Avela hovAthI tene gAma najIka lAvavAmAM AvI. navI dAdAvADI no pAyo kharataragaccha saMghanA AgevAna zrI hemacaMdra sAkaracaMda zAhanA haste naMkhAyo hato. saMvata 2009 (i.sa. 1953) nAM mahAsuda 11 nA divase AcAryazrI jinaratnasUrijI mahArAjanA varadhaste dAdA gurudeva zrI jinadattasUrijInI bhavyamUrti tathA dAdA sAhebazrI jinacaMdrasUrijI tathA dAdA jinakuzaLasUrijInI caraNapAdukAone vidhipUrvaka gurumaMdiramAM sthApita karavAmAM AvI. dAdAvADInAM mukhyadvAramAM praveza karatAM ja barAbara sAme A gurumaMdira che. tenA garbhagRhanI upara kaLA karatA moranI suMdara pratikRti che. garbhagRhanI DAbIbAju divAla pAse zrI mahAvIranA nirvANa sthaLa 'pAvApurI'nI cAMdInI pratikRti rAkhI che. tenI barAbara upara mahAvIranI eka chabI che.47 zrI saMbhavanAtha jinAlaya: dAdAvADImAM gurumaMdiranI jamaNIbAjue zrI saMbhavanAtha prabhunuM bhavya jinAlaya che. pagathiyAnI bannebAjue suMda2 kalAtmaka staMbho che. pravezadvAra 52 lakSmIdevInI mUrti che. mukhyapravezadvAra uparAMta bIjA be dvAra para paNa sarasvatI devInI pratimAo che. garbhagRhanI aMdara mULanAyaka zrI saMbhavanAtha prabhu temaja temanI jamaNIbAju zrI vimalanAtha prabhu tathA DAbIbAju zrI mahAvIra prabhunI pratimAo che. mahAvIra svAmInI pratimAnI bAjumAM zrI pArzvanAtha prabhunI paNa pratimA birAjamAna che.48 A jinAlaya vize tyAM ja sthApita zilAlekho 52thI mAhitI upalabdha thAya che. je mujaba : zrI kharataragacchAcArya zrI jinaratnasUrizvarajInA sadupadezathI bhujanA zeThazrI saMghavI hemacaMdabhAi hirAcaMdabhAie A jinAlayanuM khAtamuhUrta saMvata 2010 nA vaizAkha suda 12, tA.14-5-1954 mAM karyuM ane zilAropaNavidhi tA.24-5-1954mAM thai. saMvata 2011 nAM bhAdaravA suda-4 nA divase zrI hemacaMdabhAinuM avasAna thatAM temanA patnI divALIbAi tathA temanA putroe jinAlayanuM kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta - 143 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAMdhakAma pUrNa karAvyuM. ane tenI aMjanazalAkA tathA pratiSThA vidhi saMvata 2017 nA mahAvida-6, guruvAra tA.18-2-1960 (ke 1961?) nA maMdadine. kharataragacchIya pU. upAdhyAya zrI labdhimunIjI tathA gaNivarya zrI budhdhimunijI ane premajI munijI Adi mahArAjAonI nizrAmAM karAvela. A jinAlayanA udghATaka tarIke kacchanA mahArAvazrI madanasiMhajIsAheba hatAM.49 ghaMTAkarNa mahAvIranuM maMdira H - dAdAvADImAM zrI saMbhavanAtha jinAlayanI DAbIbAju lagabhaga agnikoNe zrI ghaMTAkarNa mahAvIra yakSanuM pazcimAbhimukha nAnuM maMdira AveluM che. jenI sthApanA saM. 2016 (i.sa. 1960) nA phAgaNa vada 6 guruvAre thayela. A jinAlayamAM dhanuSya bANadhArI ane mukuTadhArI yakSa ghaMTAkarNa mahAvIranI mUrti kaMDArelI che. teo jainazAsananAM rakSaka deva che. kAnamAM ghaMTa jevA kuMDaLa dhAraNa karelA che. zakya che. eTale ja te ghaMTAkarNa tarIke jANItA haze. utara gujarAtanA mahesANA jillAmAM mahuDIgAme temanuM prakhyAta maMdira AveluM che.50 vizeSarUpe garbhadvAra bahAra ghaMTa para paNa zloka vagerenuM Alekhana che. dAdAvADImAM gurumaMdiranI DAbIbAjue alaga maMdira svarUpe jainadharmanA tIrthadhAmonI suMdara AkRtio kAcanI phremamAM mUkavAmAM AvelI che. jemAM mukhyatve : sidhdhAcala mahAtIrtha, sametazikhara tIrtha, giranAratIrtha, aSTApadatIrtha ane AbutIrthano samAveza thAya che.51 (5) AzakaraNa dAdAnI derI - : vANiyAvADathI dAdAvADI tarapha jatAM smazAnagRhanI sAme A sthAna AveluM che. temAM eka maMdira tathA traNa derIo AvelI che. maMdira zuddha hindu sthApatyanuM baneluM che. maMdiramAM caraNapAdukAo che. tenA para jeTaluM vaMcAya che te parathI lAge che ke te pAdukAo zrI kanakakuzaLasUrinI che. temaja 'tapagaccha' vaMcAya che. ane saMvata 1685 hoya tema lAge che. te mULa pAdukAnI AsapAsanI traNa divAlamAMnA gokhalAmAM anya pAdukAo paNa AvelI che. temAM pRSThabhAganI divAlono gokhalo siMdurathI raMgela che. ane trizuLa dorela che. tethI gokhalo koi devIno hovAnI zakyatA vadhu jaNAya che. hAla A maMdira tathA derIonuM saMcAlana 'vizA ozavALa jaina gurjara jJAti' hastaka che.para 144 kacchamAM jaina saMskRti - eka dRSTipAta Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) thobha zerInuM guramaMdira - pAMjarApoLa zerInI lagabhaga sAme Avela thobhazerImAM A gurumaMdira Avela che. te zrI kalyANasAgara sUrizvarajInuM maMdira che. temAM gurudevanI pratimA temaja pAdukA che. ane A daherAsara 'acalagaccha" nuM che. tenI sthApanA saMvata 1721 (I.sa. 1665) mAM thaI hatI.53 () zivapArasa: bhuja-mAMDavInA rastA para (bhujathI 8 ki.mI.) zivapArasa saMkula AveluM che. ahiM zivamaMdira ane zrI pArzvanAthajInuM jaina maMdira ema ddhi maMdiro AvelAM che. A maMdiranI preraNA zivabhakta muMbainA zrI zAMtilAla dhArazI dozIne thavAthI nirmANa kArya thayuM. ane I.sa.1994 nA vaizAkhasuda 12-13 nA divasomAM ziva-mahAvIrajInA maMtroccAranI sAthe baMne devonI pratiSThA thai. A maMdiranA ArkiTekTa enjiniyara zrI kIrtibhAI nAnAlAla zAha che. jaina sAdhvI mATe upAzrayo, vyAkhyAna hola, bhojanazALA tathA taraNahoja paNa AvelA che. A sthAnanuM saMcAlana-zivapArasa kalyANa TrasTa -muMbaI kare che. 54 bhujamAM uparyukta jinAlayo uparAMta jaina sAdhusAdhvInA upayoga mATe upAzrayo AvelA che. temAM mukhyatve zrI tapagaccha jainasaMghanA be upAzrayo che, zrI kharataragaccha jaina saMghanA be upAzrayo ane zrI acalagaccha jainasaMghanAbe upAzrayo che. A badhA upAzrayo vANiyAnA DelAmAM AvelA che. papa jena sthAnako - - bhujamAM sthAnakavAsI jainonA je sthAnako AvelA che temAM mukhyatve nIce mujabanAM che. : (ullekhanIya che ke 2001 nA bhUkaMpa pahelAnI saMdarbha mAhitInA AdhAre atre noMdha karelI che.) (1) ATha koTi moTIpakSanA sthAnako - A saMghanA be sthAnako che. moTuM sthAnaka Azare 250 varSa pahelAnuM lokokita mujaba manAya che. saMvata 1999 (i.sa. 1943) mAM teno jIrNodhdhAra thayo che. pAchaLathI teno vistAra karI pharI jIrNodhdhAra thayo ane saMvata 2033 (I.sa. 1977) mAM tenuM udghATana thayuM hatuM. kacchamAM jaina saMskRti- eka dRSTipAta 145 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnaka naM.2 (lAla sthAnaka) saMvata 1975 (I.sa. 1919) mAM kArataka suda 5, nA roja saMghanA AgevAna zrIyuta desAI dAmodarabhAI karamacaMdabhAI bhujavAlAnAM kuTuMbIjanoe baMdhAvyuM ane zrI saMghane suprata karyuM. pAchaLathI saMvata 2038 (i.sa. 1982) mAM A sthAnaka para pAThazALAno hola bAMdhavAmAM Avyo. paE (2) cha koTi jena sthAnako - A saMghanA traNa sthAnako che. kacchanA divAna zrI vAghApArekhanA prayatnothI bhujamAM lokokti mujaba Azare 200 varSa pahelAM sthAnakavAsI cha koTi saMghanI vyavasthitarUpe zarUAta thayelI. pahelA sthAnaka sAthe sthAnakahola navuM bAMdhavAmAM Avela che. te jagyA Azare 145 varSa pahelA vorA khetazI goDalajI pAsethI 250 korIthI zrI saMghe kharIdela. kathAsUtra anusAra bIju sthAnaka lagabhaga 200 varSa jUnuM che. jenuM samArakAma AjathI 94 varSa pUrve karavAmAM Avela. navA sthAnakanuM bAMdhakAma zrI saMgha dvArA i.sa. 1978-79 nAM varSamAM pUruM karavAmAM Avela. bhujanAM vijayanagara vistAramAM "mAtuzrI kesarabAI jainabhuvana'nAM nAmathI oLakhAtuM sthAnaka vartamAnakALe sAdhu-sAdhvIo mATe bahu ja zAtAhArI puravAra thayuM che. 27 (3) ATha koTinAnI pakSanA sthAnako - A saMghanA traNa sthAnako che. je vANiyAvADa vistAramAM AvelAM che. sthAnaka naM.1 jUnA sthAnaka tarIke oLakhAya che. sthAnaka naM.2 taLAvazerImAM Avela che. saMghabhAIono vasavATa bhuja gAmanI bahAra vadhatAM sosAyaTI vistAramAM jainazALAnI bAjumAM eka sthAnaka (ArAdhanAgRha) sthApavAmAM AvyuM che. hAlamAM bhAnuzAlInagara ane bhaktipArkamAM paNa sthAnakonuM nirmANa thayuM che. Ama kacchamAM jainasaMskRtinAM hArda samA ghaNA jaina tIrtho ane sthAnako AvelA che. je jainonI utkRSTa dhArmika bhAvanA darzAve che. tAratamyaH jainadharma' aMtargata jeTaluM saMzodhana kArya thAya teTaluM ochuM che. paNa jaina saMskRti saMdarbhe jainaprajAno itihAsa eka alaga draSTikoNathI AlekhAya cchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 146 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. kAraNa ke temAM kendrasthAne 'prajA" hoya che. vaLI, jayAM jayAM jainaprajA vasatI hoya tyAM temano bhUtakALa hovAno ane bhUtakALa sAthe ja itihAsane saMbaMdha che. kyAreka to jainaprajAnA pradAnathI je te pradezanI eka AgavI oLakha paNa UbhI thAya che. kacchamAM jainadharma prAcInakALathI hovAnI vAta saMpUrNapaNe svIkArAya che. tyAre svAbhAvika che ke samayanI draSTie jainaprajAnuM mahattama yogadAna rahevAnuM. tethI kacchamAM rAjakIya, sAmAjika, Arthika, dhArmika ane sAMskRtikakSetre temanuM ghaNuM pradAna che. vyavasAya arthe kacchabahAra vasanAra jainaprajAno vatanaprema paNa kacchanA vikAsa mATe javAbadAra rahyo che. zreSThIo nI dhArmika ane prajAkalyANanI nItimAM kendrasthAne to "jainadharma" ja rahyo che. paNa jainetaro tarapha bhedabhAva jovA nathI maLato. kacchamAM dhArmika draSTie alaga alaga gaccho-saMpradAyo hovAne kAraNe tArkika matabhedo zakya che. paraMtu tenuM raudra svarUpa jovA nathI maLatuM. jainaprajAne yogya dizAmAM vALavAnAM athAga prayatno jainamunioe karyA che. tenI phalazrutirUpa jainatIrthono vikAsa kramikarUpe thato rahyo che. kacchanA keTalAya gAmo mAM jaina mahAjano dvArA davAkhAnA, vAcanAlayo, dharmazALAo, pAMjarApoLonuM nirmANa ane saMcAlana hameMzA thatuM AvyuM che. ane koipaNa bhedabhAva vagara badhI ja komone teno lAbha maLato rahe che. pANIno prazna astitvamAM Avyo pachI naLa yojanA, TAMkA, cekaDemo, havADA vagere sevAo paNa jaino dvArA hAtha dharAtI rahI che. svAtaMtrya pUrve to zikSaNanA kSetre jaina mahAjanonI pravRttionI noMdha to khAsa levI paDe. ghaNA gAmonI skUlo, kanyAzALAo, borDiMgo, jaina saMsthAo dvArA ja calAvAtI hatI. durgApuranI borDiMga (hAlamAM baMdha), muMbaI, mATuMgA sthita borDiMgo, sonagaDha cAritraratnAzramanI borDiMga A sthaLe noMdhanIya che. jaina strIsamAjanI sthiti vize mAnI levAnI jarUra nathI ke mAtra kacchamAM ja ane te paNa jaina samAjamAM ja bALalagna, kanyAvikraya, vRdhdhalagna, zikSaNano abhAva vagere aniSTo pravartatA hatAM. te samaye samagra strI samAjanA oche vatte aMze A prazno hatAM jenI sAme dareka samAjamAM sudhArAtmaka pravRttio thayelI che. ane dareka samAja sudhArakono zarUAtamAM virodha thayo che. ane samaya parivartana sAthe e ja sudhArAo Aje svIkArAyA che. aMtamAM eTaluM kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 147 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cokkasa kahI zakAya ke kacchanAM itihAsamAM jaina saMskRtinuM eka viziSTa sthAna che. ane kacchanA itihAsa, samAjavyavasthA, zikSaNa, udyogo, rAjakAraNa tathA sAhitya jevA prajAnA sarvakSetromAM jainonuM yogadAna vItelAyugamAM ane vartamAnayugamAM paNa dhyAnAkarSaka rahyuM che. ane A badhu jaina munivaro, sAdhvIjIo, mahAsatIjIonA karuNA-mAnavatA ane tyAganI preraNA ApI jatA bodha ane upadezane AbhArI che. ahiMsA anekAMta draSTi tathA tyAganA mUlyo para AdhArita A jaina saMskRti kacchanI asmitAnuM abhinna aMga che ane raheze. u pAda noMdha :1. munizrI vidyAvijayajI - mArI kaccha yAtrA, 1942, pR. 141-142 2. zrI bhadrabAhu vijaya - jainadharma - I.sa. 1987, pR.97 3. ejana. pR. 99 - 101 4. prakAzaka - zeTha ANaMdajI kalyANajI - jaina tIrtha sarvasaMgraha. khaMDa pahelo, amadAvAda, I.sa. 1953, pR.145 ejana. pR.144 paMnyAsa mukti caMdra vijaya, gaNi municandra vijaya :- bhUkaMpamAM bhramaNa, zAnti jina ArAdhaka maMDaLa, manapharA (kaccha), 26-1-2002, pR.38-39 7. uparyukta - jainatIrtha sarvasaMgraha, pR.145-146 8. ejana . pR.146 ejana. 10. uparyukta - bhUkaMpamAM bhramaNa. pR.28 11. gosvAmI prANagiri pI. - kacchanAM jaina tIrthadhAmo, vicArazIla prakAzana muMbaI-1, 1995, pR.3 12. uparyukta - bhUkaMpamAM bhramaNa. pR.28 13. uparyukta - kacchanA jaina tIrthadhAmo. pR.2 14. uparyukta - bhUkaMpamAM bhramaNa. pR.29 15. ejana. pR. 29-30 16. ejana. pR.99 17. zrI vaidha dilIpa ke. - kacchano vinAzakArI bhUkaMpa, jAnyu. 2002, bhuja. pR.74 18. pathika - guja iti. pariSada - sAtamuM adhivezana, bhuja - smaraNikA, varSa-13, aMka-3, Dise. 1973, pR.64 19. ejana. 20. ejana. pR.64-65 21. uparyukta - kacchano vinAzakArI bhUkaMpa. pR.74-75 22. ejana. pR.75 23. zrI desAI ratilAla dIpacaMda -zrI bhadrezvara vasaI mahAtIrtha, 1977, pR.63-64 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 148 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ l l l ln l 24. ejana. pravezaka. pR.18 25. uparyukta - kacchano vinAzakArI bhUkaMpa. pR.74 26. uparyukta - bhadrezvara vasaI mahAtIrtha. pR.47-48 27. ejana - pR.231 28. saMpAdaka - devaluka naMdalAla bI. - jaina ratna ciMtAmaNi. sarvasaMgraha graMtha bhAga-2, zrI arihaMta prakAzana, bhAvanagara. nave. 1985, pR.181 29. uparyukta - bhadrezvara vasaI mahAtIrtha, pR.201-202 30. ejana - pR.202-207 31. ejana - pR.207- 213 ane (phUTanoTamAMthI) 32. ejana - pR. 213 - 215 33. ejana - pR. 215 - 218 34. ejana - pR. 218 - 221 35. ejana - pR. 221 - 222 36. ejana. pR.222 uparyukta - kacchanA jainatIrthadhAmo. pR.18-19 37. uparyukta - bhadrezvara vasai mahAtIrtha, pR. 222 38. ka.vI.o. zrI nAnIkhAkhara kIrti staMbha. 1975-76 (pRSTha naM. nathI) 39. bidaDA-gauravagAthA, zrI bidaDA ejyukezana sosAyaTI, muMbaI 1987. (pRSTha naM.nathI) 40. uparyukta - bhadrezvara vasaI mahAtIrtha - pR.223 41. uparyukta - kacchanA jaina tIrthadhAmo. pR.14 - kaccha tArI asmitA, pR.186 42. ejana. pR.31 43. zrI visA ozavALa jaina gurjara jJAti, bhuja - smaraNikA, 1986, pR.105 44. uparyukta - kacchanA jaina tIrthadhAmo. pR.31-32 45. uparyukta - smaraNikA. pR.107 46. ejana, uparyukta - kacchanA jaina tIrthadhAmo pR. 32. 47. uparyukta - smaraNikA. pR.109 48. ejana. pR.111 49. ejana 50. uparyukta - kacchanA jaina tIrthadhAmo. pR.34 51. uparyukta - smaraNikA, pR.113 para. ejana - pR.113-115 53. ejana - pR.115 54. uparyukta - kacchanA jaina tIrtha dhAmo. pR.34 kaccha racanA" - dipotsavI vizeSAMka, 1996, pR.69 55. uparyukta - smaraNikA - pR.115 56. ejana. pR.115-117 57. ejana. 58. ejana. kalmAM jaina saMskRti - eka daSTipAta 149 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdarbha graMtho 1. zrI devendramuni - dharma ane saMskRti 2. muni mahArAja zrI nyAyavijaya - jIvana hitam 3. zrI dave traMbakalAla - jaina sAhityamAM pazcimAtya vidvAnono phALo. 4. pU.paM. bhAnuvijayajI gaNivara - jainadharmano saraLa paricaya 5. DaoN. zAha priyabALA - jainamUrti vidhAna 6. DaoN. zarmA lIlAdhara - bhAratIya saMskRti koza. pa.pU. zrI vijayadharma sUrizvarajI, muni pravara zrI kanaka vijayajI - bhagavAna mahAvIra - saMkSipta jIvana caritra 8. munizrI suzIlakumArajI bhAskara - jainadharma ane terApaMtha saMpAdaka :- devaluka naMdalAla bI. - jaina pratibhAdarzana 10. saMpAdaka :- devaluka naMdalAla bI- zAsana prabhAvaka zramaNa bhagavaMto. bhAga-1, bhAga-2 11. paM.nAnacandrajI mahArAja janma zatAbdi smRti graMtha (saMpAdaka - muni cunIlAlajI 1976) 12. munizrI vidyAvijayajI - mArI kacchayAtrA 13. jaina pravacana - varSa 10 muM , tA. 24-1-1939, aMka 45-46 14. zrI bhadrabAhu vijaya - jainadharma 15. gujarAta sTeTa gejheTiyara - kaccha DisTrIkTa - 1970 16. DaoN. bhaTTI nAgajIbhAI ke. - kacchano sAMskRtika vAraso - pALiyA 17. saMpAdaka : devaluka naMdalAla bI.- jaina ratna ciMtAmaNi - sarvasaMgraha - graMtha bhAga-2 18. paM. zrI caMdrazekharavijayajI gaNivara - jaina itihAsanI jhalako. 19. zrI aMtANI nareza - kaccha : kalA ane itihAsa 20. zrI visA osavALa jaina gurjara jJAti, bhuja smaraNikA. 1986 21. kaccha tArI asmitA - kacchamitra vizeSa prakAzana 22. zrI desAI ratilAla dIpacaMda - zrI bhadrezvara vasaI mahAtIrtha 23. acalagaccha digdarzana - pArzvazrI muluMDa jaina samAja, muMbaI 24. DaoN. zarmA govardhana, DaoN. mahetA bhAvanA - saMskRti setu kaccha. 25. saMpAdaka : vorA lAlajI tejasI, zAha jAdavajI khImajI - navInAra jaina mahAjana - smaraNikA, muMbai kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 150 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26. zrI ajANI UmiyAzaMkara - kaccha: parisaMvAdanA prAMgaNamAM 27. paMnyAsa mukti caMdravijaya, gaNi muni caMdravijaya - bhUkaMpamAM bhramaNa 2002 28. zrI kaccha giranAranI mahAyAtrA, khaMDa-1 (jaina sastI vAMcanamAlA, bhAvanagara) 29. munizrI pUnamacaMdrajI - vrajapAlajI svAmI 30. zrI trivedI AtmArAma kezavajI - kaccha dezano itihAsa, muMbai 31. zrI kArANI dulerAya - kaccha kalAdhara, bhAga-2 32. zrI chAyA kaMcanaprasAda ke. -- atItanI aTArIe 33. DaoN. ojhA izvaralAla - dIvAna phatehamahamada 34. DaoN. zarmA govardhana, DaoN. mahetA bhAvanA - kacchanA jyotirdharo. 35. munizrI bhuvanacaMdrajI - maMDalAcAryazrI kuzalacaMdrajI gaNivara 36. prakAzaka :- zAha popaTalAla cunIlAla - zrI bhrAtRcaMdrasUrijInuM jIvanacaritra 37. munIzrI bhuvanacaMdrajI - saMgha saurabha - zrIpArthacaMdragacchano paricaya graMtha 38. zrI haMsarAja ratanazI hIrajI momAI - bhrAtRcaMdra bhaktimALA. 39, AcAryazrI vijayarAjaratnasUrijI - yuga divAkara (zrI dharmasUrizvarajInuM prerakajIvana) 40. munizrI kalyANacaMdrajI - mArA sAdhu jIvananAM saMsmaraNo. 41. DaoN. paMDyA sudhI niraMjana - tatvajJAnanA sImA staMbho. 42. saMgrAhikA :- sAdhvIzrI hemalatAzrIjI, sAdhvI zrI prajJalatAzrIjI - samatA jagata saurabha jinaguNa maMjarI 1987 43. zrI zivajI devasiMha - maDhaDAvAlA - kaccha koDAyanI kalpalatA, 1953 44. bidaDA ejyukezana sosAyaTI - bidaDA gauravagAthA 45. saMpAdaka - gaDA vinoda khImajI, deDhiyA rameza ratanazI, deDhiyA gulAba ravajI : ka.vi.o. zrI nAnIkhAkhara kIrti staMbha. 46. kapAyA jaina samAja ane jaina mahAjana - kapAyA - bhAtIgaLa itihAsa 47. anavara AgevAna, cheDA devacaMda - paramArthIjIva-khImajI mADaNa bhujapurIyAnuM preraka jIvana. 1978 48. bidaDA ejayukezana sosAyaTI - sanmAnapatra 49. janmabhUmi - pravAsI, tA.16-11-2003, ravivAra kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAta 151 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50. zrI devendramuni zAstrI - dharma ane darzana, 1971 51. zrI yAjJika amRtalAla - samAjasevAnA preraka prasaMgo. para. zrI aMtANI kAMtiprasAda caM., saMpAdaka - zrI dhoLakiyA hareza - kaccha paricaya prakAzana, pustaka-5 (rApara tAluko) 53. saMpAdaka :- dalAla caMdubhAI bhagubhAI - mahAdevabhAInI DAyarI, pustaka 8 muM, 1966. 54. paMDita sukhalAlajI - darzana ane ciMtana 55. aMtANI kAMtiprasAda caM., saMpAdaka : zrI dhoLakiyA hareza - kacchanAM svAtaMtrya saMgrAmanI tavArIkha 1982. pa6. zrI dhoLakiyA hareza - chellA hajAra varSanuM kaccha. 2003 57. jaya kaccha - parivArapUrti, 11 phebru-1999 58. zrI zivajI devasiMha - vidyAcaMdra ane sumati bhAga-1 i.sa. 1911 59. zrI zivajI devasiMha - mArA jIvana prasaMgo bhAga-3, I.sa. 1952 60. pIThavA dIpaka - kaccha vaibhava (khaMtIlI nArI)-2005 61. prakAzaka : zeTha ANaMdajI kalyANajI - jaina tIrtha sarvasaMgraha khaMDa pahelo 1953 62. zrI gosvAmI prANagiri pI. - kacchanAM jainatIrthadhAmo. 1995 63. zrI vaidya dilIpa ke. - kacchano vinAzakArI bhUkaMpa, jAnyu. 2002 64. pathika -guja. iti. pariSada 7 muM adhivezana, bhuja smaraNikA - 1973 65. kaccha racanA dipotsavI vizeSAMka. 1996 152 kacchamAM jaina saMskRti- eka daSTipAtA Page #170 -------------------------------------------------------------------------- _