Page Text
________________
જૈનોના ભગવાન તીર્થકર, જિનેશ્વર કે વીતરાગ માટેના મંદિરને દહેરાસર કે જિનાલય કહે છે.
‘દહેરાસર’ શબ્દ વિચાર અંગે તેના મૂળમાં ‘દેવાશ્રય” શબ્દ છે. (દરૂં = ‘દેવગૃહ’, દેવગૃહ – દેવદર = દેહર = દેરૂ) દેવ શબ્દ અહીં કોઈ સ્વર્ગાદિકમાં વસનાર અમુક ચોક્કસ જાતિ કે વર્ગ માટે પ્રયોજાયેલો નથી. ‘દેવ’ શબ્દની વ્યુત્પતિ ચારક્રિયાઓ પરથી દર્શાવી છે. દ્રવ્યનું કે જ્ઞાનનું અતિશય દાન કરે તે દેવ. જેનું જીવન પ્રકાશમય હોય તે દેવ, જે બીજાના જીવનમાં પ્રકાશ રેલાવે તે દેવ, અને ઘુ નામના લોકમાં વસે તે દેવ. આ પણ વ્યાખ્યા સાંભળવામાં આવી છે. મંદિર માટે શબ્દ વપરાયો છે દેવળ, દિવકુલ - દેવઉલ - દેવલ - દેવલ – દેવળ) તે દેવળોમાં ઈશ્વર અર્થાત શ્રેષ્ઠત્તમ દેવળ તે દેવળેશ્વર તેમાંથી દેવેશ્વર થતાં થતાં દેરાસર કે “દહેરાસર’ શબ્દ વ્યુત્પન્ન થયો હોવાનું મનાય છે. વિશેષમાં કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યજીએ ‘સિદ્ધહેમ નામના વ્યાકરણ ગ્રંથમાં “દેવ' શબ્દને સમજાવતાં લખ્યું છે કે પોતાનાં સમ્યકજ્ઞાન, સમ્યકદર્શન અને સમ્યકચારિત્રથી જે પોતે એટલું ઝળહળતું જીવન જીવે અને દેવો પણ જેને નમસ્કાર કરે તે દેવ.૪૬
આ દહેરાસર શિખરવાળું, ઘુમ્મટવાળું કે ધાબાવાળું પણ હોય છે. શિલ્પશાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ વિશિષ્ટ બાંધણી અને માંડણીથી જૈન દહેરાસર અન્ય મંદિરોથી તરત આગવું તરી આવે છે. દહેરાસર મોટાભાગે પત્થર કે આરસનું બનેલું હોય છે. દહેરાસરમાં એકથી વધુ જિનપ્રતિમાઓ હોય છે. મુખ્ય પ્રતિમાના નામે દહેરાસર ઓળખાય છે. એ મૂળ પ્રતિમાને મૂળનાયક કહે છે. દહેરાસરમાંની મોટાભાગની જિનપ્રતિમાઓ પદ્માસન ધ્યાનસ્થ મુદ્રામાં હોય છે. દહેરાસર બંધાઈ ગયા પછી તેમાં પરમાત્માની, પ્રતિમાની પ્રતિષ્ઠા માટે વિશિષ્ટ મહોત્સવ કરાય છે. તેને “અંજનશલાકા - પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ’ કહે છે. જિનપ્રતિમાને સોના - રૂપા – હીરાના અલંકારોથી સજાવવામાં આવે છે. તેને ‘આંગી” કહે છે. ૪૭
૧૩. જેન ઉપાશ્રય :
આરાધકોને ધર્મની આરાધના કરવા માટેના તેમજ જૈન સાધુસાધવીઓને કામચલાઉ કે ચાતુર્માસમાં સ્થિરવાસ કરવા માટેના મકાનને ઉપાશ્રય કે પૌષધશાળા કહે છે. સાધુ અને સાધવી માટેના ઉપાશ્રય અલગ હોય છે. ઉપાશ્રયનું વાતાવરણ જ્ઞાનમય અને તપમય હોય છે. અહીં જ્ઞાનગોષ્ઠીઓ
કચ્છમાં જૈન સંસ્કૃતિ- એક દષ્ટિપાત
| SR No. | 022690 |
| Book Title | Kutchhma Jain Sanskriti Ek Drushtipat |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nita Thakar |
| Publisher | Nita Animesh Thakar |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 170 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 14 MB |