________________
સ્થાનકવાસી જૈન સંપ્રદાયમાં એક મહાન વિભૂતિ તરીકે પ્રસિદ્ધ છે. તેઓશ્રી સ્થાનકવાસી સંપ્રદાયના તો કહેવાતા એટલું જ, ખરી રીતે તો તેઓ ગચ્છમતથી પર હતાં. તમામ ફિરકાના જૈનો તેમજ જૈનેત્તરોના તેઓ પૂજનીય
હતાં. ૧૦
કચ્છમાં પ્રથમ સ્થાનકવાસીમાં આઠકોટિનો જ સમૂદાય હતો. એ વખતે કચ્છમાં રાગદ્વેષની પ્રણતિ ઘણી જ ઓછી હતી. પરદેશથી આવતા કોઇપણ સાધુઓની સમાનભાવે સેવા કરવામાં આવતી. બહારથી આવનાર તેમજ સ્થાનિક સાધુઓ સાથે જ રહેતા. આહારપાણી તેમજ પ્રતિક્રમણાદિક્રિયાઓ પણ સાથે જ કરતાં. બધા સમભોગી તરીકે હળીમળીને સાથે જ રહેતા હતા.
શરૂઆતમાં સ્થાનકવાસી ના ત્રણ સમુદાય એક ધર્મસિંહમુનિનો સમુદાય, જે આજે દરિયાપુરી સમુદાય તરીકે ઓળખાય છે. બીજો લવજી ઋષિનો સમુદાય તે હાલે ખંભાત સંઘાડાવાળો સમુદાય કહેવાય છે. તેની એક શાખા માળવામાં છે. ત્રીજો સમુદાય ધર્મદાસજી મહારાજનો તે ધર્મદાસજી સરખેજના ભાવસાર હતા.૧૧
સંવત ૧૯૩૨ (ઇ.સ.૧૮૭૬) માં ગોંડલ સમુદાયના પૂજ્યશ્રી દેવજી સ્વામીના શિષ્ય જયચન્દ્રજી સ્વામી અને તપસ્વી માણેકચન્દ્રજી કચ્છમાં વ્રજપાલજી સ્વામી પાસે આવ્યાં હતાં. આ બન્ને શિષ્યો બે વર્ષ કચ્છમાં રહીને સૌરાષ્ટ્રમાં ગયા, છતાં એ કચ્છને ભૂલ્યા ન હતા. કચ્છના શ્રાવકોની ઉદારતા અને સત્કારને એ ઠેકઠેકાણે યાદ કરતા. ઘણીવાર ભર વ્યાખ્યાનમાં તે બોલતાં કે : “માંડવીના સંઘ જેવો સંઘ જો અમારા હાથમાં હોય તો અમે સ્થાનકનાં સોનાનાં નળિયાં કરાવીએ.' આ પરથી સહજ સમજી શકાય છે કે એ સમયે માંડવીના સંઘની જાહોજલાલી કેવી હશે ! ૧૨
શ્રી વ્રજપાલજી સ્વામીએ કચ્છમાં દેરાવાસી અને સ્થાનકવાસી વચ્ચેનું વૈમનસ્ય તો દૂર કર્યું પરંતુ એક વાત એમના અંતરમાં સદા ખટકતી હતી. એ વાત હતી નાની પક્ષના સાધુઓની અતડા રહેવાની પ્રવૃત્તિની. નાનપક્ષ અને આઠકોટિપક્ષ વચ્ચે ઐકય સાધી શકાયું નહીં.૧૩
vo
કચ્છમાં જૈન સંસ્કૃતિ - એક દષ્ટિપાત
