Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIvarddhamAnAya nmH| 4 - jainhitaissii| aMka 8 / agasta 1917 / viSaya suucii| ... 1 pustakAlaya aura itihAsa ... ... ... ... 395 2 athUNAkA zilAlekha-le0, bAbU jugalakizorajI mukhtAra 332 3 gommaTasvAmIkI sampattikA giravI rakkhAjAnA ,, 337 4 kucha idhara udharakI-le0, zrIgar3abar3AnandazAstrI 5 rAnIsArandhA ( galpa )-le0, zrIyuta premacandajI ... 141 6 pustaka-paricaya ... ... ... ... ... ... 353 7 AdipurANakA avalokana-le0,zrI.bAvU sUrajabhAnajI vakIla 362 8 vividhaprasaGga ... ... ... ... ... ... ... 366 sUcanA / jainahiteSAkA pratyeka lekha par3hane aura vicAra karaneke yogya hotA hai / isameM unhIM lekhoMko sthAna milatA hai, jinameM koI nUtanatA, vizeSatA aura nayA prakaza hotA hai| pAThakoMse prArthanA hai ki ve isake pratyeka lekhase lAbha utthaayeN| -smpaadk| saMpAdaka-nAthUrAma premii| muMbaI kesapresa. For Personal & Private Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ prArthanAyeM / 1. jainahitaiSI kisI svArthabuddhise prerita hokara nijI lAbha ke lie nahIM nikAlA jAtA hai| isameM jo samaya aura zaktikA vyaya kiyA jAtA hai vaha kevala acche vicAroM ke pracAra ke lie / ataH isakI unnati meM hamAre pratyeka pAThakako sahAyatA denI cAhie / 2. jina mahAzayoMko isakA koI lekha acchA mAlUma ho unheM cAhie ki usa lekhako jitane mitroMko ve par3hakara sunA sake~ avazya sunA diyA kareM / 3. yadi koI lekha acchA na mAlUma ho athavA viruddha mAlUma ho to kevala usIke kAraNa lekhaka yA sampAdakase dveSa bhAva na dhAraNa karaneke lie savinaya nivedana hai / 4. lekha bhejane ke lie sabhI sampradAya ke lekhakoM ko AmaMtraNa hai| -sampAdaka bhAratavikhyAta ! hajAroM praMzasApatra prApta ! mI prakAra IIgoMkI ekamAtra auSadhi mahAnArAyaNa taila | hamArA mahAnArAyaNa taila saba prakArakI vAyukI pIr3A, pakSAghAta, ( lakavA, phAlija ) gaThiyA sunnavAta, kaMpavAta, hAtha pAMva Adi aMgoMkA jakar3a jAnA, kamara aura pIThakI bhayAnaka pIr3A, purAnI se purAnI sUjana, coTa, haDDI yA raMgakA dubajAnA, picajAnA yA Ter3hI tirachI hojAnA aura saba prakArakI aMgoMkI durbalatA Adi meM bahuta bAra upayogI sAbita hocukA hai / mUlya 20 tolekI zIzIkA do rupayA / DA0 ma0 // ) AnA / * vaidya sarvopayogI mAsika patra / yaha patra pratimAsa pratyeka ghara meM upasthita hokara eka vaidya yA DAkTarakA kAma karatA hai| isameM svAsthyarakSAke sulabha upAya, Arogya zAstra ke niyama, prAcIna aura arvAcIna vaidyakake siddhAnta, bhAratIya vanauSadhiyoMkA anveSaNa, strI aura bAlakoMke kaThina rogoMkA ilAja Adi acche 2 lekha prakAzita hote hai / isakI vArSika phIsa kevala 1) ru0 mAtra hai / namUnA muphta maMgAkara dekhiye / patA - vaidya zaGkaralAla harizaGkara AyurvedoddhAraka - auSadhAlaya, murAdAbAda / Ar3hatakA kAma / baMbaI se hara kismaka mAla ma~gAnekA subhItA / hamAre yahAMse baMbaIkA hara kisma kA mAla kiphAyata ke sAtha bhejA jAtA hai| tAMtreM va pItalakI caddareM, saba tarahakI mazIneM, hAramoniyama, grAmophona, TopI, baniyAna, moje, chatrI, jarmanasilavara aura aluminiyama ke bartana, saba tarahakA sAbuna, haraprakArake itra va sugandhI tela, choTI bar3I ghar3iyA~, kaTalarI kA saba prakArakA sAmAna, pensila kAgaz2a, syAhI, heNDala, korI kApI haraprakArakI sleTa, syAhIsokha, DrAiMgakA sAmAna, dezI aura vilAyatI davAiyA~, kA~cakI choTI bar3I zIziyoMkI peTiyA~, haraprakA kA dezI vilAyatI rezamI kapar3A, supArI, ilAyacI, mevA, kapUra Adi saba tarahakA kirAnA, baMbaIkI ora bAharakI hindI, saMskRta, aMgrejI pustakeM, jaina pustakeM, agarabattA, dazAMgadhUpa, kezara, caMdana Adi maMdiropayogI cIjeM, taraha tarahakI choTI bar3I raMgIna tasabIraM, apane nAmakI athavA apanI dukAnake nAmakI muhareM kArDa, ciTThI, noTapepara, muhUrttakI ciTTIyA~ ( kaMkupatrikA ) Adi, hara kisma kA mAla hozayArIke sAtha vI. pI. se ravAnA kiyA jAtA hai| eka bAra vyavahAra karake dekhiye / Apako kisI tarahakA dhokA na hogA | hamArA suramA aura namakasulemAnI avazya ma~gAie | bahuta baDhiyA haiM / patA - pUraNacaMda nanheMlAla jaina / co jaina grantha- ratnAkara kAryAlaya, hIrAbAga, po0 giragAMva, bambaI / Printed by Chintaman Sakharam Deole, at the Bombay Vaibhav Press, Servants of India Society's Building, Sandhirst Road, Girgaon, Bombay. Published by Nathuram Premi, Proprietor, Jain-Granth-Ratnakar Karyalaya, Hirabag, Bombay. For Personal & Private Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ hitaM manohAri ca durlabhaM vacaH / terahavA~ bhaag| aMka jainahitaiSI zrAvaNa, 2443. agasta, 1917. na ho pakSapAtI batAve sumArga, Dare nA kisIse kahe styvaannii| bane hai vinodI bhale AzayoMse, sabhI jainiyoMkA hitaiSI hitaissii|| pustakAlaya aura itihaas| gata mahAvIra-jayantIke samaya indaurake dhana jainasamAjakA dhyAna aba bhI pastakAla- kubera seTha hukamacandajIne jo vyAkhyAna diyA thA yoMkI ora nahIM hai / jAna paDatA hai, vaha isake usase mAlUma huA thA ki seThajI aura unake mahattvako hI abhItaka nahIM samajhA hai| yahI prAtAAkA sahAyatAsa indArama 'mahAvAra pustakAta kAraNa hai, jo na to dhanI logoMkA dhana hI isa laya' nAmakA eka acchA pustakAlaya khlegaa| ora lagatA hai aura na vidvAnoMkI vidyAkA hI aba nahI niyamAdI avazya hI isa prakArakA pustakAlaya kevala isa ora AkarSaNa hotA hai / ATha dasa varSa ukta seThoMkI hI nahIM sAre jainasamAjakI pratiSThA pahale svargIya bAbU devakumArajIkA dhyAna isa aura zobhAkA nidarzana hogA; parantu dekhate haiM ora gayA thA aura unhoMne eka bar3A bhArI pasta- ki abhI taka usakI kucha bhI carcA nahIM hai| kAlaya kholanekI icchA bhI prakaTa kI thii| yadi seThajI cAheM aura ve jainagajaTake sampAdaka unakI icchAnusAra jaba jainasiddhAntabhavanakI jaise dharmAtmAoMke bahakAnemeM na A jAveM, to nIva par3I thI, taba AzA huI thI ki yaha jaina- unake lie yaha bahuta hI mAmUlI kArya hai / jo dharmakA adhyayana karanevAloMke lie eka acchA kevala bhagavAnakI pratimAoMke banAvAne meM hI lAkha sAdhana bana jAyagA / zurU zurUmeM isa AzA- lAkha rupaye kharca kara dete haiM unake lie bhagavAnakI latAke manorama phala bhI dRSTigocara hone lage the; vANIkI pratiSThAmeM lAkha pacAsa hajAra rupayA parantu Age yaha latA murajhAne lgii| bhaviSyake lagA denA koI bar3I bAta nahIM hai| seThajIne viSayameM kucha kahA nahIM jA sakatA; para isa samaya prAyaH sabhI prakArakI samayopayogI saMsthAyeM khola to jainasiddhAnta bhavanakI dazA vizeSa AzAjanaka rakkhI haiM, eka pustakAlayakI hI kamI hai, isase nahIM hai| arthAt isa samaya taka jainadharmake adhya- bhI AzA hotI hai ki ve apane vacanakI pUrti yana aura anveSaNake lie koI bhI ullekhayogya avazya kreNge| saMsthA nahIM hai| For Personal & Private Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI- [bhAga 13 hama cAhate haiM ki seThajI indaurameM eka taiyAra kiye haiN| jainasamAjameM vidyAlaya kaI ho vizAla pustakAlaya avazya kholeN| yaha bar3e hI cuke haiM, para pustakAlaya eka bhI nahIM hai, atapuNyakA aura jainadharmakI prabhAvanAkA kArya hai| eva isa mahAna puNyakAryakI ora samAjake lakSmIbo dharmAtmA aura paNDitagaNa yaha nahIM cAhate putroMkA dhyAna zIghra hI AkarSita honA caahie| haiM ki vaha tInoM sampradAyake granthoMkA saMyukta pustakAlaya ho, unase hamArI savinaya prArthanA hai jainadharmake vidyArthI eka acche pustakAlayake ki ve kevala digambarasampradAyake pustakAlayake abhAvako nirantara anubhava karate haiN| kabhI kabhI rUpameM hI usakI sthApanA kraaveN| usakI bhI unheM bar3A kaSTa hotA hai| jisa granthako ve Aja kama avazyakatA nahIM hai; bilakula na honese to cAhate haiM vaha zaktibhara prayatna karane para bhI mahIeka hI sampradAyakA honA acchA hai / para aisI noMtaka nahIM milatA hai| kabhI kabhI to milatA kRpA na kareM, jisase pustakAlaya khule hI nhiiN| hI nhiiN| isase bahutase loga nirAza ho jAte haiM aura ___anya kisI dharmake vidyArthI bana jAte haiN| yaha sAhityakI unnatike lie, itihAsakI khojoM- to huI samarthokI bAta; aura jo nirdhana haiM, unakI ke lie aura padArthakA svarUpa samajhaneke lie jJAnapipAsAke zAnta honekA to koI upAya hI pustakAlaya kitanI Avazyaka saMsthA hai isako nahIM hai / jainasiddhAntaprakAzinI saMsthA, mANi sAdhAraNa loga nahIM samajha skte| jinakI jJAna- kacanda granthamAlA Adike saMcAlakoMse pUchie ki pipAsAkI sImA nahIM hai, jinheM vividha graMthakA- unheM kisI eka granthake prApta karaneke lie kitanA roMke vicAroMko tulanAtmaka paddhatise adhyayana parizrama karanA par3atA hai aura kitanA samaya karanekA mahattva mAlUma hai, jo pratyeka bAtako khonA par3atA hai| granyoMkI prAptikA sAdhana na spaSTa rUpameM samajhanA cAhate haiM aura jo matabhedoMke honese koI koI grantha to hameM kevala eka hI mUlako khoja nikAlanA cAhate haiM, ve hI vidvAn pratike AdhArase prakAzita karanA par3ate haiM aura pustakAlayoMkI mahimAko samajhate haiN| aneka aMzoM- isa kAraNa unakA saMzodhana jaisA cAhie vaisA meM yaha kahanA bahuta hI satya hai ki jisa dezameM yA nahIM hone pAtA / jisa sthAnameM pustakAlaya nahIM hai vahA~ vizAla buddhizAlI vidvAna utpanna nahIM ho skte| jisa isa samaya yadi koI cAhe to bahuta thor3e samaya jainasamAjameM bar3e bar3e vizAla pustakAlaya kharcase eka bahuta acchA pustakAlaya bana sakatA the aura ve sarva sAdhAraNake upayogameM Ate the usa hai| koI prayatna karanevAlA ho to isa samaya samaya jainadharmake jAnanevAle saikar3oM pratibhAzAlI hajAroM hastalikhita grantha itane saste mUlyameM vidvAnoMkA astitva thA / isa samaya pustakAla- saMgraha kiye jA sakate haiM, jitanese dUne mUlyameM yoMkA abhAva hai, ataeva acche vidvAnoMkA bhI bhI ve likhAye nahIM jA sakate / aise kaI bhaNDAra abhAva hai| do cAra granthoMko par3ha lenese yA maujUda haiM, jinake mAlika cupacApa unheM beca parIkSAyeM pAsa kara lenese koI vidvAn nahIM ho dene ke lie taiyAra haiM aura ve isa samaya miTTIke sktaa| bahudarzI vidvAnoMke banAne ke sAdhana pusta- mUlyameM mila sakate haiN| jayapura Adi zaharoMmeM kAlaya hI haiM, vidyAlaya nhiiN| saMsArameM vidyAla- aura unakI dehAtoMmeM aise aneka nirdhana loga haiM, yAkI apekSA pustakAlayoMne hI adhika vidvAn jo apane gharoMmeM nirarthaka par3e hue do do cAra For Personal & Private Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 8] pustakAlaya aura itihaas| cAra saMskRta prAkRtake prAcIna granthoMko bahuta thor3e eka eka prati avazya rahe / isI vimAgameM dAmoMmeM, para cupa cApa, de sakate haiN| gavarnameMTakI iMDiyana eNTikverI, epigrAphiA iMDikA, lAyaberiyoMke lie isa taraha hajAroM grantha kharIde epIgrAphiA karnATikA, mukhya mukhya gyajejA cuke haiM / karnATaka prAntake bhI tAr3apatroM para Tiyara, bhANDArakara, piTarsana, AdikI riporTa likhe hue grantha isI tarIkese ghUma phira kara saMgraha Adi bhI raheM jinameM abataka upalabdha hue kiye jA sakate haiM / isake sivAya yadi koI jainazilAlekhoM, dAnapatroM aura jainagranthoMkI acchA pustakAlaya sthApita hogA aura usa para prazastiyoM AdikA samasta saMgraha ho / garaja sAre samAjakA vizvAsa jama jAyagA, sAre samA- yaha ki jainadharma aura jaina itihAsake adhyayana jake upayogake lie usakA saMgraha hogA to use karanekI samasta sAmagrI isa pustakAlayameM prastuta saikar3oM hastalikhita grantha dAnasvarUpa bhI mila rahanI caahie| jAyeMge / aise saikar3oM sthAna haiM, jahA~ daza daza pA~ca pA~ca saMskRta prAkRtake grantha maujUda haiM bahuta hI acchA ho, yadi yaha saMsthA kisI parantu unakA koI par3hane-samajhanevAlA nahIM hai| eka hI dhanI dharmAtmAkI orase sthApita ho aura prayatna karanese aura sarva sAdhAraNakA vizvAsa isake dvArA kisI puNyAtmAkA nAma sadAke lie sampAdana karanese ve saba grantha muphtameM mila ajara amara ho jaay| para yadi yaha saMbhava na ho, sakate haiN| garaja yaha ki isa samaya eka vizAla dhaniyAke bhAgyama yaha sayaza kamAnA na likhA ho. pustakAlaya bahuta hI sugamatAse sthApita ho to kisI sabhA susAyaTIkI orase hI isake lie sakatA hai| udyoga honA cAhie / bambaI prAntika sabhAke kAryakartA yadi cAheM to unheM isa kAryameM acchI isa samayataka jitane grantha bana cuke haiM aura saphalatA prApta ho sakatI hai / bambaI sthAna bhI isake upalabdha ho sakate haiM una sabakI kamase kama lie bahuta upayukta hai| yahA~ke terahapaMthI maMdira eka eka prati isa pustakAlayameM avazya saMgraha meM pahalehIse acchA graMthasaMgraha hai| isake sivAya kI jAnI cAhie / saMskRta, prAkRta, DhU~DhArI, svargIya seTha mANikacandajIke saMgrahake lagabhaga bajabhASA, marAThI, gujarAtI, kanar3I Adi koI 200 graMtha aura bIsapaMthI mandirake bhI kucha grantha bhI bhASA aura lipi aisI na rahe; jisake jaina- pustakAlayake lie mila sakate haiN| itane granthoMse grantha isa bhaNDArameM na hoN| kucha samayake bAda pustakAlayakA prAraMbha ho sakatA hai / isake bAda isa pastakakAlayake viSayameM yaha ukti cari- candA kiyA jAya aura niyamita rUpase graMtha tArtha ho jAnI cAhie ki yannehAsti na tatkva. ekatra hote raheM / yadi isa kAryameM prativarSa cAra cit'-jo isameM nahIM hai, vaha kahIM bhI nahIM hai| pA~ca hajAra rupaye hI kharca kiye jAyeM to kucha varSoM meM pratyeka granthakI prAcIna pratiyoMke saMgraha karanekI bahuta bar3A saMgraha ho sakatA hai / jaina mahAsabhAse ora adhika lakSya diyA jAnA cAhie / jo yadyapi hameM koI AzA nahIM hai kyoMki isake prati jitanI hI purAnI hotI hai vaha utane hI kAryakartA kucha haiM hI nahIM, aura vAstavameM ve kucha mahattvakI hotI hai / pustakAlayameM eka bhAga chape karanA hI nahIM cAhata haiM, parantu jaba ve graMthoMke hue granthoMkA bhI honA cAhie / usameM chapAneke kaTTara virodhI haiM aura unheM granthoMke aba takake chape hue tamAma mudrita pranyoMkI chapAnameM bhayaMkara pApa dikhatA hai taba unheM cAhie For Personal & Private Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI [bhAga 13 ki ve apanI mudraNavirodhI 'bAta' ko rakhaneke samajhameM ina saba saMsthAoMmeM eka eka madhyamalie hastalikhita graMthoMkA eka aisA pustakAlaya zreNIkA pustakAlaya honA cAhie, jisameM kamase khola deM aura usake sAtha hI granthoMke likhA- kama prasiddha granthoMkI eka eka prati avazya rahe / ye nekA eka aisA kAryAlaya khola deM, jisase isa saMsthAyeM jaba hajAra hajAra rupayA mAsika apane samaya jitane chApeke virodhI haiM aura samartha nirvAhake lie kharca karatI haiM taba pA~casau rupayA haiM, kamase kama ve to sadA hastalikhita granthoMke vArSika granthasaMgrahake lie bhI kharca kara sakatI haiN| upAsaka bana rheN| yadi ve aisA nahIM kara sakate to unakA virodha vyartha bakavAdake sivAya aura aba hameM apane prAcIna pustakAlayoMke uddhA. kucha nahIM hai| rakI ora bhI lakSya denA caahie| isa samaya bhI hamAre kaI aise pustakAlaya bace hue haiM ki yadi koI utsAhI aura kAryapaTu puruSa isa yadi hama unakA uddhAra kara deM, unakI vyavasthA mahAna kAryake lie apanA jIvana de de, eka ThIka kara deM to bahuta bar3A kAma ho jaay| vizAla pustakAlayakI sthApanAko apane jIva- nAgaura, kAraMjA, IDara, Amera, kolhApura, Adike nekA vrata banA le aura nirantara isake lie bhaNDAroMmeM bahuta bar3A granthasamUha sunA jAtA hai| udyoga kare, to use avazya saphalatA hogI aura mUDabidrI, zravaNabelagula, sonAgira, mahuA, vaha amara ho jAyagA / hama dekhate haiM ki zikSA- sojitrA, pratApagar3ha, lAtUra, malakher3a, dillI, pracAra Adike kAryoMmeM jaba kaI sajjana lage hue Adi sthAnoMmeM bhI choTe moTe pustakabhaNDAra haiM / haiM, taba isa kAryameM laganeke lie yaha bAta nahIM yadi ina saba sthAnoMke paMca tathA adhikArI cAheM hai ki koI nikalegA hI nahIM / bAta yaha hai ki to apane bhaNDAroMke grathoMkI sUcI banAkara unheM abhItaka isakI AvazyakatAkI ora logoMkA hiphAjatase rakha sakate haiM aura yadi kahIMse koI dhyAna hI AkarSita nahIM kiyA gayA hai-isa kisI granthako ma~gAnA cAhe to usake lie usa viSayakI carcA hI nahIM hai| granthakI nakala karAke bheja sakate haiN| unameM isa prakArakI cAha utpanna hone lage, isake lie sabhA - isa eka hI pustakAlayase hameM santoSa na susAiTiyoMko, upadezakoMko aura dhaniyoMko hogA / pratyeka bar3e nagarameM aura tIrthakSetroMmeM prayatna karanA cAhie / isa viSayake prastAva bhI pustakAlaya sthApita hone cAhie~ / yaha bar3e hamArI sabhAoMmeM prativarSa kiye jAne caahie| daHkhakI bAta hai ki hamArI zikSAsaMsthAoMmeM balki hamArI kisI pradhAna sabhAko isake lie -kAzI, morenA, indaura, mathurA Adike vidyA- nirantara amalI kArravAI karate rahaneke lie bhI layoMmeM eka bhI acchA pustakAlaya nahIM hai| inameM koI vyavasthA kara denI caahie| isa udyogase zikSA prApta karanevAle vidyArthiyoMko aura grantha to hamAre kaI purAne pustakAlaya phira khar3e ho sakate mileMge hI kahA~se, jo pAThyagrantha haiM, yAda chape haiM aura sarvasAdhAraNako unase bahuta kucha lAbha hae nahIM haiM to ve bhI unheM kaThinAIse milate pahu~ca sakatA hai| haiN| aisI dazAmeM yadi ina vidyAlayoMse nikale hue chAtroMkA jJAna bahuta hI parimita aura saMku- itihAsakI ora bhI jainasamAjakA dhyAna bahucita rahe to Azcarya hI kyA hai ? hamArI ta hI kama gayA hai / isa viSayake vidyArthiyoMkA For Personal & Private Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 8] pustakAlaya aura itihaas| - 329 imAre yahA~ prAyaH abhAva hai| saMskRtake paNDita taiyAra huA aura na hamAre zikSita hI Tasase aura a~garejIke grejyueTa donoM hI isa viSayameM masa hue / yaha kitane duHkhakI bAta hai ki nizceSTa haiM / saMskRta ke paNDita to isa viSayako hamAre kartavyako dUsare loga smaraNa karAte haiM koI kAmakI cIja hI nahIM samajhate haiM; balki koI aura phira bhI hama kAryatatpara nahIM hote haiM ! koI to apanI bar3hI huI mUrkhatAkA pradarzana kara- isa viSayameM hama dhanikoMko utanA adhika neke lie itihAsakA makhaula ur3AyA karate haiN| doSI nahIM samajhate haiM, jitanA ki zikSitoMko rahe bAbU loga, so jainasamAjake durbhAgyase zikSA- samajhate haiN| kyoMki sarvasAdhAraNake samAna dhanika pracAra, samAjasudhAra Adike kAryoM meM bhI jaba ve bhI, itihAsakA vAstavika mahattva kyA hai, use Age nahIM bar3ha rahe haiM aura khAne pIne caina abhI taka nahIM samajha sake haiM / doSI to ve haiM, ur3Ane' ke lie hI jaba unakA janma huA hai taba jo itihAsakI mahimAko acchI taraha jAnate isa sirapaccIke kAmameM bhalA ve kyoM jAna lar3Ane haiM aura phira bhI isa dizAmeM kucha bhI prayatna lage ? isa samaya akele digambara jainasamAjameM nahIM kara rahe haiM / isa taraha cupa baiThe haiM, mAnoM hI kaI sau grejyueTa maujUda haiM; parantu dekhate haiM karaneke lie aba kucha bAkI hI nahIM hai| ki itihAsake kSetrameM unameMse aba taka eka bhI hameM vizvAsa hai ki ye loga yadi kucha hAtha Akara khar3A nahIM huA hai| jisa a~garejI zikSA- paira hilAya~ge, to dhanikoMkI orase isa kAryameM ne isa dezameM itihAsake jJAnakA punaruddhAra kiyA Arthika sahAyatA milanA kucha kaThina nahIM hai| hai, usI zikSAko pAkara jainasamAjake bAbuoMne unheM isa viSayakA mahattva samajhAyA jAyagA, to itihAsakI ora A~kha uThAkara dekhanekI bhI kasama yaha saMbhava nahIM ki unakI thailIke bandhana dIle" le rakkhI hai / ise hama apanA durbhAgya na kaheM to na pddh'eN| aura kyA kaheM ? jahA~taka hama jAnate haiM, jainasamAjameM adhika koI do DhAI varSa pahale suprasiddha itihAsajJa nahIM to 20-25 naye grejyueTa prativarSa hI hote vinseMTa smitha sAhabane 'purAtattvakI khoja hoMge aura inameMse pA~ca sAta yuvaka avazya aise karanA jainoMkA kartavya hai,' nAmakA eka lekha hote hoMge jinakI dUsarI bhASA saMskRta hai / prakAzita karAyA thA aura usameM jainasamAja- yaha krama kaI varSoMse jArI hai| yadi hama AzA ke dhanikoM aura zikSitoMkA dhyAna isa ora kareM ki inameMse adhika nahIM, para do cAra navayuAkarSita kiyA thaa| isa lekhako jainahitai- vaka hI aise nikala AyeMge jo adhyApakI, pIke gyArahaveM bhAgake aitihAsika aMmeM hamAre vakAlata Adi nirvAhapayogI kArya karate hue pAThaka bhI par3ha cuke haiM / lekha bar3A hI mahattvakA abakAzake samaya isa viSayakI ora dhyAna deMge . thA aura usameM jainoMke kartavyakA bar3I mArmi- aura dhIre dhIre apane adhyayana aura anveSaNakatAse smaraNa karAyA gayA thaa| parantu hama balako bar3hAkara jainadharmakA upakAra kareMge to dekhate haiM ki jainoMkI nizceSTatAkI sudRr3ha dIvA- kucha anucita na hogaa| isa samaya hamAre kaI, la para usa lekhake zabdoMne pAnIkI eka choTIsI chAtrAzrama ( borDiMga ) aise cala rahe haiM, jinameM bauchArase Adhika kAma nahIM kiyA / na koI jainadharmakI zikSA dI jAtI hai, aura kamase kama dhanika hI isa kAmameM dhana kharca karaneke lie. unakA citta jainadharmakI ora to avazya Aka For Personal & Private Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI [ bhAga 13 rSita kiyA jAtA hai / itane varSoM ke prayatnase kaThina nahIM hai| avazya hI isa kAryameM parizrama unameMse nikale hue vidyArthiyoMmeMse yadi do cAra bahuta hotA hai aura vaha binA hArdikaM ruci aura para bhI itanA saMskAra na huA ki ve jainadharmake satyapremake nahIM ho sakatA hai| aura usake itihAsake adhyayanakI ora pravRtta hoM; to ina borDiMgoMse aura vidyArthiyoMse hama sabase pahale hameM apanA itihAsa taiyAra karaaura kyA AzA kara sakate haiM ? . neke sAdhana ekatrita karane caahie| sAdhanoMke na honese hI isa viSayakI ora logoMkI kama - yadi yaha saMbhava na ho-apanI hArdika rucise ra pravRtti hotI hai| isa viSayake sabase bar3e sAdhana svArthatyAgapUrvaka koI isa viSayakA adhyayana pustakAlaya haiM, jinake viSayameM pahale bahuta karanevAlA na nikale, to samAjako cAhie ki kucha likhA jA cukA hai| dUsare sAdhana zilAlekha yaha kamase kama pA~ca grejyueToM yA aMDara Adike saMgraha-grantha haiM / inakI baDI bhArI AvamejyueToMko-jinakI saMskRtameM acchI yogyatA zyakatA hai| hamArI samajhameM ye saMgraha nIce likhe -ho aura jinhoMne kAlejoMmeM itihAsako makhyatAse anusAra hone caahie| par3hA ho, chAtravRttiyA~ deve aura unheM isa viSa- prAcInalekhasaMgraha / abataka jitane jaina yakA khAsa taurase adhyayana karAve; phira yogyatA zilAlekha, dAnapatra, smAraka-lekha Adi mila prApta kara lene para mi0 vinseMTa smithakI samma- cuke haiM, una sabakA saMgraha isameM rahanA tike anusAra unheM sarakArI purAtattvavibhAgake cAhie / iMDiyana eNTikverI, epIgrAphiA adhikAriyoMke hAthake nIce kAma karaneke lie iMDikA, epIgrAphiA karnATikA, inskrapzana rakha deve / isa paddhatise kucha hI varSoM meM jaina eT zravaNabelgola, Adi granthoMse yaha bahuta itihAsakI khAsa taurase carcA karanevAle vidvAn kama parizramase hI taiyAra karAyA jA sakatA hai / taiyAra ho jAyeMge aura unake dvArA jaina- yaha kaI bhAgoMmeM nikalanA cAhie aura yadi dharmakI prAcIna kIrtikI aisI aisI bAteM prakaTa bana sake to isake pratyeka lekhake sambandhameM kucha hoMgI jinakI hamane kabhI svapnameM bhI kalpanA noTa bhI lagAye jAne caahie| na kI hogii| . pratimAlekhasaMgraha / hamAre mandiroM aura sIrthoM meM jitanI pratimAyeM milatI haiM, prAya: Una saMskRtake vidvAnoMkI saMkhyA bhI aba hamAre sabakI hI AsanameM kucha na kucha likhA rahatA hai| yahA~ santoSa yogya hotI jAtI hai| unameM se bhI itihAsake taiyAra karanemeM isa prakArake lekha bhI padi do cAra sajjanoMkA dhyAna isa ora AkarSita bar3I sahAyatA dete haiN| ataeva ina lekhoMkA saMgraha ho to bahuta kAma ho sakatA hai| ve mandiroM aura bhI kaI bhAgoM meM nikalanA cAhie / yadi hamAre pratimAoMke zilAlekhoM, dAnapatroM, paTTAvAliyoM, par3he likhe bhAI apane apane grAmoM aura aura nagagranthoMkI prazastiyoM, granthoMke bhItarI varNanoM aura roMke mandiroMkI pratimAoMke lekha sAvadhAnIke sAtha kathAgranthoMke AdhArase jainadharmake itihAsake nakala karake hamAre pAsa bheja deM, to eka bahuta bahuta bar3e abhAvoMkI pUrti kara sakate haiN| yadi bar3A saMgraha to sakatA hai aura vaha aitihAsika ve karanA cAheM to unake lie yaha kArya koI noToMke sAtha prakAzita kiyA jA sakatA hai| For Personal & Private Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 8] pustakAlaya aura itihaas| granthaprazastisaMgraha / prAyaH sabhI jaina- prayatna karanA cAhie / isa prayatnase aitihAsika granthoMke antameM granthakartAkA, usakI guruparamparAkA kSetrameM bar3A kAma hogaa| aura grantha likhane-likhAnevAloM AdikA paricaya pratimAoMke lekhoMkA saMgraha yadi digambara diyA huA rahatA hai / ye paricaya bhI itihAsake jainatIrthakSetrakameTIkI orase karAyA jAya, to bahuta bar3e sAdhana haiM / ataeva inakA saMgraha bhI bahuta sugamatAse ho sakatA hai / ye lekha usake kaI bhAgoMmeM taiyAra karAyA jAnA caahie| kAmameM bhI A sakate haiM, isa lie yaha usakA DA0 bhANDArakara, piTarsana, AdikI riporTose kAma bhI hai / hameM AzA nahIM hai ki usake isa kAryameM bahuta kucha sahAyatA mila sakatI hai| mukaddamevAz2a kAryakartA isa acche kAryako sampA yaha bar3I prasannatAkI bAta hai ki hamAre dana karAnA Avazyaka samajheMge; parantu ve kareM yA zvetAmbarI bhAiyoMkI orase isa prakArakA na kareM, hama apane sUcanA karanerUpa kartavyakA udyoga hone lagA hai| hamAre pAThakoMke paricita pAlana kiye dete haiN| zrIyuta muni jinavijayajI isa samaya ' prAcInajainalekhasaMgraha ' nAmaka granthakA sampAdana kara . jaina itihAsake hama do bhAga karate haiM / eka rahe haiN| usake do bhAga haiM, eka prAkRtabhAga bAhya aura dUsarA antaraMga / pahale bhAgameM mahAvIra aura dUsarA saMskRtabhAga / pahale prAkRta bhA / bhagavAnase lekara abatakakA zRMkhalAbaddha itihAsa gake bhI do hisse haiM jinameMse eka rahe rahegA / jainadharmakA kaba kaba kina kina dezoMmeM hissA prakAzita ho cukA hai| isameM khaNDagiri pracAra huA, usama hAna pracAra huA, usameM hAni aura vRddhi kaba kaba udayagirike mahArAjA khAravelake lekha aura unaH huI, isake pAlanevAle kauna kauna rAjA hue, rAjAkA vistRta vivecana hai / dUsare hissemeM mathurAke AkA dhama, - oMkA dharma yaha kaba taka rahA aura kabase kevala zilAlekhoM tathA pratimAlekhoMkA saMgraha aura viva. prajAkA dharma bana gayA, kina kina rAjAoMne raNa rhegaa| yaha bhAga bhI lagabhaga taiyAra ho gayA , - isakI unnati kI aura kina kinane ise hAni hai / saMskRta lekhoMkA bhAga bahuta bar3A hai aura pahu~cAI, isameM kauna kauna bheda kaba kaba hue, vaha kaI hissoMmeM prakAzita hogA / gujarAtI - pratyeka bhedakI zurUse abatakakI guruparamparA, bhASAmeM zvetAmbara sampradAyake sAdhaoM banAye judI judI bhASAoMmeM jainadharmake sAhityakI hue saikar3oM grantha haiM, jo rAsA kahalAte haiN| ina utpatti vRddhi aura puSTi, bihAra-baMgAla-ur3IsA rosAoMkI prazastiyoMkA eka vizAla saMgraha mave. Adi prAntaoNmase jainadharmake lupta ho jAneke bAharI tAMbara jaina kAnphareMsakI orase prakAzita hogaa| kAraNa, Adi saba bAtoMkA samAveza isa bhAgameM isakA sampAdana heralDa-sampAdaka zrIyuta mohana- . ' hogA / zilAlekha, dAnapatra, prazastiyA~, videzI lAla dalIcandajI desAI bI. e., ela ela. bI. pa paryaTakoMke grantha, jainetara granthoMke ullekha Adi kara rahe haiM / kalakatteke zrIyuta bAbU pUrNacandrajI . M sAdhanoMse yaha bAhya itihAsa taiyAra ho jaaygaa| dUsare bhAgameM jainadharmake antaraMgakA-usake nAhara ema. e., ela ela. bI. nAmake sajjana 7 hRdayakA--itihAsa rhegaa| isakA taiyAra karanA zvetAmbara pratimAoMke lekhoMkA saMgraha kara rahe bahuta bar3e parizramakA kAma hai aura yahI sabase haiN| usake kaI chape hue phArma hamane svayaM dekhe adhika mahattvakA hai / yaha saikar3oM vidvAnoMke haiN| hamAre digambarI bhAiyoMko bhI isa dizAmeM anavarata adhyayana aura adhyavasAyase bana skegaa| For Personal & Private Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 . jainahitaiSI .. [bhAga 13 isake lie jainadharmake samasta sampradAyoMke granthoMkA, haiM unase adhika nahIM to paccIsa tIsa gune grantha unameM ghusakara-paiThakara adhyayana karanA hogA avazya hI zvetAmbara sampradAyake chapa cuke hoNge| aura sabakA tulanAtmaka paddhatise vicAra karanA hamAre digambarI bhAiyoMko bhI aba isa ora hogaa| isase mAlUma hogA ki bhagavAna mahAvIrane dhyAna denA cAhie aura saMskRta prAkRtake tamAma aura unake pahale magavAna pArzvanAthane jisa upalabdha sAhityako prakAzita karAnekA yatna jainadharmakA pratipAdana kiyA thA, vaha jyoMkA karanA caahie| tyoM calA A rahA hai, yA usameM kucha parivartana bhI hue haiM / dezakAlakI paristhitiyoMkA, paDausI arthaNAkA zilAlekha / dharmoMkA, rAjyoMke utthAna-patanoMkA, dharmaguruoM- [le0-zrIyuta bAbU jugalakizora mukhtaar|] yA AcAryoke pArasparika deSoM yA haThAgrahAMkA DaMgaraparake aMtargata arthaNA ( ucchaNaka) aura usake anuyAyiyoMkI mUrkhatAkA usa para kaba ' nAmakA eka sthAna hai, jo eka samaya vizAla kaba, kitanA kitanA aura kina kina rUpoMmeM prabhAva - / nagara thA; aura paramAravaMzI rAjAoMkI rAja bar3A hai| isameM digambara aura zvetAmbarAdi bheda dhAnI raha cukA hai / isa samaya yaha sthAna eka kaba kaba aura kina kina kAraNoMse hue, gaNa. choTese gA~vake rUpameM AbAda hai aura isake gacchAdi bhedoMke honekI AvazyakatA kyoM huI, pAsahI saikar3oM maMdiroM tathA makAnoM Adike bhaTTAraka kaise bana gaye aura digambara guruoMkI khaMDahara bhagnAvazeSake rUpameM pAye jAte haiM / yahA~se jagaha unakI pUjA kaise hone lagI,kSetrapAla Adi eka jainazilAlekha milA hai jo Ajakala 'devoMkI pUjA kyoM aura kaba calI, terahapaMtha ajamerake myUjiyamameM maujUda hai| yaha zilAlekha aura vIsapaMtha nAmaka bheda kyoM hue, Adi saba vaizAkha sudi 3 vikrama saMvat 1166 kA likhA praznoMkA samAdhAna itihAsake isI bhAgase hogaa| huA hai aura usa vakta likhA gayA hai jaba ki isa bhAgake sabase bar3e sAdhana jainagrantha haiM / paramAravaMzI maMDalIka ( maMDanadeva ) nAmake rAjAkA ye jitanI hI sugamatAse prApta ho sakeMge, isa pautra aura cAmuMDarAjakA putra 'vijayarAja' bhAgakI taiyArI bhI utanIhI sugamatAse hogii| sthali dezameM rAjya karatA thaa| ucchRNaka nagarameM, . usa samaya 'bhUSaNa' nAmake eka nAgaravaMzI jainane granthoMke chapAne ke viSayameM hamArA digambara zrIvRSabhadevakA manohara jinabhavana banavAkara usameM sampradAya bahuta hI susta hai, jaba ki zvetAmbara vRSabhanAtha bhagavAnakI pratimAko sthApita kiyA sampradAya isa viSayameM bahutahI Age bar3ha rahA hai| thA, usIke sambandhakA yaha zilAlekha hai| isameM usake granthamudraNakAryako dekhakara Azcarya hotA bhUSaNake kuTumbakA paricaya deneke sivAya maathuhai| bhAratavarSakA koI bhI dharma yA sampradAya isa rAnvayI zrIchatrasena nAmake eka AcAryakA bhI viSayameM usakI barAbarI nahIM kara sktaa| koI ullekha kiyA hai, jo apane vyAkhyAnoM dvArA mahInA aisA nahIM jAtA hai, jisameM daza pA~ca samasta sabhAjanoMko saMtuSTa kiyA karate the aura zvetAmbara grantha prakAzita na hote hoN| bece bhI bhUSaNakA pitA 'Aloka' jinakA paramabhakta ve bahuta hI saste jAte haiN| saikar3oM grantha to kevala thaa| mAthurasaMghI ina AcAryakA, abhItaka koI dAna karaneke lie hI chapAye jAte haiM / digamba- patA nahIM thA / mAthurAnvayase sambaMdha rakhanevAlI rasampradAyake abataka jitane grantha prakAzita hue kASThAsaMghakI upalabdha gurvAvalImeM bhI chatrasena For Personal & Private Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 8] athUNAkA shilaalekh| 333 gurukA koI ullekha nahIM hai * / isa zilAlekhase aitihya ( aitihAsika? ) tattva sphurAyamAna mAthurasaMghake eka AcAryakA nayA nAma mAlUma thA / vaha saMvegAdi guNoMkA dhAraka, samyagdRSTi, huA hai| isa zilAlekhameM bhUSaNake vaMza aura dAnI, zIlavAna, rUpavAn, zrutapAtra, lakSmIpAtra kuTumbakA jo paricaya diyA hai usakA saMkSipta aura svakulasamiti tathA sAdhuvargakA AdhArasAra isa prakAra hai: bhUta thA; sAtha hI vaha AnaMdase rahanevAle bhogiyoM 'talapATaka' nAmake pattanameM + nAgara vaMzake aura yogiyoM donoMmeM hI pradhAna thA, aura ekacitta mukhya ratna zrImAn 'ambaTa' nAmake eka pradhAna hokara zrIchatrasena guruke caraNakamalakI, jinheM vaidya hue, jo sampUrNa zAstroMke jJAtA honeke sivAya mAthurAnvayarUpI AkAzakA sUrya batalAyA hai, jainAgamakI vAsanAse itane anavAsita the ki sevA kiyA karatA thaa| AlokakI dharmapatnIkA nAma unakI ragaragameM ( asthi aura majjAmeM ) 'helA' thA / usase tIna putraratna utpanna hue, jainadharma samAyA huA thaa| vaidyajI kaliyugake jo sabhI vivekI aura nayAca the| pahale putrakA prabhAvase bahirbhata, gRhasthAvasthAmeM bhI iMdriyoMke nAma 'pAhuka' dUsarekA 'bhUSaNa' aura tIsarekA prasArako rokanevAle aura dezavatase alaMkata the| 'lallAka' thA / pAhuka nirmala jJAnakA dhArakA, jisa samaya Apa vanameM jAkara ( sAmAyi- gurujanabhakta aura bar3A hI kuzAgrabuddhi thaa| kAdi ) AvazyakakarmameM lIna hote the usa samaya usakI isa . kuzAgrabuddhiko dikhalAte hue acche acche zreSTha manuSya Apake sanmakha zi- likhA hai ki jinapravacanake sambadhameM usakA SyoMke sadRza hAtha joDate aura prAtaHkAla ApakI aisA vizAla praznajAla hotA thA jisameM gaNadhara upAsanA karate the| Apake asAdhAraNa darzana- bhI cakarA jAya~ dUsaroMkI to bAta hI kyAna gaNoMse camatkRta hokara cakrezvarI devI bhI hamezA vaha karaNacaraNAnuyogarUpa aneka zAstroMmeM putrIke samAna ApakI sevA kiyA karatI thii| pravINa, viSayoMse virakta, dAnatIrthameM pravRtta, vaidyajIke 'pApAka' nAmakA eka patra haA jo zAntacitta aura nirmala zrAvakIya vratase yakta thaa| nirmala baddhikA dhAraka aura zAstroMkA pAragAmI dUsare putra bhUSaNakI prazaMsAmeM likhA hai ki vaha honeke sivAya samparNa AyarvedakA jJAtA lakSmIkA pAtra, kAntikA kulagRha, kIrtikA thaa| usane samparNa doSoMkI prakRtiko acchI maMdira, sarasvatIkA krIDAparvata, nirmalabuddhikA tarahasa nirNaya kara liyA thA aura vaha unakI rAtavana, kSamAvallAkA kaMda aura vistRta krapAkA 'cikitsAmeM pravINa thaa| sAtha hI rogAkAnta sabhI nivAsasthAna thA / sAtha hI, vaha rUpase kAmamanuSyoMke prati usakI dayA atizaya prasiddha devake, subhagatAse gaNadharake, saMpattise kuberake, thii| pApAkake aneka zAstroM meM nipuNa 1 Aloka bar3he hue vivekase bRhaspatike, mahonnatise meruke. 2 sAhasa aura 3 lalluka nAmake tIna patra he| hRdayakI gaMbhIratAse samudrake aura U~ce darjekI inameMse pahalA Aloka nAmakA putra svabhAvase hI caturAIse zreSTha vidyAdharake samAna thaa| use jineMdra bar3A buddhimAna thA; usake hRdayadarpaNameM saMpUrNa bhagavAna ke zAsanasarovarakA rAjahaMsa, munIndroMke * dekho jainasiddhAntabhAskara,kiraNa 4, pR0 103 / ho caraNakamalakA bhramara, saMpUrNazAstrasamudrakA magara, +isase mAlUma hotA hai ki pahale nAgara jAtika striyoMke netrasamudroMke lie caMdramA aura vidvajjanoMloga bhI jainadharmako pAlana karate the, paratu Aja kala kA vallabha samajhanA caahie| vaha aisA zRMgAra kiyA unameM jainadharmakA abhAva hai| karatA thA, jo sarasa aura sArarUpa ho / usakA For Personal & Private Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 jainahitaSI - / carita udAra tathA mUrti, subhaga aura saumya thI vilAsinI ( vezyAyeM ? ) usake caraNoM meM Akara namrIbhUta huA karatI thIM / bar3e bhAIkA svargavAsa ho jAneke kAraNa kularathakA saMpUrNa bhAra akele isa bhUSaNake sira para par3A / bhUSaNane use bar3I zAMti aura dhairya ke sAtha uThAyA / apanI sthiramati aura mahA dRDhatA ke balase usane apane kularathako gurutara vipattike gar3hese nikAlA, jisameM vaha usa samaya pha~sA huA thA, aura use vibhUtigirike zikhara para pahu~cAyA / bhUSaNa ke lakSmI aura sIlI nAmakI do striyA~ thIM aura ve donoM hI pativratA tathA cAritraguNase yukta thIM / sIlI nAmakI se bhUSaNake zAMti Adi putra utpanna hue / bhUSaNakA choTAbhAI arthAt AlokakA tIsarA putra ' lallAka' hamezA devapUjA meM tatpara aura apane bhAI bhUSaNakI AjJA kA pAlana karanemeM pravRtta rahatA thA / * bhUSaNa ke bar3e bhAI pAhukake 'sIukA' nAmakI khIse eka putra utpanna huA thA, jisakA nAma " 334 ambara thA / 22 veM meM likhA hai ki bhUSaNane, Ayuko tapta- lohe para par3e hue choTese jalabinduke samAna nazvara vicArakara, lakSmIkI sthitiko hAthIke kAna samAna ati caMcala dekhakara aura zAstrAnusAra yaza tathA zreya (dharma) ko sthiratara jAnakara pRthvIkA bhUSaNa yaha manohara jinamaMdira banavAyA hai| isI jinamaMdirase sambandha rakhanevAlA prakRta zilAlekha hai / isa zilAlekha meM kula 30 padya haiM, jinameM se pahalA maMgalAcaraNakA paya aura cauthe payase prAraMbha karake 19 veM padyataka 16 padya arthAt kula 17 padya ' kaTuka' nAma kisI paMDitake banAye hue haiN| zeSa payoMkI racanA ' bhAduka' nAmake kisI brAhmaNa dvArA huI hai jo bhAilakA pautra aura zrIsAvaDa nAmake dvijakA putra thA / utkIrNa honeke lie [ bhAga 13 isa lekhakI kApI bAlabhavaMzI eka kAyasthane likhI thI jisakA nAma ' vAsava' aura jisake pitAkA nAma rAjapAla thA / vAsava ukta vijayarAja nAmaka rAjAkA sAndhivigrahika arthAta phaoNrena saikreTarI thA / zilAlekha ke antima payameM isa kIrti ( maMdira ) ke cira sthira rahanekA AzIrvAda dekara usake bAda, gadyameM, ' sUmAka' nAmake vijJAnika ( zilpI ) dvArA isa zilAlekhake utkIrNa hone kA ullekha kiyA hai / isake bAda 'maMgalaM mahAzrIH ' likhakara lekhakI samAptikA eka cihna banAyA gayA hai ! aura phira 27 vIM paMktise prAraMbha karake 31 vIM paMkti taka AtmAnuzAsana graMtha ke kucha padya utkIrNa kiye gaye haiM / ina padyoMmeMse 'lakSmInivAsanilayaM ' ityAdi cAra padya AtmAnuzAsana ke prAraMbhika padya haiM aura unapara nambara bhI usI kramase DAle gaye haiM / zeSa padyoM para kramazaH 65, 68, 69 aura 70 nambara par3e hue haiM / 71 payake do tIna akSara kama haiM aura zilA TUTa gaI mAlUma hotI hai / ye pichale pA~coM padya ve haiM jo sanAtana jainagraMthamAlAmeM chape hue AtmA nuzAsanameM kramazaH naM0 66,69,70,71, aura 72 para darja haiM / nahIM mAlUma AtmAnuzAsana ke ye saba padya usI samaya utkIrNa hue haiM yA pacheise khode gaye haiN| kyoMki mUla zilAlekha se inakA koI sambaMdha nahIM hai / zilAlekhako pratyakSa dekhane athavA usakA phoTU Adi prApta hone para isa viSayakA nirNaya kiyA jA sakatA hai / astu / AtmAnuzAsana ke ina payoMko chor3akara zeSa pUrA zilAlekha, pAThakoM ke avalokanArtha, nIce diyA jAtA hai| jahA~ taka mujhe mAlUma hai yaha zilAlekha, abhItaka prakAzita nahIM huA / bhAratIya purAtattvavibhAga ( pazcimI sarkila ) ke supariTeMDeMTa zrIyuta DI. Ara. bhAMDArakara mahodayane isa zilAlekha ko, prakAzita karane ke For Personal & Private Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 8 ] lie, ve0 sAdhu zrIyuta muni jinavijayajIko diyA thA / aura muni jinavijayajI ke pAsase mujhe isakI prApti huI hai / ata: maiM isa kRpAke lie ukta donoM mahAnubhAvoMkA hRdayase AbhAra mAnatA hU~ / athUNAkA zilAlekha / mUla lekha / 1-60 // OMnamo vItarAgAya / sa jayatu jinabhAnurbhavyarAjIvarAjIjanitavaravikAzo dattalokaprakAzaH / parasamayatamobhirna sthitaM yatpurastAtkSaNamapi capalAsadvAdikhadyo takaizca // 1 // 5 // 2 - AsIcchrIparamAra vaMzajanitaH zrImaMDalIkAbhidhaH kanhasya dhvajinIpaternidhanakRcchraNIsiMdharAjasya ca / jajJe kIrtilatAlabAlaka itazcAmuMDarAjo nRpo yo'vaMtiprabhusAdhanAni bahuzo hatisma 3-deze sthalau // 2 // zrIvijayarAjanAmA tasya suto jayati mati (jagati) vitatayazAH / subhago jitArivargoM guNaratnapayonidhiH zUraH // 3 // deze'sya pattanavaraM talapATakAvyaM paNyAGganAjanajitA 4-marasuMdarIkam / asti prazastasuramaM dira vaijayantIvistAraruddha dinanAthakarapracAraM // 4 // tasminnAgaravaMzazekhara maNirniHzeSazAstrAmbudhijainendrAgamavAsanArasasudhAvivAsthimajjAbhavat / 5 - zrImAnaMbarasaMjJakaH kali bahirbhUto bhibaghA (grA) maNIrgArhasthe ( sthye ) pi nikuMcitAkSaprasaro dezavratAlaMkRtaH // 5 // yasyAva [zya ] ka [ ka ]mrmaniSThitamateH ThA vanAMte bhavatevAsivadAhitAMjalipuTA ( 1 ) 6- thosaH (SaH) kRtopAsanAH / yasyAnanyasamAnadarzana guNairantacamatkAritA zu 335 zrUSAM vidadhe suteva satataM devI ca cakrezvarI. // 6 // pApAkastasya sUnuH samajani janitAneka bhavyapramodaH prAdurbhU 7-taprabhUtapravimaladhiSaNaH pAradRzvA zrutAnAM [] sarvAyurvedavedI viditasakalarukkAntalokAnukaMpo nirRtAzeSadoSaprakatirapagadastatpratIkArasAraH // 7 // tasya putrAstrayo'bhUvanbhUrizA 8stravizAradAH / AlokaH sAhasAkhyaJcalallukAkhyaH paronujaH // 8 // yastatrAdyaH sahajavizadaprajJayA bhAsamAnaH svAMtAdarzasphuritasakalaitihyatattvArthasAraH / saMvegAdisphuTataraguNavya 9-ta samyakprabhAvaH taistaiddAnaprabhRtibhi: rapi svopayogI kRtazrIH // 9 // AdhA [ ro ] yaH svakulasamiteH sAdhuvargasya cAbhUha zIlaM sakalajanatAhlAdirUpaM ca kAye / pAtrIbhUtaH kRtayatidhRttInAM 10 - zrutAnAM zriyAM ca sAnaMdAnAM dhuramudavahadbhoginAM yoginAM ca // 10 // yo mAthurAnvayanabhastala tigmabhAnorvyAkhyAnaraMjitasamastasabhAjanasya / zrIcchatrasenasugurozcaraNAraviMdase 11- vAparo bhavadananyamanAH sadaiva // 11 // tasya prazastAmalazIlavatyAM helAbhidhAyAM vara dharmapatnyAM / trayo babhUvustanayA nayADhyA vivekavato bhuvi ratnabhUtAH // 12 // abha vadamala- 12- bodhaH pAhukastatra pUrvaH kRtagurujanabhaktiH satkuzAgrIyabuddhiH / jinavacasi yadIyapraznajAle vizAle gaNabhUdapi vimucetkaiva vArtA parasya // 13 // karaNacaraNarUpAneka 13- zAstrapravINaH paritaviSayArtho dAna-tIrthama[ vRttaH ] / ga ( za ) maniyamita - For Personal & Private Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 jainahitaiSI [bhAga 13 citto jAtavairAgyabhAvaH kalikalilavi. 20-saMciMtyadvipakarNacaMcalatarAM lakSmyAmuktopAsakIyapra(vra )tADhyaH // 14 // zca dRSTvA sthitiM / jJAtvA zAstrasunizcakaniSThastasyAbhUddhavanavidito bhUSaNa iti yAt sthiratare nUnaM yazaH zreyasI tenAkAri zriyaH pAtraM manoharaM jinagRhaM bhUmeridaM bhUSaNam // 22 // 14-kAMteH kulagRhamamAyAzca vstiH| bhUSaNasya kasarasvatyAH krIDAgiriramalabuddharativanaM kSa- 21-niSTho yo lallAka iti vishrutH|devmaavlyaaH kaMdaH pravitatakRpAyAzca nilayaH pUjAparo nityaM bhrAturAdezakRtsadA // 23 // // 15 // smaraH (ro) sau rUpeNa prabalasu [bha] jyeSTho bAhukanAmA yaH sIukAyAmajIgatvena gaNabhRt kuberaH saMpa (1) janata zubhalakSaNasaMyuktaM putramambaTasaM 15cyA samadhikavivekena dhissnnH|mho- jJakam // 14 // satyA merurjalanidhiragAdhena manasA vidagdha- 22-varSasahasra yAte SaSaSThayuttarazatena tvenoccairya iha varavidyAdhara iva // 16 // sNykt| vikramabhAnoH kAle sthaliviSayajainendrazAsanasarovararAjahaMso maunIMdrapAda- mavati sati vijayarAje // 25 // vikrama kamaladvaya saMvat 1166 vaizAkhasudi 3 some vRSabha16 caMcarIkaH / niHzeSazAstranivahodaka- nAthasya pratiSThA naathnkH| siimNtiniinynkairvcaarucNdrH|| // 17 // vidagdhajanavallabhaH sarasasAra 23-zrIvRSabhanAthadhAmnaH pratiSThitaM bhUSazrRMgAravAnudAracaritazca yaH subhagasaumya SNena vimbamidaM / ucchUNakanagaresminniha mUrtiH sudhiiH| prasAda jagatau vRSabhanAthasya // 26 // yugalaM // 0 // turyavRttAtsamArabhya vRttAnyetAni 17-naparA namadaravilAsinIkuntalavyapastapadapaMkajadvitayareNuratyunataH // 18 // 24-SoDaza / AdyavRttena yuktAni kRtaprathamadhavalapAye meghe gatepi divaM punH| vAnkaduko budhaH // 27 // bhAillovaMze. kularathabharo yenaikenApyasaMbhramamuddhataH / bhUttajjaH zrIsAvaDo dvijaH / tatsUno dukagurutaravipa syeyaM niHzeSAtha parA kRtiH // 25 // vAla bhAnvayakAyastharAjapAlasya / 18-drtagrAvagrahAdudanAdiva (tAri ca) sthiramatimahAsthAnA nIto vibhUtigireH ___25-sUnunA / saMdhivigrahasaMsthena likhi. shirH||18|| dve bhArye bhUSaNasya staH lakSmI tA vAsavana va " tA vAsavena vai // 29 // yAvadrAvaNarAmayoH sAlIti vizrute / pativratatvasaMyukta cAritra- sucaritaM bhUmau janaipargIyate [1] yAvadviSNupaguNabhUSite // 20 // sa sI dIjalaM pravahati vyomnyasti yAvacchagI / arha- 19-likAyAmudapAdi putrAnsantAnayogyAna gurudevabhaktaH / AlokasAdhAraNa- 26-dvaktravinirgataM zravaNakaiH yAvastu[cchU] zAMtimukhyAnsvabaMdhucittAbjavikAzamAnUna taM zrUyate tAvatkAtiriyaM cirAya jytaatsN|| 21 // AyustaptamahIMdrasAranihitasto- stUyamAnA janaiH // 30 // utkIrNA vijJAkAmbuvannazvaraM nikasUmAkena // 0 // maMgalaM mhaashriiH||0|| For Personal & Private Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 8] gommaTasvAmIkI saMpattikA giravI rakkhA jaanaa| gommaTasvAmIkI saMpattikA maMdiroMkI hAlatako dekhA jAya to dAMtotale aMgu lI dabAnI par3atI hai| jagaha jagaha kUr3A karkaTakA giravI rakkhA jaanaa| Dhera lagA huA hai| bahutase maMdiroMke garbhagRhoMmeMse [le0-zrIyuta bAbU jugalakizora mukhtaar|] 1 itanI durgadhi AtI hai ki vahA~ ThaharA nahIM jAtA! '' nagarameM aura parvatoM para adhikAMza maMdira aise haiM __ jo loga bhagavAnakI pUjA karake AjIvikA jinameM nitya kyA, mAhanoM aura varSoM meM bhI pratimAkarate haiM-pUjanake upalakSameM vetana lete athavA oMkA prakSAlana nahIM hotaa|aatth dina Thaharane para dakSiNA, car3hAvA yA upahAra grahaNa karate haiM- bhI, pujAriyoMkI kRpAse, nagarake do tIna maMdira unameM prAyaH dharmakA bhAva bahuta hI kama pAyA darzanoMke lie khula nahIM ske| itane para bhI "pUjana jAtA hai| yahI vajaha hai ki samaya samaya para kaba karAoge, gommaTasvAmIkA khAsa pujArI maiM unake dvArA tIrthAdikoM para aneka atyAcAra bhI hU~,dAna yA inAma mujhe hI denA, hama ApakI AzA huA karate haiM / ve loga jAhirameM apane aMgoMko lagAye hue haiM," ityAdi dIna vacana pujAriyoMke caTakA maTakA kara bahuta kucha bhaktikA bhAva mukhase barAbara sunanemeM Ate the / isase par3heM dikhalAte haiM aura yAtriyoM para usa deva tathA tIrthake pujAriyoMkI dharmaniSThAkA bahuta kucha anubhava guNoMkA jarUratase adhika bakhAna bhI kiyA ho sakatA hai / yaha dharmaniSThA Ajakalake karate haiM; parantu vAstavameM unake hRdaya devabhAkti paMDepujAriyoMhIkI nahIM balki isase kaI zatAbdiyoM tathA tIrthabhaktike bhAvase prAyaH zUnya hote haiN| pahaleke paMDe pujAriyoMkI bhI prAyaH aisI hI dharmaniSThA unakA asalI deva aura tIrtha TakA hotA hai| pAI jAtI hai, jisakA anubhava pAThakoMko. ve usIkI upAsanA aura usIkI prAptike lie sirpha itane parase hI ho jAyagA ki ina pujArisaba kucha karate haiM / yadi unako avasara mile yoMke pUrvajoMne zravaNabelgolake gommaTasvAmIkI to ve usa devatIrthakI sampattiko bhI har3apa sampattiko eka samaya mahAjanoMke pAsa giravI jAnemeM AnAkAnI nahIM karate ! aise logoMke arthAt rahana (Mortgage) rakha diyA thA! lagabhaga hRdayake kSudra bhAvoM aura dInatAbharI yAcanA- tInasau varSa hue jaba zaka saMvat 1556 ASADha oMko dekhakara cittako bahuta hI duHkha hotA hai sudI 13 zanivArake dina mai sUrapaTTanAdhIza aura samAjakI dhArmika rucipara do A~sU bahAye mahArAja cAmarAja voDeyara appake sadudyogase ye vinA nahIM rahA jAtA / yaha dazA kevala hindU saba rahana chUTe haiN| zravaNabelgolameM isa viSayake tIrthoke paMDe pujAriyoMhIkI nahIM, balki jainiyoMke do lekha haiM, eka naM0 140 jo tAmrapatroMpara likhA bahutase tIrthoke paMDe pujAriyoMkI mI prAyaH aisI huA maThameM maujUda hai aura dUsarA naM0 84 jo hI avasthA dekhanemeM AtI hai / pichalI zravaNa- eka maMDapameM zilApara utkIrNa hai / ve donoM lekha belgolasambandhI merI tIna mahInekI yAtrAmeM mujhe kanaDI bhASAmeM haiN| pAThakoMke jJAnArtha unakA isa viSayakA bahuta kucha anubhava prApta huA hai| bhAvArtha * nIce prakAzita kiyA jAtA hai:usa samaya tAraMgA tIrthakA pujArI apane phaTe purAne Ta purAna * yaha bhAvArtha misTara bI. levisa rAisa sAhabake kapar3oMko dikhalAkara yAtriyoMse bhIkha mA~gatA thA! aMgarejI anuvAda parase likhA gayA hai| kahIM kahIM zravaNabelagolameM, jise jainabadrI mI kahate haiM, cAmarAjake vizeSaNAdi sambaMdha mUlase bhI sahAyatA 36 ghara pujAriyoMke haiN| paraMtu yadi vahA~ke lI gaI hai| For Personal & Private Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 jainahitaiSI [ bhAga 13 aura usakA jamIna tathA jAyadAda para kucha zrIsvasti / zAlivAhana zaka 1556, bhAva adhikAra nahIM hogaa| saMvatsarameM, ASADha sudI 13 ko, zanivArake yadi koI manuSya, isa vijJaptikA ullaMghana dina, brahmayogameM karake, rahana rakkhegA yA rahana svIkAra karegA, __ zrImanhArAjAdhirAja, rAjaparamezvara, arirAya- . .to ve rAjA jo isa rASTra para rAjya kareMge isa . devake svatvoMko pUrvarItyAnusAra surakSita rkheNge| mastakazUla, zaraNAgatavajrapaMjara, paranArIsahodara, " jo koI rAjA isa karttavyase anabhijJa rahakara sattyAgaparAkramamudrAmudrita, bhuvanavallabha, suvarNa - upekSA dhAraNa karegA use vAraNAsImeM eka hajAra kalazasthApanAcArya, dharmacakrezvara, maisUrapaTTanAdhI- gauoM aura brAhmaNoMke vadha karanekA pApa lgegaa| zvara cAmarAja voDeyara apa ___ isa prakAra dharmazAsana likhA gayA aura diyA pujAriyoMne, apanI aneka ApattiyoMke gayA / mNglmhaashrii| zrI // shrii|| kAraNa, belgulake gommaTanAtha svAmIkI pUjAke naM. 84 / liye diye hue upahAroM (dAnakI huI grAmAdika zrIzAlivAhana zaka varSa 1556, bhAva saMvasaMpatti ) ko vaNiggRhasthoMke pAsa rahana (baMdhaka) ssarameM, ASADha sudI 13 ko, zanivArake dina kara diyA thA,- aura rahanadAra loga (baMdhaka- brahma yogameM; zrImanmahArAjAdhirAja, rAjaparamegrAhI-Mortgagees ) unheM hastagata kiye hue zvara, maisUrapaTTanAdhIzvara, SaTdarzanadharmasthApanAcArya, bahuta kAlase unakA upabhoga karate Arahe the- cAmarAja boDeyara appa,-belgolake maMdirakI . jamIneM bahuta dinoMse rahana thIM, ukta cAmarAja cAmarAja voDeyara appane, isa bAtako mAlUma , boDeyara appane hosavolalukempappake putra cannaNNa karake, una vANaggRhasthAkA bulAyA jinaka pAsa belgulapAyi seTTike putroM cikkaNNa aura jigarahana the aura jo saMpattikA upabhoga kara rahe the pAya seTTi nAmake rahanadAroM tathA dUsare rahana aura kahA ki- " jo karjajAta (RNa )tumane dAroMko bulAkara, kahA ki "maiM tumhAre rahanakA pajAriyoMko diye haiM unheM hama de deveMge aura rupayA adA kara duuNgaa|" RNamuktatA kara deveNge|" isapara cannaNNa, cikkaNNa, jigapAyi-seTTi isapara una vaNiggRhasthoMne ye zabda kahe- muddaNNa, ajjaNNana-padumappanakA putra paNDeNNa, "hama una RNoMkA, jo ki hamane pujAriyoMko padumarasappa doDaNNa, paMcavANa kavikA putra diye haiM, apane pitAoM aura mAtAoMke kalyA- bommappa, bommaNakavi, vijayaNNa, gummaNNa, NArtha, jaladhArA DAlate hue dAna kreNge|" cArukIrtinAgappa, beDadayya, bommi-seTTi, hosaha__una sabake isa prakAra kaha cukane para,- lliya rAyaNNa, pariyaNNa gauDa, vairaseTTi, bairaNNa, vaNiggRhasthoMke hAthoMse, gommaTanAtha svAmIke vIrappa, nAmake ina saba vaNikoM aura kSetrapatiyoMsammukha, deva aura gurukI sAkSIpUrvaka, yaha. kahate na ne, apane pitAoM aura mAtAoMke kalyANArtha, hue ki-"jabataka sUrya aura caMdramA sthita gommaTa svAmIkI maujUdagImeM aura apane garu haiM tuma devakI pUjA karo aura sukhase raho-". cArukIrti paMDita devake sanmukha, jaladhArA DAlate yaha dharmazAsana pujAriyoMko, RNamuktatAke taura- hue ba hue baMdhakagrAhiyoMke (?) maMdirAnerIkSakoMko para, diyA gyaa| " rahananAme (Motgage bonds) de diye aura yaha belgolake pujAriyoMmeM agAmI jo koI upa zilAzAsana rahanoMke chUTanekA likha diyA / (zApa-kAzI rAmezvarameM eka hajAra gooM aura hAroMko rahana rakkhegA, yA jo koI una para rahana I una para rahana brAhmaNoM ke mAranekA paap)| zrI shrii| karanA svIkAra karegA, vaha dharmabAhya kiyA jAyagA - For Personal & Private Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 8 ] kucha idhara udharakIM / 319 kaI mukaddamoM meM ve zvetAmbaroMkI orase aguA raha cuke haiM, kahIM isI lie to inakA svargavAsa nahIM huA hai ? jisa samaya seTha parameSThIdAsajI aura bAbU ghannUlAlajI aTarnIkI mRtyu huI thI, usa samaya bhI mere tArkika mastakameM yahI prazna uThA thA / isa samaya donoM praznoMkA milAna ho gayA; sAtha hI isIke sambandhakI aura bhI kaI mRtyuoMkA smaraNa ho aayaa| maiM A~kheM banda karake vi cAra karane lgaa| thor3I hI dera meM maiMne eka naI bAtakA aviSkAra kara DAlA / mujhe nizcaya ho gayA ki digambara zvetAmba kI lar3AIse indra mahArAjakA Asana Dola gayA hai ! bhAI-bhAIke isa bhayaMkara dveSase indrakA Asana abhI taka na DolA thA yahI Azcarya kI bAta thI ! devarAjane pahale socA thA ki donoM sampradAyoM meM zikSAkA pracAra ho rahA hai isa lie ye mAmale svayaM hI ThaMDe ho jAya~ge; parantu jaba unhoMne dekhA ki 'maraja bar3hatA gayA jyoM jyoM dabA kI' taba svayaM bIca meM par3akara nibaTerA kara denekA nizcaya kiyaa| unake prAiveTa sekreTarIne rAya dI ki, isa kAma meM jaldI karanA ThIka nhiiN| donoM sampradAyoMke mukhiyoM dhIre dhIre saba hAla mAlUma kara lo aura taba bIcameM par3akara sandhi karAne kA yatna karo / pahale digambara sampradAyake ague bulAye gaye / isake lie tIrthakSetra kameTIke kAryakarttA khAsa taura se pasanda kiye gaye; kyoM ki ve hI ina mAmaloMke adhika jAnakAra the / abataka svargIya seTha cunnIlAla javeracanda, dAnavIra seTha mANikacaMdajI, seTha parameSThIdAsajI aura bAbU dhannUlAlajI aTarnI Adi kaI digambarI aguoM kI mulAkAta devarAja le cuke haiN| unake bAda zvetAmbarI aguoMkA nambara AyA hai / sabase pahale zAyada bAba badrIdAsajI hI bulAye gaye haiM / zvetAmbara samAja maiM adhika paricita nahIM, saMbhava hai unake yahA~se aura bhI do cAra AdamI jA cuke hoM / kucha idhara udharakIM / pichale aMkameM maiMne likhA thA ki golamAlakAriNI sabhAkI dUsarI baiThakakI riporTa zIghra hI bhejU~gA; parantu kAryavaza dUsarI baiThaka abataka nahIM huI aura isa kAraNa riporTa bhI taiyAra na ho sakI / socA thA ki calo chuTTI huI, abakI bAra kucha na likhanA par3egA aura ' ArAma meM khalala , na par3egA; paraMtu bIca meM hI hitaiSI sampAdakakA patra A pahu~cA jisameM likhA thA ki isa aMka ke lie kucha na kucha avazya bhejie / Apake lekhoMko par3hane ke lie loga bahuta hI utkaNThita ho rahe haiM / yadi Apake lekhana Aya~ge to jainahitaiSIkI grAhakasaMkhyA ekadama ghaTa jAyagI / mere lekhoMkI itanI kadara ! maiM phUlakara kuppA ho gayA / sAtha hI hitaiSIke prati karuNAkA bhI udreka ho AyA prAntika sabhAne usake grAhaka ghaTAne kI kozizakI hI hai; yadi maiM bhI lekha na bhejU~gA, becArA mara jAyagA ! yaha socakara maiMne apanI sukomala kalamako sa~bhAlA / kyA likhU~ ? hRdayane uttara diyA, are tuma to jo bhI kucha likhoge, usa para loga laTTU ho jAya~ge / tumhArI lekhanIse amRta aura vinoda eka sAtha jharate haiM / phira yaha cintA kyoM karate ho ? maiMne kalama calAnA zurU kara diyA / ! / to 1 maiM kala rAtako leTe leTe 'jainamitra' kA pATha kara rahA thA / usameM yaha duHsaMvAda par3hakara kiM ' kalakatteke jauharI rAya badrIdAsa bahAdura kA svargavAsa ho gayA' maiM cauMka par3A / sAdhAraNa -logoM ke lie yaha koI cauMkanekI bAta na thI; parantu maiM zAstrI ThaharA, tarkazAstrakA paNDita ThaharA mere mastaka meM isake sAtha hI aneka bAteM eka sAtha cakkara lagA gaI ! maiMne prazna kiyA ki tIrthakSetroMke For Personal & Private Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 jainahitaiSI [bhAga 13 kitanehI gaye hoM, para yaha nizcaya hai ki deva- apane jo kucha kahA vaha Apake hI zabdoMmeM isa rAja isa jhagar3ekI jA~ca kara rahe haiM aura prakAra hai:abhI yaha jA~ca aura bhI kucha samayataka jArI " mere vicAroMmeM sadA parivartana hotA hai| rhegii| Age aura kauna kauna sajjana kaba kaba Ajase 10 varSa pahale maiM kaisA thA, isako socabulAye jAveMge yaha nizcaya nahIM; para bulAye kara svayaM mujhe hI Azcarya hotA hai |maaluum nahIM avazya jAveMge / yaha bhI nizcaya hai ki aba Age ina vartamAnake vicAroMmeM bhI kitanA parivartana devarAja ina bhAI-bhAIyoMke yuddhako bahuta sama- ho jAyagA / jaba kabhI maiM hindI jainagajaTake vRddha yataka na calane deMge / yUropake mahAyuddhako zIghra sampAdakakI kUTasthAnityatApara vicAra karatA hU~ samApta karaneke lie jisa taraha iTalIke popa taba avAka ho jAtA hai| ve isa bIsavIM sadImeM prayatna kara rahe haiM, usI taraha jainoMke isa bhI solahavIM sadIke svapna dekhA karate haiM aura yuddhako miTAneke lie sAdharma svargake cAhate haiM ki mere hI samAna sArI duniyA ho indradeva yatna kara rahe haiM / merA khayAla jAya / kisIke vicAroM meM jarAsA parivartana hai ki popakA prayatna bhale hI niSphala calA dekhA ki caTase purAne patroMkI phAilomase kucha jAya, para indrakA yatna saphala hue binA na TaTolakara pUrvAparavirodha siddha kara diyA ! garaja sAvyoMki yaropake rASToMne dharmako chor3a yaha ki maiM parivartanazIla saMsArakA parivartanazIla. diyA hai / para jaina samAjake mukhiyoMmeM abhItaka manaSya hai| vartamAnameM kucha samayase maiM isa siddhAdharma banA huA hai / ve indrakI bAtako kabhI na ntakA mAnanevAlA bana gayA hU~:-- ttoleNge| kisa kisakI yAda kIjie, __ yadi merA yaha anumAna saca ho ki devarAja kisa kisako roie / mukhiyoMko bulA bulAkara unase tIrthoke jhagar3oMke ArAma bar3I cIja hai, . viSayameM pUcha tAcha kara rahe haiM aura saca honemeM mu~ha TaiMkake soie // kamase kama mujhe to koI sandeha nahIM hai, kyoM pahale maiM jainasamAjake lie bahuta kucha royA ki merA koI anumAna jhUTha nahIM hotA, to phira gAyA huuN| bIsoM lekha likhe haiM aura vyAkhyAaba Age jo loga jAveM unheM saba taraha se taiyAra nAdi diye haiM; para aba mujhe apanI usa mUrkhatA hokara jAnA cAhie / apanI apanI prAcInatA para ha~sI AtI hai aura pazcAttApa isa bAtakA siddha karaneke lie naye purAne granthoMkA aura hotA hai ki hAya maiMne ArAmase sonekA vaha paNDitoM tathA vakIloMko avazya hI sAthameM liye amUlya samaya vyartha kyoM kho diyA ! jainasamAja jAnA cAhie / kyoM ki na vahA~ martyalokake jahannamameM calA jAya, kala maratA thA so Aja granthoMkA saMgraha hai aura na yahA~ jaise paNDita aura mara jAya, mujhe usase matalaba ? vaha hamArI vakIla haiN| kyA cintA karatA hai jo hama usakI kareM? usakI cintA karanevAloMko usakI orase jo pichale saptAha mujhe eka paNDitajIse milanekA kucha milatA hai, so kisIse chupA nahIM hai| saubhAgya prApta huA thA / Apase milakara merI jahA~ kRtaghnatAkI ginatI pApameM nahIM hai, usa tabIyata bahuta prasanna huii| kyoMki Apane apanI samAjameM rahanA bhI pApa hai / merA yaha ' ArAma bhItarI bAharI sabhI bAteM jI kholakara kaha dii| bar3I cIja hai ' kA siddhAnta yaha mata For Personal & Private Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 8] kucha idhara udhrkii| samajhie ki mere jaise daza pA~ca AdamiyoM- hU~ ki merA yaha siddhAnta sarvamAnya banatA jAtA meM hI mAnA jAtA hai| nahIM, isakA pracAra hai| Apase milakara bar3I prasannatA huI / mujhe khUba tejIse ho rahA hai / yaha bAta dUsarI hai ki AzA hai ki Apa bhI kucha samayameM mere sAthI jina paristhatiyoMke kAraNa hatAza hokara maiM bana jAyeMge aura ina likhane par3hanekI jhaMjhaToMse isakA anuyAyI banA hU~, aura loga unake chuTTI pA jaayNge|" kAraNa nahIM bane hoge / ve ArAmake lie hI, ArAmake bhakta hue haiM aura isa lie isake sacce (3) upAsaka unhIMko samajhanA cAhie / vAbU logoM- rusameM bar3I bhArI avyavasthA ho rahI hai| kA sampradAya isa siddhAntakA khAsa bhakta hai| senApati, maMtri maNDaLa, prajAvarga AdimeM ghora jainasamAjameM grejyueToMkI saMkhyA kaI sau hai, para matabheda ho rahA hai| koI kisIkI nahIM suntaa| dekhate haiM ki unameM pratizata 99 ' yena kena saba apane apane adhikAroMko bar3hAnekI phikraprakAreNa / rupayA kamAkara duniyAke maje lUTane- meM haiM / zatruko yaha khAsA maukA mila gayA hai| vAle hI haiN| ve tattvajJa haiM, jAnate haiM ki isa jaDa- vaha ApanI sArI zaktiko lagAkara bhItarI samAjake lie ronA-kalapanA kisI prAcIna parvata bhAgameM ghusatA jA rahA hai| hindI jainagajaTake yA pASANasamahake lie ronA-jhIMkanA hai| isalie sTAphameM bhI isI tarahakI avyavasthAke samAcAra majese paira pasAra kara sote haiM / idhara mere bhAI mile haiM / sampAdaka aura prakAzakameM manamoTAva paNDita jana bhI isake kama bhakta nahIM hai / ve ho gayA hai / prakAzakane apane zatruoMpara aise vAra jainapAThazAlAoM aura vidyAlayoMmeM rahakara hI kiye haiM, jinheM sampAdaka apane yuddhazAstrake isa tattvase paricita ho jAte haiM / ve bAharase niyamoMse viruddha samajhate haiM / udhara mahAsabhAke cAhe jitane 'bagulAbhagata ' baneM, para antaraMgameM maMtrI bhI unase Ter3hI cAla cala rahe haiN| isase unake yahI tattva rama rahA hai| unameM zAyada taMga Akara purAne pakSake vRddha senApati paM0 raghuhI do cAra abhAge aise hoMge jo dinameM kamase nAthadAsajIne apanA istIphA peza kara diyA hai| kama do ghaNTe na sote hoM / vidyAlayoMse ni- itanI khaira hai ki ve mahAsabhAke adhivezana taka kalate hI ve penzanake hakadAra ho jAte haiN| apanA kAma karate raheMge, para unakI icchAke apanI apanI zrImatiyoMkI sevA karanA aura viruddha zatrupara jo vAra kiye jAyeMge, unake ThIka do tIna ghaMTe tarjana garjanake sAtha laDakoMko nizAne para lagane na laganeke ve jimmevAra na kucha raTA denA, yA bhole bhaktoMko zAstra sunA hoMge / isa ApasakI phUTase bhaya hai ki kahIM denA, basa isase Adhika parizrama ve nahIM kara nayA dala yA zatru pakSa kucha adhika lAbha na uThA skte| yadi kahIM kAma Adhika huA, to leve / yadi isa samaya vaha apanI 'taro tAjA' caTase vaha jagaha chor3a kara dUsarI koI pAThazAlA tAkatako kAmameM lAyagA, to Azcarya nahIM jo talAza kara lI / unakA paThana pAThana to paNDita vaha maidAna mAra le jAya / sAvadhAna ! hone ke sAtha hI samApta ho jAtA hai| maiM khuza -zrIgar3abar3Ananda shaastrii| For Personal & Private Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 jainahitaiSI - rAnI sArandhA / ( lekhaka - zrIyuta premacandajI / ) | [ 1 ] adherI rAta ke sannATe meM dhasAna nadI caTA 'noMse TakarAtI huI aisI suhAvanI mAlUma hotI thI jaise ghumara ghumara karatI huI cakkiyA~ nadI ke dAhine taTa para eka TIlA hai| usa para eka purAnA durga banA huA hai jisako jaMgalI vRkSoMne ghera rakkhA hai / TIleke pUrva kI ora eka choTAsA gA~va hai / yaha gar3hI aura gA~va donoM eka buMdelA saradArake kIrticihna haiM / zatAbdiyA~ vyatIta ho gaI, bundelakhaNDameM kitane hI rAjyoMkA udaya aura asta huA, musalamAna Aye aura gaye, buMdelA rAje uThe aura gire, koI gA~va, koI ilAkA, aisA na thA jo ina durvyavasthAoMse pIr3ita na ho, magara isa durga para kisI zatru kI vijaya patAkA na laharAI, aura isa gA~va meM kisI vidrohakA padArpaNa na huA / yaha usakA saubhAgya thA / aniruddha siMha vIra rAjapUta thA / vaha jamAnA hI aisA thA jaba prANImAtrako apane bAhubala aura parAkramahIkA bharosA thaa| eka ora musalamAna senAyeM paira jamAye khar3I rahatI thIM, dUsarI ora balavAn rAje apane nirbala bhAiyoMke gale ghoTane para tatpara rahate the / aniruddhasiMhake pAsa savAroM aura piyAdoM kA eka choTAsA, magara sajIva, dala thA / isIse vaha apane kulakI aura dAkI rakSA kiyA karatA thA / use kabhI caina se baiThanA nasIba na hotA thA / tIna varSa pahale usakA vivAha zItalAdevI se huA, magara aniruddha vihArake dina aura vilAsakI rAteM pahAr3oMmeM kATatA thA aura zItalA usake jAnakI khaira manAne meM / vaha kitanI vAra patise anurodha kara cukI thI, kitanI bAra usake pairoM [ bhAga 13 para gira kara roI thI, ki tuma merI A~khoMse dUra na ho, mujhe haridvAra le calo, mujhe tumhAre sAtha vanavAsa acchA hai, yaha viyoga aba nahIM sahA jAtA / usane pyArase kahA, jise kahA, vinaya kI, magara aniruddha buMdelA thA / zItalA apane kisI hathiyAra se use parAsta na kara sakI / [ 2 ] a~dherI rAta thI / sArI duniyA sotI thI, magara tAre AkAza para jAgate the / zItalA devI palaGga para par3I karavaTeM badala rahI thI aura usakI nanda sAraMdhA pharza para baiThI huI madhura svarase gAtI thI: vina raghuvIra kaTata nahiM raina / zItalAne kahA- jI na jalAo / kyA tumheM bhI nIMda nahIM AtI ? sArandhA -- - tumheM lorI sunA rahI hU~ / zItalA -- merI A~khoMse to nIMda lopa ho gaI / sArandhA - kisIko DhU~r3hane gaI hogI / itanemeM dvAra khulA aura eka gaThe hue badana ke rUpavAn puruSane bhItara praveza kiyA / yaha aniruddha thA / usake kapar3e bhIge hue the, aura badana para koI hathiyAra na thA / zItalA cArapAI se utara kara jamIna para baiTha gaI / sArandhAne pUchA- bhaiyA, yaha kapar3e bhIge kyoM haiM ? aniruddha - nadI paira kara AyA hU~ / sArandhA - hathiyAra kyA hue ? aniruddha -- china gaye / sArandhA - aura sAthake AdamI ? aniruddha - sabane vIragati pAI / zItalAne dabI jabAnase kahA - ' - " Izvarane hI kuzala kiyA- " magara sArandhAke tIvaroM para bala par3a gaye aura mukhamaNDala garvase sateja ho gayA / bolI - " bhaiyA ! tumane kulakI maryAdA kho dI / aisA kabhI na huA thA / " For Personal & Private Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 8] ... rAnI saarndhaa| 343 sArandhA bhAI para jAna detI thii| usake hI usane mugala bAdazAhoMko kara denA banda kara muMhase yaha dhikkAra sunakara aniruddha lajjA aura diyA aura vaha apane bAhubalase rAjyavistAra khedase vikala ho gyaa| vaha vIrAgni jise kSaNa karane lgaa| musalamAnoMkI senAyeM vAra vAra usa para bharake liye anurAgane dabA diyA thA, phira jvalanta hamale karatI thIM aura hAra kara lauTa jAtI thiiN| ho gaI / vaha ulTe pA~va lauTA aura yaha kahakara / yahI samaya thA jaba aniruddhane sArandhAkA calA gayA ki "sArandhA! tumane mujhe sadaivake campatarAyase vivAha kara diyaa| sArandhAne mu~halie saceta kara diyaa| ye bAteM mujhe kabhI na mA~gI murAda paaii| usakI yaha abhilASA ki bhuuleNgii|" merA pati buMdelA jAtikA kulatilaka ho, pUrI a~dherI rAta thI / AkAzamaNDalameM tAroMkA huii| yadyapi rAjAke ranivAsameM pA~ca rAniyA~ prakAza bahuta dhuMdhalA thaa| aniruddha kilese bAhara thIM, magara unheM zIghra hI mAlUma ho gayA ki vaha nikalA / palabharameM nadIke usa pAra jA pahu~cA, devI jo hRdayameM merI pUjA karatI hai sArandhA hai / aura phira andhakArameM lupta ho gayA / zItalA parantu kucha aisI ghaTanAyeM huI ki campatarAusake pIche pIche kilekI dIvAroM taka AI, magara ko ra yako mugala bAdazAhakA Azrita honA pdd'aa| . jaba aniruddha chalA~ga mArakara bAhara kUda par3A to " usane apanA rAjya apane bhAI pahAr3asiMhako sauMpA ra vaha virahiNI eka caTAna para baiThakara rone lgii| aura Apa dehalIko calA gyaa| yaha zAhajahA~ke itanemeM sArandhA bhI vahIM A pahu~cI / zIta zAsanakAlakA antima bhAga thA / zAhajAdA lAne nAginakI taraha bala khAkara kahA-maryAdA dArA zikoha rAjakIya kAryoko sa~bhAlate the| itanI pyArI hai ! yuvarAjakI A~khoMmeM zIla thI, aura cittameM saarndhaa-haaN| udAratA / unhoMne campatarAyakI vIratAkI zItalA-apanA pati hotA to hRdayameM chipA kathAyeM sunI thIM, isalie usakA bahuta Adara letiiN| sammAna kiyA, aura kAlapIkI bahumUlya jAgIra sArandhA-na-chAtImeM churI cubhA detii| usake bheMTa kI, jisakI AmadanI nau lAkha thii| zItalAne aiMTha kara kahA-DolImeM chipAtI yaha pahalA avasara thA ki campatarAyako Aye phirogI-merI bAta girahameM bA~dha lo| dinakI lar3AI jhagar3ese nivRtti huI aura usake sArandhA-jisa dina aisA hogA, maiM bhI apanA sAtha hI bhogavilAsakA prAbalya huaa| rAta dina vacana pUrA kara dikhaauuNgii| Amodapramodake carce rahane lge| rAjA vilAsameM ___ isa ghaTanAke tIna mahIne pIche aniruddha maha- . DUbe, rAniyA~ jar3AU gahanoM para riijhiiN| magara raunAko vijaya karake lauttaa| sAla bhara pIche , sArandhA ina dinoM bahuta udAsa aura saMkucita sArandhAkA vivAha orachAke rAjA campatarAyase . rahatI / vaha ina rahasyoMse dUra dUra rahatI, ye ho gyaa| magara usa dinakI bAteM donoM mahilA nRtya aura gAnakI sabhAyeM use sUnI pratIta hotiiN| oMke hRdaya-sthalameM kA~TekI taraha khaTakatI rhiiN| [3] eka dina campatarAyane sArandhAse kahArAjA campatarAya bar3e pratibhAzAlI puruSa the| sArana ! tuma udAsa kyoM rahatI ho ? maiM tumheM kabhI sArI buMdelA jAti unake nAma para jAna detI thI ha~sate nahIM dekhatA / kyA mujhase nArAja ho ? aura unake prabhutvako mAnatI thI / gaddI para baiThate sArandhAkI A~khoMmeM jala bhara Aye / bolI For Personal & Private Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI [bhAga 13 svAmIjI ! Apa kyoM aisA vicAra karate haiN| kara rone lagatA hai, usI taraha orachAkI yAdase jahA~ Apa prasanna haiM vahA~ maiM bhI khuza huuN| campatarAyakI A~kheM sajala ho gii| unhoMne ___ campatarAya-maiM jabase yahA~ AyA hU~, Adarayukta anurAgase sArandhAko hRdayase lagA maiMne tumhAre mukhakamala para kabhI manohAriNI liyaa| musakirAhaTa nahIM dekhI / tumane kabhI apane Ajase unheM phira usI ujar3I vastIkI phikra hAthoMse mujhe bIr3A nahIM khilAyA / kabhI merI huI jahA~se dhana aura kIrtikI abhilASAyeM khIMca pAga nahIM sa~vArI / kabhI mere zarIra para zastra lAI thiiN| nahIM sajAye / kahIM prema-laMtA murajhAne to [3] nahIM lagI? mA~ apane khoye hue bAlakako pAkara nihAla sArandhA-prANanAtha ! Apa mujhase aisI bAta ho jAtI hai / campatarAyake Anese bandelakhaNDa pUchate haiM jisakA uttara mere pAsa nahIM hai / yathA- nihAla ho gyaa| orachAke bhAga jaage| naubateM meM ina dinoM merA citta kucha udAsa rahatA hai| jhar3ane lagI, aura phira sArandhAke jAtIya abhimaiM bahuta cAhatI hU~ ki khuza rahU~, magara eka mAnakA AbhAsa dikhalAI dene lgaa| bojhAsA hRdaya para dharA rahatA hai| yahA~ rahate kahI mahIne bIta gaye / isI campatarAya svayaM AnandameM magna the| isalie bIcameM zAhajahA~ bImAra pdd'aa| zAhajAdAoMmeM sArandhAko unake vicArameM asantuSTa rahanekA koI pahalese IrSAkA agni dahaka rahI thii| yaha khabara ucita kAraNa nahIM ho sakatA thA / ve bhauMheM sikaur3a sunate hI jvAlA pracaNDa huI / saMgrAmakI taiyAkara bole--mujhe tumhAre. udAsa rahanekA koI riyA~ hone lgiiN| zAhajAdA murAda aura muhIuddIna vizeSa kAraNa nahIM mAlUma hotA / orachAmeM apane apane dala sajA kara dakkhinase cle| kaunasA sukha thA jo yahA~ nahIM hai ? varSAke dina the, nadI nAle umar3e hue the, parvata sArandhAkA ceharA lAla ho gayA / bolI-maiM aura vana harI harI ghAsase laharA rahe the / urbarA kucha kahU~, Apa nArAja to na hoMge! raMgabiraMgake rUpa bhara kara apane saundaryako campatarAya-nahIM / zaukase kho| dikhAtI thii| sArandhA-orachAmeM maiM eka rAjAkI rAnI murAda aura muhIuddIna umaMgoMse bhare hue ekadama thI / yahA~ maiM eka jAgIradArakI cerI huuN| ora- bar3hate cale Ate the| yahA~ taka ki ve dhaulapurake chAmeM maiM vaha thI, jo avadharme kauzalyA thiiN| nikaTa cambalake taTa para A pahu~ce / paraMtu yahA~ paraMtu yahA~ maiM bAdazAhake eka sevakakI strI huuN| unhoMne bAdazAhI senAko apane zubhAgamanake jisa bAdazAhake sAmane Aja Apa Adarase nimitta taiyAra paayaa| zIza jhukAte haiM vaha kala Apake nAmase kA~patA zahajAde aba bar3I cintAmeM par3e / sAmane thA / rAnIse cerI hokara bhI prasannacitta honA mere agama nadI lahareM mAra rahI thI, lobhase bhI adhika vazameM nahIM hai / Apane yaha pada aura ye vilA- vistAravAlI / ghATa para lohekI dIvAra khar3I thI sakI sAmagriyA~ bar3e maha~ge dAmoM mola lI haiN| kisI yogIke tyAgake sadRza sudRDha / vivaza campatarAyake netroMse eka pardAsA haTa gayA |ve hokara campatarAyake pAsa sa~desA bhejA ki khudAke aba taka sAraMdhAkI Atmika uccatAko na jAnate lie Akara hamArI DUbatI huI nAvako pAra the| jaise be-mA~bApakA bAlaka mA~kI carcA suna- lagAie / For Personal & Private Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 8] rAnI saarndhaa| 345 rAjAne bhavanameM jAkara sArandhAse pUchA- bAhara nikala par3e aura unhoMne turata hI nadImeM isakA kyA uttara dUM? ghor3e DAla diye / campatarAyane zAhaz2AdA dArA sArandhA-Apako madada karanI hogii| zikohako mulAvA dekara apanI phauja ghumA dI campatarAya-unakI madada karanA dArA ziko- aura vaha bundeloMke pIche calatA huA use pAra ise vaira lenA hai| utAra lAyA / isa kaThina cAlameM sAta ghaNToMkA sArandhA-yaha satya hai parantu hAtha phailAnekI vilamba huA, parantu jAkara dekhA to sAta sau maryAdA bhI to nibhAnI caahie| bundelA yoddhAoMkI lAzeM phar3aka rahI thiiN| campatarAya-priye! tumane socakara javAba rAjAko dekhate hI bundeloMko himmata ba~dha nahIM diyaa| gaI / zAhajAdoMkI senAne bhI 'allAho akabara' sArandhA-prANanAtha, maiM acchI taraha jAnatI kI dhvanike sAtha dhAvA kiyaa| bAdazAhI senAmeM hU~ ki yaha mArga kaThina hai aura hameM apane yoddhA- halacala par3a gaI / unakI paMktiyA~ chinna bhinna oMkA rakta pAnIke samAna bahAnA par3egA / parantu ho gaI / hAthoMhAtha lar3AI hone lagI, yahA~ taka / hama apanA rakta bahAyeMge, aura cambalakI laharoM- ki zAma ho gaI / raNabhUmi rudhirase lAla ho / ko lAla kara deNge| vizvAsa rakhie ki jaba taka gaI aura AkAza a~dherA ho gyaa| ghamasAnakI / nadIkI dhArA bahatI rahegI, vaha hamAre vIroMkI mAra ho rahI thI / bAdazAhI senA zAhaz2AdoMko. kIrti gAna karatI rhegii| jabataka bundeloMkA dabAye AtI thii| akasmAt pacchimase phira / eka bhI nAma-levA rahegA, yaha raktabindu usake buMdeloMkI eka lahara uThI aura isa vegase bAdamAthe para kezarakA tilaka banakara cmkegaa| zAhI senAkI puzta para TakarAI ki usake kadama __ vAyumaNDalameM megharAjakI senAyeM umar3a rahI ukhar3a gye| jItA huA maidAna hAthase nikala thiiN| oracheke kilese bundeloMkI eka kAlI ghaTA gyaa| logoMko kautUhala thA ki yaha daivI sahAuThI aura vegake sAtha cambalakI tarapha clii| yatA kahA~se AI / sarala svabhAvake logoMkI . . pratyeka sipAhI vIrarasase jhUma rahA thaa| sArandhAne dhAraNA thI ki yaha phatahake phirizte haiM / parantu donoM rAjakumAroMko galese lagA liyA aura jaba rAjA campatarAya nikaTa gaye to sArandhAne rAjAko pAnakA bIr3A dekara kahA-bundeloMkI ghor3ese utara kara unake pada para zIza jhukA lAja aba tumhAre hAtha hai| diyA / rAjAko asIma Ananda huaa| yaha - Aja usakA eka eka aMga musakirA rahA hai sArandhA thii| aura hRdaya hulasita hai| bundeloMkI yaha senA samarabhUmikA dRzya isa samaya atyanta duHkhadekhakara zAhaz2Ade phUle na samAye / rAjA vahA~kI maya thaa| thor3I dera pahale jahA~ saje hue bIroMke agula aMgula bhUmise paricita the| unhoMne bunde- dala the vahA~ aba bejAna lAzeM phar3aka rahI thiiN| loMko to eka ADameM chipA diyA aura ve zAha- manuSyane apane svArtha ke lie Adise hI bhAIjAdoMkI phaujako sajA kara nadIke kinAre yoMkI hatyA kI hai| kinAre pacchimakI ora cale / dArA zikohako aba vijayI senA lUTa para ttuuttii| pahale marda ama huA ki zatru kisI anya ghATase nadI mardose lar3ate the, aba ve murdose lar3a rahe the| utaranA cAhatA hai| unhoMne ghATaparase morce haTA vaha vIratA aura parAkramakA citra thA, yaha nIcatA liye / ghATameM baiThe hue bundele isI tAkameM the| aura durbalatAkI glAniprada tasabIra thii| usa For Personal & Private Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 346 jainahitaiSI . [bhAga 13 samaya manuSya pazu banA huA thA, aba vaha pazuse [5] bhI bar3ha gayA thaa| ___ saMsAra eka raNakSetra hai| isa maidAnameM usI ___ isa noca khasoTameM logoMko bAdazAhI senAke senApatiko vijayalAbha hotA hai jo avasarako senApati valIbahAdura khA~kI lAza dikhAI dii| pahacAnatA hai / vaha avasara dekhakara jitane usake nikaTa usakA ghor3A khar3A huA apanI utsAhase Age bar3hatA hai, utane hI utsAhase dumase makkhiyA~ ur3A rahA thaa| rAjAko ghor3oMkA Apatti ke samaya para pIche haTa jAtA hai| vaha zauka thaa| dekhate hI vaha usa para mohita ho vIra puruSa rASTrakA nirmAtA hotA hai, aura itigyaa| yaha erAkI jAtikA ati sundara ghor3A hAsa usake nAma para yazake phUloMkI varSA thA / eka eka aMga sA~cameM DhalA huA, siMhakI karatA hai| sI chAtI, cItekI sI kamara, usakA yaha prema para isa maidAnameM kabhI kabhI aise sipAhI bhI aura svAmibhakti dekhakara logoMko bar3A kautUhala A jAte haiM jo avasara para kadama bar3hAnA huA / rAjAne hukma diyA-"khabaradAra ! isa jAnate haiM, lekina saMkaTameM pIche haTanA nahIM premI para koI hathiyAra na calAye, ise jItA jaante| yaha raNadhIra puruSa vijayako nAtaka pakar3a le, yaha mere astabalakI zobhAko bar3hA- bheMTa kara detA hai / vaha apanI senAkA nAma miTA vegA / jo ise mere pAsa lAvegA-use dhanase degA, kintu jahA~ eka bAra pahu~ca gayA hai, nihAla kara duuNgaa|" vahA~se kadama pIche na haTAyegA / unameM koI yoddhAgaNa cAroM orase lapake, parantu kisIko viralA hI saMsArakSetrameM vijaya prApta karatA hai, sAhasa na hotA thA ki usake nikaTa jA ske| kintu prAyaH usakI hAra vijayase bhI gauravAtmaka koI camkAratA thA, koI phandese pha~sAnekI hotI hai / agara vaha anubhavazIla senApati phikrameM thaa| para koI upAya saphala na hotA rASTroMkI nIva DAlatA hai, to yaha Ana para jAna thaa| vahA~ sipAhiyoMkA eka melA sA lagA denevAlA, yaha mu~ha na mor3anevAlA sipAhI, huA thaa| rASTrake bhAvoMko ucca karatA hai, aura usake hRdaya taba sArandhA apane khemeMse nikalI aura nirbhaya para naitika gauravako aMkita kara detA hai| use hokara ghor3eke pAsa calI gii| usakI A~khoMmeM isa kAryakSetrameM cAhe saphalatA na ho, kintu jaba premakA prakAza thA, chalakA nahIM / ghor3ene sira kisI vAkya yA sabhAmeM usakA nAma jabAna jhukA diyA / rAnIne usakI gardana para hAtha para A jAtA hai, to zrotAgaNa eka svarase usake rakkhA, aura vaha usakI pITha muhalAne lagI / kIrtigauravako pratidhvanita kara dete haiN| sArandhA ghor3ene usake aJcalameM mu~ha chipA liyA / rAnI inhIM ' Ana para jAna denevAloM ' meM thii| usakI rAsa pakar3a kara khemekI ora calI / zahajAdA muhIuddIna cambalake kinArese Agaghor3A isa taraha cupacApa usake pIche calA, mAnoM rekI ora calA to saubhAgya usake sira para sadaivase usakA sevaka hai| morchala hilAtA thA / jaba vaha Agare pahu~cA to ___ para bahuta acchA hotA ki ghor3ene sArandhAse vijayadevIne usake lie siMhAsana sajA diyaa| mI niSThuratA kI hotI / yaha sundara ghor3A Age auraMgajeba guNajJa thA / usane bAdazAhI saracalakara isa rAjaparivArake nimitta ratnajaTita dAroMke aparAdha kSamA kara diye, unake rAjyapada mRga pratIta huA / lauTA diye aura rAjA campatarAyako usake bahu. For Personal & Private Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 8 ] mUlya kRtyoMke upalakSa meM bAraha hajArI mansaba pradAna kiyA / orachAse banArasa aura banArasa se yamunA taka usakI jAgIra niyata kI gaI / buMdelA "rAjA phira rAjyasevaka banA, vaha phira sukhavilAsameM DUbA, aura rAnI sArandhA phira parAdhI tAke zokase ghulane lagI / rAnI sArandhA / valI bahAdurakhA~ bar3A vAkyacatura manuSya thA / usakI mRdulatAne zIghra hI use bAdazAha AlamagIrakA vizvAsapAtra banA diyA / usa para rAjA -sabhA meM sammAna kI dRSTi par3ane lagI / khA~ sAhaba ke manameM apane ghor3e ke hAthase nikala jAnekA bar3A zoka thA / eka dina ku~vara chatrasAla usI ghor3e para savAra hokara sairako gayA thA / vaha khA~ sAhaba ke mahalakI tarapha jA nikalA / valI bahAdura aise hI avasarakI tAkameM thA / usane turata apane sevakoMko izArA kiyA), rAja-kumAra akelA kyA karatA ! _pA~va pA~va ghara AyA, aura usane sArandhAse saba samAcAra bayAna kiyA / rAnIkA ceharA tamatamA gayA / bolI- mujhe isakA zoka nahIM ki ghor3A gayA, zoka isakA hai ki ta use khokara jItA kyoM lauttaa| kyA tere zarIrameM buMdeloMkA rakta nahIM hai ? ghor3A na milatA na sahI, kintu tujhe dikhA denA cAhie thA ki eka buMdelA bAlakase usakA ghor3A chIna lenA ha~sI nahIM hai / yaha kahakara usane apane paccIsa yoddhAoMko taiyAra hone kI AjJA dI, svayaM astra dhAraNa kiye aura vaha yoddhAoMke sAtha valI bahAdurakhA~ke nivAsasthAna para jA pahu~cI / khA~sAhaba usI ghor3e para savAra hokara darabAra cale gaye the / sArandhA darabArakI tarapha calI, aura eka kSaNameM kisI vegavatI nadIke sadRza bAdazAhI darabArake sAmane jA pahu~cI / yaha kaiphiyata dekhate hI darabArameM halacala maca gaI / adhikArIvarga idhara udhara se Akara jamA ho gaye / AlamagIra bhI 347 3 sahana meM nikala Aye / loga apanI apanI talavAreM sa~bhAlane lage aura cAroM tarapha zora maca gayA / kitane hI netroMne isI darabArameM amarasiMhakI talavArakI camaka dekhI thI / unheM vahI ghaTanA phira yAda A gaI / sArandhAne ucca svarase kahA -- khA~sAhaba ! bar3I lajjAkI bAta hai ki Apane vaha vIratA jo cambalake taTa para dikhAnI cAhie thI, Aja eka abodha bAlaka ke sammukha dikhAI hai / kyA yaha ucita thA ki Apa usase ghor3A chIna lete ? valI bahAdurakhA~kI A~khoMse agnijvAlA nikala rahI thI / ve kar3I AvAjase bole-kisI gairako kyA majAja hai ki merI cIja apane kAmameM lAye ? 5 rAnI - vaha ApakI cIja nahIM, merI hai / maiMne use raNabhUmimeM pAyA hai aura usa para merA adhikAra hai| kyA raNanItikI itanI moTI bAta bhI Apa nahIM jAnate ? For Personal & Private Use Only khA~sAhaba - vaha ghor3A maiM nahIM de sakatA, usake badale meM sArA astabala Apako najara hai / . rAnI--maiM apanA ghor3A lU~gI / khA~sAhaba--maiM usake barAbara javAharAta de sakatA hU~, parantu ghor3A nahIM de sakatA / rAnI - to phira isakA nizcaya talavAroMse hogA / buMdelA yoddhAoM ne talavAreM sauMta lIM aura karIba thA ki darabArakI bhUmi raktase plAvita ho jAya ki bAdazAha AlamagIrane bIcameM Akara kahA - rAnI sAhabA ! Apa sipAhiyoM ko rokeM / ghor3A Apako mila jAyagA / parantu usakA mUlya bahuta denA par3egA / rAnI -- maiM usake lie apanA sarvasva tyAgane para taiyAra hU~ / - bAdazAha - jAgIra aura mansaba bhI ? rAnI - jAgIra aura manasaba koI cIja nahIM / bAdazAha - apanA rAjya bhI ?
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 jainahitaiSI - [ bhAga 13 'rAnI - hA~ rAjya bhI / bAdazAha - eka ghor3e ke lie ? bala the, bAdazAha ke kRpAkAMkSI bana baiThe / sAthikucha to kAma Aye, kucha dagA kara gaye / rAnI - nahIM - usa padArthake lie jo saMsAra meM yahA~ taka ki nija sambandhiyoMne bhI A~kheM curA yoMmeM sabase adhika mUlyavAn hai / bAdazAha -- vaha kyA hai ? rAnI- apanI Ana / isa bhA~ti rAnIne eka ghor3eke lie apanI vistRta jAgIra, ucca rAjyapada aura rAjasammAna saba hAthase khoyA aura kevala itanA hI nahIM, bhaviSya ke lie kA~Te boye / isa ghar3Ise anta dazA taka campatarAyako zAnti na milI / [ 6 ] lIM / parantu ina kaThinAiyoMmeM bhI campatarAyane himmata nahIM hArI / dhIrajako na chodd'aa| usane orachA chor3a diyA, aura vaha tIna varSa taka buMdelakhaNDa ke saghana parvatoM para chipA phiratA rahA / bAdazAhI senAyeM zikArI jAnavaroMkI bhA~ti sAre dezameM ma~DarA rahI thIM / Aye dina rAjAkA kisI na kisIse sAmanA ho jAtA thA / sArandhA sadaiva usake sAtha rahatI, aura usakA sAhasa bar3hAyA karatI / bar3I bar3I ApattiyoM meM bhI jaba ki dhairyya lupta ho jAtA-aura AzA sAtha chor3a detI, AtmarakSAkA dharmma use samhAle rahatA thA tIna sAlake bAda antameM bAdazAha ke sUbedA roMne AlamagIrako sUcanA dI ki isa zerakA zikAra Apake sivAya aura kisIse na hogA / uttara AyA ki senAko haTA saMkaTa se lo, aura gherA uThA lo / rAjAne samajhA, nivRtti huI, para yaha bAta zIghra hI bhramAtmaka siddha ho gaI / 1 rAjA campatarAyane phira oracheke kilemeM padArpaNa kiyA / unheM mansaba aura jAgIrake ` hAthase nikala jAnekA atyanta zoka huA, kintu unhoMne apane mu~hase zikAyatakA eka zabda bhI nahIM nikAlA / ve sArandhAke svabhA vako bhalI bhA~ti jAnate the / zikAyata isa samaya para kuThArakA kAma karatI / kucha dina yahA~ zAntipUrvaka vyatIta hue / lekina bAdazAha sArandhAkI kaThora bAteM bhUlA na thA / vaha kSamA karanA jAnatA hI na thA / jyoM hI bhAiyoMkI orase nizcinta huA, usane eka bar3I senA campata kA garva cUrNa karaneke nimitta bhejI aura bAIsa anubhavazIla saradAra isa muhIma para niyukta kiye / zubhakaraNa buMdelA bAdazAhakA sUbedAra thA / vaha campatarAyakA bacapanakA mitra aura sahapAThI thA / usane campatarAyako parAsta karane kA bIr3A uThAyA / aura bhI kitane hI buMdelA saradAra rAjAse vimukha hokara bAdazAhI sUbedArase A mile / eka ghora saMgrAma huA / bhAiyoMkI talavAreM bhAiyoMhIke rakta se lAla huIM / yadyapi isa samara meM rAjAko vijaya prApta huA, lekina unakI zakti sadAke lie kSINa ho gii| nikaTavartI buMdelA rAje jo campatarAyake bAhu [ 7 ] tIna saptAha se bAdazAhI senAne orachA ko ghera rakkhA hai / jisa taraha kaThora vacana hRdayako cheda DAlate haiM, usI taraha topake goloMne dIvA - roMko cheda DAlA hai / kilemeM 20 hajAra AdamI ghire hue haiM, lekina unameM Adhese adhika striyA~ aura unase kucha hI kama bAlaka haiM / mardoMkI saMkhyA dinoM dina nyUna hotI jAtI hai| AnejAneke mArga cAroM taraphase banda haiM | havAkA bhI guz2ara nahIM / rasadakA sAmAna bahuta kama raha gayA hai / striyA~ puruSoM aura bAlakoMko jIvita rakhane ke lie Apa upavAsa karatI haiN| loga bahuta hatAza ho rahe haiM / aurateM sUryyanArAyaNakI ora hAtha uThA uThA kara zatruko kosatI haiM / 1 For Personal & Private Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 8 ] bAlakavRnda mAre krodhake dIvAroMkI Ar3ase una para patthara pheMkate haiM, jo muzkila se dIvArake usa pAra jAte haiM / rAjA campatarAya svayam jvarase pIr3ita haiM / unhoMne kaI dina se cArapAI nahIM chor3I / unheM dekhakara logoM ko kucha DhArasa hotA thA, lekina unakI bImArI se sAre kilemeM nairAzya chAyA huA hai 1 rAjAne sArandhAse kahA - Aja zatru jarUra dilAyegA ? kilemeM ghusa AyeMge / sArandhA - Izvara na kare ki ina A~khoMse vaha dina dekhanA par3e / rAnI sArandhA / rAjA - mujhe bar3I cintA ina anAtha striyoM aura bAlakoM kI hai| gehU~ ke sAtha yaha ghuna mI pisa jAya~ge / 5 sArandhA - bAdazAha ke senApatikA prtijnyaaptr| - rAjA - hA~ taba maiM sAnanda calU~gA / sArandhA vicArasAgarameM DUbI / bAdazAha ke senApatise kyoM kara vaha pratijJA karAU~ ? kauna yaha prastAva lekara jAyagA ? aura ve nirdayI sArandhA - hama loga yahA~se nikala jAya~ aisI pratijJA karane hI kyoM lage ? unheM to apane to kaisA ? vijayakI pUrI AzA hai / mere yahA~ aisA nItikuzala, vAkpaTu, catura kauna hai, jo isa dustara chatrasAla kA siddha kare / - cAhe to kara sakatA hai / usameM ye saba guNa maujUda haiM + 1 rAjA - ina anAthoMko chor3a kara ? sArandhA--isa samaya inheM chor3a denehImeM kuzala hai / hama na hoMge to zatru ina para kucha dayA avazya hI kareMge / / rAjA - - nahIM, ye loga mujhase na chor3e jAya~ge jina mardoMne apanI jAna sevAmeM arpaNa kara dI hai, unakI striyoM aura baccoMko maiM yoM kadApi nahIM chor3a sakatA ! - sArandhA -- lekina yahA~ rahakara hama unakI kucha madada bhI to nahIM kara sakate / rAjA unake sAtha prANa to de sakate haiM / maiM unakI rakSAmeM apanI jAna lar3A dU~gA / unake lie bAdazAhI senAkI khuzAmada karU~gA / kA rAvAsakI kaThinAiyA~ sahU~gA, kintu isa saMkaTameM unheM chor3a nahIM sakatA / sArandhAne lajjita hokara sira jhukA liyA aura vaha socane lagI, nissaMdeha apane priya sAthiyoMko AgakI A~cameM chAr3ekara apanI 349 jAna bacAnA ghora nIcatA hai| maiM aisI svArthAMdha kyoM ho gaI hU~ ? lekina phira ekAeka vicAra utpanna huA / bolI- yadi Apako vizvAsa ho jAya ki ina AdamiyoMke sAtha koI anyAya na kiyA jAyagA taba to Apako calane meM koI vAdhA na hogI ? rAjA - ( socakara ) kauna vizvAsa isa taraha manameM nizcaya karake rAnIne chatrasAlako bulAyA / yaha usake cAroM putroMmeM sabase buddhimAna aura sAhasI thA / rAnI use sabase adhika pyAra karatI thI / jaba chatrasAla rAnIko praNAma kiyA to usake kamalanetra sajala ho gaye aura hRdayase dIrgha nizvAsa nikala AyA / chatrasAla - mAtA mere lie kyA AjJA hai / rAnI--Aja lar3AIMkA kyA hai kyA DhaMga hai ? chatrasAla - hamAre pacAsa yoddhA aba taka kAma A cuke haiN| rAnI -- buMdeloMkI lAz2a aba Izvara ke hAtha hai| chatrasAla -- hama Aja rAtako chApA maareNge| rAnIne saMkSepase apanA prastAva chatrasAlake sAmane upasthita kiyA aura kahA- yaha kAma kisako sauMpA jAya ? For Personal & Private Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 jainahitaiSI [bhAga 13 chtrsaal-mujhko| phira zatruoMkI khabara luuNgaa| lokina sArana ! saca " tuma ise pUrA kara dikhaoge ?" batAo isa patrake lie kyA denA par3A ?" " hA~, mujhe pUrNa vizvAsa hai|" rAnIne kuNThita svarase kahA-bahuta kucha / rAjA-sunUM ? " acchA jAo, paramAtmA tumhArA manoratha pUrNa kre|" rAnI-eka javAna putra / rAjAko bANa sA lgaa| pUchA-kauna ? chatrasAla jaba calA to rAnIne use hRdayase / | aMgadarAya ? lagA liyA aura taba AkAzakI ora donoM raanii-nhiiN| hAtha uThAkara kahA-dayAnidhi, maiMne apanA taruNa aura honahAra putra buMdeloMkI Anake bheTa kara rAjA-ratanasAha ? diyaa| aba isa Anako nibhAnA tumhArA kAma raanii-nhiiN| hai / maiMne bar3I mUlyavAna vastu arpita kI hai| ise rAjA-chatrasAla ? svIkAra kro| raanii-haaN| [8] jaise koI pakSI golI khAkara paroMko phar3aphadUsare dina prAtaHkAla sArandhA snAna karake DAtA hai aura taba bedama hokara gira par3atA hai. thAlameM pUjAkI sAmagrI liye mandirako clii| usI bhA~ti campatarAya pala~gase uchale aura phira usakA ceharA pIlA par3a gayA thA, aura A~khoM aceta hokara gira pdd'e| chatrasAla unakA parama tale a~dherA chAyA jAtA thaa| vaha mandirake dvAra priya putra thaa| unake bhaviSyakI sArI kAmanAyeM para pahuMcI thI, ki usake thAlameM bAharase Akara usI para avalambita thiiN| jaba ceta huA to eka tIra giraa| tIrakI noka para eka kAgajakA bole-"sArana, tumane burA kiyaa| agara chatrasAla purjA lipaTA huA thaa| sArandhAne thAla mandirake mArA gayA to buMdelA vaMzakA nAza ho jaaygaa|" cabUtare para rakha diyA, aura purjeko kholakara dekhA a~dherI rAta thii| rAnI sArandhA ghor3e para savAra to Anandase ceharA khila gayA / lekina yaha campatarAyako pAlakImeM baiThAye kileke gupta mArgase Ananda kSaNabharakA mehamAna thA / hAya ! isa nikalI jAtI thii| Ajase bahuta kAla pahale pujeMke lie maine apanA priya putra hAthase kho diyA eka dina aisI hI a~dherI, duHkhamaya rAtri thii| hai / kAgajake Tukar3eko itane maha~ge dAmoM kisane taba sArandhAne zItalAdevIko kucha kaThora vacana liyA hogA? kahe the / zItalAdevIne usa samaya jo bhaviSyavANI maMdirase lauTakara sArandhA rAjA campatarAyake kI thI vaha Aja pUrI huI / kyA sArandhAne usakA pAsa gaI aura bolI-"prANanAtha! Apane jo jo uttara diyA thA vaha bhI pUrA hokara rahegA ? vacana diyA thA, use pUrA kIjie / " rAjAne [8] cauMka kara pUchA-" tumane apanA bAdA pUrA kara madhyAhnakAla thaa| sUryanArAyaNa sira para Akara liyA ?" rAnIne vaha pratijJApatra rAjAko de agnikI varSA kara rahe the| zarIrako jhulasAnevAlI diyA / campatarAyane use gaurase dekhA phira bole- pracaNDa prakhara vAyu vana aura parvatoMme Aga lagAtI "aba maiM calUMgA aura Izvarane cAhA to eka bera phiratI thii| aisA vidita hotA thA mAnoM agnidevakI For Personal & Private Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 351 aGka 8] - rAnI saarndhaa| samasta senA garajatI huI calI A rahI hai| jo unake hAthameM indrakA vajra bana jAtA thA, gaganamaNDala isa bhayase kA~pa rahA thaa| rAnI isa samaya jarA bhI na jhukA / sirameM cakkara sArandhA ghor3e para savAra, campatarAyako lie, AyA, paira tharrAye, aura ve dharatIpara gira pdd'e| pacchimakI tarapha calI jAtI thii| orachA dasa bhAvI amaMgalakI sUcanA mila gaI / usa paMkhakosa pIche chUTa cukA thA, aura pratikSaNa yaha rahita pakSIke sadRza jo sA~pako apanI tarapha anumAna sthira hotA jAtA thA ki aba hama Ate dekhakara Uparako ucakatA aura phira gira bhayake kSetrase bAhara nikala aaye| rAjA pAla- par3atA hai, rAjA campatarAya phira sa~bhalakara uThe kImeM aceta par3e hue the aura kahAra pasInameM aura phira gira pdd'e| sArandhAne unheM sa~bhAlakara zarAbora the| pAlakIke pIche pA~ca savAra ghor3A baiThAyA, aura rokara bolanekI ceSTA kI / parantu bar3hAye cale Ate the| pyAsake mAre sabakA burA mu~hase kevala itanA bhikalA-"prANanAtha !" hAla thaa| tAlU sUkhA jA rahA thA / kisI vRkSakI isake Age usake mu~hase eka zabda bhI na nikala chA~ha aura kue~kI talAzameM A~khe cAroM ora sakA / Anapara maranevAlI sArandhA isa samaya daur3a rahI thiiN| sAdhAraNa striyoMkI bhA~ti zaktihIna ho gii| lekina eka aMza taka yaha nirbalatA strIjAtikI - acAnaka sArandhAne pIchekI tarapha phira kara zobhA hai| dekhA to use savAroMkA eka dala AtA huA dikhAI diyaa| usakA mAthA ThanakA ki aba campatarAya bole-"sArana! dekho hamArA eka kuzala nahIM hai / ye loga avazya hamAre zatru haiN| aura vIra jamIna para girA / zoka ! jisa Apaphira vicAra huA ki zAyada mere rAjakumAra ttise yAvajjIvana DaratA rahA usane isa antima apane AdamiyoMko lie hamArI sahAyatAko A samaya A gherA / merI A~khoMke sAmane zatru rahe haiM / nairAzyameM bhI AzA sAtha nahIM chodd'tii| tumhAre komala zarIrameM hAtha lagAyeMge, aura maiM karDa miniTa taka vaha isI AzA aura bhayakI jagahase hila bhI na skuuNgaa| hAya ! mRtyu, tU avasthAmeM rahI / yahA~ taka ki vaha dala nikaTa kaba AyegI ! yaha kahate kahate unheM eka A gayA aura sipAhiyoMke vastra sApha najara vicAra AyA / talavArakI tarapha hAtha bar3hAyA, Ane lage / rAnIne eka ThaNDI sA~sa lI, usakA magara hAthoMmeM dama na thA ! taba sArandhAse zarIra tRNavat kA~pane lagA / ye bAdazAhI bole-" priye ! tumane kitane hI avasaroM para merI Ana nibhAI hai|" sArandhAne kahAroMse kahA-DolI roka lo| itanA sunate hI sArandhAke murajhAye hue mukha buMdelA sipAhiyoMne bhI talavAra khIMca liiN| para lAlI daur3a gii| A~sU sUkha gaye / isa AzArAjAkI avasthA bahuta zocanIya thI; kintu / ntu ne ki maiM aba bhI patike kucha kAma A sakatI jaise dabI huI Aga havA lagate hI pradIpta ho , jAtI hai, usI prakAra isa saMkaTakA jJAna hote , usaka " hU~, usake hRdayameM balakA saMcAra kara diyA / hI unake jarjara zarIrameM vIrAtmA camaka utthii| vaha rAjAkI ora vizvAsotpAdakabhAvase dekhakara ve pAlakIkA pardA uThA kara bAhara nikala aaye| bolI-Izvarane cAhA to marate damataka dhanuSabANa hAthameM le liyA / kintu vaha dhanuSa nibaahuuNgii| . senAke logoM For Personal & Private Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 - jainahitaiSI [bhAga 13 rAnIne samajhA rAjA mujhe prANa de denekA bAdazAhake sipAhI rAjAkI tarapha lapake / saMketa kara rahe haiN| rAjAne nairAzyapUrNabhAvase rAnIkI ora dekhA / cappatarAya-tumane merI bAta kabhI nahIM ttaalii| rAnI kSaNabhara anizcita rUpase khar3I rhii| lekina sArandhA-marate damataka na ttaalNgii| saMkaTameM hamArI nizcayAtmaka zakti balavAn ho rAjA-yaha merI antima yAcanA hai| ise jAtI hai / nikaTa thA ki sipAhI loga rAjAko asvIkAra na krnaa| pakar3a leM ki sArandhAne dAminIkI bhA~ti lapaka sArandhAne talavArako nikAlakara apane vakSa- kara apanI talavAra rAjAke hRdayameM cubhA dii| sthala para rakha liyA aura kahA-yaha ApakI premakI nAva prema sAgarameM DUba gii| rAjAke AjJA nahIM hai merI hArdika abhilASA hai ki hRdayase rudhirakI dhArA nikala rahI thI, para cehare marU~ to yaha mastaka Apake padakamaloM para ho| para zAMti chAI huI thii| campatarAya--tumane merA matalaba nahIM smjhaa| kaisA karuNa dRzya hai ! vaha strI jo apane kyA tuma mujhe isalie zatruoMke hAthameM chor3a jAogI ki maiM ber3iyA~ pahane hue dillIkI gali . pati para prANa detI thI, Aja usakI prANaghAyoMmeM nindAkA pAtra banUM ? tikA hai| jisa hRdayase AliGgita hokara usane - rAnIne jijJAsAdRSTise rAjAko dekhA / vaha yauvana sukha lUTA, jo hRdaya usakI abhilASA oMkA kendra thA, jo hRdaya usake abhimAnakA unakA matalaba na smjhii| poSaka thA, usI hRdayako Aja sArandhAkI tala1. rAjA-maiM tumase eka varadAna mA~gatA huuN| vAra cheda rahI hai / kisa strIkI talavArase aisA rAnI-saharSa maaNgie| kAma huA hai ! rAjA-yaha merI antima prArthanA hai| jo kucha kahU~gA, karogI? ___ Aha ! AtmAbhimAnakA kaisA vizAdamaya anta hai| udayapura aura mAravAr3ake itihAsameM bhI rAnI-sirake bala kruuNgii| AtmagauravakI aisI ghaTanAyeM nahIM milatIM / rAjA-dekho-tumane vacana diyA hai / ina- bAdazAhI sipAhI sArandhAkA yaha sAhasa kAra na krnaa| aura dhairya dekhakara daMga raha gaye / saradArane Age rAnI-(kaoNpakara ) Apake kahanekI dera hai| baTakara kahA-rAnI sAhabA ! khudA gavAha hai; rAjA-apanI talavAra merI chAtImeM cubhA do| hama saba Apake gulAma haiM / ApakA jo hukma rAnIke hRdaya para vajrapAta sA ho gayA / ho use ba saro cazma bajA lAyeMge / bolI-jIvananAtha !- / isake Age vaha aura sArandhAne kahA-agara hamAre putroM se koI kucha na bola sakI-A~khoMmeM nairAzya chA gyaa| jIvita ho to ye donoM lAzeM use sauMpa denA / rAjA-maiM ber3iyA~ pahananeke lie jIvita rahanA nahIM caahtaa| yaha kaha kara usane vahI talavAra apane rAnI-hAya mujhase yaha kaise hogA! hRdayameM cubhA lI / jaba vaha aceta hokara pA~cavA~ aura antima sipAhI dharatI para . dharatI para girI to usakA sira rAjA canpatagirA / rAjAne jhuMjhalAkara kahA--isI jIvaTa " : rAyakI chAtI para thaa| para Ana nibhAnekA garva thA ? For Personal & Private Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 8] pustaka pricy| 353 pustaka-paricaya / guruke ziSya gurubhAI hokara ) dharmase evaM karmase patita batalAtA hai, to dUsarA use bhraSTAcArI batajainasamAja / mAsika patra / AkAra Dabala- lAtA hai |...guru ziSyake lie vakIlakI rAya kAuna solaha pejI / pRSTha 48 / vArSika mUlya eka lene adAlatakA Azraya dekhatA hai / kitane zarmakI rupyaa| sampAdaka aura prakAzaka zrIyuta bAbUTekaca- bAta hai !" isa avasthAko sudhAranekA nirbhayandajI saMghI bI. e., kAlabAdevI, bmbii| aprailase tAke sAtha Andolana honA cAhie / sAmAjika isa mAsikapatrakA nikalanA zurU huA hai / cAra kurItiyoM para kucha gaharAIke sAtha carcA honI aMka nikala cuke haiM / zetAmbara samAjameM gujarAtI cAhie / aba yaha saba jAnane lage haiM ki vRddhabhASAke koI eka darjana patra nikalate haiM, parantu vivAha, kanyAvikraya Adi bure haiM, unakI burAi- : gata varSataka hindIkA eka bhI patra nahIM thaa| harSakA yoMko batalAneke lie aba kalama ghisanekI Ava-. viSaya hai ki isa ora kucha hindIpremiyoMkA dhyAna zyakatA nahIM hai; para ve dUra nahIM ho rahe haiM, isakI'. AkarSita huA hai aura abhI abhI kaI hindI patra kAraNabhUta jo dUsarI paristhitiyA~ haiM, una para vicAra nikalane lage haiM / jainasamAja una sabameM acchA hai| honA caahie| jAna par3atA hai, Age isakI avasthA aura bhI sudhara 2 muni / yaha bhI hindIkA eka mAsika patra jAyagI aura yaha sthAyIrUpase calegA / aba taka he| bodabar3a (khAnadeza ) ke mahAvIra munimaNDaise lagabhaga ATha sau rupayoM kI sahAyatA mila cukI lakI orase yaha DimAI aThapejIke 32 pRSThoMmeM hai / hamAre sAmane maI , jUna aura julAIke aMka nikalatA hai / vArSika mUlya do rupayA hai / zrAvahaiM / inameM kaI lekha par3hane yogya haiM / sampAdaka Nase isakA dUsarA varSa prAraMbha huA hai / pahale mahAzaya kaTTara zvetAmbara nahIM haiM / unake hRdayameM varSameM isake sampAdaka zrIyuta ba. vizvaMbharadAsajI digambaroMke lie bhI sthAna hai, ataeva isa patra- gArgIya the, aura isa varSa murArake bAbU * zyAmase hamAre digambarabhAI bhI lAbha uThA sakate haiN| lAlajI gupta haiM / patra sthAnakavAsI sampradAyako zvetAmbara sampradAyameM sAdhuoMkA prabhAva sImAse hai aura isake pUrva tathA vartamAna sampAdaka digambara adhika hai / unakI saMkhyA bhI adhika hai aura sampradAyake haiN| 'muni ' nAmase yaha AzA kI zrAvakoMmeM dhArmika jJAnakA prAyaH abhAva hai / isa jAtI thI ki isameM muniyoM yA sAdhuoMke sambandhameM kAraNa sAdhuoMkI nAdirazAhI khUba hI calatI hai| kucha carcA rahA karegI; parantu dekhate haiM ki isake / unake viruddha AvAja uThAnevAlA koI nhiiN| sAre hI paSTha anyAnya patroMke samAna sAmAjika hameM AzA hai ki samAjake sampAdakakA dhyAna isa unnati Adike sambandhameM hI bhare rahate haiM / mAlUma ora jAyagA / usake pichale aMkake eka lekhameM sAdhu- nahIM, isake prakAzakoMne isa nAmakI sArthakatA oMkI durdazA para kucha paMktiyA~ likhI bhI gaI haiN| kisa taraha karanI socI hai / isake vividha viSayasa" sAdhuoMkI dazA vartamAna kAlameM itanI garhaNIya mbandhI lekha sAdhAraNataH acche rahate haiN| unameM ho rahI hai ki unameM pichale AcAryoMke niyamoMkA koI sAmpradAyikatA bhI nahIM rahatI hai / digambarI leza bhI najara nahIM AtA |......ek padastha aura dUsare bhAI bhI isase lAbha uThA sakate haiN| dUsarake ziSyake lie apane ziSyoMko dUra karatA sampAdaka mahAzaya sUcita karate haiM ki dazalakSaNa' hai aura ziSya apane guru para noTisa prakaTa karatA parvameM. munikA eka vizeSa aMka nikalegA, / hai!....eka dharmAcArya dUsare dharmAcAryako (eka hI jisameM aneka citra aura puSkala lekha rheNge| jo For Personal & Private Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI - 354 grAhaka nahIM haiM unheM yaha aMka // = ) meM milegA / sthAnakavAsI sampradAya meM to dazalakSaNaparva mAnA nahIM jAtA, phira munikA khAsa aMka isa parva ke upalakSya meM kyoM nikalatA hai ? huA aba kacchI jaina mitra / sampAdaka, dAmajI trikamajI sAyalA aura prakAzaka, jeThAbhAI devajI nAgar3A, kAthAbAjAra mAMDavI, bambaI / gujarAtI bhASAkA mAsika patra hai / jUnase nikalanA zurU hai / cAra aMka nikala cuke haiM / jainahitaiSI ke AkArake lagabhaga 36 pRSThoM para nikalatA hai / bar3I jase nikalA hai / pratyeka aMkameM daza daza bAraha bAraha citra rahate haiM / kavarapeja para eka sundara strIkA citra hai / yaha isa lie ki manomohiniyoMke citrake binA loga patroM para nahIM rIjhate ! lekhakoMko rijhAnekA bhI prayatna gayA hai / jisa lekhakakA lekha rahatA hai, usa lekhake prAraMbha meM eka citra bhI rahatA hai / yahA~ taka ki kaI sAdhu mahAzayoMne bhI apane lekhoM meM apane citroMkA prakAzita karAnA ucita samajhA hai / hama dekhate haiM ki zvetAmbara sAdhuoM meM citra prakAzita karAnekA roga betaraha bar3ha rahA hai / ina dinoM zvetAmbara sampradAyakI aisI bahuta thor3I pustakeM chapatI haiM; yahA~taka ki daza bIsa paneke TrekTa bhI - jinameM koI muni mahAzaya virAjamAna na haiN| / patrakA mUlya tIna rupayA hai, jo isa samayakI maha~gI eka tarahase kama hI hai / bambaI meM kacchanivAsI jainoMkI saMkhyA bahuta hai aura unameM dhanika vyApArI bhI bahuta haiM / yaha patra unhIMkI sahAyatAse nikalA hai / lekha sAdhAraNatayAM acche rahate haiM; yadyapi unameM jainadRSTikI kamI rahatI hai / kaI lekha aura kaI citra paThanIya aura darzanIya nikale haiM / hama isa patra kI hRdayase unnati cAhate haiM / 3 zAradA | sampAdaka aura prakAzaka, paM0 caMdrazekhara zarmA, dArAgaMja prayAga / yaha saMskRta bhASAkI mAsikapatrikA hai / sarasvatI ke AkAra meM 40 kiyA usakA [ bhAga 13 pRSThoM para nikalatI hai / isakA vArSika mUlya tIna rupayA hai / isake sampAdaka mahAzaya saMskRta ke sulekhaka aura bahuta vidvAna haiM / saMskRta ke nAmI nAmI paNDitoMke lekha isameM rahate haiM 1 caitra 1974 kI prathama saMkhyA hamAre sAmane hai / isameM sampAdakIya TippaNiyA~, mImAMsAdarzana, mana, hari aura harameM abheda, AlhA, padmAvatIpariNaya campU, pAlibhASAke jAtakoM kA anuvAda, AyurvedakA mahattva, Adi aneka viSayoMke lekha haiM / sAhityapracArazIrSaka TippaNI meM sampAdakane pAlI aura prAkRta bhASA ke bauddha jainagranthoMko bhAratIya sAhityameM sthAna deneke lie aura unakA adhyayana karaneke lie apane pAThakoMkA dhyAna AkarSita kiyA hai / usakA sArAMza yaha hai- " dharmabhedase sAhityakA bheda karanA ThIka nahIM / jaba isa samaya zeksapiyara aura milTana Adi IsAI kaviyoMke grantha saba loga par3hate haiM, taba bauddha jaina sAhityane kyA aparAdha kiyA hai ? pUrvasamaya meM dharmagranthoMkA adhyayana hI pracura jJAnakA kAraNa mAnA jAtA thA; para aba vaha bAta nahIM hai / vyAvahArika viSaya bhI isa samaya adhyayanakoTimeM praviSTa ho gaye haiM / dhArmika granthoMke adhyayanase laukika phala nahIM milatA hai / isa kAraNa loga unheM nahIM par3hanA cAhate / jo dhArmika haiM aura dharmalabdha dhanase jinakA nirvAha hotA hai ve bhI apane lar3akoMko vyavahArajJAnakI vRddhike lie a~garejI skUloM meM bhejate haiM aura dhArmika grantha nahIM par3hAte; vyAvahArika jJAnakI svayaM nindA karate hue bhI baccoM ko usa ora utsAhita karate haiM / aisI dazA meM bauddha jainasAhityakA adhyayana aura pracAra hAnikAraka nahIM mAnA jA sakatA / bauddha-jaina - sAhitya meM dharmabheda bhale hI ho, para hRdayabheda nahIM hai / bhAratIya hRdayase bauddha jainasAhitya bhI likhe gaye haiM / unameM bhI bhAratIya bhAva hI milate haiM, ataeva bhAratavAsiyoMko ina donoM sAhityoMkA pracAra karanA cAhie / ....... dharmazAstra aura jyotiH - zAstrameM virodha nahIM 1 For Personal & Private Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ monarannnnnn aGka 8] pustaka pricy| 355. hai, kyoMki dharmazAstrameM jo viSaya kahA gayA hai vaha saMgrahaNIya hai / patrakA vArSika mUlya tIna rupayA hai| jyotiHzAstrameM nahIM hai aura jo jyotiHzAstrameM hai isa aMkakA mUlya likhA nahIM / baha dharmazAstrameM nahIM, taba donoMmeM kyoM virodha ho ! 5jainanityapAThasaMgraha / kalakattekI jainamitra yahI bAta bauddha jaina sAhityake viSayoM kI samajhanI maMDalIne isa pAThasaMgrahako chapAyA hai| isameM saba milAcAhie / hamAre RSiyoMne anya viSayoMkA varNana kara 35 pATha haiN| bhaktAmara aura tattvArtha sUtra ye do kiyA hai aura bauddha jainoMne anyakA / jisa taraha koI pATha saMskRtake haiM, zeSa saba bhASAke / bambaImeM jo dharmazAstra par3hatA hai, koI jyotiHzAstra par3hatA hai, bhASA nityapAThasaMgraha chapA thA, usase isameM kaI pATha para ye eka dUsare para kaTAkSa nahIM karate / isI prakAra jyAdA haiN| pANDe hIrAnandakRta ekIbhAva aura kisIkA anurAga ArSa sAhityameM hai, kisIkA paM0 zAntidAsakRta viSApahAra, ye do pATha aise haiM bauddhameM aura kisIkA jainameM / isa viSayameM loga jo abhItaka kahIM bhI prakAzita nahIM hue the| svataMtra haiN|" zAradAmeM jainasAhityasambandhI bhI chapAI acchI aura kAgaja bar3hiyA hai, tisapara bhI kaI lekha nikala gaye haiM / jainasAhityasambandhI Dabala krAuna solaha pejI sAijake 192 pRSThakI lekhoMko prakAzita karaneke lie ve utsuka bhI rahate pustakakA mUlya bAraha Ane kama hai / puDhevAlI haiN| kyA hama apane samAjake saMskRtajJa paNDitoMse pustakakA mUlya caudaha Ane hai / mitramaNDalIkA AzA kareM ki ve zAradAko ma~gAkara par3hA kareM aura ThikAnA 'naM. 9 vizvakoza lena, bAga bAjAra' hai| usake dvArA samaya samaya para jainasAhityakA sandezA 6-zatraMjaya tIrthoddhAraprabandha / sampAdaka, jainetara vidvAnoM taka pahu~cAyA kareM / hamArI samajhameM muni jinavijayajI / prakAzaka, jaina AtmAnandazAstrArthoMkI apekSA isa mArgase jainadharmakI adhika sabhA, bhAvanagara / DimAI aThapejI AkArake 112 prabhAvanA hogii| zAradAkA pracAra hama hRdayase pRSTha / kapar3ekI jilda, mUlya daza Ane / zvetAmbara cAhate haiN| sampradAyameM zatrujaya tIrthakA bar3A mAhAtmya hai / isa * mallAri-mArtaDa-vijayakA nAgapaMcamI- tIrthake aneka puruSoMne aneka bAra uddhAra kiye kA aMka / indaura darabArakI orase yaha sAptAhika haiM aura unakA varNana zvetAmbara granthoM meM milatA patra hindI aura marAThI meM prakAzita huA karatA hai| hai / sabase antima sAtavA~ uddhAra vikrama saMvat isake marAThI vibhAgake sampAdaka zrIyuta vI. sI. sarvaTe 1557 ko karmAsAha nAmake zrAvakane karAyA bI. e. ela ela. bI. aura hindI vibhAgake zrIyuta thA / yaha dharmAtmA zrAvaka cittaur3akA rahanevAlA mukhasampattirAya bhaNDArI (jaina) haiM / indaurameM nAga- thA aura osavAlajJAtIya thA / kapar3ekA bahuta bar3A paMcamIkA tyohAra bar3e ThATavATase manAyA jAtA hai| vyApArI aura dhanI thaa| isane zatrujayake mukhya yaha aMka. bhI usIke upalakSyameM nikalA hai / isameM maMdirakA uddhAra karAke musalamAnoM dvArA khaNDita 'marAThIke 17 aura hindIke 9 lekha haiM aura yaha vize- huI sArI pratimAoMke sthAnameM navIna pratimAyeM SatA hai ki una sabake lekhaka indaurake hI nivAsI haiN| banavAkara sthApita karavAI aura bar3I dhUmadhAmake marAThIke lekhoMmeM saMskRta bhASAkA abhyAsa, sukhaduH- sAtha tIrthapratiSThA karAI / isa kAryameM usane akhamImAMsA Adi lekha mahattvake haiM aura hindImeM gaNita dhana kharca kiyA / yaha yatiSThA vidyAmaNDana savAjasevA, madyapAna, Adi / prAyaH sabhI lekha uccA- nAmaka AcAryake dvArA huI / inhIM vidyAmaNDanake zreNIke haiM / sAdhAraNa logoMke upayogameM A sakane- ziSya vivekadhIra gaNi nAmake vidvAnane 'zatrujayavAle lekhoMkA isameM eka tarahase abhAva hai| aMka tIrthoddhAraprabandha / nAmakA saMskRta grantha likhA For Personal & Private Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI - [ bhAga 13 isase bhI kaI sau varSa pahalese zvetAmbara sAdhuoMke lie jAyaja ho gayA thA aura zAyada unhIM kI dekhAdekhI hamAre yahA~ke bhaTTAraka bhI jo apaneko muni kahate haiM - pratiSThAyeM karAne lage the / para hamArI samajhameM yaha kArya donoM hI sampradAyake mahAvratI sAdhuoMke lie niSiddha hogA / sAdhuoM meM maMtrA - dikI ArAdhanA karanA aura jyotiHzAstrase phalita nikAlanA Adi kArya bhI pracalita the / jisa samaya yaha uddhAra huA usa aneka gacchoMke AcArya ikaTThe hue the aura una sabane milakara eka pratijJAlekha likhA thA ki " zatruMjayake UparakA mUla gar3ha, aura AdinAthakA mukhya maMdira samasta jainoMke lie hai aura bAkI saba devakulikAyeM bhinna bhinna gacchavAloM kI samajhanI cAhie / yaha tIrtha saba jainoMke lie eka samAna hai / eka vyakti isa para apanA adhikAra nahIM samaya "" kiyA gayA hai| prAraMbhake 38 pRSThoM meM upodghAta hai, jamA sakatA / ityAdi / jisameM zatruMjayatIrthakA paricaya, usakI vartamAna avasthA, usakA mahattva, Aja taka usake jitane uddhAra hue haiM una sabakA saMkSipta itihAsa aura - granthakarttA Adike viSaya meM aneka jJAtavya bAteM likhI haiM / isake bAda lagabhaga 30 pRSThoMmeM mUla granthakA saMkSipta sAra likha diyA hai jisase kevala hindI jAnanevAle pAThaka bhI mUla granthakA marma samajha sakate haiM / pariziSTameM mukhya mandirakI prazasti, aura do pratimAoMke nIceke lekha de diye haiM / isa taraha yaha grantha sucArurUpase sampAdita kiyA gayA hai / isa granthake par3hanese kaI aisI bAteM mAlUma hotI haiM jo jainadharmakI samaya samayakI avasthAkA adhyayana karanevAloMke lie upayogI hoNgii| usa samaya jainasAdhuoMke AcaraNameM itanI zithilatA AgaI thI ki ve zilpazAstriyoMkA tathA mandiroMke banavAne AdikA kAma bhI karate the aura isameM jo 'AraMbhajanita' doSa lagate haiM unakI orase lAparavA hogaye the| jAna par3atA hai pratiSThA Adi karAnA to 356 hai / jisa dina pratiSThA huI hai, usake ThIka dUsare dina yaha prabandha banakara samApta huA hai / lekhaka isa utsavameM kevala maujUda hI nahIM the balki unhoMne isa uddhArakAryameM zilpazAstrIya (iMjIniyara ) kA kAma bhI kiyA thA / ve zilpazAstra ke acche jJAtA the, isa kAraNa unhIM kI dekharekhameM kArIgaroM kA kAma hotA thA / prabandharme saba milAkara 262 padya haiN| racanA sundara hai aura itihAsa kI dRSTi se bahuta mahattvakI hai / isameM - karmAsAhake uddhArakA vistRta vivaraNa diyA hai aura usa samayake gujarAta tathA mevAr3ake rAjAoMke aura dillI tathA gujarAtake bAdazAhoMke nAma aura unakI vaMzAvaliyA~ bhI dI haiM / yadyapi ve nizcita itihAsa - ke anusAra sarvathA zuddha nahIM haiM; parantu phira bhI kAmakI haiM / yaha mUla prabandhaM kevala 32 pRSThoMmeM gayA hai / zeSa bhAga sampAdaka mahAzayakA - likhA huA hai aura usake likhanemeM khUba parizrama isa lekha para bahuta se AcAryoMkI sahI hai / isase mAlUma hotA hai ki usa samaya se pahale judA judA gacchake zvetAmbara sAdhuoMmeM tIrthake svAmitvake sambandhameM jhagar3e hote hoMge aura Ajakalake zrAvakoMke samAna ve mahAvratI hokara bhI ApasameM dveSabhAva rakhate hoMge / zrAvakoM ke viSayameM itanA hI mAlUma hotA hai ki unake dharmajJAnakI sImA gurukI bhakti karanA yA usakI AjJA pAlana karanA, isase Age na thI / guruoM kI preraNA se ve mandirAdi banavAne aura saMgha nikAlanemeM lAkhoM karor3oM rupayA kharca kara dete the / ye saba aisI bAteM haiM, jinapara vicAra karane kI AvazyakatA hai / zrImAn muni jinavijayajI aise aise aitihAsika grantha prakAzita karake jainasAhityakA bahuta bar3A upakAra kara rahe haiM / granthakA mUlya lAgata se kama hI hogA, adhika nahIM / 7- zatruMjayatIrtharAsa / AnandakAvyamahodadhikA cauthA mauktika | jainagranthoMko chapAchapAkara miTTIke mola becanevAle bambaIke ' seTha devacanda For Personal & Private Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 8 pustk-pricy|.. lAlacanda pustakoddhAra phaNDa ' kI orase yaha grantha rasUri isake bAda hI kisI samaya hue hoMge, yaha prakAzita huA hai / krAuna solaha pejI sAijake sunizcita hai| unheM vi0 saM0 477 meM prathama 751 pRSThake isa kapar3ekI pakkI jildavAle zilAdityake samayameM siddha karaneke lie bhUmikAke granthakA mUlya kevala bAraha Ane hai / itane saste lekhaka mahAzayako bar3I bar3I ulajhanoMmeM par3anA par3A dAmoMmeM zAyada hI koI saMsthA pustakapacAra karatI hai aura unase sulajhaneke lie aneka oMdhI-sIdhI hogI / isake lie saMsthAke saMcAlakoMko jitanA saca-jhUTha bAteM likhanI par3I haiM / dhanezvara sUrine dhanyavAda diyA jAya utanA thor3A hai / vikrama saMvat zilAdityako pratibodhita karake jaina banAyA aura 1755 meM jinaharSagaNi nAmake eka zvetAmbarasAdhune bauddhoMko harAkara unheM saurASTra dezase nikAla diyA; isa rAsakI racanA kI hai / granthakI bhASA gujarAtI lekhaka isa bAtako bhI saca mAnate haiM aura cndrhai| isakA sampAdana 'zAstravizArada jainAcArya prabhasUrikRta prabhAvakacaritameM likhA hai ki mallavAdi yoganiSTha zrIbuddhisAgarasUri' ne kiyA hai / Apane nAmake AcAryane zilAdityakI sabhAmeM bauddhoMko pustakake prAraMbhameM koI 64 pRSThakI vistRta prastAvanA harAyA aura use jaina banAyA, so isameM bhI koI likhI hai / sUri mahAzayakI padaviyoMne hameM prastA. sandeha nahIM karate ! jAna par3atA hai, mallavAdikI nAko par3haneke lie vivaza kiyA; parantu par3hakara kathAko hI kisIne dhanezvara sUrikA mAhAtbhya bar3hAhameM nirAza honA par3A / hama usameM koI bAta aisI neke lie unake sAtha jor3a diyA hai / dhanezvara na pA sake jisameM unakI sadasadvivecanAzaktikA sUrikA zatrujayamAhAtmya bar3A hI vicitra hai| yA satyAnveSaNazIlatAkA paricaya milatA / grantha- isako par3hate samaya aisA nahIM mAlUma hotA ki kartAkI pratyeka bAtako Apane nirdhAnta samajhA hai; hama koI jainagrantha par3ha rahe haiM / yaha brAhmaNoMka itanA hI nahIM balki usakI bhrAntiko satya siddha badrI, kedAra, prabhAsa Adi tIrthoMke mAhAtmyakA : karanekA prayatna kiyA hai / yaha gujarAtI rAsA dhane- bilakula anukaraNa mAlUma hotA hai| zatrujayakI zvarasurike saMskRta 'zatraMjayamAhAtmya' nAmaka khUba anApa-zanApa mahimA gAI gaI hai| kucha vizAla saMskRta granthakA prAyaH anuvAda hai / isameM zloka dekhie: aura mUla granthameM zatrujayakI amaryAdita prazaMsA kI nAstyataH paramaM tIrtha surarAja jagatraye / hai aura usake mAhAtmyako bar3hAneke lie bahutasI yasyaikavelaM nAmnApi zrutenAhaH kSayo bhavet // 56 jhUThI saccI kathAyeM bhI gar3ha DAlI haiM; parantu sampA kathaM bhramAsa mUDhAtman dharmo dharma iti smaran / / daka mahAzayakI dRSTimeM ve solaha Ane saccI UMcI ekaM zatrujayaM zailamekavelaM nirIkSaya // 61 haiN| dhamezvarasUrike viSayameM kahA gayA hai ki unhoMne bAlye'pi.yauvane vAthai tiryakjAto ca yatkRtam / tatpApaM vilaya yAti siddhAdreH sparzanAdapi // 81 vikrama saMvat 477 meM vallabhIpurake rAjA zilAdi tAvadvarjanti hatyAdipAtakAnIha sarvataH / tyakI prArthanAse yaha grantha banAyA thA; parantu yaha yAvatzajayetyAkhyA zrUyate na gurormukhAt // 94 . nirI gappa hai| mUla zatrujaya mahAtmyameM kumArapAla, na metavyaM na bhetavyaM pAtakebhyaH pramAdibhiH / / bAhaDamaMtrI, vastupAlamaMtrI aura samarAzAhake uddhAroM zrUyatAmekavelaM zrIsiddhakSetragireH kathA // 95 takakA varNana kiyA hai / inameMse sabase pichale sama- ekaikasmin pade datte puNDarIkagiri prti| rAzAhakA kiyA huA uddhAra vividhatIrthakalpa Adi bhavakoTikRtebhyo'pi pAtakebhyaH sa mucyate // 78 aneka granthoMke kathanAnusAra vi0 saM0 1371 meM arthAt zatrujayake samAna zreSTha tIrtha tInoM ' huA hai, ata eva zatrujayamAhAtmyake kartA dhanezva- jagatameM koI nahIM hai jisake eka bAra nAma sunane For Personal & Private Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI [ bhAga 13 mAtrase pApoMkA kSaya ho jAtA hai / are mUryo, arthAt hajAroM lAkhoM vizuddha zrAvakoMke bhojana dharmadharmakA smaraNa karake kyoM bhaTaka rahe ho ? zatru- karAnese jo puNya hotA hai, usase Adhika eka jaya tIrthake kevala eka bAra darzana kara DAlo, muniko dAna denese hotA hai / cAhe jaisA muni basa / bacapana, javAnI, bur3hApA aura pazuparyAyameM ho, yadi vaha munikA veSa dhAraNa kara rahA hai, to kiye hue pApa isa tIrthake sparzamAtrase naSTa ho jJAnI zrAvakoMko cAhie ki usakI bhagavAn jAte haiM / hatyAdi pApa tabhI taka chor3e jAte haiM, gautama gaNadharake samAna ArAdhanA kareM / yati jaisA jaba taka guruke mu~hase 'zatrujaya' itanA zabda taisA bhI ho; parantu yadi vaha apane veSameM vartamAna nahIM suna pAyA hai| are pramAdiyo, pApoMse mata hai arthAt usane sAdhuoMke kapar3e pahana rakkhe haiM Daro, mata Daro, kevala eka bAra zatrujayakI kathA to vaha samyaktvasahita puruSoM ke dvArA rAjA zreNisuna lo / zatrujayakI yAtrAke lie eka eka paira kake samAna sarvadA pUjya hai ! gurukI ArAdhanAse bar3hAnese karor3oM bhavoMke pApoMse prANI mukta hotA svarga milatA hai aura virAdhanAse naraka; isa taraha calA jAtA hai! ye do gati guruoMse prApta hotI haiN| inameMse ___ eka jagaha likhA hai ki "cAra hatyAke karanevAle icchAnusAra kisI ekako gRhaNa kara lo| buddhimAna parastrIgAmI aura apanI bahinake sAtha vyabhicAra vAra pAThakoMko yaha samajhanemeM vilamba na hogA ki guru ra karanevAle candrazekhara rAjAkA bhI isa tIrthase oNkI yaha mahimA batalAnemeM granthakArakA kyA uddhAra huA hai !" abhiprAya hai| - pAThaka dekheM ki isa prakArakI mahimA jaina- 3 dharmakI karmaphilAsaphIse kitanA sambandha rakhatI hai| isa granthakI kathAoMke tathA bhaviSya prANiyoM aura yaha bhI soceM ki isa tarahake upadeza logoMke Adike sambandhameM bhI bahuta sI bAteM likhI jA hRdayameM pApoMkI glAni kitanI kama kara deNge| sakatI hai; parantu isa choTIsI AlocanAmeM unake jaba zatraMjayake nAma mAtrase bar3e bar3e pApa kaTa lie sthAna nahIM hai / zvetAmbara sampradAyake vidvAn jAte haiM, taba phira pApoMse DaranekI AvazyakatA . sajjanoMse hamArI pArthanA hai ki ve apane yahA~ke hI kyA hai ? isa prakArake sAhityakI parIkSA kareM aura samayake nIceke zlokoMmeM zithilAcArI guruoMkI prajA- anukUla aba logoMmeM vacanapradhAnatAkI jagaha kA upadeza diyA hai, jisase sApha mAlUma hotA hai parIkSA pradhAnatAke bhAvoMkA pracAra kreN| isa prakArake ki granthakartA mahArAja pA~cavIM sadIke nahIM kintu sAhityake jainadharmane mUla siddhAntoMko DhaMka caudahavIM zatAbdike lagabhagake koI jatI haiM, jo rakkhA hai ! apanI aura apane bhAiyoMkI-guNahIna zithilA- 8tIsa cauvIsI pUjA / sampAdaka, paM0 munAcArI hone para bhI pUjA karAneke lie vyAkula the| lAlajI kAvyatIrtha aura pra0, bAbU dulIcanda jaina, sahasralakSasaMkhyAtairvizuddhaH zrAvakairiha / jinavANapricAraka kAryAlaya, 62 / 2-1 vIDanayadbhojitairbhavetpuNyaM munidAnAt tato'dhikam // sTrITa kalakattA / pRSThasaMkhyA 372 / mUlya 21) ru0 yAdRzastAdRzo vApi liGgI linena bhuussitH| zrIgotama ivArAdhyo budhairbodhsmnvitH|| kAzInivAsI bAbU vRndAvanajIke nAmase jainasamAja vartamAno'pi veSeNa yAdRzastAdRzo'pi san / suparicita hai / ApakA vartamAna cauvIsI pATha prakAyatiH samyaktvakalitaiH pUjyaH zreNikavat sadA // zita ho cukA hai| aba yaha tIsa cauvIsI pATha gurorAdhAnAtsvargo narakaca virAdhanAt / / prakAzita huA hai| isameM bhUta-bhaviSyat-vartamAnakAladve gatI guruto labhye gRhItaikAM nijacchayA // sambandhI bharata airAvata videha Adike 720 tIrtha For Personal & Private Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 8 ] karoMkI pUjAyeM haiM / isake eka padyase mAlUma hotA hai ki yaha saMskRtake kisI pUjApAThake AdhArase banAyA gayA hai / yoM to vRndAvanajIkI kavitA acchI samajhI jAtI hai, para ve apanI kavitAmeM zabdoM ko khUba hI tor3ate-maror3ate the| isa pAThameM hama dekhate "haiM ki ukta doSa aura bhI adhika bar3hA-car3hA huA hai / yaha pratikavijIkI khudakI likhI huI pratiparase zuddha kI gaI hai| phira bhI thor3I bahuta azu ddhiyA~ raha gaI haiM / eka kamI yaha bhI raha gaI hai ki isameM jo kamalabaddha, dhanurbaddha Adi citra - kAvya the, unake citra nahIM banavAye gaye / pustaka- paricaya | 9 harivaMzapurANa | lekhaka, jIvarAja gotamacanda dosI / pra0, nAthAraMgajI jainonnati phaNDa, zolApura / DimAI aThapejIke 450 pRSTha | mUlya 2 ) / punATa saMghIya zrIjinasenAcAryakRta harivaMzapurANa ke AdhArase yaha grantha marAThI bhASAmeM likhA gayA hai / isameM mUlakA AlaMkArika varNana chor3akara kevala kathAbhAga liyA gayA hai / bahuta se loga isa prakRtike hote haiM ki ve AlaMkArika aura zRMgArapUrNa varNana se zIghra hI Uba jAte haiM aura isa samaya meM aise logoM kI saMkhyA bar3hatI jAtI hai / unake lie bRhadgranthoMke isa prakAra ke saMkSipta yA saMzodhita saMskaraNoMkI AvazyakatA hai / kevala itihAsakI aura tathya saMgrahakI ruci rakhanevAloM. ke lie bhI aise saMskaraNa bahuta upayogI hote haiM / avazya hI inakA sampAdana bahuta sAvadhAnI se honA cAhie / mUlakI koI mahattvakI bAta chor3I nahIM jAnI cAhie aura mUlake bhAvoMkA koI parivartana bhI na kiyA jAnA cAhie / isa saMskaraNako acchI taraha par3ha sakane kA hameM avakAza nahIM mila sakA, to bhI hama lekhaka mahAzaya se paricita haiM, unake * prayatna pramAdoMkI bahuta kama saMbhAvanA hai / isameM yaduvaMzakI utpattikA varNana hamane par3hA to mAlUma huA ki yadurAja ke zUra aura suvIra nAmake do putra the / zUrake andhakavRSTi Adi daza putra hue I 359 aura suvIrake bhojakavRSTi Adi aneka putra hue / andhakavRSTike putra samudravijaya, vasudeva Adi hue aura bhojakavRSTike ugrasena, mahAsena Adi hue / Age ugrasenakI kanyA rAjImatI ke sAtha samudravijayake putra neminAtha bhagavAnakA vivAha honA nizcita huA / arthAt zUra aura suvIra ina donoM sage bhAiyoMke pautroM ke putra aura kanyA usa samayakI nItike anusAra paraspara vivAhasambandha meM baddha ho sakate the ! isa tarahakA sambandha honA usa samaya jAyaja thA / mAmAkI lar3akIke sAtha sambandha hone ke to harivaMzapurANa meM kaI udAharaNa haiM / ye aisI bAteM haiM jinapara vicAra honekI AvazyakatA hai / aba purANagraMthoMko kevala puNyalAbha kI dRSTi se hI nahIM par3hanA cAhie | unameM se kucha tathyoM kA AviSkAra bhI karanA cAhie / jo loga ina vivAhAdisaMbaMdhI rUr3hi - yoMko dharmake sthAyI siddhAnta mAnate haiM, aura ATha ATha solaha solaha gotroMko TAlakara byAha karane meM hI paramadharma mAnate haiM, ve ina purANapuruSoM ke dRSTAntoM para eka dRSTi DAlane kI kRpA kareM / granthakA mUlyava hai / marAThI jAnanevAloM ko avazya ma~gAnA cAhie / kama 10 mahArANA rAjasiMha / le0, paM0 rAmaprasAda mizra aura prakAzaka, nATyagranthaprasAraka maNDala, e. bI. roDa kAnapura / mUlya daza Ane / isakI bhUmikA meM likhA hai ki ' isa granthakA kathAsUtra nitAnta aitihAsika AdhAra para hai;" parantu jAna par3atA hai lekhaka mahAzaya upanyAsoM ko bhI 'nitAnta itihAsa ' samajhate haiM / yahI kAraNa hai jo svargIya baMkimacandra caTTopAdhyAyake upanyAsake AdhAra para likhe hue isa nATakako bhI ve nitAnta aitihAsika mAnate haiM / baMkima bAbUke ' rAjasiMha ' meM yadyapi itihAsa hai; parantu vaha nitAnta itihAsa nahIM hai / usameM aneka pAtra aura adhikAMza ghaTanAyeM bilakula kalpita haiM aura ve upanyAsako manorama tathA sundara banAne ke lie likhI gaI haiM / lekhaka mahAzaya ne yaha bhI For Personal & Private Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI [ bhAga 13 likhanekI kRpA nahIM kI ki isa nATakakA avatarita hue / garbhAvasthAmeM mAtAko kaSTa na honeke mUla AdhAra baMkima bAbUkA rAjasiMha hai / lie bhagavAnane jo vicArAdi kiye the aura tadanunATakake lagabhaga 50 pRSTha hamane pddh'e| uttejanA rUpa kriyAyeM kI thIM, unakA bhI isameM ullekha nahIM aura andha abhimAna bar3hAnevAle bhAvoMke sivAya hai| lekhakane isa bAtako bhI spaSTa zabdoMmeM nATakameM aura koI vizeSatA nahIM / svAbhAvikatAkA svIkAra kiyA hai ki ' bhagavAnake pAsa cIramAtra abhAva hai / manogata bhAvoMke citraNa karanemeM bhI vastra na thA / yaha dUsarI bAta hai ki ve logoMko kavi nitAnta asamartha hai| yuvatI cazcalakumArI aise mAlUma hote the ki vastra pahane hue haiN| ina vRddha rAjasiMhake citrako dekhakara una para mugdha ho saba bAtoMse mAlUma hotA hai ki lekhaka svAdhInajAtI hai aura thor3e hI samayameM vaha virahiNiyoMke cetA haiM / pustakakA Adhese adhika bhAga bAraha samAna 'sarda Ahe' khIMcane lagatI hai, yaha bAta vratoMke, bhAvanAoMke tathA dUsare dhArmika siddhAntoMke kisI raMgamaMca para to nahIM, rAsadhAriyoMke tamAzoMmeM varNanameM ghirA huA hai, jo svAdhyAyapremiyoM ke avazya acchI mAlUma ho sakatI hai / musalamAnoMke kAmakA hai, aura isakA kAraNa yaha hai ki prati nATakakArake hRdayameM jarA bhI sahAnubhUti nahIM caritra aitihAsika nahIM kintu dhArmika dRSTi se likhA hai aura isa kAraNa vaha kisI bhI musalamAna pAtrako gayA hai aura abhItaka likhe gaye hindI mahAvIracariacche rUpameM khar3A nahIM kara sakA hai| troMse bahuta kucha acchA hai / jainoMke tInoM sampadA11 zrIvardhamAnacaritra / lekhaka, jaina muni paM. yake loga isase lAbha uThA sakate haiM / isameM jJAnacandrajI aura prakAzaka meharacanda lakSmaNadAsa sampradAyabhedakI bAteM bahuta hI kama haiM / bhUmisaMskRta pustakAlaya,lAhaurAAkAra krAuna solahapejI, kAse mAlUma huA ki lekhaka isako apUrNa pRSTha saMkhyA 136 / kapar3ekI jilda / mUlya bAraha choDakara hI svargavAsa kara gaye aura isakA zeSa bhAga Ane / caritra hindImeM likhA gayA hai aura nirNaya. unake guru upAdhyAya AtmArAmajIne pUrNa kiyaa| sAgara presameM sundaratAke sAtha chapA hai / lekhaka sthAnakavAsI sampradAyake sAdhu haiM, ataeva unakA 12prAcIna kIti vA sptaashcye| le. 50 ise zvetAmbara sUtroMke anusAra likhanA svAbhAvika zivanArAyaNa dvivedI aura pra0, haridAsa eNDa hai; parantu phira bhI isameM aisI bAteM nahIM likhI kampanI, kalakattA / pRSThasaMkhyA 80 / mUlya ATha gaI haiM jo dUsare sampradAyake logoMko khaTakanevAlI Ane / isameM misarake pirAmiDa, bAbilanakA udyAna, haiN| likhate samaya unhoMne saMbhavatA asaMbhavatAkA alampasakA jupiTara, DAyanAkA mandira, mAsoliyabhI khyAla rakkhA hai| zvetAmbarasUtroMke anusAra makI samAdhi, sikandariyAkA dIpastambha, aura roDasa mahAvIra bhagavAna pahale eka brAhmaNIke garbha meM Aye dIpakI apolokI mUrti, pRthvI ke ina sAta pradhAna the aura phira vahAMse eka devake dvArA sthAnAntarita AzcaryokA aura cInakA zIzamahala, cInakI baDI hokara mahArANI trizalAke garbhameM pahu~cAye gaye the| dIvAra, AgarekA tAjamahala aura Temsa nadIkI garbhApaharaNakI yaha bAta zvetAmbara-sthAnakavAsI suraMga ina cAra upAzcaryoMkA sacitra varNana hai| sampradAyoMmeM bahuta hI prasiddha hai; parantu isa cari- pRthvI meM kaisI kaisI vilakSaNa cIjeM haiM, yaha jAna. trameM ise asaMbhava samajhakara chor3a diyA gayA hai| nekI icchA rakhanevAloMko yaha pustaka avazya par3hanA yahI likhA gayA hai ki bhagavAn trizalAke garbha meM cAhie / varNana sAdhAraNa hai| usameM kahIM kahIM lekhaka Aye aura 9 mAsa 7 dinarAta vyatIta hone para mahAzayane jo apanI sammatiyA~ zAmila kI haiM unameM For Personal & Private Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 8] pustk-pricy| na gaMbhIratA hai aura na koI vizeSatva / bhUmikAke marAThI pustakakA anuvAda hai| isameM videzoMke aise eka pairemeM Apa kucha kaha rahe haiM aura dUsaremeM kuch| 20-25 strI puruSoMkA saMkSipta paricaya diyA pustakameM yaha likhanA Apane Avazyaka na samajhA ki gayA hai, jinhoMne apanI janmabhUmikI rakSAke lie ye vivaraNa kaunasI pustakake AdhArase likhe gaye haiN| apane sarvasvakA arpaNa kara diyA thaa| aisI pusta 13-14 hindI sAhitya pracAraka grantha. kokA ghara ghara pracAra honA caahie| mUlya mAlAkI pustakeM / narasiMhapura (sI. pI.) ke cAra Ane / zrIyuta seTha nAthUrAmajI rejAne ukta nAmakI 17sarviyAkA itihAsa / lekhaka, jhAlarAgranthamAlAke nikAlanekA prayatna kiyA hai| mAlAke pATananareza rAjarAnA zrImAn bhavAnIsiMhajI bhaadur| pahale do puSpa hameM samAlocanArtha prApta hue haiN| pahalA hai, pra0, rAjapUtAnA hindIsAhitya sabhA, jhAlarApATana / guru ziSyasaMvAda / isameM svAmI vivekAnanda aura pRSThasaMkhyA 80 / mUlya pA~ca Ane / hamAre pAThaka unake kucha ziSyoMkA vArtAlApa hai| pRSTha saMkhyA jAnate haiM ki gatavarSa jainahitecchuke sampAdaka zrIyuta 54 / mUlya cAra Ane / dasarA puSpa hai Arthika vADIlAlajI, seTha vinodIrAmajI bAlacandajI aura sphltaa| yaha aMgarejIkI 'phAya nAnaziyala saka- rAyabahAdura seTha kaztUracandajI Adine hindIke sesa / nAmaka pustakake gujarAtI anuvAdake AdhA. granthoMko sulabha mUlyameM prakAzita karaneke lie lagarase likhI gaI hai / pRSThasaMkhyA 9: / mUlya chaha bhaga 10 hajAra rupayekA candA karake yaha sabhA Ane / donoM pustakoMke anuvAda kartA zrIyuta sthApita kI thii| yaha pustaka usIkI orase prakAzivasahAya caturvedI haiM / donoM pustakoMkI chapAI zita huI hai / sabhAke lie yaha bar3e gaurakkI bAta uttama hai / kAgaja bhI acchA lagA hai| hai ki use 'eka narezakI likhI huI sundara pusta ___kako prakAzita karanekA saubhAgya prApta huA hai| 15-16hindI-gaurava granthamAlAkI pusta keN| hama apane mitra paM0 udayalAlajI kAzalIvAlakI pustaka choTI hai, para sarviyAkA sthUla itihAsa jAnaisa granthamAlAkA paricaya apane pAThakoMko pahale neke lie bahuta acchI hai / yuddhakI hAlatapara vicAra de cuke haiM / isake pA~caveM aura chaThe puSpa hAla hI karaneke lie sarviyAkI bhItarI bAtoMko samajhanemeM prakAzita hue haiM / pA~caveMkA nAma vivekAnanda va - isase bahuta sahAyatA milegii| nATaka hai|yh marAThIke prasiddha lekhaka e. bI. kolha- 18 lokamAnya tilakake svarAjya para12 Takarake granthakA anuvAda hai / amerikAmeM jAkara vyAkhyAna aura jamAnatakA mukadamA / prakA* hindUdharmakA zaMkhanAda karanevAle svAmI vivekAna- zaka, gaMgAdhara hari khAnavalakara, granthaprakAzaka samiti ndako mukhya pAtra mAnakara isa nATakakA kathAnaka banArasa / pRSThasaMkhyA 250 / mUlya eka rupayA / taiyAra kiyA gayA hai / kalpanA sundara hai / hAsya- viSaya nAmahIse spaSTa hai / dezabhakta tilaka mahAzayake vinoda aura manoraMjanakI isameM yatheSTa sAmagrI hai| vicAra pratyeka bhAratavAsIko par3hane cAhie aura lekhaka hAsyarasake siddhahasta lekhaka jAna par3ate haiM / svarAjyake svarUpako samajha lenA cAhie / pustaka yaha nATaka marAThI raMgamaMcapara khelA jA cukA hai| pRSThasaMkhyA 152 aura 5 citra / mUlya eka acche samayameM prakAzita kI gaI hai| rUpamA / chaThe puSpakA nAma hai, svdeshaabhimaan| yaha nIce likhI pustakeM dhanyavAdapUrvaka svIkAra kI / eka choTI sI pustaka hai, para bar3I acchI hai / eka jAtI haiM: For Personal & Private Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. jainahitaiSI [bhAga 13 . 1 jainagajala gulacamana bahAra pra0, bhairUlAla AdiparANakA avalokana / nau ratanalAla boharA, lAkhana koTar3I ajamera / ___ 2 pA~cavIM riporTa, padmAvatI pariSat / pra0, paM0 (lekhaka-zrIyuta bAbU sUrajabhAnajI vkiil|) vaMzIdharajI zAstrI, zolApura / ___pAThakoMko bhagavajjinasena aura guNabhadrAcAryakRta 3 sAcA sukhano upAya |le., brahmacArI zItala- AdipurANakA adhika paricaya denekI AvazyakatA prasAdajI aura pra0, jainavijayapresa, suurt| nahIM / yaha bahuta hI prasiddha grantha hai aura jainadharmake 4 sumatikumatimohaandhakAra nATaka / 10, purANagranthoMmeM yahI sabase adhika mahattvakI dRSTi se bAbU phUlacanda jaina, zikohAbAda, mainpurii| dekhA jAtA hai / yaha ' mahApurANa ' nAmaka grandhakA 5 bArahamAsA tathA stavanasaMgraha / pra0, AtmA- pUrvabhAga hai / isake 42 parva jinasena svAmIke aura nanda jainasabhA, ambAlA zahara / zeSa pA~ca parva guNabhadra svAmIke banAye hue haiN| 6. jaina itihAsa aMka 2 / pra0, AtmAnanda upalabdha purANagranthoM meM padmapurANa aura harivaMzapurANa : TrekTa susAiTI, ambAlA shhr| ye do hI purANa aise haiM, jo isase pahaleke bane hue ___zrAvikAdharmadarpaNa, 8 jainazikSaNa pAThamAlA, haiM; parantu kevala AdinAtha bhagavAnke caritrako 9 jambUguNaratnamAlA / pra0, ku~vara motIlAla rAMkA, vistArase batalAnevAlA to yahI sabase pahalA purANa jainapustakapracAraka kAryAlaya, vyAvara ( ajamera ) / hai| suprasiddha maMtrI aura senApati cAmuNDarAyakA 10 sadAcArarakSA, prathamabhAga / le0, seTha banAyA huA 'viSaSThilakSaNamahApurANa ' nAmakA javAharalAlajI jainii| pra0, AtmAnanda jainapustaka eka kanar3I bhASAkA grantha hai| usameM caubIsoM tIrthaprakAzaka maNDala, naudharA, dehlii| karoMke caritra likhe gaye haiM / usake pAraMbhameM likhA 11 vedamImAMsA / le,paM0 puttUlAla jain| pra0, hai ki "isa purANako pahale kUci bhaTTAraka, phira jainamitrakAryAlaya, suurt| nandi munIzvara, phira kaviparamezvara aura tatpazcAta .12 mithyAtamodhvaMsArka / jainamitramaMDalI deha- jinasena-guNabhadrasvAmI, isa prakAra paramparAse kahate lIkA TrekTa naM0 1 / pra0, lAlAzyAmalAlajI Aye haiM aura unhIMke anusAra maiM bhI kahatA huuN|" kAgajI, cAvaDI bAjAra, dehlii| isase mAlUma hotA hai ki AdipurANase pahale kUci, 13 vASirka vivaraNa, jainazikSApracAraka sosA- nandi aura kaviparamezvarake banAye hue isI viSaiTI, pahAr3I dhIraja, dehlii| prakAzaka, maMtrI, yake grantha the| kavi paramezvara yA kavi parameSThIkA banArasIdAsajI jaina / ullekha to svayaM jinasena svAmIne bhI kiyA hai / guNabhadrasvAmIne bhI uttarapurANakI prazastimeM svIkAra kiyA hai ki kaviparamezvarakI banAI huI 'gadyakathA' isa AdipurANakI mAtA hai-' kaviparamezvaranigaditagadyakathAmAtRkaM purozcaritam / ' arthAt isa AdipurANake pahale kaviparamezvarakA banAyA huA koI grantha thA, jisake AdhArase yaha pallavita karake banAyA gayA hai; parantu aba ukta granthoM meM se koI grantha upalabdha nahIM hai, isalie yaha nizcaya nahIM ho sakatA hai ki AdipurANameM unakI apekSa For Personal & Private Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 8 ] kyA vizeSatA hai - isameM paramparAse calA AyA huA aMza to kitanA hai aura kaviyoMke dvArA pallavita - parivardhita kiyA huA aMza kitanA hai / AdipurANakA avalokana | guNabhadrasvAmIne uttarapurANakI samApti zaka saMvat 820 ( vikrama saMvat 955 ) meM kI hai / ataeva AdipurANa isake kucha pahale bana cukA thA / ina dinoM meM isI prasiddha graMthakA svAdhyAya kara rahA hU~ / yaha svAdhyAya bahuta bArIkIse gaharI dRSTi DAlakara, kiyA jA rahA hai / svAdhyAya karate samaya jo jo bAteM mujhe socane-vicAranekI, carcA karane kI mAlUma hotI haiM unakA noTa bhI maiM karatA jAtA hU~ / ina noToM kA mere pAsa eka acchA saMgraha ho gayA hai aba maiM cAhatA hU~ ki isa saMgraha meM se kucha mahattvake noToMko samAjake vidvAnoM ke samakSa upasthita karU~, jisase una para aneka dRSTiyoM se vicAra hove, aura janatAkI pravRtti satyAnveSaNakI ora adhikAdhika bar3he / / 1 sarvasAdhAraNakA yaha vizvAsa hai ki purANAdi kathAgraMthoMmeM jo kucha likhA gayA hai, usakA akSara akSara kevalIkathita hai| ye sabake saba graMtha bhagavAnkI divyadhvanike dvArA hI prakaTa hue haiM / parantu isa purANakA svAdhyAya karanese yaha bAta ThIka nahIM mAlUma hotI, kintu yaha prakaTa hotA hai ki grantharacanA meM granthakartAoM ko bahuta kucha svAdhInatA rahatI hai / ve guruparamparAse yA zAstraparamparAse cale Aye hue kathAsUtroMse kevala nIvakA kAma lete haiM, zeSa sArI imAratakI racanA karanemeM ve svataMtra rahate haiM / isa imArata ke sraSTA svayaM ve hI hote haiM / usako sundara, sarasa, prabhAvotpAdaka banAnA yaha unakI pratibhAkA kAma hai / jisakI pratibhA jitanI adhika ujjvala hotI hai, vaha apanI imArata ko utanI hI sundara banAkara dikhalA sakatA hai| yahI kAraNa hai jo eka hI kathAko mUlabhUta mAnakara banAye hue do kaviyoMke granthoM meM AkAza-pAtAlakA antara huA karatA hai / 363 afa yA granthakartAko itanI bhI svAdhInatA na ho, to usakA kavitva yA granthakartRtva hI kyA rahe? phira to usameM aura eka phonogrAphameM koI pharka hI nahIM samajhanA cAhie, jaisA sunA vaisA hI kaha diyA / kavi apanI isa svAdhInatA ke kAraNa hI kavi kahalAtA hai | isa svAdhInatAkA upayoga karake vaha apane kathApAtroMke mu~hase vehI bAteM kahalAtA hai, jinakA kahalAnA use abhISTa mAlUma hotA haijisase vaha apane grantharacanA ke uddezakI siddhi samajhatA hai aura jo usake dezakAla ke anukUla hotI haiM | nagara, parvata, nadI, strI, puruSa, bAlaka, sAdhu Adike unhIM svarUpako vaha citrita karatA hai jinakA usake kalpanAjagatameM saMgraha rahatA hai, aura jisa rUpameM ve usake netroMke sAmane AyA karate haiM / yahI kAraNa hai jo dAkSiNAtyakaviyoMke dvArA banAye hue kAvyoM meM hama jisa paurANika strIke sundara kezapAzoMko puSpoMse sajA huA pAte haiM usIko uttara prAnta kaviyoMke kAvyoM meM uttarIya vastrake bhItara chipA huA dekhate haiM / dakSiNakA kavi apanI nAyikAko sAr3I pahanAtA hai aura uttarakA ghA~gharA / AdipurANa ke kartA jinasenasvAmIkA hI banAyA huA pAzvabhyudaya nAmakA eka prasiddha kAvya hai / usako dekhanese to yaha mAlUma hotA hai ki granthakartAko mUla kathAmeM bhI parivartana karanekA adhikAra rahatA hai / isa kAvya meM kamaThake jIva zambarako jo ki jyotiSka deva huA thA-- yakSa, jyotirbhavanako alakApurI aura yakSakI varSazApako zambarakI varSa - zApa mAna liyA hai / isake sivAya zambara ke pUrva aura vartamAnake aneka bhAvoMko vartamAnabhavake hI rUpa meM citrita kara diyA hai / garaja yaha ki kaviyoM aura granthakAroM ko jo racanAsvAtaMtrya mi hai, usase ve mUla kathAmAtrakI rakSA karake apanI orase bahuta kucha likha sakate haiM / hama apanI isa bAtako puSTa karaneke lie AdipurANameMse kucha udAharaNa deNge| For Personal & Private Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI 364 [ bhAga 13 ' cauthe kAlake prAraMbhameM, jaba bhagavAna AdinAthako agniko zAnta karaneke lie purAnA ghI DhU~r3hanA kevalajJAna utpanna huA thA taba, samavasaraNasabhAmeM caahie| parantu dUsare granthoMse yaha siddha hai ki upasthita hokara saudharmasvargake indrane bhagavAnakI zvetAmbarasampradAyakI utpatti mahAvIra bhagavAnake stuti karate hue kahA thA:- ... nirvANake 6-7 sau varSa bAda huI hai / aura yaha na bhuktiH kSINamohasya tavAtyantasukhodayAt / cauthe kAlakI AdinAtha bhagavAnake samayakI bAta kSuklezabAdhito jantuH kavalAhArabhugbhavet // 39 hai jisako bIte jainagranthoMke anusAra Aja asadvadyodayAdbhuktiM tvayi yo yojyeddhiiH| karoMr3oM varSa ho cuke haiM / taba usa samaya zvetAmvara mohAnilapratIkAre tasyAnveSyaM jaraddhRtam // 40 // sampradAya kahA~se AyA ? asadvedyaviSaM ghAti vidhvaMsadhvastazaktikam / _ yadi yaha kahA jAya ki indrane apanI stutimeM tvayakiMcitkaraM maMtrazaktyevApabala viSam // 41 // " jina para AkSepa kiyA hai ve zvetAmbara nahIM the, to asadvadyodayo ghAtisahakArivyapAyataH / itanA avazya mAnanA par3egA ki ve kevalI bhagavAtvamyakiMcitkaro nAtha sAmayyA hi phlodyH||42 -AdipurANaparva, 25 / nako to mAnate the; parantu unheM bhojana karanevAlA samajhate the / arthAt ve anyamatI nahIM, kintu eka bhAvArtha-he bhagavana, mohanIya karmake naSTa ho / prakArake jaina hI the aura jainadharmake siddhAntoMko, jAnese Apake ananta sukhakA udaya ho gayA hai, kevalI bhagavAnake ghAtiyA karmoMke nAza ho jAneko, isa kAraNa Apa bhojana nahIM karate haiM / jo jIva nAva asAtA vedanIyake udayako aura mohanIyake naSTa bhUkhake duHkhase dukhI haiM, ve hI kavalAhAra yA ho jAnese ananta sukhakI prAptiko mAnate the / ina "bhojana kiyA karate haiM / jo mUrkha yaha kahate haiM logoMne avazya hI zrItIrthaMkara bhagavAnake upadezase ki Apake asAtAvedanIyakA udaya hai, isa kAraNa hI ukta karmasiddhAntoM para vizvAsa kiyA hogA; Apa bhojana bhI karate haiM, unheM apanI mithyAtva- kyoMki usa samaya caturtha kAlakI AdimeM ina bAtoMkA rUpI agmiko zAnta karaneke lie purAnA ghI DhU~DhanA jAnanevAlA aura koI nahIM thaa| taba yaha kaise cAhie / ghAtiyA koMke naSTa ho jAnese jisakI sambhava ho sakatA hai ki bhagavAnake upasthita hote zakti naSTa ho gaI hai, aisA asAtAvadanIrUpa viSa hue bhI unhIMke anuyAyiyoM se kucha aise hoM to ApakA kucha nahIM bigAr3a sakatA / jisa taraha yaha kaheM ki bhagavAn bhojana karate haiM aura kucha aise maMtrakI zaktise jisakA bala naSTa ho gayA hai, aisA ho hA gayA ha, esA ho jo yaha kaheM ki nahIM, ve kadApi bhojana nahIM viSa kisIko koI hAni nahIM pahu~cA sktaa| karate haiM aura apane isa vivAdako nibaTAneke ghAtiyA karmokI sahAyatA nahIM rahanese he nAtha, vAste bhagavAnase pUche hI nahIM ki Apa bhojana karate haiM asAtAvedanIkA udaya bhI Apake lie AkaMci yA nahIM / vinA pUche bhI to ve yaha jAna sakate the kara hai-kucha prabhAva DAlanevAlA nahIM hai / kyoMki / kyA ki ye kabhI bhojana karate haiM yA nahIM / isa bAtakA saba sAmagriyoMke ekatra honese hI phalakA udaya nirNaya hetavAdase karanekI to usa samaya jarUrata hI hotA hai| nahIM thii| garaja yaha ki bhagavAnake samakSameM devaye zloka spaSTatAse batalA rahe haiM ki inameM jo rAjane isa prakArakI stuti kI ho jisameM ki isa AkSepa kiyA gayA hai vaha zvetAmbara sampradAyako prakArakA kavalAhArasambandhI vivAda ho, yaha saMbhava lakSya karake kiyA gayA hai aura unhIMko nhiiN| yaha saba granthakartAkI racanA hai| usa samaya isameM mUrkha batalAkara kahA hai ki unheM mithyAtvakI digambaroM aura zvetAmbaroMke bIcameM jo viSAda cala For Personal & Private Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 8 ] rahA thA, usIko granthakartAne indrake mu~hase vyakta karAyA hai aura jAna par3atA hai ki isa prakArakA adhikAra granthakartAoMko bahuta samaya se prApta hai / AdipurANakA avalokana | " prathamAnuyoga viSai je mUlakathA jaisA kA paNDitavara ToDaramallajIne apane mokSamArga - prakA. zaka granthameM prathamamAnuyogake svarUpakA vicAra karate hue hamAre inhIM bhAvako isa prakAra prakaTa kiyA hai:haiM, te to jaisI haiM taisI hI nirUpita haiM / ara tina viSai prasaMga pAya vyAkhyAna ho hai so koI tau taisA ho hai, koI granthakartAkA vicAra anusAra hoya, parantu prayojana anyathA na ho hai / tAkA udAharaNa - jaise tIrthaMkara devanike kalyANani viSai indra AyA, yaha kathA to satya hai / bahuri indra stuti karItAkA vyAkhyAna kiyA, so indra tau aura hI prakAra stuti likhI thI, aura yahA~ granthakarttA aura hI prakAra stuti kInI likhI / parantu stutirUpa prayojana anyathA na bhayA / -pRSTha 383 / " " isI tarahakA eka dUsarA prasaMga AdipurANake 18 veM parvameM bhI hai / AdinAtha bhagavAnake dIkSA le lene para unake sAthI cAra hajAra rAjAoMne bhI dIkSA le lii| parantu ve loga dIkSAke abhiprAyako kucha nahIM samajhe the, isa lie bhagavAn to 6 mahI"nekA upavAsa dhAraNa karake dhyAnastha ho gaye, bhUkhake mAre dohI tIna mahIne meM vyAkula ho gaye / jaba bhUkha pyAsa nahIM sahI gaI, taba kanda-mUla-phala adi khAne ke lie vanameM jAne 365 lage aura pyAsa bujhAneke lie tAlAboMkI ora daur3ane lage; parantu vanadevatAne unheM rokA aura kahA ki tumako isa digambararUpameM aisA karanA ucita nahIM hai / yaha sunakara ve Dara gaye aura una logoM ne taraha taraha ke veSa dhAraNa kara liye / kisIne per3oMkI chAleM pahana lIM, kisIne la~goTI lagA lI, kisI bhasma ramA lI, koI jaTAdhArI, daMDI Da bana gaye / bharatamahArAjake Darake mAre ve apane apane gharoM ko bhI nahIM jA sake aura vahIM jhopar3I banAkara rahane lge| ye hI Age pAkhaMDiyoMke mukhiyA bana gaye / bhagavAnkA potA marIci bhI inameM thA / usane aneka apasiddhAntoMkA upadeza dekara mithyAtvakI - vRddhi kI / yogazAstra ( pataJjalikA darzana ) aura mohita hokara saMsAra samyagjJAnase parAGmukha huA / kApila taMtra ( sAMkhyazAstra ) ko usIne racA, jinase / yathAH usakA isase acchI taraha siddha ho gayA ki indrake dvArA bhagavAnakI jo stuti karAI gaI hai, isameM sAMkhyazAstra aura yogazAstra ke kartAko sArA vyAkhyAna granthakartAkI nijakI cIja hai / bhagavAn RSabhadeva ke samaya meM batalAnA, jAna par3atA AdinAtha bhagavAnake samavasaraNameM usane ye hI zabda hai, graMthakartAkI nijakI kalpanA hai| kyoMki ina nahIM kahe the| usa samaya zvetAmbara dharma ke astitva donoMke kartA adhika se adhika 2200-2300 Satara nirmUla hai / varSa pahale ho sakate haiM, parantu jainagranthoMke anusAra abase arko kharbo varSa pahale hue haiN| mUla kathA itanI hai ki, bhagavAna RSabhadeva ke samaya meM bahutase rAjA bhraSTa ho gaye the aura unhoMne taraha tarahake mithyAtva phailA diye the / isIko kaviyoMne apanI apanI kalpanA ke anusAra pallavita kiyA hai aura matoMke nAma apanI tarapha se milA diye haiM / sabase pahale ' paumacariya' nAmaka prAkRta granthameM hamane isa kathA ko dekhA / yaha grantha vIra marIcizca gurornaptA parivrADbhUyamAsthitaH / mithyAtvavRddhimakarodapasiddhAntabhASitaiH // 61 // tadupajJamabhUdyogazAstraM taMtraM ca kApilam / yenAyaM mohito lokaH samyagjJAnaparAGmukhaH // 62 // -parva 18 | For Personal & Private Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI - 366 8 mi0 saMvat 530 kA banA huA hai| usameM sirpha itanA likhA hai ki ' ve per3oM kI chAla, la~goTI, Adi pahanavAle, phalAhArI, svacchandamatavikalpI, aneka tarahake tApasI ho gaye / ' usake bAdakA grantha padmapurANa hai| usameM AdipurANakI hI kathAko kucha saMkSepameM likhA hai aura antameM kahA hai ki ina sabameM mahAmAnI marIci ( bhagavAn kA potA ) thA / usane bhagaveM vastra paharakara parivrAjakakA mata prakaTa kiyA / ' isake bAda punnATasaMghIya jinase - nakA harivaMzapurANa banA hai / unhoMne isa kathA ke matasambandhI aMzako sabase adhika pallavita kiyA * hai aura ( kalakatte meM prakAzita hue hindI anuvA dake anusAra ) naiyAyika, vaizeSika, zabdAdvaitavAdI, cArvAka, sAMkhya aura bauddhadharma takako bhI una bhraSTa hue rAjAoM ke dvArA calA huA batalAyA hai / inameM kamase kama bauddhadharmako hamAre sabhI pAThaka jAnate haiM ki, vaha mahAvIra bhagavAn ke hI samaya meM sthApita huA hai aura isase pahale usakA astitva nahIM thA / yaha sarvasammata bAta haiN| 1 aisA mAlUma hotA hai ki mUla bAta kevala yaha thI ki usa samaya una logoMne taraha tarahake tapasviyoM ke veSa dhAraNa kara liye / isI bAtako judA judA granthakAreMnei pallavita karake, itihAsa ke sAmaJjasyakA khyAla na rakhakara, judA judA rUpameM varNana kara diyA hai| mUla bAta sabameM eka DhaMgase kahI gaI hai, para baDhAI huI bAtoM meM bhinnatA A gaI hai / AzA hai ki pAThakagaNa ukta kathanase hamAre Azayako acchI taraha samajha gaye hoMge / / bhI AgAmI aMkameM hama isI viSaya meM aura kucha likhane kA prayatna kareMge / yadi koI sajjana isake prativAda meM kucha likhanA cAheM to sapramANa aura saMyata bhASA meM likhanekI kRpA kareM / [ bhAga 13 vividha prasaGga / 1 kyA zvetAmbara sAMzayika haiM ? pichale aMka meM darzanasAravivecanA meM hamane likhA thA ki darzanasArake kattIne aura gommaTasArake TIkAkAroMne zvetAmbara sampradAyako sAMzayika kaise mAnA hai so samajhameM nahIM AtA / kyoMki viruddhAnekakoTisparzi jJAnako saMzaya kahate haiM aura zvetAmbara sampradAyakA isa prakArakA koI siddhAnta nahIM hai / ve yaha nahIM mAnate haiM ki na mAlUma striyA~ mokSa prApta karatI haiM yA nahIM, kevalI kavalAhAra karate haiM yA nahIM / ye bAteM unake yahA~ nizcayarUpase mAnI huI haiM / ve digambara sampradAyakI dRSTise viparItamati ho sakate haiM; na ki sAMzayika / ukta vivecanA ke chapa jAne para hamane bhaTTAkalaGkadevakRta rAjavArtikako dekhA to mAlUma huA ki hamArI zaMkA yathArtha thI / usameM vetAmbara sampradAyako ' viparIta ' hI mAnA hai, sAMzayika nahIM / AThaveM adhyAyake pahale sUtra ke vyAkhyAnameM dekhie, isa prakAra likhA hai: 66 ww athavA paJcavidhaM mithyAdarzanamavagantavyaM - ekAntamithyAdarzanaM, viparItamithyAdarzanaM, saMzayamithyAdarzanaM, vainayikamithyAdarzanaM, AjJAnika mithyAdarzanaM ceti / tatredamevetthameveti dharmidharmayorabhiniveza ekAntaH / puruSa evedaM sarvaM iti vA, nitya eva vA anitya eveti / sagrantho nirmanthaH kevalI kavalAhArI strI siddhayatItyevamAdirviparyayaH / samyagdarzanajJAnacAritrANi saMzayaH / sarvadevatAnAM sarvasamayAnAM / ca mokSamArgaH kiM syAdvA naveti matidvaitaM samadarzanaM vainayikatvaM / hitAhitaparIkSAvi raha AjJAnikatvam / " For Personal & Private Use Only arthAt ekAnta, viparIta, saMzaya, vainayika aura AjJAnika ye pAMca mithyAdarzana haiM / yahI hai, aisA hI hai, isa prakAra dharmI aura dharmameM Agrahabuddhi- rakha
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 8] vividha prasaGga / nA 'ekAnta' hai / jaise sRSTikI ye saba vastuyeM puru- dAyake paramparAgata pracalita bhAvoMmeM usase adhika SahIke rUpa haiM, ye saba nitya hI haiM athavA ani- zithilatAkA praveza ho nahIM sakatA thA-vahA~ isase tya hI haiM / vastradhArI sAdhu nigrantha haiM, kevalI kavalA- adhika guMjAiza nahIM thii| hAra karate haiM, strIko mokSa hotA hai, ityAdi bAteM bhadrabAhusaMhitAkI parIkSAke tIsare lekha mAnanA -- viparIta ' hai| samyagdarzana-jJAna cAritra ( aMka 1, pRSTha 69-70 ) meM pAThaka par3ha cuke mokSamArga hai yA nahIM, isa prakAra dikoTigata buddhi haiM ki saMhitAke kartAne paMcama kAlameM digambara munirakhanA ' saMzaya ' hai / sAre devoM aura sAre dharmoko yoMkA niSedha kiyA hai / likhA hai-" isa . samAna dekhanA 'vainAyaka ' hai| hita aura ahitakI paMcama kAlameM jo koI muni digambara huA bhramaNa parIkSAkA abhAva ' AjJAnika ' hai / pUjyapAda karatA hai, vaha mUDha hai aura use saMghase bAhara samajhanA svAmIne sarvArthasiddhiTIkAmeM bhI bilakula yahIke cAhie / vaha yati bhI avandanIya hai jo pAMca yahI vAkya diye haiN| isase siddha hai ki, digambara- prakArake vastroMse rahita hai, arthAt vaha digambara muni dRSTi se zvetAMbara sAMzayika nahIM, kintu viparIta mithyA- bhI apUjya hai jo kapAsa, Una, rezama Adike vastra dRSTi haiM / vidvAnoMko isa viSayameM apane vicAra nahIM pahanatA hai|" yaha kahanakI AvazyakatA nahIM prakaTa karanA caahie| ki isa saMhitAke lekhaka eka vastradhArI bhaTTAraka the, - 2 bhaTTArakoMke sAhityameM aura ve apane vastrayukta mArgako zreSTha siddha karanA shithilaacaar| / cAhate the| Aja hama apane pAThakoMko eka aura paNDitoMke mu~hase akasara yaha bAta sunI jAtI bhaTTAraka mahArAjake vAkya sunAte haiM, jinameM isa hai ki bhaTTAraka svayaM bhale hI zithila ho gaye hoM: zithilAcArakA khule zabdoMmeM pratipAdana kiyA parantu unhoMne jitane grantha Adi banAye haiM, unameM gayA hai| koI bAta aisI nahIM likhI hai, jo mUla digambara saMpra- tatvArthasUtraLa zrutasAgarI TIkA, yazastilaka dAyase viruddha ho-unhoMne koI utsUtra kathana nahIM campUTIkA, sahasranAmaTIkA, Adi aneka graMthoMke kiyaa| pahale hamArA bhI yahI khayAla thA, parantu kartA zrutasAgarasUri vikramakI solahavIM zatAbdimeM aba bhaTTArakoMke sAhityakA adhikAdhika paricaya honese hue haiM / Apa vidyAnanda bhaTTArakake ziSya the| yaha nizcaya hotA jAtA hai ki isa bAtameM koI tathya Apane apane nAmake sAtha ubhayabhASAkavicaka, nahIM hai / bhaTTArakoMne avazya hI golamAla kiyA hai vartI, kalikAlasarvajJa jaise bar3e bar3e pada lagA rakve aura apane caritrako kisI na kisI prakArase acchA haiM, jisase mAlUma hotA hai ki Apa eka prasiddha batalAnekA prayatna kiyA hai| aura yadi unhoMne aisA ra vidvAn the / bhagavatkuMdakundAcAryake SaTpAhur3a kiyA hai, to isameM koI AzcaryakI bAta nahIM hai / graMtha para bhI Apane eka saMskRta TIkA likhI hai / - isa TIkAke viSayameM hama eka svataMtra lekha likhanA Azcarya to taba hotA, jaba ve apane zithila caritra cAhate haiM, jisase pAThakoMko mAlUma hogA ki yaha ko zithila hI batalAte jAte / hA~, yaha avazya hai kaisI TIkA he / yahA~ hama usameM se kevala darzanaki unhoMne jo zithilAcArakA poSaNa kiyA hai, pAhaDakI 24 vIM gAthAkI TIkAko uddhRta karate vaha utanA hI kiyA hai, jitanA ki kisI taraha khIMca haiN| mUla gAthA yaha hai:khA~cakara siddha kiyA jA sake / para jitane aMzoMmeM sahajappaNNaM rUvaM dilu jo maNNae Na nahIM kiyA hai, so isa lie nahIM ki vaha unheM macchario / so saMjamapaDivaNNo mi. pasanda nahIM thA; kintu isa lie ki digambarasampa- cchAihI havai eso||24 For Personal & Private Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 jainahitaiSI [bhAga 13 isakA sIdhA sAdA artha yaha hai-'jo saha- vAr3a ) meM zrIvasantakIrtisvAmI ( bhaTTAraka ) ne aisA jotpanna rUpa arthAt digambararUpako dekhakara matsara upadeza diyA ki caryA Adike samaya ( AhArako bhAvase nahIM mAnatA hai-digambara munikI avahelanA jAte samaya ) muniko caTAI, TATa Adise zarIra karatA hai, vaha saMyamI ho, to bhI mithyAdRSTi hai| Dhaka lenA cAhie, aura phira cagaI Adi chor3a aba isakI zrutasAgarI TIkAko dekhie:-- denA cAhie / saMyamI yA muniyoMkA yaha apa- "sahajuppaNNaM rUvaM sahajotpannaM svabhAvo- vAda veSa hai / isI prakAra yadi koI rAjavaMzAdimeM tpanaM rUpaM nagnaM rUpaM / dihaM dRSTA viloky| utpanna huA puruSa bahuta vairAgyavAn hokara muni jo maNNae Na macchario, yaH pumAna na honA cAhe, parantu vaha liGgAzuddhirIhata ho; arthAt manyate, nagnatve aruci karoti, nagnatve kiM usake liGake agrabhAgameM koI doSa ho, athavA prayojanaM pazavaH kiM nannA na bhavanti, iti vaha lajjAvAn ho, yA zIta Adi sahana nahIM kara 'brUte, matsarataH pareSAM zubhakarmANa dvessii| so sakatA ho, aura isa kAraNa caTAI vagairahase saMyamapaDivaNNo sa pumAna saMyamapratipannaH * zarIra DhaMka liyA kare, to use apavAdaliGgadhArI dIkSAM prApto'pi micchAiTTI havai eso, mithyAdRSTirbhavatyeSaH / apavAdaveSaM dharanapi ' kahate haiM / utsargaveSa to nagna hI hai| sAmAnyokti mithyAvRSTiH jJAtavya ityrthH| ko'pavAdaveSaH, vidhiko utsarga aura vizeSa vidhiko apavAda kalau kila mlecchAdayo nagnaM dRSTA upadravaM. kahata hai / yatInAM kurvanti, tena maNDapadurge zrIvasanta- yaha kahane kI AvazyakatA nahIM ki mUla gAthA se isa kIrtinA svAminA caryAdivelAyAM taTTI- arthakA koI sambandha nahIM hai; yaha abhiprAya bahuta hI sAdarAdikena zarIramAcchAdha caryAdikaM baDI dhRSTatAse khIMca khA~cakara nikAlA gayA hai / kRtvA punastanmuMcati ityupadezaH kRtaH saMyaH utsarga aura apavAdakA yaha matalaba hI nahIM hai| minAM, itypvaadvessH| tathA nRpAdivargo yadi isIko apavAda kahane lageM to phira bhraSTatA tpannaH paramavairAgyavAn liGgazaddhirahitaH utpannamehanapuTadoSaH lajjAvAn vA zItAdya- kucha rahegI hI nhiiN| zrutasAgara mahArAjakA sabase sahiSNurvA tathA karoti sopyapavAdaliDaH bar3A anyAya to yaha hai ki unhoMne apane samayake procyate / unsargaveSastu nagna eveti jJA. zithilAcArako poSaNa karaneke lie bhagavAn kundatavyaM / sAmAnyoktividhirutsargaH vizeSo. kundAcAryake usa granthako apanA hathiyAra banAyA kti vidhirapavAda iti parabhASaNAt / " hai jo tilatuSa mAtra parigrahakA bhI virodhI hai aura . arthAt svabhAvotpanna nagna rUpako dekhakara jo jagaha jagaha zithilatAkA prativAda karatA hai / sUtra puruSa use matsarabhAvase nahIM mAnatA hai, nagnapanAmeM pAhur3akI ye gAthAyeM dekhie:aruci karatA hai, kahatA hai-nagnapanemeM kyA rakkhA Niccela pANipattaM uvaiTa paramajiNavarihai, pazu kyA nagna nahIM rahate. ( isaroMke zubhakarmase dohi / ekko vi mokkhamaggo sesAya ama. ggayA savve // 10 // dveSa karaneko matsara kahate haiM / ) vaha saMyamapratipanna yA dIkSita hone para bhI mithyAdRSTi hai, arthAt vaha ___ arthAt vastrarahitatA aura pANipAtratAkA bhagavAapavAdaveSa dhAraNa karatA huA bhI mithyAdRSTi hai| saba amArga haiN| 19 nane upadeza diyA hai / yahI eka mokSamArga hai, zeSa se apavAda kise kahate haiM ? kalikAlameM mleccha (musa- bAlaggakoDimattaM parigahagahaNo Na hoi hamAna ) Adi yatiyoMko nagna dekhakara upadrava sAhaNaM / bhujei pANipatte diNNaMNNaM ekkakarate haiM, isa kAraNa maNDapadurga ( mANDalagar3ha-me- ThANami // 17 // For Personal & Private Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 8] . vividha prsngg| arthAt bAlake AgekI nokake bhI barAbara pari- jaldI aura bar3e bar3e granthoMke chapAnekA prabandha nahIM graha sAdhu grahaNa nahIM karatA / vaha apane hAtharUpI kiyA jA sakatA hai| saMskRta granthoMkI khapa bhI pAtrameM anyakA diyA huA bhojana eka sthAnameM khar3e bahuta thor3I hotI hai / jabataka dhaniyoM aura hokara karatA hai / aba milAna kIjie ki, kahA~ dharmAtmAoMkA ise sahArA na ho, tabataka isa kAryameM to yaha kaThina AzA aura kahA~ vaha zithilatA unnati nahIM ho sakatI / isa samaya pratyeka granthakI ki yadi zIta Adi sahana nahIM kiyA jAya, lajjA kevala 500 pratiyA~ chapAI jAtI haiM / yadi pratyeka nahIM jItI jA sake to kapar3e pahanakara apavAda- granthakI dazadaza pratiyA~ kharIdanevAle 20 aura liGgadhAraNa kara lo / mUla graMthakartA jise amArga pA~ca pA~ca pratiyA~ kharIdanevAle 40 sthAyI grAhaka yA dharmase bAhara batalAte haiM use Apa apavAda liGga hI hameM mila jAya~, jo yaha kArya bar3I acchI taraha kahanekI dhRSTatA kara rahe haiM / apanI kAyaratA aura calatA rahe-aura isake dvArA saikar3oM granthoMkA , kamajorIko muniyoMkI siMhavRttikI cAdarake nIce uddhAra ho jAya / isake lie hamane kaI bAra prArthachupAnA cAhate haiN| nAyeM kI; parantu abhI taka bahuta hI thor3e sajjanoMne __isa TIkAse eka bAta yaha bhI mAlUma huI ki, isa ora dhyAna diyA hai / AzA hai ki dazalakSaNa koI vasantakIrti svAmIne isa mArgako calAyA thaa| parvake dinoMmeM hamAre pAThaka isa viSayameM avazya hI cittaurakI gaddIke bhaTTArakoMkI nAmAvalImeM vasanta- kucha na kucha prayatna kareMge / yaha karanekI to AvakIrtikA nAma AtA hai, aura unakA samaya 1264 zyakatA hI nahIM hai ki isa mAlAke tamAma graMtha batalAyA jAtA hai / mAlUma nahIM, yaha samaya kahA~ kevala lAgatake mUlya para bece jAte haiN| taka ThIka hai aura ye zrutasAgara sUrike ullekha kiye laghIyastrayAdisaMgraha, sAgaradharmAmRta saTIka, vikrAnta hue hI vasantakIti haiM yA aura koI / yadi ye hI kauravanATaka, pArzvanAthacaritakAvya, maithilIkalyANa hoM, to isa mArgakA patA 13 vIM zatAbditaka nATaka, ArAdhanAsAra saTIka aura jinadattacaritra to lagatA hai, yadyapi hamArA vizvAsa hai ki yaha ye sAta grantha to pahale chapa cuke the / nIce likhe . zithilAcAra aura bhI kaI zatAbdiyoMse calA A cAra graMtha abhI hAla hI chapakara taiyAra hue haiN| rahA thaa| 8pradyumnacarita / yaha bilakula aprasiddha / __AzA hai, isase hamAre pAThaka samajha jAveMge ki grantha hai| suprasiddha rAjA bhojake pitA sindhurAjake bhaTTArakoMne apanI racanAoMmeM apanI zithilatAkA darabArake sabhya aura mahAmahattama 'pappaTa ' nAmake, bhI poSaNa kiyA hai aura khUba kiyA hai| avakA- koI dhanika the| unake guru zrImahAsena nAmaka kavi zake anusAra hama isa prakArake aura bhI pramANa upa- isake racayitA haiM / upalabdha pradyumnacaritoM se yaha sthita kreNge| sabase prauDha aura sundara hai / yaha kevala carita hI 3 mANikacanda grnthmaalaa| nahIM uccazreNIkA eka kAvya hai| isameM caudahasarga svargIya dAnavIra seTha mANikacandajIkI isa yAda. hai / 230 pRSThoMmeM yaha samApta huA hai| mUlya gArIkA kAma dhIre dhIre para suvyavasthita rUpase cala isakA kevala ATha Ane hai| rahA hai / dhIre dhIre calanekA kAraNa yaha hai ki abhI 9 cAritrasAra / gaMgavaMzIya rAjA rAcamallake taka isakI ora samAjakA citta jitanA AkarSita suprasiddha maMtrI aura senApati cAmuNDarAyane isa honA cAhie, utanA nahIM huA hai aura granthamAlAke granthakI racanA kI hai| ye vahI cAmuNDarAya haiM phaNDameM itanI thor3I rakama hai ki usake bharose jaldI jinhoMne bAhubali svAmIkI suprasiddha mUrtikI pratiSThA For Personal & Private Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI [ bhAga 13 karAI thI aura gommaTasArake kartAne jinakI jagaha 1 tatvAnuzAsana-AcArya nAgasenakRta / bahuta jagaha prazaMsA kI hai / isa granthameM zrAvakoMke aura hI mahattvakA grantha hai| muniyoMke donoMke AcArakA varNana hai / grantha gadyameM 2 iSTopadeza-AcArya pUjyapAdasvAmIkRta / hai / pRSThasaMkhyA 100 / mUlya chaha aane| mUla aura paNDitapravara AzAdharakRta saMskRta ttiikaa| 10 pramANanirNaya / ekIbhAvastotrake kartA 3 pAtrakesarIstotra--AcArya vidyAnandikRta / prasiddha naiyAyika vAdirAjasUri isa granthake kartA 4 nItisAra ( samayabhUSaNa )-AcArya indranahaiM / yaha grantha abhItaka durlabha aura aprasiddha thaa| ndikRta / nyAyazAstrakA prAraMbhaka grantha hai / pAThyagrantha honeke 5 yogasAra-yogacandrAcAryakRta / yogya hai| pRSTha saMkhyA 70 / mUlya pA~ca aane| 6 tattvasAra-AcArya devasenakRta / 11 trailokyasAra saTIka / AcArya 7 jJAnasAra- , ,, nomacanda siddhAntacakravartIkA yaha grantha mUla, 8 navati prAyazcitta-ajJAtanAmAkRta / saMskRtachAyA aura AcArya mAdhavacandrakI saMskRta- 9 mokSapazcAzikA- , ,, TIkAsahita chapa rahA hai / isa granthakA adhika jo grantha chapa rahe haiM, unameM sahAyatAkI Avaparicaya denA vyartha hai / karaNAnuyogakA yaha zyakatA hai |jo mahAzaya sahAyatA deMge unakA nAma bahuta hI prasiddha grantha hai / pRSThasaMkhyA lagabhaga 400 granthoMke Upara chapAyA jaaygaa| pratyeka granthakI hogI aura mUlya lagabhaga savA rupyaa| kamase kama 125 prati dharmArtha dAna karaneke lie nIce likhe granthoMke chapAnekA prabandha ho jo mahAzaya leMge unakA citra pustakake sAthameM rahA hai: __ lagavA diyA jaaygaa| parvake dinoMmeM pustakadAna kara12 AcArasAra / yaha yatyAcArakA grantha neke samAna koI dAna nahIM hai| hai / isake kartA vIranandi nAmake AcArya haiM, 4 mahAtmA gA~dhIkI pozAka / jo 12vIM zatAbdike lagabhaga hue haiN| candra- isa samaya dezabhakta mahAtmA mohanadAsa karamacanda prabhacarita, kartAse ye pRthak haiM / yaha grantha gA~dhIkA nAma dezavyApI ho rahA hai, ataeva hamAre atizaya durlabha aura aprasiddha hai| caritrasArake hI pAThaka bhI unheM avazya jAnate hoNge| jabase campAbarAbara hogaa| ranakI prajAke kaSToMko-jo use vahA~ke nIlavyava.... 13 nayacakra / yaha devasena nAmaka AcArya- sAyI goroMke dvArA sahane par3ate haiM-dUra karaneke kA banIyA huA prAkRta grantha hai, saMskRta chAyA lie ve kAryakSetrameM upasthita hue haiM tabase goroMkI aura utthAnikAke sahita chapegA / yaha bahuta orase unapara taraha tarahake AkSepa kiye jA rahe haiN| prAcIna grantha hai / vidyAnandisvAmIne apane zloka- abhI thoDe dina pahale mi0 aravinane pAyaniyarameM vArtikAlaMkArameM isakI gAthAyeM uddhRta kI haiM aura eka lekha prakAzita karAyA thA aura usameM gA~dhIinakA ullekha kiyA hai / nayoMkA svarUpa samajhaneke jIkI bahutahI sAdI,kama kImatI, aura unake prAntakI lie yaha bahuta hI mahattvakI cIja hai| paraMparAgata pozAkakI-jise dekhakara koI yaha anumAna 14 tattvAnuzAsanAdisaMgraha / isameM nIce nahIM kara sakatA ki ve dezake eka bar3e bhArI netA haiMlikhe kaI choTe choTe granthoMkA saMgraha rahegA / prAyaH dilagI ur3AI thii| mahAtmA gA~dhIne ukta lekhakA jo sabhI grantha apUrva aura durlabha rheNge| pahale 4 grantha uttara diyA hai, usake kucha aMzoMko hama yahA~ isa saMskRta aura zeSa saba prAkRta haiN| lie uddhRta karate haiM ki unase hamAre samAjake videzI For Personal & Private Use Only |
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 8] - vividha prsngg| 371 veSabhUSAbhakta bhAI kucha zikSA grahaNa kareMge / "pazci- svAsthyaprada hai|" jisa samaya sArA deza vilAyatI mIya sabhyatAke saba prakArake saundarya para acchI taraha cAlaDhAla, veza-bhUSAke AdikI prabala bahiyAmeM vicAra karaneke bAda maiM apane jAtIya libAsakA aura bahA jA rahA hai, usa samaya kyA mahAtmA gA~dhIke pozAkakA pakSapAtI banA huuN| maiM isa samaya cappAranameM ukta vicAra kucha prabhAva DAlanemeM samartha hoMge ? jisa pozAkako pahana rahA hU~, bhAratameM rahate samaya maiM pAlo maTira utAranA sadA yahI pozAka pahanatA rahA hUM / kAThiyAvAr3ake / bAharakI adAlatoMmeM, tathA anyatra jAneke samaya aura zvetAmbaroMke mandira meM avazya hI maiMne do cAra bAra ( so bhI bahuta samaya digambara prtimaayeN| pahale ) maiMne sarvasAdhAraNakI bhA~ti adhasAhavI pozAka gavAliyara rAjyake zivapurakalA~ nAmaka sthAnase pahanI thii| Ajase 21 varSa pahale ThIka isI hamAre pAsa zrIyuta gaMbhIramalajI ajamerAne eka patra pozAkameM maiM kAThiyAvADakI adAlatoMmeM hAjira hotA bhejA hai jisakA sArAMza yaha hai--" yahA~ digamvara thaa| aba taka maiMne kevala eka parivartana kiyA hai| sampadAyake do mandira hai-eka terApaMthI aura dUsarA vaha yaha ki aba maiM svayaM kapar3e bunatA aura khetI vIsapaMthI / zvatAMbara sampradAyake bhI do mandira haiM karatA huuN| maiMne svadezIkA vrata grahaNa kiyA hai| jinameMse eka kilemeM hai / isa kileke zvetAmbarI apane kapar3oMko maiM svayaM sIM letA hU~ yA mere sAthI mandirameM digambariyoMkI bhI 7-8 pratimAyeM hai sI dete haiN| mi0 aravina kahate haiM ki maiM kevala eka jinake pUjana pakSAla AdikA prabandha zvetAmbaroMke vilakSaNatA dikhalAneke lie campArana prajAke sAmane adhikArameM hai / digambarI bhAI vahA~ darzana pUjana samayopayogI sAdI pozAkameM nikalatA hU~ parantu yaha Adike lie nahIM jAte / isI prakAra digaThIka nahIM hai| asala bAta yaha hai ki maiM bhAratavAsi- mbarI bIsapaMthI mandirameM zvetAmbaroMkI bhI 7-8 yoMkI prakRtike anusAra jAtIya pozAka pahanatA pratimAyeM hai aura unake pUjana prakSAlako shvtaambriihuuN| merI rAyameM vilAyatI pozAkakI nakala bhI nahIM Ate / hA~, zvetAmbarI bhAI bhAdoM sadI karanA hamArI avanatikA, hInatAkA aura 10 ko terApaMthI aura bIsapaMthI donoM maMdiroMmeM durbalatAkA paricAyaka hai| hamAre samAna sIdhI dhUpa khene ke lie AyA karate haiM / ye pratimAyeM sAdI, kauzalasampanna aura sastI pozAka pathivIkI donoMke maMdiroM meM koI sau Der3a sau varSase isI taraha aura kisI bhI jAtikI nahIM / isase svAsthya- calI AI haiM / ina pratimAoM ko badala leneke viSavijJAnakA uddezya siddha hotA hai / a~gareja loga yadi yameM ekabAra bhaTTArakajI aura jatIjIke bIcameM vyarthake ahaMkAra aura amUlaka preSTija' kI mAyA carcA huI thii| usa samaya yaha taya huA thA ki parityAga kara sakate, to unhoMne bahuta dina pahale hI tumhArI tuma le lo aura hamArI hamako de do| parantu bhAratIya pahanAva oDhAvakA vyavahAra karanA zurU eka pakSa kahane lagA ki pahale tuma hamArI pratimA kara diyA hotA / isa viSayameM maiM itanA aura kahanA hamAre mandirameM rakha jAo aura phira apanI le cAhatA hU~ ki maiM campAranameM saba jagaha naMge paira jAo / dUsarA pakSa bhI isIkA anuvAda karane lgaa| nahIM ghUmatA / maine pavitratAke khayAlase jUtA paha- isa taraha maiM pahale aura maiM pahalemeM hI yaha bAta nanA chor3a diyA hai tathA usase anubhava kiyA hai raha gaI / isake bAda yaha taya huA ki tuma yahA~se ki yadi ho sake to jUtA na pahananA hI ucita uThAo aura hama vahA~se uThAve; parantu phira bhI isI hai / kyoMki yahI manuSyaprakRti ke lie sahaja aura bAta para jhagar3A huA ki pahale tuma rakha jAo For Personal & Private Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI [bhAga 13 pIche hama rkkheNge| isa pichalI bAtako hue bhI 6 bhaTTArakoMkI liilaa| 15-20 varSa ho gye| abhI taka pratimAyeM jahA~kI terahapanthake sAhityane bhaTTArakoMke zAsanakI jatahA~ haiM / pahale digambarI prativarSa kuMArake mahInemeM gAjebAjeke sAtha sare bAjAra hote hue kileke mandi- . Dako hilA diyA hai / par3he likhe logoMmeM aura jaina dharmakA thoDAsA bhI svarUpa samajhanevAloMmeM aba unaraMmeM pUjana karaneko jAte the; parantu aba do varSase unakA yaha pUjanako jAnA banda ho gayA hai / kyoM ra kI koI 'pUcha' nahIM hai| phira bhI jina prAntoMmeM ki zvetAmbarI bhAIyoMne kahA ki jisa taraha tuma ' dhArmika jJAnakI kamI hai aura bhASAkI bhinnatAke hamAre yahA~ke mandirameM prati varSa pUjana karane aate| kAraNa terahapaMthI bhASAsahityakA pracAra nahIM huA ho usI taraha hamako bhI eka dina Ane diyA hai, ye loga khUba pujate haiM aura logoMke bholepanakA kro| yadi hamako na Ane doge to hama bhI na lAbha uThAkara manamAnA atyAcAra karate haiM / gujamandirakI cAvI deMge ora na pUjana karane deNge| rAta, barAra, mahArASTra aura karnATaka prAnta inake yaha bAta digambariyoMko pasanda nahIM AI / aba ve aDDe haiM / ina logoMke pAsa lAkhoM rupayoMkI sampatti na pUjana karane jAte haiM aura na unheM Ane dete haiN| hai, ghor3A-gAr3I, ratha-pAlakI, naukara cAkara, hamArI samajhameM donoM taraphavAloMko milakara yaha copadAra char3IdAra, Adi sAre sajadhajake sAmAna haiN| jhagaDA taya kara DAlanA cAhie aura apanI apanI rezama aura / jarIke vastra, sone cA~dIke pAtra, itra, pratimAyeM apane apane mandiroMmeM rakha lenA caahie| phulela, Adi sabhI bhogopabhogake padArtha inake adi aisA na kiyA jAyagA to Age mandiroMkI sAmane upasthita rahate haiM / daza pandraha rupayA rojase AmadanI aura sampatti Adike sambandhameM jhagar3A ho kamakA kharca zAyada hI kisI bhaTTArakakA hogaa| sakatA hai| " ukta bhAI sAhaba eka bAtakI ora ye eka tarahake rAjA haiM / apanI riyAsatake pratyeka aura bhI dhyAna dilAte haiM / zivapurase 14 mIlapara zrAvakase ye vArSika kara lete haiM aura bhojanake samaya dAtAraMdA nAmakA gA~va hai / vahA~ eka mandira hai gaharI ' dakSiNA lete haiN| jo nahIM detA hai usake jisakI dekharekha karanevAlA yA pUjana prakSAla karana- sira ho jAte haiM, bhojana nahIM karate haiM, aura vAlA koI nahIM hai / vahA~ke jamIMdAra kahate haiM ki isa mandirakI pratimAyeM sarakArameM sUcanA karake le sthAmAdikI anukUlatA huI to usase DaMDe mArakara jaao| parantu yahA~ke (zivapurake ) bhAI isa bAta bhI basUla kara lete haiM ! inake naukara cAkara aura para dhyAna nahIM dete|" char3IdAra pulisake sipAhiyoMse kisI bAtameM kama nahIM / inake kara bhI kaI tarahake haiM / dakSiNake - - zivapurake samAna aura bhI kaI sthAnoMmeM yaha kaI bhaTTAraka zrAvakoMko vidhavAoMke sAtha byAha bAta dekhI gaI hai ki digambarI mandiroM meM zvetAmbarI karanekI aura vikAhasambandha rada karanekI ( talAka pratimAyeM aura zvetAmbarI mandiroMmeM digambarI prati. , ' kI ) AjJA diyA karate haiM aura isa kAryake lie mAyeM rahatI thiiN| kaI sthAnoMmeM to aba bhI haiN| . jo Taiksa mukarrara hai usase hajAroM rupayoMkI prApti isase yaha anumAna hotA hai ki digambarI aura zvetAmbarI bhAiyoM meM isa samaya-isa zikSA aura karate haiM / paMcAyatI kAmakAjoMmeM bhI inakA dakhala sabhyatAke dinoMmeM-jitanA vaira virodha baDha gayA hai. rahatA hai| unake bar3e bar3e pharamAna nikalA karate utanA sau DeDa sau varSa pahale nahIM thaa| usa samaya hai aura unake mAre zrAvakagaNa thara thara kA~pate haiN| donoM hila milakara rahate the aura dhArmika bAtoMmeM ye prativarSa kisI cune hue sthAnameM cAturmAsa kiyA bhI eka dusareke bAdhaka nahIM hote the| karate haiM aura isa samaya inake khUba gahare ho jAte haiN| For Personal & Private Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 8] vividha prasaGga / 373 ye apaneko parama nirgranthaguruoMke uttarAdhikArI banAnA lAbhakArI hai / ye becAre nAma mAtrake samajhate haiM aura apanI pUjA rAjAoM aura RSi- 'jaina ' haiM; ye nahIM jAnate ki jainadharmameM deva yoMke tulya karAte haiN| jaba ye bhojana karaneke aura gurukA svarUpa kaisA mAnA hai| isI kAraNa lie pUre sAja-saraMjAmake sAtha zrAvakake ghara ye bhaTTArakoMkI zikAra bana rahe haiM / bhaTTArakoMkI jAte haiM taba Age Age bAroTha duhAI detA calatA vartamAna avasthA bhI digambara jainadharma ke lie bar3e hai-'dillI-gAdI, jainake rAjA zrI 1008 bhaTTAraka bhArI kalaMkakI bAta hai| parantu jaba taka zrAvavijayakIrtijI mahArAja ' Adi / bhojanazA. kI bAta mAna / bhojanamA kAMkI avasthA nahIM sudharI hai. taba taka inake lAke dvArapara pahu~cakara dUdha, dahI, itramizrita jala sudharanekI AzA karanA vyartha hai| 'Adise ye apane caraNa dhulavAte haiM, aura phira 7 jaina bhraatRsmaaj| . bhItara jAkara kursI para virAjamAna ho jAte haiN| iTAveke bAbU candrasenajI vaidya aura unake kucha hara isI samaya inake ziSyoM se koI paNDita-'ohrIM mitroMne 'jainabhrAtRsamAja' nAmakI eka eka nUtana zrIbhaTTAraka vijayakIrtidevAya jalaM nirvipAmIti saMsthA sthApita kI hai| jainadharmako pAlanevAlI tamAma svAhA ? Adi pATha bolakara zrAvikAoMse aSTa dravyoMdvArA pUjA karavAtA hai| jAtiyoMmeM paraspara roTI-beTIvyavahAra honA ucita hai, isa viSayakA Andolana karaneke lie ukta ___ bhaTTArakoMkI ye aura isa tarahakI aura bhI saMsthAne janma liyA hai / jahA~ taka hama jAnate haiM, agaNita lIlAyeM haiM, jinheM sunakara aura dekhakara isa viSayameM jainasamAjake prAyaH sabhI vidvAn-purAne bar3A hI duHkha hotA hai| jisa sampradAyameM tilatuSa mAtra parigraha rakhaneko bhI akSamya aparAdha aura naye donoM dalake-sahamata haiN| AdipurANa Adi purANa-graMthoMkA mata bhI-jo isa viSayake pradhAna batalAyA thA, usIke guru Aja isa avasthAko pahu~ca gaye haiM aura phira bhI pUje jAte haiM, jaina pratipAdaka haiM-isake pratikUla nahIM haiM / isa samaya dharmakI isase Adhika durdazA aura kyA ho sakatI janAkI jitanI jAtiyA~ hai, ve saba prAyaH vaizyavarNakI hai ? hama dekhate haiM ki jainasamAjake vidvAnoMkA, haiM / eka do jAtiyA~ aisI haiM jinake viSayameM anudhaniyoMkA aura dharma dharmakI pukAra macAnevAloMkA mAna hotA hai ki ve jainadharma dhAraNa karaneke pahale isa ora jarA bhI dhyAna nahIM hai / unheM apane ina zudra rahI hoMgI, parantu isa samaya unake AcaraNa aura gujarAta, bihAra Adi prAntoMke bhole bhAiyoMkI vyApAra Adi vaizyoMke hI samAna haiM, ataeva unheM andhazraddhA aura mUrkhatA para jarA bhI tarasa nahIM vaizya hI ginanA cAhie / aisI dazAmeM AdipurANa AtA hai| unhoMne terahapanthake usa 'mizana' ke. ina sabake pArasparika vivAhAdi-vyavahArakA kabhI kAryako sthagita kara diyA hai jisane sAre hindI- virodhI nahIM ho sktaa| kyoMki vaha to AjJA bhASAbhASI prAntoMko bhaTTArakoMkI cuMgalameMse sadAke detA hai ki brAhmaNa cAroM varNakI kanyAoMke sAtha, lie mukta kara diyA hai / usa 'mizana 'ko aba kSatriya kSatriya-vaizya-zUdra kanyAoM ke sAtha, aura phirase saceta karanA cAhie aura ina prAntoMmeM vaizya vaizya-zUdrakanyAoMke sAtha vivAha kara sakatA zikSApracArake dvArA, upadezoMke dvArA, dharmake sacce hai| kamase kama isa bAtakA virodhI to koI bhI svarUpako pratipAdana karanevAle granthoMke dvArA, tathA purAnA nayA jaina zAstra nahIM hai ki khaNDelavAla aura bhI jo jo upAya yogya hoM unake dvArA agravAlake sAtha yA paravAra padmAvatI puravArake logoMkI andhazraddhAko dUra karanA caahie| hamArI sAtha vivAhasambandha na kre| garaja yaha ki hamArI samajhameM dUsare dharmavAloMko zAstrArtha Adike dvArA dhArmika AjJAyeM to isa prathAke anukUla haiM: yadi jaina banAnekA yatna karanA utanA lAbhakArI nahIM koI pratikUlatA hai to gatAnugatikatAkI hai| jitanA apane ina bhAiyoMko sacce devagurukA zraddhAnI saMsthAko isIke Upara vijaya prApta karanI hogI For Personal & Private Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ .374 jainahitaiSI [bhAga 13 kAma karanekA utsAha lArDa mAMTegU bhAratameM. aura isakA sabase acchA upAya Andolana hai| anyAya hai ki eka vyaktikI svAdhInatA haraNa kara isa viSayake lekha likhavAnA, unheM samAcArapatroMmeM lI jAtI hai, vaha varSoMtaka jelameM saDAyA jAtA hai, prakAzita karAnA, choTe choTe TrekToMke rUpameM bahulatAke parantu use yaha nahIM batalAyA jAtA ki usakA sAtha baoNTanA, jagaha jagaha sabhA susAiTiyA meM vyAkhyA- aparAdha kyA hai / yadi seThIjI doSI haiM. na dilavAnA, paMcAyatiyoMko aura unake mukhiyoMko unhoMne koI aparAdha kiyA hai, to kyoM samajhAkara apanI ora karanA, sammatiyoMkA saMgraha nahIM una para mukaddamA calAyA jAtA aura kyoM ve karanA, aura kamase kama pA~ca hajAra sammatiyoMke eka- doSI siddha nahIM kiye jAte / kyA ina tIna varSAma vita ho jAne para isa tarahake daza bIsa vivAhoMko bhI sarakAra unake viruddha pramANoMko saMgraha na kara udAharaNake lie karA denA, yahI athavA isIsa sakI ? hamArA vizvAsa hai ki seThIjI nirdoSa milatI jalatI paddhati AndolanakI honI caahie| haiM, unhoMne koI aparAdha nahIM kiyA. ve rAjakarmabAbu candasenajI bar3e udyogI aura parizramI puruSa cAriyoM ke kisI bahuta bar3e bhramake kAraNa hI saMkaTa haiN| hameM AzA hai ki ve apanI isa nUtana saMsthAko bhoga rahe haiN| eka kAma karanevAlI saMsthAke rUpameM calAvege, nAma jainasamAjako cAhie ki vaha apane isa niH karanevAlI anyasaMsthAoMke rUpameM nhiiN| jainasamAjake svArtha sevakako bhUla na jAya / bhAratamaMtrI navayavakoMko-jinake rakta meM kAma karanekA utsAha A rahe haiM / zrImatI hai--pasa kAryameM yoga denA cAhie aura isake uddezyoM 362cA- enI bIseNTa, unake sAthI aura mi0 zaukata kA ghara ghara pracAra gharanA cAhie / alI Adi rAjanItika najarabanda loga chor3e jA 8 paM0 arjumalAlajI seThIkA kaSTa / rahe haiM, aura bhI bahutase rAjanItika kaidI chor3e jA apanA sarvasva lagAkara jainasamAjakI sevA karane- ya~ge, aisI khabareM suna par3a rahI haiN| aise samayameM vAle paM0 arjunalAlajI seThI bI. e. ke duHkhoMkA jainasamAjako seThIjIke viSayameM phira Andolana anta aba taka nahIM aayaa| tIna varSa honeko Aye karanA cAhie aura eka DepyUTezana lekara lArDa ve abhItaka binA kisI aparAdhake jayapurakI jelameM mAMTegUse milanA cAhie / ve udAra rAjanItijJa sune paDe hue apane bahumUlya jIvanako vyartha vyatIta jAte haiN| koI kAraNa nahIM ki ve hamArI ucita kara rahe haiN| sunA hai, kucha samayase unake kaSTa aura prArthanA para dhyAna na deM, aura seThIjIko isa abhI adhika bar3ha gaye haiM / rAjakarmacAriyoMkI vakra- nyAyase mukta karaneke lie bhArata sarakArase siphA. dRSTike kAraNa unheM jo thor3e bahuta subhIte mile the, riza na kreN| ve bhI aba nahIM rahe haiN| unakA svAthya bigar3a hama apane samasta dezabhakta netAoMkA dhyAna gayA hai aura yadi ve zIghra na choDe jAyeMge to Dara / bhI isa ora AkarSita karate haiM / unheM zrImatI hai ki unakA mastaka bhI na bigar3a jAya ! unakI mAnasika avasthA pahale kI apekSA bahuta hI kharAba bIseNTa aura unake sAthiyoMko hI bandhamukta karAke hai| mAlUma nahIM sarakArako hana bAtoMkI kucha nizcinta na ho jAnA caahie| kyA seThIjI aura khabara hai yA nhiiN| unhoMke samAna aura bhI jo saikar3oM dezasevaka vinA - hameM yaha kahanemeM kucha bhI saMkoca nahIM hai ki kisI aparAdhake kaida haiM unakI svAdhInatAkA kucha zrIyuta seThIjIke mAmalekA uttaradAyitva yadyapi mUlya hI nahIM hai ? kyA hamAre AndolanoMmeM bhI gore jayapura rAjyapara hai, parantu yaha kaha denese bhArata raMgako hI adhika pratiSThA dI jAyagI ? dezake pratyeka gavarnameMTa nirdoSa nahIM Thahara sakatI / yadyapi isameM vyaktikI--choTe bar3ekI svAdhInatAkI rakSA karanA usakA koI pratyakSa hAtha nahIM hai; parantu vAstavameM hamArA dharma honA cAhie / parokSa rUpase vahI isakI vidhAtA hai / yaha kitanA bar3A .. For Personal & Private Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ pantasaitanistandardNasonsistarsesedenatanderwasitarasnotercitrusterstocdrashesitashastries 3 sarvArthasiddhi arthAt tatvArthasUtrakI AcArya pUjyapAda kRta saMskRta TIkA bahuta dinoMse milatI nahIM thI / aba yaha phirase chapAI gaI hai| abakI bAra kapar3ekI jilda i badhAI gaI hai / mUlya do rupayA / Atmaprabodha-zrIkumAranAmaka kavikA banAyA huA eka hai 1 aprasiddha grantha bhASATIkA sahita chapAyA gayA hai / AdhyAtmika grantha hai / mUlya bAraha aane| mainejara, jainagrantharatnAkara kAryAlaya, hIrAbAga, bmbii| naanglaewngniiepnngaindinsinsinsinaindinesiiyngpid sustastastrotestandidatestastendinadiraimastatusfrJMARATRAM sAhitya patrikA prtibhaa| ( saMpAdaka, zrIyuta paM0 jvAlAdatta zarmA) pratibhAkA chaTA aGka zIghra prakAzita honevAlA hai / yaha prati a~garejI mAsake pahale saptAhameM prakAzita hotI hai| yadi Apa sAhityasaMbandhI lekha hai I par3hanA cAhate haiM, to pratibhAke grAhaka baniye / pratibhA rasamayI kvitaayeN| hai aura zikSAprada para cubhatI huI galpeM bhI prakAzita hotI haiM / vArSika mUlya 2) / hai hai / hama isake viSayameM adhika na kahakara hindIkI sarvazreSTha patrikA sarasvatIkI sammati nIce uddhRta kiye dete haiM: "pratibhA-yaha eka naI mAsika patrikA hai / murAdAbAdake lakSmII nArAyaNa presase nikalI hai / hindIke prasiddha lekhaka paM0 jvAlAdattajI shrmaa| / isake saMpAdaka haiM / sarasvatIke pAThaka Apase khUba paricita haiM / ve jAnate ra hoMge ki zarmAjI sarasa, bAmuhAvirA aura sAtha hI prauDha bhASA likhane meM kitane I paTu haiN| aise suyogya saMpAdakake tatvAvadhAnameM AzA hai pratibhAkA jrdottr| vikAsa hogaa| isakA pahalA aGka apraila 1910 meM prakAzita huA hai / usameM choTe / bar3e 10 lekha aura 6 kavitAyeM haiM / sAhitya, zikSA, udyoga dhandhA, vijJAna, hai jIvanacarita aura AkhyAyikA itane viSayoM para isameM lekha prakAzita hue haiN| lekhoMke saMvandhameM sAmayikatA aura rocakatAkA bahuta dhyAna rakkhA gayA hai|" patravyavahAra karanekA patAmainejara 'pratibhA ' lakSmInArAyaNa presa, . muraadaabaad| rarwarerarmaerarmeremermaneangrerarminorrearrararamanenrngongress Kasuttastavitautastestostouttastastavitadiastawstartkarse Ponscenamanennsonanmaninonenesmeworman Por Personal & Private Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) dezI, pavitra, svAdiSTa, pAcaka davAiyoMkA apUrva saMgraha dilabahAra cUrana (khAnA zIghra hajama karane va bhUkha bar3hAne vAlA) kisI bhI uttama cUrNameM tIna guNa honA Avazyaka hai ( 1 ) svAdiSTa yAnI jAyakedAra (2) pAcana karanevAlA aura ( 3) bhUkha bar3hAnevAlA / harSa hai ki isa cUrNameM ye tInoM guNa bharapUra haiM / bahutase logoMko roz2a cUrana khAnekI Adata hotI hai unake liye bhI yaha bar3e kAmakI cIja hai / isakI khurAka 1 // mAzekI hai, parantu jAyakedAra honese agara thor3A jyAdA bhI khA liyA jAve to garmI vagairaha koI hAni nahIM karatA hai / kyoMki cUrNa honepara bhI hamane isameM kisI tIkSNa cIjakA prayoga nahIM kiyA hai| saba davAiyAM mAdila guNavAlI haiM, isaliye bImAra AdamI bhI khuzIse khA sakate haiM / pavitra auSadhiyoMke sammelana ke kAraNa sabhI sampradAyavAle bekhaTake khA sakate haiM / hama bahuta bar3hakara bAta nahIM kahanA cAhate haiM / isameM svAdiSTa, khAnA jalda hajama karanA, bhUkha baDhAnA tIna vizeSa guNa haiM, unake liye hama dAveke sAtha kahate haiM ki ina bAtomeM Apako kabhI dhokhA nahIM hogA tisapara bhI Apake vizvAsake liyehamane isake eka 2 toleke namUneke paikeTa banAkara rakhe haiN| yadi Apa isa cUrNakI parIkSA karanA aura isase lAbha uThAnA cAhate haiM to eka kArDa bhejakara binA DAMka kharcake eka paikeTa maMgAkara parIkSA kara lIjiye, phira ApakA mana bhare to pUrI zIzI maMgAkara lAbha uThAiye / basa isa se adhika hama aura kucha bhI nahIM kaha sakate haiM / phI zIzI cAra auMsa ( karIva Adha pAva ) vAlI kI kImata 1) DAMka kharca / ), tIna zIzI 2 // DAka kharca / ) aanaa| milane kA patA:candrasena jaina vaidya, candrAzrama, iTAvaha yU. pii.| {isa aGkake ravAnA honekI tArIkha-28-9-17 I0] .... For Personal & Private Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ hamAre chapAye hue naye grantha / vRndAvana kRta cauvIsI pATha / yaha grantha bambaIke sundara TAipameM acche kAgajoM para phirase chapAyA gayA hai| chapA bhI zuddhatApUrvaka hai / jinheM aura kahIMkI chapAI pasanda nahIM unheM aba isa bambaIke chape hue vidhAnako yA pUjA pAThako avazya ma~gA lenA caahie| mUlya 10) jainpdsNgrh| kavivara daulatarAma kRta pahalA bhAga aura bhAgacandajI kRta dUsarA bhAga padasaMgraha phirase chapAye gaye haiM / vahata dinoMse ye milate nahIM the / mUlya pahale bhAgakA / ) dUsarekA / ) / budhajana satasaI / arthAt budhajanajIke upadeza, nIti, subhASita Adi sambandhI 700 dohe hai| yaha pustaka duvArA chapAI gaI hai / mUlya chaha Ane / jainavAlabodhakake donoM bhAga / zrIyuta paM0 pannAlAlajIke ye donoM bhAga jainapAThazAlAoMmeM bahuta hI pracalita rahe haiM / bahuta dinoMme samApta ho gaye the, aba phirase chapAye gaye haiN| pahale bhAgase asaMyukta aura saMyukta akSaroMke zabdoMkA zuddha zuddha likhanA par3hanA acchI taraha A jAtA hai / dUsare bhAgameM dhAmika kathAAke aura dharmatattvoMke acche acche pATha haiM / mUlya pahale bhAgakA / ) aura dUsare bhAgakA / / / drshnmaar| . AcArya devasenamUrikA yaha aitihAsika grantha mUla, saMskRtacchAyA, hindI artha aura vistRta vivecana sahita hAla hI chapakara huA taiyAra hai / isakA sampAdana jainahitaipIke sampAdakane kiyA hai / isameM bauddha, AjIvaka, zvetAmbara, kASThAsaMgha, drAviDasaMgha, yApanIyasaMgha, mAthurasaMgha Adi aneka dharmasampradAyoMkA itihAsa aura unakI mAnatAyeM batalAI haiM / vivecana bahuta hI parizramase likhA gayA hai| pratyeka itihAsapremIko yaha pustaka ma~gAkara par3hanA cAhie / mUlya / ) ratnakaraNDazrAvakAcAra pdyaanuvaad|| paM0 giridhara zarmAkRta / khar3I bolIke sundara padyoMmeM ratnakaraNDakA sundara sarala anuvAda / jainapAThazAlAoMmeM par3hAye jAne yogya / mUlya 2).. mANikacanda granthamAlAke grantha / saba grantha ThIka lAganake mUlya para bece jAte haiM / sabase saste haiM / pratyeka maMdirameM inakI eka eka prati avazya rakhanA cAhie aura saMskRtake paNDitoMko vitaraNa karanA cAhie: For Personal & Private Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) 1 sAgAradharmAmRta saTIka AzAdhara kRta / ) 6 pradyumnacarita mahAsenAcAryakRta // ) 2 laghIyastrayAdisaMgraha akalaMbhaTTakRta / ) 7 ArAdhanAsAra saTIka devasenAcArya kRta / ) / / 3 pAzvanAthacarita vAdirAjasUri kRta // ) 8 jinadattacaritra, guNabhadra kRta 4 vikrAnta kauravIya nATaka hastimalla kRt|) 5 cAritrasAra cAmuNDarAya kRta 5 maithila pariNaya nATaka , / ) 10 pramANanirNaya vAdirAjasUri kRta baccoMke sudhAraneke upAya / isameM baccoMkI Adate sudhArane, unheM sadAcArI aura vinayazIla banAne, burese bure svabhAvake lar3akoMko acche banAne, upadraviyoM aura cir3acir3oMko zAnta ziSTa banAneke amogha upAya batalAye gaye haiM / pratyeka mAtA pitAko ise par3ha DAlanA cAhie / isake anusAra calanese unakA ghara svarga bana jAyagA / mU0 // ) kolambasa / - amerikA khaNDakA patA lagAnevAle asama sAhasI karmavIra kolambasakA Azraryajanaka aura zikSAprada jIvanacarita / abhI hAla hI chapakara taiyAra huA hai / navayuvAoMko avazya par3hanA cAhie / mUlya / / / ) mAnavajIvana / * sadAcAra aura caritrasambandhI aneka a~garejI, marAThI, gujarAtI, baMgalA pustakoMke AdhArase yaha grandha racA gayA hai| sadAcArakI zikSA deneke lie aura sacce manuSyoMkI sRSTi karaneke lie yaha grantha bahuta acchA hai / isa granthaka vinA koI ghara, koI pustakAlaya, aura koI mandira na rahanA cAhie / bhASA bahuta hI sarala aura spaSTa hai / mUlya 1-) kapar3ekI jildakA 1 / / usa pAra / prasiddha nATakakAra dvijendralAlarAyake eka sAmAjika nATakakA anuvAda / sTeja para khelanela!yaka apUrva nATaka hai / hindI meM isakI jAr3akA eka bhI nATaka nahIM hai / prAraMbhameM eka vistRta bhUmikAke dvArA isa nATakake pratyeka pAtrake caritrakI khUbiyAM dikhalAI gaI hai / mUlya savA rupayA / / __ granthaparIkSA prathama bhAga aura dvitIya bhAga / lekhaka, zrIyuta bAbU jugala kizorajI mukhtAra / pahale bhAgameM jinasamAtrivarNAcAra, umAsvAmIzrAvakAcAra aura kundakundazrAvakAcAra ina tIna granthoMkI aura dUsare bhAgameM bhadrabAhusaMhitAkI samAlocanA prakAzita kI gaI hai / ye saba lekha janahiteSImeM nikala cuke haiM / inakA khUba pracAra honA cAhie / mUlya lAgata mAtra rakkhA gayA hai / pahale bhAgakA / aura dUsare bhAgakA / ) __ mokSamArgakI kahAniyAM / ratnakaraNDazrAvakAcArameM jina jina strI puruSoM ke 'dAha' Aya haiM, una sabakI 23 kathAoMkA saMgraha / yaha hAla hI chapI hai / mUlpa sAta Ane / __ jainanityapAThasaMgraha / isameM nityake upayogameM honevAle 33 bhASAke pAThoMkA aura tattvArtha tathA bhaktA. mara, ina do kRta pAThoMkA saMgraha hai| kAgaja acchA, chapAI acchI / pahale jo saMgraha bambaI meM chapA thA, usase isameM kaI pATha adhika hai / mUlya bAraha Ane / mainejara, jainagrantharatsukara kIyAlayAgiragAMva-bambaI. For Personal & Private Use Only