Kutchhma Jain Sanskriti Ek Drushtipat

SR No.: 022690
Original Sutra Author: N/A
Author: Nita Thakar
Publisher: Nita Animesh Thakar
Publication Year: 2005
Total Pages: 170
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 14 MB

Page 58

માંડવીનો કર્તાહર્તા બન્યો. શિવરાજે ઈ.સ.૧૮૦૯ના કરારોના અમલ પ્રત્યે ઉદાસિનતા દાખવી. પરંતુ જયારે ફતેહમહમદ સાથે માંડવીની આંતરવિગ્રહ જેવી પરિસ્થિતિ સર્જાઈ ત્યારે બ્રિટિશરોએ દરમ્યાનગીરી કરી અને ફતેહમહમદને ભુજ પાછા વળવાની ફરજ પડી. આમ ફતેહમહમદ પોતાના અંત સુધીમાં માંડવીનો કબ્દો લઈ શક્યો નહીં. માંડવી અજેય રહ્યું.૧૨ હંસરાજ શાહનું મૂલ્યાંકન:
હંસરાજ શાહ કચ્છના ઇતિહાસનું એક જાજવલ્યમાન ઐતિહાસિક પાત્ર છે. પરંતુ કચ્છમાં અને તેની બહાર તેના જાજ્વલ્યપણાનો પ્રકાશ પહોંચી શક્યો નથી. પરિણામ સ્વરૂપ કચ્છનાં ઇતિહાસમાં તેની સિદ્ધિઓની જેટલી અને જે રીતે નોંધ લેવાવી જોઇએ એ રીતેની નોંધ લેવાઈ નથી.
આ ઘટના પણ અકારણ ઘટી નથી. એક જ યુગમાં બે સરખી પ્રતિભાશાળી વ્યક્તિઓના સમાંતર જીવનને પરિણામે હંસરાજશાહ ઢંકાઈ ગયો હતો. કારણકે ફતેહમહમદ પોતાની લશ્કરી પ્રચંડતાને કારણે તથા જામનગર પર કરેલા ત્રણ ત્રણ આક્રમણોને પરિણામે કચ્છની બહાર જાણીતો થઈ ગયો. હંસરાજશાહમાં આવી શક્તિઓ હતી ખરી પરંતુ તેમનો ઉપયોગ પોતાના વેપારી સામ્રાજ્યના વિસ્તાર માટે જ કરતો હતો. તેથી જામનગર કે બાલંભા કરતાં તેને લખપતમાં વિશેષ રસ હતો. એજ રીતે સામે કિનારે વાઘેરો સાથે પણ તેને સમજૂતી કરેલી. માંડવીનાં વેપારી જહાજો જ્યાં જ્યાં જતાં ત્યાં ત્યાં તે હંસરાજ શાહની સુવાસને પણ લઈ જતાં પરિણામે છેક મકરાણથી મલબાર સુધીની ભારતીય વેપાર આલમમાં તથા મસ્કતથી મોઝાંબિક સુધીના એશિયા અને આફ્રિકાના કિનારા પર જેટલી વખત હંસરાજશાહનું નામ લેવાતું હતું એટલી વખત ફતેહમહમદ નું નામ લેવાતું નહિ હોય !
હંસરાજશાહની સરખામણી વેનિસના મધ્યયુગીન નેતા એત્રિકો દાંદેલોની સાથે કરી શકાય. એગ્રિકો દાંદલોને ચોથી કુઝેડમાં ભાગ લેવાની ફરજ પાડવામાં આવી હતી, પરંતુ વેનિસ માંડવીની માફક જ વેપારીઓનું નગર હતું. પૂર્વ ભૂમધ્યના પ્રદેશોમાં વેપાર કરનારાઓમાં વેનિસવાસીઓ સૌથી આગળ પડતાં હતાં. વિધર્મીમુસ્લિમો પાસેથી એ લોકો એટલું બધું કમાયા હતા કે એમનો વિનાશ થાય એવું સક્રિય રીતે તો તેઓ ઇચ્છતા પણ નહોતા. આવી જ સ્થિતિ હંસરાજશાહ અને માંડવીવાસીઓની હતી. હંસરાજશાહ પણ
કચ્છમાં જૈન સંસ્કૃતિ - એક દષ્ટિપાત
૪૧