________________
ડૉ. દામજી વીરજી હરિયાનું બિદડામાં ચિરસ્મરણીય સ્થાન -
ડૉ. દામજી વીરજી હરિયા મૂળ સાભરાઈના હતા. પરંતુ તેઓ આજીવન બિદડાના બનીને રહ્યાં. શરૂઆતમાં મુંબઇમાં તબીબી પ્રેકટીસ કર્યા બદા કચ્છમાં (બિદડા) આવ્યાં. સમાજના તેઓ સંભવતઃ પ્રથમ ડૉક્ટર હતાં. શ્રી કચ્છી વિશા ઓશવાળ દહેરાવાસી જૈન મહાજને તા. ૨૩-૩-૧૯૩૦ ના રોજ એમનું જાહેર સન્માન કર્યું હતું. તેમની
સેવાભાવના થી લોકો એમને ‘જીવતાપીર’ પૅ. દામજી વીરજી હરિયા તરીકે ઓળખતા. ડૉ. હરિયા સામ્યવાદી વિચારસરણીમાં વિશ્વાસ ધરાવતાં હતાં. અને જીવનભર એને અનુસરતા રહ્યા. ગુજરાતી સાહિત્યમાં ટૂંકી વાર્તાના અનન્ય સર્જક અને માંડવીના ડૉ.જયંતખત્રી, ડૉ. હરિયાના જિગરજાન મિત્ર હતા. ડૉ. હરિયા સુધારાવાદી એવા હતા કે સુધારાનો આરંભ પોતાનાથી કરતા. જ્યારે કચ્છમાં ઘૂંઘટ વગર લગ્ન થતાં નહી તેવા સમયે ખૂલ્લે મોઢે લગ્ન થયા હોય તો તેમનાંજ થયાં હતાં. તબીબી વ્યવસાયને તેઓ ઈશ્વરીય પ્રતિનિધિત્વ તરીકે સમજતાં. ઘણાં વર્ષો સુધી દર્દીઓને સારવાર આપવા નાનીખાખર, ડેપા, રામાણિયા અને ફરાદી સુધી જતાં. ત્યાં જવા માટે બળદગાડીનો ઉપયોગ કરતા. જે બળદની જોડ આજે જાય તેને બીજે દિવસે આરામ, બીજે દિવસે બીજી કોડ હોય આવો તેમનો પશુપ્રેમ હતો. ૧૫મી એપ્રિલ ૧૯૬૮ ના રોજ ૬ર વર્ષની ઉંમરે તેમનું અવસાન થયું પણ આજે બિદડાવાસીઓનાં હૃદયમાં તેઓ ચિરસ્મરણીય સ્થાન ધરાવે છે. ૩૪
નાનીખાખરનાં સુધારક અને સેવાભાવી અગ્રણીઓ:
| મુખ્યમંત્રીશ્રી ઢેબરભાઈ કોઈ ઉદ્દઘાટન પ્રસંગે કચ્છમાં આવેલાં ત્યારે તેમણે થોડો સમય નાનીખાખરમાં ગાળેલો. ત્યારે ગામનો વિકાસ જોઈને તેમણે કચ્છનું પેરિસ તરીકે નાનીખાખરનું સંબોધન કરેલું જે યથાર્થ છે. આમ તો કચ્છ બહાર ધંધાર્થે વસેલા જૈનોએ પોતાના વતન માટે ઘણાં પ્રજાહિતના કાર્યો કર્યા છે. નાનીખાખરના વિકાસમાં સુધારક અને પ્રજાકલ્યાણી અગ્રણીઓનો ફાળો મહત્તમ રહ્યો છે. તેમાં મુખ્યત્વે :
કચ્છમાં જૈન સંસ્કૃતિ- એક દષ્ટિપાત
૭૭