Book Title: Anusandhan 2007 12 SrNo 42
Author(s): Shilchandrasuri
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/520542/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ risA tapa 95 zukAni zab sakhIjana: rajaH 19 zrajaraH @ loka kAni 512 javaH 228 tarajavaH 32 204 1402 anarajavaH zrI hemacandrAcArya 2 || vI tara 102 dhanarajupa saya mIlita se khyA muka 15226 vIra 3824 itara 256 na 238 anusaMdhAna ke gatilo mukAni prAkRtabhASA ane jainasAhitya viSayaka saMpAdana, saMzodhana, mAhitI vagerenI patrikA saMpAdaka : vijayazIlacandrasUri vIravaH 1016 tarajanaH 254 nirajavaH 63 // vo lokase khArakAnI vaibhu kA ni11232) 42 tilo karakApanA + nItI 1 1 1 1 1. 1 9 2 t bui 9 taradIrgha lakha 888 4 bU TE 4 444 211 4 44 4 8 nAga kAnI saMkhyA koke moharite saccavayaNassa palimaMthU (ThANaMgasutta, 529) usyamanita ravaikAni 21 ka 20 Jain Education Interstational dIrgha vana ka 5 zra ta kA zatara dhanarata ni manarajava kheni 44 2016 2. 254 3 // 15 va kAni mala enI saMka 2034 itara 45 23 18 sA MININ vinA bbb WITH JAA RTAR SA Weeya kayince 854 baiM pare raM kITaka 1 dhanarakha rakhA AyAta E PER eke nira zika korirAnagara karama nira Burge |RIRETEL e 2007 & Person khar3akAnA zrI jayara java dhanarajavaH 130 765 2400 ha kholIka kAli 19 284 dhanarata 106 usa DaoNlatasainyA ka nIta 133 ghamarata edu TRY Use Only TEREKE Ray-E vAstu3938 24 ghanaraja 196 Noo 12Y XPETO Kin flage kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi, ahamadAbAda usa mIlita sairama 212 765 PEOR 234 160 patra 32 tara ghanaraja zra 32 23 OR rows 3 5 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ moharite saccavayaNassa palimaMthU ( ThANaMgasutta, 529 ) 'mukharatA satyavacananI vighAtaka che' anusaMdhAna prAkRtabhASA ane jainasAhitya - viSayaka sampAdana, saMzodhana, mAhitI vagerenI patrikA 42 sampAdakaH vijayazIlacandrasUri zrI hemacandrAcArya kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi ahamadAbAda Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 42 Adya sampAdakaH DaoN. harivallabha bhAyANI sampAdakaH vijayazIlacandrasUri samparkaH __C/o. atula eca. kApaDiyA A-9, jAgRti phleTsa, pAlaDI mahAvIra TAvara pAchaLa amadAvAda-380007 phona : 079-26574981 prakAzaka: kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi, ahamadAbAda prAptisthAnaH (1) A. zrIvijayanemisUri jaina svAdhyAya mandira 12, bhagatabAga, jainanagara, navA zAradAmandira roDa, ANaMdajI kalyANajI peDhInI bAjumAM, amadAvAda-380007 (2) sarasvatI pustaka bhaNDAra 112, hAthIkhAnA, ratanapola, amadAvAda-380001 mUlya: Rs. 80-00 mudraka: kriznA grAphiksa, kirITa harajIbhAI paTela 966, nAraNapurA jUnA gAma, amadAvAda-380013 (phonaH 079-27494393) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedana sAhityanuM sarjana ane saMzodhana A be vAnAM UMDI niSThA ane sajjatA mAgI le che. umAzaGkara jozIe lakhyuM che ke "mANasanI eka umara evI hoya che ke te umare jema tenA caherA para 'khIla' thAya che tevI ja rIte tenA manamAM sarjaka thavAnA koDa jAgatA hoya che.'' A dhakhArAmAM ja ghaNA loko potAnA lekhanane 'sarjana' samajavA (ane gaNAvavA) mAMDatA hoya che. sadbhAgye, saMzodhana, kSetra, hajI sudhI moTA bhAganA loko mATe zaGkAspada bAbata rahI hovAthI, AvA dhakhArAno bhoga banatAM bacI gayuM che. saMzodhanano vikalpa che sampAdana. saMyojana, saMkalana, saMcaya paNa temAM ja samAya. je loko pAse sarjana mATenI kSamatA tathA anukUlatA nathI, ane saMzodhana paratve ruci nathI, tevA loko A vikalpa pasaMda karatA jovA maLe che. AmAM mahenata ochI athavA jarAya nahi, ane nAmakamANI sarjaka/saMzodhaka jeTalI ja; balke ghaNIvAra to tethI ghaNI vadhAre. ___ tAjetaranAM varSomAM, jaina saMghanA jJAnadhanano upayoga karIne, sampAdanaprakAzananA viSayamAM ghaNAbadhA janoe jhUkAvyuM che. pUrvanA eTale ke vigata 100 varSonA gALAnA vidvAna gRhasthoe tathA munirAjoe, potAne upalabdha TAMcAM sAdhanonI ja sahAyathI, mukhyatve potAnI sajjatA tathA niSThAnA jore ja, asaMkhya purANA granthonuM sampAdana tathA prakAzana kareluM che. te grantho Aje kAM to aprApya che, kAM to jarjarita hovAne lIdhe upayogamAM Ave tevA nathI. tevA seMkaDo granthono punaruddhAra, punarmudraNa, A loko karekarAve che. bezaka, Avo punaruddhAra eka upayogI kArya ja gaNAya. parantu, Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUla sampAdananA samaye aprApta evAM mabalakha sAdhano Aje labhya che, to paNa teno upayoga thato nathI; karavAnI phurasada ja nathI; te jUnA prakAzanane ekavAra vAMcanamAM laIne temAM rahI gayela kSatione zakya dUra karavAnuM ke temAM ja mUkAelA zuddhipatrakane sahAre te granthagata bhUlone sudhArI levAnuM paNa te lokone sUjhatuM nathI; ane 'je jema che tema' chapAvI devAmAM Ave che, te abhyAsIone kaThe tevI bAbata che. chatAM, A bAbatane kSamya gaNI zakAya : jo te nava-sampAdako je te granthanA AvaraNa (Title) para, aMdaranA AvaraNa para, sampAdaka tarIke potAnAM nAma-ThAma na chapAvatA hoya to, ane mULa sampAdakonAM ja nAma rAkhI mUkatA hoya to. sthiti jarA UlaTI che. saMghanA nANAM ane presavALAnI mahenata - A bene bAda karatAM potA- kazuM ja kartRtva na hovA chatAM A loko sampAdaka vagere tarIke potAnAM nAmone mukhya rAkhe che, ane divyakRpAo, preraNA, sahAyako - A badhAMnAM nAmAdi uparAMta mULa sampAdakAdinAM nAmAdi rAkhe che. amuka vakhate to teo potAnI tasavIro (Photo) paNa mUke che ane sampAdaka tarIke 'samarpaNa' paNa Alekhe che ! siMghI granthamAlAnA grantho temaja triSaSTizalAkAcarita, siddhahema laghuvRtti vagere seMkaDo granthonAM A prakAranAM punaHmudraNa jovA maLe che. sAhityasevA, zrutasevA, lokopakAra A badhuM AmAM haze ja, paNa tenA karatAM vadhu lakSya, vinA prayAse, nAma-kamANI, hoya tema chApa avazya paDe che. AnI sAme jApAnathI punaH prakAzita, gujarAta vidyApIThanA 'saMmatitarkaprakaraNam'no dAkhalo TAMkavo joIe. 1984mAM RINSEN Book Co. dvArA mudrita e granthamA prakAzaka saMsthAnuM nAma ane jApanIsa lipimAM grantha-nAma sivAya kazuM ja nUtana umeraNa nathI. badhuM ja mULa AvRttinuM yathAvat rAkhavAmAM Avela che. saMyojaka, preraka, punaHsampAdaka, dravyasahAyaka, divya AziSa, AzIrvAda, phoTogrApha ityAdi paikI eka paNa umeraNa A prakAzanamAM jovA nathI maLatuM. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anurodha karavAnuM mana thAya che sahune ke ApaNA sadbhAgye Aje anargaLa hAthapothIo ane anya sAdhano upalabdha che, to teno mahattama upayoga karazo, ane navesarathI sampAdana karazo, to sampAdana ApoApa saMzodhana thaze, mULa sampAdakono AtmA vizeSa tRpti pAmaze, ane abhyAsIo para moTo upakAra thaze. - zI. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA zrIpaJcasUtra-stabaka __ saM. vijayazIlacandrasUri 1 thoDI laghu kRtiyA~ ma. vinayasAgara 39 prAkRta jaina sAhitya meM upalabdha 'dharma' zabda ke vizeSa arthoM kI mImAMsA DaoN. anItA botharA 53 aMjanA : vAlmIki aura vimalasUri ke rAmAyaNoM meM varNita DaoN. kaumudI baladoTA 64 Danalaksana or Danasasana by Srivasu-pujyarsi Jagannatha 71 TraeNkanoMdha : AvaraNacitra-paricaya - zI. navAM prakAzano Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIpaJcasUtra-stabaka saM. vijayazIlacandrasUri paJcasUtra e jaina sAdhako mATe amRtaauSadhatulya grantha che. vartamAna jaina saMghamAM sarvAdhika vaMcAto-chapAto grantha A paJcasUtra che, ema kahI zakAya. mULe zrImad haribhadrasUrikRta A grantha kAlakrame cirantanAcAryakRta ane te rIte ajJAtakartRka gaNAyo che. tenAM kAraNa kayAM hoya te to akaLa che, parantu A bAbata ghaNI vilakSaNa gaNAya temAM zaMkA nahi. bAhyAntara aDhaLaka pramANonA AdhAre A mULa racanA paNa haribhadrasUri mahArAjanI ja hovAnuM siddha thaI zake tema che. (juo anusandhAna-11(I. 1998)mAM 'paJcasUtranA kartA koNa, cirantanAcArya ke A.haribhadra ?' pR. 71) A bahumUlya grantha upara pramANamAM, bahu ochA vidvajjanoe potAnI kalama calAvI che. tethI AnA uparanI vivecanAtmaka koI paNa nAnI-moTI kRti maLe to te spRhaNIya banI rahe tema che. zrImunisundarasUrikRta avacUri 'anusandhAna-11'mAM mudrita thaI che. te pachI A 'paJcasUtra-stabaka' atre Aje prastuta thAya che. AvI bIjI kRtio paNa anyAnya bhaNDAromAM sacavAI haze prastuta stabakanI prati kaccha-koDAyanA jJAnabhaNDAranI prati che. stabaka lakhanAra tyAMnA ja eka zrAvaka cha : velajI bhAramala. 19-20 mA zatakanA arasAmAM kacchamAM aneka zrAvaka-zrAvikAo thayAM, je vidvAn, zAstronAM marmajJa ane tattvapipAsu temaja adhyAtmasAdhaka hatAM. amanAM jJAna tathA cintana viSe A prakAranI hastapratio temaja mudrita granthAdi dvArA jANakArI sAMpaDe tyAre bhAre acaMbo to thAya ja; ahobhAva paNa Upaje che. velajI bhAramala A kakSAnA ja eka zrAvaka haze,tevU anumAna temaNe lakhelA A stabakanA vAMcana thakI karI zakAya che. pAMceya sUtranA lagabhaga ekeeka zabdane temaNe supere kholyo che. khAsa karIne pAMcamA sUtramA AvatA gahana dArzanika padArthonuM bayAna karatAM sUtrAtmaka vAkyone samajAvavAno temano yatna prazaMsAha ane vismayapreraka bane tevo majAno che. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 42 23 patronI A prati vi.saM. 1958mAM ja lakhAyelI che, eTale A lekhaka zrAvakano sattAkALa 20mI zatAbdIno ja che, te ApameLe siddha thAya che. koDAya gAma e kacchanA kAzI ke laghukAzI tarIke oLakhAtuM. tyAMnA zrAvakonI vidvattAne lIdhe te kSetranI AvI khyAti thaI hatI. tyAMnA granthabhaNDAro paNa khUba vakhaNAtA. ame traNeka varSa Upara vihAra karatAM tyAM gayA tyAre tyAMnA zrIkoDAya jaina mahAjana bhaNDAranI A prati (po. 61, kra. 318) jovAmAM AvatAM tenI jheroksa nakala karAvelI. tenA UparathI AnI pratilipi sAdhvIzrI dIptiprajJAzrIjIe karI ApI hatI, tenA AdhAre A sampAdana thayela che. lekhaka saMskRta-prAkRtanA sArA jANakAra haze tevaM temaNe Thera Thera TAMkelA TIkA-pATho tathA zloko-gAthAo jotAM samajAya che. arthaghaTana karavAmAM paNa temaNe khAsa parizrama karavo paDato hoya tema nathI jaNAtaM. artha temane sahajapaNe sphuratAM hoya tevU lAge. najIkanA samayanI ja bhASA hoI bhASAkIya viziSTa prayogo khAsa jovA maLatA nathI. hA, kacchI laDhaNa jarUra kyAMka jovA maLe. sUtragata pAThomAM keTaleka ThekANe mULa kRti karatAM bhinnatA jovA maLe che. lAge che ke A sUtrano nityapATha karatAM karatAM bhaNelA mANasanI jIbhe je sahaja judA zabda ke pATha caDI jAya, tenI AmAM asara haze. athavA temanI samakSa paJcasUtranI je prati haze temAM A prakAranA pATha hovA joIe. keTalAMka sthAno ApaNe joIe : sUtraH sukaDANAsevaNaM stabakaH sukaDANusevaNaM (1) athavA sakaDAsevaNaM sUtraH heU sayalakallANANaM stabakaH heU savvakallANANaM (1) sUtraH lokaviruddha aNukaMpApare stabakaH logaviruddhaM karuNApara0 (2) sUtraH asuhANubaMdhamaJcatthaM stabakaH asuhANubaMdhamaccaMtaM (2) sUtraH na io suMdarataramannaM stabakaH na io suMdaramannaM (2) sUtraH evaM na bhAsijjA stabakaH na bhAsijjA (2) sUtraH 0gahaNeNaM vivAgadAruNaM ca tti / eva0 stabakaH 0gahaNeNaM / eva0 (2) Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 sUtraH tappaDivattivigyo stabakaH tappaDivattivigdhaM (3) sUtraH suviNe va savvamAulaM ti / stabakaH suviNuvva savvamAlamAlaMti / alamettha tA alamittha (3) sUtraH saMbhavaMtosahe stabakaH saMbhave osahe (3) sUtraH tassaMpAyaNe stabakaH tassa saMpADaNe sUtraH pahANaM bahANaM paramatthao stabakaH pahANaM paramatthao (3) sUtraH supurisociameaM stabakaH purisociameaM (3) sUtraH sugurusamIve, pUjiUNa stabakaH gurusamIve, pUittA (3) sUtraH samahivAsae visuddhajoge stabakaH samahivAsae visujjhamANe (3) visujjhamANe sUtraH na io hiaM tattaM stabakaH na iu hiatattaM sUtraH niruddhapamAyacAraM stabakaH niruddhapamAyAyAre (4) sUtraH tattasaMveyaNAo kusalasiddhIe stabakaH tassa saMveyaNAo kusalAsayavuDDIo (4) sUtraH arUviNI sattA stabakaH arUvI sattA (5) sUtra: 0NaMtaguNaM khu taM stabakaH 0NaMtaguNaM taM tu (5) sUtraH aviseso baddhamukkANaM stabakaH aviseso abaMdhamukkANaM (5) bIjI eka vilakSaNatA e jovA maLe che ke mULa kRtimAM jyA jyAM prathamA-ekavacanAnta padomAM 'e'kArAnta-zruti cha : dA.ta. dhamme, jIve, vagere; tyAM A stabakapratigata pAThamAM 'o'kArAnta-zruti jovA maLe cha : dA.ta. dhammo, jIvo, ityAdi. koDAyanA jJAnabhaNDAranA kAryavAhakono, pratinI nakala karAvI ApavA badala AbhAra mAnuM chu. paJcasUtra stabaka sahita // e80|| namo vIyarAgANaM savvaNNUNaM deviMdapUiANaM jahaTThiavatthuvAINaM telukkagurUNaM arahaMtANaM bhagavaMtANaM / / namo vItarAgebhyaH sarvajJebhyaH devendrapUjitebhya: yathAsthitavastuvAdibhyaH Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 trailokyagurubhyaH / namaskAra ho vItarAgonaI sarvajJonaI deviMdrapUjitonaI yathAsthita vastunA kahanAro trailokyaguruonaiM arihaMtoneM bhagavaMtonaI / je evamAikkhaMti je bhagavaMta ima kaheM chaI iha khalu aNAijIve aNAijIvassa bhave aNAikammasaMjoga - nivattie dukkharUve dukkhaphale dukkhANubaMdhe / ihAM nizcayeM anAdijIva chai / anAdi jIvaneM bhava cha / te bhava anAdikarmasaMyogeM nIpajAvyau chaI / e bhava dukkharUpa chaI / dukha ehanuM phala chii| ethI dukkhano e (a) nubaMdha cha / eassa NaM vucchittI suddhadhammAo / suddhadhammasaMpatti (ttI ) pAvakammavigamAo / pAvakammavigamo tahabhavattAibhAvAo / e bhavanau viccheda zuddhadharma thakI thAya / suddha dharmanI prApti pApakarmanA vinAzathI nIparjeM / pApakarmano vinAza tathAbhavyatvAdibhAvathI thAI / tassa.. puNa vivAgasAhaNANi tehanAM valI vipAkasAdhana aneka dekhADaI cha / causaraNagamaNaM, dukkaDagarihA, sukaDANusevaNaM / cyAranaI saraNeM javuM duHkRtanI garhA, sukRtanuM sevavuM sArI pare~ / au kAyavvamiNaM houkAmeNaM sayA suppaNihANaM / e kAraNaM karavuM e AtmarUpeM thavA iMchaiM teNaI sadaiva suprasi (Ni) dhAna / bhujjo bhujjo saMkilese tikAlamasaMkilese / vAraMvAra saMklezanai viSai triNa kAla asaMkleza viSai / anusandhAna 42 jAvajjIvaM me bhagavaMto paramatiloganAhA aNuttaraM (ra) puNa(NNa)saMbhArA khINarAgadosamohA acitaciMtAmaNI bhavajalahipoA egaMtasaraNA arahaMtA saraNaM / jihAM sUdhI jIva tihAM lageM mujhaneM bhagavaMta paramatrilokanAtha, anuttara chai jehAneM, kSaya gayA cheM rAga-dveSa-moha jehoneM, acityaciMtAmaNI, puNyasamUha Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 saMsArasamudrathI tArivAne jihAja, ekAMtazaraNa yogya arahaMta zaraNa ho / tahA pahINajaramaraNA aveakammakalaMkA paNaTThavAbAhA kevalanANadaMsaNA siddhipuranivAsI niruvamasuhasaMgayA savvahA kaya kijjA( ccA)siddhA saraNaM / tima prakSINa chai jarAmaraNa jehonaI, gayo ? karmakalaMka jehoneM, pragaTa (praNaSTa) chai vyAbAdhA jehonaiM, kevalajJAna kevaladarzana , jehonaiM, mokSapuranA vAsI, nirupama sukhanaiM pAmyA chai, sarvathA kRtakRtya thayA, ehavA siddha zaraNa ho| tahA pasaMtagaMbhIrAsayA sAvajjajogavirayA paMcavihAyArajANagA parovayAranirayA paumAinirdasaNA jhANajha( jjha )yaNasaMgayA visujjhamANa bhAvA sAhU saraNaM / tathA prazAMta gaMbhIra chai Azaya jehono ehavA, sAvadya yogathI je viramyA ehavA, jJAnAcArAdi paMcavidhAAcAranAM jAMNaNahAra ehavA, paropakAra karavAmAM udyamI ehavA, saMsAramA vasatAM padmAdikanuM dRSTAMta chai jehone ehavA, dhyAMne adhyayanaiM saMyukta ehavA, vizudhyamAna pariNAma jehonau ehavA sAdhu zaraNaM / tahA surAsuramaNuapUio mohatimiraMsumAlI rAgadosavisaparamamaMto heU savvakallANANaM kammavaNavihAvasU sAhago siddhabhAvassa kevalIpana(na)tto dhammo jAvajjIvaM me bhagavaM saraNaM / / tima suraI asuraI manuSyaiM pUjyau,moharUpa aMdhakAra pheDavA sUrya, rAgadveSarUpa viSane vAravA paramamaMtra, kAraNa samasta kalyANonuM, karmarUpa vananeM viSe agni, sAdhaka siddhabhAvano ehavo, kevalIno prarUpyo dharma jahAM jIva tihAM sUdhI mujhane bhagavaMta zaraNa ho / saraNamuvagao a eesiM garihAmi dukkaDaM / zaraNe pAmyo huM ehonaiM, garahu chu dukRta prateM / jaNNaM arahaMtesu vA siddhesu vA Ayariesu vA ujhjhAesu vA sAhUsu vA sAhuNIsu vA annesu vA dhammaTThANesu mANaNijjesu pUaNijjesu / je arahaMtaneM virSe, siddhoneM virSe, AcAryonaI virSe, upAdhyAyone virSe, sAdhuoneM viSe, sAdhvIoneM viSaM, bIjAya vA dharmanA ThekANAoge virSe, mAnavA Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 yogyoneM viSe, pUjavA yogyoneM viSaiH / tahA mAisu vA piIsu vA baMdhUsu vA mitti( te )su vA uvayArisu vA oheNa vA jIvesu maggaTThiesa amaggaDiesu maggasAhaNesu amaggasAhaNesu / tima mAtAoneM viSe, pitAone biSeM, baMdhuone viSai, mitroneM viSeM, upakArI jIvoneM sAmAnyeM viSaI, athavA jIvoneM viSeM, mArgoM rahyA jIvoneM viSeM, amArge pravarttatA jIvone viSeM, mArganA sAdhana ratnatrayAdika te sAdhananeM viSeM, amArga ajJAnavatrtyAdika te amArga-sAdhanoneM viSeM / jaM kiMci vitahamAyariyaM aNAyariavvaM aNitthi ( cchi ) avvaM pAvaM pAvANubaMdhi suhamaM vA bAyaraM vA maNeNa vA vAyAe vA kAraNa vA kayaM vA kArAviyaM vA aNumoiaM vA rAgeNa vA doseNa vA moheNa vA itthaMthA( vA) jamme jammaMtaresu vA garahiameyaM dukkaDameyaM ujjhiavvameyaM / viANiaM mae kallANamittaguru bhagavaMtavayaNAo / evameaMti roiaM saddhAe / arahaMtasiddhasamakkhaM garahAmi ahamiNaM / dukkaDameyaM ujjhiavvameaM / iccha micchAmi dukkaDaM micchAmi dukkaDaM micchAmi dukkaDaM / je kAMi asatya- viparIta Acaryu aNaAcaravAyA (yo) gyaM, icchAmAM lAvavA pApa-ayogya, pApano anubaMdha jehathI thAya ehavauM, sUkSma athavA bAdara athavA manoyogeM athavA vacanayoge athavA kAyayogeM athavA kartuM athavA karAvyaM athavA anumodiuM, athavA rAgeM karIneM vA dveSeM karIne moheM karIneM vA, iha janmane viSeM vA, janmane viSeM, janmAMtaroneM viSeM vA, garahAgocara karavA yogya e duHkRta chai, e tyajavAyogya cheM / e viSeM jANyuM meM kalyANamitra ehavA zrIguru bhagavaMta tehanA vacana thakI / imaja e bhAva cheM rucigocara zraddhAyeM karInaI / arihaMta siddha bhagavaMtone samakSa / sarva arihaMta siddha sAkSI chai jihAM e rIteM garhAviSaya karuM huM huM ehanaI / duHkRta cheM e paMDitavIryanI prabala sphuraNAyai, esa (tya) javA yogya chai / ihAM micchA mi du:kaDaM mithyA mAharuM duHkRta ho jhana / anusandhAna 42 hou me esA supatthaNA hou me itthava ( ba ) humANo hou me io mukkhabIaMti / hou me esA sammaM garihA hou me akaraNaniyamo bahumayaM mamayati / icchAmi aNusaTThi arahaMtANaM bhagavaMtANaM gurUNaM kallANamittANaM Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 ti / hou me eehi saMjogo / pattesu eesu ahaM sevArihe siyA ANArihe I siyA paDivattijutte siA niraiArapArage siA / e havaNAM varNyamAna suSTaM prArthanA ho mujhaneM, e kriyAneM viSeM bahumAna ho mujhaneM, e bhAva mokSanuM bIja ho mujhaneM, e samyag - sArI garhA ho mujhaneM, akaraNano niyama bahumata cheM mujhaneM e tattva iti / icchaM chaM anuMziSTi prati arahaMtonI bhagavaMtonI, guruonI kalyANamitra sAdhaka samUhaneM / e bhAveM mAharaI e arhatAdiko sAthai saMyoga puNyayogeM pAmeM chateM e arihaMtAdika[nI] huM sevAmAM pravarttavA yogya thAo, arihaMtAdikonI AjJAneM yogya thAo, pratipatti- sevArUpa teNeM yogya thAo, niraticArapAragAmI dharmamAM thAo / 7 saMviggo jahAsattIe sevemi sukaDaM / aNumoemi savvesiM arahaMtANaM aNuANaM savvesiM siddhANaM siddhabhAvaM savvesiM AyariANaM AyAraM savvesi uvajjhAyANaM suttappayANaM savvesi sAhUNaM sAhukiriaM savvesiM sAvagANaM mukkhasAhaNajoge savvesi devANaM savvesiM jIvANaM houkAmANaM kallANAsayANaM maggasAhaNajoge / saMvigna ehavau yathAzaktiM sevuM sukRta prati / anumoduM samasta arihaMtonuM anuSTAna prati, sarvasiddhA (ddho ) nA siddhabhAva pratiM, samasta AcAryonA AcAra prati, samasta upAdhyAyonA sUtrapradAMna pratiM, samasta sAdhuonI sAdhu ehavI kriyA prati / samasta zrAvakonA mokSasAdhana yogoneM anumoduM chu, sarva devonA, samasta jIvonAM, siddhabhAva thavAno kAma cheM jehoMneM ehavA, kalyANarUpa cheM pariNAma jehonAM ehavA jIvonAM, mokSamArganA sAdhanAra ehavA jJAnAdi yoga pratiM / hou me esA aNumoaNA sammaM vihipuvviA sammaM suddhAsayA sammaM paDivattirUvA sammaM niraIyArA paramaguNajuttaarihaMtAisAmatthao | thAo mujhaneM e anumodanA samyag vidhipUrvikA, e anumodanA samyaksArI je anumodanA karatAM zuddha cheM Azaya jehamAM ehavI anumodanA ho, samyak samIcIna pratipattirUpa pratipattibhAvanI anukUlatAyeM aMgIkaraNarUpa samyak-niraticArA aticAra rahita ehavI anumodanA ho / utkRSTa guNa sahita arihaMtAdika guNanidhAna uttama hetu, tehonA sAmarthya thakI / arcitasattijuttA hi te bhagavaMto vIarAgA savvaNU paramakallANA Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramakallANaheo(U ) sattANaM / acitya zakti sahita te arihaMtAdika guNI chaI jJAnAdika guNavaMta rAgarahita sarvajJa paramakalyANaprApta ehavA chaI / paramakalyANanA kAraNa jIvoneM te te (hete ?) / mUDhe ahni (amhi ) pAve aNAimohavAsie aNabhinne bhAvao hiAhiANaM abhine siyA ahianivitte siA hiyapavitte siA ArAhage siA uciapaDivatti ( ttI )e savvasattANaM sahiaMti icchAmi sukkaDaM icchAmi sukkaDaM icchAmi sukkaDaM / mUrkha ame pApavaMta chu / e viziSTa puruSonI [Age? ] anAdi moheM karI vAsita chu, anabhijJa dhuM paramArthathI hitA [hita] pratipatti karavAneM, hitanA abhijJa- jAMNa thAUM, ahitathI nivRtta thAUM, hitamAM pravRtta thAUM, ArAdhaka thAUM, ucita - pratipattiiM karInaI sarva jIva saMbaMdhinadaM svahita icchaM chaM sukRta prati / traNavAra e padano pATha ( svahita icchaM chaM sukRta pratiM svahita icchaM chaM sukRta prati) / anusandhAna 42 evameyaM sammaM paDhamANassa suNamANassa aNuppehamANassa siDhilI - bhavaMti parihAyaMti khijjaMti asuhakammANubaMdhA / niraNubaMdhe vA'suhakamme bhaggasAmatthe suhapariNAmeNaM, kaDagabaddhe viva vise, appaphale siA suhAvaNijje siA apuNabhAve siA / e rIteM e samyak saMvegasAra bhaNavA (tA) jIvanaI, anya samIpathI sAMbhalatAM jIvanaiM, arthAnusmaraNa dvArAyeM anuprekSAneM karato ehavAneM, maMdavipAkatAyai zithila thAya, pudgalaneM osaraveM parihAni thAya AzayavizeSAbhyAMsadvArAI mUlathI ja kSaya pAmaI, bhAvarUpa athavA karmavizeSarUpa asubha karmanA anubaMdha kSaya pAmatAM zeSa rahyuM asubhakarma te anubaMdharahita thAya, bhagna cheM sAmarthya jehanuM vipAka pravAhaneM AzraIneM ehavuM azubhakarma thAya / anaMtarodita sUtrathI upane zubha pariNAmeM karIneM kaTakabaddha jima viSa maMtri - sAmarthya (maMtrasAmarthye) alpaphala thAya tima alpa phala ka0 alpavipAka thAya, surkhe apanaya karavA yogya azubha karma thAya, apunarbhAva azubhakarma thAya / tahA AsagalijjaMti pariposijjaMti nimmavijjaMti suhakammANu Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 baMdhA / sANubaMdhaM ca suhakammaM pagiTTha pagiTThabhAvajjiyaM niyamaphalayaM supautte vi va mahAgae suhaphale siA suhapavattage siA paramasuhasAhage siA / tathA AsakalIkriyate-AkSipiiM samIpa thayeM, paripoSyaMte-paripoSiyeM bhAvaneM upacayeM karI, nirmApyaMte-parisamApti pamADIyeM zubhakarmanA anubaMdhakuzalakarmanA anubaMdha e bhAvaH / sAnubaMdhaM ca punaH zubhakarma AtyaMtikAnubaMdhApekSa anubaMdhasahita zubhakarma prakRSTa ka0 pradhAna prakRSTa bhAvAjitaM ka0 zubhabhAveM upAyu niyamaphaladaM ka0 prakRSTatveM karIne niyameM phalanuM deNahAra chai / suprayukta iva mahAgadaH ekAMtakalyANaH sukhaphalaM ka0sukha chai phala jehanuM ehavo te zubhakarma thAya / anubaMdhaI zubhay pravartaka thAya parama sukhanuM sAdhaka te karma pAraMparye nirvANa sukhanuM sAdhaka cha / ao apaDibaMdhameaM asuhabhAvaniroheNaM suhabhAvabIyaMti suppaNihANaM sammaM paDhiavvaM sammaM soavvaM aNuppehiavvaMti / yata evaM ato ka0 e kAraNa mATeM pratibaMdharahita, nidAnarahita, azubha bhAvanA anubaMdhaneM nirodhe karInaI zubhabhAva, bIja iti kRtvA, iMma cittamAM jANIneM, e sUtra supraNidhAna kahatAM zubhapraNidhAneM samyak prazAMta(tA)tmAI paThitavyaM kahatAM bhaNavU, samyak prazAMtAtmAiM anvAkhyAnavidhi sAMbhalavU, anuprekSitavyaM kahatAM anuprekSAviSaye karavaM paribhAvanIyamityarthaH / namo namianamiANaM paramaguruvi( vI )arAgANaM namo sesanamukkArArihANaM / jayao(u) savvaNNusAsaNaM / paramasaMbohIe suhiNo bhavaMtu jIvA suhiNo bhavaMtu jIvA suhiNo bhavaMtu jIvA / namaskAra ho devaRSioyeM namita ka0 vaMdita ehavAo ,paramaguru ehavA vItarAgoneM, namaskAra ho zeSa AcAryAdika guNAdhika namaskAra yogya mahAtmAoneM / kutIrthaneM apoheM jayavaMta varto sarvajJonu zAsana / varabodhilAbharUpa parama saMbodhiye mithyAtvadoSaneM nAzeM prAMNI sukhiA thAo prAMNI sukhiA thAo prAMNI sukhiA thAo / iti pAvapaDighAyaguNabIjAhANasuttaM 1 // iti pApapratighAta-guNabIjAdhAna nAme prathama sUtra 1 // Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 42 jAyAe dhammaguNapaDivattisaddhAe bhAvijjA eesiM sarUpa( vaM) payaisuMdarattaM aNugga(gA )mittaM payo( ro)vayArittaM paramatthaheuttaM tahA duraNucarattaM bhaMge dAruNattaM mahAmohajaNagattaM bhUo dullahattaMti / evaM jahAsatti(ttI )e uciyavihANeNaM accaMtabhAvasAraM paDivajjijjA / ____dharmaguNa-pratipatti zraddhA, tAra pachI tathAvidha karma-kSayopazameM karI bhAvathI bhAvIyeM e dharmaguNonu svarUpa, jIva saMkleza-vizuddhiyeM, prakRtaI suMdarapaNuM, bhavAMtara vAsanAnugameM karI anugAmipaNuM,pIDAdi nivRttiyeM paropakAripaj, paramparAyeM mokSasAdhanapaNA mATeM paramArtha hetupaNuM, sadaivAnasyA(bhyA)sa mATeM dukheM AcaravAmAM Ave te duranucara duranucarabhAva te duracarapaNuM, bhagavaMtanI AjJAnA khaMDavAthI bhaMga thaI dAruNapA(pa)j, dharmadUSakapaNe karI mahAmohajanana zaktimaMtapaNuM, bhUyo durlabhatvaM ka0 vipakSAnubaMdhanA jorathI punaHprApti-durlabhapaNuM, evaM-ukta prakAre zaktineM anurUpa, ucita vidhAneM-zAstroktavidhiyeM hAni-Adhikya pariharI, atyaMtabhAveM sAra-moTeM praNidhAnaiM baleM paDivajIyeM dharmaguNone, rAbhasikavRttiye nahI varjIjIyeM, rAbhasika pravRttinuM vipAkeM dAruNapaNuM chai, mATeM dharmaguNamA pravRtti upayogayukta ja hInatA adhikatA beM doSa varjIne karavI / / . taM jahA thUlagapANAivAyaviramaNaM thUlagamusAvAyaviramaNaM thUlagaadattAdANaviramaNaM thUlagamehuNaviramaNaM thUlagapariggahaveramaNamiccAi paDivajjiUNa pAlaNe jaijjA / te jima-sthUla prANAtipAta, viramaNa, sthUla mRSAvAdanuM viramaNa, sthUla adattAdAna, viramaNa,sthUla parigraha (maithuna)nuM viramaNa, sthUla parigrahanuM viramaNa ityAdi; Adi zabdathI digbhU(vra)tAdi uttaraguNa grahIyeM, aMgIkAra karIne pAlavAne viSe udyama karIyeM / prathama upanyAsa prANAtipAta viramaNAdikano te prApti ehonI iMma ja cha / sayANAgAhage siA sayANAbhAvage siA sayANAparitaMte siaa| ANA hi mohavisaparamamaMto, jalaM rosA( dosAi)jalaNassa, kammavAhItigicchAsatthaM, kappapAyavo sivaphalassa / adhyayanazravaNeM karI sadA AjJAno grahanAra huM thAuM, anuprekSAthI sAtheM Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 sadA AjJAno bhAvaka thAuM, anuSTAnane AzrayI sadA AjJA parataMtra thAuM, AjJAjinavacananAM(vacana)moha viSano paramamaMtra che, mohaviSa, apahAreM karI jala chaI dveSAdi jvalana--dveSAdi jvalananeM zamAvaveM karI, karmarUpa vyAdhi tehay cikitsAzAstra che - karmavyAdhikSayanA kAraNapaNA mATeM, kalpavRkSa che zivarUpa phalano avaMdhyapaNe sAdhakapaNA mATeM / vajjijjA adhammamittajogaM, ciMtijjA i (a)bhiNavapAvie guNe, aNAibhavasaMgae a aguNe, udayAM( gga )sahakArittaM adhammamittANaM, ubhayalogagarahiattaM, asuhajogaparaMparaM ca / vIyaiM adharmamitrayogaM-akalyANa mitrasaMbaMdhane, citavIyeM prANAtipAta viramaNAdika abhinava je pAmyA guNa te guNanaI, sadaiva-aviratapaNe anAdi bhavasaMgata je avaguNa prANAtipAtAdika tehu~neM, ca punararthe, udagra sahakAripaNuM citavIyeM-avaguNanI vRddhi karavAmAM tIvra sahAyakAripaNuM adharmamitro-- akalyANamitro, citavIyeM, teMhunA pApanI anumati ihalokagarhitapaNuM paralokagarhitapaNuM citavIyeM, e zeSa azubha yoga paramparAne akuzalAnubaMdhathI vadhe te azubhayogaparamparAne citavIyeM / pariharijjA sammaM logaviruddhaM karuNAparajaNANaM, na khisAvijja dhammaM, saMkileso khu esA, paramabohibIaM abohiphalamappaNotti / / pariharIyeM samyag-subha pariNAmeM lokaviruddha prati tadazubhAdhyasAyAdi nibaMdhanAni lokaviruddhAni parihananeM adharma e bhAvanAyeM, lokopeM dharmanaiM na khisAvIyai na niMdAvIyai-na garhAvI, azubha bhAvapaNA mATeM, e dharmanI khisA te saMkleza chaI, paraM-utkRSTuM abodhibIja chaI abodhi phala thAya AtmAnepotAne paNa abodhikAraNa jananeM thAya te kAraNe / evamAloejjA-na khalu itto paro aNattho, aMdhattameyaM - saMsArADavIe, jaNagamaNiTThavAyANaM, aidAruNaM sarUveNaM, asuhANubaMdhamaccaMtaM / ima Aloii sUtrAnusAraiM-nathI nizcayeM e abodhi phalathI bIjo anartha, tatkAraNabhAvAdvA lokaviruddhatvAditi, tad darzananeM abhAveM aMdhapaNuM che e saMsAra aTavIne viSaiM upajAvaNahAru, aniSTa-ApAtarnu chaiM Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 anusandhAna 42 narakAdyupapAtakAraNapaNaiM, saMklezapradhAnapaNA mATeM ati tIvra svarUpeM azubhano jethI thAya ehavaU paramparAyeM Ugra ghAtakapaNeM atyaMta, tathoktaM- "lokaH khalvAdhAraH, sarveSAM dharmacAriNAM yasmAt / tasmAllokaviruddhaM, dharmaviruddhaM ca saMtyAjyam // " sevijja dhammamitte vihANeNaM, aMdho vivANukala DDa )e, vAhie viva vijje, dariddo viva Isare, bhIu viva mahAnAyage / na iu suMdaramannaMti bahumANajutte siA, ANAkaMkhI, ANApaDicchge, ANAavirAhage, ANAnipphAyagettI(tti ) / seviyaI dharmamitroneM satpratipattyAdi vidhAneM, aMdha jima khAtAMdibhayeM anukarSakarva (tR) naI, vyAdhivaMta jima rogabhayeM vaidyonaI, daridra jima sthitihetu paNa IzvaronaI, bIhavau jima AzrayaNIyapaNeM mahAsaucya AtaMkapaNai, atyaMta nathI e dharmamitranAM sevanathI suMdara bIjuM ima bahumAna yukta thAya, hRdayathI dharmamitra upareM prema te bahumAna, AjJA vagara thayeM AjJAno abhilASI, AjJApradAnakAle AjJAno praticchaka, AjJAnA paricaya karatAM - abhyAsatAM AjJAno avirAdhaka, tehaneM ucita vidhAneM AjJAno niSpAdaka / paDivaNNadhammaguNArihaM ca vaTTijjA giha ( hi ) samuciesu gihisamAyAresu parisuddhANuDANe parisuddhamana (Na) kirie parisuddhavAikirie parisuddhakAyakirie / pratipanna dharmaguNaneM yogya puriSaneM valI anuvRtti varttIyai, gRhineM samucita yogya ehavA gRhionA samAcAronaI viSaI, parizuddha anuSTAnoneM zAstrAnusAraiM, parizuddha manaH kriyAonaI zAstrAnusAraI, parizuddha vacanakriyAoneM zAstrAnusAraI, parizuddha kAyakriyAoneM zAstrAnusAraI / vajjijjANegovaghAyakAragaM garihaNijjaM bahukilesaM AyaivirAhagaM samAraMbhaM / na ciMtijjA parapIDaM / na bhAvijjA dINaNayAM ( dINayaM ) / na gacchijjA harisaM / na sevijjA vitahAbhinivesaM / uciamaNapavattage siA / varjIya aneka upaghAtanuM kAraka sAmAnyeM garhavA yogya, pravRttikAleM bahuklezadAyaka ehavaM, Ayati virAdhaka, paraloka-paralokapIDAkArakaneM Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 aMgArakarmAdirUpa samAraMbha na citavIyaI, sAmAnya parapIDA pratiM na bhAvIyeM, koya cIjaneM aNamalaveM dINatA pratiM na pAMmI, koya iSTa cIja milaveM harSa prati na sevIya, "atattvAdhyavasAyo vitathAbhinivezaH" vitathAbhiniveza pratiiM kiMtu vacanAnusAraI manano pravartAvanAra thAya ima, ima vacanapravartaka / na bhAsijjA aliyaM na pharusaM na pesunnaM nANibaddhaM hia miabhAsage siA / na bhAkhIyaiM abhyAkhyAnAdikaneM, na bhAkhIyai niSTuravura (chura?), na bhAkhIyai paizUnya, na bhAkhIyai kathAdi-anibaddha, pratisUtranItiiM hitakara parimita bhASAno bhASaka thAya / - evaM na hiMsijjA bhUANi, na giNhijja adattaM, na nirikkhijja paradAraM, na kujjA aNatthadaMDaM, suhakAyajoge siA / iMma na hiMsIiM pRthviyAdibhUtonaI, nahI grahiyeM thoDaM paNa adatta pratiiM, nahI rAgathI paradAra prati, na karIyaiM apadhyAnAcaritAdi anarthadaMDa prati, kiMtu cha kAyayoga AgamanItiiM zubha jehanau ehavau thAya / . tahA lAhociadANe lAhociabhoge lAhociaparivAre lAhocia nihikare siA / tima aSTabhAgAdyapekSA lAbhocitadAnakartA, aSTabhAgAdyapekSAyeM lAbhaneM ucitabhogabhogI, caturbhAgAdyapekSAyeM lAbhaneM ucita parivAradhAraka, caturbhAgAdyapekSAyeM lAbha-nidhino kAraka thAya / asaMtAvage parivArassa, guNakare jahAsattiM, aNukaMpApare, nimmame bhAveNa / evaM khu tappAlaNe vi dhammo jaha'nnapAlaNetti / savve jIvA puDho puDho, mamattaM baMdhakAraNaM / tathA asaMtApaka:-parijananeM parivArane asaMtApaka thAya, zubha praNidhAnaI karI yathAzakti prati phalanirapekSapaNe karI, anukaMpAtatpara che, bhavasthitineM AlocavaI, e0 ima jIvopakAra thAya mATeM anya pAlananeM viSaM jima dharma tima tatpAlananeM viSaM jIvA(va)vizeSe karI anyapAlaneM jima dharma tima nija, sarvajIva pRthak chaI, mamatvaM te baMdhanuM kAraNa chaI - "saMsArAMbunidhau sattvAH , karmormiparighaTi(TTi)tAH / saMyujyaMte viyujyaMte tatra kaH kasya bAMdhavaH ? || Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 anusandhAna 42 tathA-atyAvate'smin saMsAre, bhUyo janmani janmani / sattvo naivAstyasau kazcit yo na baMdhuranekadhA // " tahA tesu tesu samAyAresu saisamaNA ( NNA )gae siA, amuge'haM, amugakule, amugasisse, amugadhammaTThANaTThie, na me tavvirAhaNA, na me ta dAraMbhI, vuDDI mameassa, eamittha sAraM, eamAyabhUaM, eaM hiaM / asAramannaM savvaM visesao avihigahaNeNaM / evamAha tilogabaMdhU paramakAruNige sammaM saMbuddhe bhagavaM arihaMtetti / evaM samAlocia tadaviruddhesu samAyAresu sammaM vaTTijjA bhAvamaMgalameaM tanniSpa (ppha) ttIe / tima che te lobharUpapaNA mATeM samAcAroMneM viSeM gRhisamucita samAcAroMneM viSaM smRtisamanvAgata thAya - AbhogayuktaH, amuka devadattAdi nAmA huM ikSvAdyapekSAyeM amuka kula, dharmathI amuka ziSya, tattadAcAryApekSAyeMaNuvratAdyapekSAyeM amuka dharmasthAneM huM sthita dhuM na mujhanaI dharmasthAnanI virAdhanA, na ho mujhanaI virAdhanAno AraMbha, e dharmasthAnanI mAharaI vRddhi hoya, etate atra - ihAM dharmasthAnaM etat-e AtmabhUta AnugAmukapaNA mATaI, etat suMdara pariNAmapaNA mATeM hitaM - hitakaraM / asAra chaI bIjuM arthajAtAdi sarva, vizeSathI avidhi grahaNeM karI vipAkadAruNapaNA mATaI / iMma kahato havao trilokabaMdhu, paramakaruNAvaMta tathAbhavyattvani jogathI samyak anuttara bodhabIjathI saMbuddhe bhagavAn arihaMta iti / ima samAlocana karIneM adhikRta dharmasthAnAvirodha ehavA je samAcAra, te vicitra samAcAroMneM viSaM samyak sUtranIti varttIyaiM / vIdhii pravarttana e bhAvamaMgala chai, adhikRta samAcAraneM nIpajaveM / tahA jAgarijja dhammajAgariAeko mama kAlo ? kimea ( ssa) uciaM ? / asArA visayA niyamagAmiNo virasAvasANA / bhIsaNo maccU savvAbhAvakArI avinnAyAgamaNo aNivAraNijjo puNo puNo'NubaMdhI / dhammo eassa osahaM, egaMtavisuddho mahApurisasevio savvahiakArI niraiAro paramANaMdaheU / tathA tima jAgIyeM bhAvanidrAvirahaiM dharmmajAgarikAI karI / kio vayovasthArUpa mAharo kAla ? syuM mane ucita- 'kimetasyocitaM dharmAdyanuSThAnaM' ? tuccha chai zabdAdi viSaya, nizcayeM janArA chai virasa cheM avasAna jehunAM Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 pariNAmadAruNAH / mahAbhayajanana mRtyu chai sarvanA abhAvano [kartA]adRsyasvabhAvapaNA mATeM avijJAta chai Agamana jenuM ehavo, karanAra chai tatsAdhyArthakriyAnA abhAva mATaiM, svajanAdibaleM anivAraNIya chai-nivAravA yogya na - nahI te anivAraNIya, aneka yoni sAveM (the) karI punaH punaH vAraMvAra anubaMdhI chai, dhammo kahatAM dharma vyAdhi samAna je e mRtyu tehay auSadha chaI, ekAMtavizuddha nivRtti rUpa che, mahApuraSa ye tIrthakarAdika tehuNe sevitta chaiM, sarvaneM hitakArI chaI, maitryAdirUpapaNA mATaI niraticAra che, yathAgRhIta-paripAlane karI parimAnaMdano hetu chaiM / namo imassa dhammassa / namo eadhammappagAsagANaM / namo eadhmmpaalgaannN| namo eadhammaparUvagANaM / namo eadhammapavajjagANaM / namaskAra ho etasmai-ehaneM anaMtaroditarUpadharmanaiM namaH / e dharmanA prakAzaka arihaMto. namaskAra ho / e dharmanA pAlanAra yatIoneM namaskAra ho / e dharmanA prarUpaka yatIonaI namaskAra ho / e dharmanA paDivajanAra zrAvakAdika guNijIvonaiM / icchAmi ahamiNaM dhamma paDivajjittae samma maNavayaNakAyajogehiM / hou mameaM kallANaM paramakallANANaM jinnaannmnnubhaavo|| icchu chu huM ehaneM dharmanaI pratipattiviSaya karavAne / samyak, anena tu saMpUrNapratipattirUpaM praNidhivizeSamAha-manojoga-vacanajoga-kAyajogeM karIneM / ho mujhaneM e kalyANa-adhikRta dharmapratipattirUpa parama che kalyANa jehuneM ehavA tIrthaMkaronA mahimAthI-tIrthakarAnugrahai / __ suppaNihANamevaM ciMtijjA puNo punno| e[ya] dhammajuttANamavavAyakArI siA / pahANaM mohaccheaNameaM / evaM visujja( jjha )mANe bhAvaNAe kammApagameNaM uvei eassa juggayaM / tahA saMsAraviratte saMviggo bhavai amame aparovatAvI visuddhe visuddhamANabhAvetti / / ___ zubha praNidhAMna ima citavaI vAraMvAra / e dharmayukta yatIono avapAtakArI thAuM-AjJAkArIti bhAva / pradhAna-zreSThaH mohanuM cchedana tadAjJAkArIpaNuM, tanmohacche(da)ne yoganiSA(nizrA?)gatayeti hRdayaM / ima kuzalAbhyAseM vizudhyamAna e dharmano abhyAsI jA(jI)va uktarUpabhAvanAyeM karmano apagama je nAza tadrUpa hetuiM karIneM Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 anusandhAna 42 upaiti-pAmeM 9 juggayaM kahatAM yogyatAnaiM / tathA-tima svakIya doSa bhAvanAyeM karI saMsArathI virakta-saMvigna kahatAM mokSArthI thAya, mamatArahita, parane upA(patA)pa na kareM te aparopatApI-ehavau thAya aparopatApI, 'vizuddhAvizudhyamAnabhAvajAtAH' vizuddha thAya, graMthi pramukhaneM bhedavaI karInaI vizudhyamAna che bhAva jehano te vizudhyamAnabhAva zubhakaMDakavRddhiI karI thAya // sAdhudhammaparibhAvaNA suttaM // 2 // iti sAdhudharmaparibhAvanA sUtraM // 2 // paribhAvie sAhudhamme jahodiaguNe jaijjA sammameaM paDivajjittae aparovatAvaM / parovatAvo hi tappaDivattivigdhaM / aNupAo khu eso / na khalu akusalAraMbhao hiaM / 'paribhAvite sati sAdhudharme' anaMtara sUtrodita vidhiI yathoditaguNa saMsArathI virakta, saMvigna, amama / havai trIjA sUtranI vyAkhyA kahI chai / bIjA sUtra sAthai trIjA sUtranau A saMbaMdha-je anaMtara sUtre dharmaguNapratipatti-zraddhA thayeM thakeM, sAdhakaneM je karttavya te karye thakeM, sAdhudharma paribhAvita thayo / havaI sAdhudharma paribhAvita tha je akartavya te kahai chaI / yatna karI samyak vidhiiM e dharmanaiM paDivajInaiM paraneM upatApa na upajaI tima aparopatApaM yathA syAt tathA / paropatApa je te nizcayaI dharmapratipattinA aMtarAya chaI / dharmapratipatti karavA paropatApa te anupAya chai nizcayaiM / e paropatApa nahI nizcayaiM akuzalAraMbhathI AtmAne hita / appaDibuddhe kahiMci paDibohijjA ammApiare / ubhayalogasaphalaM jIviaM, samudAyakaDA kammA samudAyaphalatti / evaM suhI( dI )ho aviogo| anahA egarukkhanivAsisauNatullAmeaM / uddAmo maccU paccAsanno a / dullahaM maNuattaM samuddapaDiarayaNalAbhatullaM / aippabhUA aNNe bhavA dukkhabahulA mohaMdhayArI( rA) akusalANubaMdhiNo ajuggA suddhadhammassa / juggaM ca eaM poabhUaM bhavasamudde, juttaM sakajje niuMjiuM saMvaraiacchidaM nANakaNNadhAraM tavapavaNajavaNaM / apratibodha thakeM kathaMcita karmanA vicitrapaNAthI "akuzalAraMbhazca Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 17 dharmapratipattAvapi paropatApaH / na cAnyastatra prAyo'yaM saMbhavatIti saMbhaviparihArArthamAha-apratibuddhau kathaMcitkarmavaicitryataH pratibodhayenmAtApitarau / nanu(na tu)prAyo mahAsattvasyaitAvapratibuddhau bhavata iti kathaMcidityAha" - pratibodhiyaiM mAtApitAneM / ihaloka-paralokarUpa ubhayalokeM saphala "ubhayalokasaphalaM, jIvitaM prazasyata iti zeSaH / " "samudAyakRtAni karmANi samudAyaphalAnItyanena bhUyopi yogAkSepaH / " samudAyaI karyAM zubha karma dharmasaMbaMdhiyAM te samudAyeM phalanAM denArA thAya / tathA cAha-evaM-e rIteM samudAyeM zubhakArya karatAM-samudAyeM anubhavatAM sudIrgha aviyoga bhavaparamparAyeM sarvaneM ApaNaneM thAya / anyathA- iMma na karIyeM to eka vRkSanA da(va)sanArA pakSIgaNa tehuneM samAna e ceSTita chai / yathoktaM"vAsavRkSaM samAgamya, vigacchaMti yathANDajAH / niyataM viprayogAMtastathA bhUtasamAgamaH // 1 // " ityAdi / eja artha valI kaheM chaH anivAritaprasara che mRtyualpAyupaNe karI najIka chai / ca-punaH saMsArasamudramAM durlabha chai manuSyapaNuM, samudramAM paDyuM ratna tehanI prAptinaiM tulya chaI, atidurApamityarthaH / ati-ghaNA anya bhava che manuSyapaNA vinA / pRthivIkAyAdi saMbaMdhe kAyasthitiiM rahatAM manuSyapaNuM kihAMthI gayuM phirI maleM e bhAvArtha / yathokuM(ktaM)-"asaMkhosappiNIo, egidiANa ya cauNhaM / tA ceva o aNaMtA, vaNassatIe u bodhavvA // 1 // abhya(nya) bhava kehavA chai ? utkaTa chai asAtavedanIya jihAM ehavA chaI / mohodayanI tIvratAI mohAMdhakAra jihAM chaI / asacceSTA hetupaNe akuzala karmano anubaMdha karAveM ehavA-ayogya / cAritra dharmanaiM yogya valI e manuSyapaNuM saMsArasamudre tArakapaNe karI pota sarikhuM / yukta dharmakAryaviSaI joDavAnaI AzravarodhaI karI DhAMkyA meM prANAti pAtAdika chidra niraMtara jJAnopayogipaNA mATe / jJAna che karNadhAra jihAM taparUpa pavaneM javanaM kahatAM vegavaMta / khaNe esa dullahe savvakajjovamAIe siddhisAhagadhammasAhagatteNaM / uvAdeA ya esA jIvANaM / japaNaM (jaM Na) imIe jammo, na jarA, na maraNaM, na iTTaviogo, nANiTThasaMpaogo, na khuhA, na pivAsA, na anno koi doso, savvahA aparataMtaM jIvAvatthANaM asubharAgAirahiaM saMtaM sivaM avvAbAhaMti / vivari( rI)o a saMsAro imIe aNavaTThI( TThi)asahAvo / ittha khalu suhI vi asuhI, saMtamasa( saM )taM, suviNuvva savvamAlamAlaMti / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 anusandhAna 42 tA alamittha paDibaMdheNaM / kareha me aNuggalaM / ujjhamaha eaM vucchi dittae / ahaMpi tumhANumaIe sAhemi eaM nivviNNo jammamaraNehiM / samija (jjha )i a me samIhiaM gurupabhAveNaM / evaM sesevi bohijjA / tao samameehiM sevijja dhammaM / karijjociakaraNijjaM nirAsaMso u savvadA / eaM paramamuNisAsaNaM / kSaNa eka durlabha cheM, sarva bIjA je kArya tehonI upamAthI atIta e kSaNa chaI, siddhinA sAdhanAra je dharma tehanuM sAdhakapaNuM e kSaNamAM che teNeM karI AdaravAyogya, ca punararthe, e siddhi jIvonaI je kAraNeM / na e siddhi mAnavIneM viSeM prAdurbhAvalakSaNa (janma) nathI, vayohAMni nathI, prANatyAga nathI, iSTano viyoga- iSTanA abhAva mATaiM nathI, aniSTano saMprayoga aniSTanA abhAva mATeM nathI, bubhukSA nathI, udakecchA nathI, bIjo koya zItauSNAdi doSa [ nathI] | sarvathA svAdhIna e siddhineM viSaI AtmAnuM rahevuM, asubha rAgAi rahiaM ka0 azubha ehavA je rAgAdika tehuMNe rahita e avasthAna chaI / "zAMtaM - zaktitopi krodhAdyabhAvena zAMtaM zivaM sakalAzivAH va (ya)taH niHkriyapaNeM karI avyAbAdha cha / viparIta cheM, ca punararthe, saMsAra, e siddhithI janmAdirUpapaNA mATeM e siddhithI saMsAra viparIta haiM / sarva upadravano Alaya chai / yathAha"jarAmaraNadaurgatya-, vyAdhayastAvadAsatAM / manye janmApi vIrasya, bhUyo bhUyastrapAkaraM ||" anavasthita che svabhAva jehanao evo saMsAra cheM / saMsAramAM nizcayaI sukhI paNa asukhI paryAyathI, sat paNa asat paryAyathI, svapnanI pareM sarva AlamAla chaI, AsyAnaM (nA) abhAvaI karI / tat kAraNa - mATeM pUrNa saMsAraneM viSeM pratibaMdhe karI karo mujhaneM anugraha prati udyamavaMta / tathA oe saMsAranaI viccheda karavAneM huM paNa tumArI anumati sAdhuM saMsAravicchedaneM / khinna - udAsIna chaM janmamaraNeM karI / kimityata Aha- janmamaraNAM (NA) bhyAM saMsAragAmibhyAM / siddhi pAmaI ca punaH mAharu samIhita-saMsAravyavacchedanarUpa, guru- arhadAdika huneM prabhAveM karI / e rIti bhAryAdika zeSaneM paNa bujavIryaibhAryAdi (dI) ni zeSANyapi bodhayedaucityopanyAsena / tAra pachI sAtheM- mAtA pitrAdi sAtheM sevIyeM cAritra - dharmmanaI / "tataH samaM ebhirmAtrApitrAdibhiH saMveta dharma cAritralakSaNaM / " karIyeM ucita karaNIya prati ihaloka paraloka saMbaMdhi Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 AzaMsAyeM rahitanu punaH sarvadA / e vItarAga, zAsana kahatAM vacana chaiM / abujjhamANesu a kammapariNaIe vihijjA jahAsattiM taduvagaraNaM AovAyasuddhaM samaIe / kayaNNuA khu esA / karuNA ya dhammappahANajaNaNI jaNaMmi / tao aNuNA( NNA )e paDivajjijja dhammaM / aNabujhthe chataiM ca-punaH karmapariNatiiM karI, karIye zaktineM anusAraiM tehunu upakArI upakaraNa arthajAtAdika, kAraNe kAryano upacAra karI arthajAtAdi upakaraNa kahIyeM chai / AyeM upAyeM zuddha svamatiiM karI / kRtajJapaNuM chai nizcayeM / eka karuNA ca-punaH dharmanI pradhAna mAtA cha jananeM viauM / tata: mAtApitAyeM anujJAta thakA paDivajIyeM cAritradharma prati / aNNahA aNuvahe ceva uvahni hA )jutte siA / dhammArAhaNaM khu hi savvasattANaM / tahA taheaM saMpADijjA / savvahA apaDivajjamANe caijjA te aTThANagilANosahatthacAyanAeNaM / ima karatAM paNa mAtApitAnI anujJA na thAya tAreM, bhAryAdhupalakSaNa metat / bhAvathI kapaTarahita ja kapaTavaMta thAya zAsanonnatinimittamityarthaH / "nirmAya evaM(va) bhAvena, mAyAvAMstu bhavet kvacit / pazyet svaparayoryatra sAnubaMdhaM hitodayaM // 1 // " iMma dharmArAdhana ja nizcayeM hitAvaha che sarva sattvoneM / tima tima ja dusvapnAdika kahaNe karIne dharmArAdhana nipajAvIyeM / e prakAreM paNa sarvathA kahaNa na mAneM mAtApitAnaiM tyajIyeM / mAtApitAne asthAne vanAdikeM glAnaneM auSadhaneM arthe tyAga te dRSTAMte / se jahAnAmae kei purise kahaMci kaMtAragae ammApii samee tappaDibaddhe vaccijjA / tesiM tattha niyamaghAI purisamittAsajJa saMbhave osahe mahAyaMke siA / tattha se purise tappaDibaMdhAo evamAlocia 'na bhavaMti ee niyamao osahamaMtareNa, osahabhAve a saMsao, kAla sahANi a eM(e)ANi', tahA saMThavia saMThavia tadosahanimittaM savittinimittaM cayamANe sAhU / esa cAe AcAe, acAe ceva cAe phalamittha pahANaM buhANaM / dhIrA eadaMsiNo / sa te u(o)sahasaMpAyaNeNa jIvAvijjA / saMbhavAo purisociameaM / te dRSTAMta-jima nAma koika puruSa kathaMcit aTavImAM gayo mAtApitAI Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 anusandhAna 42 sameta mAtApitAneM pratibaMdhe pratibaddha jAya / mAtApitAnaiM aTavIne virSe niyamaghAtI,puruSamAtraI asAdhya, saMbhaveM che auSadha jehanuM ehavo, tatkAla mAreM je roga te mahAtaMka thAya / tihAM te puruSa mAtApitAnA pratibaMdhathI iMma vicArInaI 'na jIvaI mAtApitA niyamaI auSadha vinA, auSadha maleM valI saMdeha-kadAcit jIvaI, huM auSadha leI Aq eTalo kAla saheM valI mAtApitA' / te prakAraiMvRttyAcchAdanAdinA prakAreNa samyak rIteM thApInaiM mAtApitAneM, auSadha nimittaI potAnI AjIvIkaneM arthaI tyajato sAro / e tyAga atyAga, saMyoga phala chai ehanuM mATeM / atyAga ja viyoga-phaleM phaleM te mATaiM / phala ihAM pradhAna che paMDitoneM / dhIra puruSa kriyAnA phalanA dekhaNahAra chai / te puruSa mAtApitAne auSadhaneM nIpajAvavai karInaiM mAtApitAnaiM jIvADaiM / auSadha lAvIne karAve to jIveM iMma saMbhaveM che tethI dhIra puruSaneM ucita che te iMma aTavImAM tyajaq / evaM sukkapakkhie mahApurise saMsArakaMtArapaDie ammApiisaMgae dhammapaDibaddha viharijjA / tesiM tattha niyamaviNAsage apattabIjAipurisamittAsajje saMbhavaMtasaMmattAiosahe maraNAivivAge kammAyaMke siaa| tattha se sukkapakkhigapurise dhammapaDibaMdhAo evaM samAlocia 'viNassaMti ee avassaM sammattAiosahaviraheNa, tassa saMpADaNe vibhAsA, kAlasahANi a eANI( Ni) vavahArao' / tahA saMThavia saMThavia ihalogaciMtAe tersi saMmattAiosahanimittaM visiTThagurumAibhAveNa savittinimittaM ca kiccakaraNeNa cayamANesaMjamapaDivatti(ttI )e te sAhusiddhIe / esa cAe acAe, tttbhaavnnaao| acAe ceva cAe, micchAbhAvaNAo / tattaphalamittha pahANaM paramatthao / dhIrA eadaMsiNo AsannabhavvA / sa tte (te)sammattAiosahasaMpADaNeNa jIvAvijjA accaMtiaM amaraNA'vaMjhabIajogeNaM / saMbhavAo purisociameaN| duppaDiArANi a ammApiINi / esa dhammo sayANaM / bhagavaM ittha nAyaM pariharamANe akusalANubaMdhi ammApiisogaMti / ___ e dRSTAMta / iMma haveM A arthopanaya kahai cha- zuklapAkSika caramAvartI mahApuruSa parIttasaMsArI, yathoktaM-saMsArarUpakAMtAra je aTavI tehamAM 'paDie' kahatAM paDayau chato, "jassa avaDDo puggala-pariyaTTo sesao ya saMsAro / so Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 sukkapakkhio khalu, ahige puNa kaNhapakkhIo ||1|| " saMsArakaMtAra patita: san / mAtApitAiM sahita upalakSaNametat bhAryAdInAM / dharmeM pratibaddha viharaI / te mAtApitAneM te saMsArakaMtAramAM nizcayeM vinAzakArI, aprApta cheM bIjAdika jeNeM ehavo je puruSa mAtra teNeM asAdhya ehavo, saMbhave che samyaktvAdika auSadha jehanuM ehavao, maraNAdika chai vipAka jehano ehavo karmano ja AtaMka kahatAM savvoghAtI roga thAya / tihAM e zuklapAkSika puruSa dharmapratibaMdhathI'dharmapratibaMdhAddhetoH' e rItiM vicArInaiM- 'vinAza pAmeM mAtApitA avazya samyaktvAdi auSadha vinA, samyaktvAdika auSadha nIpajAvavAmAM vibhASA kahatAM bhajanA, auSadha melavuM eTalo kAla Takai ehavAM e mAtApitA chai vyavahArathI jotAM-'vyavahArataH tathA jIvanaM saMbhavet, nizcayatastu na, yathoktaM AyuSi bahUpasarge, vAtAhatasalilabudbudAnityatare (nitye ) / ucchrusya niHzvasiti yaH, supto vA yadvibudhyate taccitraM // ' tathA te prakAreM 'sauhityApAdanaM saMsthApya saMsthApya' - thApI thApInaI ihalokaciMtAiM te mAtApitAneM, samyaktvAdyauSadhanimitteM viziSTagurvAdibhAvaiM- 'viziSTagurvAdibhAvena dharmakathAdibhAvAt ' potAnI vRttineM nimittaI ca - punararthe, kRtyaneM karaveM karIneM- 'kRtyakaraNena hetunA tyajato- tyajanaM', saMyamanI pratipattiraM mAtApitAnaI, 'saMyamapratipattyA dharmazIla:' siddhineM viSeM, e tyAga atyAga, tatvabhAvanAthI, 'taddhitapravRtteH' / atyAga teja tyAga, mithyAbhAvanAthI, 'tadahitapravRtteH' / tattvaphala je te ihAM pradhAna che budhajanonaI, paramArthe - paramArthena Asannabhaya ehanA dekhaNahArA Asannabhavya - bIjA nahIM, 'zuklapAkSika:', mAtApitAneM samyaktvAdyauSadhaneM nIpajAvaveM karIneM jIvADaiM AtyaMtikabhAveM kathamityAha'amaraNamaraNAvaMdhyabIjayogena caramamaraNAvaMdhyakAraNasamyakatvAdiyogenetyarthaH ' / nathI maraNa jehathI te maraNaneM amaraNa - maraNa kahIyai, te amaraNa-maraNanuM avaMdhyabIja je samyaktvAdi tehaneM yoga saMbhave chaI eka karavuM mATe puruSocita chaI e 'kimityata Aha-saMbhavetyetadata evAha saMbhavAt puruSocitametadyaduktenaitattyAga iti' / duHpratikAra chai- 'duHpratikArau' mAtA-pitA ima jAMNIneM 'mAtApitarau iti kRtvA', e dharmyaM satpuruSono 'satAm' / bhagavAn ihAM - 'mahAvIra eva atra' dRSTAMta 'jJAtaM' pariharato- 'pariharan' akuzalAnubaMdhi tathAvidha karmapariNAmeM karI akuzala karmano anubaMdha karAveM ehavo mAtApitAno zoka te prateM 'garbhAbhigrahapratipattyA akuzalAnubaMdhinaM tathA karmapariNatyA mAtRpitRzokaM pravrajyAgrahaNodbhavamiti' / - 21 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 42 uktaM ca-aha sattamaMmi mAse, gabbhattho cevabhiggahaM gite / NAhaM samaNo hohaM, ammApiyare jiyaMtaMmi // 1 // " prastutaM nigamanAyAha evamaparovatAvaM savvahA gurusamIve, pUittA bhagavaMte vIarAge sAhU a, tosiUNa vihavociaM kivaNAI, suppauttAvassae suvisuddhanimitte samahivAsae visujjhamANo mahayA pamoeNaM sammaM pavvaijjA loadhammehito loguttaradhammagamaNeNaM / esA jiNANamANA mahAkallANatti na virAhiyavvA buheNaM mahANatthabhayAo siddhikaMkhiNatti / pavajjAgahaNavihisuttaM 3 // 'sarvathA samyak vidhivizeSamAha'-sarvathA sugurune samIpeM, anyatra nahIM, 'sugurusamIpe nAnyatra' / pUjInaiM-pUjitvA jJAnAdizaktiyukta bhagavaMtone- 'bhagavataH' vItarAga kahatAM jina tehoneM / sAdhUonaI 'sAdhUn-yatIn' tuSTa karInaiM 'tossitvaa'| vibhavaneM ucita- 'vibhavocitam' kRpaNAdikanaI 'duHkhitasattvAnityarthaH' / suprayukta chai Avazyaka jeNe ehavau - 'suprayuktAvazyakaH samucitanepathyAdinA, suvizuddhanimittaH pratiyogaM samyak abhivAsitaH / guruiM gurumaMtraI karInaiM 'vAsito guruNA gurumaMtreNa' vizeSa pariNAmAdikeM vizudhyamAna / mahoTe-mahatA pramodeM-lokottara pramodeM samyak bhAvavaMdanAdi zuddhi pravrajaiM-'samyak bhAvavaMdanAdizuddhyA pravrajet / kimuktaM bhavati ? lokadharmebhyaH lokottaradharmagamanena prakarSaNa pravrajedityarthaH' - loka dharmothI lokottaradharmamAM gamanaiM krii| e vItarAgonI AjJA chai - 'eSA jinAnAmAjJA-yadutaivaM pravrajitavyaM, iyaM ca mahAkalyANetikRtvA na virAdhitavyA budhena nAnyathA kartavyetyarthaH / kasmAdityAhamahAnarthabhayAt / nAjJAvirAdhanato'nyo'narthaH / arthavattadArAdhanA ityata evAhasiddhikAMkSiNA muktyarthineti / na khalvAjJArAdhanAto'nyaH siddhipatha iti bhAvanIyaM / ' e mahAkalyANa chaiM iMma jANInaI na virAdhavI-anyathA na karavI paMDitaI, AjJAbhaMgajanita mahA anarthanA bhayathI, mokSanA abhilASIya / pravrajyA grahaNavidhi sUtraM samAptaM / tattvataH pravrajyAgrahaNavidhi-pravrajyAgrahaNavidhyartha sUcakaM satraM samAptaM / paMcasUtrakavyAkhyAyAM tRtIyasUtravyAkhyA samAptA // 3 // sAMprataM caturthasUtravyAkhyA prArabhyate / asya cAyamabhisaMbaMdhaH / anaMtarasUtre sAdhudharme paribhAvite yatkarttavyaM taduktaM tacca vidhinA pravrajyA grAhyetete(tye)tat / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 asyAH caryAmabhidhAtumAha- " sa evamabhipavvaie samANe suvihibhAvato kiriyAphaleNa jujjatItyAdi / sa prastuto mumukSuH, evamuktena vidhinA abhipravrajita: san suvidhibhAvataH kAraNAt kriyAphalena yujyate / samyak kriyAtvAdadhikRtakriyAyAH / sa eva viziSyate - vizuddhacaraNo mahAsattvaH / yata evaMbhUtaH ato na viparyayameti mithyAjJAnarUpaM / etadabhAve viparyayAbhAvo (ve)'bhipretasiddhiH sAmAnyaiva kuta ityAha-upAyapravRtteH / iyameva kuta ityAha- nAviparyasto upAye pravartate iyamevAviparyastasyAviparyastatA yadutopAye pravRttiranyathA tasminneva viparyayaH / evamapi kimityAha - upAyazcopeyasAdhako niyamena kAraNaM kAryAvyabhicArItyarthaH / atajjananasvabhAvasya tatkAraNatvAyogAdati prasaMgAt / etadevAha - tatsvatattvatyAga evopAyaH svatattvatyAga evA'nyathA - svamupeyamasAdhyataH / kuta: ? ihAtiprasaMgAt, tadasAdhakatvAvizeSeNAnupAyasyApyupAyatvaprasaMgAt / na caivaM vyavahAroccheda AzaMkanIya ityarthaH / nizcayamatametaditi sUkSmabuddhigamyaM / sAMprataM caturthasUtra vyAkhyA || sa evamabhipavvaie samANe suvihibhAvA ( va ) o kiriAphaleNa jujjai, visuddhava (ca ) raNe mahAsatte, na vivajjayamei / eaabhAve'bhippeasiddhI uvAyapavitti ( ttI ) o / nAvivajjattho'NuvAe payaTTaD / vAo aveasAhago niameNa / tassatattaccAo aNNahA aippasaMgAo / nicchayamayameaM / 23 te e rIta abhipravrajita chato, suvidhinA bhAvathI kriyAnA phalanI sAtheM joDIiM, vizuddha cheM caraNa jehanu, mahAsatva, na viparyayaneM pAMmaI / e viparyayaneM abhAveM iSTakAryanI siddhi thAya upAya - pravRttithI / nahI aviparyasta puruSa anupAyeM pravRttaI / kAraNa ca punaH kAryano sAdhanAra avyabhicAreM cheM / kAraNano kAraNapaNAno yoga na ThareM anyathA - kArya na kareM to, atiprasaMga thAya / nizcayanuM mata cha / se samaliThThakaMcaNe samasattumitte niyattaggahadukkhe pasamasuhasamee samma sikkhamA [i] ai, gurukulavAsI, gurupaDibaddhe, viNIe, bhUatthadarisI, na iu hiatattaM(raM)ti mannar3a, sussUsAIguNajutte tattAbhinivesA vihipare paramamaMtotti ahijjai suttaM baddhalakkhe AsaMsAvippamukke AyayaTThI / G Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 sa ta ( ta ) mavei savvahA / tao sammaM niuMjai / e sUkSmabuddhigamya te samAna cheM pASANa kanaka jehaneM ehavauM, samAna cheM zatru mitra jehanaI, maTyuM cheM kadAgrahanuM dukha jehanaI ehavau, prasamasukheM sahita, samyak grahaNAsevanarUpa zikSAneM grahaiM, gurukulavAsI - gurukulamAM nimagna, cittavRttiiM gurupratibaddha, gurubahumAnathI, vinIta bAhya vinayaI, bhUtArthadarzI nathI guruvAsathI hitatattva iMma mAMnaI, suzrUSAdika guNaI saMyukta, tattvaneM viSeM abhiniveza chaI jehanaI vidhimAM tatpara, rAgAdi viSano paramamaMtra iMma jAMNI pATheM zravaNeM karI bhaNaI sUtra prati, anuSTheya prati bAMdhyuM cheM lakSya jeNaI, AsaMsAI vipramukta, mokSArthI, ehavo te sUtra pratiM jANeM yathAtathapaNaI, jAMNavAthI samyak sUtraneM AtmArtha sAdhanapaNeM joDeM / eaM dhIrANa sAsaNaM / aNNahA aNiogo, avihigahiamaMtanANaM / aNArAhaNAe na kiMci, tadaNAraMbhAo dhuvaM / itthaM maggadesaNAe dukkhaM, avadhIraNA, appaDivattI / nevamahIamahIaM, avagamaviraheNaM / na esA maggagAmiNo / virAhaNA aNatthamuhA, atthaheU, tassAraMbhAo dhuvaM / ittha maggadesaNAe aNabhiniveso, paDivattimittaM kiriAraMbho / evaMpi ahi( hI )aM ahi( hI ) aM, avagamalesajogao / " anusandhAna 42 1 e mahAvIrAdika dhIra puruSonuM zikSAkaraNa chai / avidhi adhyayana karaveM viparyaya, avidhigRhIta maMtraneM dRSTAMtaI, anArAdhanAI karI iSTa vA aniSTa phala nahI, paramArthathI sAdhananA anAraMbhapaNA mATeM nizcayeM / anArAdhanAneM viSaI liMga dekhA haiM tAttvika dezanA sAMbhalatAM anA - rA ( anArAdhanA) karmAnaI manAg laghutara karmAneM ada (va) hIlanA thAI, dukha na thAya tethIyeM laghukarmAneM apratipatti thAya, avadhIraNA na thAya, nahI iMma bhaNyaM bhaNyaM kahIyeM samyak avabodha vinA, nahI e virAdhanA mArgagAmi jIvaneM, ekAMte anArAdhanA adhyayananI unmAdAdikeM anarthamukhA, gurutara doSanI apekSAyeM artha hetu cheM, mokSagamananA ja AraMbhathI nizcayeM, e virAdhanA chatAM tAttvika dezanAmAM sAMbhalatAM anabhiniveza hoya, heyopAdeya AzrI samyag virAdhakaneM pratipattimAtra hoya, anabhiniveza thAya alpatara virAdhakaneM, kriyAraMbha thAya pratipattimAtra nahI, iMma paNa virAdha[ka] neM adhIta sUtra adhIta kahIyeM bhAvathI, syAM mATeM, samyag - Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 25 avabodhalezaneM yogeM karInaiM / ayaM sabIo niyameNa / maggagAmiNo khu esA avAyabahulassa / niravAe jahodie suttuttakArI havai pavayaNamAisaMgae paMcasamie tigutte / aNatthapare eaccAe aviattassa, sisujaNaNIcAyanAeNaM / viatte ittha kevalI eaphalabhUe / sammameaM viANai duvihAe pariNA( NNA )e| . e virAdhaka samyagdarzanAdi yukta niyameM,prAptabIja puruSaneM nizcayeM virAdhanA nirupakrama kliSTa karmavaMtanaiM, nirapAya mArgagAmI sUtroktakArI thAya. aSTapravacanamAtAI sahita sAmAnyaiM vizeSaM paMcasamitiyeM samita triNa guptiI gupta, anartha upajAvavAmAM tatpara chai pravacanamAtAno tyAga sAdhakanaI bhAvabAlanaiM / koNa dRSTAMteM ? bAlane mAtAno tyAga te udAharaNaI / te bAla mAtAneM tyajaveM maraI, tima sAdhaka cAritra-prANa-kSaraNe karI vinasaiM / vyakta ihAM bhAva ciMtAyeM ciMtavatAM sarvajJa pravacanamAtRphalabhUta, samyak bhAvapariNatiiM anaMtara kathita jANaI bodhamAtrarUpa jJaparijJAyeM, tad-garbha kriyArUpa pratyAkhyAna-parijJAI / tahA AsAsapayAsadIvaM saMdINAathirAibheaM / asaMdINathiratthamujjamai / jahAsattimasaMbhaMte aNUsage, asaMsattajogArAhae bhavai / uttaruttarajogasiddhIe muccai pAvakammuNatti visujjhamANe AbhavaM bhAvakiriamArAhei / pasamasuhamaNuhavai apIDie saMjamatavakiriAe, avvahie parisahovasaggehi, vAhiasukiriAnAeNaM / tathA AzvAsa-prakAza-dvIparne athavA AzvAsa-prakAza-dIpaneM samyak jAMNaiM / ihAM bhavasamudraneM viSaM AzvAsadvIpa, mohAMdhakAra nicita duHkhagahananeM vi prakAzadIpa, eka plavanavAn dvIpa eka sthira dIpa, eka asthira aplavanavAnane'rthe sthirane arthe udyama kareM sUtranIti, zaktine anusAreM, bhrAMtirahita, utsukatAI rahita, asaMsaktayogano ArAdhaka-niHsapatna zramaNapaNAnA vyApArano kartA thAya, uttarottara dharmavyApAranI siddhiiM, muMkAI te te guNanu pratibaMdhaka je pApa karma teNeM / iMma vizudhyamAna chatau bhava sUdhI nirvANasAdhaka kriyAne nIpajAveM / e yathAsaMkhyeM manuSyaneM viSaM kSayopazamika cAritrarUpa, kSAyika cAritrarUpa, kSAyopazamika jJAnarUpa meM ThekANai, pehalo akSepeM iSTa-siddhineM arthe thAya sapratyapAyapaNA mATeM, bIjau tau siddhaneM (nIpajAve), tAttvika prazamasukha Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 anusandhAna 42 prati anubhaveM, aNapIDyau Azravanirodha anazanAdirUpa saMyamatapakriyAyeM avyathita thakau, kSut divyAdika parISahopasargaiM karIne,rogavaMtane zobhana kriyA te udAharaNaiM / se jahAnAmae kei mahAvAhigahie aNuhUatavveaNe viNNAyA sarUveNaM, nivviNNe tattao, suvijjavayaNeNa sammaM tamavagacchia jahAvihANao pavaNNo sukiriaM, niruddhajahicchAcAro, tucchapatthabhoI muccamANe vAhiNA niattamANaveaNe samuvalabbhArogaM pavaTThamANatabbhAve tallAbhanivvuiNe tappaDibaMdhAo sirAkhArAibho( jo )gevi vAhi samAruggaviNANeNaM iTThaniSphattIo aNAkulabhAvayAe kiriovaogeNa, apIDie, avvahie, suhalessAe vaDai, vijjaM ca bahu mnni| te-jima, AmaMtraNe / koika sattva mahAvyAdhiI gRhIta ehavau, anubhavI che vyAdhinI vedanA jeNe ehavau, vizeSe jANa* vedanAno svarUpeM, vyAdhi vedanAyeM udAsa tatvathI, suvaidya vacaneM karI aviparItapaNe vyAdhineM jAMNineM, devatA pUjAdilakSaNa yathAvidhAne prapanna paripAcanAdirUpa zubhakriyA prati, pratyapAyanA bhayathI niruddha che yathecchAiM pravartana jeNaI ehavo chato, vyAdhinA anuguNapaNAthI tuccha pathyabhojanano karaNahAra, e prakAreM muMkAtau svAsAdikaneM javeM vyAdhiiM, nivartamAna kahatAM valamAna , vyAdhinI vedanA jehaneM ehavau kaMDU pramukhanA abhAvathI, sadarUpatA pAmavAthI nIrogapaNuM pAmInaI, prakarSe vadhatau chai Arogyano abhilASa jehaneM ehavo, ArogyalAbhanI niSpattiiM, nirogyapaNAnA pratIbaMdhathI ArogyapratibaMdhAddhetoH, zirAvedha-kSArapAtAdikaneM thaveM paNa vyAdhinuM samyag je Arogya tehanaiM jJAnaiM karI, ArogyanI niSpattithI, nibaMdhananA abhAvathI anAkula-bhAvapaNe karIne kriyAne virSe upayoga je bodha teNeM, apIDita, vyathArahita nirvAtasthAna Asana auSadhapAnAdikeM karIne, prazastabhAvarUpa zubhalezyAyeM vRddhineM pAmaI, vaidyaneM ca punaH mahA'pAya nivAravAno e mAhareM hetu / evaM kammavAhigahie aNubhUajammAiveaNe, viNNAyA dukkharUveNaM, niviNNe tattao tao, suguruvayaNeNa aNuTThANAiNA tamavagacchia puvvuttavihANao pavvaNNe sukiriaM pavvajjaM, niruddhapamAyAyAre, asArasuddhabhoI, muccamANe kammavAhiNA, niattamANi? kaMDUgRhIta kaMDUyaNakArInI pari viparyasta nahI / evaM Ti. che pratimadhye // Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 27 viogAiveaNe, samuvalabbha caraNAroggaM pavaDDamANasuhabhAve, tallAbhanivvuIe tappaDibaMdhavisesao parisahovasaggabhAvevi tassa( tatta )saMveaNAo kusalAsayavuDDIo thirAsayatteNa dhammovaogAo sayA thimie teullesAe vaDDai, guruM ca bahu mannai jahociaM asaMgapaDivatti(ttI )e, nisaggapavitta(tti )bhAveNa esA guruI viAhiA bhAvasArA visesao bhagavaMtabahumANeNa / jo maM paDimannai so guruM ti tadANA / annahA kiriA akiriA kulaDAnArIkiriAsamA, garahiA tattave( I )NaM aphalajogao / visaNa( paNa )tittIphalamittha nAyaM / AvaTe khu tapphalaM asuhANubaMdha( dhe)| e samyag jJAnathI bahumAne mAne iMma, karmavyAdhiI gIhIta prANI,anubhavI che janmajarAmaraNAdikanI vedanA jeNe ehavo, vizeSa jJAtA kahatAM jAMNa dukharUpeM janmAdika vedanAno, tihAM ja AsaktAdikeM viparyasta nahI udAsIna paramArthathI janmAdivedanAthI, sugurune vacaneM anuSTAnAdikaI karInaiM suguru prateM aneM karmavyAdhi prati jAMNIneM, tRtIya sUtramA kaDaM je vidhAnate vidhAne paDivajyau chatau zubha chai kriyA jehamAM ehavI pravajyA prati, niruddha chaI pramAda- AcaraNa jeNe yadRcchAI karI, saMyamane anuguNapaNe ara(asAra)zuddha bhojanano bhogI, e prakAreM mukAto karmarUpa vyAdhiI, tima mohanaI nAzeM karI valamAna che iSTaviyogAdika vedanA jehanaiM ehavo, samyag pAmInaiM sadarUpa teM pAmaveM caraNadharmarUpa ArogyaneM prakarSe vadhato cha zubha caraNArogyano bhAva jehanaI ehavo, caraNarUpa ArogyanA lAbhanI niSpattiiM, caraNarUpa Arogyano je pratibaMdha teha bahutara karma-vyAdhinA vikArane nAzeM tehanA vizeSathI, svAbhAvika kAraNathI kSudAdi-parISahe divyAdi upasarga-tehoneM yogeM paNa, samyag jJAnathI, kSayopazamikabhAvalakSaNa kusalAzayanI vRddhiI, sthiracittapaNe karI kartavyatAnA bodhathI, sadA bhAvadvaMdve rahita prazAMta, zubha prabhAvarUpa tejolezyAyeM vRddhineM anubhaveM,bhIda(bhava)vaidyaneM valI bahumAneM mAnaiM, ucitapaNeM-yathaucityena sneharahita bhAvanI pratipattaiM, sAMsiddhika pravRttibhAveM karInaiM asaMgapratipattI gurvI te moTI vakhANI che bhagavaMteM-vyAkhyAtA, bhAveM sAraaudaikabhAvaneM viraheM viseSathI asaMgapratipatti, ihAM yuktyaMtara kahe che - aciMtAciMtAmaNikalpa tIrthaMkarathI pratibaMdhaI, je mujhaneM bhAvathI pratimannya(nya)ta Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 42 kahatAM mAnai te gu(ru)ne paNaI, bhagavaMtanI AjJA / itthaM tattvaM vyavasthitaM, gurubahumAna vinA pratyupekSaNAdirUpa kriyA paNa akriyA-sakriyAthI anyA, kehavI ? duHzIla vanitAnI upavAsAdika kriyAne sarakhI kriyA, tataHki ? garahitanaiM paMDitonai, syA mATaiM mokSarUpa iMSTa phalathI anya je sAMsArika phala tehanI yoga mATe, eja spaSTa karato kaheM che- mi(vi)Sa-mizra annathI tRpti tehay phala te, mASatuSa ihAM dRSTAMta che / thoeM vipAkeM bhoga deveM Avartta-saMsAra te ja dAruNa, kSayopazamathI mASatuSanI pareM, yathoktaM-"vivekazubhabhAvapariNAmA vacanaguru-tadabhAveSu yaminAmiti" / virAdhanArUpa viSajanita ko havo chaI ?, Avarta, tima tima virAdhanAne utkarSe azubhano che anubaMdha jehathI ehavo cha / __Ayavo(o) gurubahumANo avaMjhakAraNatteNa / ao paramagurusaMjogo / tao siddhI asaMsayaM / eseha suhodae, pagiTTatayaNubaMdhe, bhavavAhitegicchI / na io suMdaraM paraM / uvamA ittha na vijjaI / ima saphala guru- abahumAna kahIneM gurunu bahumAna kaheM che : Ayata kahattAM mokSa, gurunuM bahumAna-guru-bahumAna ja mokSa e artha, avaMdhyakAraNapaNe karIne mokSa prati apratibaddha samyak hetupaNe karIneM / eja kahaI chaI-guru bahumAnathI paramaguru tIrthaMkarano saMyoga / te tirthaMkarasaMyogathI mukti ekAMtaiM / gurubahumAna, ihAM kAraNe kAryanA upacArathI, jima Ayu thI (ghI) tima gurubahumAna zubhodaya kahyo,zubhodayanA puSTakAraNa mATaiM / jima AyuH sthitinuM puSTa kAraNa mATeM ghRta Ayu, tima e dRSTAMta-dArTItika-bhAvanA / valI kehavo che guru bahumAna ? tima tima ArAdhanAnaiM utkarSe karInaiM pradhAna zubhodayano anubaMdha chai jehathI ehavau, saMsAra-vyAdhino cikitsaka gurubahumAna ja, hetuphalabhAvathI nathI gurubahumAnathI sAru, upamA gurubahumAnanai viSaiM nathI vidyamAna / sa evaMpaNNe evaMbhAve evaMpariNAme appaDivaDie vaDDamANe teullesAe duvAlasamAsieNaM pariAeNaM aikkamaI savvadevateullesaM / evamAha mahAmuNI / tao sukke sukkAbhijAI bhavai / pravrajita, vimala vivekathI, ema , prajJA jehanI, prakRtiiM ehavo chai soca jehano, sAmAnya guruneM'bhAve paNa ehavo che pariNAma jehano, iMma apratipatita chatau, varddhamAna kahatAM vadhato, niyogathI zubha prabhAvarUpa tejolezyAya bAramAsI Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 paryAyaiM, eTalA kAlanI pravrajyAyeM atikramaI sarva devanI sAmAnya zubha prabhAvarUpa tejolezyA prati, iMma kaheM chaI bhagavAna mahAvIra / "tataH nAmAbhinnavRttaH amatsarI kRtajJaH sadAraMbhI hitAnubaMdha" ehavo te zukla nAmAbhinnavRttatvAdipradhAna te zuklAbhijAtI ehavo thAya / pAyaM chiNNakammANubaMdho / khavai logasannaM / paDisoagAmI, aNusoanivitte, sayA suhajoge, esa jogI viyAhie / esa ArAhage sAmaNNassa / jahAgahiapaiNNe savvovahAsuddhe saMdhai suddhagaM bhavaM samma abhavasAhagaM logakiriAsurUvAikappaM / tao tA saMpuNNA pAuNai avigalaheubhAvao asaMkiliTThasuharUvA aparovatAviNIo suMdarA aNubaMdheNaM na ya aNNA saMpuNNA, tattakhaMDaNeNaM / / prAyacchina (prAyaH chinna) che karmAnubaMdha jeNe ehavau te vedyane vedato, prAyograhaNa karmazaktinA aciMtyapaNA mATeM, kadAcit bo(bAM). paNa tathAvidha anya karmane na baMdhaI, bhagavadvacanathI pratikUla prabhUta-saMsArAbhinaMdita sattvakriyA prItirUpa lokasaMjJAne khapAvai, pratizrotogAmI ka0 sAhamA pUrano cAlanAra lokAcArapravAha nadI prati, lokAcArapravAha-nadI AzrIneMja anuzrotonivRtta, anuzrotonivRttinA abhyAsathI ja sadA zubha vyApAra saMgata ehavo, e puruSa bhagavaMteM yogI vyAkhyAta kahatAM vakhANyo / yathoktaM-zrAmaNya ehavo je jogI te zramaNabhAvano ArAdhaka nispAdaka nyAya chai e, yathoktaM-"aNusoyapaTThIe (paiTThie) bahujaNaMmi paDisoaladdhalakkheNaM / paDisoyameva appA dAyavvo hou kAmeNaM // 1 // aNusoyasuho logo, paDisoo Asavo suvihiyANaM / aNusoo saMsAro, paDisoo tassa NippeNaM" // 2 // jathAgRhita-pratijJaneM samyaktva pravRtti thakaiM dhurathI mAMDI, sarvopadhAzuddha hoiM e prakAre niraticAra, mATaI saMdhatte ka0 joDe suddhabhava-janamavisesalakSaNa prateM, samyak prakAreM sakriyA karaveM karI mokSa sAdhaka, "samyaktvajJAnacAritrayogaH sadyoga ucyate / etadyogAdviyogI syAt, paramabrahmasAdhakaH // " dRSTAMta kaheM chaI-bhogakriyAne surUpAdika tulya rUpAdika rahitaneM bhogakriyA samyak na hoi / yathoktaM-"rUpaM vayo vaicakSaNya-saubhAgyamAdhuryaizvaryANi bhogasAdhanamiti / " te surUpAditulya bhava thakI saMpUrNa bhogakriyA pAmeM, avikala kAraNa thakI, saMklesa rahita sukharUpA bhogakriyA sunyatAbhAveM, Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 42 paraneM saMtApanI aNakaranArI, vicakSaNAdibhAveM anubaMdhe karI atyaMta suMdarabhalI, ukta lakSaNa bhogakriyA thakI anya bhogakriyA saMpUrNaM nathI, syA mATeM ? saMklezAdikathI, ubhaya lokanI apekSAyeM bhogakriyA svarUpa khaMDave karI, iti paramArthaH / . eaM nANaMti vuccai / eyaMmi suhayogasiddhI uciya paDivattipahANA / ittha bhAvo pavattago / pAyaM vigyo na vijjaI niranu(Nu)baMdhA suhakammabhAveNaM / akkhittA o ime jogA bhAvArAhaNAo tahA, tao sammaM pavattae, nipphAyai aNAule / evaM kiriA sukiriA egaMtanikkalaMkA nikkalaM[ka]tthasAhiA, tahA suhA suhANubaMdhA uttaruttarajogasiddhi( ddhii)e| e gyAMna ehavaM dRSTa vastu tattva nirUpaka kahiyeM, e gyAMna chateM subha vyApAranI niSpati hoiM, saMjJAna AlocaneM karI te te anubaMdhanA dekhavAthI yogya pratipattiyeM karI pradhAna, prastuta pravattineM viSaM bhAva te sadaMta:karaNa-lakSa pravartaka che, mohe nahI, prAyeM adhikRta pravattine viSa bhalA upAya joga thakI vighna na hoI asubhakarmabhAveM, niranubaMdha subhakarmane sAnubaMdha samyak pravrajyA bhoga thakI pravarti hoiM, AkSipta ka0 aMgikAra karyA e joga ka. bhalI pravajyAnA vyApAra, bhAva ArAdhanA thakI janmAMtara tada(d)bahumAnAdi prakAre karI, te pravrA vyApAra thakI samyak varte niyama, niSpAdikapaNe karI anAkula thako iSTaniSpAdana kareM, e ukta prakAre kriyA te sukriyA hoiM, samyak jJAna thakeM ucita-prAriMbhi, ekAMtaI kalaMkarahita niraticArapaNe karI, nikalaMka kArya je mukhya tehanI sAdhanArI, tathA subha ameM subha anubaMdha che jehano ehavI, avyavacchedeM karI uttarottara jogasiddhiyeM karI / / tao se sAhai paraM paratthaM sammaM takkusale sayA tehi tehi pagArehi sANubaMdhaM, mahodae bIjabIjAdiTThAvaNeNa, kattiviriAijutte, avaMjhasuhaciTTe, samaMtabhadde, suppaNihANAiheU, mohatimiradIve, rAgAmayavijje dosAnalajalanihI, saMvegasiddhikare havai aciMtaciMtAmaNikappe / sa evaM paraMparatthasAhae tahA karuNAibhAvao aNegehiM bhavehiM vimuccamANe pAvakammuNA, pavaDhamANe a suhabhAvehi aNegabhaviAe ArAhaNAe pAuNai Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 31 savvuttamaM bhavaM caramaM acaramabhavaheu avigalaparaMparatthanimittaM / tattha kAUNa niravasesaM kiccaM vihUarayamale sijjai bujjhai muccai parinivvAi savvadukkhANamaMtaM kareiti / pavajjAparipAlaNA suttaM // 4 // te subhAnubaMdha sukriyAthI ne(te) pravajyAvAn sAdhe pradhAna satyArtha prati samyak-aviparIta parArthasAdhananaI viSaiM nipuNaH, sarvakAla, te te bIjabIjanyAsAdi prakAre karI aNubaMdhasahita para(rA)rtha prati, e mahodayavAn paramparArthasAdhana thakI bIja te samyaktvabIja, bIja te sAsanaprasaMsAdika, te bIjAdi sthApaveM karI paramparArtha prati samagra vIryAdisahita paramparArtha prati avaMdhya chai . subha ceSTA jehanI, sarvAkArasaMpannapaNe karI samaMtabhadra, supraNidhAnAdikano hetu ka0 kAraNa anyUnapaNe, mohAMdhakAra TAlavAne svabhAveM karI dIpa sarikho, rAgarUpa rogano vaidya cikitsAsamarthayogaI karI, dveSarUpa agnine samudra sarikho tadvidhyAnazaktibhAva thakI, saMvegasiddhikara hoiM tatkAraNabhogeM karI, aciMtyaciMtAmaNi sarikho sattvasukhakAraNapaNe karI, te-adhikRta pravrajyAvAn eNeM prakAre dharmadAMne kaMrI paramparArthano sAdhaka pradhAnabhavyapaNe karI, tathA karuNAdibhAva thakI aneka janmeM karI pApakarma je jJAMnAvaraNIyAdika teNeM muMkAtau thakau, prakarSe varddhamAna saMvegAdika-subhabhAva chaiM paramArthika, aneka-bhavika ArAdhanAyeM karI pAmaI sarvottama bhava tIrthaMkarAdikano chehalo bhava mokSano kAraNa, avikala paramparArthanoM kAraNa anuttara puNyasaMbhAra sadbhAveM karI, te bhavaneM viSaM mahAsattvoneM yogya samasta kArya karIneM, baddhyamAMna-prAkbaddha-karme rahita thako, vivahArathI sAmAnye aNimAdi aiMsvarga(zaya)naI pAmaiM, kevalI hoiM, bhavopagrAhI karme muMkAya, sarvathI karmano nAsa kareM, sarva dukkhano aMta kareM sadA punarbhavanA abhAva thakI, tattvataH / pravrajyA-paripAlanA-sUtraM samAptaM // 4 // sa evamabhisiddhe,paramabaMbhe, maMgalAlae, jammajarAmaraNarahie, pahINAsuhe, aNubaMdhasattivajjie, saMpattaniasarUve, akirie, sahAva saMThie, aNaMtanANe, aNaMtadaMsaNe / se na sadde, na rUve, na gaMdhe, na rase, na phAse, arUvI sattA, aNitthaMthasaMThANA, anaMtaviriA, kayakiccA, savvAbAhavivajjiA, savvahA niravikkhA, thimiA, pasaMtA / asaMjogie Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 anusandhAna 42 esANaMde, au ceva pare mae / te prastuta [pravrajyAkArI iMNe sukha paramparA-prakAra karI abhisudha(siddha) thako, paramabrahma sadA nirupadravapaNe karI, maMgalano grAhi(gRha)guNotkarSayogeM karI, janmajarAmaraNe rahita karmanimittaneM abhAve karI, ekAMte prakSINa che azubha, anubaMdhazaktiyeM rahita azubha AzrIneM, pAMmyau , AtmasarUpa kevala jIva, gamanAdi kriyAsUnya, yathoktaM- "sthitaH zItAMzuvajjIvaH prakRtyA bhAvazuddhayA / caMdrikAvacca vijJAnaM, tadAvaraNamabhravat // " svabhAva je gyAMnAdika tene virSe rahyau, anaMtanANI jJeyanA anaMta, anaMtadarzanI, te siddhane zabda nahI, rUpa nahIM, gaMdha nahIM, rasa nahIM, spharasana nahIM, e tau pudgalanA dharma che te mATe, rUparahita sadabhAva sattA che gyAMnanI pareM, je arUpaNI sattAno anitthaMsthasaMsthAna chai, anaMtavIryA prakRtiyeM ja prarUpaNI satyA chai, kRtaHkRtyA kAryaniSpAdine karI dravya thakI, sarva AbAdhAiM varjita, sarvathA nirapekSata vRtine nAseM karI, stimitA sukhanA prakarSathI anAkulA, prasAMta taraMgarahita mahodadhitulyA, saMjogarahita e ANaMda sukhaviseSa, pudgala saMjoge rahita, eTalA mATeM ja nirapekSapaNA mATeM utkRSTo mAMnyo / avikkhA aNANaMde / saMjogo viogakAraNaM / aphalaM phlmeaao| viNipAyaparaM khu taM, bahumayaM mohAo abuhANaM, jamitto vica(va)jjao, tao aNatthA apajjavasiA / esa bhAvariU pare aU pare ao vutto u bhagavayA / esA jiNANA (?) / apekSA te AnaMda nahIM autsukya-dukkhapaNA thakI, saMjoga te vijogarnu kAraNa chai-saMjoganeM aMteM vioga hoiM e svabhAva , te mATaiM, e saMjogathI je phala te aphala jANavaM, te saMjogika phala te avasyeM patanIyasIla chai, ajJAna thakI e phala bahumata kamAMnuM mUrkhajano bahumata chai, je mATeM ajJAna thakI aphalane vi phalabuddhi ehavo viparyaya hoiM, te vipayaryathI ghaNA anartha hoiM asatpravRttiyeM karI, te anartha sAnubaMdhapaNe karI aparyavasita ka0 aMtararahita cha, e ajJAna te utkRSTo bhAvaripu che, eTalA mATeM ja kahyau bhagavaMta tithaMkaraiM yathoktaM- "aNNANato riU aNNo pANiNaM Neva vijjai / " nAgAseNa jogo eassa / se sarUvasaMThie / nAgAsamaNNattha, na Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 sattA sadaMtaramuvei / aciMtameaM kevaligammaM tattaM / nicchayamayameyaM / vijogavaM ca jogotti na esa jogo, bhiNNaM lakkhaNameassa / na itthAvikkhA, sahAvo khu eso aNaMtasuhasahAvakapyo / uvamA ittha na vijjai / tabbhAve'Nubhavo paraM tasseva / ANA esA jiNANaM savvaNUNaM avitahA egaMtao / na vitahatte nimittaM / na vA'nimittaM kajjaMti / esA jiNANA( ? ) niiMsaNamittaM tu navaraM - AkAsa saMghAtai siddhano saMyoga nathI / te siddha to potAnA svarUpaneM virSe saMsthita che / AkAsa te bIjA AdhArane virSe nathI / ihAM yukti-sattA te sadaMtara prateM na pAmeM / e prastuta svarUpa te aciMtya chaI, ehanau tattva te keMvalIgamya che / e nizcayanayano mata jAMNavo / vivahAranayamateM to saMjoga chateM paNa tat-saMjoga-zaktinA kSaya thakI asaMjoga ja yukta cha / ihAM yukti che 'viyogavAMzca yoga iti kRtvA' - joga te vijogavaMta hoiM eTalA mATeM, e saMjoga siddha AkAsa nahIM, e saMjoganoM bhinna cha lakSaNa-svarUpa / e saMjoganeM viSaI siddhaneM apekSA nathI / te siddhanoM ehaja svabhAva / anaMta sukhasvabhAva sarikho karmakSayaI vyaMga ka0 pragaTa, e siddha sukhanai virSe upamA nathI, yathA- "svayaMvedyaM hi tad brahma kumArI strIsukhaM yathA / ayogI na vijAnAti, samyak jAtyaM vaccataM(?) // 1 // " te siddha sukhanA bhAvaneM virSe anubhava che, paNa eTalo vizeSa che je te sukhano anubhava siddhaneM ja che / e bhagavaMtanI AjJA-vacana chaI sarvajJonI, sAcI che ekAMtapaNe jinAjJA, asatyanuM nimitta rAgAdika tenA abhAvathI, yathA- "rAgAdvA dveSAdvA, mohAdvA vAkyamucyate hyanRtaM / yasya tu naite doSAstasyAnRtakAraNaM nAsti // 1 // kAraNa vinA kArya na hoiM e paNa jinAjJA, e rIteM siddhasukha te svasaMvedya chaI / dRSTAMtamAtra chai eTalo vizeSa savvasattukkhae savvavAhivigame savatthasaMjogeNaM sabvicchAsaMpattIe jArisameyaM itto'NaMtaguNaM taM tu bhAvasattukkhayAdito / rAgAdao bhAvasattU, kammodayA vAhiNo, paramaladdhIo u aTThA, aNicchecchA icchA / evaM suhumameaM, na tattao iareNagammai, jaisuhaM va ajaiNA, AruggasuhaM va rogiNatti vibhAsA / aciMtameyaM sarUveNaM / sAIapajjavasiaM egasiddhAvikkhAe / pavAhao aNAI / te vi bhagavaMto evaM, tahA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 anusandhAna 42 bhavvattAibhAvao / vicittameaMtahAphalabheeNaM / nAvicitte shkaaribheo| tadavikkho tautti aNegaMtavAo tattavAo / sa khalu evaM / iharahegaMto / micchattameso / na itto vavatthA / aNArihameaM / saMsAriNo o siddhattaM / nAbaddhassa mutti(ttI) saddattharahiA / aNAimaM baddho (baMdho) pavAheNaM aIakAlatullo / abaddhabaMdhaNe vA muttI puNo baMdhapasaMgao / aviseso a baMdha( baddha? ) mukkANaM / aNAijoge vi viogo kaMcaNopalanAeNaM / sarva zatruneM kSayeM, sarvavyAdhinaiM nAsaiM, sarvapadArthanaiM milavaiM, sarva icchAnI prAptiiM, jehaq e sukha hoiM, eha thakI anaMtaguNuM siddhanuM sukha jANavU, bhAvazatrunA kSaya thayA thakI, Adi zabdAt bhAvavyAdhinA kSaya thakI / rAga dveSa moha jIvaneM apakArIpaNA mATeM bhAvazatru jANavA, aneM karmanA udaya te jIvaneM pIDA karavA thakI vyAdhi, utkRSTio je labdhio te parA hetupaNe arthA ka0 artha chaI, sarvathA icchAnI nivRttiI aNicchA icchA che jihAM / eNe prakAreM sUkSma e sukha prati paramArtha thakI na pAMmiyai siddha vinAM bIjeM jIveM dRSTAntasAdhunA sukha prateM asAdhu na pAMme, je mATeM sAdhusukha te visiSTa kSayopasamabhAveM vedavA jogya che te mATeM / nirogInA sukha prati jima rogI na pAMmeM, rogAdikaneM abhAveM Arogyasukha pAMmeM te mATeM / e vibhASA karavI / uktaM ca- "rogAINamabhAve, jaM hoi suhaM tayaM jiNo muNai / Nahi saNNivAyagahI(hi)o, jANai tadabhAva jaM sokkhaM // " sarvathA e sukha svarUpeM aciMtya che, buddhineM avisayapaNA thkii| eka siddhanI apekSAiM [sAdi aparyavasita chaiM / ] pravAha thakI anAdi anaMta chaiM / te bhagavaMta-siddha paNa imaja eka siddhanI apekSAyeM sAdi anaMta, pravAhanI apekSAiM anAdi anaMta, tathAbhavyatvAdi bhAva thakI / tathAbhavyapaNuM te tathAphalaparipAkI chai vicitra che e tathAbhavyatvAdika / tathA kAlAdika bheda bhAvI phalabhedeM karI apavitra, tathA bhavyatvAdikaneM virSe sahakArIno bheda na hoI, te sahakArIno bheda te tenI apekSAiM che, vicitra bhavyatvAdikanI apekSAI chai, tadatatsvabhAvatve tadupanipAtAbhAditi / anekAMtavAda te tattvavAda chai, sarvakAraNa sAmarthanA kahivA thakI / te anekAMtavAda nizceM iNe prakAra chai tathAbhavyatvAdi bhAveM / tathAbhavyatvAdikaneM abhAveM ekAMtavAda cha / te ekAMtavAda te mithyAtva chaiM / e ekAMtavAda thakI vivasthA nathI / 'bhavyatvAbheda-sahakAribhedasyAyogAt Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 tatkarmatAbhAvAt karmaNopi kArakatvAt atatsvabhAvasya ca kArakattvAsaMbhavAditi bhAvanIyaM' / e ekAMtanuM AzrayaNa te ajukta chai / saMsArIne ja siddhapaNuM hoI anyaneM na hoiM / abaddhaneM tAtvikI mukti na hoi, baMdhaneM abhAveM zabdArtharahita che / pravAhe anAdimAMna baMdha , atitakAla sarakho cha / atitakAla paNa pravAheM anAdimaMta che / abaMdhane baMdhana chateM prathama muktino abhAva hoi, panabaMdhanA prasaMga thakI / abaMdhatva hetuyeM karI abaMdha (abaddha) ane muktaneM viSaI viseSa nthii| jIva karmano anAdi-joga che to paNa teno vijoga aviruddha ja che, kaMcana pASAMNane dRSTAMteM / lokaneM virSe tema dekhIiM chai / na didikkhA akaraNassa / na yAdiLUmi esA / na sahajAe nivittii| na nivittIe AyaTThANaM / na ya aNNahA tassesA / na bhavvattatullA nAeNaM / na kevalajIvarUvameaM / na bhAvijogAvikkhAe tullattaM, tadA kevalatteNa sayA'visesAo / tahAsahAvakappaNamapamANameva / eseva do so parikappiAe / pariNAmabheA baMdhAibheotti sAhU, savvanayavisuddhIe nirUvacariubhayabhAveNaM / na appabhUaM kammaM / na prikppiameaN| na evaM bhvaaibhe[o]| na heuphalabhAvo / tassa tahAsahAvakappaNamajuttaM / nirAhArA'nnayakao niogeNaM / tasseva tahAbhAve juttameaM / suhummtttthpymeaN| viciMtiavvaM mahApaNNAetti / / iMdriyarahitane didRkSA kahatAM jovAnI icchA hoyeM nahI / adriSTaneM virSe didRkSA hoI nahI / sAthai upanI je didRkSA te nivRtti hoiM nahIM / cetanyanI pareM didRkSAnI nivRtti chateM AtmAne sthAnaka nahI, te tethI avyatirekapaNA mATeM / vyatirekeM AtmAnI didRkSA na hoI / bhavyatvaneM tulya didRkSA nathI, nyAyeM krii| kevalajIvarUpa bhavyatvapaNuM nathI, ane didRkSA to kevalajIvarUpa ch| bhAvI yoganI apekSAiM mahadAdibhAveM didRkSAneM bhavyatva sAthe tulyapaNu nathI, bhAvI yoganeM abhAvai tivAreM kevalapaNA saMghAteM sadA avisesa che / tathA sAMsiddhikapaNA karI te thakI upare paNa didRkSAnI Apatti chaiM, kaivalyaneM avisece / didRkSAnA bhAva-abhAva svabhAva, kalpaq te apramANa ja che / AtmAthI tene bhedanI Apatti hoiM te mATeM / ehaja pramANAbhAvalakSaNa doSa parikalpita didRkSA mAMne chatte, aneM AtmAnA pariNAmabheda thakI baMdhamokSAdikano Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 42 bheda e sAdhu ka0 pramANika chaI / sarvanaya-visuddhiyeM karI ubhayabhAva ka. prastAva thakI abaMdhamokSabhAveM nirupacarita chai / AtmabhUta karma nathI, eTaleM bodhalakSaNa karma nahIM / e karma parikalpita avatuM (? AvatuM ?) nathI vAsanAdirUpa, AtmabhUta karma parikalpeM thakeM bodhamAtraneM sAmAnya karI kSaNabheda che te paNa muktakSaNabhedanI pareM bhava-mokSano bheda nahI hoiM / bhavano abhAva te ja-saMtAnocchedarUpa siddhI nahI / saMtAMnano ucchede tehano anutpAda nahI eTaleM utpAda ja hoya / eNI rIteM samaMjasapaNuM nahI nyAyopapanna / eNe prakAre saMsAra anAdimaMta nahI, kacit ja saMtAna thakeM utpatti che te mATeM / tathA carama Adya kSaNaneM kAraNakAryabhAva nathI, te mATeM hetuphalabhAva nahI / tehaneM tathAsvabhAvakalpavU te ajukta che, nirAdhAra anavyaya(anvaya) ko avasyapaNaiM / tehano ja tathAbhAva che-tathAsvabhAva kalpaq yukta chai / e sUkSma arthapada che, bhAvagamyapaNA mATeM / mahAprajJAI citavavU, anyathA jAMNI sakIyaiM nahIM te maatteN| apajjavasiamevaM siddhasukkhaM / itto cevuttamaM imaM / savvahANussugatte aNaMtabhAvAo / logaMtasiddhivAsiNo ee / jattha ya ego tattha niamA aNaMtA / akammaNo gaI puvvapaogeNaM alAuppabhiInAyao / niyamo ao ceva / aphusamANagaIe gamaNaM / ukkarisavisesao iyaM / iNi rIteM-ukta vidhiyeM siddhasukha te aparyavasita chaiM / eTalA ja mATeM e sukha te uttama cha / sarvathA utsukarahitapaNuM che te anaMtabhAva che te mATai / cauda rAjalokaneM aMteM je prasasta kSetrarUpa siddhi che, temAM vAsI e siddha che / je kSetre eka siddha che te kSetre niyamA anaMta siddha che / yathA"jattha ya ego siddho, tattha aNaMtA bhavakkhayavimukkA / aNNoNNamavAbAhaM ciTuMti suhI suhaM pattA // 1 // " karmarahita siddhanI gati ihAMthI lokaMta suddhI purvaprayogahetuyeM che, tatsvabhAvapaNA mATaI, tuMbaDA pramukhanA dRSTAMtathI / prabhRtigrahaNAt eraMDaphalAdika paNa / ehaja tuMbaDAdi dRSTAMtathI urddhavAsano niyama cha / aspRsyamAMna gatiyeM gamana , siddhano siddhikSetra prataI / utkarSa visesa thakI e aspRsyamAMna gati saMbhaveM chaI / avvuccheo bhavvANaM aNaMtabhAveNaM / eamaNaMtANatayaM / samayA ittha nAyaM / bhavvattaM jogayAmittameva kesiMci, paDimAjugga dArunidaMsaNeNa / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 37 vavahAranayameaM / eso vi tattAMga( tattaMga )pavittivisohaNeNa aNegaMtasiddhIo nicchayaMgabhAveNa / parisuddho u kevalaM / / bhavyajIvano vivaccheda nathI, aNaMtano bhAva che te mATeM / e bhavyarnu anaMtu anaMtAnaMta kaheM che, yukta anaMtakAdika nathI, eTalA mATeM bhavyano kSaya nathI / ihAM samayA ka0 kAla te dRSTAMta cha / eNe prakAre bhavyapaNuM te siddhi prateM keTalAika prAMNIne yogyatAmAtra ja che, paNa siddhase nahI / pratimAjogya kASTa dRSTAMte / jima kASTanI sarakhI nispa(spati chate e kASTa pratimAjogya hoiM. gAMTha pramukha rahitapaNe, aneM bIjuM kASTa gaMThIluM mATeM pratimAjogya nahI e dRSTAMta / e vivahAra nayano mata che / e vyavahAranaya paNa paramArthano aMga ch| vyavahAranayamateM pravrajyAdi pradAMna thakI paraloka-pravRtti-visodhaneM karI / e prakAre anekAMtasiddhi / te mATeM nizcayano vyavahAra te aMga che / evaM pravRttii apUrvakaraNAdikanI prApti hoya te mATeM parisuddha to kevala AjJApekSI puSTAlaMbana cha / esA ANA iha bhagavao samaMtabhaddA tikoDiparisuddhIe apuNabaMdhagAigammA / eappiattaM khalu ittha liMgaM, ucitapavittivinneaM, saMvegasAhagaM niamA / na esA aNNesiM deA / liMgavivajjayAo tappariNNA / tayaNuggahaTThayAe AmakuMbhodaganAsanAeNaM / esA karuNatti vuccai egaMtaparisuddhA avirAhaNAphalA tiloganAhabahumANeNaM nisseasasAhigatti / pavajjAphalasuttaM // 5 // ___ e AjJA ihAM bhagavaMtanI ubhayanayayukta che, sarva prakAreM nirdoSa che bhagavaMtanI AjJA kasa-cheda-tAparUpa trikoTI-parisuddhiyeM karI / e bhagavaMtanI AjJA apunarbaMdhaka tathA mArgAbhimukha jIveM pAmavA jogya che, saMsArAbhinaMdI jIve gamya nathI / AjJApriyapaNuM te apunarbaMdhakAdika, liMga che, a(A)jJApriyapaNuM paNa ucita pravRtti ka0 tadArAdhana-tadbahumAMna thakI jAMNavaM; jehaneM bhagavaMtanI AjJA priya che tehane niyamA saMvega hoyeM / je mATeM ehavI che te mATeM anya saMsArAbhinaMdI bhaNI na devI / liMgaviparyaya je saMjJAnadvaiSAdi lakSaNa te thakI saMsArAbhinaMdI jANIiM / apunarbaMdhakanA liMga thakI bhavAbhinaMdInAM liMga viparIta hoi / uktaM ca-"kSudro lobharatI(ti)IMno, matsarI bhayavAn zaThaH / ajJo Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 42 bhavAdinaMdI syAnniHphalAraMbhasaMgataH // " te saMsArAbhinaMdI jIvanA anugrahaneM arthe AjJA na devI / kAcA kuMbhamAM pAMNI bharavU te dRSTAMteM / " Ame ghaDe nihattaM, jahA jalaM taM ghaDaM viNAsei / iya siddhaMtarahassaM, appAhAraM viNAsei // " iti esA karuNAM kahiiM / ayogyaneM bhagavaMtanI AjJA na devI / bhagavaMtanI AjJA te ekAMte parisuddha chaI, pApaparihAreM karI / eTalA mATeM ja AjJAnuM phala te avirAdhanA chai, samyak AlocaveM karI / ehavI je AjJA te triloka nAtha]je bhagavaMta, teno je bahumAna, tadarUpa je hetu, teNeM karInaI niHzreyasa je mokSa tenI sAdhanArI chai, pamADanArI chai // pravrajyAphalasUtraM samAptaM / sUtra 5 // samAptaM paMcasUtraM nAma prakaraNaM kRtaM ciraMtanAcAryaiH vivRtaM ca vA(yA)kinImahattarAdharmasUnu zrI haribhadrAcAryaiH // iti zrIpaMcasUtranAma prakaraNaM samAptaM / / li0 kRtaM velajIbhAramalaH // kaccha koDAyagAMme saMvata 1958 nAM zrAvaNa suda 8 // Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thoDI laghu kRtiyA~ ma. vinayasAgara zrIsiddhivijaya racita neminAtha-bhAsadvaya AbAla brahmacArI 22veM bhagavAn neminAtha ke sambandha meM bahuta sAhitya prApta hai| prAkRta, saMskRta, bhASA sAhitya meM inase sambandhita anekoM kRtiyA~ bahutAyata se milatI haiN| zrI vAdIdevasUri ke ziSya zrI ratnaprabhasUri racita neminAtha cariyaM, udayasiMhasUri racita neminAtha cariyaM, zrI sUrAcArya racita dvisandhAna kAvyaM, zrI kIrtirAjopAdhyAya racita neminAtha mahAkAvyaM, vikrama racita nemidUtam, pAdapUrti sAhitya prabhRti, aura bhASA sAhitya meM rAsa, gIta, bhajana, bArahamAsA Adi vipula kRtiyA prApta haiN| bhAsa-dvaya ke racayitA siddhivijaya haiM / paTTAvalI samuccaya pR. 109 ke anusAra hIravijayasUri ke ziSya kanakavijaya-zIlavijaya ke ziSya siddhivijaya haiM / inake sambandha meM anya koI paricaya prApta nahIM hotA hai| bhAsa-dvaya kA eka sphuTa patra prApta hai| jo 17vIM zatAbdI kA hI likhita hai| jisakA mApa 24.3 x 10.4 se.mI. hai, donoM bhAsoM kI kula paMkti 13 tathA prati akSara 42 haiM / akSara bar3e aura sundara haiM / bhASA gurjara hai / ina donoM bhASoM kA sArAMza isa prakAra hai : vivAha hetu gae hue neminAtha ne jaba pazuoM kI pukAra sunI to ratha ko vApisa mor3a liyA / usa chabIle neminAtha ke nayana kaThora ho gae / dUsare padya meM ASAr3ha mAsa ke Ane para kAle bAdala chA gae haiM aura ghanaghora varSA ho rahI hai| tIsare padya meM sAvana kA mahinA aura usa varSA kI chAyA cala rahI hai| bhAdave ke mahine meM vahI chAyA sneha ko jAgRta karatI hai aura Asoja ke mahineM meM netroM meM AMsU DhalakAtI haiM / cauthe padya meM neminAtha kI kAyA sundara hai / vaha itanI mAyA kyoM kara rahe haiM aura mere hRdaya meM virahAnala kI Aga ko kyoM pradIpta kara rahe haiM / pA~caveM padya meM unakI kartavyazIlatA Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 42 ko dekhakara merA citta camatkRta ho rahA hai / nemIzvara mujhe chor3a gae haiM aura maiM kisake samakSa apane hRdaya kI bAta kahU~ / chaThe padya meM jisane bhI neminAtha ko prApta kara liyA hai, vaise kA jaga meM AnA bhI dhanya hai / isa prakAra rAjula vilApa karatI hai / sAtaveM padya meM kavi siddhivijaya kahatA hai ki yaha bhava paramparA kI Dora TUTa gaI hai| neminAthako kevalajJAna hone para rAjula ne bhI prabhu ko prApta kara liyA hai / dUsare bhAsa meM rAjula apanI sakhI bahina ko kahatI hai- suno merI bahina ! merA vahI dina dhanya hogA jaba maiM ina locanoM se unake darzana kruuNgii| abhI to maiM jala binA machalI kI taraha tar3apa rahI hU~ / virahAnala mere deha ko jalA rahA hai| maiM mana kI bAta kise kahU~ ? maiM pUchatI hU~ ki yahA~ toraNa taka Akara vApasa lauTane kA kyA kAraNa hai ? niraMjana neminAtha kA dhyAna evaM vilApa karatI huI rAjula siddhi sukha ko prApta karatI hai / ye donoM bhAsa adyAvadhi aprakAzita haiM aura aprApta bhI haiM / siddhivijayajI ke praziSya prasiddha zrI mahopAdhyAya meghavijayajI the| siddhivijayajIkI kevala cAra hI laghu kRtiyA~ prApta haiM / do neminAthabhAsa jo prastuta haiM aura do bhAsa zrI vijayadevasUri se sambandhita haiN| ye donoM bhAsa vijayadevasUri ke paricaya se sAtha prakAzita kie jAeMge / isa kavi kI anya koI kRtiyA~ mujhe prApta nahIM huI haiM / donoM bhAsa prastuta (1) neminAtha-bhAsa paraNakuM nemi manAyA taba pasua pukAra suNAyA / ratha pheri cale yadurAyA chabIle nemijiNiMda na AyA // 1 // nIke nayana kaThora bharAyA, chabIle nemi jiNiMda na AyA // AMcalI / / unayu jaladhara jaba AyA ghanazyAma ghaTA jhar3a lAyA // isau mAsa AsADha sohAyA chabIle nemijiNiMda na AyA // 2 // sAvaNa kI lAgI chAyA bhAdravaDaI neha jagAyA / AsUDai AMsu bharAyA, chabIle nemijiNiMda na AyA // 3 // Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 nemisarani varakAyA kAhe itanI karI mAyA / virahAnala mohi lagAyA chabIle nemijiNiMda na AyA // 4 // mohi citta camakkau lAyA nemIsara choDi sadhAyA / aba kAha karUM mori mAyA chabIle nemijiNiMda na AyA // 5 // jiNaI nema jiNesara pAyA dhana so jana jagamAM AyA / hama bilavati rAjula rAyA chabIle nemijiNiMda na AyA // 6 // bhava saMtati dora kapAyA rAjula pahu kevala pAyA / muni siddhivijaya guNa gAyA chabIle nemijiNiMda na AyA // 7 // iti zrI neminAtha bhAsa samApta (2) neminAtha-bhAsa suNau merI bahinI kAha karIjai re, nemi calau haiMku dina lIjai re // suNau merI bahinI // 1 // una darisana vina locana khIjaiM re, yuM sarajala vina sapharI thIjaI re // suNau merI bahinI // 2 // virahAnala mudi deha dahIjai re, manakI vAta kaho kyA kIjai re // suNau merI bahinI // 3 // toraNathI jau pherI calIjai re, tau kina kAraNa ihAM AIjai re // suNau merI bahinI // 4 // jau unakI kaba bAta suNijai re, hAra vadhAiu usakuM dIjai re // suNau merI bahinI // 5 // soca na jIhA tAsa ghaDijai re, jau unaviya vAta suNIjai re // suNau merI bahinI // 6 // . nemi jiraMjana dhyAna karIjai re, siddhivijaya mukha karatala lIjai re // suNau merI bahinI // 7 // iti zrI neminAtha bhAsa samApta Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 ( 2 ) kanakamANikyagaNi kRta mahopAdhyAya anantahaMsagaNi svAdhyAya ananta atizayadhArI tIrthaGkaroM, gaNadharoM, viziSTa AcAryoM evaM mahApuruSoM ke nAma-smaraNa evaM guNagAna se hamArI vANI pavitra hotI hai| zraddhAsikta hRdaya se hamArI vANI bhI karmanirjarA kA kAraNa banatI hai / pUrva meM prAya: karake ye samasta guNagAna prAkRta evaM saMskRta bhASA meM huA karate the, kintu samaya ko dekhate hue AcAryoM ne ina kRtiyoM ko prAdezika bhASAoM meM bhI likhanA prArambha kiyA / maru-gurjara bhASA meM racita kAvyoM ko gahu~lI, bhAsa, svAdhyAya, gIta Adi ke nAma se kahA jAne lagA / anusandhAna 42 prastuta kRti mahopAdhyAya zrI anantahaMsagaNi se sambandha rakhatI hai / isa kRti kA sphuTa patra prApta huA hai, jisakA vivaraNa isa prakAra hai :sAIja 2643, 1143 se.mI. hai| patra saMkhyA 1, paMkti saMkhyA kula 17 hai / akSara lagabhaga prati paMkti 45 haiM / lekhana saMvat nahIM diyA gayA hai, kintu 16vIM sadI kA antima caraNa pratIta hotA hai / stambhatIrtha meM likhI gaI hai| bhASA maru- - gurjara hai / kaI-kaI zabdoM para apabhraMza kA prabhAva bhI najara AtA hai / isake kartA zrI kanakamANikyagaNi haiM / inake sambandha meM kisI prakArakA koI itivRtta prApta nahIM hai / mahopAdhyAya zrI anantahaMsagaNi praur3ha vidvAna the, aura zrI jinamANikyasUri ke ziSya the / isa racanA ke anusAra tapagacchapati zrI lakSmIsAgarasUri ne inako upAdhyAya pada pradAna kiyA thA aura zrI sumatisAdhusUri ke vijayarAjya meM vidyamAna the / - gaNoM isa kRti ke prArambha meM upAdhyAya zrI anantahaMsa gaNi ke guNa- kA varNana kiyA gayA hai / likhA gayA hai ki ye jinazAsana rUpI gagana ke candramA haiM, tribhuvana ko Ananda pradAna karane vAle haiM, netroM ko AnandadAyaka kanda ke samAna haiM / mAna rUpI mada kA nikandana karanevAle haiM / upAdhyAyoM meM zreSTha rAjahaMsa haiM / sudharmasvAmI ke Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 samAna nAma grahaNa karane se navanidhi prApta hotI hai / inake darzana se paramAnanda, sukha- saubhAgya aura satkAra kI prApti hotI hai / inake guNa meru parvata ke samAna haiM aura vacanAmRta solaha kalApUrNa candramAke samAna haiM / svarUpavAna haiM / gyAraha aGga ko dhAraNa karane vAle haiM / Agama, chanda, purANa ke jAnakAra haiM / tapAgaccha ko dIpita karane vAle haiM / kAmadeva ko jItane vAle haiM, aura - moha kA nirAkaraNa karane vAle haiM / pUrva RSiyoM ke samAna anupama AcAra aura saMyama ko dhAraNa karane vAle haiN| jisa prakAra ASAr3ha kI ghanaghora varSA se pRthvI pramudita hotI hai, usI prakAra inakI sarasa vANI rUpI jhiramira se saba loga pramudita hote haiM / chaTThe padya se kavi aitihAsika ghaTanA kI ora iMgita karatA hai / mAna IDara nagara ke adhipati mahArAjA bhANa acche kavi the aura kaviyoM kA satkAra sammAna karate the / sAtaveM - AThaveM padya meM zrI jinamANikyasUri ke tapa - teja, saMyama kA varNana karate hue likhA hai ki zrI anantahaMsagaNi zrI jinamANikyasUri ke ziSya the| navameM padya meM tapAgacchAdhipati zrI lakSmIsAgarasUri ne anantahaMsagaNi ko upAdhyAya pada pradAna kiyA / dasaveM padya meM gacchapati zrI sumatisAdhusUri jo ki AgamoM ke jJAtA jambUsvAmI aura vajrasvAmI ke samAna the, unhIM ke ziSya ne isa svAdhyAya kI racanA kI hai / anta meM kavi kahatA hai ki jaba taka sAtoM samudra, candra, sUrya, meru, dharaNI, maNidhAraka sahasraphaNA sarparAja vidyamAna haiM, taba taka tapAgaccha ke pravara yatIzvara zrI anantahaMsa saMgha kA maGgala kareM / padya cha: ke prArambha meM rAjA vallabha bhASA ullekha hai / sambhavataH yaha kisI dezI yA rAga-rAgiNI kA nAma honA cAhie / zrI mohanalAla dalIcandra desAI likhita 'jaina sAhityano saMkSipta itihAsa' pairA naM. 724 meM likhA hai :- bhANa rAjA ke samaya meM IDara durga para sonIzvara aura patA ne unnata prAsAda banAkara aneka bimboM ke sAtha ajitanAtha bhagavAna kI pratiSThA vikrama saMvat 1533 meM karavAI thI / isI bhANa rAjA ke rAjyakAla meM koThArI zrIpAla ne sumatisAdhu ko AcArya pada dilavAyA thA / ahamadAbAda nivAsI harizcandra ne rAjapriya aura indranandI ko 43 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 anusandhAna 42 AcArya pada dilavAyA thA / ahamadAbAda ke meghamantrI ne dharmahaMsa aura indrahaMsa ko vAcaka pada, pAlanapura nivAsI jIvA ne AgamamaNDana ko vAcaka pada aura IDara ke bhANa rAjA ke mantrI koThArI sAyara ne guNasoma ko, saMghapati dhannA ne anantahaMsa ko evaM AzApallI ke jhUThA maur3A ne haMsanandana ko vAcaka pada dilavAyA thA / zrI desAI likhate haiM ki isa IDara meM tIna sAdhuoM ko AcArya pada, cha: ko vAcaka pada aura ATha ko pravartinI pada pRthak-pRthak rUpa se prApta haA thA / arthAta usa samaya IDara dharma kI nagarI banI haI thI / pairA naM. 758 meM likhA hai :- anantahaMsagaNi ne 1571 meM dasa dRSTAnta caritra kI racanA kI thI, aura pairA naM. 738 meM likhA hai ki saMvat 1570 meM anantahaMsa ne IDaragar3ha caitya kA varNana karate hue IlA prAkAra caitya paripATI likhI thI / isa prakAra isa kRti se tIna mahattvapUrNa tathya ubharakara Ate haiM :1. anantahaMsagaNi zrI jinamANikyasUri ke ziSya the, 2. zrI lakSmIsAgarasUri ne anantahaMsa ko upAdhyAya pada pradAna kiyA thA aura 3. sumatisAdhusUri ke ziSya kanakamANikyagaNi ne isa svAdhyAya kI racanA kI thii| tapAgaccha paTTAvalI pRSTha 67 ke anusAra zrI jinamANikyasUri, zrI lakSmIsAgarasUri ke ziSya the / zrI lakSmIsAgarasUri 53veM paTTadhara the / inakA janma 1464, dIkSA 1477, panyAsa pada 1496, vAcakapada 1501, AcArya pada 1508, gacchanAyaka pada 1517 meM prApta huA thA aura sambhavataH 1541 taka vidyamAna raheM / sumatisAdhusUri 54veM paTTadhara the aura inako AcArya pada zrI lakSmIsAgarasUri ne pradAna kiyA thA / inakA janma saMvat 1494, dIkSA saMvat 1511, AcArya pada 1518 aura svargavAsa saMvat 1551 meM huA thaa| vizeSa koI ullekha prApta nahIM hai / yaha nizcita hai ki anantahaMsagaNi ko upAdhyAya pada vikrama saMvat 1525 se 1535 ke madhya meM prApta ho cukA thA / inake upadeza se 1529 meM likhita zilopadeza mAlA kI prati pATaNa ke bhaNDAra Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 45 isa racanA ko aitihAsika racanA mAnakara hI prastuta kiyA jA rahA jaya jiNazAsaNa-gayaNacanda, tihUaNa-ANandaNa / jaya jaNa-nayaNAnanda-kanda, madamAna-nikandaNa || uvajhAyA siri rAyahaMsa-avayaMsa bhaNIjai / muNivara zrIya anantahaMsa-guNa kimpi thuNIjai // 1 // dakSiNI DhAla e suNivarU e sohamasAmi nAmii navanidhi pAIi / tuma darisaNi e paramANaMda sampada sukkha sakArAhIiM // 2 // tumha guruaDi e guNaha pamANa meru samANa vakhANIi / tumha vayaNalA e amIya kalola sola kalA sasi jANIi // 3 // tumha sUrati e sahaji suraMga aMga agyAra mukhii dhArai / eha Agama e chaMda purANa jANapaNaiM jaNamaNa harai // 4 // tapagacchi dIpii mayaNa jIpai mANa mANa moha nirAkarai / Adila RSi AcAra anupama supari saMjama mani dharaI // ASAr3ha jaladhara sadharadhAra dhoraNI jima vistarai / varisanti vANI sarasa ko naravara samubhara jhiri miri jhaDi karai // 5 // rAjA vallabhabhASA dhana dhana IDara nayara nAha lIlApati hindu pAtasAha / nava kavita vinoda kalA sujAMNa raMjaviu yasa bhupati rAya bhANa // 6 // guru mahimA mahimaNDali ananta guru dinakara avani... vanta / guru tapa japa saya saMyama tejavanta guru paJcama kAli pratApavanta // 7 // guri vinaya viveka samAyarIyaguri vijjuvau caala keriya / gaNadhara zrI jinamANikka-pAya tuDhe tumha Apyau e pasAya // 8 // rAgi NIrAgatA puNa tapagacchapati siya lakhimIsAgarasUri / hA~sI ANaMda dhanA-vi.... anantahaMsa uvajhAya pada ThavaNai // pariga yugati dAkhI nava e // 9 // Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 anusandhAna 42 Agamai e jambUya vayarakumAra teha jo mali eha munivarUe / gacchapati zrI sumatisAdhusUrinda sIsarayaNa maMgalakarUM e // 10 // jAM sAta sAyara sasi divAyara meru avicala mandaro / jo dharai dharaNi bIya bhuabali sesaphaNavaya maNidharo / / tAM lagai pratapau iNi tapAgacchi pavara eha yatIsaro / zrI saMgha maMgala karaNa sahaguru anantahaMsa suhaMkaro // 11 // iti mahopAdhyAya zrIanantahaMsagaNipAdAnAM svAdhyAyaH // 6 // kRtaH kanakamANikyagaNibhiH // zrI stambhatIrthanagare / // zrI // zrI // zrI // zrI // zrI // zrI // zrI // zrI // zrI bhImakavi racita zrIvijayadAnasUri bhAsa AcArya purandara zrI vijayadAnasUri, zrI AnandavimalasUri ke paTTadhara the / tapAgaccha paTTAvalI ke anusAra vijayadAnasUri 57veM paTTadhara the / inakA janma 1553 jAmalA, dIkSA 1562, AcArya pada 1587 aura 1622 vaTapallI meM inakA svargavAsa huA thA / mantrI galarAja, gAndhArIya sA. rAmajI, ahamadAvAdIya zrI kuMvarajI Adi inake pramukha bhakta the / mahAtapasvI the / inakA prabhAva khambhAta, ahamadAbAda, pATaNa, mahasANA aura gAndhArabandara ityAdi sthaloM para vizeSa thA / inake dvArA pratiSThita zatAdhika mUrtiyA~ prApta haiM / inake sambandha meM kavi bhImajI racita svAdhyAya kA eka sphuTa patra prApta hai / jisakA mApa 26 x 11 x 3 se.mI. hai, patra 1, kula paMkti 15, prati akSara 52 haiM / lekhana 17vIM zatAbdI hai / bhAsa kI bhASA gurjara pradhAna hai| kahIM-kahIM para apabhraMza bhASA kA prabhAva kI dRSTigata hotA hai / isa patra ke anta meM zrI vijayahIrasUri se sambandhita do sajjhAyeM dI gaI haiM / isa kRti meM vijayadAnasUri ke sambandha meM eka navIna jJAtavya vRtta prApta hotA hai / jisakA yahA~ ullekha Avazyaka hai : vikrama saMvat 1612 meM AcAryazrI naTapadra (saMbhavata: naDiyAda) nagara padhAre / saMgha ne svAgata kiyA / vahA~ kA samyaktvadhArI zrAvaka saMgha bahuta Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 47 harSita huA / sAha jiNadAsa ke putra sAha kuMvarajI ke ghara AcArya ne cAturmAsa kiyA / aneka prakAra ke dharmadhyAna hue / mAsakSamaNa Adi aneka tapasyAeM huI / aneka mArga- bhUloM ko mArga para lAye / bhAdaveM ke mahIne meM vahA~ ke samAja ne atyadhika lAbha lete hue puNya kA bhaNDAra bharA / tapAgacchAdhipati zrI ANandavimalasUri ke ziSya vijayadAnasUri dIrghajIvi hoM / zrI lakSmaNa evaM mAtA bharamAde ke putra ne dIkSA lekara jaga kA uddhAra kiyA / bhImakavi kahatA hai ki inakA guNagAna karane se saMsAra sAgara ko pAra karate haiN| isase aise pratIta hotA hai ki AcAryagaNa viziSTa kAraNoM se zrAvaka ke nivAsa sthAna para bhI cAturmAsa karate the / racanA ke zeSa bhAga meM AcAryazrI ke guNagaurava, sAdhanA, tapa-japasaMyama kA vizeSa rUpa se varNana haiM / vijayadAnasUri ke mAtA-pitA ke nAmoM kA ullekha tapAgaccha paTTAvalI meM prApta nahIM hai, vaha yahA~ prApta hai / bhaktajana isakA svAdhyAya kara lAbha leM isI dRSTi se yaha bhAsa prastuta kiyA jA rahA hai| zrI vijayadAnasUri bhAsa viNajArA re sarasati karau pasAu / zrI vijayadAnasUri gAIi gacchanAyakajI re ||vi. 1 // guNa chatrIsa bhaNDAra jaMgama tIratha jANa ||vi. 2 // Avyo mAsa vasanta vyAhAra videza guru karaI ||g. vi. 3 // joyA deza videza lAbha ghaNau gujara bhaNI ||g. vi. 4 // mugati thI ke ka... pUMjI paJca mahAvrata bharI ||g. vi. 5 // poThI vIsa samAdhi duvidha dharma guNI gula bharI ||g. vi. 6 // sumati gupati rakhavAla tAharai AThai sAthI ati bhalA ||g. vi. 7 // jayaNA zaMbala sAthI jItA dANI karavAya te dohilyA ga.vi. 8 // saMvat sola bAra naTapadra nayara padhAriyA ||g. vi. 9 // Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 42 sAhAmai saMgha pahu~ca tihAM zrIsaMghavati vecai ghaNau ||g. vi. 10 // ghari ghari ucchava raGga maGgala gAiM mAninI ||g. vi. 11 // sATai puNya pavitra tihAM navatattva vAnI dAkhavi ||g. vi. 12 // joI lejyo jANa pArakhi hui te parakha yo ||g. vi. 13 / / bahurA zrAvaka sArA tihAM samakita dhArI harakhiA ||g. vi. 14 // tAhArA TADA mAMhi mu... lati rokar3I vasta ghaNI ||g. vi. 15 / / bharIyA puNya bhaNDAra dhana naDiyAi sohAmaj |g. vi. 16 // sAhA jiNadAsa sutanna sAhA kuMvarajI gharI caumAsi rayA ||g. vi. 17 / / AgalI AvyauM caumAsI vastaNuM pharakuM thayu ||ga. vi. 18 / / tapa japa jaya posaha nIma bahu upadhAna te AdaryAM ||g. vi. 19 / / mAsakhamaNa mana raGgI pAkha chaTTha aTThama ghaNA ||g. vi. 20 // dini dini adhikau lAbha bhUlAM mAragi lAiyA |g. vi. 21 // tAharai vastu aneka bhAIga hosI te bahu rasi ||g. vi. 22 / / tAharA viNa ju majhArI khoTi na Avai kharacatAM ||g. vi. 23 // tAharai tapa bhaNDAra vAvaratA vAdhai ghaNUM ||g. vi. 24 // dina dina bi paravesa ubhayAM paDikamaNu karuM ||g. vi. 25 / / nita ugharANI eha nANuM nImana navakAra-nuuM ||g. vi. 26 // bhAdravaDai ghaNau lAbha puNya taNuM potuM bhariuM ||g. vi. 27 / / tAhArau bhalau revANautra vimala dAna guNa Agalau ||g. vi. 28 // tapagaccha kerau rAya zrI ANaMdavimalasUri guru bhalA |ga. vi. 29 // tAsa sIsa supavitra zrI vijayadAnasUri jIvau ghaNauM ||g. vi. 30 // dhana-dhana bhAvar3a tAta dhana dhana bharamAde mAuli |g. vi. 31 // dhana-dhana lakhamaNa putra jINai dIkSA laI jaga tArIyau |g. vi. 32 // bhIma bhaNai bhagavaMta bhajasiMi te bhajasi bhavajala tAM ||g.vi. 33 / / iti zrI vijayadAnasUri bhAsa Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 ( 4 ) zrI hIravijayasUri sajjhAya 'hIralA' ke nAma se samAja prasiddha jagadguru zrIhIravijayasUri ke nAma se kauna aparicita hogA ? tapAgaccha paTTAvalI ke anusAra ye 58 veM paTTadhara the aura zrI vijayadAnasUri ke ziSya the| inakA janma saMvat 1583 prahlAdanapura meM huA thA / pitA kA nAma kuMrA aura mAtA kA nAma nAthI thA / saMvat 1596 pattananagara meM dIkSA, 1607 nAradapurI ( nADola) meM paNDita pada, 1608 meM paTTadhara prApta huA thA / saMvat 1652 meM inakA svargavAsa huA thA / samrATa akabara pratibodhaka AcArya ke rUpa meM inakA nAma vizva vikhyAta hai / jagaduru pada samrATa akabara ne hI pradAna kiyA thA / inakA vistRta jIvana caritra jAnaneM ke lie padmasAgara racita jagadguru kAvya, zAnticandropAdhyAya racita kRpArasa koSa, zrI devavimala racita hIrasaubhAgya kAvya, kavivara RSabhadAsa racita hIravijayasUrirAsa zrI vidyAvijayajI racita 'sUrIzvara ane samrAT' draSTavya hai / 49 ina donoM sajjhAyoM kA sphuTa patra prApta hai, jisakI mApa 26 x 11 x 3 se.mI. hai, patra 1, kula paMkti 13, prati akSara 52 haiM / lekhana 17 vIM zatAbdI hai / bhAsa kI bhASA gurjarapradhAna hai / ye donoM sajjhAyeM zrI vijayadAnasUri svAdhyAya ke sAtha hI likhI huI haiM / prathama sajjhAya kA karttA ajJAta hai / pA~ca gAthAoM kI isa sajjhAya meM karttA ne apane nAma kA ullekha nahIM kiyA hai / kevala hIravijayasUri ke guNoM kA varNana hai / prArambha meM zAntinAtha sarasvatI devI ko praNAma kara zrI hIravijayasUri kI stuti karU~gA, aisI kavi pratijJA karatA hai / zrI AnandavimalasUri ke paTTadhara aura zrI vijayadAnasUri ke ye ziSya the / samatA rasa ke bhaNDAra the / bhavika jIvoM ke tAraNahAra the / nara-nArI vRnda unake caraNoM meM jhukatA thA / dedIpyamAna dehakAnti thI / madhura svara meM vyAkhyAna dete the / aneka manuSyoM, devoM aura devendroM ke pratibodhaka the / caudaha vidyA ke nidhAna the| aise zrI vijayadAnasUri ke ziSya karor3oM varSoM taka jaina zAsana kA udyota kareM / 1 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 42 isa kRti meM samrATa akabara kA prasaGga nahIM hai / ataH yaha racanA saMvat 1639 ke pUrva kI honI cAhie / dUsarI sajjhAya ke racanAkAra kauna haiM ? aspaSTa hai / gAthA 9 ke anta meM likhA hai :- 'zrI vizAlasundara sIsa payampai' isake do artha ho sakate haiM / zrI hIravijayasUri ke ziSya vizAlasundara ne isakI racanA kI hai / athavA vizAlasundara ke ziSya ne isakI racanA kI hai / yaha kRti bhI samrATa akabara ke samparka ke pUrva hI racanA hai / isameM 10 gAthAeM haiN| pratyeka meM AcArya ke guNagoM kA varNana haiN| guNoM kA varNana karate hue likhA hai :- zrI hIravijayasUri jaina zAsana ke sUrya haiM, guNa ke nidhAna haiM, tapAgacchasamudra ke candramA haiM / vinayapUrvaka maiM unake caraNoM ko namaskAra karatA huuN| devendra ke samAna ye gacchapati haiM / apane vidyAguNa se indrajetA haiM / jaga meM jayavanta haiM, mahimAnidhAna haiM, nirmala nAma ko dhAraNa karane vAle haiN| zAstrasamUha ke jAnakAra haiM / yama, niyama, saMyama, vinaya, viveka ke dhAraka haiM / lakSaNoM se sampanna haiM / sarvadA jJAna kA dAna dete haiM / apayaza se dUra haiM / sukha-saubhAgya kI vallI haiM / nayanAhlAdaka haiN| guNoM ke dhAma haiM / yazasvI haiM / kAma ko parAjita karane vAle haiM / anya darzanI bhI inheM dekhakara Ananda ko prApta hote haiN| sUtra siddhAntoM ke jAnakAra haiM / naranArI va rAjAoM ko pratibodha dene vAle haiM / krodharahita haiM / upazama ke bhaNDAra haiM / zatrurahita haiM / bhavya janoM ke sukhakArI haiM / guruprasAda se paramAnanda ke dhAraka haiM / aise paJcAcAradhAraka bRhaspatitulya zrI hIravijayasUri jaba taka meru parvata, gagana, AkAza, divAkara vidyamAna haiM, taba taka jinazAsana kA udyota kareM / donoM sajjhAyeM prastuta haiM : . zrI hIravijayasUri sajjhAya . praNamI santi jiNesara rAya, samarI sarasati sAmiNi pAya / thuNasiuM mujha mani dharI ANanda, guru zrI hIravijaya sUrinda // 1 // zrI ANandavimalasUrIsara rAya, zrI vijayadAnasUri praNamuM pAya / tAsa sIsa sevai munivRnda, guru zrI hIravijaya sUrinda // 2 // Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 samatArasa keru bhaNDAra, bhavika jIvanii tAraNahAra / pAya namI nara nAri vRnda, guru zrI hIravijaya sUrinda // 3 // deha kAnti dIpai jima bhANa, madhurI vANI karai vakhANa / paDibohi sura nara devinda, guru zrI hIravijaya sUrinda // 4 // caudaha vidyA guNa rayaNanidhAna, vANI sayala sanAvyA ANa / zrI vijayadAnasUrIsara sIsa, pratipau eha guru koDi varIsa // 5 // (iti) zrI hIravijayasUri sajjhAya zrI vizAlasundara ziSya racita zrI hIravijayasUri sajjhAya zrI jinazAsana bhAsana bhANU, zrI guru girimA guNaha nihANu / zrI tapagaccha rayaNAyara canda, praNamuM hIravijayasUrinda // 1 // vinaya karI tujha praNamuM pAya, rAyai gacchapati jima surarAya / vidyA guNi jItau sura indra, praNamuM hIravijayasUrinda // 2 // jagi jayavantau mahima nidhAna, jayakArI niramala abhidhAna / zAstra taNA tuM jANaiM vRnda, praNamuM hIravijayasUrinda // 3 // yama niyamAdika saMyamavanta, vinaya viveka dharai bhagavanta / lakSaNa lakSita jasa mujha canda, praNamuM hIravijayasUrinda // 4 // dAna jJAna, Apai sadA, jagi apayaza pasarai navi kadA / sukha sohaga vallInau kanda, praNamuM hIravijayasUrinda // 5 / / nayaNAnandana guru guNadhAma, yazapUrita guru nirjitakAma / darasaNi bhavIa lahii ANaMda, praNamuM hIravijayasUrinda // 6 // sUtra siddhAnta taNI pari lahi, sudhI vidhi bhaviyaNanai kahai / raMjai bahu nara nArI narinda, praNamUM hIravijayasUrinda // 7 // rIsa-rahita upazama-bhaNDAra,ripUrjita mani jana sukhakAra / guru pasAiM lahuM paramANaMda, praNamuM hIravijayasUrinda // 8 // iya suguNu suhAkara parama kSamApara, zrI hIravijayasUrinda varo / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 anusandhAna 42 varavANI manohara suraguru purandara, sundara paJcAcAra dharo // jA meru mahIdhara gagana divAyara, tAM cira pratapau eha guro / zrI vizAlasundara sIsa payampai, jinazAsana udyota karo / / 9 / / iti zrI hIravijayasUri sajjhAya C/o. prAkRta bhAratI akAdamI 13 - a, mena gurunAnaka patha, mAlavIya nagara, jayapura 302017 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta jaina sAhitya meM upalabdha 'dharma' zabda ke vizeSa arthoM kI mImAMsA ___ DaoN. anItA botharA prastAvanA : 'dharma' zabda ke bAre meM pUrI duniyA ke vicAravaMtoM ne jitanA vicAra kiyA hai utanA zAyada kisI anya zabda ke bAre meM nahIM kiyA hogA / vaidika paramparA ke vividha dharmazAstroM ne prArambha meM hI isa zabda kI vyutpattiyA~, artha tathA lakSaNa dene kA prayAsa kiyA hai / prAkRta janasAdhAraNa kI bhASA hone ke kAraNa 'dhamma' zabda ke bAre meM prAkRta jaina sAhitya meM usakA jikra kinakina vizeSa arthoM se kiyA hai yaha isa zodhalekha kA uddezya hai / (a) 'dhR' dhAtu se niSpanna vibhinna arthachaTA : / vividha zabdakoSoM ke anusAra dharmazabda 'dhR' kriyA se niSpanna huA hai / SaSTha gaNa ke Atmanepada meM to live, to be, to exist isa artha meM karmaNirUpa meM isake prayoga pAye jAte haiM / 'dhR-dhriyate' kA matalaba hai, 'astitva meM honA yA dhAraNa kiyA jAnA / ' dazama gaNa ke ubhayapada meM dharati tathA dhArayati rUpa banate haiM / isakA artha hai, 'dhAraNa karanA' (to hold, to bear, to carry) / saMskRta, prAkRta tathA pAli tInoM bhASAoM ke sAhitya meM dharma zabda ke jo vividha artha pAye jAte haiM unake mUla meM eka mukhya artha hai, lekina vividha prayogoM ke anusAra artha kI chaTAe~ badalatI huI dikhAI detI haiN| (ba) 'dharma' zabda ke rUDha (pracalita) artha : vividha koza granthoM meM 'dharma' zabda ke rUDha, pracalita artha prAkRta tathA saMskRta sAhitya ke sandarbha dekara, saMkSipta tarIke se diye haiN| jaise kidharma (religion), zIla (behaviour), AcAra (conduct), puNya (merit), naitika guNa (virtue), pavitratA (piety), ahiMsA (non-violence), satya (truth), kartavya (law, duty), rIti (observance), dAna (donation), dayA (kindness), dhanuSya (bow) Adi vividha arthoM meM saMskRta tathA prAkRta Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . anusandhAna 42 sAhitya meM dharmazabda ke prayoga pAye jAte haiM / vividha vyaktivAcaka nAma bhI vaidika tathA jaina paramparA meM upayojita kiye haiN| (ka) prAkRta jaina sAhitya meM upalabdha 'dharma' zabda ke vizeSaprayoga : vividha darzanoM ke vicAra prastutIkaraNa kI alaga-alaga paribhASA hotI hai| jaina-darzana meM kaI bAra anya darzanoM dvArA prayukta zabda, alaga artha meM bhI pAye jAte haiM / jaina-darzana ke mUlabhUta prAcIna grantha ardhamAgadhI tathA zaurasenI prAkRta meM likhe haiM / unameM prayukta 'dharma' zabda ke prayoga se hameM vizeSa artha pratIta hote haiM / (1) dharma : vastu kA svabhAva jaina darzana vAstavavAdI darzana hai| jo astitva meM hai use vastu kahate haiM / saba vastue~ chaha dravyoM meM vibhAjita kI hai| vizva meM isake atirikta koI bhI vastu nahIM hai / inako jaina paribhASA meM dravya kahate haiM / ye Sadravya Empirical Realities haiM / inake jo mUla svabhAva hai unheM 'dharma' kahA hai| uttarAdhyayanasUtra ke anusAra gailakkhaNo u dhammo, ahammo ThANalakkhaNo / bhAyaNaM savvadavvANaM, nabhaM ogAhalakkhaNaM // vattaNAlakkhaNo kAlo, jIvo uvaogalakkhaNo / nANeNa daMsaNeNaM ca suheNa ya duheNa ya // yadyapi astitva, vastutva, prameyatva Adi sAmAnya guNa saba dravyoM meM vidyamAna hai tathApi pratyeka dravya kA eka mUlabhUta lakSaNa hai / usako hI jaina paribhASA meM 'dharma' kahA hai / 'dharma' kI isa vyAkhyA se hama vizva ke samUce sajIva, nirjIva vastuoM ke astitva kI vyavasthA lagA sakate haiN| jaise ki jIva kA svabhAva upayoga (Consciousness) hai / yahI usakA dharma hai| pAnI kA svabhAva zItalatA hai yahI usakA dharma hai| agni svabhAva uSNatA hai yahI usakA dharma 1. uttarAdhyayanasUtra 28.9 2. uttarAdhyayanasUtra 28.10 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 55 'dharma' zabda ke jo vividha artha kozakAroM ne aMkita kiye haiM unameM svabhAva yaha artha jarUra pAyA jAtA hai lekina sAmAnyIkaraNa kI prakriyA se dharma kA jo vyApaka artha jaina darzana meM diyA jAtA hai yaha jaina darzana kI upalabdhi hai| vividha prAkRta jaina prAcIna granthoM meM 'dharma' kI yahI vyAkhyA dI hai / (2) dharma : dhyAna kA eka prakAra - prAcIna ardhamAgadhI aura zaurasenI granthoM meM 'saMvara' ka sAdhanoM meM 'tapa' kA nirdeza kiyA gayA hai / tapa ke prakAra batAte samaya 'antaraGga tapa' meM 'dhyAna' kI carcA kI gaI hai / kArtikeyAnuprekSA ke anusAra dhyAna kI vyAkhyA nimna prakAra se kI gaI hai| aMto-muhatta-mettaM lINaM vatthummi mANasaM NANaM / jhANa bhaNNadi samae asuhaM ca suhaM ca taM duvihaM // 5 uparyukta AgamoM meM dhyAna ke cAra prakAra batAyeM hai / Arta, raudra, dharma aura zukla / isameM se zubha yA prazasta-dhyAna kA pahalA prakAra 'dharma' hai / sthAnAGga, kArtikeyAnuprekSA Adi prAkRta granthoM meM dharmadhyAna zabda meM 3. dhammo vatthusahAvo / kArtikeyAnuprekSA 478; vatthusahAvaM pai taM pi sa-parapajjAyabheyao bhinnaM / taM jeNa jIvabhAvo bhinnA ya tao ghaDAIyA // vizeSAvazyakabhASya 495; appu payAsara appu paru jima aMbari ravi-rAu / joiya etthu ma bhaMti kari ehau vatthu-sahAu // paramAtmaprakAza 1.101 pAyacchittaM viNao, veyAvaccaM taheva sajjhAo / jhANaM ca viussaggo, eso abhitaro tavo // uttarAdhyayanasUtra 30.30 kAtikeyAnuprekSA 470 cattAri jhANA paNNattA, taM jahA - aTTe jhANe, rodde jhANe, dhamme jhANe, sukke jhANe / sthAnAMga 4.60; samavAyAMga 4.2; bhagavatIsUtra 25.600; uttarAdhyayanasUtra 30.35; mUlAcAra 394 (5); 666(7); kArtikeyAnuprekSA 471. aTTaM ca ruddasahiyaM doNNi vi jhANANi appasatthANi / / dhammaM sukaM ca duve pasatthajhANANi NeyANi // mUlAcAra 394 (5) 5. 6. Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 anusandhAna 42 upayojita 'dharma' zabda kA svarUpa isa prakAra batAyA hai - vItarAga puruSa kI AjJA, khuda ke doSa, karmoM ke vividha vipAka tathA loka ke svarUpa kA cintana karanA / " kisI bhI pAramparika tathA sAmpradAyikatA se dUra haTakara ina cAra zabdoM kA prayoga 'dharma' ke artha meM karanA jaina darzana kI upalabdhi hai / - 'dharma' ke antargata jaba lokasvarUpa kA cintana AtA hai taba vaijJAnikoM dvArA ekAgracitta se kiye jAne vAle saba mUrta-amUrta viSayaka khoja isa zabda meM samAviSTa ho jAte hai| jaina darzana meM isa artha meM prayukta 'dharma' zabda jainiyoM kI vAstavavAdI ( realistic) vicAradhArA kA dyotaka hai / (3) dharma : bAraha meM se eka anuprekSA dArzanika dRSTi se 'anuprekSA' bhI 'saMvara' kA eka sAdhana hai / anuprekSA kA matalaba hai, 'vAraMvAra cintana' / ardhamAgadhI tathA zaurasenI granthoM meM vAraMvAra cintana ke lie bAraha pramukha mudde diye hai / ' 'dharma' kI anuprekSA ke bAre meM vividha AcAryoM ne jo varNana kiyA hai usake AdhAra se hama kaha sakate haiM ki zrAvaka kA tathA sAdhu kA samagra AcAra isameM varNita hai / 10 varNAzramapradhAna vaidika granthoM meM jisa prakAra sabhI vargoM aura AzramoM ke kartavya kiye jAte haiM usI prakAra uparyukta granthoM meM zrAvaka tathA sAdhu ke AcAraviSayaka kartavya hI 'dharma' zabda se ullekhita hai / varNapradhAna, jAtipradhAna yA liGgapradhAna AcAra na dekara sirpha zrAvaka yA sAdhu ke AcAraviSayaka kartavyoM kA 'dharma' zabda meM samAveza karanA jainiyoM kI vaicArika, sAmAjika udAratA kA hai / 8. dhamme jhANe cauvvihe cauppaDoyAre paNNatte, taM jahA- ANAvijae, avAyavijae, vivAgavijae, saMThANavijae / sthAnAMga 4.65 adbhuvamasaraNamegattamaNNA saMsAralogamasucittA / AsavasaMvaraNijjara dhammaM bodhi ca ciMtijjA // mUlAcAra 403 (5); 694 (8); dvAdazAnuprekSA gA. 2; kArtikeyAnuprekSA gA. 2, 3 10. kArtikeyAnuprekSA gA. 318 te 488 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 dharma: dasa lakSaNoM dvArA AviSkRta dasa prakAra ke 'dharmoM' meM kSamA, mArdava, Arjava, satya, zauca, saMyama, tapa, tyAga, AkiMcanya tathA brahmacarya ina guNoM kA varNana aneka prAkRta granthoM meM kiyA hai / 11 inake spaSTIkaraNoM se yaha spaSTa hotA hai ki jaina darzana ke anusAra kSamA, mArdava Adi guNa bAhara se dhAraNa nahIM kiye jAte / zuddha AcArapaddhati ke kAraNa ye sabhI guNa apane Apa anta:karaNa meM prakaTa hote haiM / I jaina dharma kA mUla siddhAnta hai ki zuddha AtmA saMsAradazA meM AvaraNoM se AvRtta rahatA hai | cAritra pAlana ke kAraNa jaise-jaise AvaraNa dUra ho jAte haiM vaise-vaise kSamA, mArdava, Arjava Adi lakSaNoM ke dvArA AtmA ke mUla svabhAva ke prakaTIkaraNa kI prakriyA zuru hotI hai / prakaTIkaraNa kA yaha siddhAMta 'dharma' zabda se joDanA yaha jaina darzana kI upalabdhi hai / bAhya dhAraNA se yaha sarvathA bhinna hai / yaha dazalakSaNa dharma pratinidhika tathA sArvakAlika bhI hai / 57 (5) dharma : SaTdravyoM meM se eka bhAratIya darzanakAroM ne AsapAsa dikhAI dene vAle vizva kI vyavasthA dravya yA padArthoM ke dvArA lagAne kA prayAsa kiyA hai / vizeSataH vaizeSikadarzana padArthoM kA yA dravyoM kA vicAra sUkSmatA se karate haiM / jaina zAstra meM dravyoM kI saMkhyA chaha batalAI gayI hai ( Six substances; Six categories) ve dravya hai - jIvAstikAya, pudralAstikAya, dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya aura kAla / kAla choDakara dharma aura adharma i. pA~ca astikAya dravya haiM / jIva dravya choDakara bAkI pA~ca dravya ajIva hai / 12 11. dasaviho samaNadhamme paNNatte, taM jahA - khaMtI, muttI, ajjave, maddave, lAghave, sacce, saMjame, tave, ciyAe, baMbhaceravAse / sthAnAMga 10.16; samavAyAMga - 10.1; dvAdazAnuprekSA gA. 70; kArtikeyAnuprekSA 478 12. arUvi ajIvadavvA NaM bhaMte ! kativihA paNNattA ? goyamA ! dasavihA paNNattA, taM jahA dhammatthikAe, dhammatthikAyassa dese, dhammatthikAyassa padesA, adhammatthikAe... bhagavatI 25.11 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 42 jaina darzana ke anusAra dharma aura adharma dravya ina donoM zabdoM kA vyavahAra meM prayukta 'dharma' aura 'adharma' zabda se sambandha nahIM hai / ye sampUrNataH pAribhASika zabda hai / 'dravyasaMgraha' isa jaina zaurasenI grantha meM nemicandra kahate haiM - gaipariNayANa dhammo puggalajIvANa gamaNasahayArI / toyaM jaha macchANaM acchaMtANeva so NeI // 13 jisa prakAra machalI ke gamana ke lie pAnI sahAyaka hotA hai usI prakAra jIva aura pudgala jaba gatizIla hote haiM to 'dharmadravya' sahAyaka hotA ThANajudANa adhammo puggalajIvANa ThANasahayArI / chAyA jaha pahiyANaM gacchaMtANeva so dharaI // 14 jisa prakAra eka pathika ke lie vRkSa kI chAyA Thaharane meM sahAyaka hotI hai usI prakAra sthitizIla pudgala aura jIvoM ke sthiti ke lie 'adharmadravya' sahakArI hotA hai| dharma aura adharma ye saMkalpanAe~ jaina darzana kI AkAza saMkalpanA se juDI huI hai| dharma aura adharma ye do tattva samagra AkAza meM nahIM rahate ve AkAza ke eka parimita bhAga meM sthita hai use 'lokakAza' kahate haiM / 15 isa bhAga ke bAhara cAroM ora AkAza phailA huA hai use 'alokAkAza' kahate haiM / jahA dharma-adharma dravyoM kA saMbaMdha na ho vaha 'aloka' aura jahA~ taka paMca atthikAyA paNNattA, taM jahA-dhammatthikAe... poggalatthikAe / samavAyAMga 5.8 te puNu dhammAdhammAgAsA ya arUviNo ya taha kAlo / khaMdhA desa padesA aNutti viya poggalA rUvI // mUlAcAra 232 (5);715(8) dhammAdhammAgAsANi poggalA kAladavva jIve ya / ANAe saddahaMto samattArAhao bhaNido // bhagavatI ArAdhanA 35 13. dravyasaMgraha - 17 14. dravyasaMgraha- 18 15. dhammo adhammo AgAsa, kAlo puggala jaMtavo / esa logo tti paNNatto, jiNehiM varadaMsihi // uttarAdhyayanasUtra 28.7 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 saMbaMdha ho vaha 'loka' / 16 dharma, adharma aura AkAza ye tInoM dravya amUrta haiM / indriyagamya nahIM haiM / 17 Agama pramANa dvArA prApta haiM / upAdAna aura nimitta kAraNa ___jagata meM gatizIla aura gatipUrvaka sthitizIla jIva aura pudgala ye do padArtha haiM / gati aura sthiti ye ina donoM dravyoM ke pariNAma aura kArya haiM / arthAt gati aura sthiti ke upAdAna kAraNa jIva aura pudgala haiM phira bhI kArya kI utpatti meM nimitta kAraNa to upAdAna kAraNa se bhinna hI haiN| isIlie jIva aura pudgala kI gati meM nimitta rUpa dharmadravya aura sthiti meM nimitta rUpa adharmadravya hai / isI abhiprAya se zAstra meM dharmAstikAya kA lakSaNa 'gatizIla padArthoM kI gati meM nimitta honA' aura adharmAstikAya kA lakSaNa 'sthiti meM nimitta honA' kahA gayA hai / 18 dharma-adharma asaMkalpanA ke binA vizva kI sthiti jaDa aura cetana dravya kI gatizIlatA to anubhava-siddha hai, jo dRzyAdRzya vizva ke viziSTa aMga haiM / koI niyAmaka tattva na rahe to ve apanI sahaja gatizIlatA se ananta AkAza meM kahIM bhI cale jA sakate haiM / isa dRzyAdRzya vizva kA niyata saMsthAna kabhI sAmAnya rUpa se eka-sA dikhAI nahIM degA, kyoMki ananta pudgala aura ananta jIva ananta pariNAma vistRta AkAza kSetra meM be-rokaToka saMcAra ke kAraNa vaha pRthak-pRthak ho jaayeNge| unakA punaH milanA aura vApisa dikhAI denA duSkara ho jAyegA / yahI kAraNa hai ki usa gatizIla dravyoM kI gatimaryAdA aura sthitizIla dravyoM kI sthitimaryAdA ke niyAmaka tattva ko jaina darzana ne svIkAra kiyA hai / 16. dhammAdhammA kAlo puggalajIvA ya saMti jAvadiye / AyAse so logo tatto parado alogutto // dravyasaMgraha 20 17. ajjIvo puNa Neo puggala dhammo adhamma AyAsaM / kAlo puggala mutto rUvAdiguNo amutti sesA du // dravyasaMgraha 15 18. gailakkhaNo u dhammo, ahammo ThANalakkhaNo / uttarAdhyayanasUtra 28.8 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 anusandhAna 42 dharma aura adharma ke kArya "AkAza' nahI kara sakatA dharma aura adharma kA kArya 'AkAza' se siddha nahIM ho sakatA / AkAza ko gati aura sthiti kA niyAmaka mAnane para vaha ananta aura akhaNDa hone se jaDa tathA cetana dravyoM ko apane meM sarvatra gati aura sthiti karane se roka nahIM sakegA / isa taraha niyata dRzyAdRzya vizva ke saMsthAna kI anupapatti banI hI rahegI / isalie dharma-adharma dravyoM ko AkAza se bhinna evaM svatantra mAnanA nyAyasaMgata hai / 19 jIva ke svatantra sattArUpa astitva ke lie dharma-adharma kI AvazyakatA jaina mAnyatA ke anusAra pratyeka jIva kA svataMtra astitva hai / saMsArI jIva to apane karmoM ke anusAra lokAkAza meM ananta bAra janmatA aura maratA rahatA haiM / siddha jIva svAbhAvika Urdhvagati se lokAkAza ke anta taka jAte haiM / unakA sattArUpa astitva vahA~ kAyama rakhane ke lie siddhazilA kI parisaMkalpanA kI hai| aise jIvoM kA alokAkAza meM berokaToka saMcAra rokane ke lie dharma aura adharma ke kSetra ke Urdhva anta meM ina jIvoM kA astitva mAnA hai / 20 / dharma zabda kA rUDha artha evaM dravyavAcaka dharma zabda ApAtataH aisA lagatA hai ki sadAcAra evaM dhArmika AcaraNa AtmA kI svAbhAvika UrdhvagamanazIlatA ko (AdhyAtmika pragati ko) sahAyaka hotA 19. tattvArthasUtra (sukhalAla saMghavI) pR. 124. 125 20. bahIyA uDDamAdAya nAvakaMkhe kayAi vi / / puvvakammakhayaTThAe imaM dehaM samuddhare // uttarAdhyayanasUtra 6.13 (UrdhvaM sarvoparisthitamarthAnmokSam utta. TIkA. zAntyAcArya pR. 269 a. 2) Na kammadeho loyAloyassa jANao daThThA / purisAyAro appA siddho jhAeha loyasiharattho // dravyasaMgraha gA. 51 // AgAsaM avagAsaM gamaNaTThidikAraNehiM dedi jadi / / uDhuMgadippadhANA siddhA ciTThati kidha tattha ||pNcaastikaay gA. 99 // jamhA uvariTThANaM siddhANaM jiNavarehiM paNNattaM / tamhA gamaNaTThANaM AyAse jANA Nasthitti ||pNcaastikaay gA. 100|| jesi uDDA u gai te siddhA ditu me siddhiM / sirisirivAlakahA 1230 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 hai / tathA durAcAra evaM adhArmika AcaraNa AtmA ko saMsAra meM rokatA hai| rUDha artha meM dharma aura adharma isake kAraNabhUta haiM / lekina jaina darzana meM itane maryAdita artha meM ina zabdoM kA prayoga nahIM kiyA hai| prAcIna se prAcIna prAkRta AgamoM meM 'jIva aura pudgala ke gati aura sthiti ko sahAya karanevAle' isI artha meM dharma-adharma dravyavAcaka zabdoM kI avadhAraNA huI hai| kadAcit zabda sAmya hogA lekina dharma aura adharma ye dravya nizcita hI kisI vaijJAnika saMkalpanA ke vAcaka hai / dharma-adharma meM nihita vaijJAnika saMkalpanA jaina darzana kI vaijJAnika dRSTi se cikitsA karanevAle Adhunika vicAravaMtoM ne dharma-adharma saMkalpanA kA bhI vicAra vaijJAnika dRSTi se sAmane rakhA hai / kaI vicAravaMta sUcita karate haiM ki yaha eka prakAra kI UrjA (energy) hai / lekina hameM lagatA hai ki yaha UrjA nahIM hai / jaba prAcIna samaya ke jaina dArzanikoM ne parvata, prAsAda jaisI sthira vastue~, khuda hokara halacala karanevAle prANI tathA AkAza meM niyamita rUpa se gatizIla honevAle graha, tAre Adi dekhe hoMge tabhI unake manake inake gatizIla aura sthitizIlatA bAre meM dharma aura adharma nAma kI avadhAraNA prasphurita huI hogI / vaha avadhAraNA AkAza aura kAla se nizcita rUpa se alaga hai / vaijJAnika paribhASA meM jise gurutvAkarSaNa zakti (gravitational force) kahate haiM, usI zakti kA astitva unhoMne 'dharma-adharma' isa paribhASA meM vyakta kiyA hogaa| Aja bhautikI vijJAna ke itihAsa meM yaha likhA huA hai, ki sRSTi ke niyamoM kI khoja karate hue 'sara Ayajheka nyUTana' ko isa viziSTa zakti kA ehasAsa huA / Age jAkara aneka vaijJAnikoM ne isa saMkalpanA kA vikAsa kiyA / isa niyama para AdhArita aneka upakaraNa banAyeM / lekina jaina darzana ne jaba prAcIna kAla meM dharma-adharma nAmaka dravyoM kI kalpanA kI hogI usa samaya bhI unheM isI gurutvAkarSaNa zakti ke niyama kA hI ehasAsa huA hogA / vizeSa bAta yaha hai ki jaina darzana ke sivAya anya kisI bhI pAzcAtya-paurvAtya darzanoM ne dravya ke svarUpa isakA ullekha nahIM kiyA hai / 21 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 anusandhAna 42 dArzanika mAnyatA ke anusAra dharma-adharma Adi dravyoM kA jitane kSetra meM astitva hai use lokAkAza kahate haiM / usake pare alokAkAza hai| dharma-adharma ko agara gurutvAkarSaNa zakti mAnA jAya to hama yaha kaha sakate haiM ki gurutvAkarSaNa kSetra lokAkAza hai aura usake bAhara kA kSetra alokAkAza hai / upasaMhAra 'dharma' zabda ke bAre meM pUrI duniyA ke vicAravaMtoM ne jitanA vicAra kiyA hai utanA zAyada kisI anya zabda ke bAre meM nahIM kiyA hogA / jaina prAkRta sAhitya meM kauna-kauna se vizeSa arthoM se 'dharma' zabda kA prayoga kiyA hai yaha isa zodha - lekha meM aMkita kiyA haiM / * * * * 'vatthusahAvo dhammo' isa vyAkhyA se jaina darzana ne vizva ke samUce sajIva-nirjIva vastuoM ke astitva kI vyavasthA lagAI hai / isI vajaha se jaina- darzana kI gaNanA vAstavavAdI darzanoM meM kI jAtI hai 1 dharmadhyAna zabda meM upayojita 'dharma' zabda kisI bhI sAmpradAyikatA se dUra haTakara eka vaizvika-dharma kI aura aMgulInirdeza karatA hai / * 'lokasvarUpa kA cintana karanA bhI jaina darzana ke anusAra 'dharmadhyAna' hai / vaijJAnikoM dvArA ekAgracitta se kiye jAnevAle khoja bhI isameM samAviSTa haiM / kisI bhI taraha ke kriyAkANDa ko dharma na kahakara prazasta cintana rUpa dharmAnuprekSA meM 'dharma' zabda kA prayoga karanA, jaina darzana kI vizeSa upalabdhi hai / * kSamA, mArdava, Arjava Adi prazasta guNoM ko 'dharma' kahA hai / zuddha AcAra se ye guNa AtmA meM apane Apa prakaTa hote haiM / sadguNoM ke isa sahaja AviSkAra ko jaina darzanane 'dharma' kahA hai / pA~ca astikAya athavA SaDdravyoM meM dharma, adharma tattvoM kA samAveza 21. Ethical doctrines in Jainism, kamalacaMda sogANI Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 karanA jaina darzana kI vizeSatama upalabdhi hai| jaina darzana ne jaba prAcIna kAla meM dharma-adharma nAmaka dravyoM kI kalpanA kI hogI, usa samaya bhI unheM isI gurutvAkarSaNa zakti ke niyama kA ehasAsa huA hogA aura unhoMne AkAza aura kAla ina donoM tattvoM ke atirikta gatisthitiniyAmaka zakti kI saMkalpanA kI hogI / 63 Research Assistant - Sanmati - Teerth, Research Institute of Prakrit & Jainology, Recognised by Pune University, Firodiya Hostel, BMCC Road, Pune-4. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aJjanA : vAlmIki aura vimalasUri ke rAmAyaNoM meM varNita DaoN. kaumudI baladoTA prastAvanA prAkRta sAhitya ke itihAsa kA adhyApana karate samaya jaina mahAkavi vimalasUri kA 'paumacariyaM' nAma kA pahalA jaina rAmAyaNa sAmane AyA / 'aJjanApavanaJjayavRttAnta' sUkSmatA se paDhA / aJjanA ke jIvana meM Aye hue sthityaMtara dekhakara mana meM yaha jijJAsA utpanna huI ki vAlmIki rAmAyaNa meM yaha kathA kisa prakAra AyI hogI ? donoM rAmAyaNoM meM aJjanA kI vyaktirekhA kA prastutIkaraNa alaga alaga dikhAI diyA / kAlakrama kI dRSTi se vAlmIki rAmAyaNa prathama hai / vimalasUri ne lagabhaga 200-300 varSa ke pazcAt jaina rAmAyaNa likho aisA itihAsakAra mAnate haiM / vimalasUri ne aJjanA kI vyaktirekhA meM jo badalAva kiye haiM, usakI pRSThabhUmi jaina tattvajJAna tathA AcAra meM nihita hai| isI kA spaSTIkaraNa isa zodhalekha meM dene kA prayAsa kiyA 1. donoM kathAoM kA sthAna aJjanA kI kathA kiSkindhAkANDa meM vistAra se tathA uttarakANDa meM atisaMkSepa se AyI hai| kiSkindhAkANDa meM vAna zreSTha jAmbavAna, hanumanta ko preraNA dete samaya hanumAna ko janmavRttAnta kahate haiM / uttarakANDa meM agastya RSi rAma ko hanumAna ke bacapana kA vRttAnta kahate haiM / 'paumacariyaM' meM anantavIrya muni ke dharmopadeza ke antargata aJjanA - 1. vAlmIkirAmAyaNa, kiSkindhA-kANDa, sarga 66 vAlmIkirAmAyaNa, uttarakANDa, sarga 35-36 2. anekazatasAhasrI viSaNNAM harivAhinIm / / jAmbavAnsamudIkSyaivaM hanumantamathAbravIt // kiSkindhAkANDa, sarga 66, zloka 1 3. yadi vAsti tvabhiprAyaH saMzrotuM tava rAghava / ___ samAdhAya mati rAma nizAmaya varAmyaham // uttarakANDa, sarga 35, zloka 18 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 65 kA vRttAnta prastuta kiyA gayA hai / 15, 16, 17 tathA 18 ina cAra uddezoM meM aJjanAsuMdarI kA upakathAnaka lAlityapUrNa rIti se prastuta kiyA hai / donoM rAmAyaNoM meM hanumAna ke janma tathA bacapana kA vRttAnta hai| vAlmIki 'aJjanA' ko hanumAna kI mAtA ke rUpa meM hI varNita karate haiM / aJjanA ke jIvana kA vRttAnta savistara nahIM dete / vimalasUri aJjanA ke jIvana meM ghaTI huI aneka vyAmizra ghaTanAoM kA bayAna karate haiM / 2. donoM rAmAyaNoM meM varNita aJjanA kA kula, mAtA-pitA, janma tathA varasaMzodhana vAlmIki rAmAyaNa ke anusAra aJjanA pUrvabhava meM 'puJjikasthalA' nAma kI vikhyAta apsarA thI / RSi kI zApavANI se vaha isa janma meM vAnara kula meM janmI thI / tathApi usameM svecchAnusAra rUpa dhAraNa karane kA sAmarthya thA / aJjanA 'kuJjara' nAmaka vAnarAdhipati kI kanyA thI / vaha atyaMta rUpavAna thI / vimalasUri ke anusAra vaha mahendra aura hRdayasundarI ina vidyAdhara yugala kI sabase choTI rUpavatI kanyA thI / mahendra rAjA ke mantriyoM ne aJjanA 4. aMjaNAsuMdarI vIvAhavihANAhiyAro, paumacariyaM, uddeza 15 pavaNaMjayaaMjaNAsundarIbhogavihANAhiyAro, paumacariyaM, uddeza 16 aMjaNANivvAsaNa-haNuuppattiahiyAro, paumacariyaM, uddeza 17 pavaNaMjaya-aMjaNAsuMdarIsamAgamavihANaM, paumacariyaM, uddeza 18 apsarApsarasAM zreSThA vikhyAtapuJjikasthalA / aJjanetiparikhyAtA patnI kesariNo hareH // vikhyAtA triSu lokeSu rupeNApratimA bhuvi / abhizApAdabhUttAta kapitve kAmarUpiNI // duhitA vAnarendrasya kuJjarasya mahAtmanaH / kiSkindhA-kANDa, sarga 66, zloka kra. 8, 9, 10 kI pahalI paMkti aha hiyayasuMdarIe, mahindabhajjAe~ pavaraputtANaM / / jAyaM sayaM kameNaM, arindamAI surUvANaM // bhaiNI tANa kaNiTThA, varaaJjaNasundari tti nAmeNaM / rUvANi rUviNINaM, hoUNa va hojja nimmaviyA // paumacariyaM, uddeza 15, gAthA kra. 11-12 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 anusandhAna 42 ke vivAha ke vividha prastAva rakheM / yadyapi mahendra vidyAdhara rAvaNa kA sAmanta thA, tathApi rAvaNa tathA usake putra aneka yuvatiyoM ke svAmI hone ke kAraNa usane yaha prastAva ThukarAyA / vidyutprabha-kumAra vidyAdhara the / tathApi unakI sAMsArika virakti ke kAraNa mahendra ne yaha prastAva bhI nahIM svIkArA / pralhAda aura kIrtimatI isa vidyAdhara-yugala kA putra 'pavanaJjaya' rAjA mahendra ko aJjanA ke lie anurUpa lagA / vivAha kA prastAva mAnya huA / vAlmIki tathA vimalasUri donoM ne aJjanA ke anupameya sauMdarya kA ullekha kiyA hai| vimalasUri ne use 'zApita kanyA' nahIM kahA hai| kathAnaka rasapUrNa hone ke lie aJjanA ke mAtApitA, varasaMzodhana Adi ke bAre meM vistAra se kahA hai / aJjanA ko 'vAnarI' na mAnakara vAnaravaMza kI vidyAdhara kanyA kahA hai| vimalasUri ke anusAra rAmAyaNa ke vAnara pU~chavAle vAnara prANI nahIM hai| 'vAnara' unake vaMza kA nAma hai aura unake dhvajapara 'vAnara' kA cinha' hai| hanumAna ke vAnaravaMza kI samIkSA karate hue paM. zrI. dA. sAtavalekarajI ne bhI apanI kitAba meM vimalasari ke isa mata kI puSTi kI hai / yadyapi vAlmIki ne 'aJjanA' ko rUpaparivartanavidyA kI dhAriNI mAnA hai tathApi 7. paumacariyaM, uddeza 15, gAthA kra. 15-27 8. jaM jassa havai niyayaM narassa logammi lakkhaNAvayavaM / taM tassa hoi nAma, guNehiM guNapaccayanimittaM // ikkhUNa ya ikkhAgo, jAo vijjAharANa vijjAe / taha vANarANa vaMso,vANaraciMdheNa nivvaDio // vANaraciMdheNa ime, chattAinivesiyA kaI jeNa / vijjAharA jaNeNaM, vuccaMti u vANarA teNa // paumacariyaM, 6.86, 89-90 / vAnarajAti kA bandaroM jaisA veSa thA / hanumAna jaba rAmalakSmaNa se milane ke lie RSyamUka parvata se nIce utarA taba usane tapasvI kA veSa dhAraNa kiyA / bAda meM punaH bhikSu rUpa chor3akara vAnara rUpa dhAraNa kara liyA / pR. 404, zrIrAmAyaNa mahAkAvya (paMcamabhAga), kiSkindhA-kANDa, paM. zrIpAda dAmodara sAtavalekara, san 1952 9. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 vimalasUri ne use vidyAdharI mAnanA hI samucita samajhA hai / 3. vAlmIki rAmAyaNa meM 'kesarI' tathA jaina rAmAyaNa meM 'pavanaJjaya' vAlmIki kahate haiM, 'kuMjara nAmaka vAnara kI kanyA aJjanA 'kesarI' nAmaka vAnarayuvaka kI patnI bnii| eka bAra aJjanA suMdara strI kA rUpa dhAraNa kara ke girivihAra kara rahI thI / 'vAyu' ne use dekhA / usa para mohita huA / usane aJjanA ko AliMgana diyA / aJjanA saMbhrAnta hokara bolI, 'mujha pativratA kA pAtivratya yaha kauna bhraSTa kara rahA hai ?' vAyu bolA, 'he yazasvinI, maiMne mAnasika upabhoga lekara merA teja tujhameM rakhA hai| tujhe vIrya, dhairya, buddhisampanna, tejasvI putra hogA / vega meM tathA laMbI chalAMga lagAne meM vaha mere jaisA hogaa|' aJjanA santuSTa huI / eka guphA meM hanumAna ko janma diyaa| isa prakAra hanumAna vAyu kA aurasa putra (Biological father) tathA kesarI kA kSetraja (legal father) putra thA / 10 yaha pUrA ghaTanAkrama vimalasUri ko tArkika dRSTi se asambhavanIya lgaa| jaise ki (1) vAnarI aJjanA dvArA sundara strI kA rUpa grahaNa karanA, (2) paMcamahAbhUtoM meM se eka honevAle vAyu ne AliGgana denA, (3) mAnasika upabhoga ke dvArA aJjanA ke garbha kA AdhAna karanA, (4) aJjanA ne khuda ko 'pativratA' kahanA tathA garbha ke AdhAna se saMtuSTa honA, (5) kesarI ke ghara na jAkara ekAnta guphA meM prasUta honA, (6) kesarI ne vAyu ke aurasa putra ko khuda ke kSetraja jyeSTha putra ke svarUpa meM svIkAranA / vimalasari ne apane DhaMga se kathA kI atArkikatA dara karake aJjanA aura pavanaJjaya kA vRttAnta isa prakAra prastuta kiyA hai / aJjanA aura pavanaJjaya kA vivAha unake mAtApitA ne taya kiyA / vivAha tIna dina ke bhItara hI karanA thA / saundaryavatI aJjanA kA viraha 10. kiSkindhA-kANDa, sarga 66 zloka kra. 10-30 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 anusandhAna 42 pavanaJjaya ko sahana nahIM huaa| vaha usako milane gayA / vahA~ aJjanA aura sakhiyoM meM vidyutprabhakumAra kI bAteM calI thii| aJjanA ne prativAda na karane ke kAraNa caMcala vRtti kA pavanaJjaya krodhita huA / rUTha kara sainyasahita kUca karane lagA / mAtApitA ne samajhA-bujhAkara vivAha racAyA / pahalI hI rAta meM vaha aJjanA kA tiraskAra karake calA gyaa| bAIsa sAla taka aJjanA zIlapAlana karatI huI usakI rAha dekhatI rahI / kisI kAraNavaza acAnaka virahavyathA se vyAkula pavanaJjaya sirpha eka rAta ke lie aJjanA ke pAsa AyA / unakA milana huA / kisI ko sUcita kiye binA pavanaJjaya calA gayA / garbhavatI aJjanA para pavanaJjaya ke kisI svajana ne vizvAsa nahIM kiyaa| cAritrahInatA kA Aropa lagAkara use ghara se nikAla diyA / aJjanA ke mAtApitA ne bhI dhikkArA / apanI priya sakhI ke sAtha ghUmatI huI aJjanA ne eka guphA meM bAlaka ko janma diyA / guphA meM padhAre amitagati muni ke sAtha aJjanA ne bAtacIta kI / apanA duHkha batAyA / muni ne pUrvajanma ke bAre meM kahakara sAntvanA dI / aJjanA ke mAmA aJjanA kI khoja karate hue vahA~ pahu~ce / mAmA una tInoM ko apane hanuruhapura nAmaka nagara meM le gaye / pavanaJjaya bhI phira se aJjanA kI viraha-vyathA se vyAkula hokara use DhU~Dhanekhojane lagA / pavanajaMya kI khoja meM nikale hue mAmA ne use dekhA / donoM hanuruhapura vApasa gaye / aJjanA aura pavanaJjaya kA milana huA / 11 aJjanApavanaJjayavRttAnta kA prastutIkaraNa karate samaya vimalasUri ne nimnalikhita bAteM dhyAna meM rakhIM hogI* 'vAyu aura 'kesarI' ina donoM vyaktirekhAoM ke svabhAvavizeSa ekatrita karake vimalasUri ne 'pavanaJjaya' kA vyakticitraNa kiyA hai / aJjanA para mohita honA, acAnaka usake kakSa meM padhAranA, bAteM sunakara krodhita hokara nikala jAnA, vivAha kara ke tatkAla parityAga karanA, bAIsa sAla dUra rahanA, sirpha eka rAta ke lie vApasa AnA, usakI virahavyathA se vyAkula hokara annatyAga karanA / ina saba ghaTanAoM kI utpatti lagAne ke lie vimalasUrine 'caMcalatA' ko pavanaJjaya ke svabhAva kA 15. paumacariyaM, uddeza 15, 16, 17, 18 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 sthAyIbhAva mAnA / pavanaJjaya ke lie 'pavanagati' tathA 'pavanavega' ina donoM nAmoM kA bhI prayoga kiyA hai| puruSoM ke caMcala svabhAva ke kAraNa striyoM ko jo bhugatanA par3atA hai, use mAnoM pratIkasvarUpa hI 'aJjanA' kA AyuSya citrita kiyA hai / aJjanA ko 'pativratA' mAnanA aura usane vAyu ke dvArA putra hone para saMtuSTa honA, ye donoM ghaTanAyeM aJjanA ke cAritrya ke bAre meM prazna upasthita karate haiM / pati ke rUpa meM sirpha 'pavanaJjaya' ko prastuta karake vimalasUri ne aJjanA kA kalaMka dUra kiyA hai| * pati ke dvArA parityaktA strI kI nirAdhAra avasthA ko bhI unhoMne tatkAlIna sAmAjikatA se adhorekhita kiyA hai / niraparAdha aJjanA ke duHkha kA spaSTIkaraNa pUrvakarma tathA karmasiddhAMta ke dvArA kiyA hai| * 'mAmA' ke rUpa meM mAnavIya svabhAva ke acche aMza para bhI prakAza DAlA * vAlmIki ne hanumAna ko vAyu kA 'aurasa' tathA kesarI kA kSetraja' putra mAnakara yaha bAta vahIM choDa dI / usakA koI spaSTIkaraNa nahIM diyA / vimalasUri ne 'kesarI' aura 'vAyu' donoM alaga vyaktirekhAyeM na mAnakara isa kalaMka ko haTAne kA prayAsa kiyA hai| isase yaha spaSTa hotA hai ki vimalasUri kA striyoM ke prati dRSTikoNa mAnavIya tathA sahRdayatA kA thaa| * vAlmIki rAmAyaNa meM kesarI aura aJjanA ke jIvanavRttAnta ke saba chUTe hue kacce dhAge ekatrita karake vimalasUri ne eka upakathAnaka ThIka taraha se prastuta kiyaa| isa kathA se vimalasari ne aJjanA kA satItva ujAgara kiyA / apabhraMza meM kavi svayambhUdvArA viracita 'paumacariu' meM aMjanAkathA ke prastutIkaraNa meM prAya: vimalasUri kA hI anukaraNa kiyA hai / kavi svayambhUdeva kA kAla dasavIM zatAbdI hai| Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 anusandhAna 42 upasaMhAra vAlmikI rAmAyaNa meM upasthita asambhAvya ghaTanAyeM tathA adbhuta aura atArkika aMzoM ko dUra karake tArkika AdhAra para usakI pratiSThA karanA yahI vimalasUrikRta jaina rAmAyaNa kA uddiSTa hai / isI uddiSTa kA anusaraNa karake vimalasUri ne aJjanA kI kathA prastuta kI hai / vimalasUri ke aJjanApavanaJjayavRttAnta kI vizeSatAe~ isa prakAra haiM* kisI adbhuta vara yA zApa kA AdhAra na lenA / * kathAnaka pravAhita hone ke lie kRtrimatA kA AdhAra na lekara mAnavIya svabhAva ke vizeSoM kA upayojana karanA / satI aJjanA kA caritra niSkalaGkatA se prastuta karanA / * niraparAdha aJjanA ke duHkhoM kA karmasiddhAnta ke AdhAra se spaSTIkaraNa denA / * striyoM ke prati mAnavIya tathA sahRdaya dRSTikoNa apanAnA / * prasaMgopAtta sAmAjika tathyoM para prakAza DAlanA / uparyukta bAtoM kA AdhAra lekara vimalasUri ne vAlmIki dvArA prastuta saMkSipta evaM truTita, aJjanAkathA ko eka paripUrNa upakathAnaka ke rUpa meM prastuta kiyA hai / sandarbha grantha 1. paumacariyaM, vimalasUri, prAkRta TeksTa sosAyaTI, ahamadAbAda 2. zrImadvAlmIkIyarAmAyaNam, gItApresa, gorakhapura 3. zrIrAmAyaNa mahAkAvya, kiSkindhA-kANDa, paM. zrIpAda dAmodara sAtavalekara pAraDI (ji. sUrata), 1952 4. bhAratIya saMskRti-koza Research Assistant, Sanmati-Teerth, Research Institute of Prakrit & Jainology, Recognised by Pune University, Firodiya Hostel, BMCC Road, Pune-4. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 71 Danalaksana or Danasasana by Srivasu-pujyarsi A Jain Samskrta work on donations with Kannada commentary Jagannatha Once, some five years ago, while checking the shelves of our library (Oriental Research Institute, Mysore) I found a work unexpectedly in a manuscript hitherto unnoticed. It is in Kannada script. On closer glance I came to know it is detailed description on donations. It is a Jaina work. The language is Samskrta. The whole work in verses of various metres. Avatarika (link sentences) is interwoven at the beginning of some verses. It has a Kannada commentary. The script is Kannada. Usually so called Kannada commentaries on Samskrta works give only word to word meaning and nothing else. But fortunately for us, this Kannada commentary is very eleborate and explantory. It is interesting to note that in some places even Kannada verses are interwoven in various metres like Mahasragdhara. Whether these are sangrahakarikas composed by commentator himself or simply he quotes from other sources can be decided only when critical edition of the present work will be prepared. Some verses of Samskrta are noticed in the commentary. Obviously, they are quotations. Some of the verses don't have commentary. The commentator might have not observed any important thing or difficult words in them. Hence he left these uncommentated. The name Danalaksana is seen in the commentary of second verse. However, the name Danasasana is seen in the last verse. Only critical edition will answer the question which name is actually put for the work. Name of the work : Danalaksana or Danasasana Repository of the work : Oriental Research Institute, Mysore. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 anusandhAna 42 Number of the Ms : Because of some unavoidable problems, the ms. is not numbered so far. Name of the author : Srivasu-pujyarsi Name of the Kannada commentary : Not mentioned. Name of the commentator : Not mentioned. Name of the scribe : Pata. The person for whom the work is transcribed : Adivarnin. Language of the original : Samskrta. Language of the commentary : Kannada. Script : Kannada Size : 53.5 x 5 c.m. No. of folios : 1-172 No. of lines per, folio : 8 No. of letters per line : 88 Extent : Complete Condition : Normal Date of copying : vijyabhyudaya samvat salivahana sakavarsa [-] neya durmukhi nama samvatsara asadhasuddha pancami kujavara Name of the scribe : Not mentioned. Legibility of handwriting : Very legible. Correct or incorrect : Not flawless. Oftentimes we meet several scribal errors. ___I am grateful to Dr. H. P. Devaki, Director, ORI, Mysore for giving permission to take notes from the work. Beginning (Upakrama) : zrIbrahmaNe namaH / nirvighnamastu / / 1. yasya pAdAbjasadgranthAghrANanirmuktakalmaSAH / ye bhavyAH santi taM devaM jinendraM praNamAmyaham // 2. dAnaM vakSye'tha vArIva sasyasaMpattikAraNam / kSetroptaM phalatIva syAt sarvastriSu samaM sukham // 3. zuddhasadRSTibhiH zuddhapuNya(Nyo)pArjanalampaTaiH / sArdhaM brUyAdimaM granthaM netaraistu kadAcana // Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 19 kramakRtAkRtadAna-kRSidAnayugaphalamAha - 4. datvA dvitriguNAkaraM ca sakalAM viSTiM ca kRtvA prajAH sadvyavyayamAttavapranicaye samyakphale niSphale / pratyabdaM bahu sukriyAH kramakRtAstAMstAMzca tAH kurvate muktvA satkramamuttamaM sukhabhujo vAJchanti jainAstathA // [kannaDavyAkhyAyAm uddhataH zlokaH - svAttakSetrasusaMskArakaraNAM sAdhucetasAm / arthavyayaM prajA nRNAM kurvate netarasya ca // ] dharmakAraNapAtrAya dharmArthaM yena dIyate / yad dravyaM dAnamityuktaM taddharmArjanapaNDitaiH // sAmAnyaM doSadaM dAnamuttamaM jaghanyaM sarvasaMkIrNakAruNyAnmadhyamaM tathA / cetya(ttha?)maSTadhA (?) rAjA nijArikRtikRtasaMgaravAraNArthaM prasthApitaM balamivA'vati sarvamantraiH / jainotsave'rikRtavighnavinAzakebhyaH sAmAnyamuktamakhilaM sujanaiH pradattam // 8. pAtrabhedAnanAlocya jainAn dharmekSakAnapi / satkRtyA'nnAdikaM tyaktaM dAnaM sAmAnyamucyate // [uktaM ca - arthAd dravyaM ca ko bhUtvA'pyavituM svabalaM tathA / datte yathocitaM dravyaM dAnaM sAmAnyamIritam / / 9. nijapApArjitaM dravyaM dvijebhyo dadate nRpAH / tairnaSTA rAjabhirviprAH dAnaM doSadamucyate / / 10. zrImajjinendrasAkalyarUpadhArimunIzvarAn / satkRtya dattamannAdidAnamuttamamIritam // 11. dattaM madhyamapAtrAya dAnaM madhyamamucyate / dravyaM jaghanyapAtrAya jaghanyaM dAnamucyate // Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 anusandhAna 42 12. jinotsavasamAhUtapAtrApAtrAdhikAnapi / satkRtya dattamannAdidAnaM saMkIrNamIritam // 13. rogiNaM nigalitaM ca bAdhitaM daNDitaM kSudhitamambupAtitam / vahnipIDitamavatyavekSya kAruNyadAnamidamIritaM budhaiH // 14. jainabandhuyugasevanAturAn bandhavAhakajanAnapi nijAn / tarpayantyazanavITikAbhiraucityadAnamidamuktamArhataiH // yo datte gAyakAdibhyaH kAle kAle yathocitam / jJAtvA'pavAdabhityanA (?) dAnamaucityamIritam ] 15. yo rAjA vadhako'strato dhanaharo'nyastrIharaH saspRhaH santastadviSayaM zrayanti na sadA no vizvasantIha tam / tasmai no dadate dhanAdicayadaM tadvad guNI dhArmiko dAtA dAnaphalAnvayAH khalu tadA ratnAni bhAgyAni ca / End (Upasamhara) : vaJcanAM svAmidevArthe pitrAdyarthe karoti yaH / / so'sAdhyakSayarodI(gI?)va kramAnmuJcati jIvanam // paradravyamA(mapA?)hRtya patravyAjAcca(?) jIvati / ihA'mutra nijIva:(?) syAd viSTikAro yathA janaH // zucitvata: sarvazubhodayaH syAdaniSTakarmANi na cA''zrayanti / sugandhigehaM na vizanti nIlAstataH kRtajJAH zucitAM labheran // azucitvaM karotyevA'zubhakarmANi saMsravam / durgandhimandiraM nIlAH pravizanti yathA tathA / jinamunisamAdhisamaye cittanirodhaM karoti yastasya / gehapuranAzaH svasthAnoccATanaM bhaveniyamAt // Asanne yatra tiSThanti rAjAno guravo budhAH / tatra tatrA''sane jainAH [na] vasantyaghabhIravaH // Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 75 viduSA guruNA rAjJA sAkamekAsane budhAH / tattulyadharmarahitA na sthAtavyAH kadAcana // ...........(kecana zlokA mayA na likhitA asphuTatvAt / ) saMpUjakAnAM pratipAlakAnAM yatIndrasAmAnyatapodhanAnAm / dezasya rASTrasya purasya rAjJa: karotuM zAnti bhagavAn jinendraH / Colophon (Puspika) : zAke'bde triyugAnnazItaguyute'tIte viSau vatsare mAghe mAsi ca zuklapakSadazame zrIvAsupUjyarSiNA / proktaM pAvanadAnazAsanamidaM jJAtvA hitAM(ta) kurvatAM dhyAnaM svarNaparIkSakA iva sadA pAtratraye dhArmikAH / / Postcolophon (Uttara-puspika) : zrImadveLaguLavindhyazailamahitazrIgomaTezArhataH zrIpAdAmbujasannidhAvanucaraH zrIcArukIrterguroH / pAtAkhyo'likhadAdivarNimunaye granthaM mudemaM jaDaH santaH santu karAparAdhazamane kAruNyajAtodyamAH // svastizrIvijayAbhyudayazAlivAhanazakavarSa......neya zrIma....nAmasaMvatsarada ASADhazuddhapaJcamIkujavAradallu baradu saMpUNisi.......... Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DhUMkanoMdha : AvaraNacitra-paricaya - zI. A citrAtmaka yantra athavA yantrAtmaka citra te lokapuruSa- citra che. jaina paramparA pramANe sRSTinuM svarUpa ane bhUgola kevAM che, teno andAja A yantra dvArA prApta thAya che. hindu-vaidika/paurANika paramparAmAM jema 14 loka ke 14 bhuvana prasiddha che, tema jaina paramparAmAM sRSTi 14 rAjaloka-pramANa manAI che. e 14 rAjalokanuM svarUpa tathA tenu atyanta jaTila gaNita-bannene samajavA mATe A yantra-citra upayukta che. . A citra jaina bhUgola-khagola vijJAna-viSayaka hoI adhyayana mATe khUba Avazyaka che. te ja kAraNe jaina bhaNDAronI pothIomAM, kAgaLa Upara tathA vastrapaTa rUpe A citra vipula pramANamAM AlekhAtuM rayuM che. A aMkanA AvaraNapRSTha Upara mUkavAmAM Avela citra AQ ja eka prAcIna ane kalAtmaka citra che. mAMDavI-kaccha sthita kharataragaccha saMghanA jJAnabhaNDAramAMnA A pothIcitra ke kAgada-citranI vizeSatA tenI kalAtmakatAmAM to che ja, parantu tenI khAsa vizeSatA e che ke A citra para puSpikA - Colophon paNa lakhAyelI che, je virala bAbata gaNAya. A puSpikAthI citra dastAvejI temaja aitihAsika mUlya dharAvatI purAvastu pramANita thaI jAya che - ApoApa. puSpikA citranA mathALe che, ane tenuM lakhANa A pramANe cha : " // 60 // saMvat 1601 varSe Asauja vadi 10 guruvAre / puSyanakSatre patramidaM zrIcandrakIrtisUribhiH kAritaM / AgarA nagara vAstavya / zrA0 bhAgAMnimittaM / / citrakara mi0 phalallaha dilavalI // // puruSAkAra lokanAliyantrakamidaM / trasanADI madhyastha sarvajIvAtmakaM 14 rAjapramANaM // A lekha anusAra upalabdha thatI jANakArI kAMIka AvI che : 1. A citra koI pothIno bhAga na hotAM svatantra citra-yantra tarIke AlekhAyuM che. 2. 17mA zatakanA prathama varSamAM ja te AlekhAyuM hoI, 16mA zatakanI Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 . 77 citrakalA-paddhatinI gherI asara temAM DokAya che. 3. A. candrakIrtisUri te nAgapurIyabRhattapAgacchanA prasiddha granthakAra AcArya hovAnuM jaNAya che, ane temanI najara heThaLa dorAyela A yantra hoI te sampUrNata: adhikRta dastAveja banI rahe che. 4. ane sauthI vadhu mahattvapUrNa vAta e che ke A citra eka musalamAna citrakAre AlekheluM che. AdhuM zuddha sAmpradAyika ke dhArmika, te paNa vijJAnanA viSaya- hovAthI jaTila, citra eka muslima citrakAra dore, ane vaLI te citra para tenuM nAma paNa lakhAya, e sAce ja eka durlabha ghaTanA che. A ja kAraNe A citranuM mUlya aneka rIte vadhI jAya che. mi0 eTale mirjA hoya tema aTakaLa thAya che. citra AgarAmA dorAyuM che, tethI tyAM mughala bAdazAho dvArA prerita citra-zAlAomAMnA koI citrakAre A citra AlekhyuM hoya to te sambhavita gaNAya. prasaMgopAtta, A citra paratve eka be muddA tarapha sujJa janonuM dhyAna doravU che. A citrano sIdho ane spaSTa sambandha Jain Cosmology sAthe che. parantu te bAbatane lakSyamAM lIdhA vinA ja A citrane, temaja jaina sRSTivijJAna sAthe sambaddha evA, jambUdvIpanA temaja aDhI dvIpanA ityAdi citrapaTo ke citra-yantrone paNa, tAntrika mArganI upAsanAnA yantro tarIke, duniyAbharanA vidvAno oLakhe che, chApe che tathA pracAre che, je taddana avAstavika tathA ajJAnamUlaka sthiti che. Tata jaivI vividha kampanIonAM vArSika kelenDarsa hoya, DAyarI hoya ke pachI 'Tantra' viSayaka dezI-videzI lekhakonAM sacitra pustako hoya, aneka sthAnomAM A lokapuruSanA yantrane tAntrika yantralekhe chApavAmAM tathA oLakhAvavAmAM Avela che. eka khAsa paramparA viSenA potAnA ajJAnane potAnI lAkSaNika zodha ke pratipAdana rUpe darzAvavAmAM vidvattA keTalI ? saMzodhana keTaluM ? vaijJAnikatA keTalI ? tevA savAlo koIne jarUra thAya. bIjo muddo evo che ke A citra jaina dRSTie sRSTivijJAna- citra che. Aje vyApaka rUpamA svIkArAyela vijJAna, A mAnyatAne sAmpradAyika, purANI, ane tethI avAstavika bhale gaNe. paNa AjathI seMkaDo varSoM pUrve, jyAre Adhunika vijJAna kadAca garbhAvasthAmAM haze, vijJAnane vijJAnalekhe pramANita kare tevAM yantro, Teliskopika sAdhano vagere jyAre nahotAM, ane je mAnavasarjita Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 anusandhAna 42 vedhazAlA Adi sAdhano haze teno upayoga ke prayoga karavAnuM paNa je lokone mATe sadaMtara niSiddha ke varNya hatuM, teve samaye, tevA nirgrantha-akiMcana jaina sAdhuoe AkhIye sRSTino tAga kADhIne tenuM sUkSma-jaTila chatAM atyanta spaSTa ane buddhigamya gaNita ApyuM, tenA AdhAre samagra sRSTinA bhUgolIya-khagolIya tamAma piNDo tathA sthAnonI vyavasthA darzAvI ApI, A kAMI sAdhAraNa ke avaijJAnika ghaTanA to nathI ja. AjanuM vijJAna A jUnI vAtone bhale hambaga gaNe, paNa AjanuM A mAnya vijJAna paNa AvatI kAlanA vikasita saMzodhana pachI hambaga nahija gaNAya tevU nathI, e paNa samajI levU ja rahyaM. astu. A citranI phoTokopI karI ApavA badala mAMDavInA kharataragaccha saMghanA zrIharanIzabhAI vagere kAryavAhakono AbhArI chu. - khulAso aMka 41mAM prakAzita 'syAdvAdakalikA' nAme kRti A pUrve ekAdhika sthale prakAzita thaI cukI hovAnuM jANavAmAM AvyuM che. - - Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Disembara 2007 navAM prakAzano 1. jJAnasAra : svopajJa bAlAvabodha sAthe; kartA : upAdhyAya zrIyazovijayajI, saM. A. pradyumnasUri, DaoN. mAlatI ke. zAha; pra zrutajJAna prasAraka sabhA, amadAvAda, I. 2007. 79 eka mahattvapUrNa ane upayukta prakAzana. jJAnasAra e zrIyazovijayajInI amara tattvajJAnaparaka racanA che. 'gAgaramA sAgara' e rUDhiprayoga A racanA paratve sarvAMze sArthaka Thare tevI A racanA che. tenAM gUDha tAttvika padArtha - rahasyonuM udghATana karavAnI AvazyakatA kartAne ja jaNAI haze, tethI temaNe poteja tenA para bAlAvabodhaka bhASA - vivecananI racanA karI che. tenI samIkSita ane adhikRta vAcanA prathama vakhata A granthamAM sampAdako dvArA upalabdha thAya che, je tattvajijJAsuo mATe utsavarUpa ghaTanA che. vibhinna 11 jeTalI hAthapothIono AdhAra laIne A sampAdana karavAmAM AvyuM che. mAlatIbahena zAhe svayaM jJAnasAranA tattvacintanane ja viSaya banAvIne karela adhyayana para Ph. D. meLavela hoI, temane mATe A bAlAvabodhanuM zramasAdhya sampAdanakArya UMDA rasano tathA abhyAsano viSaya banI rahela che. sampAdakIya nivedano, jJAnasArano saMkSipta paricaya, upayogI ane abhyAsapUrNa pariziSTo thakI samRddha A sampAdanamAM, zloka, teno bAlAvabodha ane te pachI lokabhogya sarala bhASA (gujarAtI) mAM te banneno sAragarbhita artha ApavAmAM Avela che. kyAMka azuddhio rahI che, je khaTake che. dA.ta. pahelA ja zlokamAM 'lilAlagnamivAkhilam', zloka 2mAM 'jAtyaratnavibhAni bhA' ityAdi. sarasa, samRddha sampAdana ApavA badala sampAdakone sAdhuvAda. 2. patramAM tattvajJAna : le. upA0 yazovijayajI; vivaraNa : muni dhurandhara vijayajI pra. zrutajJAna prasAraka sabhA, amadAvAda, I. 2007. u. yazovijayajIe lakhelA be tattvajJAnasabhara patro tathA tenA paranA vizada vivaraNanuM A pustaka che. AnA prakAzanathI upAdhyAya zrIjInA lakhelA gahana padArthono tAga meLavavAnuM abhyAsIo mATe sulabha banaze Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 anusandhAna 42 3. zrInyAyasindhuH, praNetA: A. vijayanemisUri, pra. zrIjainagranthaprakAzana samiti, khambhAtaH, I. 2007. jaina darzananuM navyanyAyanI zailIe pratipAdana karato, Azare 1300 zlokomAM patharAyelo abhyAsa- grantha granthakAranA sUripadArohaNanAM so varSanI ujavaNInA upalakSyamAM prArambha pAmelI granthamAlAnuM dvitIya puSpa jaina darzananA tArkika adhyetAo mATe upayogI grantha. 4. zRGgAra - vairAgya taraGgiNI, kartA : zrI somaprabhAcArya; sampAdana tathA anuvAda : muni mRgendravijayajI pra. imeja pablikezansa prA. lI. mumbaI - amadAvAda, I. 2007. mULa kRti, anvaya, zleSa - pradarzaka pada- nirdeza, anuvAda, chandanAmaATalI upayukta bAbatone yogya ane vivekapUrNa Dhabe saMyojita karIne karavAmAM AveluM majAnuM sampAdana. jaina sAdhu eTale rUkSa- zuSka vairAgya, AvI eka dhAraNA ApaNe tyAM pravarte che. te dhAraNAno cheda paNa uDADe temaja tene aMzata: yathArtha paNa Therave tevI A, saMskRta, 46 zlokAtmaka racanA che. vairAgyaparyavasAyI zRGgAranuM pratipAdana kevI rIte thaI zake te A racanA dvArA barAbara pAmI zakAya che. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raH ra kaztaragalitapa? leIelarakanarAlaya ramukAta460 karAja para lAjavA gharajAva: pasyamalitAkAraleUnAlIkAma mudholoka sma tItararabharIjaramAlA ni512kan19 cIra926 S:22vIraTa2 2.32maramara2 ghanazaE ca ghnech| ujara bAlita sakha kalitapadeUhalAko ravekara nizupaE4 bIsU548 2016 2.2854 tara DoR 4 -RE 236 tilokaraktAvanA a dIulava saHHA jAgaraka kAnamAralyA S Jain Education international Eo Pivate & Personal use On Pala