________________
રાત્રી - પાઠશાળા અને હરિજન સેવાના સત્કાર્યોમાં તન-મનથી જોડાઈ ગયાં હતાં. પછી તેઓ મુંબઇ અને ત્યાંથી વ્યવસાય અર્થે તેઓ બર્મા ગયાં. ત્યાં આર્થિક ભંડોળ એકઠું કરી પત્રીમાં “હરિજનશાળા” માટે મોકલ્યું હતું. ખાદીના તો તે ચુસ્ત આગ્રહી હતાં. બીજા વિશ્વયુદ્ધ સમયે ઈ.સ.૧૯૪૨ માં બર્મ છોડીને તેઓ પત્રી આવ્યાં. અહીં તેમણે ખાદી પ્રવૃત્તિ શરૂ કરી. આ ઉપરાંત પત્રી ગામમાં જનહિતવર્ધક સમાજ' ને ‘પત્રી સર્વોદય સમાજ' માં પરિવર્તિત કરી એની સેવા દરેક કામ સુધી ખાસ કરીને હરિજન લોકો સુધી પહોંચાડી. પત્રીમાં ગાંધી વિદ્યાલયનું પણ નિર્માણ કર્યું. પત્રીના વિકાસ માટે બાગ, કૂવો અને ખેલકૂદ માટેની વ્યવસ્થા, બાલમંદિર, કન્યાશાળા, વાંચનાલય, બસસ્ટેશન ઇત્યાદિની સુવિધા ઉભી કરી. ખૂટતી કડીરૂપ સીવણવર્ગ અને દવાખાનાઓનું નવસર્જન કર્યું. થોડા વર્ષો બાદ તેઓ હૈદરાબાદ ગયા. ત્યાં પણ તેમની સેવાપ્રવૃત્તિ પ્રશંસનીય રહી હતી. ૧૬મી માર્ચ ઈ.સ.૧૯૯૬ માં હૈદરાબાદ મુકામે તેમનું અવસાન થયું. ૪૯ ખરેખર કચ્છનાં જૈનોનો વતનપ્રેમ ઉત્કૃષ્ટ જણાય છે. શ્રી બિદડા સર્વોદય ટ્રસ્ટ અને “સાધનાશ્રમ' ના પ્રહરી શ્રી ભવાનજીભાઇ નાથાભાઇ -
વિચારવૈભવ, કાર્યદક્ષતા, ઉદારતા, સહજ સ્નેહભાવ અને માનવમાત્રના કલ્યાણનું ધ્યેય અને સમાજ ઉત્કર્ષનાં અનેકવિધ કાર્યોથી સૌના વત્સલ વડીલ બનનાર શ્રી ભવાનજી ભાઇનું સ્થાન નિઃસ્વાર્થ સમાજસેવક તરીકે અદ્વિતીય છે. તેમનો જન્મ બિદડા ગામમાં જ્ઞાનપાંચમ ૧લી નવેમ્બર ઈ.સ.૧૯૨૪ ના રોજ થયો. એમણે ઈ.સ.૧૯૪૦ માં મુંબઇની જાણીતી ભરડા ન્યૂ હાઇસ્કૂલમાંથી મેટ્રિકની પરીક્ષા આપી હતી. વ્યાયામ, વાંચન અને વિવિધકળા એમના શોખના વિષય રહ્યા છે.
પોતાની જન્મભૂમિ બિદડા માટે કશુંક કરી છૂટવાનો ખ્યાલ સદાય એમના મનમાં રહ્યો છે. ગામની બહેનોને કપડાં ધોવા બાબત ઘણી તકલીફો થતી એટલે ઇ.સ.૧૯૬૪ માં નાથાભાઈ પાસુવારિગૃહ'નું બિદડામાં નિર્માણ કરાવ્યું. ઈ.સ. ૧૯૬૯ માં પીવાના પાણીનો ટાંકો બંધાવી પાણીયોજના શરૂ કરી. ઈ.સ.૧૯૬૯ માં ‘શ્રી બિદડા એજયુકેશન સોસાયટીની સ્થાપના થઈ. તેમાં તેઓ ૧૯૬૯ થી ૧૯૭૨ સુધી એના પ્રમુખપદે રહ્યા તથા ૧૯૮૯ સુધી
કચ્છમાં જૈન સંસ્કૃતિ- એક દષ્ટિપાત