Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ XXEXXEXERENARIYAR jainadharma kI udAratA (parivarddhita saMskaraNa) lekhakapaMDita parameSThIdAsajI jaina nyAyatIrtha [carcAsAgara samIkSA, dAnavicAra samIkSA, parameSThi padyAvalI vijAtIya vivAha mImAMsA, cAdatta caritra, dassAoM kA pUjAdhikAra zrAdike lekhaka aura sampAdaka 'cora'] -~nikers prakAzakalA. jauharImala jaina sarrApha . darIvA kalAM, dehlii| dvitIyavAra san 1936 ) vIra nirmANa saMvat 2462 / / gayAdatta presa, vAga divAra dehalI meM chapA / XXXXHER-MAKEIXE-MAKES
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaNikA / 1-pApiyoM kA uddhAra 2-ucca aura nIcoM meM samabhAva ... ... 3-jAti bheda kA AdhAra AcaraNa para hai 4-varNa parivartana 5-gotra pariva 6-patitoM ka. dvAra ... 7-zAstrIya daNDa vidhAna 8-atyAcArI daNDa vidhAna 8-udAratA ke udAharaNa 10-jainadharma meM,zadroM ke adhikAra... 11-striyoM ke adhikAra 12-vaivAhika udAratA 13-prAyazcittamArga 14-jaina zAstroM meM vijAtIya vivAha ke pramANa 15-jAti mada 16-ajainoM ko jaina dIkSA .. 17-zve. jaina zAstroM meM udAratA ke pramANa ... 18-upasaMhAra 16-udAratA para zubha sammatiyAM... ... ... .." - -
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha to prAya, gati, gaavtlaataa| jainadharma kI udAratA para do zabda saMsAra meM yadi sArvadharma hone kA mahatva kisI dharma ko ho sakatA hai to vaha kevala jainadharma hI hai / jainadharma AtmA kI unnati kA mArga hai, AtmotthAna kA sahakArI hai aura yahI kyoM balki saMsArI AtmAoMko muktAtmA arthAt paramAtmAbanAnekA sAdhana hai| jainadharma kI zikSA svAvalambo banAne vAlI hai| jainadharma prANI mAtra kI unnati unake apane hI pairoM ke bala khar3A hone para batalAtA hai| kisI devI, devatA yA indra ahamindrake Azrita nahIM btlaataa| jainadharma kisI varNa, jAti, kula, sampradAya, gati, gotra yA vyakti vizeSa ke liye nahIM hai| yaha to prANImAtra ke liye hai| jainadharma se jisa prakAra eka brAhmaNa, kSatrI yA vaizya lAbha uThA sakatA hai usI prakAra zUdra, mleccha, cANDAla aura pApI se pApI bhI uThA sakatA hai aura hAM, manuSya hI kyoM pazu pakSI taka bhI lAbha uThA sakate haiN| jaina zAstroM meM isa prakAra ke hajAroM udAharaNa likhe mileNge| aura hAM, pratyakSa ko pramANa kyA ? jahAM para pUjya tIrthaGkaroM ke samavazaraNa kA varNana kiyA gayA hai vahAM para pazu pariyoM ke samavazaraNa meM sammilita hone kA bhI ullekha hai| manuSyoM meM koI bheda bhAva nahIM dikhAyA / samavazaraNa meM jo koThe manuSyoM ke liye banate the manuSya mAtra unameM baiThakara Ara bhagavAna kI divyadhvani sunakara apane kalyANa kA mArga pAte the| ___ yadi jainadharma kA koI mahatva hai to vaha yahI hai ki isa dharma meM prANI mAtra ko dharmasAdhana ke pUrNAdhikAra diye gaye haiM aura isako pAlana karate huye sarva jIva apanA AtmakalyANa kara sakate haiN|
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ [21 hamAre antima pUjya tIrthaMkara zrI mahAvIra bhagavAnake jIva ne siMha paryAya se unnati karate karate tIrthaMkara pada pAyA hai / aura paramAtmA bane haiM / jisa samaya inakA jIva siMha paryAya meM thA, usa samaya kI hiMsaka kriyAoM ke vicAra mAtra se hI ghRNA hotI hai / parantu jainadharma ke pratApa se yaha siMha kA jIva zuddha hote 2 bhagavAna mahAvIra vana gyaa| basa, yaha hai jainadharma kI udAratA aura mahAnatA ! Aja isa vizAla jainadharma ko isake aMdhazraddhAluoM yA ekAMta ThekedAroM ne saMkucita dharma vanA rakkhA hai / ve nahIM cAhate ki koI dUsarA vyakti isase lAbha le ske| yaha una logoM kI bhUla kaho, ajJAnatA caho, dharmAndhatA "ho, chudratA kaho, kRpaNatA kaho, kAyaratA kaho, yA kaho. dharma DUbane kI kaluSita manovRtti - ataH kucha bhI sahI / parantu du:kha ke sAtha kahanA r3atA hai ki unake ina saMkucita vicAroM ne yahAM taka jora par3A hai ki ve apane dharmavandhuoM taka vo dharmapAlana se vaMcita karane para tule baiThe haiM / Aja jainasamAja meM dasroM bhAiyoM ke deva pUjana kA Andolana inhIM mahAnubhAvoM kI kRpA dRSTa se ho uThA huA hai| janadharma vizAla dharma hai, saMsAra vyApI dharma hai, prANI mAtra dharma aura dharma hai vAstava meM AtmIka / isa dharma kI vizAlatA yA udAratA kisI ke chupane se nahIM chupa saknI / isakI mahAnatA kA prakAza to saMsAra bhara meM vyApa rahA hai adhyAsvAda kI sugandhI cAroM ora phaila rahI hai| hamAre dharmabandhu zrI0 paM" parameSThIdAsajI sUrata ne nidharmavI prabhAvArtha 'jainadharma kI udA tA' nAmaka pustaka likha hai / isameM . Bo
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ [3] / zAstrIya pramANoM dvArA yaha siddha kiyA hai ki jaina dharma pApiyoM, patitoM aura sabhI prANiyoM kA uddhAra karane vAlA hai| hamane isa pustaka ko kaI bAra pddh'aa| hamArI samajha meM to lekhaka bhAI ne jaina dharmI hote huye isa "jainadharma kI udAratA" pustaka ko likhakara apanI mAnasika udAratA kA paricaya diyA hai anyathA anya jaina vidvAnoM ke saMkucita aura kalupita vicAroM ne aise prabhAvazAlI viSaya para Aja taka bhI lekhanI nahIM uThAI / hama AzA karate haiM ki jahAM yaha pustaka ajenoM ko jaina dharma kI udAratA batAkara yaha bhI dikhalAyagI ki pratyeka manuSya jainadharma kI zaraNa AsaktA hai vahAM jaina dharma ke una andha zraddhAluoM ko jo ki jaina dharma ko apanI gharelU sampatti samajhe baiThe haiM, udAratAkA pATha bhI pddh'aaygii| ___ hama lekhaka bhAI se sAnurodha nivedana karate haiM ki ApakI udAratA isa eka choTIsI pustikA ke likha dene se hI samApta nahIM ho jAnI cAhiye / balki isa vipayapara to Apako likhate hI rahane kI AvazyakatA hai / isake liye jitanA bhI parizrama Apa kareM vaha thor3A hai| jaba taka hamAre jaina baMdhu jainadharma kI udAratA ko bhale prakAra na samajha jAya tabataka lekhanI ko vizrAma denA ucita nahIM hai| hamAro hArdika bhAnanA hai ki ApakA kiyA huA parizrama saphala ho ora jainadharma kI udAratA se sabhI manuSya lAbha utthaaye| jyotiprasAda jaina, bhU0 saMpAdaka jaina pradIna 'premabhavana'- devanda /
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ GARMATHEMATOGRAMMITTE dassAoM kA pUjAdhikAra . lekhakapaM0 parameSThIdAsajI jaina nyAyatIrtha, sUrata ARGREENPROCEDGAOTOGREST 32 pRSTha kA mUlya eka AnA GOSSISTARSOORATOPICESSIOGREENSHOGRAIGRATINGASSIP jisameM pacAdhyAyI, AdipurANa, uttarapurANa, harivaMzapurANa, pUjAsAra, gautamacaritra, dharmasaMgraha, zrAvakAkAcAra, Adi granthoM se uparokta viSaya ko sapramANa siddha kiyA hai , sAtha hI sahAranapura vAle TrekTa kA yukti pUrNa uttara diyA hai pustaka par3hane lAyaka hai eka prati avazya maMgAle aura yatheSTa saMkhyA meM vitIrNa kreN| eka prati maMgAne vAloM ko ) ke TikaTa bhejane cAhiye / 100 prati maMgAne vAle ko 4aa) meM mileNgii| SANGRESSINGERS FORES pustaka milane kA patAjoharImala jaina sarrApha darIvA kalAM, dehlii| hu SERISRDIESTARSD TRA HRTY STATE
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ namra nivedana (prathamAvRtti) ___ jahAM udAratA hai, prema hai, aura samabhAva hai, vahIM dharma kA nivAsa hai| jagata ko Aja aise hI udAra dharmakI AvazyakatA hai| hama IsAiyoM ke dharmapracAra ko dekhakara IrpA karate haiM, Arya samAjiyoM kI kAryakuzalatA para Azcarya karate haiM aura vauddha, Izu khIsta,dayAnanda sarasvatI Adike nAmollekha tathA bhagavAna mahAvIra kA nAma na dekhakara dukhI ho jAte haiM ! isakA kAraNa yahI hai ki una una dharmAnuyAiyoM ne apane dharma kI udAratA batAkara janatA ko apanI ora Akarpita kara liyA hai aura hama apane jainadharma kI udAratA ko davAte rahe kucalate rahe aura usakA galA ghoMTate rahe ! tava vatAiye ki hamAre dharmako kauna jAna sakatA hai ? bhagavAna mahAvIra svAmI ko kauna pahicAna sakatA hai aura udAra jainadharma kA pracAra kaise ho sakatA hai? isa choTI sI pustaka meM yaha batAne kA prayatna kiyA gayA hai ki 'jainadharma kI udAratA' jagata ke pratyeka prANI ko pratyeka dazA meM apanA sakatI hai aura usakA uddhAra kara sakatI hai / AzA hai ki pAThakagaNa ise AdyopAnta par3ha kara apane kartavya ko phicaaneNge| candAvAr3I suurt|| parameSThIdAsa jaina nyAyatIrtha
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ namra nivedana (dvitIyAvRtti) eka varpake bhItara hI bhItara jainadharma kI udAratAkI prathamAvRtti prAyaH samApta ho cukI thii| aura ava dvitIyAvRtti Apake sAmane hai| jaina samAja ne isa pustaka ko khUba apanAyA hai / aura gaNya mAnya aneka AcArya, muniyoM, tyAgiyoM aura vidvAnoM ne isa para apanI zubha sammatiyAM bhI pradAna kI haiN| (unameM se kucha pustaka ke anta meM pragaTa kI gaI hai) yahI pustaka kI saphalatA kA pramANa hai| sudhArapremI prakAzaka jI mahodaya mujhe karIva 6 mAha se prerita kara rahe haiM ki maiM isa pustaka ko saMzodhita karake dvitIya cAra chapAne ke liye unake pAsa bheja dUM aura udAratA kA 'dvitIyabhAga bhI jaldI taiyAra kara duuN| kintu maiM unakI AjJA kA jaldI pAlana nahIM kara skaa| aba Aja udAratA kI dvitIyAvRtti taiyAra ho rahI hai| kintu dvitIya bhAga to maiMne abhI taka prArambha bhI nahIM kara pAyA hai| hAM, isake anta meM 'pariziSTha' bhAga lagAyA hai usase kucha vizeSa pramANa aura bhI jAnane ko.milege| 'pariziSTa bhAga meM vizAla jainasaMgha, saMkSipta jainaitihAsa, cIra aura jaina satyaprakAza Adi se sahAyatA lI gaI hai| ataH maiM unake lekhakoM kA AbhArI .. huuN| isake bAda samaya milate hI yA to maiM udAratA kA dvitIya bhAga likhUgA yA eka aisA 'kathA saMgraha taiyAra kara rahA hUM jinameM udAratA pUrNa kathAyeM dekhane ko milgii| . 'jainadharma kI udAratA' kA gujarAtI bhASA meM bhI anuvAda huA hai aura use 'di0jaina yuvaka saMgha sUrata' ne tathA ahamadAbAda ke eka sajjana ne pragaTa kiyA hai| tathA isakA marAThI anuvAda zrIdhara dAdAdhAvate sAMgalI prakaTa kara rahe haiM / isa prakAra udAratA kA acchA pracAra huA hai| . jo rUr3hi ke gulAma haiM, jo lakIra ke phakIra haiM aura jinheM
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ satya ke darzana nahIM ho sake haiM unakI ora se aisI pustaka kA virodha honA bhI svAbhAvika thA, kintu Azcarya hai ki isakA vizeSa virodha karanekI kisI kI himmata nahIM huii| yaha gaurava mujhe apanI kRti para nahIM, kiMtu jainadharma ke udAratA pUrNa una pramANoM para hai, jo isa pustaka meM diye haiM aura jo sarvathA akhaMDanIya haiN| ___hAM, udAratA ke khaNDana karane kA kucha prayAsa zrI0 paM0 vidyAnandajI zarmA ne avazya kiyA thaa| kiMtu unakI lekha mAlA itanI avyavasthita, akramika evaM prANahIna rahI ki vaha 2-3 vAra meM hI banda hogaI / zarmAjI do tIna mAhameM udAratA ke kisI prakaraNake kisI aMza para kabhI kabhI 2-4 kAlama jaina gajaTa meM likha DAlate the aura phira cuppI sAdha lete the| isa prakAra unheM karIba 6mAha ho cuke hoNge| kintu ve abhI taka na to isa krama meM saphalatA pA sake haiM Ara na dhArAvAhI khaNDana karane ke liye unake pAsa sAmagrI hI mAlUma hotI hai| maiM isa pratIkSA meM thA ki ve jarA DhaMga se yadi khaNDana pUrA kara dete to maiM unakA pUrNa samAdhAna dvitIyAvRtti meM kara detaa| kintu kheda hai ki ve aisA karanemeM asamartha rahe haiN| isa liye maiM bhI jainamitra meM unakA thor3AsA uttara dekara rhgyaa| astu ___udAracetA sajjano ! jaina dharma kI udAratA to aisI hai ki yadi use niSpakSa dRSTi se dekhA jAya to antaHkaraNa sAdI degA ki jainadharma jaisI udAratA anyatra nahIM hai| yaha dharma ghora se ghora pApiyoM ko pavitra karatA hai, nIca se nIca mAnavoM ko ucca banA sakatA hai aura patita se patita prANiyoM ko zuddha karake sabako samAnaM banA sakatA hai / isakI udAratA ko dekhiye aura usakA pracAra kriye| isakA upayoga kariye tathA jana sevA karake bicAre bhale bhaTake bhAiyoMko isa mArga para lagAiye / yahI manuSya bhavakI saphalatA hai| candAbADI-sUrata parameSThIdAsa jaina nyAyatIrtha 12-12-35 saMpAdaka-'mIra'
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 050 upayogI evaM saMgrahaNIya pustkeN| ... 1 zikSAgada zAstrIya udAharaNa le0 50 jugalakizorajI, // 2 vivAha kSetra prakAza hai sUrya prakAza samIkSA 4 merI bhAvanA 5 jaina jAti sudazA pravartaka vAvU sUrajabhAnajI. 6 maMgalAdevI 7 phuvAroM kI durdazA + gRhasthadharma 6 ujale poza badamAza ayodhyAprasAdajI goyalIya , . 10 abalAyoM ke prAs 11 nityaprArthanA jaina kavi jyotiprasAdajI, ji 12 saMsAra dukha darpaNa 13 zAradA stavana kalyANakumArajI, "zazi" / 14 hindI bhaktAmara ... ... ... // 15 prArthanA stotra jaina vidyArthiyoM ke hitArtha, 16 tyAga mImAMsA le0 paM0 dIpacandajI varNI 17 sudhAra saMgIta mAlA bhUrAmalajI muzarapha ) 18 saMkaTa harana ,, vA0 dinamvaraprasAda vakIla urdU // noTa:- eka rupaye se kama kI pustakeM maMgAne vAloM ko posTeja sahita rika bhejanA caahiye| ' milane kA ptaa:| jauharImala jaina sarrApha, darIyA klaaN-devkii|
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ SA ANTED . loka meM tIna bhAvanAyeM kArya karatI milatI haiN| unake kAraNa pratyeka prANI (1) AtmasvAtaMtrya (2) Atma mahatva bhAra (3) Atmasukha kI akAMkSA rakhatA hai| nissandeha saba ko svAdhInatA priya hai| sava hI mahatvazAlI vananA cAhate haiM aura saba hI sukha zAMti cAhate haiM / manuSyetara prANI apanI avodhatA ke kAraNa ina kA spaSTa pradarzana bhale nahIM kara pAte, para vaha jaisI paristhiti meM hote haiM vaise meM hI magna raha kara dina pUre kara DAlate haiN| kintu manuSyoM meM unase vizeSatA hai / unameM manana karane kI zakti vidyamAna hai| acche bure ko acche se DhaGga para jAnanA vaha jAnate haiN| viveka manuSya kA mukhya lakSaNa hai / isa viveka ne manuSya ke liye 'dharma' kA vidhAna kiyA hai / usakA svabhAva-usake liye saba kucha acchA hI acchA dharma hai ! usakA dharma use AtmasvAtaMtrya, prAtma mahatva aura Atmasukha nasIva karAtA hai| kintu saMsAra meM to aneka mata matAntara phaila rahe haiM aura saba hI apane ko zreSThatama ghopita karane meM garva karate haiN| aba bhalA koI kisa ko satya mAne ? kintu unameM 'dharma' kA aMza vastutaH kitanA hai, yaha unake udAra rUpa se jAnA jA saktA hai / yadi ve prANImAtra ko samAna rUpa meM dharmasiddhi athavA Atmasiddhi karAte haiM-kisI ke lie virodha upasthita nahIM karate to una ko yathArtha dharma mAnanA ThIka hai / parantu bAta dara-asala yU nahIM hai|
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ islAma yadi muslima jagata meM bhrAtRbhAva ko sirajatA hai to muslimavAhya-jagata usake nikaTa 'kAphira'-upekSAjanya hai / pazu jagata ke lie usameM Thaura nahIM-pazuoM ko vaha apanI AsAiza kI vastu samajhatA hai ! taba Aja ke islAma bAle 'dharma kA dAvA kisa taraha kara sakte haiM, yaha pAThaka svayaM vicaareN| __ vaidika dharma islAma se bhI pichar3A milatA hai| sAre vaidika dharmAnuyAyI usameM eka nahIM haiM ! varNAzrama dharma-rakta zuddhi ko zrAntamaya dhAraNA para eka veda bhagavAna ke upAsakoM ko ve Tukar3oM Tukar3oM meM bAMTa dete haiM / zUdroM aura striyoM ke lie veda-pATha karanA bhI varjita kara diyA jAtA hai| jaba manuSyoM ke prati yaha anudAratA hai, taba bhalA kahiye pazu-pakSiyoM kI vahAM kyA pUcha hogI ? zAyada pAThakagaNa IsAI mata ko dharma ke ati nikaTa samajhe ! kintu Aja kA IsAI jagata apane dainika vyavahAra se apane ko 'dharma se bahuta dUra pramANita karatA hai| amerikA meM kAle-gore kA bheda, yUropa meM eka dUsare ko har3apa jAne kI durnIti IsAIyoM ko viveka se ati dUra bhaTakA siddha karane ke liye paryApta hai| __sacamuca yathArtha 'dharma' prANI mAtra ko samAna rUpa meM sukhazAnti pradAna karatA haiisameM bheda bhAva ho hI nahIM sakatA ! manuSya manuSya kA bheda aprAkRtika hai ! eka deza aura eka jAti ke loga bhI kAle-gore-pIle-ucca-nIca-vidvAna-mUDha-niryalasabala-sava hI taraha ke milate haiN| eka hI mAM kI kokha se janme do putra paraspara viruddha prakRti aura AcaraNa ko lie hue dikhate hai| isa sthiti meM janmagata antara unameM nahIM mAnA jA sakatA / hama kaha cuke haiM ki dharma jIva mAtra kA Atma-svabhAva (apanA 2 dharma) hai|
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ [7] . isa liye dharma meM yaha anudAratA ho hI nahIM sakatI ki vaha kinhIM khAsa prANiyoM se rAga karake unheM to apanA aMkazAyI banAkara ucca pada pradAna karade aura kinhIM ko dvapa bhAva meM bahAkara AtmotthAna karane se hI vaJcita rakkhe / saccA dharma vaha hogA jisameM jIvamAtra ke AtmotthAna ke liye sthAna ho / prastuta pustaka ko par3hane se yaha spaSTa ho jAtA hai ki nissandeha jaina dharma eka paramodAra satya dharma hai-vaha jIvamAtra kA kalyANakartA hai ! dharma kA yathArtha lakSaNa usameM ghaTita hotA hai| vidvAna lekhaka ne jaina zAstroM ke agaNita pramANoM dvArA apane vipaya ko spaSTa kara diyA hai / jJAnI jIvoM ko unake isa satprayAsa se lAbha uThAkara apane mithyAtva jAti mada kI madAMdhatA ko naSTa kara DAlanA cAhiye / aura jagata ko apane bartAva se yaha batA denA cAhiye ki jaina dharma vastutaH satya dharma hai aura usake dvArA pratyeka prANI apanI jIvana AkAMkSAoM ko pUrA kara sakatA hai| jaina dharma hara sthiti ke prANI ko AtmasvAtaMtrya, Atmamahatva aura Atmasukha pradAna karatA hai| janmagata zreSThatA mAnakara manuSya ke AtmotthAna ko roka DAlane kA pApa usameM nahIM hai / mitravara paM0 parameSThIdAsajI nyAyatIrtha kA jJAnodyoga kA yaha prayAsa abhivandanIya hai / isakA prakAza manuSya hRdaya ko Alokita kare yaha bhAvanA hai / iti shm| kAmatAprasAda jaina, ema. Ara. e. esa. ( landana) sampAdaka 'vIra' alIgaMja /
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - dhanyavAda ! ___ zrImAn dAnavIra, jaina samAja bhUpaNa, seTha jvAlAprasAdajI jauharI mahendragar3ha bar3e hI udAra citta aura sarala pariNAmI haiN| Apa zvesthAnakavAsI sampradAya ke stambha hote huye bhI samasta jaina samAja ke hitaiSI hai| Apane lagabhaga eka lAkha rupayA jaina sUtroM ke - pracAra meM lagA diyA hai aura aba bhI lagAte rahate haiM Apa jo bhI . zAstra chapAte haiM ve saba amUlya vitIrNa karate haiN| Apane zrIjainendra gurukula paMcakUlA kI nIva rakkhI aura hajAroM rupaye kI lAgata se sAhitya bhavana,sAmAyika bhavana, phaimalI kArTarsa Adi imArateM vanavAkara gurukula ko arpaNa kI, aura isake prema meM itane mugdha huye ki isake pAsa hI apanI jamIna kharIda kara "mANaka bhavana" (apane bar3e suputra ci0 mAraNakacanda ke nAma para) / nAma kI vizAla koThI, sundara bagIcA Adi banavAkara prati varSa kaI2 mahInA vahAM rahane lage aura gurukula ke kAryoMmeM yoga dene lge| . Ajakala Apa gurukula kameTI ke adhyakSa haiM Apane isa vicAra se ki gurukula meM isake premIjana apane bAlakoM ko zikSA prApta karane ke liye dAkhila karAveM, apane priyaputra ci0mANakacanda ko . tA020 aktUbara san 1935 ravivAra ke dina dAkhila kara diyA hai|' aba Apa kA priyaputra gurukula ke anya brahmacAriyoM jaisA bana rahA hai| merI hArdika bhAvanA hai ki dharmopakArI seThajI ke dharma prema kI vRddhi ho aura ci0 mANakacanda jainadharma kI ucca zikSA prApta karake. jainadharma kA pracAra aura jainasamAja kA sudhAra kreN| zrImAna seThajI ne merI tanika sI preraNA para ciThamANakacanda ke guruvula praveza kI khuzI meM isa "jaina dharma kI udAratA" ke prakAzanArtha 101) pradAna kiye haiM ataH dhanyavAda ! prakAzaka
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ ARRRRRRRRRRRIENERNET -- - - - - - - - - - . Pritsapr citra mANaka canda jaina (brahmacArI zrI jainendra gurukula paMcakulA) suputra zrImAn dAnavIra jaina samAja bhUpaNa seTha jvAlA prasAda jI jaina jauharI mahendragar3ha (paTiyAlAsTeTa) VIRAIMIRMIRRRRRRRRRYINITIRE Popular Press, Delhi.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ parameSTine namaH jainadharma kI udAratAta pApiyoM kA uddhAra / jo prANiyoM kA uddhAraka ho use dharma kahate haiN| isI liye dharma kA vyApaka,sAvaM yA udAra honA Avazyaka hai / jahAM saMkucita dRSTi hai, svapara kA pakSapAta hai, zArIrika acchAI curAI ke kAraNa Antarika nIca U~capane kA bheda bhAva hai vahAM dharma nahIM ho sakatA dharma Atmika hotA hai zArIrika nahIM / zarIra kI dRSTi se to koI bhI mAnava pavitra nahIM hai| zarIra sabhI apavitra haiN| isaliye AtmA ke sAtha dharma kA saMbaMdha mAnanA hI viveka hai| loga jisa zarIra ko U~cA samajhate haiM usa zarIra vAle kugati meM bhI gaye haiM aura jinake zarIra nIca samajhe jAte haiM ve bhI sugati ko prApta huye haiN| isaliye yaha nirvivAda siddha hai ki dharma camar3e meM nahIM kintu AtmA meM hotA hai / isI liye jaina dharma isa bAta ko spaSTatayA pratipAdita karatA hai ki pratyeka prANI apanI sukRti ke anusAra ucca pada prApta kara sakatA hai / jaina dharma kA zaraNa lene ke liye usakA dvAra sabake liye sarvadA khulA hai| isa bAta ko ravipeNAcArya ne isa prakAra spaSTa kiyA hai ki anAthAnAmavaMdhUnAM daridrANAM suduHkhinAm / jinazAsanametaddhi paramaM zaraNaM matam / / arthAta--jo anAtha hai, vAMdhava vihIna haiM, daridrI hai, atyanta dubI haiM unake lie jaina dharga parama zaraNabhuta hai /
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 , jainadharma kI udAratA yahAM para kalpita jAtiyoM yA varNa kA ullekha na karake sarva sAdhAraNa ko jainadharma hI eka zaraNabhUta batalAyA gayA hai / jainadharma meM manuSyoM kI to bAta kyA pazu patI yA prANI mAtra ke kalyANa kA bhI vicAra kiyA gayA hai| AtmA kA saccA hitaipI, jagata ke prANiyoM ko pAra lagAne vAlA, mahA mithyAtva ke gaDDhe se nikAla kara sanmArga para ArUr3ha karA dene vAlA aura prANImAtra ko prema kA pATha par3hAne vAlA sarvajJa kathita eka jainadharma hai / isa meM koI sandeha nahIM ki pratyeka dharmAvalambI kI apane apane dharma ke viSaya meM yahI dhAraNa rahatI hai, kintu usako satya siddha kara dikhAnA kaThina hai / jainadharma sikhAtA hai ki ahammanyatA ko chor3a kara manuSya se manuSyatA kA vyavahAra karo, prANI mAtra se maitrI bhAva rakho,aura niraMtara parahita nirata raho / manuSya hI nahIM pazuoM taka ke kalyANa kA upAya soco aura unheM ghora duHkha dAvAnala se nikaalo| dharma zAna isake jvalaMta pramANa hai ki jainAcAryoM ne hAthI, siMha,zagAla, zUkara, vandara, naulA, Adi prANiyoM ko bhI dharmopadeza dekara unakA kalyANa kiyA thA (dekho AdipurANa parva 10 zloka 146) isI liye mahAtmAoM ko akAraNavaMdhu kaha kara pukArA gayA hai| eka sacce jaina kA kartavya hai ki vaha mahA durAnArI ko bhI dharmopadeza dekara usakA kalyANa kare / isa saMbaMdha meM aneka udAharaNa jaina zAstroM meM bhare par3e haiN| (1) jinabhakta dhanadatta seTha ne mahAvyasanI vezyAsakta dRr3hasUryako phAMsI para laTakA huvA dekha kara vahIM para NamokAra maMtra diyA thA, jisake prabhAva se vaha pApAtmA puNyAtmA banakara deva huvA thaa| vahI deva dhanadanta seTha kI stuti karatA hubA kahatA hai ki
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApiyoM kA uddhAraM V^A^\ AMAAA innawww11 ^^ ^~ 11 aho zreSThin ! jinAdhIzacaraNArcanakovida / ahaM cauro mahApApI dRr3hasUryAbhidhAnakaH // 31 // tvatprasAdena bho svAmin svarge saudharmasaMjJake / devo maharddhiko jAto jJAtvA pUrvabhavaM sudhIH // 32 // - ArAdhanAkathA naM0 23 vIM / arthAta jina caraNa pUjana meM catura he zreSThI ! maiM dRr3hasUrya nAmaka mahApApI cora Apake prasAda se saudharma svarga meM RddhidhArI deva huA hUM / isa kathA se yaha tAtparya nikalatA hai ki pratyeka jaina kA kartavya mahApApI ko bhI pApa mArga se nikAla kara sanmArga meM lagAne kA hai| jainadharma meM yaha zakti hai ki vaha mahApApiyoM ko zuddha karake zubhagati meM pahu~cA sakatA hai| yadi jainadharma kI udAratA para vicAra kiyA jAve to spaSTa mAlUma hogA ki vizvadharma banane kI isameM yogyatA hai yA jainadharma hI vizvadharma ho sakatA hai / jainAcAryoM ne aise aise pApiyoM ko puNyAtmA banAyA hai ki jinakI kathAyeM sunakara pAThaka Azcarya kreNge| (2) anaMgasenA nAma kI vezyA apane vezyA karma ko chor3akara jaina dIkSA grahaNa karatI hai aura jainadharma kI ArAdhanA karake svarga meM jAtI hai / (3) yazodhara muni mahArAja ne matsyabhakSI mRgasena dhIvara ko NamokAra mantra diyA aura vrata grahaNa karAyA, jisa se vaha mara kara zreSThikula meM utpanna huA (4) kapila brAhmaraNa ne gurudatta muni ko Aga lagAkara jalA DAlA thA, phira bhI vaha pApI apane pApoM kA pazcAttApa karake svayaM muni hogayA thA / (5) jyeSTha, AryikA ne eka muni se zIla bhraSTa hokara putra prasaca kiyA thA
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ janadhama ko udArato phira bhI vaha punaH zuddha hokara AryikA hogaI thI aura svarga gii| (6) rAjA madhu ne apane mAeDalika rAjA kI strI ko apane yahAM. balAtkAra se rakha liyA thA aura usase viSaya bhoga karatA rahA, phira bhI vaha donoM muni dAna dete the aura anta meM donoM hI dIkSA lekara acyuta svarga meM gaye / (7) zivabhUti brAhmaNa kI putrI devavatI ke sAtha zambhu ne vyabhicAra kiyA, bAda meM vaha bhraSTa devavatI virakta hokara harikAntA nAmaka AryikA ke pAsa gaI aura dIkSA lekara svarga ko gaI / (8) vezyAlaMpaTI aMjana cora to usI bhava se mokSa jAkara jaunayoM kA bhagavAna bana gayA thA / (6) mAMsabhakSI mRgadhvaja ne munidIkSA lelI aura vaha bhI karma kATakara paramAtmA vana gyaa| (10) manuSyabhakSI saudAsa rAjA muni hokara usI bhava se mokSa gyaa| ityAdi saikaDauM udAharaNa maujUda haiM jinase siddha hotA hai ki jainadharma patita pAvana hai| yaha pApiyoMko paramAtmA taka banA dene vAlA hai aura sava se adhika udAra hai / (11) yamapAla cANDAla kI kathA to jainadharma kI udAratA pragaTa karane ko sUrya ke samAna hai / jisa cANDAla kA kAma logoM ko phAMsI para laTakA kara prANa nAza karanA thA vahI achUta kahA jAne vAlA pApAtmA thor3e se vrata ke kAraNa devoM dvArA abhipikta aura pUjya ho jAtA hai| yathA tadA tdvtmaahaatmyaatmhaadhrmaanuraagtH| siMhAsane samAropya devatAbhiH zubhairjalaiH // 26 // abhipicya aharyeNa divyavastrAdibhiH sudhiiH| nAnAratnasuvarNAdyaiH pUjitaH paramAdarAt // 27 // .
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApiyoM kA uddhAra 13 arthAta- usa yamapAla cANDAla ko vrata ke mahAtmya se tathA dharmAnurAga se devoM ne siMhAsana para virAjamAna karake usakA acche jala se abhiSeka kiyA aura aneka vasa tathA AbhUSaNoM se sammAna kiyA / itanA hI nahIM kintu rAjA ne bhI usa cANDAla ke prati natrIbhUta ho kara usa se kSamA yAcanA kI thI tathA svayaM bhI usakI pUjA kI thI / yathA 1 taM prabhAvaM samAlokya rAjAdyaiH parayA mudA / abhyarcitaH sa mAtaMgo yamapAlo guNojvalaH // 28 // arthAt - usa cANDAla ke vrata prabhAva ko dekha kara rAjA tathA prajA ne bar3e hI harSa ke sAtha guNoM se samujvala usa yamapAla cANDAla kI pUjA kI thI / dekhiye yaha kitanI Adarza udAratA hai / guNoM ke sAmane na to hIna jAti kA vicAra huA aura na usakI aspRzyatA hI dekhI gaI / mAtra eka cANDAla ke dRr3havatI hone ke kAraNa hI usa kA abhiSeka aura pUjana taka kiyA gyaa| yaha hai jainadharma kI saccI udAratA kA eka namUnA ! isI prakaraNa meM jAti mada na karane kI zikSA dete huye spaSTa likhA hai ki- cANDAlo'pi bratopetaH pUjitaH devatAdibhiH / tasmAdanyairna viprAdyairjAtigarvo vidhIyate // 30 // arthAta - vratoM se yukta cANDAla bhI devoM dvArA pUjA gayA isa liye brAhmaNa, kSatriya, vaizyoM ko apanI jAti kA garva nahIM karanA cAhiye / yahAM para jAtimada kA kaisA sundara nirAkaraNa kiyA gayA hai !
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 janadharma kI udAratA jainAcAryoM ne nIca U~ca kA bheda miTAkara, jAti pAMti kA pacar3A tor3a kara aura varNa bheda ko mahatva na dekara spaSTa rUpa se guNoM ko hI kalyANakArI batAyA hai| amitagati AcArya ne isI bAta ko ina zabdoM meM likhA hai ki zIlavanto gatAH svarge nIcajAtibhavA api / kulInA narakaM prAptAH zIlasaMyamanAzinaH / / arthAta-jinheM nIca jAti meM utpanna huvA kahA jAtA hai ve zIla dharmako dhAraNa karake svarga gaye haiM aura jinake liye ucca kulIna hone kA mada kiyA jAtA hai aise durAcArI manuSya naraka gaye haiN| __ isa prakAra ke uddharaNoM se yaha bAta spaSTa ho jAtI hai ki jitanI udAratA, jitanA vAtsalya aura jitanA adhikAra jainadharma ne UMca nIca sabhI manuSyoM ko diyA hai utanA anya dharmoM meM nahIM ho sktaa| jaina dharma meM hI yaha vizeSatA hai ki pratyeka vyakti nara se nArAyaNa ho sakatA hai| manuSya kI bAta to dUra rahI magara bhagavAna samantabhadra ke kathanAnusAra to "vA'pi devo'pi devaH zvA jAyate dharmakilvipAt" arthAt dharma dhAraNa karake kuttA bhI deva ho sakatA hai aura pApa ke kAraNa deva bhI kuttA ho jAtA hai| ucca aura nIcoM meM samabhAva / - isI prakAra jainAcAryoM ne pada pada para spaSTa upadeza diyA hai ki pratyeka jijJAsu ko dharma mArga batalAo, use duSkarma chor3ane kA upadeza do aura yadi vaha sacce rAste para bhAjAve to usake sAtha "bandha sama vyavahAra kro| saca bAta to yaha hai ki aMcoM ko UMca
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ ucca aura nIcAM meM samabhAva nahIM banAyA jAtA, vaha to svayaM U~ca haiM hI, magara jo bhraSTa haiM, padacyuta haiM, patita haiM, unheM jo ucca pada para sthita karade vahI udAra evaM saccA dharma hai / yaha khUbI isa patita pAvana jainadharma meM hai| isa rabaMdha meM jainAcAyoM ne kaI sthAnoM para spaSTa vivecana kiyA hai paMcAdhyAyIkAra ne sthitikaraNa aMgakA vivecana karate huye likhA hai ki susthitIkaraNaM nAma parepAM sadanugrahAt / bhraSTAnAM svapadAttatra sthApanaM tatpade punH|| 807 // arthAta-nija padase bhraSTa huye logoM ko anugraha pUrvaka usI pada meM punaH sthita kara denA hI sthitikaraNa aMga hai| isa se yaha siddha hai ki cAhe jisa prakAra se bhraSTa yA patita huye vyaktiko punaH zuddha kara lenA cAhiye aura use phira se apane ucca pada para sthita kara denA cAhiye / yahI dharma kA vAstavika aMga hai| nirvicikitsA aMga kA varNana karate huye bhI isI prakAra udAratApUrNa kathana kiyA gayA hai / yathA durdaivADhuHkhite pusi tIbrAsAtAghRNAspade / yannAdayAparaM cetaH smRto nirvicikitsakaH // 583 arthAt-jopuruSa durdaiva ke kAraNa dukhI hai auratIvra asAtA ke kAraNa ghRNA kA sthAna bana gayA hai usake prati adayApUrNa citta kA na honA hI nirvicikitsA hai| bar3e hI kheda kA viSaya hai ki hama Aja samyaktake isa pradhAna aMga ko bhUla gaye haiM aura abhimAna ke vazIbhUta hokara apane ko hI sarva zreSTha samajhate haiM / tathA dIna daridrI aura dukhiyoM ko nitya ThukarA kara jAti mada meM matta rahate haiN| aise abhimAniyoM kA
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI udAratA mastaka nIcA karane ke liye paMcAdhyAyIkAra ne spaSTa likhA hai ki naitattanmanasyajJAnamasmyahaM sampadA padam / nAsAvasmatsamo dIno varAko vipadAM padam / / 584 // arthAta-mana meM isa prakAra kA ajJAna nahIM honA cAhiye ki maiM to zrImAna hUM, bar3A hU~, ataH yaha vipattiyoM kA mArA dIna daridrI mere samAna nahIM ho sakatA hai| pratyuta pratyeka dIna hIna vyakti ke prati samAnatA kA vyavahAra rakhanA cAhiye / jo vyakti jAti mada yA dhana mada meM matta hokara apane ko bar3A mAnatA hai vaha mUrkha hai, ajJAnI hai / lekina jise manuSya to kyA prANImAtra sahaza mAlUma hoM vahI samyagdRSTi hai, vahI jJAnI hai, vahI mAnya hai, vahI ucca hai, vahI vidvAna hai, vahI vivekI hai aura vahI saccA paNDita hai| manuSyoM kI to vAta kyA kintu usa sthAvara prANImAtra ke prati sama bhAva rakhane kA paMcAdhyAyIkAra ne upadeza diyA hai| yathA-- pratyuta jJAnamevaitattatra karmavipAkajAH / prANinaH sadRzAH sarve trasasthAvarayonayaH // 8 // arthAt-dIna hIna prANiyoM ke prati ghRNA nahIM karanA cAhiye pratyuta aisA vicAra karanA cAhiye ki karmoM ke mAre yaha jIva asa aura sthAvara yoni meM utpanna huye haiM, lekina hai sava samAna hii| tAtparya yaha hai ki U~ca nIca kA bhedabhAva rakhane vAle ko mahA ajJAnI batAyA hai aura prANImAtra para sama bhAva rakhane vAle ko samyagdRSTi aura saccA jJAnI kahA hai / ina bAtoM para hameM vicAra karane kI AvazyaktA hai / jainadharma kI udAratA ko hameM ava kArya rUpa meM pariNata karanA cAhiye / eka sacce jainI ke hRdaya meM na to jAti mada ho sakatA hai, na aizvayaM kA abhimAna ho sakatA hai aura ' na pApI yA patitoM ke prati ghRNA hI ho sakatI hai| pratyuta vaha to
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAti bheda kA AdhAra AcaraNa para hai 17 unheM pavitra banAkara apane Asana para biThAyagA aura jainadharma kI udAratA ko jagata meM vyApta karane kA prayatna karegA / kheda hai ki bhagavAna mahAvIra svAmI ne jisa varNa bheda aura jAti mada ko cakanAcUra karake dharma kA prakAza kiyA thA, unhIM mahAvIra svAmI anuyAyI Aja usI jAti mada ko puSTa kara rahe haiM / jAti bheda kA AdhAra prAcaraNa para hai / DhAI hajAra varSa pUrva jaba loga jAti mada meM matta hokara mana he the aura mAtra brAhmaNa hI apane ko dharmAdhikArI mAna baiThe the taba bhagavAn mahAvIra svAmI ne apane divyopadeza dvArA jAti mUr3hatA janatA meM se nikAla dI thI aura tamAma varNa evaM jAtiyoM ko dharma dhAraNa karane kA samAnAdhikArI ghoSita kiyA thA / yahI kAraNa hai ki sva0 lokamAnya bAlagaMgAdhara tilaka ne sacce hRdaya se yaha zabda pragaTa kiye the ki-- "brAhmaNadharma meM eka truTi yaha thI ki cAroM varNo arthAt brAhmaNa, kSatriya, vaizya aura zUdroM ko samAnAdhikAra prApta nahIM the / yajJaM yAgAdika karma kevala brAhmaNa hI karate the / kSatriya aura vaizyoM ko yaha adhikAra prApta nahIM thA / aura zUdra vicAre to aise bahuta vipayoM meM abhAge the / jainadharma ne isa truTi ko bhI pUrNa kiyA hai / " ityAdi / isameM koI sandeha nahIM jainadharma ne mahAna adhama se adhama aura patita se patita zUdra kahalAne vAle manuSyoM ko usa samaya apanAyA thA jaba ki brAhmaNa jAti unake sAtha pazu tulya hI nahIM kintu isase bhI adhama vyavahAra karatI thii| jainadharma kA dAvA hai ki ghora pApI se pApI yA adhama nIca kahA jAnevAlA vyakti jaina dharma kI zaraNa lekara niSpApa aura ucca ho sakatA hai / yathA---
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- jainadharsa kI udAratA mahApApaprakartA'pi prANI zrIjainadharmataH / bhavet trailokyasaMpUjyo dharmAski bhI paraM zubham // arthAt-ghora pApa ko karane vAlA prANI bhI jaina dharma dhAraNa karane se trailokya pUjya ho sakatA hai| jainadharma kI udAratA isI bAta se spaSTa hai ki isako manuSya, deva, tiryaJca aura nArakI sabhI dhAraNa karake apanA kalyANa kara sakate haiN| jainadharma pApa kA virodhI hai pApI kA nahIM / yadi vaha pApI kA bhI virodha karane lage, unase ghRNA karane laga jAve to phira koI bhI adhama paryAya vAlA ucca paryAya ko nahIM pA sakegA aura zubhAzubha karmoM kI tamAma vyavasthA hI bigar3a jaaygii| jaina zAstroM meM dharmadhAraNa karane kA ThekA amuka varNa yA jAti ko nahIM diyA gayA hai kintu mana vacana kAya se sabhI prANI dharma dhAraNa karane ke adhikArI batAye gaye haiN| yathA"manovAkkAyadharmAya matAH sarve'pi jantavaH" -zrI somdevsuuriH| aisI aisI AjJAyeM, pramANa aura upadeza jaina zAstroM meM bhare / par3e haiN| phira bhI saMkucita dRSTi vAle jAti mada meM matta hokara ina vAtoM kI paravAha na karake apane ko hI sarvocca samajha kara dUsaroM ke kalyANa meM jabaradasta vAdhA DAlA karate haiN| aise vyakti jaina dharma kI udAratA ko naSTa karake svayaM to pApa bandha karate hI haiM sAtha hI patitoM ke uddhAra meM avanatoM kI unnati meM aura padacyutoM ke utthAna meM bAdhaka hokara ghora atyAcAra karate haiN| unako mAtra bhaya itanA hI rahatA hai ki yadi nIca kahalAne vAlA vyakti bhI jainadharma dhAraNa kara legA to phira hama meM aura usameM kyA bheda rahegA ! magara unheM itanA jJAna nahIM hai ki bheda
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAti bheda kA AdhAra AcaraNa para hai| 16 honA hI cAhiye isakI kyA jarUrata hai ? jisa jAti ko Apa nIca samajhate haiM usameM kyA sabhI loga pApI, anyAyI, atyAcArI yA durAcArI hote haiM ? athavA jise Apa ucca samajhe baiThe haiM usa jAti meM kyA sabhI loga dharmAtmA aura sadAcAra ke avatAra hote hai ? yadi aisA nahIM hai to phira Apako kisI varNa ko UMcA yA nIca kahane kA kyA adhikAra hai ? hAM, yadi bheda vyavasthA karanA hI ho to jo durAcArI hai use nIca aura jo sadAcArIhai use UMcakahanA caahiye| zrIraviNAcArya ne isI bAta ko padmapurANa meM isa prakAra likhA hai ki cAturvaNyaM yathAnyacca cANDAlAdivizeSaNaM / sarvamAcArabhedena prasiddhaM bhuvane gatam // arthAt-brAhmaNa, kSatriya, vaizya, zUdra vA cANDAlAdika kA tamAma vibhAga AcaraNa ke bheda se hI toka meM prasiddha huA hai / isI bAtakA samarthana aura bhI spaSTa zabdoM meM prAcArya zrI amitagati mahArAja ne isa prakAra kiyA hai ki-- AcAramAtrabhedena jAtInAM bhedakalpanam / * na jAtiAmaNIyAsti niyatA kvApi tAtvikI // __guNaiH saMpadyate jAtiguNadhvaMsairpidyate // arthAt-zubha aura azubha AcaraNa ke bheda se hI jAtiyoM meM bheda kI kalpanA kI gaI hai, lekina brAhmaNAdika jAti koI kahIM para nizcita, vAstavika yA sthAI nahIM hai / kAraNa ki guNoM ke hone se hI ucca jAti hotI hai pAra guNoM ke nAza hone se usa jAti kA bhI nAza hojAtA hai| pAThako ! isase adhika spaSTa, sundara tathA udAra kathana aura
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI udAratA kyAhosakatA hai ? amitagati AcAryane ukta kathana meM to jAtiyoM ko kapUra kI taraha ur3A diyA hai / tathA yaha spaSTa ghopita kiyA hai ki jAtiyAM kAlpanikaheM-vAstavika nahIM! unakA vibhAga zubha Ara azubha AcaraNa para AdhAra rakhatA hai na ki janmapara / tathA koI bhI jAti sthAyI nahIM hai| yadi koI gaNI hai to usakI jAti ucca hai aura yadi koI duguNI hai to usakIjAti naSTa hokara nIca ho jAtI hai| isase siddha hai ki nIca se nIca jAti meM utpanna huA vyakti zuddha hokara jaina dharma dhAraNa kara sakatA hai aura vaha utanA hI pavitra ho sakatA hai jitanA ki janma se dharma kA ThekedAra mAnejAne vAlA eka jaina hotA hai| pratyeka vyakti jainI vana kara AtmakalyANa kara sakatA hai| jaba ki anya dharmoM meM jAti varNa yA samUha vizeSa kA pakSapAta hai tava jainadharma isase vilakula hI achUtA hai| yahAM para kisI jAtivizeSa ke prati rAga dveSa nahIM hai, kintu mAtra AcaraNa para hI dRSTi rakkhIgaI hai / jo Aja UMcA hai vahI anAryoM ke AcaraNa karane se nIca bhI bana jAtA hai| yathA"anAryamAcaran kiMcijAyate nIcagocaraH" / --rvissennaacaay| jaina samAja kA kartavya hai ki vaha ina AcArya vAkyoM para vicAra kare, jaina dharma kI udAratA ko samajhe aura dUsaroM ko niHsaMkoca jaina dharma meM dIkSita karake apane samAna vanAle / koI bhI vyakti jaba patita pAvana jaina dharma ko dhAraNa karale tava usako tamAma dhArmika evaM sAmAjika adhikAra denA cAhiye aura use apane bhAI se kama nahIM samajhanA cAhiye / yathA--- viprakSatriyavizudrAH proktAH kriyaavishesstH| jainadharma parAH zaktAste sarve vaaNdhvopmaaH||
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ varNa parivartana ___ arthAt brAhmaNa, kSatriya,vaizya aura zUdra to AcaraNa ke bheda se kalpita kiye gaye haiN| kintu jaba ve jaina dharma dhAraNa kara lete haiM tava sabhI ko apane bhAIke samAna hI samajhanA cAhiye / isIse mAlUma hogA ki jainadharma kitanA udAra hai aura usameM Ate hI pratyeka vyakti ke sAtha kisa prakAra se prema vyavahAra karane kA upadeza diyA gayA hai / kintu jainadharma ko isa mahAna udAratA ko jAnate huye bhI jinakI duvuddhi meM jAti mada kA viSa bharA huA hai unase kyA kahA jAya ? anyathA jainadharma to itanA udAra hai ki koIbhI manuSya jaina hokara tamAma dhArmika evaM sAmAjika adhikAroM ko prApta kara sakatA hai| varNa parivartana / kucha logoMko aisIdhAraNA hai ki jAti bhale hI badala jAya magara varNa parivartana nahIM ho sakatA hai, kintu unakI yaha bhUla hai kAraNa ki varNa parivartana huye vinA varNa kI utpatti evaM usakI vyavasthA bhI nahIM ho sakatI thii| jisa brAhmaNa varNa ko sarvocca mAnA gayA hai usakI utpatti para tanika vicAra kariye to mAlUma hogA ki vaha tInoM vargoM ke vyaktiyoM meM se utpanna huA hai| AdipurANa meM likhA hai ki jaba bharata rAjA ne brAhmaNa varNa sthApita karane kA vicAra kiyA taba rAjAoM ko AjJA dI thI ki:sdaacaarainirissttrnjiivibhirnvitaaH| ayAsmadutsave yUyamAyAteti prathak prathak ||prv 38-10 // arthAta-Apa loga apane sadAcArI iSTa mitroM sahita tathA naukara cAkaroM ko lekara Aja hamAre utsava meM Ao / isa prakAra bharata cakravartIne rAjA prajA aura naukara cAkaroM ko bulAyA thA, un
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI udAratA meM kSatrI vaizya aura zUdra sabhI varNa ke loga the| unameM se jo loga hare aMkuroM ko mardana karate huye mahala meM pahuMca gaye unheM to cakravartI ne nikAla diyA aura jo loga hare ghAsa ko mardana na karake bAhara hI khar3e rahe yA lauTa kara vApisa jAne lage unheM brAhmaNa banA diyaa| isa prakAra tIna varSoM meM se vivekI aura dayAlu logoM ko brAhmaNa varNa meM sthApita kiyA gyaa| ava yahAM vicAraNIya bAta yaha hai ki jaba zUdroM meM se bhI brAhmaNa vanAye gaye, vaizyoM meM se bhI banAye gaye aura kSatriyoM meM se bhI brAhmaNa taiyAra kiye gaye taba varNa aparivartanIya kaise hosakatA hai ? dUsarI bAta yaha hai ki tIna varSoM meM se chAMTa kara eka cauthA varNa to puruSoM kA taiyAra hogayA, magara una naye brAhmaNoM kI khiyAM kaise brAhmaNa huI hoMgI? kAraNa ki ve to mahArAjA bharata dvArA AmaMtrita kI nahIM gaI thI kyoMki usameM to rAjA loga aura unake naukara cAkara Adi hI Aye the| unameM saba purupa hI the / yaha bAta isa kathana se aura bhI puSTa ho jAtI hai ki una sava brAhmaNoM ko yajJopavIta pahanAyA gayA thaa| yathA teSAM kRtAni cinhAni sUtraH pnaahyaannidheH| - upaattaibrhmsuutraaherekaaykaadshaantkH|| parva 38-21 // arthAt-padma nAmaka nidhi se brahmasUtra lekara eka se gyAraha taka (pratimAnusAra ) unake cinha kiye / arthAt unheM yajJopavIta phnaayaa| yaha bAta to siddha hai ki yajJopavIta puruSoM ko hI pahanAyA jAtA hai / taba una brAhmaNoM ke liye triyAM kahAM se AI hoMgI ? kahanA hogA ki vahI pUrva kI patniyAM jo kSatriya vaizya yA zUdra hogI brAhmaNI banAlI gaI hoNgii| taba unakA bhI bavaM parivartita
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ varNa parivartana 23 ^^^^^^ ^^ ^^^^ i^www hojAnA nizcata hai / zAstroM meM bhI varNa lAbha karanevAle ko apanI pUrvapatnI ke sAtha punarvivAha karanekA vidhAna pAyA jAtA hai yathA"punarvivAhasaMskAraH pUrvaH sarvo'sya saMmataH " AdipurANa parva 36-60 // itanA hI nahIM kintu parva 36 zloka 61 se 70 taka ke kathana se spaSTa mAlUma hotA hai ki jainI brAhmaNoM ko anya midhyAdRSTiyoM ke sAtha vivAha saMbaMdha karanA par3atA thA, bAda meM vaha brAhmaNa varNa meM hI milajAte the / isa prakAra varNoM kA parivartita honA svAbhAvika sAhojAtA hai / ataH varNa koI sthAI vastu nahIM hai yaha bAta siddha ho jAtI hai| Adi purANa meM varNa parivartana ke viSaya meM kSatriyoM ko kSatriya hone bAbata isa prakAra likhA hai ki "kSatriyAzca vRttasthA: kSatriyA eva dIkSitA: " / isa prakAra varNa parivartana kI udAratA batalA kara jainadharma ne apanA mArga bahuta hI sarala evaM sarva kalyANakArI karadiyA hai / yadi isI udAra evaM dhArmika mArga kA avalambana kiyA jAya to jaina samAja kI bahuta kucha unnati ho sakatI hai aura aneka manuSya jaina banakara apanA kalyANa kara sakate haiN| kisI va yA jAti ko sthAI yA gatAnugatika mAna lenA jainadharma kI udAratA kA khUna karanA hai / yahAM to kulAcAra ko chor3anese kula bhI naSTa ho jAtA hai yathA kulAvadhiH kulAcArarakSaNaM syAt dvijanmanaH / tasminna satyasau naSTakriyo'nyakulatAM vrajet // 181| . - AdipurANa parva 40 / arthAhmaNoM ko apane kula kI maryAdA aura kula ke
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ ramhanrnar.irni.anamahakaranand 24 jainadharma kI udAratA . : .. . AcAroM kI rakSA karanA cAhiye / yadi kulAcAra-vicAroM kI rakSA nahIM kI jAya to vaha vyakti apane kula se naSTa hokara dUsare kula ... vAlA ho jaaygaa| .. ..... .... .., ___ tAtparya yaha hai ki jAti, kula, varNa Adi saba kriyAoM para... nirbhara haiN| inake bigar3ane sudharane para inakA parivartana hojAtA hai|... . gotra parivartana / duHkha to isa bAta kA hai ki Agama aura zAstroM kI duhAI : dene vAle kitane hI loga varNa ko to aparivartanIya mAnate hI haiM .. aura sAtha hI gotra kI kalpanA ko bhI sthAI evaM janmagata mAnate haiM. : kintu jaina zAstroM ne varNa aura gotra ko parivartana hone vAlA vatA: kara guNoM kI pratiSThA kI hai tathA apanI udAratA kA dvAra prANI, mAtra ke liye khulA karadiyA hai| dUsarI bAta yaha hai ki gotra karma .. kisI ke adhikAroM meM bAdhaka nahIM ho sktaa| isa saMbaMdha meM... yahAM kucha vizeSa vicAra karane kI jarUrata hai| ... siddhAnta zAstroM meM kisI karma. prakRti kA anya prakRti rUpa.. hone ko saMkramaNa kahA hai| usake. 5bheda hote haiM--udvalana vidhyAta, adhaH pravRtta, guNa aura sarva saMkramaNa | inameM se nIca gotra ke do saMkramaNa ho sakate haiN| yathA--:............. sattaehaM guNasaMkamamadhApavattA ya dukkhmsuhgdii| saMhadi saMThANadasaM NIcA puNNa thirachakkaM ca // 422 // bIsarAhaM vijjhAdaMadhApabattoM guNo ya micchtt|423||krmkaaNdd - asAtAvedanIya, azubhaMgati, 5 saMsthAna, . sahanana, nIca gotra . * aparyApta, asthirAdi 6 ina 20 prakRtiyoM ke vidhyAta, adhaHpravRtta :: .. aura guNa saMkramaNa hote haiM / ataH jisa prakAra asAtA vedanIya,
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ gotra parivartana 65 W^^^ kA sAtA ke rUpa meM saMkramaNa (parivartana ) ho sakatA hai usI prakAra se nIca gotra kA U~ca gotra ke rUpa meM bhI parivartana ( saMkramaNa ) honA siddhAnta zAstra se siddha hai / ataH kisI ko janma se marane taka nIcagotrI hI mAnanA dayanIya ajJAna hai / hamAre siddhAnta zAtra pukAra 2 kara kahate haiM ki koI bhI nIca se nIca yA adhama se adhama vyakti UMca pada para pahuMca sakatA hai aura vaha pAvana bana jAtA hai / yaha bAta to sabhI jAnate haiM ki jo Aja lokadRSTi meM nIca thA vahI kala lokamAnyaM, pratiSTita evaM mahAna hojAtA hai | bhagavAna kalaMka deva ne rAjavArtika meM UMca nIca gotra kI isa prakAra vyAkhyA kI hai AAVA yasyodayAt lokapUjiteSu kuleSu janma taduccairgotram || garhiteSa yatkRtaM tannIcairgAtram // garhiteSu daridrA'pratijJAtaduHkhAH kuleSu yatkRtaM prANinAM janma tannIcairgotraM prayetavyam // U~ca nIca gotra kI isa vyAkhyA se mAlUma hotA hai ki jo lokapUjita - pratiSThita kuloM meM janma lete haiM ve umragotrI haiM aura jo garhita arthAt dukhI daridrI kula meM utpanna hote haiM ve nIca gotrI haiM | yahAM para kisI bhI varga kI apekSA nahIM rakhI gaI hai| brAhmaraNa hokara bhI yadi vaha niMdya evaM dIna duHkhI kula meM hai to nIca gotra vAlA hai aura yadi zUdra hokara bhI rAjakula meM utpanna huA hai athavA apane zubha kRtyoM se pratiSThita hai to vaha ucca gotra vAlA hai / varNa ke sAtha gotra kA koI bhI saMbaMdha nahIM hai| kAraNa ki gotra karma kI vyavasthA to prANImAtra meM sarvatra hai, kintu varNavyavasthA to bhAratavarSa meM hI pAI jAtI hai| varNa vyavasthA manuSyoM
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 jaina dharma kI udAratA. kI yogyatAnusAra zreNI vibhAga hai jaba ki gotra kA AdhAra karma para hai| ataH gotrakarma kula kI athavA vyakti kI pratiSThA athavA apratimA ke anusAra ucca aura nIca gotrI hosakatA hai / isaprakAra gotra karma kI zAstrIya vyAkhyA siddha hone para jaina dharmakI udAratA spaSTa mAlUma hojAtI hai| aisA hone para hI jaina dharma patita pAvana yA dInoddhAraka siddha hotA hai| patitoM ko uddhAra / jaina dharma kI udAratA para jyoM 2 gaharA vicAra kiyA jAtA hai tyoM tyoM usake prati zraddhA bar3hatI jAtI hai| jainadharma ne mahAna pAtakiyoM ko pavitra kiyA hai, durAcAriyoM ko sanmArga para lagAyA hai, dInoM ko unnata kiyA hai aura patita kA udvAra karake apanA jagadvandhutva siddha kiyA hai| yaha bAta itane mAtrase siddhahojAtI hai ki jainadharma meM varNa aura gotra ko koI sthAI, aTala yA janmagata sthAna nahIM hai / jinheM jAtikA koI abhimAna hai unake liye jaina graMthakAroM ne isa prakAra spaSTa zabdoM meM likhakara usa jAti abhimAna ko cUra cUra kara diyA hai ki navinAviprayorasti sarvathA shuddhshiiltaa| kAlenanAdinA gAne skhalanaM ka na jaayte|| saMyamo niyamaH zIlaM tapo dAnaM damo dayA / vidyante tAtvikA yasyAM sA jAtimahatI mtaa|| arthAta--brAhmaNa Ara abrAhmaNa kI sarvathA zuddhi kA dAvA nahIM kiyA jAsakatA hai, kAraNa ki isa anAdi kAla meM na jAne kisake kula yA gotra meM kaba patana hogayA hogA! isa liye vAstava meM uca jAti to vahI hai jisameM saMyama, niyama, zIla, tapa, dAna,
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ patitoM kA uddhAra 27 damana aura dayA pAI jAtI hai| 1 isI prakAra aura bhI aneka graMthoM meM varNa aura jAti kalpanA kI dhajjI uDAI gaI hai / prameya kamala mArtaNDa meM to itanI khUbI se jAti kalpanA kA khaNDana kiyA gayA hai ki acchoM acchoM kI bolatI banda ho jAtI hai| isase siddha hotA hai ki jainadharma meM jAti kI apekSA guNoM ke liye vizeSa sthAna hai| mahA nIca kahA jAne vAlA vyakti apane guNoM se ucca ho jAtA hai, bhayaMkara durAcArI prAyazcita lekara pavitra ho jAtA hai aura kaisA bhI patita vyakti pAvana bana sakatA hai / isa saMbandha meM aneka udAharaNa pahile do prakaraNoM meM diye gaye haiM / unake atirikta aura bhI pramANa dekhiye / svAmI kArtikeya mahArAja ke jIvana caritra para yadi dRSTipAta kiyA jAve to mAlUma hogA ki eka vyabhicArajAta vyakti bhI kisa prakAra se parama pUjya aura jainiyoM kA gurU ho sakatA hai / usa kathA kA bhAva yaha hai ki abhi nAmaka rAjA ne apanI kRttikA nAmaka putrI se vyabhicAra kiyA aura usase kArtikeya nAmaka putra utpanna huA / yathA svaputrI kRttikA nAmnI pariNItA svayaM haThAt / kaizciddinestatastasyAM kArtikeyo suto'bhavat // isake bAda jaba vyabhicArajAta kArtikeya bar3A huA aura pitA kaho yA nAnA kA jaba yaha atyAcAra jJAta huA taba virakta hokara eka munarija ke pAsa jAkara jaina muni hogayA / yathAnatvA munIn mahAbhaktayA dIkSAmAdAya svargadAm / munirjAto jinendroksa sttvvickssnnH|| - ArAdhanA kathAkoza kI 66 vIM kathA /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ -. -' jaina dharma ko udAratA ___ arthAt-vaha kArtikeya bhaktipUrvaka munirAja ko namaskAra karake svargadAyI dIkSA ko lekara jinendrokta saptatatvoM ke jJAtA muni hogye| - isa prakAra eka vyabhicArajAta yA Aja kala ke zabdoM meM dassA yA vinakAvAra vyakti kA muni ho jAnA jainadharma kI udAratA kA valanta pramANa hai / vaha muni bhI sAdhAraNa nahIM kintu udgaTa vidvAna aura aneka granthoM ke racayitA huye haiM jinheM sArI jaina samAja bar3e gaurava ke sAtha Aja bhI bhaktipUrvaka namaskAra karatI hai| magara duHkha kA viSaya hai ki jAti mada meM matta hokara jainasamAja apane udAra dharma ko bhUlI huI hai aura apane hajAroM bhAI bahanoM ko apamAnita karake unheM vinakAvAra yA dassA banAkara sadA ke ' liye makkhI kI taraha nikAla kara pheMka detI hai| vartamAna jaina samAja kA kartavya hai ki vaha svAmI kArtikeya kI kathA se kucha vodhapATha leve aura jainadharmakI udAratA kA upayoga kare / kabhI kisI kAraNa se patita huye vyakti ko yA usakI santAna ko sadA. ke liye dharma kA anadhikArI banA denA ghora pApa hai| bhAvI saMtAnako dUpita nAmAnakara usI dopI vyakti ko punaH zuddha kara lene vAyatta jinasenAcArya ne isa prakAra saSTa kathana kiyA hai kutazcit kAraNAsya kulaM samAptadUpaNaM / so'pi rAjAdisammatyA zodhayet svaM yadA kulam // 168 tadAsyopanayAhatvaM putrapautrAdisaMtatau / na niSiddhaM hi dIkSA kule cedasya pUrvajAH // 166 AdipurANa parva // artha-yadi kisI kAraNa se kisI ke kula meM koI dRpaNa laga jAya to baha rAjAdikI sammatise apane kulako jara zuddha karaletA
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ .............wimminawwamrom patitAM kA uddhAra hai taba use phirase yajJopavItAdi lene kA adhikAra ho jAtA hai| yadi usake pUrvaja dIkSA yogya kula meM utpanna huve ho to usake putra pautrAdi santAnako yajJopavItAdi lenekA kahIM bhI nipedha nahIM hai| : tAtparya yaha hai ki kisI kI bhI santAna dUpita nahIM kahI jA sakatI, itanA hI nahIM kintu pratyeka dUpita vyakti zuddha hokara dIkSA yogya hojAtA hai| ___ eka bAra iTAvA meM digambara AcArya zrI sUryasAgara jI mahArAja ne spaSTa zabdoM meM kahA thA ki-"jIva mAtra ko jinendra bhagavAna kI pUjA bhakti karane kA adhikAra hai / jaba ki maiMDhaka jaise tiryaMca pUjA kara sakate haiM tava manuSyoMkI to bAta hI kyA hai ! yAda rakho ki dharma kisI kI vapotI jAyadAda nahIM haiM, jainadharma to prANI mAtra kA dharma hai, patita pAvana hai| cItarAga bhagavAna pUrNa pavitra hote hai, koI trikAla meM bhI unheM apavitra nahIM banA sktaa| kaisA bhI koI pApI yA aparAdhI ho use kar3I se kar3I sajA do parantu dharmasthAna kA dvAra banda mata kro| yadi dharmasthAna hI banda hogayA to usakA uddhAra kaise hogA? aise parama pavitra-patita pAvana dharma ko pAkara tuma logoM ne usakI kaisI durgati karaDAlI hai zAstroM meM to patitoM ko pAvana karanevAle aneka udAharaNa milate haiM, phira bhI patA nahIM ki jainadharma ke jJAtA banane vAle kucha jaina vidvAna usakA virodha kyoM karate haiM? parama pavitra,patita pAvana aura udAra jainadharma ke vidvAna saMkIrNatA kA samarthana kareM yaha bar3e hI Azcarya kI bAta hai / kahAM to hamArA dharma patitoM ko pAvana karane vAlA hai Ara kahAM Aja loga patitoM ke saMsarga se dharma ko bhI patita huA mAnane lage haiN| yaha bar3e kheda kA viSaya hai !"
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina dharma kI udAratA muni zrI sUryasAgarajI mahArAja kA yaha vaktavya jainadharma kI udAratA aura vartamAna jainoM kI saMkucita manovRtti ko spaSTa sUcita karatA hai| logoM ne svArtha, kapAya, ajJAna evaM durAgraha ke vazIbhUta hokara udAra jaina mArga ko kaMTakAkIrNa, saMkucita evaM bhrama pUrNa banA DAlA hai / anyathA yahAM no mahA pApiyoM kA usI bhavameM uddhAra hogayA hai| dekhiye eka dhImara (macchImAra)kI lar3akI usI bhava meM culikA hokara svarga gaI thii| yathA tataH samAdhiguptena munIndreNa prajalpitaM / dharmamAkaye jainendraM surendrAyai samarcitam / / 24 // saMjAtA kSullikA tatra tapaH kRtvA svazaktitaH / mRtvA svarga samAsAdya tasmAdAgatya bhUtale // 24 // ArAdhanA kathA koza kathA 45 / / arthAta muni zrI samAdhigapta ke dvArA nilapita tathA devoM se pUjyajinadharmakA zravaNa karake 'kAraNA' nAmakI dhImara (macchImAra) kI lar3akI kSullikA ho gaI aura yathAzakti tapa kara ke svarga ko gii| jahAM mAMsa bhakSI zadra kanyA isa prakAra se pavitra hokara jainoM kI pUjya ho jAtI hai, vahAM usa dharma kI udAratA ke sambandha meM aura kyA kahA jAya ? eka nahIM, aise patita pAvana aneka vyaktiyoM kA caritra jaina zAstroM meM bharA par3A hai| unase udAratA kI zikSA grahaNa karanA jainoM kA kartavya hai| yaha kheda kI bAta hai ki jina bAtoM se hameM paraheja karanA cAhiye unakI ora hamArA tanika bhI dhyAna nahIM hai aura jinake viSaya meM dharma zAstra evaM lokazAstra khulI AjJA dete haiM yA jinake aneka udAharaNa pUrvAcArya granthoM meM likha gaye haiM una para dhyAna
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. . . . V vr. v.ANA patitoM kA uddhAra anamanna.mmmm nahIM diyA jAtA hai| pratyuta virodha taka kiyA jAtA hai| kyA yaha kama durbhAgya kI bAta hai ? hamAre dharma zAstroM ne AcAra zuddha hone vAle pratyeka varNa yA jAti ke vyaktiko zuddha mAnA hai / yathA- . zUdropyupaskarAcAravapuH zuddhayAstu taadRshH| . jAtyA hIno'pi kAlAdilabdhau hyAtmAsti dharma bhAk // sAgAra dharmAmRta 2-22 arthAta- jo zUdra bhI hai yadi usakA Asana vastra AcAra aura zarIra zuddha hai to vaha brAhmaNAdi ke samAna hai| tathA jAti se hIna (nIca) hokara bhI kAlAdi labdhi pAkara vaha dharmAtmA ho jAtA hai| __yaha kaisA spaSTa evaM udAratA maya kathana hai! eka mahA zUdra evaM nIca jAti kA vyakti apane AcAra vicAra evaM rahana sahana ko pavitra karake brAhmaNa ke samAna bana jAtA hai| aisI udAratA aura kahAM milegI ? jaina dharma to guNoM kI upAsanA karanA batalAtA hai, use janma jAta zarIra kI koI cintA nahIM hai / yathA"trata sthamapi cANDAlaM taM devA brAhmaNaM viduH||" rvipnnaacaary| arthAt - cANDAla bhI vrata dhAraNa karake brAhmaNa ho sakatA hai| kahiye itanI mahAna udAratA pAra kahAM ho sakatI hai ? saca vAta to yaha hai ki jahAM varNa se sadAcAra para adhika diyA jAtA ho jor| tara jAte hoM nimipa mAtra meM yamapAlAdika aMjana cora / / jahAM jAti kA garva na hove aura na ho thothA abhimAna / vahIM dharma hai manujamAna ko ho jisameM adhikAra samAna / / manuSya jAti ko eka mAna kara usake pratyeka vyakti ko samAna
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - -. . jainadharma kI udAratA adhikAra denA hI dharma kI udAratA hai| jo loga manuSyoM meM bheda dekhate haiM unake liye AcArya likhate haiM* "nAsti jAti kRto bhedo manuSyANAM gavAzvavat" gunnbhdraacaary| arthAt-jisa prakAra pazuoM meM yA tiryacoM meM gAya aura ghor3e AdikA bheda hotA hai usa prakAra manuSyoM meM koI jAti kRta bheda nahIM hai| kAraNa kiM "manuSyajAtirekeva" manuSya jAti to eka hI hai| phira bhI jo loga ina AcArya vAkyoM kI avahelanA karake manuSyoM ko saikar3oM nahIM hajAroM jAtiyoM meM vibhakta karake unheM nIca U~ca mAna rahe haiM unako kyA kahA jAya ? ___yAda rahe ki Agama ke sAtha hI sAtha jamAnA bhI isa bAta ko vatalA rahA hai ki manuSya mAtra se baMdhutva kA nAtA jor3o, unase prema karo aura kumArga para jAte huye bhAiyoM ko sanmArga vatAyo tathA unheM zuddha karake apane hRdaya se lgaalo| yahI manuSya kA kartavya hai yahI jIvana kA uttama kArya hai aura yahI dharma kA pradhAna aMga hai| bhalA manupyoM ke uddhAra samAna aura dUsarA dharma kyA hosakatA hai ? jo manuSyoM se ghRNA karatA hai usane na to dharma ko pahicAnA hai aura na manuSyatA ko ? . vAstava meM jaina dharma to itanA udAra hai ki jise kahIM bhI zaraNa na mile usake liye bhI jaina dharma kA phATaka hamezA khulA rahatA hai / java eka manuSya durAcArI hone se jAti vahiSkRta aura patita kiyA jA sakatA hai tathA adharmAtmA karAra diyA jA sakatA hai taba yaha vAta svaya siddha hai ki vahI athavA anya vyakti sadAcArI hone se punaH jAti meM AsakatA hai, pAvana ho sakatA hai aura dharmAtmA bana sakatA hai| samajha meM nahIM AtA ki aisI
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstrIya daNDa vidhAna . 33 sIdhI sAdI evaM yuktisaMgata bAta kyoM samajha meM nahIM AtI ? yadi Aja kala ke jainiyoM kI bhAMti mahAvIra svAmI kI bhI saMkucita dRSTi hotI to ve mahA pApI, atyAcArI, mAMsa lolupI, nara hatyA karane vAle nirdayI manuSyoM ko isa patita pAvana jainadharma kI zaraNa meM kaise Ane dete ? tathA unheM upadeza hI kyoM dete ? unakA hRdaya to vizAla thA, ve sacce patita pAvana prabhu the, unameM vizva prema thA isIliye ve apane zAsana meM sabako zaraNa dete the| magara samajha meM nahIM AtA ki mahAvIra svAmI ke anuyAyI Aja usa udAra buddhi se kyA kAma nahIM lete ? bhagavAna mahAvIra svAmI kA upadeza prAyaH prAkRta bhASA meM pAyA jAtA hai| isakA kAraNa yahI hai ki usa jamAne meM nIca se nIca varga kI bhI Ama bhASA prAkRta thI / una sabako upadeza dene ke liye hI sAdhAraNa bolacAla bhASA meM hamAre dharma pranthoM kI racanA huI thii| jo patita pAvana nahIM hai vaha dharma nahIM hai, jisakA upadeza prANI mAtra ke liye nahIM hai vaha deva nahIM hai, jisakA kathana sabake liye nahIM hai vaha zAstra nahIM hai, jo nIcoM se ghRNA karatA hai aura unheM kalyANa mArga para nahIM lagA sakatA vaha guru nahIM hai| jaina dharma meM yaha udAratA pAI jAtI hai isI liye vaha sarva zreSTha hai| vartamAna meM jainadharma kI isa udAratA kA pratyakSa rUpa meM amala kara dikhAne kI jarUrata hai| zAstrIya daNDa vidhAna / kisI bhI dharma kI udAratA kA patA usa ke prAyazcita yA daNDa vidhAna se bhI laga sakatA hai| jaina zAstroM meM daNDa vidhAna bahuta hI udAra dRSTi se varNita kiyA gayA hai| yaha bAta dUsarI hai
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI udAratA 34 VL ki hamArI samAja ne isa ora bahuta durlakSya kiyA hai; isI liye usane hAni bhI bahuta uThAI hai / sabhya saMsAra isa bAta ko pukAra pukAra kara kahatA hai ki agara koI aMdhA purupa aise mArga para jA rahA ho ki jisa para cala kara usakA Age patana ho jAyagA, bhayAnaka kugre meM jA giregA aura lApatA ho jAyagA to eka dayAlu samajhadAra evaM vivekI vyakti kA kartavya honA cAhiye ki vaha usa aMdhe kA hAtha pakar3a kara ThIka mArga para lagAde, usako bhayAka garta se ubAra le aura kadAcita vaha usa mahAgarta meM par3a bhI gayA ho to eka sahI vyakti kA kartavya hai ki jaba taka usa kI zvAsa cala rahI hai, jaba taka vaha antima ghar3iyAM gina rahA hai taba taka bhI use ubhAra kara usakI rakSA karale / vasa, yahI parama dayA dharma hai, aura yahI eka mAnavIya kartavya hai / . isI prakAra jaba hameM yaha abhimAna hai ki hamArA jainadharma parama udAra hai sArvadharma hai, paramoddhAraka mAnavIya dharma hai tathA yahI saccI dRSTi se dekhane vAlA dharma hai taba hamArA kartavya honA cAhiye ki jo kumArita ho rahe haiM, jo satyamArga ko chor3a baiThe haiM, tathA jo sidhyatva, anyAya aura abhakSya ko sevana karate haiM unheM upadeza dekara sumArga para lagAveM / jisa dharma kA hameM abhimAna hai usa se dUsaroM ko bhI lAbha uThAne deveM / lekina jinakA yaha bhrama hai ki anyAya sevana karane vAlA, mAMsa madirA sevI, midhyAtvI evaM vidharmI ko apanA dharma kaise batAyA jAve, unheM kaise sAdharmI banAyA jAve, unakI yaha bhArI bhUla hai / are ! dharma to midhyAtva, anyAya aura pApoM se chur3Ane yAlA hI hotA hai / yadi dharma meM yaha zakti na ho to pApiyoM kA uddhAra kaise ho sakatA hai ? aura jo adharmiyoM ko dharma patha nahIM catalA sakatA basa dharma hI kaise kahA jA sakatA hai ?
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstrIya daNDa vidhAna durAcAriyoM kA durAcAra chur3Akara unheM sAdhI banAne se dharma va samAja lAMchita nahIM hotA hai, kintu lAMchita hotA hai taba jabaki usameM durAcArI aura anyAyI loga aneka pApa karate huye bhI mUMchoM para tAva deveM aura dharmAtmA bane baiThe raheM / vipa ke khAne se mRtyu ho jAtI hai lekina usI vipa ko zuddha karake sevana karane se aneka roga dUra ho jAte haiN| pratyeka vivekI vyakti kA hRdaya isa vAta kI gavAhI degA ki anyAya abhakSya, anAcAra aura mithyAtva kA sevana karane vAle jaina se vaha ajaina lAkha daraje acchA hai jo ina bAtoM se pare hai aura apane pariNAmoM ko sarala evaM nirmala banAye rakhatA hai| magara kheda kA vipaya hai ki Aja hamArI samAja dUsaroM ko apanAMve, unheM dharma para lAne yaha to dUra rahA, kintu svayaM hI gira kara uThanA nahIM cAhatI, vigar3akara sudharanA use yAda nahIM hai| isa samaya eka kavi kA cAkya yAda A jAtA hai ki "aya kauma tujhako gira ke ubharanA nahIM aataa| . ika vAra vigar3a kara ke sudharanA nahIM aataa|" yadi kisI sAdharmI bhAI se koI aparAdha bana jAya aura vaha prAyazcita lekara zuddha hone ko taiyAra ho to bhI hamArI samAja usa para dayA nahIM lAtI / samAja ke sAmane vaha vicArA manuSyoM kI gaNanA meM hI nahIM raha jAtA hai| usakA musalamAna aura IsAI ho jAnA maMjUra, magara phira se zuddha hokara vaha jainadharmI nahIM ho saMkatA jinendra bhagavAna ke darzana nahIM kara sakatA, samAja meM eka sAtha nahIM baiTha sakatA aura kisI ke sAmane sira UMcA karake nahIM dekha sakatAH yaha kaisI vicitra viDaMbanA hai ! * udAracetA pUrvAcArya praNIta prAyazcitta saMbaMdhI zAstroM ko
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 .. . jainadharma kI udAratA dekhiye tomAlUmahogA ki unameM kaise kaise pApI, hiMsaka durAcArI. aura hatyAre manuSyoM taka ko daNDa dekara punaH sthitikaraNa karane ... kA vidhAna kiyA gayA hai| isa vipayameM vizeSa na likhakara mAtra do zloka hI diye jAte haiM jinase Apa prAyazcita zAstroM kI udAratA, kA anumAna lagA skeNge| yathA sAdhUpAsakavAlastrIdhenUnAM ghAtane kramAt / yAvad dvAdazamAsAH syAt sssstthmrdhaardhhaaniyuk|| -prAyazcittaM samujaya / / .. arthAta-sAdhu upAsaka, cAlaka, strI aura gAya ke baMdha(hatyA).. kA prAyazcitta kramazaH AdhI AdhI hAni sahita bAraha mAsa taka: pAThopavAsa (velA) hai| isakA matalaba yaha hai ki sAdhu kA ghAta karane vAlA vyakti 12 mAha taka ekAntare se upavAsa kare, aura isake Age. upavAsa vAlaka, strI aura gAya kI hatyA meM Adhe Adhe kare / punazca tRNamAMsAtpatatsarpa parisarpa jlauksaaN| .... caturdarzanavAdyantakSamaNA nivadhe chidA ||praa0 0 // arthAt-mRga Adi tRNacara jIvoM ke ghAta kA '14 upavAsa, siMha Adi mAMsa bhakSiyoM ke ghAta kA 13 upavAsa, mayUrAdi pattiyoM : ke ghAta kA 12 upavAsa, sAdi ke mArane kA 11 upavAsa, saraTa : Adi parisaoNM ke ghAta kA 10 upavAsa aura matsyAdi jalacara: jIvoM ke ghAta kA E upavAsa prAyazcita batAyA gayA hai| noTa-vizeSa pramANa pariziSTha bhAga meM dekhiye| . " . ... ... . itane mAna se mAlUma ho jAyagA ki jainadharma meM udAratA hai,... prema hai, uddhArakapanA hai, aura kalyANakAritva hai| eka bAra girA huA vyakti uThAyA jA sakatA hai, pApI bhI niSpApaM banAyA jA..
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ atyAcAra' daNDa vidhAna sakatA hai aura patita ko pAvana kiyA jA sakatA hai| jainiyo ! isa udAratA para vicAra karo, tanika 2 se aparAdha karane vAloM ko jo dhutakAra kara sadA ke liye alahadA kara dete ho yaha julma karanA chor3o aura AcArya vAkyoM ko sAmane rakha kara aparAdhI baMdhu kA saccA nyAya kro| aba kucha udAratA kI AvazyaktA hai aura prema bhAva kI jarUrata hai| kAraNa ki logoM ko tanika hI dhakkA lagAne para una se dvapa yA aprIti karane para ve ghabar3A kara yA upekSita hokara apane dharma ko chor3a baiThate haiM ! aura dUsare dina IsAI yA musalamAna hokara kisI girajAghara yA masajida meM jA kara dharma kI khoja karane lagate haiN| kyA isa ora samAja dhyAna nahIM degI ? ___hamArI samAja kA saba se bar3A anyAya to yaha hai ki eka hI aparAdha meM bhinna 2 daNDa detI hai / purupa pApI apane balAtkara yA chala se kisI strI ke sAtha durAcAra kara DAle to svArthI samAja usa puruSa se laDDU khAkara use jAti meM punaH milA bhI letI hai magara vaha strI kisI prakAra kA bhI daNDa dekara zuddha nahIM kI jAtI ! vaha vicArI aparAdhinI paMcoM ke sAmane gir3agir3AtI hai, prAyazcitta cAhatI hai, kaThora se kaThora daNDa lene ko taiyAra hotI hai, phira bhI usakI bAta nahIM sunI jAtI, cAhe vaha dekhate hI dekhate musalamAna yA IsAI kyoM na ho jAya / kyA yahI nyAya hai, aura yahI dharma kI udAratA hai ? yaha kRtya to jainadharma kI udAratA ko kalaMkita karane vAle haiN| atyAcArI daNDa vidhAna / jaina zAstroM meM sabhI prakAra ke pApiyoM ko prAyazcitta dekara zuddha kara lene kA udAratAmaya vidhAna pAyA jAtA hai| magara kheda hai
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 jainadharma kI udAratA or nw morn romm.in. .... .ranvrrrrrrrrrrrrrrrrrr ki usa aura samAja kA Aja tanika bhI dhyAna nahIM hai| phira bhI atyAcArI daNDavidhi to cAlU hI hai| vaha daNDavidhi itanI dUSita, anyAya pUrNa evaM vicitra hai ki use daNDa vidhAna kI viDambanA hI kahanA caahiye| bundelakhaNDa Adi prAntoM kA daNDa vidhAna to itanA bhayaMkara evaM krUra hai ki use dekha kara hRdaya kAMpa uThatA hai ! usake kucha udAharaNa yahAM diye jAte haiM 1-mandira meM kAma karate huye yadi cir3iyA Adi kA aMDA paira ke nIce acAnaka A jAve aura daba kara mara jAve to vaha vyakti aura usake ghara ke AdamI bhI jAti se vanda kara diye jAte haiM aura unako mandira meM bhI nahIM Ana diyA jAtA ! 2-eka baila gAr3I meM 10 jaina strI purupa baiTha kara jA rahe hoM aura usake nIce koI kuttA villI akasmAt zrAkara dava mare yA gAr3I hAMkane vAle ke pramAda se daba kara mara jAya to gAr3I meM baiThe huye sabhI vyakti jainadharma aura jAti se cyuta kara diye jAte haiN| phira unheM vivAha zAdiyoM meM nahIM bulAyA jAtA hai. unake sAtha roTI beTI vyavahAra banda kara diyA jAtA hai aura ve devadarzana tathA pUjA Adi ke adhikArI nahIM rahate haiM ! - 3-yadi kisI ke makAna yA daravAje para koI musalamAna dvapa varA aMDe DAla jAve aura ve mare huye pAye jAyeM tovecArA vaha jaina kuTumba jAti aura dharma se baMda kara diyA jAtA hai| 4-yadi kisI kA nAma lekara koI strI purupa krodhAveza meM bAkara kuMye meM gira par3e yA viSa khA le athavo phAMsI lagAkara mara jAya to vaha lAMchita mAnA gayA vyakti sakuTumba jAti vahiSkRta kiyA jAtA hai aura mandira kA phATaka bhI sadA ke lie banda kara diyA jAtA hai|
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 . atyAcArI daNDa vidhAna 5-yadi koI vidhavA strI kukarmavaza garbhavatI ho jAya aura use dUpita karane vAlA vyakti lobha dekara usa strI se kisI dUsare garIva bhAI kA nAma livA de to vaha vicArA nirdopa garIba dharma aura jAti se patita kara diyA jAtA hai| isI taraha se aura bhI aneka daNDa kI viDambanAyeM haiM jinake bala para saikar3oM kuTumba jAti aura dharma se jude kara diye jAte haiM / usameM bhI majA to yaha hai ki una dharma aura jAti cyutoM kA zuddhi vidhAna bar3A hI vicitra hai| vahAM to 'kuttA kI chUta vilayA ko' lagAI jAtI hai| jaise eka jAti cyuta vyakti hIrAlAla kisI pannAlAla ke vivAha meM cupacApa hI mAMDavA ke nIce baiThakara sava ke sAtha bhojana kara AyA aura pIche se isakA isa prakAra se bhojana karanA mAlUma hogayA to vaha hIrAlAla zuddha ho jAyagA, usa ke saba pApa dhula jAyaMge aura vaha mandira meM jAne yogya tathA jAtimeM baiThane yogya ho jAyagA / kintu vaha pannAlAla usa dopa kA bhAgI ho jAyagA aura jo gati kala taka hIrAlAla kI thI vahI Aja se pannAlAla kI hone lagegI! aba pannAlAla jaba dhannAlAla ke vivAha meM usI prakAra se jIma AyagA to vaha zuddha ho jAyagA aura dhannAlAla jAti cyuta mAnA jaaygaa| isa prakAra se zuddhi kI vicitra paramparA cAlU rahatI hai / isakA pariNAma yaha hotA hai| ki prabhAvaka, dhanika aura rauva dauva vAle zrImAn loga kisI garIba ke yahAM jIma kara mUMchoM para tAva dene lagate haiM aura vecAre garIba kuTumba sadA ke liye dharma aura jAti se hAtha dhokara apane karmoM ko royA karate haiM / bandelakhaNDa meM aise jAti cyuta saikar3oM ghara haiM jinheM 'vinakayA' ' vinaikAvAra' yA 'luharIsaina' kahate haiN| saikar3oM vinaikayA kuTumba to aise haiM jinake dAde paradAde kabhI kisI aile hI paramparAgata dopa se cyuta kara DAle gaye the aura una
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai aura ahiMsAlya aMga ko dekhA, kiyA karate haiN| 'janadharma kI udAratA kI vaha zuddha santAna dharma tathA jAti se cyuta hokara jainiyoM kA mu~ha tAkA karatI hai ! una vicAroM ko isakA tanika bhI patA nahIM hai ki hama dharma aura jAti se cyuta kyoM haiM unakA beTI vyavahAra bar3I hI kaThinAI se usI vinaikayA jAti meM huA karatA hai| aura ve vinA devadarzana yA pUjAdi ke apanA jIvana pUrNa kiyA karate haiN|' jainiyo ! apane vAtsalya aMga ko dekho, sthitikaraNa para vicAra karo, aura ahiMsA dharma kI bar3I bar3I vyAkhyAoM para dRSTipAta kro| apane niraparAdha bhAiyoM ko isa prakAra se makkhI kI bhAMti nikAla kara pheMka denA aura unakI santAna dara santAna ko bhI doSI mAnate rahanA tathA unake gir3agir3Ane para aura hajAra minnateM karane para bhI dhyAna nahIM denA, kyA yahI vAtsalya hai ? kyA yahI dharma kI udAratA hai ? kyA yahI ahiMsA kA Adarza hai ? jaba ki jyeSThA AryikA ke vyabhicAra se utpanna huA rudra muni ho jAtA hai, agni rajA aura usakI putrI kRttikA ke vyabhicAra se utpanna huA putra 'kArtikeya digambara jaina sAdhu ho jAtA hai, aura vyabhicAriNI khI se utpanna huA sudRSTi kA jIva muni ho kara usI bhava se mokSa jAtA hai taba hamArI samAja ke karNadhAra vicAre una paramparAgata vinaikAvAra yA jAti cyuta bhAiyoM ko abhI bhI jAti meM nahIM milAnA cAhate aura na unheM jina mandira meM jAkara darzana pUjana karane denA cAhate haiM, yaha . kitanA bhayaMkara atyAcAra hai ! jaina zAstroM ko tAka meM rakhakara isa prakAra kA anyAya karanA jainatva se sarvathA bAhara hai| ataH yadi Apa vAstava meM jaina haiM aura jaina zAstroM kI AjJA mAnya haiM to apanI samAja meM eka bhI jaina bhAI aisA nahIM rahanA cAhiye jo jAti yA mandira se vahiSkRta rahe / savako yathocita Ayazcitta de karake zuddha kara lenA hI jainadharma kI saccI udAratA hai|
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ udAratA ke udAharaNa udAratA ke udaahrnn| jainadharma meM sabase bar3I vizeSatA yaha hai ki usameM jAti yA varNa kI apekSA guNoM ko mahatva diyA gayA hai| yahI kAraNa hai ki varNa kI vyavasthA janmataH na mAnakara karma se mAnI gaI hai| yathAmanuSyajAtirekaiva jAtinAmodayodbhavA / vRttibhedAhitAbhedAccAturvidhyamihAznute // parva 38-45 // brAhmaNA vratasaMskArAt kSatriyAH zastradhAraNAt / vaNijyorjinyAyyAt zUdrA nyagvRttisaMzrayAt / / -AdipurANa parva 38-46 arthAta-jAti nAma karma ke udaya se utpanna huI manapya jAti eka hI hai kintu jIvikA ke bheda se vaha cAra bhAgoM (coM ) meM vibhakta hogaI hai| vratoM ke saMskAra se brAhmaNa, zastra dhAraNa karane se kSatriya, nyAyapUrvaka dravya kamAne se vaizya aura nIca vRtti kA Azraya karane se zUdra kahe jAte haiN| tathA cakSatriyAH kSatatastrANAt vaizyA vaannijyyogtH| zUdrAH zilpAdi sabaMdhAjjAtA vrnnaastryo'pytH|| harivaMzapurANa sarga 36 arthAt-dukhiyoM kI rakSA karane vAle kSatriya, vyApAra rane cAle vaizya aura zilpakalA se saMbaMdha rakhane vAle zUdra banAye gye| ___isa prakAra jainadharma meM varNa vibhAga karake bhI guNoM kI prataSThA kI gaI hai| aura jAti yA varNa kA mada karane vAloM kI nindA kI gaI hai tathA unheM durgati kA pAtra batAyA hai| ArAdhanA kathA koza
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI udAratA. 42 meM lakSmImatI kI kathA hai| use apanI brAhmaNa jAti kA bahuta abhimAna thA / isI se vaha durgati ko prApta huI / isalie graMthakAra upadeza dete hue likhate haiM ki mAnato brAhmaNI jAtA kramAddhIvaradehajA / F jAtigarvo na kartavyastataH kutrApi dhIdhanaiH // 45 - 16 // -- arthAt-jAti garva ke kAraNa eka brAhmaNI bhI DhImara kI lar3akI huI, isalie vidvAnoM ko jAtikA garva nahIM karanA cAhiye / idhara to joti kA garva na karane kA upadeza dekara udArato kAM pATha par3hAyA hai aura udhara jAti garva ke kAraNa patita hokara DhImara 'ke yahAM utpanna hone vAlI lar3akI kA Adarza uddhAra batA kara jaina dharma kI udAratA ko aura bhI spaSTa kiyA hai / yathA-: tataH samAdhiguptena sunIndreNa prajalpitam / dharmamAkarya jainendra surendrAdyaiH samarcitam // 24 // saMjAtA kSullikA tatra tapaH kRtvA svazaktitaH / mRtvA svargaM samAsAdya tasmAdAgatya bhUtale // 25 // ArAdhanA kathAkoza naM0 45 // arthAt-samAdhigupta munirAja ke mukha ke jainadharma kA upadeza sunakara vaha DhImara (macchImAra ) kI lar3akI kSullikA hogaI aura zAnti pUrvaka tapa karake svarga gaI / ityAdi / isa prakAra se eka zUdraM ( DhImara ) kI kanyA munirAja kA upadeza sunakara jainiyoM kI pUjya kSullikA ho jAtI hai / kyA yaha jaina dharma kI kama udAratA hai ? aise udAratA pUrNa aneka udAharaNa to isI pustaka ke aneka prakaraNoM meM likhe jA cuke haiM aura aise hI saikar3oM udAharaNa aura bhI upasthita kiye jA sakate haiM jo je
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ udAratA ke udAharaNa 43 dharma kA mukha ujjvala karane vAle haiM / lekina vistAra bhaya se una saba kA varNana karanA yahAM azakta hai| hAM, kucha aise udAharaNoM - kA sArAMza yahAM upasthita kiyA jAtA hai / AzA hai ki jaina samAja isa para gaMbhIratA se vicAra kregii| * 1 - agnibhUta - muni ne cANDAla kI aMdhI lar3akI ko zrAvikA ke vrata dhAraNa karAye / vahI tIsare bhava meM sukumAla huI thI / 2 - pUrNabhadra -- aura mAnabhadra nAmaka do vaizya putroM ne eka cANDAla ko zrAvaka ke vrata grahaNa karAye / jisase vaha cANDAla sara kara solahaveM svarga meM RddhidhArI deva huA / | 3- mleccha kanyA - jarA se bhagavAna neminAtha ke cAcA vasudevane vivAha kiyA, jisase jaratkumAra huA / usane munidIkSA grahaNa kI thI / 4 - mahArAjA zreNika bauddha the tava zikAra khelate the aura ghora hiMsA karate the, magara jaba jaina hue tava zikAra Adi tyAga kara jainiyoM ke mahApuruSa hogaye / 4 5 - vidyuta cora-coroM kA saradAra hone para bhI jambU svAmI ke sAtha muni hogayA aura tapa karake sarvArthasiddhi gayA / 6 - bhaiMsoM taka kA mAMsa khAjAne vAlA - pApI mRgadhvaja munidattamunaiH pArzva jainIMdIkSAM samAzritaH / kSayaM nItvA sudhInAt ghAtikarmacatuSTayam / kevalajJAnamutpAdya saMjAto bhuvanAcitaH // ArAdhanA kathA 55 vIM // munidatta muni ke pAsa jinadIkSA lekara tapa jaghAtiyA karmoM ko nAza kara jagatpUjya ho jainiyoM kA paramAtmA bana gayA / kigu
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 jainadharma kI udAratA 7-parastrI sevIkA munidAna rAjA sumukha vIraka seTha kI patnI banamAlA para mugdha hogyaa| aura use dUtiyoM ke dvArA apane mahaloM meM bulA liyA tathA use ghara nahIM jAne diyA aura apanI strI banA kara usase pragAr3ha kAma sevana karane lgaa| ekadina rAjA sumukha ke makAna para mahAmuni pdhaare| ve saba jAnane vAle vizuddha jJAnI the, phira bhI rAjA ke yahAM AhAra liyaa| rAjA sumukha aura vanamAlA donoM (vinaikAvAra yA dassAoM) ne milakara AhAra diyA aura puNya saMcaya kiyaa| isake bAda bhI ve donoM kAma sevana karate rahe / eka samaya vijalI girane se ve mara kara vidyAdhara vidyAdharI hue| inhIM donoM se 'hari' nAmaka putra huA jisase 'harivaMza' kI utpatti huii| (dekho harivaMza purANa sarga14 zloka 47 se sarga 15 zloka 13 taka) __ kahAM to yaha udAratA ki aise vyabhicArI loga bhI munidAna dekara puNya saMcaya kara sake aura kahAM Aja tanika se lAMchana se patita kiyA huA jaina dassA-vinakA yA jAticyuta hokara jinendra ke darzanoM ko bhI tarasatA hai| kheda ! 8-vezyA aura vezyA sevI ko uddhAra- harivaMzapurANa ke garga 21 meM cArudatta aura basantasenA kA bahuta hI udAratApUrNa jIvana caritra hai / usakA kucha bhAga zlokoM ko na likha kara unakI saMkh / sahita yahAM diyA jAtA hai / cArudatta ne bAlyAvasthA meM hI aNuvrata leliye the (21-12) phira bhI cArudatta kAkA ke sAtha basantasenA vezyA ke yahAM mAtA kI preraNA se pahuMcAyA gayA (21-40) vasantasenA vezyA kI mAtA ne cArudatta ke hAtha meM apanI putrI kA hAtha pakar3A diyA (21-58) phira ve donoM maje se saMbhoga karate rahe / anta meM vasantasenA kI mAtA ne cArudatta ko ghara se
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ udAratA ke udAharaNa 45 cAhara nikAla diyA (21-73) cArudatta vyApAra karane cale gye| phira vApisa Akara ghara meM Ananda se rahane lge| basantasenA vezyA bhI apanA ghara chor3akara cArudatta ke sAtha rahane lgii| usane eka AryikA ke pAsa zrAvaka ke vrata grahaNa kiye the ataH cArudatta ne bhI use saharpa apanAyA aura phira patnI banAkara rakhA (21-176) vAda meM vezyA sevI cArudatta muni hokara sarvArthasiddhi padhAre tathA usa vezyA ko bhI sadgati milii| isa prakAra eka vezyA sevI aura vezyA kA bhI jahAM uddhAra ho sakatA ho usa dharma kI udAratA kA phira kyA pUchanA ? majA to yaha hai ki cArudatta usa vezyA ko phira bhI prema sahita apanA kara apane ghara para rakha letA hai aura samAjane koI virodha nahIM kiyaa| magara Ajakala to svArthI puruSa samAja meM aise patitoM ko eka to punaH milAte nahIM haiM, aura yadi milAveM bhI to purupa ko milAkara vicArI strI ko anAthinI, bhikhAriNI aura patita vanAkara sadA ke liye nikAla dete haiN| kyA yaha nirdayatA jainadharma kI udAratA ke sAmane ghora pApa nahIM hai ? ha-vyabhicAriNI kI santAna harivaMza purANa ke sarga 26 kI eka kathA bahuta hI udAra hai| usakA bhAva yaha hai ki tapasvinI RSidattA ke Azrama meM jAkara rAjA zIlAyudha ne ekAnta pAkara usase vyabhicAra kiyA (36) usake garbha se aiNI putra utpanna huaa| prasava pIr3A se RSidattA mara gaI aura samyakta ke prabhAva se nAga kumArI huI vyabhicArI rAjAzIlAyudha digambara . muni hokara svaga gayA (57) aiNI putra kI kanyA priyaMgusundarI ko ekAnta meM pAkara vasudeva ne usake sAtha kAma krIr3A kI (68) aura use vyabhicArajAta jAnakara bhI apanAyA aura saMbhoga karane ke bAda saba ke sAmane
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 jainadharma kI udAratA 1 VVVV prakaTa vivAha kiyA (70) 10 - mAMsabhakSI kI muni dIkSA - sudharmA rAjA ko mAMsa bhakSaNa kA zauka thaa| eka dina muni citraratha ke upadeza se mAMsa tyAga kara tInasau rAjAoM ke sAtha muni ho gayA (hari0 33-152) 11 - kumArI kanyA kI santAna - rAjA pANDu ne kuntI se kumArI avasthA meM hI saMbhoga kiyA, jisase karNa utpanna huye / "pANDoH kuntyAM samutpannaH karNaH kanyAprasaMgataH " / // hari0 45-37 // aura phira bAda meM usI se vivAha huA, usI se vivAha huA, jisase yudhiSThira arjuna aura bhIma utpanna hokara mokSa gaye / 12 - cANDAla kA uddhAra - eka cANDAla jainadharma ko upadeza sunakara saMsAra se virakta ho gayA aura dInatA ko chor3akara cAroM prakAra ke AhAroM kA parityAga karake vratI ho gyaa| vahI marakara nandIzvara dvIpa meM deva huA / yathA nirvedI dInatAM tyaktA tyaktAhAracaturvidhaM mAsena zvapaco mRtvA bhUtvA nandIzvaro'maraH // - / / hari0 43-155 / isa prakAra eka cANDAla apanI dInatA ko. ( ki maiM nIca hU~) chor3a kara vratI bana jAtA hai aura deva hotA hai / aisI patitoddhAraka udAratA aura kahAM milegI ? 13 - zikArI muni hogayA-- jaMgala meM zikAra khelatA huA aura mRga kA vadha karake AyA huA eka rAjA munirAja ke upadeza se khUna bhare hAthoM ko dhokara turanta muni ho jAtA hai / 14 - bhIla ke zrAvaka vrata - mahAvIra svAmI kA jIva jaba bhI thA taba munirAja ke upadeza se zrAvaka ke vrata leliye the aura
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - janadharma meM zUdroM ke adhikAra kramazaH vizuddha hotA huA mahAvIra svAmI kI paryAya meM aayaa| ina udAharaNoM se jainadharma kI udAranA kA kucha jJAna ho sakatA hai| yaha bAta dUsarI hai ki vartamAna jaina samAja isa udAratA kA upayoga nahIM kara rahI hai| isIlie usakI dinAMdina avanati ho rahI hai| yadi jaina samAja punaH apane udAra dharma para vicAra kare to jainadharma kA samasta jagata meM adbhuta prabhAva jama sakatA hai| noTa-vizeSa udAharaNa pariziSTha bhAga meM dekhiye| jainadharma meM zUdroM ke adhikAra / isa pustaka meM abhI taka aise aneka udAharaNa diye jA cuke haiM jina se jJAta huA hogA ki ghora se ghora pApI, nIca se nIca AcaraNaM vAle aura cAMDAlAdika dIna hIna zUdra bhI jainadharma kI zaraNa lekara pavitra huye haiN| jainadharma meM saba ko pacAne kI zakti hai| jahAM para varNa kI apekSA sadAcAra ko vizeSa mahatva diyA gayA hai vahAM brAhmaNa tatriya vaizya aura zUdrAdika kA pakSapAta bhI kaise ho sakatA hai, isI lie kahanA hogA ki jainadharma meM zUdroM ko bhI : vahI adhikAra haiM jo brAhmaNA da ko ho sakate haiM zUdra jina mandira meM jA sakate haiM, jina pUjA kara sakate haiM, jina bimba kA sparza kara sakate haiM, utkRSTa zrAvaka tathA muni ke vrata le sakate haiN| nIce likhI kucha kathAoM se yaha bAta vizeSa spaSTa ho jAtI hai / ina:vAtoM se vyartha hI na bhar3aka kara ina zAstrIya pramANoM para vicAra kariye / - (1) zreNika caritra meM tIna zUdra kanyAoM kA vistAra se varNana hai unake ghara meM murgiyAM pAlI jAtI thiiN| ve tInoM nIca kula meM , utpanna huI thI aura unakA rahana sahana, AkRti Adi bahuta hI kharAba thii| eka vAra ve munirAja ke pAsa pahuMcI aura unake upadeza se prabhAvita ho,apane uddhAra kAmArga puuchaa| munirAjane unheM labdhi
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 janadhama kI udAratA vidhAna vrata karane ko kahA / isa vratameM bhagavAna jinendra kI pratimA kA prakSAla - pUjAdi, muni aura zrAvakoM ko dAna tathA aneka dhamaka vidhiyAM (upavAsAdi) karanI par3atI haiM / una kanyAoM ne yaha saba zuddha antaHkaraNa se svIkAra kiyA / yathAtisropi taddvrataM cakrurudyApanakriyAyutam / munirAjopadezena zrAvakANAM sahAyataH // 57 // zrAvakatratasaMyuktA vabhUvustAzca kanyakAH kSamAdivratasaMkIrNAH zIlAMgaparibhUSitAH // 58 // kiyatkAle gate kanyA AsAdya jinamandiram / saparyA mahatA cakrurmanovAkkAyazuddhitaH // 56 // tataH zrayutayeM kanyAH kRtvA samAdhipaMcatAm / pe dvIjAkSaraM smRtvA gurupAdaM praNamya ca // 60 // paMcame divi saMjAtA mahAdevA sphuratprabhAH / saMchitvA ramaNIliMgaM sAnaMdayauvanAnvitAH // 61 // - gautamacaritra tIsarA adhikAra / arthAt una tInoM zUdra kanyAoM ne munirAja ke upadezAnusAra zrAvakoM kI sahAyatA se udyApana kriyA sahita labdhividhAna vrata kiyA / tathA una kanyAoM ne zrAvaka ke vrata dhAraNa karake kSamAdi daza dharma aura zIlavrata dhAraNa kiyA / kucha samaya bAda una zUdra kanyAoM ne jina mandira meM jAkara mana vacana kAya kI zuddhatApUrvaka jinendra bhagavAna kI bar3I pUjA kii| phira Ayu pUrNa hone para ve kanyAyeM samAdhimaraNa dhAraNa karake zrahanta deva ke vIjAkSaroM ko smaraNa karatI huI aura munirAja ke caraNoM ko namaskAra karake strIparyAya cheda kara pAMcaveM svarga meM deva huI / 4
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ janadharma meM zUdroM ke adhikAra __ isa kathA bhAga se jainadharma kI udAratA adhika spaSTa ho jAtI hai| jahAM Aja ke durAgrahI loga strI mAtra ko pUjA pravAla kA anadhikArI batalAte haiM vahAM murgA murgiyoM ko pAlane vAlI zUdra jAti kI kanyAyeM jinamandira meM jAkara mahA pUjA karatI hai aura apanA bhava sudhAra kara deva ho jAtI hai| zUdroM kI kanyAoM kA samAdhimaraNa dhAraNa karanA, bIjAkSaroM kA jApa karanA Adi bhI jainadharma kI udAratA ko udghoSita karatA hai| ___ isake atirikta eka gvAlA ke dvArA jina pUjA kA vidhAna batAne vAlI bhI 113 vI kathA ArAdhanA kathAkoza meM hai| usa kA bhAva isa prakAra haiM (2) dhanadatta nAmaka eka gvAlA ko gAyeM carAte samaya eka tAlAbameM sundara kamala mila gyaa| gvAlA ne jinamandira meM jAkara rAjA ke dvArA sugupta muni se pUchA ki sarva zreSTha vyakti ko yaha kamala car3hAnA hai| Apa batAiye ki saMsAra meM sarvazreSTha kauna hai? munirAja ne jina bhagavAna ko sarvazreSTha batalAyA, tadanusAra dhanadasta gvAlA rAjA aura nAgarikoM ke sAtha jinamandira meM gayA aura "jinendra bhagavAna kI mUrti (caraNoM) para vaha kamala gvAlA ne apane hAthoM se bhakti pUrvaka car3hA diyaa| yathA tadA gopAlakaH so'pi sthitvA shriimjinaamtH| bho sarvotkRSTa te patra gRhANedamiti sphuTam // 15 // uktvA jinendrapAdAbjo parikSiptvA supaMkajam / gato mugdhajanAnAM ca bhavetsatkarma zarmadam // 16 // isa prakAra eka zUdra gvAlA ke dvAya jina pratimA ke caraNoM para kamala kA car3hAyA jAnA zudroM ke pUjAdhikAra ko spaSTa mUcitta
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ :: jainadhamAkI udAratA. mmmmmmmamerammarmmarrrrrrrrrrormerimenamimmmmmmmmmmmanner karatA hai| granthakAra ne bhI aise mugdhajanoM ke isa kArya ko sukhakArI batalAyA hai| . . . . . . isI prakAra aura bhI aneka kathAyeM zAstroM meM bharI par3I haiM jina meM zUdroM ko baho adhikAra diye gaye haiM jo ki anya vargoM ko hai| (3) somadatta sAlI 'prati dina jinendra bhagavAna ko pUjA karatA thaa| campAnagara kA eka gbAlA munirAja se NamokAra mantra sIkha kara svarga gyaa| (4) anaMgasenA vezyA apane premI dhanakIrti seTha ke muni ho jAne para svayaM bhI dIkSita ho gaI aura svarga gaI / (5)eka DhImaraM (kahAra) kI putrI priyaMgulatA samyaktvaM meM har3a thii| usane eka sAdhu ke pAkhaNDa kI dhajjiyAM ur3AdI aura use bhI jaina banAyA thaa| (6) kANA nAma kI DhImara kI lar3akI kI kSullikA hone kI kathA-to hama pahilehI likha Aye haiM (7) devila kumhAra ne eka dharmazAlA banavAI, vaha jainadharmakA zraddhAnI thaa| apanA dharmazAlA meM digambara munirAja ko ThaharAyA aura puNya ke pratApa se vaha deva. hogyaa| (8) cAmeka vezyA jainadharmakI parama upAsikA thii| usane jina bhavana ko dAna diyA thaa| usameM zUdra jAti ke muni bhI Thaharate the| (ha)telI jati kI eka mahilA mAnakavve jainadharmaH paraH zraddhA rakhatI thI,. AryikA zrImati kI vaha paTTaziSyA thI / usane eka jina mandira bhI banavAyA thA . .. ...: ina udAharaNoM se zUdroM ke adhikAroM kA-kucha bhAsa ho sakatA. : hai| zvetAmbara jaina zAstroM ke anusAra to cANDAla jaise aspRzya , kahe jAne vAle zUdroM ko bhI dIkSA dene kA varNana hai / (10) citta Ara saMbhUti nAmaka cANDAla putra jaba vaidikoM ke tiraskAra se dukhI . hokara AtmaghAta karanA cAhate the taba unheM jaina dIkSA sahAyaka huI aura jainoM ne unheM apanAyA / (21) harikezI cANDAla bhI. jaba
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma meM zUdroM kA adhikAra vaidikoM ke dvArA tiraskRta huA taba usane janadharma kI zaraNa lI aura jaina dIkSA lekara asAdhAraNa mahAtmA bana gyaa| __isa prakAra jisa jainadharma ne vaidikoM ke atyAcAra se pIDita prANiyoM ko zaraNa dekara pavitra banAyA, unheM ucca sthAna diyA aura jAti mada kA mardanakiyA, vahI patita pAvana jainadharma vartamAna ke svArthI, saMkucita dRSTi evaM jAti madamatta jainoM ke hAthoM meM Akara badanAma ho rahA hai / kheda hai ki hama prati dina zAstroM kI svAdhyAya karate huye bhI unakI kathAoM para, siddhAnta para, bhathavA antaraMga dRSTi para dhyAna nahIM dete haiN| aisI svAdhyAya kisa kAma kI ? aura aisA dharmAtmApanA kisa kAma kA ? jahAM udAratA se vicAra na kiyA jaay| jainAcAryoM ne pratyeka zUdra kI zuddhi ke liye tIna bAteM mukhya batAI haiM / 1-mAMsa madirAdi tyAga karake zuddha AcAravAna ho, 2-Asana vasana pavitra ho, 3-aura snAnAdi se zarIra kI zuddhi ho| isI bAta ko zrIsomadevAcArya ne 'nItivAkyAmRta' meM isa ' prakAra kahA hai "AcArAnavadyatvaMzucirupaskAraH zarIrazuddhizca karoti zudrAnapi devadvijAtitapasviparikarmasu yogyaan|" isa prakAra tIna taraha kI zuddhiyAM hone para zUdra bhI sAdhu hone taka ke yogya ho jaataahai| AzAdharajI ne likhA hai ki"jAtyA hIno'pi kAlAdilabdhau yAtmAsti dharmabhAk / " arthAt jAti se hI yA nIca hone para bhI kAlAdika labdhisamayAnukUlatA milane para vaha jainadharma kA adhikArI hojAtA hai| samantabhadrAcArya ke kathanAnusAra to samyagdRSTi cANDAla bhI deva
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 ': jana dharma ko udAratA. mAnA gayA hai, pUjya mAnA gayA hai aura gaNadharAdi dvArA prazanIya kahA gayA hai| yathA samyagdarzanasampannamapi mAtaMgadehajam / devA devaM vidurbhasmagur3hAgArAntaraujasam // 28 // ratnakaraNDa zrAvakAcAra / zudroM kI to bAta hI kyA hai jaina zAstroM meM mahA nlecchoM taka ko muni hone kA adhikAra diyA gyaa| jo muni ho sakatA hai usake phira kauna se adhikAra bAkI raha sakate haiM ? landhisAra meM mleccha ko bhI muni hone kA vidhAna isa prakAra kiyA hai tatto paDivajagayA aJjamilecche mileccha ajjy|| kamaso avaraM avaraM varaM varaM hodi saMkhaM vA // 13 // artha-pratipAdA sthAnoM meM se prathama AryakhaNDa kA manuSya mithyAvaSTi se saMyamo huA, usake jaghanya sthAna hai / usake bAda asaMkhyAta loka mAna SaT sthAna ke Upara mleccha khaNDa kA manuSya mithyAdRSTi se sakala sayamI (muni) huA, usakA jaghanya sthAna hai| usake Upara mleccha khaNDa kA manuSya deza, saMyata se sakala saMyamI huA, usakA utkRSTa sthAna hai / usake bAda Arya khaNDa kA manuSya deza saMyata se sakala saMyamI huA usakA utkRSTa sthAna hai| labdhisAra kI isI 163 vI gAthA kI saMskRta TIkA isa prakAra hai "mlecchabhUmijamanuSyANAM sakalasaMyamagrahaNaM kathaM bhavatIti nAzaMkitavyaM / digvijayakAle cakravartinAM saha AryakhaNDamAgatAnA mleccharAjAnAM cakravartyAdibhiH saha jAtavaivAhika saMbaMdhAnAM saMyamapratipattaravirodhAt / athavA cakra
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadhama meM zUdroM ke adhikAra vAdipariNItAnAM garbhapUtpannasya mAtRpakSApekSayA mlecchavyapadezabhAjaH saMyamasaMbhavAt / tathA jAtIyakAnAM dIkSAhatve pratiSedhAbhAvAt / " ___ arthAt-koI yoM kaha sakatA hai ki mleccha bhUmija manuSya muni kaise ho sakate haiM ? yaha zaMkA ThIka nahIM hai, kAraNa ki digvijaya ke samaya cakravartI ke sAtha Arya khaNDa meM Aye huye mleccha rA * oM ko saMyama kI prApti meM koI virodha nahIM ho sktaa| tArya yaha hai ki ve mleccha bhUmi se AryakhaNDa meM Akara cakravartI : di se saMbaMdhita hokara mu ne bana sakate haiN| dUsarI bAta yaha hai ki krivartI ke dvArA vivAhI gaI mleccha kanyA se utpanna huI saMtAna mAtA kI apekSA se mlecchA kahI jA sakatI hai,aura usa ke muni hone meM kisI bhI prakAra se koI niSedha nahIM ho sktaa| isI bAta ko siddhAntarAja jayadhavala graMtha meM bhI isa prakAra se likhA hai __ "jai evaM kudo tastha saMjamaggahaNasaMbhavottiNA saMkaNijjaM / disAvijayapayahacakavadikhaMdhAvAreNa sahamajhimakhaNDamAgayANaM milecchaeyANaM tasya cakatrahi AdihiM saha jAdavevAhiyasaMbaMdhANaM saMjamapaDipattIe virohAbhAvAdo / ahavA tattatkanyakAnAM cakravartyAdi pariNItAnAMgarbheSatpannA mAtRpakSApekSayA svayamakarmabhUmijA itIhavivakSitAH tato na kiMcidvipratiSiddhaM / tayAjAtIyakAnAM dIkSAhatve prtipedhaabhaavaaditi|" -jayadhavala, pArAkI prati pR0 827-28 (dekhiye mukhtAra sA0 kRta bhagavAna mahAvIra aura unakA samaya)
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma ko udAratA 54 ina TIkAoM se do vAtoM kA spaSTIkAraNa hotA hai / eka to mleccha loga muni dIkSA taka le sakate haiM aura dUsare mleccha kanyA se vivAha karane para bhI koI dharma karma kI hAni nahIM ho sakatI, pratyuta usa mleccha kanyA se utpanna huI saMtAna bhI utanI hI dharmAdi kI adhikAriNI hotI hai jitanI ki sajAtIya kanyA se utpanna huI santAna / pravacanasAra kI jayasenAcArya kRta TIkA meM bhI sat zUdra ko jina dIkSA lene kA spaSTa vidhAna hai / yathA - "evaMguNaviziSTa puruSo jiMnadIkSA grahaNe yogyo bhavati / yathAyogyaM sacchUdrAdyapi " 1 6. aura bhI isI prakAra ke aneka kathana jaina zAstroM meM pAye jAte. haiM jo jainadharma kI udAratA ke dyotaka haiN| pratyeka vyakti ko pratyeka dazA meM dharma sevana karane kA adhikAra hai / 'harivaMzapurANa' ke 26 sarga ke zloka 14 se 22 taka kA varNana dekhakara pAThakoM ko jJAta ho jAyagA ki jainadharma ne kaise kaise aspRzya zUdra samAna vyaktiyoM ko jina mandira meM jAkara 'dharma kamAne kA adhikAra diyA hai| vaha kathana isa prakAra hai ki vasudeva apanI priyatamA madanavegA ke sAtha siddhakUTa caityAlaya kI vaMdanA karane gye| vahA~ para citra vicitra veSadhArI logoM ko baiThA dekhakara kumAra ne rAnI madanavegA se unakI jAti jAnane vAvata khaa| taba madanavegAM bolo - 1 6 maiM inameM se ina mAtaMga jAti ke vidyAdharoM kA varNana karatI hU~ nIlamegha ke samAna zyAma nIlI mAlA dhAraNa kiye mAtaMgastaMbha ke sahAre baiThe huye ye mAtaMga jAti ke vidyAdhara haiM / / 15 // murdoM kI ', " se yukta rAkha ke lapeTane se bhada maile smazAna * -
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ liyAM ke adhikAra staMbha ke sahAre baiThe huye vaha smazAna jAti ke vidyAdhara haiM // 16 // vaiDUrya maNi ke samAna nIle nIle vastroM ko dhAraNa kiye pANDara staMbha ke sahAre baiThe huye pANDaka jAti ke vidyAdhara haiM // 17 // * kAle kAle mRga carmoM ko aoDhe, kAle camar3e ke vastra aura mAlAoM ko dhAre kAla staMbha kA Azraya lekara baiThe hue ye kAlazvapA jAti ke vidyAdhara haiM // 18 // ityAdi / - isase kyA siddha hotA hai ? yahI na ki ThaMDa muMDa ko gale meM DAle huye, haDDiyoM ke AbhUpaNa pahine huye aura camar3e ke vakSa car3hAye huye loga bhI siddhakUTa jina caityAlayaM ke darzana karate the ? magara vicAra to kariye ki Aja jainoM ne usa udAratA kA kitanI nirdayatA se vinAza kiyA hai| yadi vartamAna meM jainadharma kI udAratA se kAma liyA jAya to jainadharma vizvadharma ho jAya aura samasta vizva jainadharmI ho jaay| . . . ... . striyoM ke adhikAra / . . . . . . jainadharma kI sabase bar3I udAratA yaha hai ki purupoM kI bhAMti striyoM ko bhI tamAma dhArmika adhikAra diye gaye haiN| jisa prakAra purupa pUjA prakSAla kara sakatA hai usI prakAra striyAM bhI kara sakatI haiN| yadi purupa zrAvaka ke ucca vratoM ko pAla sakatA hai to striyAM bho ucca zrAvikA ho sakatI hai / yadi puruSa UMce se UMce dharmagranthoM ke pAThI ho sakate haiM to striyoM ko bhI yahI adhikAra hai| yadi puruSa "muni ho sakatA hai to striyAM bhI AryikA hokara paMca mahAvrata pAjana karatI haiN| dhArmika adhikAroM kI bhAMti sAmAjika adhikAra bhI striyoM ke liye samAna hI haiM yaha bAta dUsarI hai ki vaidika dharma Adi ke prabhAva se jainasamAja aMpane kartavya ko aura dharma kI AjJAoM
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadhara kI udAratA ko bhUlakara viparIta mArga ko bhI dharma samajha rahI ho| jaise sampatti kA adhikArI putra to hotA hai kintu putriyoM ko usakA adhikArI / nahIM mAnA jAtA hai| aisA kyoM hotA hai ? kyA putra kI bhAMti putrI ko mAtA : mAha peTa meM nahIM rakhatI ? kyA putra ke samAna putrI ke janane meM kaSTa nahIM sahatI ? kyA putra kI bhAMti putrI ke pAlana poSaNa meM takalIpheM nahIM hotI ? batalAiye to sahI ki putriyAM kyoM na putroM ke samAna sampatti kI adhikAraNI hoN| hamAre jaina zAkhoM ne to isa saMbaMdha meM pUrI udAratA batAte hue spaSTa likhA hai ki"pujyazca saMvibhAgArhAH samaM putraiH samAMzakaiH" // 154 // -AdipurANa parva 38 / arthAt-putroM kI bhAMti putriyoM ko bhI barAbara bhAga vAMTa kara 6nA caahiye|| ___ isI prakAra jaina kAnUna ke anusAra striyoM ko, vidhavAoM ko yA kanyAoM ko puruSa ke samAna hI saba prakAra ke adhikAra hai| isake liye vidyAvAridhi jaina darzana divAkara paM0 caMpatarAyajI jaina bairisTara kRta 'jainalo' nAmaka grantha dekhanA caahiye| jaina zAstroM meM strI sanmAna ke bhI aneka kathana pAye jAte haiN| jaba ki mUda janatA striyoM ko paira kI jUtI yA dAsI samajhatI hai. taba jaina rAjA mahArAjA apanI rAniyoM kA uThakara sanmAna karate the aura apanA ardhAsana baiThane ko dete the / bhagavAn mahAvIra svAmI kI mAtA mahArAnI priyakAriNI java apane svapnoM kA phala , pUchane mahArAjA siddhArtha ke pAsa gaI tava mahArAjA ne apanI dharmapatnI ko AdhA Asana diyA aura mahAganI ne usa para baiTha kara apane svapnoM kA varNana kiyA / yathA"saMprAptAddhAsanA svapnAn yathAkramamudAharat / / " -uttrpuraann|
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ striyoM ke adhikAra 57 isI prakAra mahArAniyoM kA rAjasabhAoM meM jAne aura vahAM para sanmAna prApta karane ke aneka udAharaNa jaina zAstroM meM bhare par3e haiM / jaba ki veda Adi striyoM ko dharma granthoM ke adhyayana karane kA niSedha karate huye likhate haiM ki "strIzUdraunA dhIyAtAm" taba jainagraMtha triyoM ko gyAraha aMga kI dhArI honA batAte haiM / yathAdvAdazAMgadharo jAtaH kSipraM mevezvaro gaNI | ekAdazAMga bhRJjatA''rthika pi tulocanA // 52 // . harivaMzapurANa sarga 12 / arthAt - jayakumAra bhagavAna - dvAdazAMgadhArI gaNadhara huA aura sulocanA gyAraha aMga kI dhAraka ArthikA huI / isI prakAra striyAM siddhAnta graMthoM ke adhyayanaM ke sAtha ho jina pratimA kA pUjA prakSAla bhI kiyA karatI thiiN| aMjanA sundarI apanI sakhI vasantamAlA ke sAtha vana meM rahate huye guphA meM virAjamAna jinamUrti kA pUjana prAla kiyA thA / madanavegA ne vasudeva ke sAtha siddhakUTa caityAlaya meM jina pUjA kI thI / mainAsundarI to prati dina pratimA kA prajJAja karatI thI aura chApane pati zrIpAla rAjA ko gaMdhodaka lagAtI thI / isI prakAra striyoM dhArA pUjA prakSAla kiye jAne ke aneka udAharaNa mila sakate haiM / 1 harSa kA viSaya hai ki Aja bhI jaina samAja meM striyAM pUjana prakSAla karatI haiM, magara kheda hai ki aba bhI kucha haThagrAhI yoga striyoM ko isa dharma kRtya kA anadhikArI samajhate haiN| aisI avicArita buddhi para dayA AtI hai / kAraNa ki jo strI AryikA hone kA adhikAra rakhatI hai vaha pUjA pradAla na kara sake yaha vicitratA kI bAta hai / pUjA prajJAla to AraMbha hone ke kAraNa karma baMdha kA nimitta hai, isa se to saMsAra ( svarga Adi) meM hI cakkara lagAnA 1
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ janadharma kI udAratA par3atA hai jaba ki AryikA honA saMvara aura nirjarA kA kAraNa hai jisase kramazaH mokSa kI prApti hotI hai| taba vicAra kariye ki eka strI mokSa ke kAraNabhUta saMvara nirjarA karane vAle kAryato kara sake aura saMsAra ke kAraNabhUta baMdha kartA pUjana pratAla Adi na kara sake, yaha kaise svIkAra kiyA jA sakatA hai ? . ___ yadi saca pUchA jAya to jainadharma sadA se udAra rahA hai, use strI puruSa yA brAhmaNa zUdra kA koI pakSapAta nahIM thaa| hAM, kucha aise durAgrahI pApAtmA ho gaye haiM jinhoMne aise pakSapAtI kathana kara ke jainadharma ko kalaMkita kiyA hai| isI se kheda khinna hokara AcArya , kalpa paMDita pravara ToDaramalajI ne likhA hai ki___ "vahuri kaI pApI puruSAM apanA kalpita kathana kiyA hai| ara tinakauM jina vacana ThaharAve haiM / tinakauM jainamata. kA zAstra jAni pramANa na karanA / tahAM bhI pramANAdika tai parIkSA kari viruddha artha ko mithyA jaannaa|" . .. -sokSamArgaprakAzaka pR0307 1. tAtparya yaha hai ki jina granthoM meM jainadharma kI udAratA ke viruddha . kathara hai vaha jaina graMtha kahe jAne para bhI mithyA mAnanA cAhiye / kAra ki kitane hI pakSapAtI loga anya saMskRtiyoM se prabhAvita hokara striyoM ke adhikAroM ko tathA jainadharma kI udAratA ko kucalate huye bhI apane ko niSpakSa mAnakara graMthakAra bana baiThe haiN| jahAM. zUdra kanyAyeM bhI jina pUjA aura pratimA prakSAla kara sakatI haiM ( dekho gautamacaritra tIsarA adhikAra) vahAM striyoM ko pajAprakSAla kA anadhikArI batAnA mahA mUr3hatA nahIM to aura kyA hai / triyAM pUjA prakSAla hI nahIM karatI thI kintu muni dAna bhI detI thI aura ava bhI detI hai| yathA
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ striyoM ke adhikAra zrIjinendrapadAMbhojasaparyAyAM sumAnasA / zacIva sA tadA jAtA jainadharmaparAyaNA // 86 // jJAnadhanAya kAMtAya zuddhacAritradhAriNe / munIndrAya zubhAhAraM dadau pApavinAzanam // 87 // -gautamacaritra tIsarA adhikAra // arthAt-sthaMDilA nAma kI brAhmaNI jina bhagavAna kI pUjA meM apanA citta lagAtI thI aura indrANI ke samAna jainadharma meM tatpara hogaI thii| usa samaya vaha brAhmaNI samyagjJAnI zuddha caritradhArI uttama muniyoM ko pApanAzaka zubha AhAra detI thii| __ isI prakAra triyoM ko dhArmika svataMtratA ke aneka udAharaNa milate haiN| jahAM tulasIdAsajI ne likha mArA hai ki Dhora gaMvAra zUdra aru nArI / ye saba tAr3ana ke adhikArI // vahAM jainadharma ne striyoM kI pratiSTA karanA batAyA hai, sanmAna karanA sikhAyA hai aura unheM samAna adhikAra diye haiN| jahAM vedoM meM striyoM kI par3hAne kI AjJA nahIM hai vahAM jainiyoM ke prathanArthakara bhagavAna AdinAtha ne svayaM apanI brAhmI aura sundarI nA ka putriyoM ko par3hAyA thaa| unheM strI jAti ke prati bahuta sanmAna thaa| putriyoM ko par3hAne ke liye ve isa prakAra upadeza karate haiM ki idaM vapurvayazcedamidaM zIlamanIdRzaM / vidyayA cedvimapyeta saphalaM janma vAmida / / 87 // vidyavAn puruSo loke sammatiM yAti kovidH| nArI ca tadvatI patte strIsapTeragrimaM paTaM // 68. //
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ janadhama kI udAratA www tadvidhA grahaNe yatnaM putrike kurutaM yuvAM / tatsaMgrahaNakAlo'yaM yuvayorvatate'dhunA // 102 / / ___ AdipurANa parva 16 // arthAta-putriyo! yadi, tumhArA yaha zarIra avasthA aura anupama zIla vidyA se vibhUSita kiyA jAve to tuma donoM kA janma saphala ho sakatA hai / saMsAra meM vidyAvAn puruSa vidvAnoM ke dvArA mAnya hotA hai| agara nArI par3hI likhI vidyAvatI ho to vaha striyoM meM pradhAna ginI jAtI hai / isa liye putriyo ! tuma bhI vidyA grahaNa karane kA prayatna kro| tuma donoM ko vidyA grahaNa karane kA yahI samaya hai| __isa prakAra strI zikSA ke prati sadbhAva rakhane vAle bhagavAn AdinAtha ne vidhipUrvaka svayaM hI putriyoM ko par3hAnA prAraMbha kiyaa| isa saMbaMdha meM vizeSa varNana AdipurANa ke isI prakaraNa se jJAta hogaa| isase mAlUma hogA ki isa yuga ke sRSTA bhagavAn AdinAtha svAmI zrI zikSA ke pracAraka the| unheM striyoM ke utthAna kI ciMtA thI aura ve striyoM ko samAnAdhikAriNI mAnate the| nagara kheda hai ki unhIM ke anuyAyI kahe jAne vAle kucha svAgiyoM ne striyoM ko vidyAdhyayana, pUjA pravAla Adi kA anadhikArI batAkara strI jAti ke prati ghora anyAya kiyA hai| strI jAti ke azikSita rahane se sAre samAja aura deza kA jo bhArI nukasAna huvA hai vaha avarNanIya hai| striyoM ko mUrkha rakha kara svArthI puruSoM ne unake sAtha pazu tulya vyavahAra karanA prAraMbha kara diyA aura mana mAne graMtha banAkara unakI bhara peTa nindA kara ddaalii| eka sthAna para nArI nindA karate huye eka vidvAna ne likhA hai ki
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ striyAM ke adhikAra ApadAmakaro nArI nArI narakavartinI / . vinAzakAraNaM nArI nArI pratyakSarAkSasI / / isa vidvapa, pakSapAta aura nIcatA kA kyA koI ThikAnA hai ? jisa prakAra svArthI puruSa striyoM ke nindA sUcaka zloka raca sakate haiM usI prakAra striyAM bhI yadi vidupI hokara graMtha racanA karatI to ve bhI yoM likha sakatI thI ki puruSo vipadAM khAniH pumAn narakapaddhatiH / purupaH pApAnAM mUlaM pumAn pratyakSa rAkSasaH / / kucha jaina granthakAroM ne to pIche se na jAne striyoM ke prati kyA kyA likha mArA hai| kahIM unheM vipa vela likhA hai to kahIM jaharIlI nAgina likha mArA hai| kahIM viSa bujhI kaTArI likhA hai to kahIM durguNoM kI khAna likha diyA hai / isa prakAra likha likha kara pakSapAta se prajvalita apane kalejoM ko ThaMDA kiyA hai| mAno isI ke uttara mvarUpa eka vartamAna kavi ne bar3I hI sundara kavitA meM likhA hai ki vIra, buddha aru rAma kRSNa se anupama jJAnI / tilaka, gokhale, gAMdhI se adbhuta guNa khAnI / puruSa jAti hai garva kara rahI jina ke Upara / nAri jAti thI prathama zikSikA unakI bhUpara // pakar3a pakar3a uMgalI hamane calanA sikhlaayaa| madhura bolanA aura prema karanA sikhlaayaa| rAjapatinI vepa dhAra maranA sikhalAyA / vyApta hamArI huI svarga aru bhU para mAyA / puruSa varga khelA godI meM satata hamArI /
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina dharma kI udAratA 1 bhale banA ho samprati hama para atyAcArI // kintu yahI santoSa hIM nahiM hama nija praNa se puruSa jAti kyA uRNa ho sakegI isa RNa se || bhagavAn mahAvIra svAmI ke zAsana meM mahilAoM ke liye vahuta ucca sthAna hai / mahAvIra svAmI ne svayaM aneka mahilAoM kA uddhAra kiyA hai / candanA satI ko eka vidyAdhara uThA le gayA thA, vahAM se vaha bhIloM ke paMje meM pha~sa gii| jaba vaha jaise taise chUTa kara AI tava svArthI samAja ne use zaMkA kI dRSTi se dekhA / eka jagaha use dAsI ke sthAna para dInatA pUrNa sthAna milA / use saba tiraskRta karate the tatra bhagavAn mahAvIra vAmI ne usake hAtha se AhAra grahaNa kiyA aura vaha bhagavAna mahAvIra ke saMgha meM sarvazreSTha AryikA ho gaI / tAtparya yaha hai ki jaina dharma meM mahilAoM ko utanA hI ucca sthAna hai jitanA ki puruSoM ko| yaha bAta dUsarI hai ki jaina samAja Aja apane uttaradAyitva ko bhUla rahA hai| 62 www vaivAhika udAratA / jainadharma kI saba se adhika prazaMsanIya evaM anukUla udAratA to vivAha saMbaMdhI hai / yahAM varNAdi kA vicAra na kara ke guNavAna vara kanyA se saMbaMdha karane kI spaSTa AjJA hai / harivaMzapurANa kI svAdhyAya karane se mAlUma hogA ki pahale vijAtIya vivAha hote the, . asavarNa vivAha hote the, sagotra vivAha bhI hote the, svayaMvara hotA thA, vyabhicAra jAta dassoM se vivAha hote the, mlecchoM se vivAha hote the, vezyAoM se vivAha hote the, yahAM taka ki kuTumba meM bhI vivAha ho jAte the / phira bhI aise vivAha karane vAloM kA na to maMdira canda hotA thA, na jAti virAdarI se vaha khArija kiye jAte
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaivAhika udAratA the aura na unheM koI ghRNA kI dRSTi se dekhatA thA * / ___ magara kheda hai ki Aja kucha durAgrahI loga kalpita upajAtiyoM khaNDelavAla, paravAra, golAlAre, golApUrva, agravAla, padmAvatI puravAla, hUmar3a Adi meM paraspara vivAha karane se dharma ko bigar3atA huA dekhane lagate haiN| jaina zAstroM meM vaivAhika udAratA ke saikar3oM spaSTa pramANa pAye jAte haiN| bhagavajinasenAcArya ne AdipurANa meM likhA hai kizUdrA zUdreNa vauDhavyA nAnyA svAM tAM ca naigmH| vaheta svAM te ca rAjanyaH svAM dvijanmA kicicctaaH|| arthAt-zUdra ko zUdra kI kanyA se vivAha karanA cAhiye, vaizya vaizya kI tathA zUdra kI kanyA se vivAha kara sakatA hai, kSatriya apane varNa kI tathA vaizya aura zUdra kI kanyA se vivAha kara sakatA hai aura brAhmaNa apane varNa kI tathA zepa tIna varNa kI kanyAoM se bhI vivAha kara sakatA hai| __itanA spaSTa kathana hote hue bhI jo loga kalpita upajAtiyoM meM (antarjAtIya) vivAha karane meM dharma karma kI hAni samajhate haiM unakI buddhi ke liye kyA kahA jAya ? adIrghadarzI, avicArI evaM haThayAhI logoM ko jAti ke jhUThe abhimAna ke sAmane Agama aura yuktiyAM vyartha dikhAI detI haiM / jaba ki logoM ne jAti kA haTha pakar3a rakhA hai taba jaina graMthoM ne jAti kalpanA kI dhajjiyAM ur3AdI hai| yathA___ * isa viSaya ko vistAra pUrvaka evaM samamANa jAnane ke liye zrI. paM0 jugalakizorajI mukhtAra likhita 'vivAha kSetra prakAza' dekhane ke liye hama pAThakoM se sAgraha anurodha karate haiN|
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI udAratA * nAdAviha saMsAre duvAre makaradhvaje / kule ca kAMmanIsUle kA jAtiparikalpanA // arthAt - isa anAdi saMsAra meM kAmadeva sadA se durnivAra calA A rahA hai / tathA kula kA mUla kAmanI hai / taba isake AdhAra para jAti kalpanA karanA kahAM taka ThIka hai ? tAtparya yaha hai ki na jAne kaba kauna kisa prakAra se kAmadeva kI capeTa meM A gayA hogA / taba jAti yA usakI uccatA nIcatA kA abhimAna karanA vyartha hai / yahI vAta guNabhadrAcArya ne uttarapurANa ke parva 74 meM aura bhI spaSTa zabdoM meM isa prakAra kahI haivarNAkRtyAdibhedAnAM dehe'sminna ca darzanAt / brAhmaNyAdiSu zUdrAdhairgarbhAdhAnapravartanAn // 461 // arthAt isa zarIra meM varNa yA AkAra se kucha bheda dikhAI nahIM detA haiM / tathA brAhmaNa kSatriya vaizyoM meM zUdroM ke dvArA bhI garbhAdhAna kI pravRti dekhI jAtI haiM / taba koI bhI vyakti apane uttama yA ucca varNa kA abhimAna kaise kara sakatA hai ? tAtparya yaha hai ki jo vartamAna meM sadAcArI hai vaha ucca hai aura jo durAcArI hai vaha nIca hai / -- isa prakAra jAti aura varNa kI kalpanA ko mahatva na dekara jainAcAryoM ne AcaraNa para jora diyA hai| jainadharma kI isa udAratA ko Thokara mAra kara jo loga antarjAtIya vivAha kA bhI niSedha karateM haiM unakI dayanIya buddhi para vicAra na karake jaina samAja ko apanA kSetra vistRta, udAra evaM anukUla banAnA cAhiye / jaina zAstroM ko, kathA graMthoM ko yA prathamAnuyoga ko uThAkara dekhiye, unameM Apako pada 2 para vaivAhika udAratA najara AyegI / pahale svayambara prathA cAlU thI, usameM jAti yA kula kI paravAha na karake guNa kA hI dhyAna rakhA jAtA thA / jo kanyA kisI bhI choTe 64
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65 vaivAhika udAratA rnwww..xx.mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmwww.m yA bar3e kula vAle ko usake guNa para mugdha hokara vivAha letI thI use koI barA nahIM kahatA thaa| harivaMza purANa meM isa sambandha meM spaSTa likhA hai ki___kanyA vRNIte ruciraM svayaMvaragatA varaM / kulInamakulInaMvA kramo nAsti svayambare // 11-71 // arthAt svayambaragata kanyA apane pasanda vara ko svIkAra karatI hai, cAhe vaha kulIna ho yA akulIna / kAraNa ki svayambara meM kulInatA akulInatA kA koI niyama nahIM hotA hai| ava vicAra kariye, ki jahAM kulIna akulIna kA vicAra na / karake itanI vaivAhika udAratA batAI gaI hai vahAM antarjAtIyavivAha to kaunasI bar3I bAta hai| isameM to eka hI jAti, eka hI dharma, aura eka hI AcAra vicAra vAloMse saMbaMdha karanA hai| yaha vizvAsa rakhiye ki jaba taka vaivAhika udAratA punaH cAlU nahIM hogI tabataka jaina samAja kI unnati honA kaThina hI nahIM kintu asaMbhava hai| / jaina zAstroM meM vijAtIya vivAha ke pramANa / 1-rAjA zreNika (kSatriya) ne brAhmaNa kanyA nandazrIse vivAha kiyA thA aura usase abhayakumAra putra utpanna huvA thaa| (bhavato viprakanyAM suto'bhUdabhayAhvayaH) cAda meM vijAtIya mAtA pitA se utpanna abhayakumAra mokSa gayA / (uttarapurANa parva 74 zloka 423 se 26 taka) 2-rAjA zreNika (kSatriya) ne apanI putrI dhanyakumAra 'vaizya' ko dI thii| (puNyAzrava kathAkoSa) 3-rAjA jayasena (kSatriya) ne apanI putrI pRthvIsundarI prItikara (vaizya) ko dI thii| inake 36 vaizya patniyAM thIM aura
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI udAratA eka patnI rAjakumArI vasundharA bhI kSatriyA thii| phira bhI ve mokSa gaye / (uttarapurANa parva 76 zloka 346-47) 4-kuverapriya seTha (vaizya) ne apanI putrI kSatriya kumAra ko dI thii| ___5-kSatriya rAjA lokapAla kI rAnI vaizya thii| 6-bhaviSyadatta (vaizya) ne ariMjaya (kSatriya) rAjA kI putrI bhaviSyAnurUpAse vivAha kiyA thA tathA haritanApurake rAjA bhUpAla kI kanyA svarUpA (kSatriyA) ko bhI vivAhA thaa| (puNyAzrava kathA) __-bhagavAna neminAtha ke kAkA vasudeva (kSatriya) ne mleccha kanyA jarAse vivAha kiyA thaa| usase jaratkumAra utpanna hokara mokSa gayA thaa| (harivaMzapurANa) 8-cArudatta (vaizya) kI putrI gaMdharvasenA vasudeva (kSatriya) ko vivAhI thii| ( hari0) -upAdhyAya (brAhmaNa) sugrIva aura yazogrIva ne bhI apano do kanyAyeM vasudeva kumAra (kSatriya) ko vivAhI thiiN| (hari0) 10-brAhmaNa kulameM kSatriya mAtA se utpanna huI kanyA somazrIko / vasudevane vivAhA thaa| (harivaMzapurANa sarga 23 zloka 46-51) 11-seTha kAmadatta 'vaizya ne apanI putrI baMdhumatI kA vivAha vasudeva kSatriya se kiyA thaa| (hari0) 12-mahArAjA upazreNika (kSatriya) ne bhIla kanyA tilakavatI se vivAha kiyA aura usase utpanna putra cilAtI rAjyAdhikArI huaa| (zreNikacaritra) 13-jayakumAra kA sulocanA se vivAha huA thaa| magara ina donoM kI eka jAti nahIM thii| 14-jIvaMdhara kumAra vaizya putra kahe jAte the| unane kSatriya
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaivAhika udAratA 67 vidyAdhara garur3avega kI kanyA gaMdharvadattA ko vivAhA thA / ( uttara. purANa parva 75 zloka 320-44 ) jIvaMdharakumAra vaizya putrake nAma se hI prasiddha the / kAraNa ki ve janmakAla se hI vaizya seTha gaMdhotkaTake yahAM pale the aura unhIMke putra kahe jAte the / vijAtIya vivAha ke virodhiyoM kA kahanA hai ki kucha bhI ho, magara jIvaMdharakumAra the to kSatriya putra hI / una paNDitoM kI isa bAta ko mAnane meM bhI hameM koI etarAja nahIM hai / kAraNa ki phira bhI vijAtIya vivAha kI siddhi hotI hai / yathA jIvaMdhara kumAra kSatriya the, unane vaizravaNadatta vaizya kI putrI suramaMjarI se vivAha kiyA thA / (uttara0 parva 75 zloka 347 aura 372) isI prakAra kumAradatta vaizya kI kanyA guNamAlA kA bhI jIvaMdhara svAmI ke sAtha vivAha huA thA (uttara0 parva 75 ) isake atirikta jIvaMdhara ne dhanapati (kSatriya) rAjA kI kanyA padmottamA ko vivAhA thA / sAgaradatta seTha vaizya kI lar3akI vimalA se vivAha kiyA thA / (uttara0 parva 75 zloka 587) tAtparya yaha hai ki jIvadharako kSatriya mAniye yA vaizya, donoM hAlata meM unakA vijAtIya vivAha honA siddha hai| phira bhI ve mokSa gaye haiM / 15 - zAlibhadra seTha ne videzameM jAkara aneka videzIya evaM vijAtIya kanyAoM se vivAha kiyA thA / B 16- agnibhUta svayaM brAhAraNa thA, usakI eka strI brAhmaNI thI aura eka vaizya thI / yathA: - viprastavAgnibhUtAkhyastasyaikA brAhmaNI priyA / parA vaizyasutA, sUnurbrAhmaNyAM zivabhUtibhAk // duhitA citrasenAkhyA viTsutAyAmajAyata // / ( uttarapurANa parva 75 zloka 71-72 ) 17 - agnibhUtakI vaizya patnIse citrasenA kanyA huI aura vaha
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65 jainadharma kI udAratA devazarmA brAhmaNako vivAhI gaI / (uttarapurANa parva 75 zloka 73) 18 - tadbhavaM mokSagAmI mahArAjA bharatane 32 hajAra mleccha. kanyAoM se vivAha kiyA thaa| bhagara unakA darajA kama na huA thA / jina mleccha kanyAoM ko bharata ne vivAhA thA ve mleccha dharma, karma vihIna the / yathA . ityupAyairupAyajJaH sAdhayanmlecchabhUbhujaH / tebhyaH kanyAdiratnAni prabhobhagyAnyupAharat // 149 // dharmakarmabhUtA ityamI mlecchakA matAH // 142 // --- AdipurANa parva 31 / pAThako ! vicAra to kariye / ina dharma-karma vihIna mlecchoM se, apanI parasparakI upajAtiyAM kucha gaI bItI to nahIM haiM / taba phira * kamase kama upajAtiyoM meM paraspara vivAha sambandha kyoM nahIM cAla kara denA cAhiye ? 7 16 -- zrIkRSNacandrajIne apane bhAI gajakumArakA vivAha kSatriya kanyAoMke atirikta somazarmA brAhmaNakI putrI somAse bhI kiyA. thA / (harivaMzapurANa, na0 jinadAsa 34-26 tathA harivaMzapurANa jinasenAcArya kRta ) '20 - madanavegA 'gaurika' jAtikI thI / basudevajI kI 'gaurika' jAti nahIM thI / phira bhI ina donoM kA vivAha huA thaa| yaha antarjAtIya vivAha kA acchA udAharaNa hai / (harivaMzapurANa jinasenAcArya kRtaM ) 21 -- siMhaka nAma ke vaizya kA vivAha eka kauzika vaMzIya. kSatriya kanyAse huA thA / 22- jIvaMdhara kumAra vaizya the, phira bhI rAjA gayendra (kSatriya)
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaivAhika udAratA MAMAMAmmamnunamannananmananananananananagmamma an... kI kanyA ratnavatIse vivAha kiyaa| (uttarapurANaM parva 75 zloka 646-51). - 23-rAjA dhanapati (kSatriya ) kI kanyA padmAko jIvaMdhara kumAra vaizya] ne vivaahaathaa| (kSanacUDAmaNi lamba5 zloka 42-46) 24-bhagavAna zAntinAtha (cakravatI) solahaveM tIrthakara huye haiN| unakI kaI hajAra patniyAM to mleccha kanyAyeM thii| (zAntinAthapurANa) 25-gopendra gvAlAkI kanyA seTha gandhotkaTa ( vaizya) ke putra nandA ke sAtha vivAhI gii| (uttarapurANa parva 75 zloka 300) 26-nAgakumArane to vezyA putriyoMse bhI vivAha kiyA thaa| phira bhI unane digambara munikI dIkSA grahaNa kI thii| (nAgakumAra caritra ) itanA honepara bhI ve jainiyoMke pUjya raha sake / kintu digambara jainoMkI vaizya jAtimeM hI paraspara antarjAtIya sambandha karane meM jinheM sajjAtitvakA nAza aura dharmakA adhikArIpanA dikhatA hai unakI vicitra vuddhipara dayA Aye vinA nahIM rahatI hai| ina zAstrIya udAharaNoMse vijAtIya vivAhake virodhiyoMko apanI AMkheM kholanI chiye| - jaina zAstroM meM jaba isa prakArake saiMkar3oM udAharaNa milate haiM jinameM vivAha sambandhake liye kisI varNa jAti yA dharma taka kA vicAra nahIM kiyA gayA hai aura aise vivAha karanevAle svarga, mukti . aura sadgatiko prApta huye haiM taba eka hI varNa eka hI dharma aura eka hI prakArake jainiyoM meM pArasparika sambandha (antarjAtIya vivAha ). karane meM kaunasI hAni hai, yaha samajhameM nahIM aataa| . . ina zAstrIya pramANoM ke atirikta aise hI aneka aitihAsika pramANa bhI milate haiM / yathA- .
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ janadharma kI udAratA - 1-samrATa candraguptane grIka dezake (mleccha) rAjA sailyUkasa kI kanyAse vivAha kiyA thA / aura phira bhadrabAhu svAmIke nikaTa digambara munidIkSA lelI thii| 2-AbU mandirake nirmAtA tejapAla prAgvATa (poravAla ) jAti ke the, aura unakI patnI moda jAti kI thii| phira bhI ve bar3e dharmAtmA the| 21 hajAra zvetAmbaroM aura 3 sau digambaroM ne milakara unheM 'saMghapati' padase vibhUpita kiyA thaa| yaha saMvat 1220 kI bAta hai| tejapAlakI vijAtIya patnI thI, phira bhI vaha dharmapatnIke padapara Arur3ha thI / isa sambandha meM AvUke jaina mandirameM sambat 1267 kA jo zilAlekha milA hai vaha isa prakAra hai:- . . " sambat 1267 varSe vaizAkhasudI 14 gurau prAgvATajJAtIyA caMDa pracaMDa prasAda maha zrI somAnvaye mahaM zrI asarAja suta mahaM zrI tejapAlane zrImatpattanavAstavya mor3ha jJAtIya Tha0 AlhaNasuta Tha0 AsasutAyAH ThakarAjJIsaMtopAkukSisaMbhUtAyAH mahaM zrItejapAla dvitIya bhAryA maha zrIsuhaDAdevyAH zreyArtha // " yaha Ajase 700 varSa pUrva eka suprasiddha mahApurupa dvArA kiye gaye antarjAtIya (poravAr3a+mor3ha) vivAhakA udAharaNa hai| 3-mathurAke eka pratimA lekhase vidita hai ki usake pratiSThAkAraka vaishythe| aura unakI dharmapatnI kSatriyA thii| 4-jodhapurake pAsa ghaTiyAlA prAmase sambat 618 kA eka zilAlekha milA hai| isameM kakkuka nAmaka vyaktike jaina mandira, stambhAdi banavAnekA ullekha hai / yaha kakkuka usavaMzakA thA jisa ke pUrva puruSa brAhmaNa the aura jinhoMne kSatriya kanyAse zAdI kI thii| (prAcIna jaina lekha saMgraha) - padmAvatI puravAloM (vaizyoM) kA pAMDoM (brAhmaNoM) ke
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Posmm prAyazcitta mArga udAratA sAtha abhI bhI kaI jagaha vivAha sambandha hotA hai| yaha pAMDe loga brAhmaNa haiM aura padmAvatI puravAloMmeM vivAha saMskArAdi karAte the| vAdameM inakA bhI paraspara beTI vyavahAra cAlU ho gyaa| 6-karIba 150 varSa pUrva java bIjAvargI jAtike logoMne khaMDelavAloMke samAgamase jaina dharma dhAraNa kara liyA taba jainetara bIjAvargiyoMne unakA bahiSkAra kara diyA aura beTIvyavahArakI kaThinatA dikhAI dene lgo| taba jaina bIjAvargI loga ghabar3Ane lge| usa samaya dUradarzI khaMDelavAloMne unheM zAntvanA dete huye kahA ki "jise dharma vandhu kahate haiM use jAti bandhukahane meM hameM kucha bhI saMkoca nahIM hai| AjahIse hama tumheM apanI jAtike garbha meM DAlakara eka rUpa kiye dete haiN|" isa prakAra khaNDelavAloMne vIjAvargiyoMko milAkara beTI vyavahAra cAlU kara diyaa| (syAdvAdakezarI guru gopAladAsajI varayAdvArA saMpAdita jainamitra varpa6aGka 1pRSTha12 kA eka aMza / ) 7-jodhapurake pAsase sambat 600 kA eka zilAlekha milA hai| jisase pragaTa hai ki eka saradArane jaina mandira banavAyA thA / usakA pitA kSatriya aura mAtA brAhmaNI thii| -rAjA amoghavarSane apanI kanyA vijAtIya rAjA rAjamalla saptavAdhako vivAhI thii| -Avake mandirakA sambat 1267kA zilA lekha hai / usameM poravAr3a aura mor3ha jAtiyoMke paraspara upajAti vivAha karanekA ullekha hai| (prAcIna jaina lekha saMgraha) ___noTa-vaivAhika udAratA ke saMbaMdha meM vizeSa jAnane ke liye lekhaka kI dUsarI pustaka "vijAtIya vivAha mImAMsA" par3hanA caahiye|
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ namam 72 . jainadhama kI udAratA . prAyazcitta maarg| yaha kitane kheda kA viSaya hai ki hamArI paMcAyateM zAstrIya AjJA kA vicAra na karake aura apane nirNaya ke pariNAma ko naM. socakara mAtra pakSapAta, rUDhi yA abhimAna ke vazIbhUta hokara jarA jarA se doSoM para apane jAti bhAiyoM ko vahiSkRta kara detI haiN| aura unakA mandira taka vanda karake dharma kArya se roka detI haiN| unheM jJAta honA cAhiye ki kisI kA bhI mandira banda karane se yA darzana rokane se yA pUjA kArya karane se bhayaGkara pApa kA baMdha, hotA hai / yathAH khayakudRsUlamUlo loya bhgNdrjlodrkkhisiro| sIduNhavahmarAI pUjAdANantarAyakammaphalaM // 33 // .. rayaNasAra arthAt-kisI ke pUjana aura dAna kArya meM antarAya karane se ( rokane se ) janma janmAtara meM kSaya, kuSTha, zUla, raktavikAra, bhagaMdara, jalodara, netra pIr3A, zirovedanA, Adi roga tathA zIta uSNa ke AtApa aura kuyoniyoM meM paribhramaNa karanA par3atA hai| ___isa se spaSTa siddha hai ki hamArI paMcAyateM kisI kA mandira banda karake use darzana pUjA se roka kara ghora pApa kA bandha karatI haiN| kisI zAstra meM mandira vanda karane kI AjJA nahIM hai| ho, anya aneka prAyazcita batAye gaye haiN| unakA upayoga karanA caahiye| * ghora se ghora pApa kA prAyazcita hotA hai| jainadharma kI udAratA hI isI meM hai ki vaha nIca se nIca pApI ko zuddha kara sakatA hai aura. usakA uddhAra kara sakatA hai / isake kucha zAstrIya pramANa isa prakAra haiN| pahale hI pahale jaghanya zrIvakoM ke pramAda vaza (kapAya se)
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAyazcitta mArga udAratA hone vAle pAMca mahA pAtakoM kA nirUpaNa isa prakAra hai:SaNNAM syAcchrAvakANAMtu paMcapAtakasannidhau / mahAmaho jinendrANAM vizeSeNa vizodhanam // 136 // - prAyazcittacUlikA / arthAt - zrAvakoM ko muniyoM ke prAyazcitta se caturthAMza prAyazcitta to diyA hI jAtA hai ( RSINAM prAyazcittasya caturthabhAgaH zrAvakasya dAtavyaH ) kintu isake atirikta chaha jaghanya zrAvakoM kA prAyazcitta aura bhI vizeSa hai / so kahate haiM, gaubadha, strI hatyA, bAlaghAta, zrAvaka vinAza aura RSi vighAta aise pAMca pApoM ke bana jAne para jaghanya zrAvakoM ke liye jinendra bhagavAn kI pUjA karanA vizeSa prAyazcitta hai / 73 isa se siddha hai ki hatyAre se hatyAre zrAvaka kI bhI zuddhi ho sakatI hai| aura usa zuddhi meM jinapUjA karanA vizeSa prAyazcita hai / kintu hamArI samAja ke atyAcArI daNDa vidhAna se mAlUma hogA ki paMgharAja jarA jarA se aparAdhoM para jainoM ko samAja se - makkhI kI taraha nikAla kara pheMka dete haiM aura unheM jinapUjA to kyA jinadarzana taka kA adhikAra nahIM rahatA hai / hamArA zAstrIya prAyazcitta vidhAna to bahuta hI udAratApUrvaka kiyA gayA hai / kintu zAstrIya AjJA kA vicAra na karake Aja samAja meM manamAnI ho rahI hai| yadi zAstrIya AjJAoM ko bhalI bhAMti dekheM to jJAta hogA ki pratyeka prakAra ke pApa kA prAyazcitta hotA hai / prAyazcittacUlikA ke kucha pramANa isa prakAra haiM:AdAvate ca paSThaM syAt kSamaNAnyekaviMzati / pramAdAdgovadhe zuddhiH kartavyA zalyavarjitaiH || 140 //
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 jainadharma kI udAratA AAV 441411 artha -- mAyA mithyA aura nidAna ina tInoM zalyoM se rahita hokara ukta chaha zrAvakoM ko pramAda se yA kapAya se gau kA badha ho jAne para Adi meM aura anta meM paSThopavAsa tathA madhya meM 21 upavAsa karanA cAhiye / sauvIraM pAnamAmnAtaM pANipAtre ca pAraNe | pratyAkhyAnaM samAdAya kartavyo niyamaH punaH // 141 // artha - aura pAraNA ke dina pANipAtra meM kAMjikapAna karanA cAhiye / tathA cAra prakAra ke AhAra ko chuTTI hokara phira zrAvaka pratikramaNa Adi niyama se kare | trisaMdhyaM niyamasyAnte kuryAt prANazatatrayaM / rAtrau ca pratimAM tiSThennirjitendriyasaMhatiH // 142 // artha - tInoM samaya sAmAyika kare tIna sau ucchAsa pramANa mAyotsarga kare aura indriyoM ko vaza meM karatA huA rAtri meM bho pratimA rUpa tiThakara kAyotsarga kare | dviguNaM dviguNaM tasmAt strIvAlapurupe hatau / sahaSTizrAvakarSINAM dviguNaM dviguNaM tataH // 143 // artha-strI, bAlaka aura manuSya ke mArane para gauvadha prAyacitta se dUnA prAyazcitta hai / aura samyagdRSTi zrAvaka tathA RpidhAta kA prAyazcitta usa se bhI dUnA hai / itanA udAratA pUrNa daNDa vidhAna hone para bhI vartamAna paMcAyatI zAsana bahuta hI anudAra, kaThora evaM nirdayI bana gayA hai / manuSyabAta kI bAta hI dUra rahI magara yadi kisI se ajJAta dazA meM bhI cir3iyA kA DA taka mara jAya to use jAti banda kara dete haiM aura mandira meM Ane kI bhI manAI karadI jAtI hai| isake
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAyazcitta mArga udAratA udAharaNa Age ke prakaraNa meM dekhiye| jisa prakAra jaina zAstroM meM hiMsA kA daNDa vidhAna hai usI prakAra pAMcoM pApoM kA tathA anya choTe bar3e sabhI aparAdhoM kA daNDa vidhAna kiyA gayA hai| jaise vyabhicAra kA daNDa vidhAna isa prakAra batAyA hai: sutAmAtRbhaginyAdicANDAlIrabhigamya ca / aznavItopavAsAnAM dvAtriMzatamasaMzayaM // 180 // artha-putrI, mAtA, bahina Adi tathA caNDAlI Adi ke sAtha saMyoga karane vAle nIca vyakti ko 32 upavAsa prAyazcitta hai| kintu hama dekhate haiM ki itanA nikaTa kA anAcAra hI nahIM kintu bahuta dUra bhI anAcAra yadi kisI se ho jAya to vaha sadAke liye bahiSkRta kara diyA jAtA hai| yahI kAraNa hai ki Aja jainasamAjameM hajAroM vinakAvAra (jAticyuta) bhAI gharake na ghATake' raha kara mAre mAre phirate haiM / kyA Upara kahe anusAra unheM prAyazcitta dekara zuddha nahIM kiyA jA sakatA ? __hamAre AcAryoM ne kahIM kahIM to itanI udAratA batAI hai ki kisI eka aparAdha ke kAraNa vahiSkAra nahIM karanA caahiye| zrI somadeva sUri ne yazastilaka campU meM likhA hai: navaiH saMdigdha nihirvidadhyAdgaNavardhanam / ekadopakRte tyAjyaH prAptatatvaH kathaM nrH|| aise bhI navadIkSita manuSyoM se jAti kI saMkhyA bar3hAnA cAhiye jo saMdigdha nirvAha hai / arthAt jinake viSaya meM yaha sandeha hai ki ve jAti kA AcAra vicAra kaise pAlana kareMge ? kisI eka dopa ke kAraNa koI vidvAna jAti se bahiSkRta karane yogya kaise ho
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ MAM 76 . janadhama kI udAratA .mihaririramin sakatA hai ? arthAt usakA vahiSkAra nahIM karanA caahiye| upekSAyAM tu jAyeta tatvAdrrataro naraH / . tatastasya bhavo dIrghaH samayo'pi ca hIyate // ..... arthAt-jAti vahiSkAra karane para manuSya tatva se siddhAnta se dUra ho jAtA hai| aura isaliye usakA saMsAra bar3hatA rahatA hai tathA dharma kI bhI hAni hotI hai| ........ isa prakAra jAMti bahiSkAra ko samAja tathA dharma kI hAni karane vAlA batAyA hai| isa ora paMcAyatoM ko daNDa vidhAna meM sudhAra karanA caahiye| tabhI paMcAyatI sajA. kAyama rahegI aura tabhI dharma tathA samAja kI rakSA hogii| rAjA mahAvala kI kathA se mAlUma hotA hai ki kaisI bhI. patita sthiti meM pahuMcane para bhI manuSya sadA ke liye patita yA dharma kA anadhikArI nahIM ho jAtA kintu use bAda meM utanA hI dharmAdhikAra rahatA hai. jitanA ki. kisI dharmAtmA aura zuddha kahe jAne vAle,zrAvaka ko| usa kathA kA bhAva yaha hai ki- ........... . rAjaputra mahAbala ne kanakalatA. nAma kI rAjaputrI se saMbhoga kiyA / vaha bAta sarvatra phaila gii| phira bhI una donoM ne milakara muni guptanAmaka munirAja ko AhAra diyA aura phira ve donoM "dUsare bhava meM rAjakumAra rAjakumArI huye / yaha kathA uttarapurANa. * 'parva 75 meM dekhiye..... bahisthitaH kumAro'sau kanyAyAmatizaktimAn / ... ..... tyoryogo'bhvtkaamaavsthaamshmaanyoH||86||... . . .muniguptAbhidhaM vIkSya bhaktyA bhikSAgaveSiNaM / ... pratyatthAya parItyAbhi baMdyAbhyarcya yathAvidhi / / 10 //
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 prAyazcitta mArga udAratA svopayoganimittAni tAni khAdyAni modataH / svAdUni laDukAdIni dattvA tasmai tapobhUte // 11 // navabhedaM jinoddiSTamadRSTaM sveSTamApatuH / isa kathA bhAga se yaha spaSTa siddha hai ki itane anAcArI loga bhI munidAna dekara puNya saMpAdana kara sakate haiM / yadi koI yo kutarka kare ki muni mahArAja ko unake patana kI khabara nahIM .thI, so bhI ThIka nahIM hai| kAraNa ki yadi unakA aisI sthiti meM AhAra denA ayogya hotA to ve pApabandha karate kintu unane to AhAra dekara nau prakAra kA puNya saMpAdana kiyA thA / aura durgati meM na jAkara rAjagharoM meM utpanna huye / kahAM to yaha udAratA aura kahAM Ajake avivekI pakSAMdha loga zuddhalohar3asAjana bhAiyoM ke hAtha kA AhAra lenA anucita batalAte haiM aura kucha pakSapAtI muni aisI pratijJAyeM taka livAte haiM ! isa mUr3hatA kA kyA koI ThikAnA hai ? ___ koI yo kutarka uThAte haiM ki prAyazcitta vidhAna to puruSoM ko lakSa karake hI kiyA gayA hai, striyoM ke liye to aisA koI vidhAna hai hI nhiiN| to ve bhUlate haiN| kAraNa ki kaI jagaha prAyaH puruSoM ko lakSa rakha kara hI kathana kiyA jAtA hai kintu vahI kathana triyoM ke liye bhI lAgU hojAtA hai| jaise (1) paMcANuvratoM meM cauthA aNuvrata 'svadAra saMtopa' kahA hai| yaha puruSoM ko lakSa karake hai / kAraNa ki svadAra (svastrI) saMtoSapanA puruSa ke hI ho sakatA hai| phira bhI striyoM ke liye ise 'svapurupa saMtoSa' ke rUpameM mAna liyA jAtA hai| (2) sAta vyasanoM meM 'parastrI sevana' aura 'vezyAgamana' bho
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ~~14AM janadhama kI udAratA wwwwwwwwwwwwwwwwww.sroman usou won hai| magara yaha donoM vyasana puruSoM ke hIsaMbhava hai, striyoM ke nhiiN| phira bhI pahale kA artha striyoM ke liye 'parapurupa sevana' lagAyA jAtA hai| aura vezyAsevana kI jagaha to striyoM ke liye koI dUsarA artha bhI nahIM milatA phira bhI striyoM kI apekSA bhI sAta hI vyasana hote haiM, na ki pAMca yA chaha / (3) tamAma zrAvakAcAra prAyaH zrAvakoM ko lakSa karake likhe gaye haiN| phira bhI vahI kathana zrAvikAoM ke liye bhI lAgU hotA hai| koI bhinna 'zrAvikAcAra' to hai ho nhiiN| isIprakAra prAyazcitta vidhAna jo purupoMke liye hai vahIM striyAM ke liye bhI samajhanA cAhiye / aura puruSoM kI bhAMti striyoM ko bhI prAyazcita dekara zuddha karanA cAhiye / anyathA ve abalAyeM musalamAna aura IsAI hotI raheMgI tathA jainasamAjakA kSaya hotaajaaygaa| hamArI vivekahIna paMcAyateM apane jAti bhAiyoM ko kisa prakAra jAti patita banAtI haiM / isake kucha udAharaNa isa prakAra haiM jo abhI hI bane haiM aura bilakula satya haiN| (1) eka jaina kI mAM andhI thI vaha bAhara zauca ke liye jA rahI thI, mArga meM eka kuvAM thA, vaha na dikhane se buDDhI mAM usameM anAyAsa gira par3I aura mara gaI ! basa, vicAre usa jaina ko jAti se banda kara diyA aura usakA mandira bhI banda kara diyaa| (2) eka jaina strI bAhara zauca ke liye gaI thii| vahAM eka badamAza musalamAna ne use chedd'aa| taba usa vIra mahilA ne usa musalamAna ko loTe se itanA mArA ki vaha ghAyala ho gayA aura eka gaDDhe meM jA giraa| phira bhI taraha taraha kI zaMkAyeM karake vaha strI jAti se banda karadI gii| (3) do jainoM ke ghor3e Apasa meM lar3a pdd'e| eka ghor3A mara
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAtimada udAratA 76 gyaa| isaliye jisa ke ghor3e ne mArA thA vaha jaina vahiSkRta kara diyA gyaa| isI prakAra pacAyatI anyAya ke saikar3oM namUne upasthita kiye jA sakate haiM / hamArA to khyAla hai ki yadi paMca loga isa prakAra ke anyAya kareM to unake viruddha korTa kI zaraNa lekara una kI akkala ThikAne lAnI cAhiye, hamArA zAstrIya prAyazcitta daNDa vidhAna bahuta hI udAra hai, korTa meM vaha batAnA cAhiye, usI ke anusAra daNDa diyA jAnA ucita hai / vinA isa mArga ke grahaNa kiye anyAya dUra nahIM hogA, isake pUrva isI pustaka ke pRSTha 15 para "zAstrIya daNDa vidhAna" aura pRSTha 16 para "atyAcArI daNDa vidhAna" nAmaka do prakaraNa iso vipaya meM diye gaye haiM, unase bhI prAyazcitta mArga vizepa mAlUma ho skegaa| jaatimd| vartamAna meM jaina dharma kI udAratA ko naSTa karane vAlA jAti mada hai| hamane dharma ke asalI rUpa ko bhulA diyA hai aura jAti ke vikRta rUpa ko asalI rUpa mAna liyA hai / yahI hamAre patana kA kAraNa hai| isI pustakake pUrva bhAgameM yaha bhalI bhAMti batAyA jA cukA hai ki jainadharma ne jAti ko pradhAnatA na dekara guNoM kI ArAdhanA karane kA upadeza diyA hai| kintu isa ora dhyAna na dekara hama jAtiyoM ke kalpita bheda-jAla meM phaMse huye haiN| jabaki zrI amitagati AcArya ne jAtiyoM ko vAstava meM kalpita aura. mAtra AcArapara prAdhAra rakhane vAlI batAyA hai / yathAH brAhmaNa kSatriyAdInAM caturNAmapitatvataH / ___ ekaiva mAnuSIjAtirAcAreNa vibhajyate //
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma ko udAratA arthAta-brAhmaNa, kSatriya, vaizya aura zuddha yaha jAtiyAM to vAstava meM AcaraNa para hI AdhAra rakhatI haiN| vaise sacamuca meN|to eka manupya jAtihI hai| isase siddha hai ki koI eka jAti kA puruSa dUsarI jAti ke AcaraNa karane para usameM pahuMca sakatA hai| yadi ina jAtiyoM meM vAstavika bheda mAnA jAya to prAcArya kahate haiM ki bhede jAyate viprANAM kSatriyo na kathaMcana / zAlijAtI mayA dRSTaH kodravasya na saMbhavaH / / arthAt-yadi ina jAtiyoM kA bheda vAstavika hotA to eka brAhmaNIse kabhI kSatriya putra paidA nahIM honA cAhiye thA (kintu hotA hai kyoMki cAvaloM kI jAti meM maiMne kabhI kodoM ko utpanna hote nahIM dekhA hai| ___isase spaSTa siddha hai ki AcArya mahArAja jAtiyoM ko paramparAgata sthAyI nahIM mAnate haiM / aura brAhmaNI ke garbha se kSatriyasaMtAna honA svIkAra karate haiN| phirabhI samajha meM nahIM AtA ki hamAre Adhunika sthitipAlaka paNDita loga jAtiyoM ko ajara amara kisa AdhAra para mAna rahe haiM ! aura asavarNa vivAha kA niSedha kaise karate haiM! jahAM Acarya mahArAja brAhmaNIke garbhase kSatriya saMtAna kA honA mAnate haiM vahAM hamAre paNDita loga use dharma kA anadhikArI batAte haiM aura kahate haiM ki usakI piNDa zuddhi nahIM rhegii| isa prakAra piNDa zuddhi ko dharma se bar3hakara mAnane vAloMke liye zrI kundakundAcArya ne kahA hai: Navi dehocaMdijjaha Navi ya kulo Navi ya jAi sNjutto| ko baMdima guNahINo Nahu savaNA va sAvatro hoii|| arthAt-na to deha kI vaMdanA hotI hai na kula kI hotI hai
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajainoM ko jaina dIkSA aura na UMcI jAti kA kahalAne se hI koI bar3A ho jAtA hai / kyoMki guNahIna kI kauna vaMdanA karegA? guNoM ke binA koI zrAvaka yA muni bhI nahIM kahA jaasktaa| isase spaSTa siddha hai ki guNoM ke Age jAti yA kula bhI koI kImata nahIM hai| akulIna aura nIca jAti ke kahe jAnevAle aneka guNavAna mahApurupa vandanIya ho gaye haiM aura ho sakate haiM java ki bar3I jAti aura bar3e kulake kahe jAne vAle aneka gomukhavyAghra nIca se nIca mAne gaye haiN| isaliye jAti mada ko chor3akara guNoM kI pUjA karanA caahiye| ajainoM ko jaina diikssaa| jaina dharma kI eka vizeSa udAratA yaha hai ki usameM dUsare dharmAvalambiyoM ko dIkSita karake samAna adhikAra diye jAte haiM / AdipurANa ke parva 36 meM zloka 60 se 71 taka dekhane se yaha udAratA bhalI bhAMti sAlUma ho jAyagI / isa prakaraNa meM spaSTa kahA kiM "vidhivatso'pi taM labdhvA yAti tatsamakakSatAM // " isI ' viSaya ko TIkAkAra paM0 daulatarAmajI ne isa prakAra likhA hai: "vaha bhavya pulpa jo vrata ke dhAraka uttama zrAvaka haiM, tinasU kanyA pradAnAdi sambandha kI icchA jAkai so cAra zrAvaka bar3I kriyA ke dhAraka tinakU bulAi kara yaha kahai-guru ke anugraha teM ayonisabhava janma pAyA, Apa sarIkhI kriyAoM kA AcaraNa karUM hU~ Adi, Apa mohi samAna krau| ve zrAvaka bAkI prazaMsA kari varNalAbha kriyA dvArA tAhi mukta kareM, putra putrIna kA sambandha yAsU kreN|" ityaadi| ajainoM ko jaina banAkara unakI pratiSThA kiye jAne ke saikar3oM
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI udAratA udAharaNa hamAre jaina zAstroM meM milate haiN| yathA- .. (1) gautama gaNadhara mUla meM braahmnn.the| bAda meM ve mahAvIra svAmI ke samavazaraNa meM jAkara jaina huye| muni huye| jainoM ke guru huye| aura mona gye| (mahAvIra caritra) ......... (2) rAjA zroNika vauddha the, phira bhI. jaina kanyA calanA se vivAha kiyaa| bAda meM jaina hokara ve vIra bhagavAna ke. samavaM-" zaraNa meM mukhya zrotA huye| unake sAtha na to kisI ne khAna pAna kA paraheja rakkhA aura na jAti ne canda kiyaa| kintu pratiSThA kii| pUjyatva kI dRSTi se dekhA / (zreNika caritra). . . . . (3) samudradatta ajaina the| unake putra ne jana hokara eka jaina kanyA se vivAha kiyaa| (ArAdhanA kathAkoza bhAgara kathAnaM028). (4) nAgadatta seTha putra sahita samAdhigupta muni ke pAsa jaina bana gayA / tantra usake putra ke sAtha jinadatta (jaina) ne apanI putrI vivAha dii| nAgadatta tathA putra aura putravadhU, Adi saba jinapUjAdi karate the| (ArAdhanA kathA naM0.106) isase siddha hai ki.. ajaina ke jaina ho jAne para usase roTI beTI vyavahAra ho sakatA hai| (5) java bhArata para sikandara bAdazAha ne car3hAI kI usa samaya eka jaina muni unake sAtha yUnAna gaye / vahA~ unane naye . jainI vanAye.aura una nava dIkSita jainoM ke hAtha kA AhAra grahaNa kiyaa| (jaina siddhAnta bhAskara 2-3 pR06) . .. (6) apharIkA ke avIsIniyA meM di0 jaina muni pahuMce the| vahAM bhI unane videziyoM ke yahAM AhAra liyA thaa| (bhagavAna mahAvIra aura mavuddha pR066)... . (7) afagAna aura araba Adi dezoM meM jaina pracAraka pahuMce . the aura vahAM ke nivAsiyoM ko (jinheM mleccha samajhA jAtA hai). E
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ " "" ajainoM ko jaina dIkSA 83 jainadharma meM dIkSita kiyA thaa| aura ve ina nava dIkSita jainoM ke yahAM AhAra karate the / ( inDiyana sekR0 Apha dI jainsa pR0 4 phuTa noTa) (8) jaba yUnAnavAsI bhArata ke sImA prAnta para basa gaye the taba unameM se anekoM ko jainadharma meM dIkSita kiyA gayA thA / ( bhagavAna mahAvIra pR0 243) (e) lohAcArya ne agarohe ke jainoM ko jaina banAkara sabakA paraspara khAna pAna eka karA diyA thaa| (agravAla itihAsa ) (10) jinasenAcArya ke upadeza se para gAMva rAjapUtoM ke aura 2 sunAroM ke jainadharma meM dIkSita kiye gaye / unhIM se 84 gotra khaNDelavAloMke huye / kSatriya aura sunAra jaina khaMDela vAloM meM roTI beTI vyavahAra cAlU ho gayA aura abhI bhI hai| unhIM grAmoM para se 84 gotra vane the / (vizvakopa zra0 5 pR0 718) (11) khaMDelavAloM ke pUrvajoM ne jaina bIjAvargiyoM ko zuddha kara jaina banAyA aura unake sAtha roTI beTI vyavahAra cAlU kara diyaa| (12) jaina samAja meM prasiddha kavi jinavakhza nava dIkSita jaina the| ve jainadharma ke pakke zraddhAnI the| inake pada prasiddha haiM / aura ve pada jaina mandiroM meM zAstra sabhA meM bhakti pUrvaka gAye jAte haiM / jaina vidvAnoM ne musalamAna jinavakhza ko zrAvakadharma kI dIkSA dI thii| aura sAtha jalapAna taka acche 2 jaina karate the / * (13) san 1876 taka jainoM ko zuddha karake jaina banAne kI prathA cAlU thii| yaha bAta bulhara sA0 ne apanI 'dI iNDiyana seka Apha dI jainsa' pustaka ke pR0 3 para likhI hai / unane likhA hai ki jainadharma kA upadeza Arya anArya pazu pakSI sabake liye huA thA / aura isa niyama ke anusAra Aja bhI nIca jAti ke "
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI udAratA manuSyoM taka ko jainI banAnA banda nahIM hai / musalamAna jo mleca., samajha jAte haiM vaha bhI jaina jAtiyoM meM milA liye jAte the| (14) paM. daulatarAmajI ne AdipurANa kI mApA banikA meM spaSTa likhA hai ki "ve nava dIkSita tuma sarIkhe samyagdRSTIna ke alAbha vipe mithyASTIna so sambandha hoya hai isa taraha kaheM aura ve zrAvaka isako varNa lAbha kriyA se yukta kareM arthAt NamokAra maMtra par3hAkara AjJA kareM ki putra putrIna kA saMbadha yAsU kiyA jAya unakI AjJA te varNalAbha kriyA ko pAyakara unake samAna hoya !" isase spaSTa siddha hai ki ajainoM ko jaina banAkara unake sAtha roTI vyavahAra karanA zAtra sammata hai| phira Aja jo jainI jainoM ke sAtha roTI beTI vyavahAra karanA anucita kahate haiM, unheM zAstrAjJA pAlaka kaise kahA jA sakatA hai| (15) pAtrakezarI ajaina brAhmaNa the| bAda meM ve jaina hokara digambara muni huye / jainoM ne unheM pUjA aura gurU mAnA / (ArAdhanA kathAkoza kathA naM01) (16) akalaMkasvAmI kI kathA se mAlUma hotA hai ki himazI- . tala rAjA apanI prajA sahita jainadharmI hogayA thaa| (kathA naM0 2) (17) coroM kA saradAra sUradatta muni hokara mokSa gyaa| aura jainoM kA pUjya paramAtmA vana gyaa| (kathA naM014) (18) jaina samrATa candragupta ne selyUkasa kI kanyA se vivAha kiyA thaa| yaha itihAsa siddha hai| phira bhI jAti yA dharma saMbaMdhI koI bAdhA nahIM aaii| (19) aneka iNDo-grIka loga jainI huye the| yaha vAta bauddha grantha 'milindapanha' se pragaTa hai| (20) kuzAnakAlIna mathurA vAle jaina mandira va jaina mUrtiyoM
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajainoM ko jaina dInA se pragaTa hai ki usa samaya 'nRtaka' loga taka jainamandira aura jaina mUrtiyoM kI pratiSThA karavAte the| (21) vanayaza nAmaka muni paNa-skaithiyana the| paNika muni bhI isI jAti ke honA saMbhava hai| (22) bhArata ke mUla nivAsI gaur3a aura dravir3a jAtiyoM meM bhI jainadharma kA pracAra huvA thA, inameM kI asabhya jAtiyAM zuddha karake jaina vanAlI gaI thiiN| bhAra loga jo pahale pahAr3oM meM rahate the aura mAMsa bhakSI the vaha bhI jainadharma meM dIkSita kiye gaye the, (oNna dI orijinala inDaibITenTasa Apha bhAratavarSa. pR0 47) eka samaya yaha loga bundelakhaNDa ke rAjyAdhikArI hogaye the| (23). valluvara nAmaka jAti bhI jaina dharmAnuyAyI thii| prasiddha tAmila graMtha "kurala" ke kartA valluvara jAti ke the aura jaina the| ye jAtivAhya samajhe jAte the| . (24) kurumba loga bhArata ke bahuta prAcIna asabhya haiN| yaha pahale jaMgaloM meM mAre mAre phirate the / aura hiraNa Adi kA zikAra karake apanA peTa bharA karate the| phira ye grAmoM meM vasane lage aura khetI karane lage / parantu inakA mukhya karma bher3oM ko carAnA rahA hai| Aja bhI adhikAMza kurumba gar3ariyA hI hai / pahile inakA koI dharma nahIM thA / eka jaina muni ne una sabako jaina banA liyA thaa| inakA mukhya nagara 'pulAla' thA / aura inane apanA eka rAjA bhI cuna liyA thaa| isa rAjA ne eka jainamunikI smRti meM eka 'jaina vastI' (jainamandira) bhI pulAla meM banavAyA thaa| jo bhAjabhI vahAM dhvaMzAvazeSa maujUda hai / isake atirikta aurabhI kaI jaina mandira vahAM maujUda haiM / yaha pulAla madarAsa se karIba 8 mIla kI dUrI para hai| abhI bhI kucha kuzamba jaina maujUda haiN|
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 jainadharma kI udAratA (25) gujarAta ke devapura meM digambara muni jIvanandi saMgha sahita gaye the| vahAM jaina nahIM the isaliye ve zivAlaya meM Thahare aura naye jaina banAkara unase AhAra liyaa| __ina udAharaNoM se jJAta hogA ki jainadharma kitanA udAra hai| isane kaisI kaisI jaMgalI jAtiyoM taka ko apanA kara jinadharmI banAyA, kaise kaise patitoM ko pAvana kiyA aura kaise kaise dRSTAmAtraoM ko upadeza dekara jaina mArga para lagA diyaa| saccA mAnava dharma to yahI hai / jisa dharma meM aise logoM ko pacAne kI zakti nahIM hai usa murdA dharma se lAbha hI kyA hai ? duHkha hai ki vartamAna jaina samAja apane udAra dharma ko murdA vanAtI jA rahI hai| kyA, ina udAharaNoM se samAja kI AMkhe khuleMgI? aura vaha apane kartavya ko samajhegI ? ___ kathA graMthoM meM to aise aneka udAharaNa mileMge jinase jaina dharma kI udAratA kA patA bhalI bhAMti lagAyA jA sakatA hai| kucha puNyAzrava kathAkoza se pragaTa kiye jAte haiN| (1) pUrNabhadra Ara mAnabhadra ne eka kUkarI aura eka cANDAla ko upadeza dekara sanyAsa yukta paMcANuvrata grahaNa karAye / cANDAla , sanyAsamaraNa karake solave svargameM gayA aura nandIzvara nAmaka maharddhika deva huA.aura kUkarI marakara rAjaputrI huii| (kathA naM06-7) (2) do mAlI kI kanyAyeM pratidina jina maMdira kI dehalI para phUla car3hAtI thIM usake puNya se ye deviyAM huii| (3) arjuna cANDAla upAsa lekara aura sanyAsa grahaNa kara guphA meM jA baitthaa| cANDAla hokara bhI usane kevalI kI vandanA kI thii| pahale vaha mahAna hiMsaka thA / sanyAsa maraNa karake vaha deva hubhA (kathA naM08)
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajenoM ko jaina dIkSA 87 samannannanananananasrannannammannannnnnnnnnnnnnnnnn ____(8) nAgadattA ajaina thii| usakI kanyA dhanazrI vasumitra vaizya (jaina) ko vicAhI thI / vasumitra ne dhanazrI ko jaina vanA liyA aura dhanazrI ne apanI mAtA ko jaina banA liyaa| kaisI sundara udAratA hai, kaisA anukaraNIya uddhAraka mArga hai ? pUrvAcArya ajainoM ko jaina dIkSA dekara dharma pracAra kA kArya karate the| kintu Ajakala hamAre sAdhuoM meM itanI udAratA nahIM hai| mUlAcAra meM AcArya ke lakSaNa batAte huye likhA hai ki 'saMgahaNuggaha kusalo' arthAt AcArya kA kartavya hai ki vaha naye mumukSuoM kI jaina dIkSA dekara unakA saMgraha karane aura anugraha karane meM kuzala ho / kathA graMthoM se jJAta hotA hai ki kaI jaina sAdhu prati dina kucha na kucha naye logoM ko jaina banAte the| mAghanandi AcArya 50 naye jaina banAkara hI AhAra karate the| kintu kheda kA viSaya hai ki vartamAna meM jaina munirAja jainoM kA bahikAra karAte haiM, amuka jaina jAti ke sAtha khAna pAna nahIM rakhanA, ityAdi niyama karAte haiN| aura Apasa Apasa meM muni loga eka dUsare kI burAI karake judA judA guTTa banAte haiN| ise dekha kara bhadrabAhu caritra meM varNana kiye gaye candragupta ke 14 svapna kA phala yAda AjAtA hai ki rajasAcchAditarudraratnarAzerIkSaNato bhRzam / kariSyanti napAHsteyAM nirgrantha munayo mithaH // 47 // arthAt-dhUlise AcchAdita ratnarAzi ke dekhane se mAlUma hotA hai ki nigranthamuni bhI parasparameM nindA karane lageMge / vAstava meM huA bhI aisA hI / yadi abhI bhI hamAre sAdhugaNa apane kartavyakA pAlana kareM to hajAroM naye jaina prativarSa bana sakate haiM / jainadharma sarIkhI udAratA to anya kisI bhI dharma meM nahIM hai / bAbU
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI udAratA kAmatAprasAdajI ne apanI 'vizAla jainasaMgha' nAmaka pustaka meM kucha aise udAharaNa saMgrahIta kiye haiM, jinase jJAta hotA hai ki jainadharma kI pAcanazakti kitanI tIvra hai / vaha sabhI jAti ke sabhI mAnavoM ko apane meM milA sakatA hai| thor3e se udAharaNa diye jAte haiM / 55 saMvata 11976 meM zrI jinavallabha sUri ne 'paDihAra' jAti ke rAjapUta rAjA ko jaina banA kara mahAjana vaMza meM zAmila kiyA thA / usakA dIvAna jo kAyastha thA vaha bhI jainI hokara mahAjana ( zreSTha vaizya-zrAvaka ) huA thA / (2) khIcI rAjapUta . jo dhAr3A mArate the jainI huye the / (3) jinabhadrasUri ne rAThaura vaMzI rAjapUtoM ko jainI banAyA thA / (4) saM0 1967 meM paramAra vaMzI kSatrI bhI jainI huye the / (5) saM0 1996 meM jinadattasUri ne eka yaduvaMzI rAjA ko jainI banAyA thA, jo mAMsa madirA khAtA thA / (6) saM0 1965 meM jinavallabha sUri ne solaMkI rAjapUta rAjA ko jainI banAyA thA / (7) saM0 1168 meM bhATI rAjapUta rAjA jainI huA thA / (8) saM0 1981 meM 24 jAtiyAM cauhAnoM kI jainI huI thIM / (6) saM0 1167 meM sonIgarA jAti kA rAjapUta rAjA jainadharma meM dIkSita huA thA / (10) isake vahuta pahale osiyA grAma ke rAjapUta rAjA apanI prajA sahita jainI huye the / vahI loga 'osavAla' ke nAma se prasiddha huye / (11) pandrahavIM zatAbdI meM cauhAna sAmantasiMha ke vaMzajoM meM eka bacchasiMha hue, jo jainadharma ke bhakta ho gaye the / unhIM ke vaMzaja Ajakala 'vacchAvata' jaina haiM /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajainoM ko jaina dIkSA ' (12) mAravAr3a ke rAThaura rAjA rAyapAla se zrosavAloM ke muMhaNota gotra kI utpatti hai| unake mUla purupa saptasena jainadharma meM dIkSita huye the| taba osavAloM ne unako apane meM milA liyA thaa| (13) osavAloM meM bhaNDArI gotra hai / bhaNDAriyoM ke mUla purupa nADola ke cauhAna rAjA lakhanasI the / yazodhara sUri ne inake putra dAdarAva ko san 6E meM jainadharma kI dIkSA dI thii| taba se yaha loga osavAloM meM zAmila kara liye gye| (14) vauddhoM ke 'milinda panha' nAmaka graMthase pragaTa hai ki 500 yoGkA (yUnAniyoM) ne bhagavAna mahAvIrasvAmI kI zaraNa lI thI aura unake rAjA menenDara (milinda) ne jainadharma kI dIkSA lI thii| (15) upAlI nAmaka eka nAI bhagavAna mahAvIra svAgI kA ananya bhakta thaa| (16) atharva veda se pragaTa hai ki anArya nAtyoM ko jainadharma meM dIkSita kiyA gayA thaa| (17) hinduoM ke 'padmapurANa' ke prAcIna uddharaNa meM dayAvAna cANDAla va zUdra ko brAhmaNavat batalAkara eka digambara jaina muni honA likhA hai| (18) paJcatantra ke maNibhadra seTha vAle AkhyAna se vidita hai ki eka nAI ke yahAM digambara jainamuni AhAra ke liye pahuMce the (16) jinabhUtavali prAcArya kI kRpA se hama Aja jinavANI ke darzana kara rahe haiM ve zaka jAti ke videzI rAjA naravAhana yA nahapAna the| (20) bulhara sAlne san 1876 meM ahamadAbAda meM jainoM dvArA kucha musalamAnoM ko zuddha karake jainadharma meM dIkSita hote huye apanI
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ janadhama kI udAratA armerammarrammaamanmmmmmmmmmmmm.immirmwarenmmmmm. AMkhoM se dekhA thA aura unane likhA hai ki abhI taka mAlI chIpI Adi jAtiyoM ko jainadharma grahaNa karane kA dvAra banda nahIM hai| (21) dakSiNa bhArata meM eka digambarAcArya ne kurumba aura bhAra jaisI asabhya jAtiyoM ko jainadharma meM dIkSita kiyA thA / kurumba loga zikArI aura mAMsa bhakSI the| vahI jaina hue aura phira unane bar3e bar3e jaina mandira vanavAye the| (22) paNi (parNi) jAti ke videzI vyApArI ne mahAvIra svAmI ke nikaTa muni dIkSA lI aura vaha antaHkRta kevalI huaa| (23) bhaviSyadatta videzI (samudra pAra kI) kanyA ko vyAha, kara lAye the aura vaha bAda meM AryikA ho gaI thii| . . (24) yati nayanasukhadAsa kRta 'aMThAraha nAte kI kathA' meM jaina dIkSA kI udAratA spaSTa pragaTa hai / dhanapati seTha madhusenA vezyA se phaMsA thaa| usase kuveradatta aura kuveradattA nAmaka do santAne paidA huI / vezyAgAmI vyabhicArI dhanapati seTha ne muni dIkSA lI aura anta meM karma kATa mokSa gayA / kuveradatta aura kuveradattA (bhAI-bahina) kA Apasa meM vivAha ho gayA / anta meM virakta hokara vezyAputrI kuveradattA ne kSullikA kI dIkSA lelii| kuveradatta apanI mAtA madhusenA se phaMsa gayA aura usase eka lar3akA huaa| bAda meM kuveradatta aura vezyA madhusenA ne munirAja ke pAsa dIkSA . lii| isa kathA se spaSTa siddha hai ki jainadharma vezyAoM ko, unakI santAnoM ko aura ghora vyabhicAriyoM ko bhI dIkSA dekara unheM mokSa-' gAmI banA sakatA hai|
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ zvetAmbara jana zAstroM meM udAratA ke pramANa 61 zvetAmbara jaina zAstroM meM udAratA ke pramANa / zvetAmbara jaina zAstroM meM jaina dharma kI udAratA ke bahuta se prabala pramANa milate haiN| unase jJAta hotA hai ki janadharma vAstava meM mAnava mAtrako dharmadhAraNA karane kI AjJA detA hai| nIca, pApI aura atyAcAriyoM kI zuddhikA bhI upAya batalAtA hai aura sabako zaraNa detA hai / zve0 zAstroM ke kucha udAharaNa nIce diye jAte haiM: (1) mehatArya muni cANDAla the| bAda meM ve dIkSA lekara mokSa gye| (2) harivala janma se macchImAra thaa| anta meM vaha muni dIkSA lekara mokSa gye| (3) arjuna mAlI ne 6 mAha taka 1 strI aura 6 puruSoM kI hatyA kI thii| anta meM bhagavAna mahAvIra svAmI ke samavazaraNa meM usa hatyAre ko zaraNa milI / vahAM usane muni dIkSA lI aura mona gayA / (4) AdimakhAM musalamAna jaina thA / usake banAye huye bhajana Aja bhI gAye jAte haiN| () durgaMdhA vezyA putrI thii| vahI zreNika rAjA kI patnI huI thI (tripaSTi0). (6) brahmadatta cakravartI. kA jIva pUrva bhava meM cANDAla thA use eka muni ne upadeza dekara muni dIkSA dI thii| vaha muni hokara dvAdazAMga kA jJAtA huaa| (triSaSThi0) (7) kayavanA (kRtapuNya) seTha ne vezyAputrI se vivAha kiyA thaa| phira bhI unake dharmasAdhana meM koI vAdhA nahIM aaii| (E) cilAtI putra ne eka kanyA kA mastaka kATa DAlA thaa|
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ ammmmmmmmmmmmmmamawarimmara maw.nuarrammarnamanna jainadharma kI udAratA vaha cora aura durAcArI tathA hatyArA thaa| phira bhI use muni dIkSA dI gaI / (yoga zAstra) (E) mathurA meM jitazatru rAjA aura kAlA nAma kI vezyA ke saMyoga se kAlavezIkumAra huA / isa prakAra vyabhicArotpanna vezyAputra kAlavezI kumAra ne muni dIkSA le lii| ('mathurAkalpa' jinaprabhasUri kRta aura muni nyAyavijayI kRta TIkA) (10) cANDAlI ke putra harikezI vaklA ne muni dIkSA lii| unakI pUjA Rpi, brAhmaNa, rAjA aura devoM ne bhI kI (uttarAdhyayana sUtra) (11) mathurA meM kuverasenA vezyA se kuveradatta aura kuveradattA nAmaka putra putrI huye / daivayoga se donoM kA vivAha huaa| kuveradattA ne dItA lii| udhara kuveradatta ne apanI mAtA ko patnI vanA liyA! aura nimitta milane para vaha bhI muni ho gyaa| vezyA kuverasenA ne bhI jainadharma svIkAra kiyaa| (mathurA kalpa) (12) mathurA meM jinadAsa ne apane do vailoM ko marate samaya NamokAra maMtra diyA aura una bailoM ne AhAra pAnI kA tyAga kiyaa| jisase ve mara kara nAgakumAra deva huye (ma0 ka0) __(13) puSyacUla aura puSpacUlA donoM bhAI bahina the| donoM ne Apasa meM vivAha kara liyaa| isa prakAra ve vyabhicArI bane / phira bhI puSacUlA ne dIkSA lI aura usane karma baMdhana kATa ddaale| (ma0 ka0) (14) vastupAla tejapAla prAgvATa jAtIya asarAja kI patnI kumAradevI ke putra the / kumAradevI annahila paTTana kI vidhavA thii| asarAja ne usase punarvivAha kiyA thA / arthAt vastupAla tejapAla vidhavA ke putra the| itane para bhI vastupAla (prAgvaTa jAti) ne
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ zvetAmbara jaina zAtroM meM udAratA ke pramANa vijAtIya (moDha jAti meM ) vivAha kiyA thaa| phira bhI unane san 1220 meM giranAra kA saMgha nikAlA / usameM 21 hajAra zvetAmbara aura 300 digambara jaina sAtha the| usake bAda san 1230 meM unane AbU ke jagavikhyAta mandira banavAye / kyA Aja jaina samAja meM isa udAratA kA aMza bhI bAkI hai ? Aja to dassAoM ko pUjA se bhI rokA jAtA hai ! . (15) jAti ke viSaya meM spaSTa kahA hai ki brAhmaNa, kSatriya vaizya aura zUdra Adi kA vyavahAra karmagata (AcaraNa se) hai / brAhmaNatvAdi janma se nahIM hotaa| yathA kammuNA bammaNo hoi, kammuNA hoi khttiyo| vaiso kammuNA hoi, sudo havA kammuNA // -uttarAdhyayana sUtra a0 25 (16) jainadharma meM jAti ko pradhAna nahIM mAnA hai| isI viSaya meM muni zrI 'santavAla' jI ne uttarAdhyayana kI TIkA meM 12veM adhyAya ke prArambha meM vivecana karate huye likhA hai ki:___"AtmavikAza meM jAti vandhana nahIM hote haiN| cANDAla bhI AtmakalyANa ke mArga para cala sakatA hai / cANDAla jAti meM utpanna hone vAle kA bhI hRdaya pavitra ho sakatA hai| harikeza muni cANDAla kulotpana hokara bhI guNoM ke bhaNDAra the| narendra devendra aura mahA puruSoM ne unakI bandanA kI thii| varNa vyavasthA karmAnusAra hotI hai| usameM nIca UMca ke bhedoM ko sthAna nahIM hai / bhagavAna mahAvIra ne jAtivAda kA khaNDana karake guNavAda kA prasAra kiyA thaa| abheda bhAva kA amRtapAna karAyA aura dIna hIna patita jIvoM kA uddhAra kiyA thaa|" pratyakSa meM jAtigata koI vizeSatA mAlama nahIM hotI kintu
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ w wwvvv~- AR AANNAPN jainadharma kI udAratA vizeSatA dikhAI detI hai tapa meM / cANDAla kA putra harikeza tapa se hI adbhuta aizvarya aura Rddhi ko prApta huA thA / yathA:sakkhaM khu dIsai tavo viseso, na dIsai jAivisesa koii| sovAgaputtaM hariesasAI, jasserisA iDhi mahANubhAgA // -uttarAdhyayana sUtra a012 (17) mathurA ke yamuna rAjA ne dhyAnamagna daNDa munirAja kA talavAra se ghAta kiyA / vAda meM usa ghAtakI rAjA ne muni dIkSA le lii| (ma0 ka0) (18) mathurA ke rAjA jitazatru ke vezyA patnI thI / usakA nAma kAlA thaa| usa vezyA se kAlavezI kumAra huA aura phira usa vezyA putra ne yuvAvasthA meM muni dIkSA grahaNa kii| (uttarAdhyayana sUtra a02 sU03) (16) AjIvaka sampradAya ke anuyAyI kumhAra sadAlaputra ko svayaM bhagavAna mahAvIra svAmI ne zrAvaka ke 12 vrata diye the| aura usakI strI agnimitrA bhI jaina dharma meM dIkSita huI thI / (uvAsagadassao0 a06) (20) mahAvIra svAmI ke samaya meM eka IrAnI rAjakumAra abhayakumAra ke saMsarga se jainadharma meM zraddhAlu huA thA / Ardika nAmaka rAjakumAra ne mahAvIra svAmI ke saMgha meM sammilita hokara munidIkSA lI thii| aura vaha mokSa gayA thA (sUtrakRtAMga) (21) abdurahamAna phUlavAlA nAmaka eka musalamAna ratnajar3iyA dehalI ke the| unhoMne saMvata 1970 ke pUrva sthAnakavAsI jainadharma kI zaraNa lI thii| (22) kucha hI samaya pUrva zvetAmbarAcArya zrI. vijayendra suri ne jarmana mahilA misa cAralauTI krauz2a ko jainadharma kI dIkSA dI
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa zvetAmbara jaina zAstroM meM udAratA ke pramANa 65 thI aura usakA nAma 'subhadrAkumArI rakkhA thaa| abhI vaha jainadharma kA pAlana karatI haiM aura gvAliyara sTeTa meM rahatI haiN| vaha zvetAmbara mandiroM meM pUjA karatI haiM aura jainoM ko unake sAtha khAna pAna meM koI paraheja nahIM hai| (23) zvetAmbarAcArya nemisUri jI mahArAja ne vartamAna meM kaI zUdroM ko muni dIkSA dI hai / zve0 meM aneka sAdhu zUdra jAti ke abhI bhI haiN| (24) zrImada rAjacandra Azrama agAsa (gujarAta) ke dvArA jaina dharma pracAra abhI bhI ho rahA hai| vahAM hajAroM pATIdAra strI puruSoM ko jainadharma kI dIkSA dI gaI hai| ve saba vahAMke jainamandiroM meM bhakti-bhAva se pUjA, svAdhyAya aura Atma dhyAna Adi karate haiN| ___ isa prakAra zvetAmbara zAstroM meM jainadharma kI udAratA ke aneka pramANa bhare par3e haiN| unakA upayoga karana na karanA zrAvakoM kI buddhi para AdhAra rakhatA hai| mAtra ina 24 udAharaNoM se bilakula spaSTa ho jAtA hai ki jainadharma parama udAra hai / brAhmaNa, kSatriya, vaizya aura zUdra to kyA kintu cANDAla, achUta, videzI, mleccha, musalamAna Adi bhI jainadharma dhAraNa karake svapara kalyANa kara sakate haiN| dharma ke liye jAti kA vicAra nahIM hai| usake liye to Atmazuddhi kI AvazyakatA hai| eka jagaha kyA hI acchA kahA hai ki:-- ehu dhammu jo Ayaraha, baMbhaNu suddavi koi / so sAvahu, kiM sAvayaha aNNu ki siri maNi hoi|| -shriidevsenaacaary| arthAt-isa jainadharma kA jo bhI AcaraNa karatA hai vaha cAhe brAhmaNa ho cAhe zUdra ho yA koI bhI ho, vahI zrAvaka (jaina)
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ janadharma kI udAratA wowwwwwwwwwwwwww to wr wowwwwwwro -www in hai| kyoMki zrAvaka ke sira para koI maNi to lagA nahIM rhtaa| kitanI acchI udAratA hai ? kaisA sundara aura spaSTa kathana hai ? kaisI bar3hiyA ukti hai ? jainiyo ! isase kucha sIkho aura apanI jainadharma kI udAratA kA upayoga kro| upasaMhAra jainadharma kI udAratA ke sambandha meM to jitanA likhA jAya thor3A hai / jainadharma sabhI bAtoM meM udAra hai| maiM jaina hU~ isaliye nahIM kintu satya ko sAmane rakhakara yaha bAta dAve ke sAtha kaha sakatA hUM ki "jinanI udAratA jainadharma meM pAI jAtI hai utanI jagata ke kisI bhI dharma meM nahIM mila sktii"| yaha bAta dUsarI hai ki Aja jainasamAja usase vimukha hokara jainadharma ko kalaGkita kara rahA hai| isa choTI sI pustaka ke kucha prakaraNoM se jainadharma kI udAratA kA vicAra kiyA jA sakatA hai| Aja bhI jaina samAja meM kucha aise sAdhu pulpoM kA astitva hai jo jainadharma kI udAratA ko punaH amala meM lAne kA prayatna karate haiN| dimuni zrIsUrthasAgarajI mahArAja ke kucha vicAra isa sambandha meM "patita kA uddhAra prakaraNa meM likhe gaye haiN| usake atirikta eka bAra jaba ve saMgha sahita alIgaMja padhAre the taba unane eka janetara bhAI ke praznoM kA uttara jina udAra bhAvoM se diyA thA unakA kucha sAra isa prakAra hai___"zuddha yadi zrAvakAcAra pAlatA ho aura sacchUdra ho to usake yahAM sAdhu AhAra bhI le sakatA hai| zUdra hI nahIM cANDAla taka dharma kA pAlana kara sakatA hai| jainadharma brAhmaNa yA baniyAM kA dharma nahIM hai, vaha prANImAtra kA dharma hai| Ajakala ke vaniyoM ne use tAloM meM banda kara rakhA hai| sacchadra avazya pUjana kregaa| jise
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ upasahAra 7 Apa nahIM chUnA cAhate mata chuo / magara mandira ke Age mAnastaMbha rakho vaha unakI pUjA kreNge|" ityAdi / ___ yadi isI prakAra ke udAra vicAra hamAre saba sAdhuoM ke ho jAve to dharma kA uddhAra aura samAja kA kalyANa hone meM vilamba / na rahe ! magara kheda hai ki kucha svArthI evaM saMkucita dRSTi vAle paNDitamanyoM kI cuMgala meM phaMsa kara hamArA muni saMgha bhI jainadharma kI udAratA ko bhUla rahA hai| aba to isa samaya sambA kAma yuvakoM ke liye hai| yadi ve jAgRta hojAve aura apanA kartavya samajhane lageM to bhArata meM phira vahI udAra jainadharma phaila jaave| ____ utsAhI yuvako! ava jAgRta hoo, saMgaThana vanAo, dharma ko pahicAno aura vaha kAma kara dikhAo jinheM bhagavAna akalaMkAdi mahApuruSoM ne kiyA thaa| isake liye svArtha tyAga karanA hogA, pacAyatoM kA jhUThA bhaya chor3anA hogA, vahiSkAra kI topa ko apanI chAtI para dagavAnA hogA aura aneka prakAra se apamAnita honA hogaa| jo bhAI bahina tanika tanika se aparAdhoM ke kAraNa jAti patita kiye gaye haiM unheM zuddha karake apane gale lagAo, jo dIna hIna patita jAtiyAM haiM unheM susaMskArita kara ke jainadharmI banAo, striyoM aura zUdroM ke adhikAra unheM vinA mAMge pradAna karo tathA samajhAo ki tumhArA kyA kartavya hai / antarjAtIya vivAha kA pracAra karo aura pratijJA karo ki hama sajAtIya kanyA milane para bhI vijAtIya vivAha kreNge| jainadharma ke udAra siddhAntoM kA jagata meM pracAra karo aura sva ko vatAdo ki jainadharma jaisI udAratA kisI bhI dharma meM nahIM hai / yadi hamArA yuvaka samudAya sAhasa pUrvaka kArya prArambha karade to mujhe vizvAsa hai ki usake sAtha sArI samAja calane ko taiyAra ho jaayNgii| aura vaha dina bhI dUra nahIM
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadhama kI udAratA . raheMge jaba sthiti pAlaka dala apanI bhUla ko samajha kara jainadharma kI udAratA ko svIkAra kregaa| saca bAta to yaha hai ki "ayogyaH parUSo nAsti, yojakastaya darlabhaH" / Aja hamArI samAja meM sacce nisvArthI ojaka kI kamI hai| usakI pUrti bhI yuvakoM ke hAtha meM hai| vAstavika dharma kI udAratA nIce ke cAra padyoM se hI mAlUma ho jaavegii| dharma vahI jo saba jIvoM ko bhava se pAra lagAtA ho / kalaha dvepa mAtsarya bhAva ko kosoM dUra bhagAtA ho| jo sabako svatantra hone kA saccA mArga batAtA ho| jisakA Azraya lekara prANI sukhasamRddhi ko pAtA ho // 1 // jahAM varNa se sadAcAra para adhika diyA jAtA ho jor| tara jAte hoM nimiSa mAtra meM yamapAlAdika aMjana cora // jahAM jAti kA garva na hove aura na ho thothA abhimAna / vahI dharma hai manujamAtra ko ho jisameM adhikAra samAna // 2 // nara nArI - pazu pakSI kA hita jisameM socA jAtA ho| dIna hIna patitoM ko bhI jo prema sahita apanAtA ho / aise vyApaka jainadharma se paricita karado saba sNsaar| dharma azuddha nahIM hotA hai khulA rahe yadi sakko dvAra // 3 // premabhAva jaga meM phailAdo aura satya kA ho vyavahAra / durabhimAna ko tyAga ahiMsaka bano yahI jIvana kA saar| jainadharma kI yaha udAratA aba phailAdo deza videza / . 'dAsa' dhyAna denA isa para yaha mahAvIra kA zubha sandeza // 4 // -
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ sammatiyAM mM 'udAratA para zubha smmtiyaaN| jainadharma kI udAratA' prAcAryo, muniyoM, tyAgiyoM, paNDitoM, vAbuoM aura sarvasAdhAraNa sajjanoM ko kitanI priya mAlUma huI hai vaha nIce pragaTa kI gaI kucha sammatiyoM se spaSTa pratIta ho jaaygaa| dUsare isa pustaka kI lokapriyatA kA yaha prabala pramANa hai ki isakI hindI meM dvitIyAvRtti alpa samayameM hI nikAlanI par3I hai| digambara jaina yuvaka saMgha sUratane isakA gujarAtI anuvAda bhI pragaTa kiyA hai tathA zrIdhara dAdA dhArate sAMgalI ne ise marAThI bhASA meM pragaTa kiyA hai / isa prakAra tIna bhASAoM meM pragaTa hone kA avasara isI pustaka ko prApta huA hai| 'udAratA' para aneka sammatiyAM prApta huI haiN| unameM se kucha sammatiyoM kA mAtra sAra yahAM pragaTa kiyA jAtA hai| (1) digambara jainAcArya zrI. sUryasAgarajI mahArAja jainadharma kI udAratA likhakara paM0 parameSThIdAsajI ne samAja . kA bahuta hI upakAra kiyA hai / vAstava meM aisI pustakoM kA samAja 1 meM abhAva sA pratIta hotA hai| lekhaka ne isa kamI ko dUra kara siddhAntAnusAra jainadharma kI udAratA pragaTa kI hai| vidvAn lekhaka kA yaha prayAsa zreyaskara hai / ApakI isa kRti se hama prasanna haiN| (2) tyAgamUrti vAvA bhAgIrathajI vaNI pustaka pddh'ii| maiM to itanAhI kahatA hUM ki isakA aneka bhASAoM meM anuvAda karake lAkhoM kI saMkhyA meM pracAra kiyA jAya / tAki jainadharma ke vipaya meM saMkIrNa bhAva miTakara udAra bhAvanA pragaTa ho| (3) dharmaratna paM0 dIpacandajI varNI bAbAjI kI isa sammati se maiM bhI pUrNa sammata huuN| (2) dharmaramasaMkIrNa bhAna pracAra kiyA bhASAoM
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadhama kI udAratA 100 (4) tyAgI nauraMgalAlajI yaha pustaka bahuta acchI hai| aisI pustakoM se ho jainadharma kAuddhAra ho sakatA hai| jainoM ko ise par3hakara amala karanA cAhiye / (5) nyAyakAvyatIrtha zve0 muni zrI himAMzu vijaya jo tarkAlaMkAra M jaina samAja meM aise nibaMdhoM kI AvazyaktA hai| anudAra paMDita aura muni loga ise par3heMge to unheM bhI santoSa hogaa| pustaka zAkha pramANa pUrvaka likhI gaI hai / (6) nyAyatIrtha zve0 muni zrI nyAyavijayajI mahArAja lekhaka kA yaha prayatna yogya aura prazaMsanIya hai| ise aura bhI vistAra se likhakara jainadharma kI udAratA para par3A huA paradA haTAne kA prayatna honA cAhiye / (7) zve0 muni zrI0 tilakavijayajI mahArAja jainadharma kI udAratA pustaka ko par3ha kara mAlUma huA ki diga svara AmnAya ke dharma netA kahalAne vAle paritoM kI apekSA paM parameDIdAsajI nyAyatIrtha ne jainadharma ke vAstavika svarUpako adhika pramANa meM samajhA hai / merI samajha meM aisI pustakoM kA jitanA adhika pracAra hogA utanA hI samAja ko midhyAtva chUTane kA avasara milegA | (8) 10 suni zrI phUlacandajI dharmopadeSTA maiM mAnatA hUM ki isa pustaka kA pracAra pratyeka jaina ke gharoM taka honA cAhiye / yadi yaha pustaka 18vIM yA 16vIM zatAbdI meM likhI jAtI to lekhaka ko nirvivAda RSi kahane lgte| isameM
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ sammatiyAM annorunamannammmmmmmmmmmmm jitane bhI pramANa haiM ve saba puSTa pramANa haiM / digambara jaina samAja kA kartavya hai ki lekhakake vicAroM ko dUra dUra taka phailAve / Apa ke eka bAlaka ne pustaka hI nahIM likhI hai balki Apako unnati ke zikhara para pahu~cane ke liye valavatI sammati dI hai| yadi hamArI samAja kA koI muni isa viSaya kI pustaka likhatA to maiM usake pairoM meM loTa jAtA hai parantu guNa grAhitA kI dRSTi se parameSThI ko bhI dhanyavAda diye binA nahIM raha sktaa| (8) sthAnakavAsI muni zrI paM0 pRthvIcandrajI mahArAja jainadharma kI udAratA kitanA sundara evaM aucityapUrNa nAma hai ! jainadharma para-dharma ke nAma para lage huye kalaMka ko dho DAlane kA jo sAmayika kartavya thA vahI isa pustaka meM kiyA gayA hai| isameM jo bhI likhA hai vaha zAmUlaka hai / yahI isa pustaka kI vizeSatA hai| isI liye paM0 parameSThodAsa jI vizeSa dhanyavAda ke pAtra haiN| isameM yadi zve0 pramANa bhI liye jAte to isakA pracAra kSetra bar3ha jaataa| (abakI bAra isI sUcanA ko dhyAna meM rakha kara kucha zve0 pramANa bhI rakhe gaye haiN|) lekhaka ke vicAroM se maiM sahamata huuN| jaina samAja isa pustaka kA hRdaya se svAgata kare aura usa mArga kA anusaraNa karake prAcIna gaurava kI rakSA kare / (10) syAdvAdavAridhi jaina siddhAntamahodadhi nyAyAlaMkAra paM0 vaMzIdharajI jaina siddhAnta zAstrI indaura--- jainadharma kI udAratA par3hane se ina bAtoM para acchA prakAza par3atA hai ki pahale jamAne meM jainadharma kA kisa taraha prasAra thA, zuddhi kA mArga kaisA pracalita thA, tathA jAti aura varNa kisa bAta para avalambita the.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ hayA jainadharma kI udAratA (11) vidyAvAridhi jainadarzana divAkara paM0 campatarAyajI. jaina bAra eTa lA (laMDana) yaha pustaka bahuta hI sundara hai| isameM jainadharma ke asalI svarUpa ko vidvAna lekhaka ne bar3I hI khUvI ke sAtha darzAyA hai| udAharaNa saba zAlIya haiN| unameM aitarAja kI koI gaMjAiza nahIM hai| aisI pustakoM se jainadharma kA mahatva pragaTa hotA hai| inako kadra honI caahiye| (12) paM0 jugalakizorajI mukhtAra sarasAvA pustaka acchI aura upayogI hai| yaha jainadharma kI udAratA ke sAtha lekhaka ke hRdaya kI udAratA ko bhI vyakta karatI hai| jo loga apanI hRdaya saMkIrNatA ke kAraNa jaina dharma ko bhI saMkIrNa banAye huye haiM ve isase bahuta kucha zikSA grahaNa kara sakate haiN| - (13)vyAkaraNAcArya paM0 baMzIdharajI jaina nyAyatIrtha vInA pustaka samayopayogI hai| isaliye samaya ko pahicAnane vAloM ke liye upayogI honI hI cAhiye / parantu zAstrIya pramANoM kA bala pAkara yaha pustaka sthitipAlaka dalako bhI upekSya nahIM ho sktii| (14) sAhityaratna paM0 siddhasainajI gocalIya pustaka bahuta acchI hai / pratyeka bhApAmeM anuvAda karake isakA lAkhoM kI saMkhyA meM muphta pracAra karanA caahiye| (15) paM0 choTelAlajI jaina supari0 di0 jaina borDiGga ahamadAbAda lekhakane yaha pustaka likhakara samAjakA bar3A upakAra kiyA hai| pratyeka bhASA meM isakA anuvAda karake binA kIjAya to niHsaMdeha
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ sammatiyAM 103 manuSya jAti kA bhArI upakAra hogaa| maiM isakA gujarAtI anuvAda chapAkara pracAra kara rahA hU~ / (16) prophesara candrazekharajI zAstrI ema. o. pI. eca. dehalI lekhakane pratyeka vipayako zAstrIya pramANoM se siddha kiyA hai| vAstava meM pustaka ati uttama hai / ghara ghara meM isakA Adara hogA / (17) paM0 bhagavaMta gaNapati goyalIya sAgara- jainadharma kI udAratA meM jaina graMthoM kI tAjIrAta se patitoM kA uddhAra, UMca nIca kI samatA, varga gotra parivartana tathA zUdroM aura striyoM ke uccAdhikAra Adi ko aisA siddha kiyA hai ki eka bAra kUpamaNDUkatAkA ekAnta pujArI bhI sahama uThegA / ise likhakara apane samAja ke aMdhere mastiSka meM prakAza phaiMkane kA prayatna kiyA hai / G (18) vA0 mAIdayAlajI jaina bI0 e0 ( zrAnarsa ) vI0 TI0 ambAlA- pustaka mananIya, paThanIya aura pracAra yogya hai / jainadharma aura jaina samAjakA galA anudAratAkI rassI se saMdha rahA hai / lekhaka ne usa phaMde ko DhIlA karane kA prayatna kiyA hai / (1) bhArata vikhyAta upanyAsa lekhaka vA jainendrakumArajI dehalI- jo udAra nahIM hai vaha dharmakA apalApa hai / yadi samAja ko apanI anudAratA kA kucha bhI mAna ho jAya to pustaka likhane ke uddezya kI siddhi samajhanI cAhiye /
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ janadharma kI udAratA ex (20) vA0 lakSmIcandajI jaina ema0 e0 dehalI paM0 parameSThIdAsa jI ne jainadharma kI udAratA likhakara aMjJAna kI gaharI nIMda meM sotI huI jaina samAja ko bala pUrvaka bhola DAlane kA sAhasika prayatna kiyA haiM / jainadharma kI udAratA samajhane ke liye hRdaya udAra mana zuddha aura mastiSka pariSkRta honA cAhiye / lekhaka ke pAsa yaha saba hai| ve isa yugake jAgRta yuvaka haiN| unhoMne jainadharma ke sundara rUpa ko dekhA hai / aura samAja ko batAyA hai ! niHsaMdeha yaha TrekTa eka cinagArI haiM / (21) prophesara bI0 ema0 zAha ema0 e0 sUrata I have read Pandit Parmeshthi Das ji's. Jain Dharm Ki Udarta, with great pleasure and satisfaction. The learned writer bas ably pointed out the noble principles of Jainism which clearly show that it deserves to be called the Universa 1. Religion. The Jain' : Scriptures are extremely reasonable and just in laying down rules for the mutual dealing of human beings. There is no distinction of a family high or low in the observance of religion. Men and women Kshatri, Brahman, Vaish & Shudras, all have equal rights for religious practice and liberation. There is nothing like touchability or untouchablity in Jainism, Pandit
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ sammatiyoM Parmeshtid asji has proved these things in his small book with many illustrations and quotations from the Jain Granthas. The book will do.good. V. M. SHAK M. A. .. . .. Professor of Ardhamagadhi __M. T. B. College, Sura maiMne paMDita parameSThIdAmajI kI dharma pustaka jainadharma kI udA. ratA ko nihAyata khuzI aura itaminAna ke sAtha par3hA kAbila racayitA ne jainadharma ke zarIphAnA siddhAntoM kA nihAyata kAvaliyata ke sAtha ullekha kiyA hai jisase sApha taura para jAhira hotA / hai ki jainadharma vizvavyApI dharma banane kA hakadAra hai| manuSya mAtra ke jIvana ke jo siddhAnta jaina zAstroM meM rakhe gaye haiM vaha nihAyata hI muddalila ( sapramANa ) aura munsaphAnA haiM kisI bhI parivAra ko koI naslI imtiyAja nahIM ho gayA hai kSatrI brAhmaNa vaizya aura zUdra sava ke akhtiyArAta barAbara haiM aura dharmakArya meM sabakA samAna haka hai / jainiyoM meM achUta kA koI prazna nahIM rakhA gayA hai| __paMDitajI ne ina sArI bAtoM ko isa choTI sI pustaka meM nihAyata sApha taura para aura pramANa ke sAtha sAbita kiyA hai aura bahuta se udAharaNa dekara samajhAyA hai isa pustaka ke chapane se jaina dharma para epha naI rozanI par3I hai aura janatA ko bahuta kucha lAbha phuNcegaa| isake atirikta zrI rUpacandajI gArgIya pAnIpata, jaina jAti bhUpaNa lA0 jvAlAprasAdajI raIsa mahendragar3ha, zrI. rAjamalajI jaina
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 . janadhama kI udAratA pavaiyA bhopAla, hakIsa-paM0 basantalAlajI jaina jhAMsI, paM0 sundara lAlajI jaina vaidyaratna, paM0 zikharacandrajI jaina. vaidya pharukhanagara, paMdhanazyAmadAsajI jaina zAtrI baharAmaghATa, paravIndranAthajI jaina nyAyatIrtha rohataka Adi aneka vidvAnoM ne apanI zubha sammatiyAM pradAna kI hai jinheM vistAra bhaya se yahAM pragaTa nahIM kiyA hai| .: tathA jaina mitra, digambara jaina, sudarzana, jaina jyoti, pragati * jina vijaya, svarAjya, pratApa, karmavIra, navayuga, bambaI samAcAra, ' jaina, lokavANI bAdi aneka patroM ne bhI mukta kaNTha se jainadharma kI udAratA kI prazaMsA kI hai| AzA hai ki jaina samAja isa . dvitIyAvRtti ko prathamAvRtti kI apekSA aura bhI adhika prema se dekhegI Ara jainadharma kI udAratA ko apane AcaraNa meM utArane mA .. ' -prakAzaka lA . pustaka milane pate-- 1- jA0 jauharImala jI jaina sarrApha bar3A darIbA, dehlii| 2- digambara jaina pustakAlaya sUrata, (hindI aura gujarAtI) 3-jaina sAhitya pustaka kAryAlaya, hIrA bAga--bambaI / 4-zrIdhara dAdA dhAvate--sAMgalI ( mraatthii.)| gayAdatta presa, bAga divAra dehalI meM chapA :
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ paM0 parameSThIdAsajI jaina nyAyatIrtha likhita yaha pustakeM Aja hI maMgAkara paDhiye / (1) carcAsatra samIkSA -- isa meM gocara paMthI manya 'carcA sAgara kI khUba pola kholI gaI hai / aura rAmahI paMDito kI yuktiyoM kI dhanI 2 ur3AI gaI hai / ima samIkSA ke dvArA jaina sAhitya para lagA hubA kalaGka dhoyA gayA hai pRSTha 300 mUlya // ) A (2) dAna vicAra samIkSA - tullaka depI : jJAnasAgara dvArA likhI gaI ajJAnapUrNa pustaka 'dAnavicAra' kI yaha yukti namaka aura cuddhipUrNa samIkSA hai| dharma ke nAma para race gaye, malIna sAhitya kA bhAna karAne vAloM aura isa maila se dUSita hRdayoM ko zuddha karAne vAlI hai / pRSTha 165 mUlya / hai / : (3) parameSThI padyAvalI isameM mahAvIra jayantI, zrutapaMcamI, rakSA bandhana, paparaNa parva dIpAvalI, holI, Adi kI tathA sAmAjika dhArmika, rASTrIya evaM yuvakoM meM jIvana DAla dene vAlI karIva 50 kavitAoM kA saMgraha hai / mUlya =) i : (4) dassAoM kA pUjAdhikAra - mUlya (5) vijAtIya vivAha mImAMsA- isameM aneka zAstrIya pramANa, buddhigamya tarka aura saikar3oM dRprAnta dekara yaha siddha kiyA. hai ki vijAtIya vivAha Agama aura yukti saMgata haiN| tathA jAtiyoM: kA itihAsa aura unakI AdhunikatA bhI siddha kI gaI ""," pacha saMkhyA 175 mulya || =) patA- jauharImala jaina sarrApha, bar3A darIbA dehlii|",
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
_