Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ namo namo nimmaladaMsaNassa bAla brahmacArI zrI neminAthAya nama: pUjya Ananda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara-gurUbhyo nama: Agama-11 vipAkazruta AgamasUtra hindI anuvAda anuvAdaka evaM sampAdaka Agama dIvAkara muni dIparatnasAgarajI [ M.Com. M.Ed. Ph.D. zruta maharSi] Agama hindI-anuvAda-zreNI puSpa-11
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka AgamasUtra-11- "vipAkazruta' aMgasUtra-11 -hindI anuvAda krama viSaya pRSTha duHkhavipAka (zrutaskandha-1) 01 / mRgAputra 02 ujjhitaka abhagnasena kahAM kyA dekhe? pRSTha krama viSaya 05 sukhavipAka (zrutaskandha-2) 01 | subAhu 02 | bhadranaMdi 16 / 03 sujAta 22 / 04 suvAsava jinadAsa vaizramaNa 47 03 47 48 04 sagaDa 05 / bRhaspatidatta 06 naMdIvardhana uMbaradatta zauryadatta | devadattA 10 / aMjU 07 49 mahAbala bhadranaMdI 08 50 mahacandra 41 / 10 varadatta muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 2
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka 45 Agama vargIkaraNa sUtra krama krama Agama kA nAma Agama kA nAma sUtra 01 | AcAra aMgasUtra-1 AturapratyAkhyAna payannAsUtra-2 sUtrakRt 26 payannAsUtra-3 sthAna mahApratyAkhyAna 27 bhaktaparijJA | taMdulavaicArika payannAsUtra-4 samavAya payannAsUtra-5 29 saMstAraka bhagavatI 06 jJAtAdharmakathA aMgasUtra-2 aMgasUtra-3 aMgasUtra-4 aMgasUtra-5 aMgasUtra-6 aMgasUtra-7 aMgasUtra-8 aMgasUtra-9 aMgasUtra-10 aMgasUtra-11 upAMgasUtra-1 30.1 | gacchAcAra 30.2 | candravedhyaka upAsakadazA aMtakRt dazA gaNividyA payannAsUtra-6 payannAsUtra-7 payannAsUtra-7 payannAsUtra-8 payannAsUtra-9 payannAsUtra-10 chedasUtra-1 devendrastava vIrastava anuttaropapAtikadazA praznavyAkaraNadazA 11 | vipAkazruta | aupapAtika 34 / nizItha 12 35 bRhatkalpa chedasUtra-2 13 upAMgasUtra-2 vyavahAra rAjaprazciya | jIvAjIvAbhigama 14 upAMgasatra-3 37 15 prajJApanA upAgasUtra-4 dazAzrutaskandha jItakalpa 39 mahAnizItha 38 upAMgasUtra-5 17 upAMgasUtra-6 16 | sUryaprajJapti | candraprajJapti | jaMbUdvIpaprajJapti 19 | nirayAvalikA 20 | kalpavataMsikA chedasUtra-3 chedasUtra-4 chedasUtra-5 chedasUtra-6 mUlasUtra-1 mUlasUtra-2 mUlasUtra-2 mUlasUtra-3 mUlasUtra-4 cUlikAsUtra-1 18 upAMgasUtra-7 upAgasUtra-8 40 / Avazyaka 41.1 | oghaniyukti | piMDaniyukti dazavaikAlika 43 uttarAdhyayana 44 / nandI 42 puSpikA upAMgasUtra-9 upAMgasUtra-10 upAMgasUtra-11 upAMgasUtra-12 puSpacUlikA anuyogadvAra cUlikAsUtra-2 vRSNidazA 24 | catu:zaraNa payannAsUtra-1 muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 3
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka 10 [49] [45] 06 muni dIparatnasAgarajI prakAzita sAhitya Agama sAhitya Agama sAhitya sAhitya nAma baksa krama sAhitya nAma mUla Agama sAhitya: 147 6 Agama anya sAhitya:1-1- AgamasuttANi-mUlaM print -1- yArAma thAnuyoga 06 -2- AgamasuttANi-mUlaM Net -2- Agama saMbaMdhI sAhitya 02 -3- AgamamaJjUSA (mUla prata) [53] | -3- RSibhASita sUtrANi 01 Agama anuvAda sAhitya:165 -4- Agamiya sUktAvalI 01 1-1-mAgamasUtragutI sanuvAI [47] | | Agama sAhitya- kula pustaka 516 -2- AgamasUtra hindI anuvAda Net: [47] | -3- Aagamsootra English Trans. | [11] | -4- sAmasUtrasaTI 4rAtI sanuvAI | [48] -5- AgamasUtra hindI anuvAda print [12] anya sAhitya:3 Agama vivecana sAhitya:171 1tavAlyAsa sAhitya -13 -1- AgamasUtra saTIka [46] 2 sUtrAtyAsa sAhitya-2- AgamasUtrANi saTIkaM pratAkAra-11151]| 3 vyAkaraNa sAhitya 05 | -3- AgamasUtrANi saTIkaM pratAkAra-20 vyAkhyAna sAhitya 04 -4-Agama cUrNi sAhitya [09] 5 unalata sAhitya 09 | -5- savRttika AgamasUtrANi-1 [40] 6 aosAhitya-6- savRttika AgamasUtrANi-2 [08] 7 mArAdhanA sAhitya 03 |-7- sacUrNika AgamasuttANi [08] 8 pariyaya sAhitya 04 Agama koSa sAhitya:149 pUjana sAhitya 02 -1- Agama saddakoso tIrthakara saMkSipta darzana -2- Agama kahAkoso [01]| 11 hI sAhitya 05 -3-Agama-sAgara-koSa: [05] 12 dIparatnasAgaranA laghuzodhanibaMdha -4- Agama-zabdAdi-saMgraha (prA-saM-gu) [04] | Agama sivAyanuM sAhitya kUla pustaka Agama anukrama sAhitya: 09 -1- bhAgamaviSayAnubha- (bhUga) 02 | 1-Agama sAhitya (kula pustaka) -2- Agama viSayAnukrama (saTIka) 04 2-Agametara sAhitya (kula -3- Agama sUtra-gAthA anukrama dIparatnasAgarajI ke kula prakAzana 60 RAAEEmunihIparatnasAgaranuM sAhitya | bhuniTIparatnasAgaranuM sAgama sAhitya [isa pusta8 516] tanA hudA pAnA [98,300] 2 bhuniTIparatnasAgaranuM manya sAhitya [huta pusta8 85] tanA husa pAnA [09,270] munihIparatnasAgara saMzasita tatvArthasUtra'nI viziSTa DVD tenAsa pAnA [27,930] | sbhaa| prAzanohula 501 + viziSTa DVD hula pAnA 1,35,500 04 25 05 85 5 08 | 03 muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 4
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka [11] vipAkazruta aMgasUtra-11- hindI anuvAda * zrutaskandha-1* adhyayana-1 - mRgAputra sUtra -1 usa kAla tathA usa samaya meM campA nAma kI eka nagarI thI / usa kAla usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ke ziSya-jAtisampanna yAvat caudaha pUrvo ke jJAtA, cAra jJAna ke dhAraka, pA~ca sau anagAroM se ghire hue sudharmA anagAra-muni kramazaH vihAra karate hue campAnagarI ke pUrNabhadra nAmaka caitya-udyAna meM vicarane lage / dharmakathA sUnane ke lie janatA vahA~ AI / dharmakathA zravaNa kara aura hRdaya meM avadhAraNa kara jisa ora se AI thI usI ora calI gaI / usa kAla usa samaya meM Arya sudharmAsvAmI ke ziSya jambUsvAmI the, jo sAta hAtha pramANa zarIra vAle tathA gautamasvAmI ke samAna the / yAvat birAjamAna ho rahe haiM / tadanantara jAtazraddha yAvat jisa sthAna para Arya sudharmA svAmI birAjamAna the, usI sthAna para padhAra gae / tIna bAra pradakSiNA karane ke pazcAt vandanA-namaskAra karake isa prakAra bolesUtra- 2,3 he bhagavan ! yadi mokSa ko prApta hue zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ne praznavyAkaraNa nAmaka dasaveM aGgakA yaha artha pratipAdita kiyA hai to vipAkazruta nAmaka gyArahave aGga kA yAvat kyA artha pratipAdita kiyA hai ? tadanantara Arya sudharmAsvAmI ne zrI jambU anagAra ko isa prakAra kahA-he jambU ! mokSasaMlabdha bhagavAna zrI mahAvIra svAmI ne vipAkazruta nAmake gyArahave aGga ke do zrutaskandha pratipAdita kie haiM, jaise ki-duHkhavipAka aura sukhavipAka / he bhagavan ! yadi mokSa ko upalabdha zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ne vipAkazruta saMjJaka ekAdazave aGga ke duHkhavipAka aura sukhavipAka nAmaka do zrutaskandha kahe haiM, to he prabho ! duHkhavipAka nAmaka prathama zrutaskandha ke kitane adhyayana pratipAdita kie haiM ? tatpazcAt Arya sudharmAsvAmI ne apane antevAsI zrI jambU anagAra ko isa prakAra kahA-he jambU ! duHkhavipAka ke dasa adhyayana pharamAye haiM, jaise ki- mRgAputra, ujjhitaka, abhagnasena, zakaTa, bRhaspati, nandivardhana, umbaradatta, zaurikadatta, devadattA aura aJjU / sUtra -4 __aho bhagavan ! yadi dharma kI Adi karane vAle, tIrthapravartaka mokSa ko samupalabdha zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ne daHkhavipAka ke magApatra se lekara aJja paryanta dasa adhyayana kahe haiM to, prabho ! dArkhA adhyayana kA kyA artha kahA hai ? he jambU ! usa kAla usa samaya meM mRgAgrAma nAma kA eka nagara thA / usa nagara ke bAhara IzAna koNa meM saba RtuoM meM hone vAle phala puSpa Adi se yukta candana-pAdapa nAmaka eka upavana thA / usa udyAnameM sudharmA nAmaka yakSa kA eka purAtana yakSAyatana thA jisakA varNana pUrNabhadra yakSAyatana kI taraha samajha lenA / sUtra-5 usa mRgAgrAma nAmaka nagara meM vijaya nAmakA eka kSatriya rAjA thA / usakI mRgA nAmaka rAnI thI / usa vijaya kSatriya kA putra aura mRgA devI kA Atmaja mRgAputra nAmakA eka bAlaka thA / vaha bAlaka janma ke samaya se hI andhA, gUMgA, baharA, lUlA, huNDa thA / vaha vAtaroga se pIr3ita thA / usake hAtha, paira, kAna, A~kha aura nAka bhI na the / ina aMgopAMgoM kA kevala AkAra hI thA aura vaha AkAra-cihna bhI nAma-mAtra kA thA / vaha mRgAdevI gupta bhUmigRha meM guptarUpa se AhArAdi ke dvArA usa bAlaka kA pAlana-poSaNa karatI huI jIvana bitA rahI thI / usa muni dIparatnasAgara kRt ' (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 5
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka mRgAgrAma meM eka janmAndha puruSa rahatA thA / A~khoM vAlA eka vyakti usakI lakar3I pakar3e rahA rahatA thA / usake mastaka ke bAla bikhare hue the| usake pIche makkhiyoM ke jhuNDa bhinabhinAte rahate the| aisA vaha janmAndha puruSa mRgAgrAma nagara ke ghara-ghara meM kAruNyamaya bhikSAvRtti se apanI AjIvikA calA rahA thaa| usa kAla tathA usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra padhAre / janatA darzanArtha nIkalI / tadanantara vijaya nAmaka kSatriya rAjA bhI mahArAjA kUNika kI taraha nagara se calA yAvat samavasaraNa meM jAkara bhagavAna kI paryupAsanA karane lgaa| tadanantara vaha janmAndha puruSa nagara ke kolAhalamaya vAtAvaraNa ko jAnakara usa puruSa ke prati isa prakAra bolA-he devAnupriya ! kyA Aja mRgAgrAma nagara meM indra-mahotsava hai ? yAvat nagara ke bAhara jA rahe haiM? usa puruSa ne janmAndha se kahA-Aja isa gAma meM indramahotsava nahIM hai kintu zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI padhAre haiM; vahA~ ye saba jA rahe haiM / taba usa janmAndha puruSa ne kahA-'calo, hama bhI caleM aura bhagavAna kI paryupAsanA kareM / tadanantara daNDa ke dvArA Age ko le jAyA jAtA huA vaha janmAndha puruSa jahA~ para zramaNa bhagavAna mahAvIra birAjamAna the vahA~ para A gayA / tIna bAra pradakSiNA karatA hai / vaMdana-namaskAra karatA hai| bhagavAna kI paryupAsanA meM tatpara huA / tadanantara zramaNa bhagavAna mahAvIra ne vijaya rAjA tathA nagara-janata ko dharmopadeza diyA / yAvat kathA sUnakara vijaya rAjA tathA pariSad yathAsthAna cale ge| sUtra -6 usa kAla tathA usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pradhAna ziSya indrabhUti nAma ke anagAra bhI vahA~ birAjamAna the / gautamasvAmI ne usa janmAndha puruSa ko dekhA / jAtazraddha gautama isa prakAra bole- aho bhagavan ! kyA koI aisA puruSa bhI hai ki jo janmAndha va janmAndharUpa ho ?' bhagavAna ne kahA-'hA~, hai !' 'he prabho ! vaha puruSa kahA~ hai ?' bhagavAna ne kahA-'he gautama ! isI mRgAgrAma nagara meM vijayanareza kA putra aura mRgAdevI kA Atmaja mRgApatra nAma kA bAlaka hai, jo janmataH andhA tathA janmAndharUpa hai| usake hAtha, paira, cakSu Adi aGgopAGga bhI nahIM hai| mAtra una aGgoMpAGgoM ke AkAra hI haiM / usakI mAtA mRgAdevI usakA pAlana-poSaNa sAvadhAnI pUrvaka chipe-chipe kara rahI hai / tadanantara bhagavAna gautama ne bhagavAna mahAvIra svAmI ke caraNoM meM vandana-namaskAra kiyA / unase binatI kI-he prabho ! yadi ApakI anujJA prApta ho to maiM mRgAputra ko dekhanA cAhatA hU~ / ' bhagavAna ne pharamAyA-'gautama ! jaise tumheM sukha upaje vaisA kro| tatpazcAt zramaNa bhagavAna mahAvIra ke dvArA AjJA prApta kara prasanna va santuSTa hue zrI gautamasvAmI bhagavAna ke pAsa se nIkale / vivekapUrvaka bhagavAna gautama svAmI jahA~ mRgAgrAma nagara thA vahA~ Akara nagara meM praveza kiyaa| kramaza: jahA~ mRgAdevI kA ghara thA, gautama svAmI vahA~ pahu~ca gae / tadanantara usa mRgAdevI ne bhagavAna gautamasvAmI ko Ate hue dekhA aura dekhakara harSita pramudita huI, isa prakAra kahane lagI-'bhagavan ! Apake padhArane kA kyA prayojana hai ?' gautama svAmI ne kahA-'he devAnupriye ! maiM tumhAre putra ko dekhane AyA hU~ !' taba mRgAdevI ne mRgAputra ke pazcAt utpanna hue cAra putroM ko vastra-bhUSaNAdi se alaMkRta karake gautamasvAmI ke caraNoM meM rakhA aura kahA-'bhagavan ! ye mere putra haiM; inheM Apa dekha lIjie / bhagavAna gautama mRgAdevI se bole-he devAnupriye ! maiM tumhAre ina putroM ko dekhane ke lie yahA~ nahIM AyA hU~, kintu tumhArA jo jyeSTha putra mRgAputra hai, jo janmAndha va janmAndharUpa hai, tathA jisako tumane ekAnta bhUmigRha meM guptarUpa se sAvadhAnI pUrvaka rakhA hai aura chipe-chipe khAnapAna Adi ke dvArA jisake pAlana-poSaNa meM sAvadhAna raha rahI ho, usI ko dekhane maiM yahA~ AyA hai| yaha sunakara magAdevI ne gautama se nivedana kiyA ki-ve kauna tathArUpa aise jJAnI va tapasvI haiM, jinhoMne mere dvArA ekAnta gupta rakhI yaha bAta Apako yathArtharUpa meM batA dii| jisase Apane yaha gupta rahasya saralatA se jAna liyA ? taba bhagavAna gautama svAmI ne kahAhe bhadre ! mere dharmAcArya zramaNa bhagavAna mahAvIra ne hI mujhe yaha rahasya batAyA hai|| jisa samaya mRgAdevI bhagavAna gautamasvAmI ke sAtha vArtAlApa kara rahI thI usI samaya mRgAputra dAraka ke bhojana kA samaya ho gayA / taba mRgAdevI ne bhagavAna gautamasvAmI se nivedana kiyA-'bhagavan ! Apa yahIM ThaharIye, maiM muni dIparatnasAgara kRt ' (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 6
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka abhI mRgAputra bAlaka ko dikhalAtI huuN|' itanA kahakara vaha jahA~ bhojanAlaya thA, vahA~ Akara vastra-parivartana karatI hai / lakar3e kI gAr3I grahaNa karatI hai aura usameM yogya parimANa meM azana, pAna, khAdima va svAdima AhAra bharatI hai / tadanantara usa kASTha-zakaTa ko khIMcatI huI jahA~ bhagavAna gautamasvAmI the vahA~ Akara nivedana karatI hai'prabho ! Apa mere pIche padhAreM / maiM Apako mRgAputra dAraka batAtI huuN|' gautamasvAmI mRgAdevI ke pIche-pIche calane lage / tatpazcAt vaha mRgAdevI usa kASTha-zakaTa ko khIMcatI-khIMcatI bhUmigRha Akara cAra par3a vAle vastra se mu~ha ko bA~dhakara bhagavAna gautamasvAmI se nivedana karane lagI-'he bhagavan ! Apa bhI mu~ha ko bA~dha leM / ' mRgAdevI dvArA isa prakAra kahe jAne para bhagavAna gautamasvAmI ne bhI mukha-vastrikA se mukha ko bA~dha liyA / tatpazcAt mRgAdevI ne parAGgakha hokara jaba usa bhamigaha ke daravAje ko kholA usameM se durgandha nIkalane lagI / vaha gandha mare hae sarpa yAvata usase bhI adhika aniSTa thii| tadanantara usa mahAna azana, pAna, khAdima, svAdima ke sugandha se AkRSTa va mUrchita hue usa mRgAputra ne mukha se AhAra kiyA / zIghra hI vaha naSTa ho gayA, vaha AhAra tatkAla pIva va rudhira ke rUpa meM parivartita ho gyaa| mRgAputra dAraka ne pIva va rudhira rUpa meM parivartita usa AhAra kA vamana kara diyA / vaha bAlaka apane hI dvArA vamana kiye hue usa pIva va rudhira ko bhI khA gayA / mRgAputra dAraka kI aisI dazA ko dekhakara bhagavAna gautamasvAmI ke mana meM ye vikalpa utpanna hue-aho ! yaha bAlaka pUrvajanmoM ke duzcIrNa va duSpratikrAnta azubha pApakarmoM ke pAparUpa phala ko pA rahA hai / naraka va nArakI to maiMne nahIM dekhe, parantu yaha mRgAputra sacamuca nArakIya vedanAoM kA anubhava karatA huA pratIta ho rahA hai / inhIM vicAroM se AkrAnta hote hue bhagavAna gautama ne mRgAdevI se pUchakara ki aba maiM jA rahA hU~, usake ghara se prasthAna kiyA / mRgAgrAma nagara ke madhyabhAga se calakara jahA~ zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI birAjamAna the; vahA~ padhArakara pradakSiNA karake vandana tathA namaskAra kiyA aura isa prakAra bole-bhagavan ! ApazrI se AjJA prApta karake mRgAgrAma nagara ke madhyabhAga se calatA huA jahA~ mRgAdevI kA ghara thA vahA~ meM pahu~cA / mujhe Ate hue dekhakara mRgAdevI hRSTa tuSTa huI yAvat pIva va zoNita-rakta kA AhAra karate hue mRgAputra ko dekhakara mere mana meM yaha vicAra utpanna huA-ahaha ! yaha bAlaka pUrvajanmopArjita mahApApakarmoM kA phala bhogatA haA bIbhatsa jIvana bitA rahA hai| sUtra- 7,8 bhagavan ! yaha puruSa mRgAputra pUrvabhava meM kauna thA ? kisa nAma va gotra kA thA ? kisa grAma athavA nagara kA rahane vAlA thA ? kyA dekara, kyA bhogakara, kina-kina karmoM kA AcaraNa kara aura kina-kina purAne karmoM ke phala ko bhogatA huA jIvana bitA rahA hai ? zramaNa bhagavAna mahAvIra ne bhagavAna gautama ko kahA-'he gautama ! usa kAla tathA usa samaya meM isa jambUdvIpa nAmaka dvIpa ke antargata bhAratavarSa meM zatadvAra nAmaka eka samRddhizAlI nagara thaa| usa nagara meM dhanapati nAma kA eka rAjA rAjya karatA thA / usa nagara se kucha dUrI para agnikoNa meM vijayavarddhamAna nAmaka eka kheTa nagara thA jo Rddhi-samRddhi Adi se paripUrNa thA / usa vijayavarddhamAna kheTa kA pA~ca sau grAmoM kA vistAra thA / usa kheTa meM ikkAI nAma kA rASTrakUTa thA, jo parama adhArmika yAvat duSpratyAnandI thA / vaha ekAdi vijayavarddhamAna kheTa ke pA~ca sau grAmoM kA Adhipatya karatA huA jIvana bitA rahA thaa| tadanantara vaha ekAdi nAma kA pratinidhi vijayavarddhamAna kheTa ke pA~ca sau grAmoM ko karoM-mahasUloM se, karoM kI pracuratA se, kisAnoM ko diye dhAnyAdi ke dviguNa Adi ke grahaNa karane se, rizvata se, damana se, adhika byAja se, hatyAdi ke aparAdha lagA dene se, dhana-grahaNa ke nimitta kisI ko sthAna Adi kA prabandhaka banA dene se, cora Adi vyaktiyoM ke poSaNa se, grAmAdi ko jalAne se, pathikoM ko mAra-pITa karane se, vyathita-pIr3ita karatA huA, dharma se vimukha karatA huA, kazAdi se tAr3ita aura sadhanoM ko nirdhana karatA huA prajA para adhikAra jamA rahA thA / tadanantara vaha rAjapratinidhi ekAdi vijayavarddhamAna kheTa ke rAjA-mAMDalika, Izvara, talavara aise nAgarika loga, mADaMbika, kauTumbika, zreSThI, sArthanAyaka tathA anya aneka grAmINa puruSoM ke kAryoM meM, kAraNoM meM, gupta maMtraNAoM meM, nizcayoM aura vivAdAspada nirNayoM meM sUnatA huA bhI kahatA thA ki ''maiMne nahIM sUnA'' aura nahIM sunatA huA muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 7
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka kahatA thA ki 'maiMne sUnA hai|'' isI prakAra dekhatA huA, bolatA huA, grahaNa karatA huA aura jAnatA huA bhI vaha kahatA thA ki maiMne dekhA nahIM, bolA nahIM, grahaNa kiyA nahIM aura jAnA nhiiN| isI prakAra ke vaMcanA-pradhAna karma karane vAlA mAyAcAroM ko hI pradhAna kartavya mAnane vAlA, prajA ko pIr3ita karane rUpa vijJAna vAlA aura manamAnI karane ko hI sadAcaraNa mAnane vAlA, yaha prAntAdhipati duHkha ke kAraNIbhUta parama kaluSita pApakarmoM ko upArjita karatA huA jIvana-yApana kara rahA thA / usake bAda kisI samaya usake zarIra meM eka sAtha hI solaha prakAra ke rogAMtaka utpanna ho gae / jaise ki- zvAsa, kAsa, jvara, dAha, kukSizUla, bhagandara, arza, bavAsIra, ajIrNa, dRSTizUla, mastaka-zUla, arocaka, akSivedanA, karNavedanA, khujalI, jalodara aura kussttrog| sUtra-9 tadanantara ukta solaha prakAra ke bhayaMkara rogoM se kheda ko prApta vaha ekAdi nAmaka prAntAdhipati sevakoM ko bulAkara kahatA hai-'devAnupriyo ! tuma jAo aura vijayavarddhamAna kheTa ke zaMgATaka, trika, catuSka, catvara, mahApatha aura sAdhAraNa mArga para jAkara atyanta UMce svaroM se isa taraha ghoSaNA karo-'he devAnupriyo ! ekAdi prAntapati ke zarIra meM zvAsa, kAsa, yAvat kor3ha nAmaka 16 bhayaGkara rogAMtaka utpanna hue haiM / yadi koI vaidya yA vaidyaputra, jJAyaka yA jJAyaka-putra, cikitsaka yA cikitsaka-putra una solaha rogAMtakoM meM se kisI eka bhI rogAMtaka ko upazAnta kare to usako bahata sA dhana pradAna kregaa| isa prakAra do tIna bAra udaghoSaNA karake merI isa AjJA ke yathArtha pAlana kI mujhe sUcanA do / ' una kauTumbika puruSoM-sevakoM ne AdezAnusAra kArya sampanna karake use sUcanA dii| tadanantara usa vijayavarddhamAna kheTa meM isa prakAra kI udghoSaNA ko sUnakara tathA avadhAraNa karake aneka vaidya, vaidyaputra, jJAyaka, jJAyakaputra, cikitsaka, cikitsakaputra apane apane zastrakoSa ko hAtha meM lekara apane apane gharoM se nIkalakara ekAdi prAntAdhipati ke ghara Ate haiM / ekAdi rASTrakUTa ke zarIra kA saMsparza karate haiM, nidAna kI pRcchA karate haiM aura ekAdi rASTrakUTa ke ina solaha rogAMtakoM meM se kisI eka rogAMtaka ko zAnta karane ke lie aneka prakAra ke abhyaMgana, udvartana, snehapAna, vamana, virecana, svedana, avadahana, avasnAna, anuvAsana, nirUha, bastikarma, zirovedha, takSaNa, pratakSaNa, zirobasti, tarpaNa, puTapAka, challI, mUlakanda, zilikA, guTikA, auSadha aura bheSajya Adi ke prayoga se prayatna karate haiM parantu uparyukta aneka prakAra ke prayogAtmaka upacAroM se ina solaha rogoM meM se kisI eka roga ko bhI upazAnta karane meM samartha na ho sake ! jaba una vaidyoM va vaidyaputrAdi se una 16 rogAntakoM meM se eka bhI roga kA upazamana na ho sakA taba ve vaidya va vaidyaputrAdi zrAnta tAnta, tathA paritAnta se khedita hokara jidhara se Ae the udhara hI cala die| isa prakAra vaidyoM ke dvArA pratyAkhyAta hokara sevakoM dvArA parityakta hokara auSadha aura bhaiSajya se nirviNNa virakta, solaha rogAMtakoM se parezAna, rAjya, rASTra, yAvat antaHpura-raNavAsa meM mUrcchita-Asakta evaM rAjya va rASTra kA AsvAdana, prArthanA, spRhA aura abhilASA karatA huA ekAdi prAntapati vyathita, dukhArtta aura vazArtta hone se parataMtra na vyatIta karake 250 varSa kI sampUrNa Ayu ko bhogakara yathAsamaya kAla karake isa ratnaprabhA pRthvI meM utkRSTa eka sAgaropama kI sthiti vAle nArakoM meM nArakarUpa se utpanna huA / tadanantara vaha ekAdi kA jIva bhavasthiti saMpUrNa hone para naraka se nIkalate hI isa mRgAgrAma nagara meM vijaya kSatriya kI mRgAdevI nAma kI rAnI kI kukSi meM putrarUpa meM utpanna huA / mRgAdevI ke udara meM utpanna hone para mRgAdevI ke zarIra meM ujjvala yAvat jvalanta va jAjvalyamAna vedanA utpanna huI / jisa dina se mRgAputra bAlaka mRgAdevI ke udara meM garbharUpa se utpanna huA, tabase lekara vaha mRgAdevI vijaya nAmaka kSatriya ko aniSTa, amanohara, apriya, amanojJa-asundara aura apriya ho gii| tadanantara kisI kAla meM madhyarAtri ke samaya kuTumbacintA se jAgatI huI usa mRgAdevI ke hRdaya meM yaha adhya-vasAya utpanna huA ki maiM pahale to vijaya kSatriya ko iSTa, kAnta, priya, manojJa aura atyanta managamatI, dhyeya, cintanIya, vizvasanIya, va sammAnanIya thI parantu jabase merI kukSi meM yaha garbhastha jIva garbha ke rUpa meM utpanna huA tabase vijaya kSatriya ko maiM apriya yAvat mana se agrAhya ho gaI hU~ / isa samaya vijaya kSatriya mere nAma tathA gotra ko muni dIparatnasAgara kRt ' (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 8
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka grahaNa karanA-are smaraNa karanA bhI nahIM cAhate ! to phira darzana va paribhoga-bhogavilAsa kI to bAta hI kyA hai ? ataH mere liye yahI zreyaskara hai ki maiM isa garbha ko aneka prakAra kI zAtanA, pAtanA, gAlanA, va mAraNA se naSTa kara dU~ / isa prakAra vicAra karake garbhapAta ke lie garbha ko gira dene vAlI kSArayukta, kar3avI, kasailI, auSadhiyoM kA bhakSaNa tathA pAna karatI huI usa garbha ke zAtana, pAtana, gAlana va mAraNa karane kI IcchA karatI hai / parantu vaha garbha uparyukta sabhI upAyoM se bhI nAza ko prApta nahIM huA / taba vaha mRgAdevI zarIra se zrAnta, mana se duHkhita tathA zarIra aura mana se khinna hotI huI IcchA na rahate hue bhI vivazatA ke kAraNa atyanta du:kha ke sAtha garbha vahana karane lgii| garbhagata usa bAlaka kI ATha nAr3iyA~ andara kI ora aura ATha nAr3iyA~ bAhara kI ora baha rahI thii| unameM prathama ATha nAr3iyoM se rudhira baha rahA thA / ina solaha nAr3iyoM meM se do nAr3iyA~ karNa-vivaroM meM, do-do nAr3iyA~ netravivaroM meM, do-do nAsikAvivaroM meM tathA do-do dhamaniyoM meM bAra-bAra pIva va loha bahA rahI thI / garbha meM hI usa bAlaka ko bhasmaka nAmaka vyAdhi utpanna ho gayI thI, jisake kAraNa vaha bAlaka jo kucha khAtA, vaha zIghra hI bhasma ho jAtA thA, taba vaha tatkAla pIva va zoNita ke rUpa meM pariNata ho jAtA thA / tadanantara vaha bAlaka usa pIva va zoNita ko bhI khA jAtA thA / tatpazcAt nau mAsa paripUrNa hone ke anantara mRgAdevI ne eka bAlaka jo janma se andhA aura avayavoM kI AkRti mAtra rakhane vAlA thA / tadanantara vikRta, behUde aMgopAMga vAle tathA andharUpa usa bAlaka ko mRgAdevI ne dekhA aura dekhakara bhaya, trAsa, udvignatA aura vyAkulatA ko prApta huii| usane tatkAla dhAyamAtA ko bulAkara kahA-tuma jAo aura isa bAlaka ko le jAkara ekAnta meM kisI kUr3e-kacare ke Dhera para pheMka Ao / usa dhAyamAtA ne mRgAdevI ke isa kathana ko bahuta acchA' kahakara svIkAra kiyA aura vaha jahA~ vijaya nareza the vahA~ para AI aura donoM hAtha jor3akara isa prakAra kahane lagI- he svAmina ! pUre nava mAsa ho jAne para mRgAdevI ne eka janmAndha yAvat avayavoM kI AkRti mAtra rakhane vAle bAlaka ko janma diyA hai / usa huNDa behUde avayavavAle, vikRtAMga, va janmAndha bAlaka ko dekhakara mRgAdevI bhayabhIta huI aura mujhe bulaayaa| bulAkara isa prakAra kahA- tuma jAo aura isa bAlaka ko le jAkara ekAnta meM kisI kUr3e-kacare ke Dhera para pheMka Ao / ataH he svAmina ! Apa hI mujhe batalAeM ki maiM use ekAnta meM le jAkara pheMka AUM yA nahIM? usake bAda vaha vijaya nareza usa dhAyamAtA ke pAsa se yaha sArA vRttAnta sUnakara sambhrAnta hokara jaise hI the uThakara khar3e ho gae / jahA~ rAnI mRgAdevI thI, vahA~ Ae aura mRgAdevI se kahane lage-'he devAnupriye ! tumhArA yaha prathama garbha hai, yadi tuma isako kUr3e-kacare ke Dhera para phikavA dogI to tumhArI bhAvI prajA-santAna sthira na rhegii| ataH tuma isa bAlaka ko gupta bhUmigRha meM rakhakara gupta rUpa se bhaktapAnAdi ke dvArA isakA pAlana-poSaNa karo / aisA karane se tumhArI bhAvI santati sthira rahegI / tadanantara vaha mRgAdevI vijaya kSatriya ke isa kathana ko svIkRtisUcaka tatheti' aisA kahakara vinamra bhAva se svIkAra karatI hai aura usa bAlaka ko gupta bhUmigRha meM sthApita kara guptarUpa se AhArapAnAdi ke dvArA pAlana-poSaNa karatI huI samaya vyatIta karane lagI / bhagavAna mahAvIra svAmI pharamAte haiM-he gautama ! yaha mRgAputra dAraka apane pUrvajanmopArjita karmoM kA pratyakSa rUpa se phalAnubhava karatA huA isa taraha samaya-yApana kara rahA hai| sUtra - 10 he bhagavan ! yaha mRgAputra nAmaka dAraka yahA~ se maraNAvasara para mRtyu ko pAkara kahA~ jAegA? aura kahA~ para utpanna hogA ? he gautama ! mRgAputra dAraka 26 varSa ke paripUrNa AyuSya ko bhogakara mRtyu kA samaya Ane para kAla karake isa jambUdvIpa nAmaka dvIpa ke antargata bhAratavarSa meM vaitADhya parvata kI talahaTI meM siMhakula meM siMha ke rUpa meM utpanna hogA / vaha siMha mahAadharmI tathA pApakarma meM sAhasI banakara adhika se adhika pAparUpa karma ekatrita kregaa| vaha siMha mRtyu ko prApta hokara isa ratnaprabhApRthvI meM, jisakI utkRSTa sthiti eka sAgaropama kI hai; -una nArakiyoM meM utpanna hogA / binA vyavadhAna ke pahalI naraka se nIkalakara sIdhA sarIsRpoM kI yoniyoM meM utpanna hogaa| vahA~ se kAla karake dUsare naraka meM, jisakI utkRSTa sthiti tIna sAgaropama kI hai, utpanna hogA / vahA~ se nIkalakara muni dIparatnasAgara kRt ' (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 9
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka sIdhA pakSI-yoni meM utpanna hogA / vahA~ se sAta sAgaropama kI utkRSTa sthiti vAle tIsare naraka meM utpanna hogaa| vahA~ se siMha kI yoni meM utpanna hogA / vahA~ vaha baDA adharmI, dara-dara taka prasiddha zara evaM gaharA prahAra karane vAlA hogaa| vahA~ se cauthI narakabhUmi meM janma legA / cauthe naraka se nIkalakara sarpa banegA / vahA~ se pA~cave naraka meM utpanna hogA / vahA~ se strIrUpa meM utpanna hogA / strI paryAya se kAla karake chaThe naraka meM utpanna hogA / vahA~ se puruSa hogaa| vahA~ se sabase nikRSTa sAtavIM naraka meM utpanna hogA / vahA~ se jo ye paJcendriya tiryaMcoM meM maccha, kacchapa, grAha, magara, suMsumAra Adi jalacara paJcendriya jAti meM yoniyA~, evaM kulakoTiyoM meM, jinakI saMkhyA sAr3he bAraha lAkha hai, unake eka eka yoni-bheda meM lAkhoM bAra utpanna hokara punaH punaH utpanna hokara maratA rahegA / tatpazcAt catuSpadoM meM uraparisarpa, bhuja-parisarpa, khecara, evaM cAra indriya, tIna indriya aura do indriya vAle prANiyoM meM tathA vanaspati kaTa vakSoM meM, kaTa dagdhavAlI arkAdi vanaspatiyoM meM, vAyakAya, tejaskAya, apkAya va pathvIkAya meM lAkhoM-lAkhoM bAra janma maraNa kregaa| tadanantara vahA~ se nIkalakara supratiSThapura nAmaka nagara meM vRSabha ke paryAya meM utpanna hogaa| jaba vaha bAlyAvasthA ko tyAga karake yuvAvasthA meM praveza karegA taba kisI samaya, varSARtu ke Arambha-kAla meM gaMgA nAmaka mahAnadI ke kinAre para sthita miTTI ko khodatA huA nadI ke kinAre para gira jAne se pIr3ita hotA huA mRtyu ko prApta ho jAegA / mRtyu ke anantara usI supratiSThapura nAmaka nagara meM kisI zreSThi ke ghara meM putrarUpa se utpanna hogaa| vahA~ para vaha bAlabhAva ko parityAga kara yuvAvasthA ko prApta hone para tathArUpa-sAdhujanocita guNoM ko dhAraNa karane vAle sthavira-vRddha jaina sAdhuoM ke pAsa dharma ko sUnakara, manana kara tadanantara muNDita hokara agAravRtti kA parityAga kara anagAradharma ko prApta karegA / anagAradharma meM IyAsamiti yukta yAvat brahmacArI hogA / vaha bahuta varSoM taka yathAvidhi zrAmaNya-paryAya kA pAlana karake AlocanA va pratikramaNa se Atmazuddhi karatA huA samAdhi ko prApta kara samaya Ane para kAlamAsa meM kAla prApta karake saudharma nAma ke prathama deva-loka meM devarUpa meM utpanna hogA / tadanantara devabhava kI sthiti pUrI ho jAne para vahA~ se cyuta hokara mahAvideha kSetra meM jo ADhya kula haiM;-unameM utpanna hogA / vahA~ usakA kalAbhyAsa, pravrajyAgrahaNa yAvat mokSagamana rUpa vaktavyatA dRr3hapratijJa kI bhA~ti hI samajha lenI cAhie / he jambU ! isa prakAra se nizcaya hI zramaNa bhagavAna mahAvIra ne, jo ki mokSa ko prApta ho cUke haiM; duHkhavipAka ke prathama adhyayana kA yaha artha pratipAdana kiyA hai / jisa prakAra maiMne prabhu se sAkSAt sUnA hai; usI prakAra he jambU ! maiM tumase kahatA huuN| adhyayana-1-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 10
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka adhyayana-2 - ujjhitaka sUtra-11 he bhagavan ! yadi mokSa-saMprApta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne duHkhavipAka ke prathama adhyayana kA yaha artha pratipAdita kiyA hai to - vipAkasUtra ke dvitIya adhyayana kA kyA artha batAyA hai ? isake uttara meM zrIsudharmA anagAra ne zrIjambU anagAra ko isa prakAra kahA-he jambU ! usa kAla tathA usa samaya meM vANijagrAma nAmaka nagara thA jo Rddhistimita-samRddha thA / usa vANijagrAma ke IzAnakoNa meM dUtipalAza nAmaka udyAna thA / usa dUtipalAza saMjJaka udyAna meM sudharmA nAma ke yakSa kA yakSAyatana thA / usa vANijagrAma nAmaka nagara meM mitra nAmaka rAjA thA / usa mitra rAjA kI zrI nAma kI paTarAnI thii| usa vANijagrAma nagara meM sampUrNa pA~coM indriyoM se paripUrNa zarIra vAlI, yAvat parama sundarI, 72 kalAoM meM kuzala, gaNikA ke 64 guNoM se yukta, 26 prakAra ke vizeSoM-viSayaguNoM meM ramaNa karane vAlI, 21 prakAra ke ratiguNoM meM pradhAna, kAmazAstra prasiddha puruSa ke 32 upacAroM meM kuzala, supta nava aMgoM se jAgRta, aThAraha dezoM kI aThAraha prakAra kI bhASAoM meM pravINa, zRMgArapradhAna veSayukta gIta, rati, gAndharva, nATya meM kuzala mana ko AkarSita karane vAlI, uttama gati-gamana se yukta jisake vilAsa bhavana para UMcI dhvajA phaharA rahI thI, jisako rAjA kI ora se pAritoSika rUpa meM chatra, cAmara-ca~vara, bAla vyajanikA kRpApUrvaka pradAna kiye gae the aura kIratha nAmaka rathavizeSa se gamanAgamana karane vAlI thI; aisI kAma-dhvajA nAma kI gaNikA-vezyA rahatI thI jo hajAroM gaNikAoM kA svAmitva, netRtva karatI huI samaya vyatIta kara rahI thii| sUtra - 12 usa vANijagrAma nagara meM vijayamitra nAmaka eka dhanI sArthavAha nivAsa karatA thA / usa vijayamitra kI anyUna paJcendriya zarIra se sampanna subhadrA nAma kI bhAryA thI / usa vijayamitra kA putra aura subhadrA kA Atmaja ujjhitaka nAmaka sarvAGgasampanna aura rUpavAn bAlaka thA / usa kAla tathA usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra vANijagrAma nAmaka nagara meM padhAre / prajA darzanArtha nIkalI / rAjA bhI kUNika nareza kI taraha gyaa| bhagavAna ne dharma kA upadeza diyA / janatA tathA rAjA donoM vApisa cale ge| usa kAla tathA usa samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ke jyeSTha antevAsI indrabhUti nAmaka anagAra, jo ki tejolezyA ko saMkSipta karake apane andara dhAraNa kiye hue haiM tathA bele kI tapasyA karate hue the / ve bhikSArtha vANijyagrAma nagara meM padhAre / vahA~ (rAjamArga meM) unhoMne aneka hAthiyoM ko dekhA / ve hAthI yuddha ke lie udyata the, jinheM kavaca pahanAe hue the, jo zarIrarakSaka upakaraNa Adi dhAraNa kiye hue the, jinake udara dRr3ha bandhana se bA~dhe hue the / jinake jhUloM ke donoM tarapha bar3e bar3e ghaNTe laTaka rahe the / jo nAnA prakAra ke maNiyoM ora ratnoM se jur3e hue vividha prakAra ke graiveyaka pahane hae the tathA jo uttara kaMcaka nAmaka tanatrANavizeSa evaM anya kavaca Adi sAmagrI dhAraNa kie hue the / jo dhvajA patAkA tathA paMcavidha zirobhUSaNa se vibhUSita the evaM jina para Ayudha va praharaNAdi lie hue mahAvata baiThe hue the athavA una hAthiyoM para Ayudha lade hue the| isI taraha vahA~ aneka azvoM ko bhI dekhA, jo yuddha ke lie udyata the tathA jinheM kavaca tathA zArIrika rakSA ke upakaraNa pahanAe hue the| jinake zarIra para sone kI banI huI jhUla par3I huI thI tathA jo laTakAe hue tanutrANa se yukta the / jo bakhatara vizeSa se yukta tathA lagAma se anvita mukha vAle the / jo krodha se adharoM ko cabA rahe the / cAmara tathA sthAsaka se jinakA kaTibhAga parimaMDita ho rahA thA tathA jina para savArI kara rahe azvArohI Ayudha aura praharaNa grahaNa kiye hae the athavA jina para zastrAstra lade hae the / isI taraha vahA~ bahata se puruSoM ko bhI dekhA jo dRr3ha bandhanoM se baMdhe hue lohamaya kusUlAdi se yukta kavaca zarIra para dhAraNa kiye hue, jinhoMne paTTikA kasakara bA~dha rakhI thI / jo gale meM graiveyaka dhAraNa kiye hue the / jinake zarIra para uttama cihnapaTTikA lagI huI thI tathA jo AyudhoM aura praharaNoM ko grahaNa kiye hue the| muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 11
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka una puruSoM ke madhya meM bhagavAna gautama ne eka aura puruSa ko dekhA jisake hAthoM ko mor3akara pRSThabhAga ke sAtha rassI se bA~dhA huA thaa| jisake nAka aura kAna kaTe hue the| jisakA zarIra snigdha kiyA gayA thaa| jisake kara aura kaTi-pradeza meM vadhya puruSocitta vastra-yugma dhAraNa kiyA huA thA / hAtha jisake hathakar3iyoM para rakhe hue the jisake kaNTha meM dhAge ke samAna lAla puSpoM kI mAlA thI, jo geru ke cUrNa se potA gayA thA, jo bhaya se saMtrasta, tathA prANoM ko dhAraNa kiye rakhane kA AkAMkSI thA, jisako tila-tila karake kATA jA rahA thA, jisako zarIra ke choTe-choTe mA~sa ke Tukar3e khilAe jA rahe the / aisA vaha pApAtmA saikar3oM pattharoM yA cAbukoM se mArA jA rahA thaa| jo aneka strI-puruSa-samudAya se ghirA huA aura pratyeka caurAhe Adi para udghoSita kiyA jA rahA thA / he mahAnubhAvo! isa ujjhitaka bAlaka kA kisI rAjA athavA rAjaputra ne koI aparAdha nahIM kiyA, kintu yaha isake apane hI karmoM kA aparAdha hai, jo isa duHsthiti ko prApta hai| sUtra-13 tatpazcAt usa puruSa ko dekhakara bhagavAn gautama ko yaha cintana, vicAra, manaHsaMkalpa utpanna huA ki'aho! yaha puruSa kaisI narakatulya vedanA kA anubhava kara rahA hai| aisA vicAra karake vANijagrAma nagara meM ucca, nIca, madhyama gharoM meM bhramaNa karate hue yathAparyApta bhikSA lekara vANijagrAma nagara ke madhya meM se hote hue zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pAsa Ae / bhikSA dikhalAI bhagavAna ko vandanA-namaskAra karake unase isa prakAra kahane lagehe prabho ! ApakI AjJA se maiM bhikSA ke hetu vANijagrAma nagara meM gayA / vahA~ maiMne eka aise puruSa ko dekhA jo sAkSAt nArakIya vedanA kA anubhava kara rahA hai / he bhagavan ! vaha puruSa pUrvabhava meM kauna thA? jo yAvat naraka jaisI viSama vedanA bhoga rahA hai ? he gautama ! usa kAla tathA usa samaya meM isa jambUdvIpa nAmaka dvIpa ke bharatakSetra meM hastinApura nAmaka eka samRddha nagara thA / usa nagara kA sunanda nAmaka rAjA thA / vaha himAlaya parvata ke samAna mahAn thA / usa hastinApura nAmaka nagara ke lagabhaga madhyabhAga meM saikar3oM stambhoM se nirmita sundara, manohara, mana ko prasanna karane vAlI eka vizAla gozAlA thI / vahA~ para nagara ke aneka sanAtha aura anAtha, aisI nagara kI gAyeM, baila, nAgarika choTI gAyeM, bhaiMse, nagara ke sA~Da, jinheM pracura mAtrA meM ghAsa-pAnI milatA thA, bhaya tathA upasargAdi se rahita hokara parama sukhapUrvaka nivAsa karate the / usa hastinApura nagara meM bhIma nAmaka eka kUTagrAha rahatA thA / vaha svabhAva se hI adharmI va kaThinAI se prasanna hone vAlA thA / usa bhIma kUTagrAha kI utpalA nAmaka bhAryA thI jo ahIna paMcendriya vAlI thii| kisI samaya vaha utpalA garbhavatI haI / usa utpalA nAma kI kUTagrAha kI patnI ko pUre tIna mAsa ke pazcAt isa prakAra kA dohada utpanna huA ve mAtAeM dhanya haiM, puNyavatI haiM, kRtArtha haiM, sulakSaNA haiM, unakA aizvarya saphala hai, unakA manuSyajanma-jIvana bhI sArthaka hai, jo aneka anAtha yA sanAtha nAgarika pazuoM yAvat vRSabhoM ke Udhas, stana, vRSaNa, pU~cha, kakud, skandha, karNa, netra, nAsikA, jIbha, oSTha, kambala, jo ki zUlya, talita, bhRSTa, zuSka aura lavaNasaMskRta mA~sa ke sAtha surA, madhu meraka, sIdhu, prasannA, ina saba madyoM kA sAmAnya va vizeSa rUpa se AsvAdana, visvAdana, paribhAjana tathA paribhoga karatI huI apane dohada ko pUrNa karatI haiM / kAza ! maiM bhI apane dohada ko isI prakAra pUrNa karU~ / isa vicAra ke anantara usa dohada ke parNa na hone se vaha utpalA nAmaka kaTagrAha kI patnI sakhane lagI, bhakhe vyakta ke samAna dIkhane lagI, mA~sa rahita-asthi-zeSa ho gayI, rogiNI va rogI ke samAna zithila zarIra vAlI, nisteja, dIna tathA cintAtura mukha vAlI ho gayI / usakA badana phIkA tathA pIlA par3a gayA, netra tathA mukha-kamala muA gayA, yathocita puSpa, vastra, gandha, mAlya-phUloM kI gUMthI haI mAlA-AbhUSaNa aura hAra Adi kA upabhoga na karanevAlI, karatala se mardita kamala ko mAlA kI taraha mlAna huI kartavya va akartavya ke vivekarahita cintA-grasta rahane lgii| itane meM bhIma nAmaka kUTagrAha, jahA~ para utpalA nAma kI kUTagrAhiNI thI, vahA~ AyA aura usane ArtadhyAna dhyAtI huI cintAgrasta utpalA ko dekhakara kahane lagA-'devAnupriye ! tuma kyoM isa taraha zokAkula, hathelI para mukha muni dIparatnasAgara kRt ' (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 12
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka rakhakara ArtadhyAna meM magna ho rahI ho ? svAmin ! lagabhaga tIna mAsa pUrNa hone para mujhe yaha dohada utpanna huA ki ve mAtAeM dhanya haiM, ki jo catuSpAda pazuoM ke Udhasa, stana Adi ke lavaNa-saMskata mA~sa kA aneka prakAra kI madirAoM ke sAtha AsvAdana karatI huI apane dohada ko pUrNa karatI hai / usa dohada ke pUrNa na hone se nisteja va hatotsAha hokara maiM ArtadhyAna meM magna hU~ / tadanantara bhIma kUTagrAha ne utpalA se kahA-devAnupriye ! tuma cintAgrasta va ArtadhyAna yukta na hoo, maiM vaha saba kucha karU~gA jisase tumhAre isa dohada kI paripUrti ho jaaegii| isa prakAra ke iSTa, priya, kAnta, manohara, manojJa vacanoM se usane use samAzvAsana diyA / tatpazcAt bhIma kUTagrAha AdhI rAtri ke samaya akelA hI dRr3ha kavaca pahanakara, dhanuSa-bANa se sajji hokara, graiveyaka dhAraNa kara evaM Ayudha praharaNoM ko lekara apane ghara se nIkalA aura hastinApura nagara ke madhya se hotA haA jahA~ para gomaNDapa thA vahA~ Akara vaha nAgarika pazuoM yAvat vRSabhoM meM se kaIM eka ke Udhas, kaIM eka ke sAsnA-kambala Adi va kaIM eka ke anyAnya aGgoMpAGgoM ko kATatA hai aura kATakara apane ghara AtA hai / Akara apanI bhAryA utpalA ko de detA hai / tadanantara vaha utpalA una aneka prakAra ke zUla Adi para pakAye gae gomAMsoM ke sAtha aneka prakAra kI madirA Adi kA AsvAdana, visvAdana karatI huI apane dohada paripUrNa karatI hai / isa taraha vaha paripUrNa dohadavAlI, sanmAnita dohada vAlI, vinIta dohadavAlI, vyucchinna dohadavAlI va sampanna dohadavAlI hokara garbha ko sukhapUrvaka dhAraNa karatI hai / sUtra-14 tadanantara usa utpalA nAmaka kUTagrAhiNI ne kisI samaya nava-mAsa paripUrNa ho jAne para putra ko janma diyaa| janma ke sAtha hI usa bAlaka ne atyanta karNakaTu tathA cItkArapUrNa bhayaMkara AvAja kI / usa bAlaka ke tkArapUrNa zabdoM ko sUnakara tathA avadhAraNa kara hastinApura nagara ke bahuta se nAgarika pazu yAvat vRSabha Adi bhayabhIta va udega ko prApta hokara cAroM dizAoM meM bhAgane lage / isase usake mAtA-pitA ne isa nAma-saMskaraNa kiyA ki janma ke sAtha hI usa bAlaka ne cItkAra ke dvArA karNakaTu svara yukta Akrandana kiyA, isa prakAra ke usa karNakaTa, cItkArapUrNa Akrandana ko sunakara tathA avadhAraNa kara hastinApura ke gau Adi nAgarika pazu bhayabhIta va udvigna hokara cAroM tarapha bhAgane lage, ataH isa bAlaka kA nAma gotrAsa rakhA jAtA hai / tadanantara yathAsamaya usa gotrAsa nAmaka bAlaka ne bAlyAvasthA ko tyAga kara yuvAvasthA meM praveza kiyaa| tatpazcAt bhIma kUTagrAha kisI samaya kAladharma ko prApta huA / taba gotrAsa bAlaka ne apane mitra, jJAti, nijaka, svajana, sambandhI aura parijanoM se parivRtta hokara rudana, vilapana tathA Akrandana karate hue apane pitA bhIma kUTagrAha kA dAhasaMskAra kiyA / aneka laukika mRtaka-kriyAeM kii| tadanantara sunanda nAmaka rAjA ne kisI samaya svayameva gotrAsa bAlaka ko kUTagrAha ke pada para niyukta kiyA / gotrAsa bhI mahAn adharmI va duSpratyAnanda thaa| usake bAda vaha gotrAsa kUTagrAha pratidina AdhI rAtri ke samaya sainika kI taraha taiyAra hokara kavaca pahanakara aura zAstrAstroM ko dhAraNa kara apane ghara se nIkalatA / gomaNDapa meM jAtA / aneka gau Adi nAgarika pazuoM ke aGgoMpAGgoM ko kATakara A jAtA / una gau Adi pazuoM ke zUlapakva tale, bhune, sUkhe aura namakIna mA~soM ke sAtha madirA Adi kA AsvAdana, visvAdana karatA huA jIvanayApana karatA / tadanantara vaha gotrAsa kUTagrAha isa prakAra ke karmoMvAlA, isa prakAra ke kAryoM meM pradhAnatA rakhane vAlA, isa prakAra kI pApa-vidyA ko jAnane vAlA tathA aise krUra AcaraNoM vAlA nAnA prakAra ke pApakarmoM kA upArjana kara pA~ca sau varSa kA pUrA AyuSya bhogakara cintA aura duHkha se pIr3ita hokara maraNAvasara meM kAla karake utkRSTa tIna sAgara kI utkRSTa sthiti vAle dUsare naraka meM nAraka rUpa se utpanna huaa| sUtra - 15 vijayamitra kI subhadrA nAma kI bhAryA jAtanindukA thI / ata eva janma lete hI usake bAlaka vinAza ko prApta ho jAte the / tatpazcAt vaha gotrAsa kUTagrAha kA jIva bhI dUsare naraka se nIkalakara sIdhA isI vANijagrAma nagara ke vijayamitra sArthavAha kI subhadrA nAma kI bhAryA ke udara meM putrarUpa se utpanna huA-nava mAsa paripUrNa hone muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 13
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka para subhadrA sArthavAhI ne putra ko janma diyA / tatpazcAt subhadrA sArthavAhI usa bAlaka ko janmate hI ekAnta meM kUr3ekarkaTa ke Dhera para DalavA detI hai, aura punaH uThavA letI hai / tatpazcAt kramaza: saMrakSaNa va saMgopana karatI huI usakA parivarddhana karane lagatI hai / usake bAda usa bAlaka ke mAtA-pitA sthitipatita ke anusAra putrajanmocita badhAI bA~Tane Adi kI kriyA karate haiM / candra-sUrya-darzana-utsava va jAgaraNa mahotsava bhI mahAn Rddhi evaM satkAra ke sAtha karate haiM / tatpazcAt usa bAlaka ke mAtA-pitA gyArahave dina ke vyatIta ho jAne para tathA bArahavA~ dina A jAne para isa prakAra kA guNa se sambandhita va guNaniSpanna nAmakaraNa karate haiM kyoMki hamArA yaha bAlaka ekAnta meM ukarar3e para pheMka diyA gayA thA, ataH hamArA yaha bAlaka ujjhitaka' nAma se prasiddha ho / tadanantara vaha ujjhitaka kumAra pA~ca dhAyamAtAoM kI dekharekha meM rahane lagA / una dhAyamAtAoM ke nAma ye haiM-kSIradhAtrI, snAnadhAtrI, maNDanadhAtrI, krIDApanadhAtrI, goda meM uThAkara khilAne vAlI / ina dhAyamAtAoM ke dvArA dRr3hapratijJa kI taraha nirvAta evaM nirvyAghAta parvatIya kandarA meM avasthita campaka vRkSa kI taraha sukhapUrvaka vRddhi ko prApta hone lgaa| - isake bAda vijayamitra sArthavAha ne jahAja dvArA gaNima, dharima, meya aura pAricchedya rUpa cAra prakAra kI becane yogya vastueM lekara lavaNasamudra meM prasthAna kiyaa| parantu lavaNa-samudra meM jahAja ke vinaSTa ho jAne se vijayamitra kI uparyukta cAroM prakAra kI mahAmUlya vastueM jalamagna ho gayIM aura vaha svayaM trANa rahita aura azaraNa hokara kAladharma ko prApta ho gayA / tadanantara Izvara, talavara, mADambika, kauTumbika, ibhya, zreSThI tathA sArthavAhoM ne jaba lavaNasamudra meM jahAja ke naSTa aura mahAmUlya vAle krayANaka ke jalamagna ho jAne para trANa aura zaraNa se rahita vijayamitra kI mRtyu kA vRttAnta sUnA to ve hastanikSepa-dharohara va bAhya bhANDasAra ko lekara ekAnta sthAna meM cale gaye / tadanantara subhadrA sArthavAhI ne jisa samaya lavaNasamudra meM jahAja ke naSTa ho jAne ke kAraNa bhANDasAra ke jalamagna ho jAne ke sAtha vijayamitra sArthavAha kI mRtyu ke vRttAnta ko sUnA, taba yaha pativiyogajanya mahAn zoka se grasta ho gaI / kulhAr3e se kaTI huI campaka vRkSa kI zAkhA kI taraha dhar3Ama se pRthvItala para gira par3I / tatpazcAt vaha subhadrA-sArthavAhI eka muhUrta ke anantara Azvasta ho aneka mitroM, jJAtijanoM, svajanoM, sambandhiyoM tathA parijanoM se ghirI huI rudana krandana vilApa karatI huI vijayamitra ke laukika mRtaka-kriyAkarma karatI hai / tadanantara vaha subhadrA sArthavAhI kisI anya samaya lavaNasamudra meM pati kA gamana, lakSmI kA vinAza, pota-jahAja kA jalamagna honA tathA pati kI mRtyu kI cintA meM nimagna rahatI huI kAla-dharma ko prApta ho gii| sUtra - 16 tadanantara nagararakSaka puruSoM ne subhadrA sArthavAhI kI mRtyu ke samAcAra jAnakara ujjhitaka kumAra ko apane ghara se nIkAla diyA aura usake ghara ko kisI dUsare ko sauMpa diyA / apane ghara se nIkAlA jAne para vaha ujjhitaka kumAra vANijagrAma nagara ke tripatha, catuSpatha, catvara, rAjamArga evaM sAmAnya mArgoM para, dyUtagRhoM, vezyAgRhoM va madyapAna gRhoM meM sukhapUrvaka bhaTakane lagA / tadanantara berokaToka svacchandamati evaM niraMkuza banA huA vaha cauryakarma, dyUtakarma, vezyAgamana aura parastrIgamana meM Asakta ho gayA / tatpazcAt kisI samaya kAmadhvajA vezyA ke sAtha vipula, udArapradhAna manuSya sambandhI viSayabhogoM kA upabhoga karatA huA samaya vyatIta karane lagA / tadanantara usa vijayamitra rAjA kI zrI nAmaka devI ko yonizUla utpanna ho gayA / isalie vijayamitra rAjA apanI rAnI ke sAtha udAra-pradhAna manuSya sambandhI kAmabhogoM ko bhogane meM samartha na rahA / ataH anya kisI samaya usa rAjA ne ujjhitakumAra ko kAmadhvajA gaNikA ke sthAna se nIkalavA diyA aura kAmadhvajA vezyA ke sAtha manuSya sambandhI udAra-pradhAna viSayabhogoM kA upabhoga karane lgaa| tadanantara kAmadhvajA gaNikA ke ghara se nikAle jAne para kAmadhvajA gaNiko meM mUrcchita, gRddha, grathita aura adhyupapanna, vaha ujjhitaka kumAra anyatra kahIM bhI smRti, rati, va dhRti ko prApta na karatA huA, usI meM citta va mana ko lagAe hue, tadviSayaka pariNAma vAlA, tadviSayaka adhyavasAya, usI sambandhI prayatna-vizeSa vAlA, usakI hI prApti ke lie udyata, usImeM mana, vacana aura indriyoM ko samarpita karane vAlA, usI kI bhAvanA se bhAvita hotA muni dIparatnasAgara kRt ' (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 14
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka huA kAmadhvajA vezyA ke aneka antara, chidra va vivara kI gaveSaNA karatA huA jIvanayApana kara rahA thA / tadanantara vaha ujjhitaka kumAra kisI anya samaya meM kAmadhvajA gaNikA ke pAsa jAne kA avasara prApta kara guptarUpa se usake ghara meM praveza karake kAmadhvajA vezyA ke sAtha manuSya sambandhI udAra viSayabhogoM kA upabhoga karatA huA jIvanayApana karane lgaa| idhara kisI samaya balamitra nareza, snAna, balikarma, kautuka, maMgala prAyazcitta ke rUpa meM mastaka para tilaka evaM mAMgalika kArya karake sarva alaMkAroM se alaMkRta ho, manuSyoM ke samUha se ghirA huA kAmadhvajA vezyA ke ghara gayA / vahA~ usane kAmadhvajA vezyA ke sAtha manuSya sambandhI bhogoM kA upabhoga karate hue ujjhitaka kumAra ko dekhaa| dekhate hI vaha krodha se lAla-pIlA ho gayA / mastaka para trivalika bhRkuTi car3hAkara apane anucaroM ke dvArA ujjhitaka kamAra ko pakaDavAyA / yaSTi, maSTi, jAna, karpara ke prahAroM se usake zarIra ko cUra-cara aura mathita karake avakoTaka bandhana se bA~dhA aura bA~dhakara 'isI prakAra se yaha badhya hai| aisI AjJA dI / he gautama ! isa prakAra vaha ujjhitaka kumAra pUrvakRt pApamaya karmoM kA phala bhoga rahA hai / sUtra-17 he prabho ! yaha ujjhitaka kumAra yahA~ se kAlamAsa meM kAla karake kahA~ jAegA? aura kahA~ utpanna hogA ? gautama ! ujjhitaka kumAra 25 varSa kI pUrNa Ayu ko bhogakara Aja hI tribhAgavizeSa dina meM zUlI dvArA bheda ko prApta hokara kAlamAsa meM kAla karake ratnaprabhA meM nAraka rUpa meM utpanna hogA / vahA~ se nIkalakara sIdhA isI jambU dvIpa meM bhAratavarSa ke vaitADhya parvata ke pAdamUla meM vAnara ke rUpa meM utpanna hogA / vahA~ para bAlabhAva ko tyAga kara yuvAvasthA ko prApta hotA huA vaha pazu sambandhI bhogoM meM mUrcchita, gRddha, bhogoM ke snehapAza meM jakar3A huA aura bhogoM hI meM mana ko lagAe rakhane vAlA hogA / vaha utpanna hue vAnarazizuoM kA avahanana kiyA karegA / aise kukarma meM tallIna huA vaha kAla-mAsa meM kAla karake isI jambUdvIpa meM indrapura nAmaka nagara meM gaNikA ke ghara meM putra rUpa meM utpanna hogA / mAtA-pitA utpanna hote hI usa bAlaka ko varddhitaka banA deMge aura napuMsaka ke kArya sikhlaaeNge| bAraha dina ke vyatIta ho jAne para usake mAtA-pitA usakA priyasena' yaha nAmakaraNa kareMge / bAlyabhAva ko tyAga kara yuvAvasthA ko prApta tathA vijJa, evaM buddhi Adi kI paripakva avasthA ko upalabdha karane vAlA yaha priyasena napuMsaka rUpa, yauvana va lAvaNya ke dvArA utkRSTa-uttama aura utkRSTa zarIra vAlA hogA / tadanantara vaha priyasena napuMsaka indrapura nagara ke rAjA, Izvara yAvat anya manuSyoM ko aneka prakAra ke prayogoM se, mantroM se mantrita cUrNa, bhasma Adi se, hRdaya ko zUnya kara dene vAle, adRzya kara dene vAle, vaza meM karane vAle, prasanna kara dene vAle aura parAdhIna kara dene vAle prayogoM se vazIbhUta karake manuSya sambandhI udAra bhogoM ko bhogatA haA samayayApana kregaa| isa taraha vaha priyasena napuMsaka ina pApapUrNa kAmoM meM hI banA rhegaa| vaha bahata pApakarmoM kA upArjana karake 121 varSa kI parama Ayu ko bhogakara mRtyu ko prApta hokara isa ratnaprabhA naraka meM nAraka ke rUpa meM utpanna hogA / vahA~ se sarIsRpa Adi prANiyoM kI yoniyoM meM janma legA / vahA~ se usakA saMsAra-bhramaNa mRgAputra kI taraha hogA yAvat pRthivIkAya Adi meM janma legA / vahA~ se isI jambUdvIpa ke bhAratavarSa kI campA nagarI meM bhaiMsA ke rUpa meM janma legA / vahA~ goSThikoM ke dvArA mAre jAne para usI nagarI ke zreSThi kula meM putrarUpa meM utpanna hogA / yahA~ para bAlyAvasthA ko pAra karake yauvana avasthA ko prApta hotA huA vaha tathArUpa sthaviroM ke pAsa zaMkA kAMkSA Adi doSoM se rahita bodhilAbha ko prApta kara anagAra dharma ko grahaNa kregaa| vahA~ se kAlamAsa meM kAlakara saudharma nAmaka prathama devaloka meM utpanna hogA / yAvat mRgAputra ke samAna karmoM kA anta kregaa| adhyayana-2-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 15
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka adhyayana-3 - abhagnasena sUtra-18 tRtIya adhyayana kI prastAvanA pUrvavat / usa kAla usa samaya meM purimatAla nagara thA / vaha bhavanAdi kI adhikatA se tathA dhana-dhAnyAdi se paripUrNa thaa| usa purimatAla nagara ke IzAna-koNameM amoghadarzI nAmaka udyAna thA usameM amoghadarzI nAmaka yakSa kA eka yakSAyatana thA / purimatAla nagara meM mahAbala nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| usa purimatAla nagara ke IzAna koNa meM sImAnta para sthita aTavI meM zAlATavI nAma kI corapallI thI jo parvatIya bhayaMkara guphAoM ke prAtabhAga para sthita thI / bA~sa kI jAlI kI banI huI vAr3arUpa prAkAra se ghirI huI thii| chinna parvata ke UMce-nIce gartarUpa khAI vAlI thI / usameM pAnI kI paryApta suvidhA thI / usake bAhara dUra-dUra taka pAnI aprApya thA / usameM bhAgane vAle manuSyoM ke mArgarUpa aneka guptadvAra the / jAnakAra vyakti hI usameM nirgama kara sakatA thA / bahuta se moSa-coroM se curAI vastuoM ko vApisa lAne ke lie udyata manuSyoM dvArA bhI usakA parAjaya nahIM kiyA jA sakatA thA / usa zAlATavI corapallI meM vijaya nAma kA cora senApati rahatA thA / vaha mahA adharmI thA yAvat usake hAtha sadA khUna se raMge rahate the / usakA nAma aneka nagaroM meM phailA huA thA / vaha zUravIra, dRr3haprahArI sAhasI, zabdavedhI tathA talavAra aura lAThI kA agragaNya yoddhA thA / vaha senApati usa corapallI meM pA~ca sau coroM kA svAmitva, agresaratva, netRtva, bar3appana karatA huA rahatA thaa| sUtra - 19 tadanantara vaha vijaya nAmaka cora senApati aneka cora, pAradArika, granthibhedaka, sandhicchedaka, dhUrta vagairaha loga tathA anya bahuta se chinna, bhinna tathA ziSTamaNDalI se bahiSkRta vyaktiyoM ke lie bA~sa ke vana ke samAna gopaka yA saMrakSaka thA / vaha vijaya cora senApati purimatAla nagara ke IzAna koNagata janapada ko aneka grAmoM ko naSTa karane se, aneka nagaroM kA nAza karane se, gAya Adi pazuoM ke apaharaNa se, kaidiyoM ko curAne se, pathikoM ko lUTane se, khAta-seMdha lagAkara corI karane se, pIr3ita karatA huA, vidhvasta karatA huA, tarjita, tADita, sthAna-dhana tathA dhAnyAdi se rahita karatA haA tathA mahAbala rAjA ke rAjadeyakara-mahasUla ko bhI bAraMbAra svayaM grahaNa karatA haA samaya vyatIta karatA thaa| usa vijaya nAmaka cora senApati kI skandazrI nAmakI paripUrNa pA~ca indriyoM se yukta sarvAMgasundarI patnI thii| usa vijaya cora senApati kA putra evaM skandazrI kA Atmaja abhagnasena nAma kA eka bAlaka thA, jo anyUna pA~ca indriyoM vAlA tathA vizeSa jJAna rakhane vAlA aura buddhi kI paripakvatA se yukta yauvanAvasthA ko prApta kiye hue thA / usa kAla tathA usa samaya meM purimatAla nagara meM zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI padhAre / pariSad nIkalI / rAjA bhI gayA / bhagavAna ne dharmopadeza diyA / rAjA tathA janatA vApisa lauTa aaye| usa kAla usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pradhAna ziSya gautama svAmI rAjamArga meM padhAre / unhoMne bahuta se hAthiyoM, ghor3oM tathA sainikoM kI taraha zastroM se susajjita aura kavaca pahane hue aneka puruSoM ko dekhA / una saba ke bIca avakoTaka bandhana se yukta udghoSita eka puruSa ko bhI dekhA / rAjapuruSa usa puruSa ko catvara para baiThAkara usake Age ATha laghupitAoM ko mArate haiM / tathA kazAdi prahAroM se tAr3ita karate hue dayanIya sthiti ko prApta hue usa puruSa ko usake hI zarIra meM se kATe gae mA~sa ke choTe-choTe Tukar3oM ko khilAte haiM aura rudhira kA pAna karAte haiM / dvitIya catvara para usakI ATha laghumAtAoM ko usake samakSa tAr3ita karate haiM aura mA~sa khilAte tathA rudhirapAna karAte haiM / tIsare catvara para ATha mahApitAoM ko, cauthe catvara para ATha mahAmAtAoM ko, pA~caveM para putroM ko, chaThe para putravadhUoM ko, sAtaveM para jAmAtAoM ko, AThaveM para lar3akiyoM ko, navameM para naptAoM ko, dasaveM para lar3ake aura lar3akiyoM kI lar3akiyoM ko, gyArahave para naptRkApatiyoM ko, terahaveM para pitA kI bahinoM ke patiyoM ko, caudahaveM para pitA kI bahinoM ko, pandrahaveM para mAtA kI bahinoM ke patiyoM ko, solahaveM para mAtA kI bahinoM ko, satrahaveM para mAmA kI striyoM ko, aThArahaveM para zeSa mitra, jJAti, svajana sambandhI aura parijanoM ko usa puruSa ke muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 16
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka Age mArate haiM tathA cAbuka ke prahAroM se tAr3ita karate hue ve rAjapuruSa karuNAjanaka usa puruSa ko usake zarIra se nIkAle hue mA~sa ke Tukar3e khilAte aura rudhira kA pAna karAte haiM / sUtra-20 tadanantara bhagavAna gautama ke hRdaya meM usa puruSa ko dekhakara yaha saGkalpa utpanna huA yAvat pUrvavat ve nagara se bAhara nIkale tathA bhagavAna ke pAsa Akara nivedana karane lage / yAvat bhagavan ! vaha puruSa pUrvabhava meM kauna thA ? jo isa taraha apane karmoM kA phala pA rahA hai ? isa prakAra nizcaya hI he gautama ! usa kAla tathA usa samaya isa jambUdvIpa ke antargata bhAratavarSa meM purimatAla nAmaka samRddhipUrNa nagara thA / vahA~ udita nAma kA rAjA rAjya karatA thA, jo himAlaya parvata kI taraha mahAna thA / nirNaya nAma kA eka aNDoM kA vyApArI bhI rahatA thA / vaha dhanI tathA parAbhava ko na prApta hone vAlA, adharmI yAvat parama asaMtoSI thA / nirNayanAmaka aNDavaNika ke aneka dattabhRtibhaktavetana aneka puruSa pratidina kuddAla va bA~sa kI piTAriyoM ko lekara purimatAla nagara ke cAroM aura aneka, kauvI ke, ghUkI ke, kabUtarI ke, bagulI ke, moranI ke, murgI ke, tathA aneka jalacara, sthalacara, va khecara Adi jIvoM ke aNDoM ko lekara piTAriyoM meM bharate the aura bharakara nirNaya nAmaka aNDoM ke vyApArI ko aNDoM se bharI huI ve piTAriyA~ dete the| tadanantara vaha nirNaya nAmaka aNDavarNaka ke aneka vetanabhogI puruSa bahuta se kauvI yAvat kukar3I ke aNDoM tathA anya jalacara, sthalacara evaM khecara Adi pUrvokta jIvoM ke aNDoM ko tavoM para kahAr3oM para hAthoM meM evaM aMgAroM meM talate the, bhUnate the, pakAte the / rAjamArga kI madhyavartI dukAnoM para aNDoM ke vyApAra se AjIvikA karate hue samaya vyatIta karate the / vaha nirNaya aNDavaNika svayaM bhI aneka kauvI yAvat kukar3I ke aNDoM ke, jo ki pakAye hue, tale hue aura bhune hue the, sAtha hI surA, madhu, meraka, jAti tathA sIdhu ina paMcavidha madirAoM kA AsvAdana karatA haA jIvana-yApana kara rahA thA / tadanantara vaha nirNaya aNDavaNika isa prakAra ke pApakarmoM kA karane vAlA atyadhika pApakarmoM ko upArjita karake eka hajAra varSa kI parama AyuSya ko bhogakara, mRtyu ke samaya meM mRtyu ko prApta karake tIsarI naraka meM utkRSTa sAta sAgaropama kI sthiti vAle nArakoM meM nAraka rUpa se utpanna huaa| sUtra-21 vaha nirNaya nAmaka aNDavaNika naraka se nIkalakara vijaya nAmaka cora senApati kI skandazrI bhAryA ke udara meM putra rUpa meM utpanna huA / kisI anya samaya lagabhaga tIna mAsa paripUrNa hone para skandazrI ko yaha dohada utpanna huA-ve mAtAeM dhanya haiM, jo mitra, jJAti, nijaka, svajana, sambandhiyoM aura parijanoM kI mahilAoM tathA anya mahilAoM se parivRtta hokara snAna yAvat aniSTotpAdaka svapnAdi ko niSphala banAne ke lie prAyazcitta rUpa meM mAGgalika kRtyoM ko karake sarva prakAra ke alaMkAroM se alaMkRta ho, bahuta prakAra ke azana, pAna, khAdima, svAdima padArthoM tathA surA, madhu, meraka, jAti aura prasannAdi madirAoM kA AsvAdana, visvAdana, paribhAjana aura paribhoga karatI haI vicaratI haiM, tathA bhojana ke pazcAta jo ucita sthAna para upasthita haI haiM, jinhoMne puruSa kA veza pahanA huA hai aura jo dRr3ha bandhanoM se baMdhe hue, lohamaya kasUlaka Adi se yukta kavaca-lohamaya bakhtara ko zarIra para dhAraNa kiye hue haiM, yAvat Ayudha aura praharaNoM se yukta haiM, tathA vAma hasta meM dhAraNa kiye hue phalaka-DhAloM se, koza-myAna se bAhara nIkalI huI talavAroM se, kandhe para rakhe hue tarakazoM se UMce kiye hue jAloM athavA zastravizeSoM se, pratyaMcA yukta dhanuSoM se, samyaktayA pheMke jAne vAle bANoM se, laTakatI va avasArita cAlita jaMghA-ghaNTiyoM ke dvArA tathA kSipratUrya bajAne se mahAn, utkRSTa-Anandamaya mahAdhvani se samudra kI AvAja ke samAna AkAzamaNDala ko zabdAyamAna karatI huI zAlATavI nAmaka corapallI ke cAroM ora avalokana tathA cAroM tarapha bhramaNa karatI huI apanA dohada pUrNa karatI haiM / kyA acchA ho yadi maiM bhI isI bhA~ti apane dohada ko pUrNa karU~ ? aisA vicAra karane ke pazcAt vaha dohada ke pUrNa na hone se udAsa huI, dubalI patalI aura jamIna para najara lagAe ArtadhyAna karane lgii| tadanantara vijaya cora senApati ne ArtadhyAna karatI huI skandazrI ko dekhakara isa prakAra pUchA-devAnupriye ! muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 17
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka tuma udAsa huI kyoM ArtadhyAna kara rahI ho ? skandazrI ne vijaya cora senApati se kahA-devAnupriya ! mujhe garbha dhAraNa kiye hue tIna mAsa ho cUke haiM / mujhe pUrvokta dohada huA, usakI pUrti na hone se ArtadhyAna kara rahI huuN| taba vijaya cora senApati ne apanI skandazrI bhAryA kA yaha kathana sUna aura samajha kara kahA-he subhage ! tuma isa dohada kI apanI IcchA ke anukUla pUrti kara sakatI ho, isakI cittA na karo / tadanantara vaha skandazrI pati ke vacanoM ko sUnakara atyanta prasanna huI / harSAtireka se bahuta sahacAriyoM va coramahilAoM ko sAtha meM lekara snAnAdi se nivRtta ho, alaMkRta hokara vipula azana, pAna, va surA madirA Adi kA AsvAdana, visvAdana karane lagI / isa taraha sabake sAtha bhojana karane ke pazcAt ucita sthAna para ekatrita hokara puruSaveza ko dhAraNa kara tathA dRr3ha bandhanoM se baMdhe hue lohamaya kasUlaka Adi se yukta kavaca ko zarIra para dhAraNa karake yAvat bhramaNa karatI huI apane dohada ko pUrNa karatI hai / dohada ke sampUrNa hone, sammAnita hone, vinIta hone, tathA sampanna hone para apane usa garbha ko paramasukhapUrvaka dhAraNa karatI huI rahane lgii| tadanantara usa cora senApati kI patnI skandazrI ne nau mAsa ke paripUrNa hona para putra ko janma diyaa| vijaya cora senApati ne bhI daza dina paryanta mahAna vaibhava ke sAtha sthiti-patita kulakramAgata utsava manAyA / usake bAda bAlaka ke janma ke gyArahave dina vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima taiyAra karAyA / mitra, jJAti, svajanoM Adi ko Amantrita kiyA, jimAyA aura unake sAmane isa prakAra kahA, 'jisa samaya yaha bAlaka garbha meM AyA thA, usa samaya isakI mAtA ko eka dohada utpanna huA thA, ataH mAtA ko jo dohada utpanna huA vaha abhagna rahA tathA nirvighna sampanna huA / isalie isa bAlaka kA abhagnasena' yaha nAmakaraNa kiyA jAtA hai| tadanantara yaha abhagnasena bAlaka kSIradhAtrI Adi pA~ca dhAyamAtAoM ke dvArA sa~bhAlA jAtA haA vRddhi ko prApta hone lgaa| sUtra -22 anukrama se kumAra abhagnasena ne bAlyAvasthA ko pAra karake yuvAvasthA meM praveza kiyA / ATha kanyAoM ke sAtha usakA vivAha haA / vivAha meM usake mAtA-pitA ne ATha-ATha prakAra kI vastueM prItidAna meM dI aura vaha UMce prAsAdoM meM rahakara manuSya sambandhI bhogoM kA upabhoga karane lgaa| tatpazcAta kisI samaya vaha vijaya cora senApati kAladharma ko prApta ho gayA / usakI mRtyu para kumAra abhagnasena ne pA~ca sau coroM ke sAtha rote hae, Akrandana karate hue aura vilApa karate hue atyanta ThATha ke sAtha evaM satkAra sammAna ke sAtha vijaya cora senApati kA nIharaNa kiyA / bahuta se laukika mRtakakRtya kie / thor3e samaya ke pazcAt abhagnasena zoka rahita ho gyaa| tadanantara una pA~ca sau coroM se bar3e mahotsava ke sAtha abhagnasena ko zAlATavI nAmaka corapallI meM cora senApati ke pada para prasthApita kiyA / senApati ke pada para niyukta huA vaha abhagnasena, adhArmika, adharmaniSTha, adharmadarzI evaM adharma kA AcaraNa karatA huA yAvat rAjadeya kara-mahasUla ko bhI grahaNa karane lagA / tadanantara abhagnasena cora senApati ke dvArA bahuta grAmoM ke vinAza se santapta hue usa deza ke logoM ne eka dUsare ko bulAkara isa prakAra kahA-he devAnupriyo ! cora senApati abhagnasena purimatAla nagara ke uttaradizA ke bahuta se grAmoM kA vinAza karake vahA~ ke logoM ko dhana-dhAnyAdi se rahita kara rahA hai / isalie he devAnupriyo ! purimatAla nagara ke mahAbala rAjA ko isa bAta se saMsUcita karanA apane lie zreyaskara hai / tadanantara deza ke ekatrita sabhI janoM jahA~ mahAbala rAjA thA, vahA~ mahArtha, mahArdha, mahArha va rAjA ke yogya bheMTa lekara Ae aura donoM hAtha jor3akara mastaka para dasa nakhoM vAlI aMjali karake mahArAja ko vaha mUlyavAna bheMTa arpaNa kI / arpaNa karake mahAbala rAjA se bole- 'he svAmin ! zAlATavI nAmaka corapallI kA cora senApati abhagnasena grAmaghAta tathA nagaraghAta Adi karake yAvata hameM nirdhana banAtA hai| hama cAhate haiM ki ApakI bhujAoM kI chAyA se saMrakSita hote hae nirbhaya aura upasarga rahita hokara hama sukhapUrvaka nivAsa kareM / isa prakAra kahakara, pairoM meM par3akara tathA donoM hAtha jor3akara una prAntIya puruSoM ne mahAbala nareza se vijJapti kii| mahAbala nareza una janapadavAsiyoM ke pAsa se ukta vRttAnta ko sUnakara ruSTa, kupita aura krodha se tamatamA muni dIparatnasAgara kRt ' (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 18
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka uThe / usake anurUpa krodha se dA~ta pIsate hue bhoheM car3hAkara kotavAla ko bulAte haiM aura kahate haiM-devAnupriya ! tuma jAo aura zAlATavI nAmaka corapallI ko naSTa-bhraSTa kara do aura usake cora senApati abhagnasena ko jIvita pakar3akara mere sAmane upasthita karo / mahAbala rAjA kI AjJA ko daNDanAyaka vinayapUrvaka svIkAra karatA huA, dRr3ha baMdhanoM se baMdhe hue lohamaya kusUlaka Adi se yukta kavaca ko dhAraNa kara AyudhoM aura praharaNoM se yukta aneka puruSoM ko sAtha meM lekara, hAthoM meM phalaka-DhAla bA~dhe hue yAvat kSipratUrya ke bajAne se mahAn utkRSTa mahAdhvani evaM siMhanAda Adi ke dvArA samudra kI sI garjanA karate hue, AkAza ko vidIrNa karate hue purimatAla nagara ke madhya se nIkalakara zAlATavI corapallI kI ora jAne kA nizcaya karatA hai| tadanantara abhagnasena cora senApati ke guptacaroM ko isa vRttAnta kA patA lagA / ve sAlATavI corapallI meM, jahA~ abhagnasena cora senApati thA, Ae aura donoM hAtha joDakara aura mastaka para dasa nakhoM vAlI aMjali karake abhagnasena se isa prakAra bole-he devAnupriya ! purimatAla nagara meM mahAbala rAjA ne mahAn subhaToM ke samudAyoM ke sAtha daNDanAyaka-kotavAla ko bulAkara AjJA dI hai ki-'tuma loga zIghra jAo, jAkara sAlATavI corapallI ko naSTa-bhraSTa kara do aura usake senApati abhagnasena ko jIvita pakar3a lo aura pakar3akara mere sAmane upasthita kro|' rAjA kI AjJA ko zirodhArya karake kotavAla yoddhAoM ke samUha ke sAtha sAlATavI corapallI meM Ane ke lie ravAnA ho cUkA hai / tadanantara usa abhagnasena senApati ne apane guptacaroM kI bAtoM ko sunakara tathA vicArakara apane pA~ca sau coroM ko bulAkara kahA-devAnupriyo ! purimatAla nagara ke mahAbala rAjA ne AjJA dI hai ki yAvat daNDanAyaka ne corapallI para AkramaNa karane kA tathA mujhe jIvita pakar3ane ko yahA~ Ane kA nizcaya kara liyA hai, ataH usa daNDanAyaka ko sAlATavI cora-pallI pahuMcane se pahale hI mArga meM roka denA hamAre lie yogya hai / abhagnasena senApati ke isa parAmarza ko tatheti' aisA kahakara pA~ca sau coroM ne svIkAra kiyaa| tadanantara abhagnasena cora senApati ne azana, pAna, khAdima aura svAdima-aneka prakAra kI svAdiSTa bhojana sAmagrI taiyAra karAI tathA pA~ca sau coroM ke sAtha snAnAdi kriyA kara duHsvapnAdi ke phaloM ko niSphala karane ke lie mastaka para tilaka tathA anya mAGgalika kRtya karake bhojanazAlA meM usa vipula azanAdi vastuoM tathA pA~ca prakAra kI madirAoM kA yathAruci AsvAdana, visvAdana Adi kiyA / bhojana ke pazcAt yogya sthAna para Acamana kiyA, mukha ke lepAdi ko dUra kara, parama zuddha hokara, pA~ca sau coroM ke sAtha Ardracarma para ArohaNa kiyA / dRr3habandhanoM se baMdhe hue, lohamaya kasUlaka Adi se yukta kavaca ko dhAraNa karake yAvat AyudhoM aura praharaNoM se susajjita hokara hAthoM meM DhAleM bA~dhakara yAvat mahAn utkRSTa, siMhanAda Adi zabdoM ke dvArA samudra ke samAna garjana karate hue evaM AkAzamaNDala ko zabdAyamAna karate hue abhagnasena ne sAlATavI corapallI se madhyAhna ke samaya prasthAna kiyA / khAdya padArthoM ko sAtha lekara viSama aura durga-gahana vana meM Thaharakara vaha daNDanAyaka kI pratIkSA karane lgaa| usake bAda vaha kotavAla jahA~ abhagnasena cora senApati thA, vahA~ para AtA hai, aura Akara abhagnasena cora senApati ke sAtha yuddha meM saMpravRta ho jAtA hai / tadanantara, abhagnasena cora senApati ne usa daNDanAyaka ko zIghra hI hatamathita kara diyA, vIroM kA ghAta kiyA, dhvajA patAkA ko naSTa kara diyA, daNDanAyaka kA bhI mAnamardana kara use aura usake sAthiyoM ko idhara udhara bhagA diyA / tadanantara abhagnasena cora senApati ke dvArA hata-mathita yAvat pratiSedhita hone se tejohIna, balahIna, vIryahIna tathA puruSArtha aura parAkrama se hIna huA vaha daNDanAyaka zatrusenA ko parAsta karanA azakya jAnakara punaH purimatAla nagara meM mahAbala nareza ke pAsa Akara donoM hAtha jor3akara mastaka para dasoM nakhoM kI aJjali kara isa prakAra kahane lagA-prabho ! cora senApati abhagnasena UMce, nIce aura durga-gahana vana meM paryApta khAdya tathA peya sAmagrI ke sAtha avasthita hai / ataH bahula azvabala, gajabala, yoddhAbala aura rathabala, kahA~ taka kahU~-caturaGgiNI senA ke sAkSAt bala se bhI vaha jIte jI pakar3A nahIM jA sakatA hai ! taba rAjA ne sAmanIti, bhedanIti va upapradAna nIti se use vizvAsa meM lAne ke lie pravRtta huA / tadartha vaha usake ziSyatulya, samIpa meM rahane vAle puruSoM ko tathA mitra, jJAti, nijaka, svajana, sambandhI aura parijanoM ko dhana, svarNa, ratna muni dIparatnasAgara kRt ' (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 19
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka aura uttama sArabhUta dravyoM ke dvArA tathA rupayoM paisoM kA lobha dekara usase judA karane kA prayatna karatA hai aura abhagnasena cora senApati ko bhI bAra bAra mahAprayojana vAlI, savizeSa mUlya vAlI, bar3e puruSa ko dene yogya yahA~ taka ki rAjA ke yogya bheTa bhejane lagA / isa taraha bheMTa bhejakara abhagnasena cora senApati ko vizvAsa meM le AtA hai sUtra-23 tadanantara kisI anya samaya mahAbala rAjA ne purimatAla nagara meM mahatI sundara va atyanta vizAla, mana meM harSa utpanna karane vAlI, darzanIya, jise dekhane para bhI A~kheM na thakeM aisI saikar3oM stambhoM vAlI kuTAkArazAlA banavAyI / usake bAda mahAbala nareza ne kisI samaya usa SaDyantra ke lie banavAI kUTAkArazAlA ke nimitta ucchulka yAvat daza dina ke pramoda utsava kI udghoSaNA karAI | kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA ki-he bhadrapuruSoM ! tuma zAlATavI corapallI meM jAo aura vahA~ abhagnasena cora senApati se donoM hAtha jor3akara mastaka para dasa nakhoM vAlI aJjali karake, isa prakAra nivedana karo-he devAnupriya ! purimatAla nagara meM mahAbala nareza ne ucchulka yAvat daza dina paryanta pramoda-utsava kI ghoSaNA karAI hai, to kyA Apa ke lie vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima tathA puSpa vastra mAlA alaGkAra yahIM para lAkara upasthita kie jAeM athavA Apa svayaM vahA~ isa prasaMga para upasthita hoMge? tadanantara ve kauTumbika puruSa mahAbala nareza kI isa AjJA ko donoM hAtha jor3akara yAvat aJjali karake 'jI hA~ svAmI' kahakara vinayapUrvaka sunate haiM, sUnakara purimatAla nagara se nIkalate haiM / choTI-choTI yAtrAeM karate hue, tathA sukhajanaka vizrAma-sthAnoM para prAtaHkAlIna bhojana Adi karate hue jahA~ zAlATavI nAmaka cora-pallI thI vahA~ pahu~ce / vahA~ para abhagnasena cora senApati se donoM hAtha jor3akara mastaka para dasoM nakhoMvAlI aJjali karake isa prakAra nivedana karane lage-devAnupriya ! purimatAla nagarameM mahAbala nareza ne ucchulka yAvat dasa dinoM kA pramoda utsava ghoSita kiyA hai, to Apake lie azana, pAna, khAdima, svAdima, puSpamAlA, alaMkAra yahA~ para hI upasthita kiye jAeM athavA Apa svayaM vahA~ padhArate haiM ? taba abhagnasena senApati ne kahA-'he puruSoM ! maiM svayaM hI pramodautsavameM purimatAla nagara aauuNgaa| tatpazcAt abhagnasena ne unakA ucita satkAra-sammAna karake unheM bidA kiyaa| tadanantara mitra, jJAti va svajana-parijanoM se ghirA huA vaha abhagnasena cora senApati snAnAdi se nivRtta ho yAvat azubha svapna kA phala vinaSTa karane ke lie prAyazcitta ke rUpa meM mastaka para tilaka Adi mAGgalika anuSThAna karake samasta AbhUSaNoM se alaMkRta ho zAlATavI corapallI se nIkalakara jahA~ purimatAla nagara thA aura mahAbala nareza the, vahA~ para AtA hai / Akara donoM hAtha jor3akara mastaka para daza nakhoM vAlI aJjali karake mahAbala rAjA ko 'jaya-vijaya zabda se badhAI dekara mahArtha yAvat rAjA ke yogya prAbhRta-bheMTa arpaNa karatA hai / tadanantara mahAbala rAjA usa abhagnasena cora senApati dvArA arpita kie gae upahAra ko svIkAra karake use satkAra-sammAnapUrvakaapane pAsa se bidA karatA huA kUTAkArazAlA meM use rahane ke lie sthAna detA hai / tadanantara abhagnasena cora senApati mahAbala rAjA ke dvArA satkArapUrvaka visarjita hokara kUTAkArazAlA meM AtA hai aura vahA~ para ThaharatA hai| isake bAda mahAbala rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA-tuma loga vipula azana, pAna, khAdima, svAdima, puSpa, vastra, gaMdhamAlA, alaMkAra evaM sUrAdi madirAoM taiyAra karAo aura kUTAkAra-zAlAmeM cora senApati abhagnasena kI sevAmeM pahu~cA do| kauTumbika puruSoM ne hAtha jor3akara yAvat aJjali karake rAjA kI AjJA svIkAra kI aura tadanusAra vipala azanAdika sAmagrI vahA~ paha~cA dI / tadanantara abhagnasena cora senApa nivRtta ho, samasta AbhUSaNoM ko pahanakara apane bahuta se mitroM va jJAtijanoM Adi ke sAtha usa vipula azanAdika tathA paMcavidha madirAoM kA samyak AsvAdana visvAdana karatA huA pramatta-bekhabara hokara viharaNa karane lgaa| pazcAt mahAbala rAjA ne kauTumbika puruSoM ko isa prakAra kahA-'he devAnupriyo ! tuma loga jAo aura jAkara purimatAla nagara ke daravAjoM ko banda kara do aura abhagnasena cora senApati ko jIvita sthiti meM hI pakar3a lo aura pakar3akara mere sAmane upasthita karo / ' tadanantara kauTumbika puruSoM ne rAjA kI yaha AjJA hAtha jor3akara muni dIparatnasAgara kRt ' (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 20
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka yAvat daza nakhoM vAlI aJjali karake zirodhArya kI aura purimatAla nagara ke dvAroM ko banda karake cora senApati abhagnasena ko jIvita pakar3akara mahAbala nareza ke samakSa upasthita kiyA / tatpazcAt mahAbala nareza ne abhagnasena cora senApati ko isa vidhi se vadha karane kI AjJA pradAna kara dI / he gautama ! isa prakAra nizcita rUpa se vaha cora senApati abhagnasena pUrvopArjita pApakarmoM ke naraka tulya vipAkodaya ke rUpameM ghora vedanA kA anubhava kara rahA hai| ____ aho bhagavan ! vaha abhagnasena cora senApati kAlAvasara meM kAla karake kahA~ jAegA? tathA kahA~ utpanna hogA ? he gautama ! abhagnasena cora senApati 37 varSa kI parama Ayu ko bhogakara Aja hI tribhAgAvazeSa dinameM sUlI para car3hAye jAne se kAla karake ratnaprabhA nAmaka prathama narakameM utkRSTa eka sAgaropama sthitika nArakI rUpa se utpanna hogA / phira prathama naraka se nIkalakara prathama adhyayana meM pratipAdita mRgAputra ke saMsAra-bhramaNa kI taraha isakA bhI paribhramaNa hogA, yAvat pRthvIkAya, apkAya, vAyukAya, tejaskAya Adi meM lAkhoM bAra utpanna hogA / vahA~ se nIkalakara banArasa nagarImeM zUkara ke rUpa meM utpanna hogA / vahA~ zUkara ke zikAriyoM dvArA usakA ghAta kiyA jAegA / tatpazcAt usI banArasa nagarI ke zreSThikulameM putra rUpa se utpanna hogA / vahA~ bAlabhAva pAra kara yuvAvasthA ko prApta hotA huA, pravrajita hokara, saMyamapAlana karake yAvat nirvANa pada prApta karegA-nikSepa pUrvavat / adhyayana-3-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 21
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka adhyayana-4-zakaTa sUtra- 24 jambUsvAmI ne prazna kiyA-bhante ! yadi zramaNa bhagavAna mahAvIra ne, jo yAvat nirvANaprApta haiM, yadi tIsare adhyayana kA yaha artha kahA to bhagavAna ne cauthe adhyayana kA kyA artha kahA hai ? taba sudharmA svAmI ne jambU anagAra se isa prakAra kahA-he jambU ! usa kAla usa samaya meM sAhaMjanI nAma kI eka Rddha-bhavanAdi kI sampatti se sampanna, stimita tathA samRddha nagarI thii| usake bAhara IzAnakoNa meM devaramaNa nAma kA eka udyAna thA / usa udyAna meM amogha nAmaka yakSa kA eka purAtana yakSAyatana thA / usa nagarI meM mahacandra rAjA thA / vaha himAlaya ke samAna dUsare rAjAoM se mahAna thA / usa mahacandra nareza kA suSeNa mantrI thA, jo sAmanIti, bhedanIti, daNDanIti aura upapradAnanIti ke prayoga ko aura nyAya nItiyoM kI vidhi ko jAnane vAlA tathA nigraha meM kuzala thA / usa nagara meM sudarzanA nAma kI eka suprasiddha gaNikA-vezyA rahatI thii| usa nagarI meM subhadra nAma kA sArthavAha thA / usa subhadra sArthavAha kI nirdoSa sarvAGgasundara zarIravAlI bhadrA bhAryA thI / samudra sArthavAha kA putra va bhadra dra sArthavAha kA putra va bhadrA bhAryA kA Atmaja zakaTa nAma kA bAlaka thA / vaha bhI paMcendriyoM se paripUrNa-sundara zarIra se sampanna thaa| usa kAla, usa samaya sAhaMjanI nagarI ke bAhara devaramaNa udyAna meM zramaNa bhagavAna mahAvIra padhAre / nagara se janatA aura rAjA nIkale / bhagavAna ne dharmadezanA dii| rAjA aura prajA saba vApasa lauTa ge| usa kAla tathA usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra ne jyeSTha antevAsI zrI gautama svAmI yAvat rAjamArga meM padhAre / vahA~ unhoMne hAthI, ghor3e aura bahatere puruSoM ko dekhA / una puruSoM ke madhya meM avakoTaka bandhana se yukta, kaTe kAna aura nAka vAle yAvat udghoSaNA sahita eka sastrIka puruSa ko dekhA / dekhakara gautama svAmI ne pUrvavat vicAra kiyA aura bhagavAna se Akara prazna kiyA / bhagavAna ne isa prakAra kahA-he gautama ! usa kAla tathA usa samaya meM isI jambUdvIpa antargata bhAratavarSa meM chagalapura nagara thA / vahA~ siMhagiri rAjA rAjya karatA thA / vaha himAlayAdi parvatoM ke samAna mahAna thA / usa nagara meM chaNika nAmaka eka chAgalika kasAI rahatA thA, jo dhanADhya, adharmI yAvat duSpratyAnanda thaa| usa chaNNika chAgalika ke aneka ajo, rojho, vRSabhoM, kharagozo, mRgazizuoM, zUkaro, siMho, hariNo, mayUro aura mahaSi ke zatabaddha tathA sahasrabaddha yUtha, bAr3e meM samyak prakAra se roke hue rahate the / vahA~ jinako vetana ke rUpa meM bhojana tathA rupayA paisA diyA jAtA thA, aise usake aneka AdamI ajAdi aura mahiSAdi pazuoM kA saMrakSaNa-saMgopana karate hue una pazuoM ko bAr3e meM roke rahate the| aneka naukara puruSa saikar3oM tathA hajAroM ajoM tathA bhaisoM ko mArakara unake mA~soM ko kaiMcI tathA chUrI se kATakara chaNNika chAgalika ko diyA karate the| usake anya aneka naukara una bahuta se bakaroM ke mA~soM tathA mahiSoM ke mA~soM ko tavoM para, kar3AhoM meM, hAMDoM meM athavA kar3AhiyoM yA lohe ke pAtravizeSoM meM, bhUnane ke pAtroM meM, aMgAroM para talate, bhUnate aura zUla dvArA pakAte hue apanI AjIvikA calAte the / vaha chaNika svayaM bhI una mA~soM ke sAtha sUrA Adi pA~ca prakAra ke madyoM kA AsvAdana visvAdana karatA huA vaha jIvanayApana kara rahA thA / usa chaNNika chAgalika ne ajAdi pazuoM ke mA~soM ko khAnA tathA madirAoM kA pInA apanA kartavya banA liyA thA / inhIM pApapUrNa pravRttiyoM meM vaha sadA tatpara rahatA thA / aura aise hI pApapUrNa karmoM ko usane apanA sarvottama AcaraNa banA rakhA thA / ata eva vaha klezotpAdaka aura kAluSya pUrNa atyadhika kliSTa karmoM kA upArjana kara, sAta sau varSa kI Ayu pAlakara kAlamAsa meM kAla karake caturtha naraka meM, utkRSTa dasa sAgaropama sthiti vAle nArakiyoM meM nAraka rUpa se utpanna huaa| sUtra - 25 tadanantara usa subhadra sArthavAha kI bhadrA nAmakI bhAryA jAtanindukA thI / usake utpanna hote hue bAlaka mRtyu ko prApta ho jAte the / idhara chaNNika nAmaka chAgalika kA jIva caturtha naraka se nIkalakara sIdhA isI muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 22
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka sAhaMjanI nagarI meM subhadra sArthavAha kI bhadrA nAmakI bhAryA ke garbha meM putrarUpa meM utpanna huA / lagabhaga nau mAsa paripUrNa ho jAne para kisI samaya bhadrA nAmaka bhAryA ne bAlaka ko janma diyA / utpanna hote hI mAtA-pitA ne usa bAlaka ko zakaTa ke nIce sthApita kara diyA-rakha diyA aura phira uThA liyA / uThAkara yathAvidhi saMrakSaNa, saMgopana va saMvarddhana kiyA / yAvat yathAsamaya usake mAtA-pitA ne kahA-utpanna hote hI hamArA yaha bAlaka zakaTa ke nIce sthApita kiyA gayA thA, ataH isakA zakaTa' aisA nAmAbhidhAna kiyA jAtA hai / zakaTa kA zeSa jIvana ujjhita kI taraha smjhnaa| idhara subhadra sArthavAha lavaNasamudra meM kAladharma ko prApta haA aura zakaTa kI mAtA bhadrA bhI mRtyu ko prApta ho gii| taba zakaTakumAra ko rAjapuruSoM ke dvArA ghara se nIkAla diyA gayA / apane ghara se nIkAle jAne para zakaTakumAra sAhajanI nagarI ke zRMgATaka Adi sthAnoM meM bhaTakatA rahA tathA juAriyoM ke aDDoM tathA zarAbagharoM meM ghUmane lagA / kisI samaya usakI sudarzanA gaNikA ke sAtha gAr3ha prIti ho gii| tadanantara siMhagiri rAjA kA amAtyamantrI suSeNa kisI samaya usa zakaTakumAra ko sudarzanA vezyA ke ghara se nIkalavA detA hai aura sudarzanA gaNikA ko apane ghara meM patnI ke rUpa meM rakha letA hai / isa taraha ghara meM patnI ke rUpa meM rakhI huI sudarzanA ke sAtha manuSya sambandhI udAra viziSTa kAmabhogoM ko yathAruci upabhoga karatA haA samaya vyatIta karatA hai| ghara se nIkAlA gayA zakaTa sudarzanA vezyA meM mUrcchita , gRddha, atyanta Asakta hokara anyatra kahIM bhI sukha caina, rati, zAnti nahIM pA rahA thA / usakA citta, mana, lezyA adhyavasAya usI meM lIna rahatA thA / vaha sudarzanA ke viSaya meM hI socA karatA, usameM karaNoM ko lagAe rahatA, usI kI bhAvanA se bhAvita rahatA / vaha usake pAsa jAne kI tAka meM rahatA aura avasara dekhatA rahatA thaa| eka bAra use avasara mila gayA / vaha sudarzanA ke ghara meM ghusa gayA aura phira usake sAtha bhoga bhogane lagA / idhara eka dina snAna karake tathA sarva alaGkAroM se vibhUSita hokara aneka manuSyoM se pariveSTita suSeNa maMtrI sudarzanA ke ghara para AyA / Ate hI usane sudarzanA ke sAtha yathAruci kAmabhogoM kA upabhoga karate hue zakaTakumAra ko dekhA / dekhakara vaha krodha ke vaza lAla-pIlA ho, dA~ta pIsatA huA mastaka para tIna sala vAlI bhRkuTi car3hA letA hai / zakaTakumAra ko apane puruSoM se pakar3avAkara yaSTiyoM, muTThiyoM, ghuTanoM, kohaniyoM se usake zarIra ko mathita kara avakoTakabandhana se jakar3avA letA hai / tadananta mahArAja mahacandra ke pAsa le jAkara donoM hAtha jor3akara tathA mastaka para dasoM nakha vAlI aJjali karake isa prakAra nivedana karatA hai-'svAmin ! isa zakaTakumAra ne mere antaHpura meM praveza karane kA aparAdha kiyA hai|' mahArAja mahacandra suSeNa maMtrI se isa prakAra bole- devAnupriya ! tuma hI isako apanI IcchAnusAra daNDa de sakate ho| tatpazcAt mahArAja mahacandra se AjJA prApta kara suSeNa amAtya ne zakaTakumAra aura sa ko pUrvokta vidhi se vadha karane kI AjJA rAjaparuSoM ko pradAna kii| sUtra - 26 zakaTa kI durdazA kA kAraNa bhagavAna se sUnakara gautama svAmI ne prazna kiyA-he prabho ! zakaTakumAra bAlaka yahA~ se kAla karake kahA~ jAegA aura kahA~ para utpanna hogA? he gautama ! zakaTa dAraka ko 57 varSa kI parama Ayu ko bhogakara Aja hI tIsarA bhAga zeSa rahe dina meM eka mahAlohamaya tapI huI agni ke samAna dedIpyamAna strIpratimA se AliGgana karAyA jAegA / taba vaha mRtyu-samaya meM marakara ratnaprabhA nAma kI prathama naraka bhUmi meM nAraka rUpa se utpanna hogA / vahA~ se nIkalakara rAjagRha nagara meM mAtaGga kula meM yugala rUpa se utpanna hogA / yugala ke mAtA-pitA bArahaveM dina unameM se bAlaka kA nAma 'zakaTakumAra' aura kanyA kA nAma sudarzanA' rkheNge| tadanantara zakaTakumAra bAlyabhAva ko tyAga kara yauvana ko prApta karegA / sudarzanA kumArI bhI bAlyAvasthA pAra karake viziSTa jJAnabuddhi kI paripakvatA ko prApta karatI huI yuvAvasthA ko prApta hogI / vaha rUpa, yauvana va lAvaNya meM utkRSTa zreSTha va sundara zarIra vAlI hogI / tadanantara sudarzanA ke rUpa, yauvana aura lAvaNya kI sundaratA meM mUrcchita hokara zakaTakumAra apanI bahina sudarzanA ke sAtha hI manuSya sambandhI pradhAna kAmabhogoM kA sevana karatA muni dIparatnasAgara kRt ' (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 23
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka huA jIvana vyatIta karegA / kisI samaya vaha zakaTakumAra svayameva kUTagrAhitva ko prApta kara vicaraNa kregaa| vaha kUTagrAha banA huA vaha mahAadharmI evaM duSpratyAnanda hogA / ina adharma-pradhAna karmoM se bahuta se pApakarmoM ko upArjita kara mRtyusamaya meM marakara ratnaprabhA nAmaka prathama naraka meM nArakI rUpa se utpanna hogA / usakA saMsArabhramaNa bhI pUrvavat jAnanA yAvat vaha pRthvIkAya Adi meM lAkhoM-lAkhoM bAra utpanna hogA / vahA~ se vArANasI nagarI meM matsaya ke rUpa meM janma legA / vahA~ para matsyaghAtakoM ke dvArA vadha ko prApta hokara yaha phira usI vArANasI nagarI meM eka zreSThikula meM putrarUpa se utpanna hogA / vahA~ samyaktva evaM anagAra dharma ko prApta karake saudharma nAmaka prathama devaloka meM deva hogA / vahA~ se mahAvideha kSetra meM janma legA / vahA~ sAdhuvRtti kA samyaktayA pAlana karake siddha, buddha hogA, samasta karmoM aura duHkhoM kA anta kregaa| adhyayana-4-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 24
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka adhyayana-5 - bRhaspatidatta sUtra - 27 pA~cave adhyayana kA utkSepa-prastAvanA pUrvavat jAnanA / he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM kauzAmbI nagarI thI, jo bhavanAdi ke Adhikya se yukta, svacakra-paracakra ke bhaya se mukta tathA samRddhi se samRddha thI / usa nagarI ke bAhara candrAvataraNa udyAna thA / usameM zvetabhadra yakSa kA Ayatana thaa| usa kauzAmbI nagarI meM zatAnIka rAjA thA / jo himAlaya parvata Adi ke samAna mahAn aura pratApI thA / usako mRgAdevI rAnI thI / usa zatAnIka rAjA kA putra aura rAnI mRgAdevI kA Atmaja udayana nAma kA eka kumAra thA, jo sarvendriya sampanna thA aura yuvarAja pada se alaMkRta thA / usa udayanakumAra kI padmAvatI nAma kI devI thii| usa zatAnIka rAjA kA somadatta purohita thA, jo Rgveda, yajurveda, sAmaveda aura atharvaveda kA pUrNa jJAtA thA / usa somadatta purohita ko vasudattA nAma kI bhAryA thI, tathA somadatta kA putra evaM vasudattA kA Atmaja bRhaspatidatta nAma kA sarvAGgasampanna eka sundara bAlaka thaa| usa kAla tathA usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI kauzAmbI nagarI ke bAhara candrAvataraNa udyAna meM padhAre / gautama svAmI pUrvavat kauzAmbI nagarI meM bhikSArtha gae / aura lauTate hue rAjamArga meM padhAre / vahA~ hAthiyoM, ghor3oM aura bahusaMkhyaka puruSoM ko tathA una puruSoM ke bIca eka vadhya puruSa ko dekhA / unako dekhakara mana meM vicAra karate haiM aura svasthAna para Akara bhagavAna se usake pUrva-bhava ke sambandha meM pRcchA karate haiM / bhagavAna isa prakAra varNana karate haiM-he gautama ! usa kAla aura usa samaya meM isI jambUdvIpa ke antargata bharatakSetra meM sarvatobhadra nAma kA eka bhavanAdi ke Adhikya se yukta upadravoM se mukta tathA dhanadhAnyAdi se paripUrNa nagara thaa| usa sarvatobhadra nagara meM jitazatru rAjA thA / mahezvaradatta purohita thA jo Rgveda, sAmaveda aura atharvaveda meM kuzala thaa| mahezvaradatta purohita jitazatru rAjA ke rAjya kI evaM bala kI vRddhi ke lie pratidina eka-eka brAhmaNa bAlaka, kSatriya bAlaka, vaizya bAlaka aura zUdra bAlaka ko pakar3avA letA thA aura pakar3avA kara, jIte jI unake hRdayoM ke mA~sapiNDoM ko grahaNa karavAtA-nIkalavA letA thA aura jitazatru rAjA ke nimitta unase zAnti-homa kiyA karatA thA / isake atirikta vaha purohita aSTamI aura caturdazI ke dina do-do bAlakoM ke, cAra-cAra mAsa meM cAracAra ke, chaha mAsa meM ATha-ATha bAlakoM ke aura saMvatsara-varSa meM solaha-solaha bAlakoM ke hRdayoM ke mA~sapiNDoM se zAntihoma kiyA karatA thA / jaba-jaba jitazatru rAjA kA kisI zatru ke sAtha yuddha hotA taba-taba vaha mahezvaradatta purohita eka sau ATha brAhmaNa bAlakoM, eka sau ATha kSatriya bAlakoM, eka sau ATha vaizya bAlakoM aura eka sau ATha zudrabAlakoM ko apane puruSoM dvArA pakaDavAkara aura jIte jI unake hRdaya ke mA~sapiNDoM ko nIkalavAkara jitazatru nareza kI vijaya ke nimitta zAntihoma karatA thA / usake prabhAva se jitazatru rAjA zIghra hI zatru kA vidhvaMsa kara detA yA use bhagA detA thaa| sUtra - 28 isa prakAra ke krUra karmoM kA anuSThAna karane vAlA, krUra karmoM meM pradhAna, nAnA prakAra ke pApakarmoM ko ekatrita kara antima samaya meM vaha mahezvaradatta purohita tIna hajAra varSa kA parama AyuSya bhogakara pA~cave naraka meM utkRSTa sattaraha sAgaropama kI sthiti vAle nAraka ke rUpa meM utpanna huA / pA~cave naraka se nIkalakara sIdhA isI kauzAmbI nagarI meM somadatta purohita kI vasudattA bhAryA ke udara meM putrarUpa se utpanna huA / usa bAlaka ke mAtApitA ne janma se bArahave dina nAmakaraNa saMskAra karate hue kahA-yaha bAlaka somadatta kA putra aura vasudattA kA Atmaja hone ke kAraNa isakA bahaspatidatta yaha nAma rakhA jAe / tadanantara vaha bahaspatidatta bAta dhAyamAtAoM se parigahIta yAvat vRddhi ko prApta karatA haA tathA bAlabhAva ko pAra karake yuvAvasthA ko prApta hotA haA, paripakva vijJAna ko upalabdha kiye hue vaha udayana kumAra kA bAlyakAla se hI priya mitra ho gayA / kAraNa yaha thA ki ye donoM eka sAtha hI utpanna hue, eka sAtha bar3he aura eka sAtha hI donoM ne dhUli-krIr3A kI thii| muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 25
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka tadanantara kisI samaya rAjA zatAnIka kAladharma ko prApta ho gayA / taba udayanakumAra bahuta se rAjA, talavara, mADaMbika, kauTumbika, ibhya, zreSThI senApati aura sArthavAha Adi ke sAtha rotA huA, Akrandana karatA huA tathA vilApa karatA huA zatAnIka nareza kA rAjakIya samRddhi ke anusAra sanmAnapUrvaka nIharaNa tathA mRtaka sambandhI sampUrNa laukika kRtyoM ko karatA hai / tadanantara una rAjA, Izvara yAvat sArthavAha Adi ne milakara bar3e samAroha ke sAtha udayana kumAra kA rAjyAbhiSeka kiyA / udayanakumAra himAlaya parvata samAna mahAna rAjA ho gayA / tadanantara bRhaspatidatta kumAra udayana nareza kA purohita ho gayA aura paurohitya karma karatA huA sarvasthAnoM, sarva bhUmikAoM tathA anta:pura meM bhI IcchAnusAra beroka-Toka gamanAgamana karane lgaa| tatpazcAt vaha bRhaspatidatta purohita udaya-nareza ke antaHpura meM samaya-asamaya, kAla-akAla tathA rAtri evaM sandhyAkAla meM svecchApUrvaka praveza karate hae dhIre dhIre padmAvatI devI ke sAtha anacita sambandha vAlA ho gayA / padmAvatI devI ke sAtha udara yatheSTa manuSya sambandhI kAma-bhogoM kA sevana karatA huA samaya vyatIta karane lagA / idhara kisI samaya udayana nareza snAnAdi se nivRtta hokara aura samasta alaGkAroM se alaMkRta hokara jahA~ padmAvatI devI thI vahA~ AyA / Akara usane bRhaspatidatta purohita ko padmAvatI devI ke sAtha bhogopabhoga bhogate hue dekhA / dekhate hI vaha krodha se tamatamA uThA / mastaka para tIna vala vAlI bhRkuTi car3hAkara bRhaspatidatta purohita ko puruSoM dvArA pakar3avAkara yaSTi, muTThI, ghuTane, kohanI Adi ke prahAroM se usake zarIra ko bhagna kara diyA gayA, matha DAlA aura phira isa prakAra aisA kaThora daNDa dene kI rAjapuruSoM ko AjJA dI / he gautama ! isa taraha bRhaspatidatta purohita pUrvakRta krUra pApakarmoM ke phala ko pratyakSarUpa se anubhava kara rahA hai| he bhagavan ! bRhaspatidatta yahA~ se kAla karake kahA~ jAegA? he gautama ! bRhaspatidatta purohita 64 varSa kI Ayu ko bhogakara dina kA tIsarA bhAga zeSa rahane para zUlI se bhedana kiyA jAkara kAlAvasara meM kAla karake ratnaprabhA nAmaka prathama naraka meM utkRSTa eka sAgaropama kI sthiti vAle nArakoM meM utpanna hogA / vahA~ se nIkalakara prathama adhyayana meM varNita mRgAputra kI taraha sabhI narakoM meM, saba tiryaMcoM meM tathA ekendriyoM meM lAkhoM bAra janma-maraNa karegA / tatpazcAt hastinApura nagara meM mRga ke rUpa meM janma legA / vahA~ para vAgurikoM dvArA mArA jAegA / aura isI hastinApura meM zreSThikula meM putrarUpa se janma dhAraNa karegA / vahA~ samyaktva ko prApta karegA aura kAla karake saudharma devaloka meM utpanna hogA / vahA~ se mahAvideha kSetra meM janma legA / vahA~ para anagAra vRtti dhAraNa kara, saMyama kI ArAdhanA karake saba karmoM kA anta karegA / nikSepa pUrvavat / adhyayana-5-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 26
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka adhyayana-6- naMdivardhana sUtra-29 utkSepa bhagavan ! yadi yAvat muktiprApta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne pA~cave adhyayana kA yaha artha kahA, to SaSTha adhyayana kA bhagavAna ne kyA artha kahA hai ? he jambU ! usa kAla tathA usa samaya meM mathurA nagarI thI / vahA~ bhaNDIra nAma kA udyAna thA / sudarzanayakSa kA Ayatana thA / zrIdAma rAjA thA, bandhuzrI rAnI thI / unakA sarvAGgasampanna yuvarAja pada se alaMkRta nandivarddhana nAmakA sarvAGgasundara putra thA / zrIdAma nareza kA subandhu mantrI thA, jo sAma, daNDa, bheda-upapradAna meM kuzala thA-usa mantrI ke bahumitrAputra nAmaka sarvAGgasampanna va rUpavAn bAlaka thA / zrIdAma nareza kA, citra nAmaka alaMkArika thA / vaha rAjA kA anekavidha, kSIrakarma karatA huA rAjA kI AjJA se sarvasthAnoM, sarva-bhUmikAoM tathA antaHpura meM bhI, beroka-Toka, AvAgamana karatA rahatA thaa| usa kAla usa samaya meM mathurA nagarI meM bhagavAna mahAvIra padhAre / pariSad va rAjA bhagavAna kI dharmadezanA zravaNa karane nagara se nIkale, yAvat vApisa cale gae / usa samaya bhagavAna mahAvIra ke pradhAna ziSya gautama svAmI bhikSA ke lie nagarI meM padhAre / vahA~ unhoMne hAthiyoM, ghor3oM aura puruSoM ko dekhA, tathA una puruSoM ke madhya meM yAvat bahata se nara-nAriyoM ke vRnda se ghire hue eka puruSa ko dekhA / rAjapuruSa una puruSa ko catvara-sthAna meM agni ke samAna-santapta lohamaya siMhAsana para baiThAte haiM / baiThAkara koI-koI rAjapuruSa usako agni ke samAna uSNa lohe se paripUrNa, koI tAmrapUrNa, koI trapu-rAMgA se pUrNa, koI sIsA se pUrNa, koI kalakala se pUrNa, athavA kalakala zabda karate hue atyuSNa pAnI se paripUrNa, kSArayukta taila se pUrNa, agni ke samAna tape kalazoM ke dvArA mahAn rAjyAbhiSeka se usakA abhiSeka karate haiM / tadanantara use, lohamaya saMDAsI se pakar3akara agni ke samAna tape hue ayomaya, arddhahAra, yAvat pahanAte haiM / yAvat gautamasvAmI usa puruSa ke pUrvabhava sambandhI vRttAnta ko bhagavAna se pUchate haiM / he gautama ! usa kAla usa samaya meM isI jambUdvIpa antargata bhAratavarSa meM siMhapura nAmaka eka Rddha, stimita va samRddha nagara thA / vahA~ siMhastha rAjA thA / duryodhana nAma kA kArAgArarakSaka thA, jo adharmI yAvat kaThinAI se prasanna hone vAlA thA / duryodhana nAmaka usa cArakapAla ke nimna cArakabhANDa the / aneka prakAra kI lohamaya kuNDiyA~ thI, jinameM se kaI eka tAmra se, kaI eka trapurAMgA se, kaI eka sIse se, to kitanIka cUrNamizrita jala se bharI huI thI aura kitanIka kSArayukta taila se bharI thI, jo ki agni para rakhI rahatI thii| duryodhana cArakapAla ke pAsa uSTrikAeM the-unameM se kaIM eka azvamUtra se, kitaneka hAthI ke mUtra se, kitaneka uSTramUtra se, kitaneka gomUtra se, kitaneka mahiSamUtra se, kitaneka bakare ke mUtra se to kitaneka bher3oM ke mUtra se bhare hue the| dhana cArakapAla ke pAsa aneka hastAnduka, pAdAnduka, haDi aura zRMkhalA tathA nIkara lagAe hae rakhe the / tathA usa duryodhana cArakapAla ke pAsa veNulatAoM, beMta ke cAbukoM, ciMtA-imalI ke cAbukoM, komala carma ke cAbukoM, sAmAnya carmayukta cAbukoM, valkalarazmiyoM ke puMja va nIkara rakhe rahate the / usa duryodhana cArakapAla ke pAsa aneka zilAoM, lakar3iyoM, mudgaroM aura kanaMgaroM ke puMja va nIkara rakhe rahate the / usa duryodhana cArakapAla ke pAsa camar3e kI rassiyoM, sAmAnya rassiyoM, valkala rajjuoM, chAla se nirmita rassiyoM, kezarajjuoM aura sUtra rajjuoM ke puJja va nIkara rakhe rahate the| usa duryodhana cArakapAla ke pAsa asipatra, karapatra, kSurapatra aura kadambacIrapatra ke bhI puJja va nIkara rakhe rahate the / usa duryodhana cArakapAla ke pAsa lohe kI kIloM, bA~sa kI salAiyoM, camar3e ke paTToM va allapaTTa ke puJja va nIkara rakhe hue the / usa duryodhana cArakapAla ke pAsa aneka sUiyoM, dambhanoM aisI salAiyoM tathA laghu mudgaroM ke puJja va nIkara rakhe hue the / usa duryodhana ke pAsa aneka prakAra ke zastra, pippala, kulhAr3oM, nakhacchedaka evaM DAbha ke agrabhAga se tIkSNa hathiyAroM ke puJja va nIkara rakhe hue the| __ tadanantara vaha duryodhana cArapAlaka siMharatha rAjA ke aneka cora, parastrIlampaTa, granthibhedaka, rAjA ke apakArI-duzmanoM, RNadhAraka, bAlaghAtakoM, vizvAsaghAtiyoM, juAriyoM aura dhUrta puruSoM ko rAjapuruSoM ke dvArA muni dIparatnasAgara kRt ' (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 27
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka pakar3avAkara Urdhvamukha girAtA hai aura girAkara lohe ke daNDe se mukha ko kholatA hai aura kholakara kitaneka ko tapta tAMbA pilAtA hai, kitaneka ko rAMgA, sIsaka, cUrNAdimizrita jala athavA kalakala karatA huA atyanta uSNa jala aura kSArayukta taila pilAtA hai tathA kitanoM kA inhIM se abhiSeka karAtA hai / kitanoM ko Urdhvamukha girAkara unheM azvamUtra hastimUtra yAvat bher3oM kA mUtra pilAtA hai / kitanoM ko adhomukha girAkara chala chala zabda pUrvaka vamana karAtA hai aura kitanoM ko usI ke dvArA pIr3A detA hai / kitanoM ko hathakar3iyoM ber3iyoM se, haDibandhanoM se va nigaDa bandhanoM se baddha karatA hai / kitanoM ke zarIra ko sikor3atA va maror3atA hai / kitanoM ko sAMkaloM se bA~dhatA hai, tathA kitanoM kA hastachedana yAvat zastroM se cIratA-phADatA hai| kitanoM ko veNulatAoM yAvat vRkSatvacA ke cAbukoM se piTavAtA hai| kitanoM ko Urdhvamukha girAkara unakI chAtI para zilA va lakkar3a rakhavA kara utkampana karAtA hai, jisase haDDiyA~ TUTa jAeM / kitanoM ke carmarajjuoM va sUtrarajjuoM se hAthoM aura pairoM ko ba~dhavAtA hai, baMdhavAkara kUe meM ulTA laTakavAtA hai, laTakAkara gote khilAtA hai / kitanoM kA asipatroM yAvat kalambacIrapatroM se chedana karAtA hai aura usa para kSAramizrita taila se mardana karAtA hai| kitanoM ke mastakoM, kaNThamaNiyoM, ghaMTiyoM, kohaniyoM, jAnuoM tathA gulphoM-giTToM meM lohe kI kIloM ko tathA bA~sa kI zalAkAoM ko ThukavAtA hai tathA vRzcikakaNTakoM-bicchu ke kA~ToM ko zarIra meM praviSTa karAtA hai| kitanoM ke hAtha kI aMguliyoM tathA paira kI aMguliyoM meM mudgaroM ke dvArA sUIyoM tathA dambhanoM-ko praviSTa karAtA hai tathA bhUmi ko khudavAtA hai / kitanoM kA zastroM va neharanoM se aGga chilavAtA hai aura darbho, kuzAoM tathA Ardra carmoM dvArA baMdhavAtA hai / tadanantara dhUpa meM girAkara unake sUkhane para car3a car3a zabdapUrvaka unakA utpATana karAtA hai / isa taraha vaha duryodhana cArakapAlaka isa prakAra kI nirdayatApUrNa pravRttiyoM ko apanA karma, vijJAna va sarvottama AcaraNa banAe hue atyadhika pApakarmoM kA upArjana karake 31 sau varSa kI parama Ayu bhogakara kAlamAsa meM kAla karake chaThe naraka meM utkRSTa 22 sAgaropama kI sthiti vAle nArakiyoM meM nAraka rUpa meM utpanna haa| sUtra - 30 vaha duryodhana cArakapAla kA jIva chaThe naraka se nIkalakara isI mathurA nagarI meM zrIdAma rAjA kI bandhuzrI devI kI kukSi meM putrarUpa se utpanna huA / lagabhaga nau mAsa paripUrNa hone para bandhuzrI ne bAlaka ko janma diyA / tatpazcAt bArahave dina mAtA-pitA ne navajAta bAlaka kA nandiSeNa nAma rakhA / tadanantara pA~ca dhAyamAtAoM se sArasaMbhAla kiyA jAtA huA nandiSeNakumAra vRddhi ko prApta hone lgaa| jaba vaha bAlyAvasthA ko pAra karake yuvAvasthA ko prApta huA taba yuvarAja pada se alaMkRta bhI ho gayA / rAjya aura antaHpura meM atyanta Asakta naMdiSeNakumAra zrIdAma rAjA ko mArakara svayaM hI rAjyalakSmI ko bhogane evaM prajA kA pAlana karane kI IcchA karane lagA / etadartha kumAra nandiSeNa zrIdAma rAjA ke aneka antara, chidra athavA viraha aise avasara kI pratIkSA karane lgaa| zrIdAma nareza ke vadha kA avasara prApta na hone se kumAra nandiSeNa ne kisI anya samaya citra nAmaka alaMkArika ko bulAkara kahA-devAnupriya ! tuma zrIdAma nareza ke sarvasthAnoM, sarva bhUmikAoM tathA antaHpura meM svecchApUrvaka A-jA sakate ho aura zrIdAma nareza kA bArabAra kSauradharma karate ho / ataH he devAnupriya ! yadi tuma zrIdAma nareza ke kSaurakarma karane ke avasara para usakI garadana meM ustarA ghuser3a do to maiM tumako AdhA rAjya de duuNgaa| taba tuma bhI hamAre sAtha udAra-pradhAna-kAmabhogoM kA upabhoga karate hue sAnanda samaya vyatIta kara sakoge / citra nAmaka nAI ne kumAra nandiSeNa ke ukta kathana ko svIkAra kiyaa| ____ parantu citra alaMkArika ke mana meM yaha vicAra utpanna huA ki yadi kisI prakAra se zrIdAma nareza ko isa SaDyantra kA patA laga gayA to na mAlUma ve mujhe kisa kumauta se mAreMge ? isa vicAra se vaha bhayabhIta ho uThA aura ekAnta meM gupta rUpa se jahA~ mahArAjA zrIdAma the, vahA~ AyA / donoM hAtha jor3akara mastaka para aJjali kara vinaya pUrvaka isa prakAra bolA-'svAmin ! nizcaya hI nandiSeNa kumAra rAjya meM Asakta yAvat adhyupapanna hokara ApakA muni dIparatnasAgara kRt ' (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 28
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka vadha karake svayaM hI rAjyalakSmI bhoganA cAha rahA hai / taba zrIdAma nareza ne vicAra kiyA aura atyanta krodha meM Akara nandiSeNa ko apane anucaroM dvArA pakar3avAkara isa pUrvokta vidhAna se mAra DAlane kA rAjapuruSoM ko Adeza diyA / ' he gautama ! nandiSeNa putra isa prakAra apane kiye azubha pApamaya karmoM ke phala ko bhoga rahA hai|' bhagavAn ! nandiSeNa kumAra mRtyu ke samaya meM yahA~ se kAla karake kahA~ jAegA / kahA~ utpanna hogA ? he gautama ! yaha nandiSeNakumAra sATha varSa kI parama Ayu ko bhogakara marake isa ratnaprabhA nAmaka naraka meM utpanna hogaa| isakA zeSa saMsArabhramaNa mRgAputra ke adhyayana kI taraha samajhanA yAvat vaha pRthvIkAya Adi sabhI kAryoM meM lAkhoM bAra utpanna hogA / pRthvIkAya se nIkalakara hastinApura nagara meM matsya ke rUpa meM utpanna hogA / vahA~ macchImAroM ke dvArA vadha ko prApta hokara phira vahIM hastinApura nagara meM eka zreSThi-kula meM putrarUpa meM utpanna hogA / vahA~ se mahAvideha kSetra meM janma legaa| vahA~ para cAritra grahaNa karegA aura usakA yathAvidhi pAlana kara usake prabhAva se siddha hogA, buddha hogA, mukta hogA aura paramanirvANa ko prApta kara sarva prakAra ke duHkhoM kA anta kregaa| adhyayana-6-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 29
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka adhyayana-7 - uMbaradatta sUtra-31 utkSepa pUrvavat / he jambU ! usa kAla tathA usa samaya meM pATalikhaMDa nagara thA / vahA~ vanakhaNDa udyAna thaa| usa udyAna meM umbaradatta nAmaka yakSa kA yakSAyatana thA / usa nagara meM siddhArtha rAjA thA / pATalikhaNDa nagara meM sAgaradatta nAmaka dhanADhya sArthavAha thA / usakI gaGgadattA bhAryA thI / usa sAgaradatta kA putra va gaGgadattA bhAryA kA Atmaja umbaradatta nAma anyUna va paripUrNa paJcendriyoM se yukta sundara zarIra vAlA eka putra thA / usa kAla aura usa samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra vahA~ padhAre, yAvat dharmopadeza sUnakara rAjA tathA pariSad vApisa cale ge| usa kAla tathA usa samaya gautama svAmI ke pAraNe ke nimitta bhikSA ke lie pATalikhaNDa nagara meM pUrvadizA ke dvAra se praveza karate haiM / vahA~ eka puruSa ko dekhate haiM, vaha puruSa kaNDU, koDha, jalodara, bhagandara tathA arza ke roga se grasta thA / use khA~sI, zvAsa va sUjana kA roga bhI ho rahA thA / usakA mukha, hAtha aura paira bhI sUje hue the / hAtha aura paira kI aGguliyA~ sar3I huI thIM, nAka aura kAna gale hue the / vraNoM se nIkalate sapheda gande pAnI tathA pIva se vaha 'thiva thiva' zabda kara rahA thA / kRmiyoM se atyanta hI pIr3ita tathA girate hue pIva aura rudhiravAle vraNamukhoM se yukta thA / usake kAna aura nAka phoDe ke bahAva ke tAroM se gala cUke the / vAraMvAra vaha pIva, rudhira, tathA kamiyoM ke kavaloM kA vamana kara rahA thA / vaha kaSTotpAdaka, karuNAjanaka evaM dInatApUrNa zabda kara rahA thA / usake pIche-pIche makSikAoM ke jhuNDa ke jhuNDa cale jA rahe the / usake sira ke bAla astavyasta the / usane thigalIvAle vastrakhaMDa dhAraNa kara rakhe the / phUTe hue ghar3e kA Tukar3A usakA bhikSApAtra thA / sikore kA khaMDa usakA jala-pAtra thA, jise vaha hAtha meM lie hue ghara-ghara meM bhikSAvRtti ke dvArA AjIvikA kara rahA thaa| idhara bhagavAna gautama svAmI UMca, nIca aura madhyama gharoM meM bhikSArtha bhramaNa karate hue pATalikhaNDa nagara se nIkalakara jahA~ zramaNa bhagavAna mahAvIra the, vahA~ Akara bhaktapAna kI AlocanA kI aura AhAra-pAnI bhagavAna ko dikhalAkara, unakI AjJA mila jAne para bila meM praveza karate hue sarpa kI bhA~ti AhAra karate haiM aura saMyama tathA tapa se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicaraNa karane lge| usake bAda bhagavAna gautamasvAmI ne dUsarI bAra bele ke pAraNe ke nimitta prathama prahara meM svAdhyAya kiyA yAvat bhikSArtha gamana karate hue pATalikhaNDa nagara meM dakSiNa unhoMne kaMDU Adi rogoM se yukta usI puruSa ko dekhA aura ve bhikSA lekara vApisa Ae / yAvat tapa va saMyama se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / tadanantara bhagavAna gautama tIsarI bAra bele ke pAraNe ke nimitta usI nagara meM pazcima dizA ke dvAra se praveza karate haiM, to vahA~ para bhI ve usI pUrvavarNita puruSa ko dekhate haiN| isI prakAra gautama cauthI bAra bele ke pAraNe ke lie pATalikhaNDa meM uttaradizA ke dvAra se praveza karate haiN| taba bhI unhoMne usI puruSa ko dekhA / use dekhakara mana meM yaha saMkalpa huA ki-aho ! yaha puruSa pUrvakRt azubha karmoM ke kaTu-vipAka ko bhogatA huA duHkhapUrNa jIvana vyatIta kara rahA hai yAvat vApisa Akara unhoMne bhagavAna se kahA-'bhagavan ! maiMne bele ke pAraNe ke nimitta yAvat pATalikhaNDa nagara kI ora prasthAna kiyA aura nagara ke pUrva dizA ke dvAra se praveza kiyA to maiMne eka puruSa ko dekhA jo kaNDUroga se AkrAnta yAvat bhikSAvRtti se AjIvikA kara rahA thaa| phira dUsarI bAra, tIsarI bAra, yAvat jaba cauthI bAra meM bele ke pAraNa ke nimitta pATalikhaNDa meM uttara digdvAra se praviSTa huA to vahA~ para bhI kaMDUroga se grasta bhikSAvRtti karate hue usa puruSa ko dekhA / use dekhakara mere mAnasa meM yaha vicAra utpanna huA ki aho ! yaha puruSa pUrvopArjita azubha karmoM kA phala bhugata rahA hai; ityAdi / prabho ! yaha puruSa pUrvabhava meM kauna thA ? jo isa prakAra bhISaNa rogoM se AkrAnta huA kaSTapUrNa jIvana vyatIta kara rahA hai ? bhagavAna mahAvIra ne kahA he gautama ! usa kAla aura usa samaya meM isa jambUdvIpa ke antargata bhAratavarSa meM vijayapura nAma kA Rddha, stimita va samRddha nagara thA / usameM kanakaratha rAjA thA / usa kanakaratha kA dhanvantari nAma kA vaidya thA jo Ayurveda muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 30
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka ke AThoM aGgoM kA jJAtA thA / Ayurveda ke AThoM aGgoM kA nAma isa prakAra hai-kaumAramRtyu, zAlAkya, zAlyahatya, kAyacikitsA, jAMgula, bhUtavidyA, rasAyana, vAjIkaraNa / vaha dhanvantari vaidya zivahasta, zubhahasta va laghuhasta thaa| vaha dhanvantari vaidya vijayapura nagara ke mahArAja kanakaratha ke antaHpura meM nivAsa karane vAlI rAniyoM ko tathA anya bahuta se rAjA, Izvara yAvat sArthavAhoM ko tathA isI taraha anya bahuta se durbala, glAna, rogI, vyAdhita yA bAdhita, rugNa vyaktiyoM ko evaM sanAthoM, anAthoM, zramaNoM-brAhmaNoM, bhikSukoM, kApAlikoM, kArpaTikoM, athavA bhikhamaMgoM aura AturoM kI cikitsA kiyA karatA thA / unameM se kitane ko matsyamA~sa khAne kA, kachuoM ke mA~sa kA, grAha ke mA~sa kA, magaroM ke mA~sa kA, suMsumAroM ke mA~sa kA, bakarA ke mA~sa khAne kA upadeza diyA karatA thaa| isI prakAra bher3oM, gavayoM, zUkaroM, mRgoM, zazakoM, gauoM aura mahiSoM kA mA~sa khAne kA bhI upadeza karatA thA / kitanoM ko tittaroM ke mA~sa kA, baTeroM, lAvakoM, kabUtaroM, kakkaToM, va mayaroM ke mA~sa kA upadeza detA / isI bhA~ti anya bahata se jalacaroM, sthalacaroM tathA khecaroM Adi ke mA~sa kA upadeza karatA thaa| yahI nahIM, vaha dhanvantari vaidya svayaM bhI una anekavidha matsyamA~soM, mayUramA~soM tathA anya bahuta se jalacara, sthalacara va khecara jIvoM ke mA~soM se tathA matsyarasoM va mayUrarasoM se pakAye hae, tale hue, bhUne hae mA~soM ke sAtha pA~ca prakAra kI madirAoM kA AsvAdana va visvAdana, paribhAjana evaM bAra-bAra upabhoga karatA huA samaya vyatIta karatA thA / tadanantara vaha dhanvantari vaidya inhIM pApakarmoM vAlA isI prakAra kI vidyA vAlA aura aisA hI AcaraNa banAye hae, atyadhika pApakarmoM kA upArjana karake 32 sau varSa kI parama Ayu ko bhogakara kAla mAsa meM kAla karake chaTTI narakapRthvI meM 22 sAgaropama kI sthiti vAle nArakiyoM meM nAraka rUpa se utpanna huaa| usa samaya sAgaradatta kI gaGgadattA bhAryA jAtanindukA thI / ata eva usake bAlaka utpanna hone ke sAtha hI mRtyu ko prApta ho jAte the / eka bAra madhyarAtri meM kuTumba sambandhI cintA se jAgatI usa gaMgadattA sArthavAhI ke mana meM saMkalpa utpanna huA, maiM cirakAla se sAgaradatta sArthavAha ke sAtha manuSya sambandhI udAra-pradhAna kAmabhogoM kA upabhoga karatI A rahI hU~ parantu maiMne Aja taka jIvita rahane vAle eka bhI bAlaka athavA bAlikA ko janma dene kA saubhAgya prApta nahIM kiyA hai / ve mAtAeM dhanya haiM, kRtapuNya haiM, unhIM kA vaibhava sArthaka hai aura unhoMne hI manuSya sambandhI janma aura jIvana ko saphala kiyA hai, jinake stanagata dUdha meM lubdha, madhura bhASaNa se yukta, vyakta tathA skhalita-tutalAte vacana vAle, stanamUla pradeza se kAMkha taka abhisaraNazIla nitAnta sarala, kamala ke samAna komala sukumAra hAthoM se pakar3akara goda meM sthApita kiye jAne vAle va punaH punaH sumadhura komala-maMjula vacanoM ko bolane vAle apane hI kukSi-udara se utpanna hue bAlaka yA bAlikAeM haiM / una mAtAoM ko maiM dhanya mAnatI hU~ / unakA janma bhI saphala aura jIvana bhI saphala hai|| maiM adhanyA hU~, puNyahIna hU~, maiMne puNyopArjana nahIM kiyA hai, kyoMki, maiM ina bAlasulabha ceSTAoM vAle eka santAna ko bhI upalabdha na kara sakI / aba mere liye yahI zreyaskara hai ki maiM prAtaHkAla, sUrya udaya hote hI, sAgaradatta sArthavAha se pUchakara vividha prakAra ke puSpa, vastra, gandha, mAlA aura alaGkAra lekara bahuta se jJAtijanoM, mitroM, nijakoM, svajanoM, sambandhIjanoM aura parijanoM kI mahilAoM ke sAtha pATalikhaNDa nagara se nIkalakara bAhara udyAna meM, jahA~ umbaradatta yakSa kA yakSAyatana hai, vahA~ jAkara umbaradatta yakSa kI mahArha puSpArcanA karake aura usake caraNoM meM natamastaka ho, isa prakAra prArthanApUrNa yAcanA karU~-'he devAnupriya ! yadi maiM aba jIvita rahane vAle bAlikA yA bAlaka ko janma dU~ to maiM tumhAre yAga, dAna, bhAga, va deva bhaMDAra meM vRddhi kruuNgii|' isa prakAra Ipsita vastu kI prArthanA ke lie usane nizcaya kiyA / prAtaHkAla sUryodaya hone ke sAtha hI jahA~ para sAgaradatta sArthavAha thA, vahA~ para Akara sAgaradatta sArthavAha se kahane lagI- he svAmin ! maiMne Apake sAtha manuSya sambandhI sAMsArika sukhoM kA paryApta upabhoga karate hue Ajataka eka bhI jIvita rahane vAle bAlaka yA bAlikA ko prApta nahIM kiyA / ataH maiM cAhatI hU~ kiya di Apa AjJA de to maiM apane mitroM, jJAtijanoM, nijakoM, svajanoM, sambandhIjanoM aura parijanoM kI mahilAoM ke sAtha pATalikhaNDa nagara se bAhara udyAna meM umbaradatta yakSa kI mahArha puSpArcanA kara putropalabdhi ke muni dIparatnasAgara kRt ' (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 31
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka lie manautI manAUM / 'bhadre ! merI bhI yahI IcchA hai ki kisI prakAra tumhAre jIvita rahane vAle putra yA putrI utpanna hoN|' usane gaMgadattA ke ukta prastAva kA samarthana kiyaa| taba sAgaradatta sArthavAha kI AjJA prApta kara vaha gaMgadattA bhAryA vividha prakAra ke puSpa, vastra, gaMdha, mAlA evaM alaMkAra tathA vividha prakAra kI pUjA kI sAmagrI lekara, mitra, jJAti, svajana, sambandhI evaM parijanoM kI mahilAoM ke sAtha apane ghara se nIkalI aura pATalikhaNDa nagara ke madhya se hotI huI eka puSkariNI ke samIpa pahu~cI / puSkariNI meM praveza kiyA / vahA~ jalamajjana evaM jalakrIr3A kara kautuka tathA maMgala prAyazcitta ko karake gIlI sAr3I pahane hue vaha puSkariNI se bAhara AI / puSpAdi pUjAsAmagrI ko lekara umbaradatta yakSa ke yakSAyatana ke pAsa pahu~cI / yakSa ko namaskAra kiyA / phira lomahastaka lekara usake dvArA yakSapratimA kA pramArjana kiyA / jaladhArA se abhiSeka kiyA / kaSAyaraMga vAle sugandhita evaM sukomala vastra se usake aMgoM ko poMchA / zveta vastra pahanAyA, mahArha, puSpArohaNa, vastrArohaNa, gandhArohaNa, mAlyArohaNa aura cUrNArohaNa kiyA / dhUpa jalAkara yakSa ke sanmukha ghuTane Tekakara pA~va meM par3akara isa prakAra nivedana kiyA-'jo maiM eka jIvita bAlaka yA bAlikA ko janma dU~ to yAga, dAna evaM bhaNDAra kI vRddhi kruuNgii|' isa prakAra-yAvat yAcanA karatI hai phira jidhara se AyI thI udhara lauTa jAtI hai| tadanantara vaha dhanvantari vaidya kA jIva naraka se nIkalakara isI pATalikhaNDa nagara meM gaMgadattA bhAryA kI kukSi meM putrarUpa se utpanna huA / lagabhaga tIna mAsa pUrNa ho jAne para gaMgadattA bhAryA ko yaha dohada utpanna huaa| 'dhanya haiM ve mAtAeM yAvat unhoMne apanA janma aura jIvana saphala kiyA hai jo vipula azana, pAna, khAdima, svAdima aura surA Adi madirAoM ko taiyAra karavAtI haiM aura aneka mitra, jJAti Adi kI mahilAoM se parivRtta hokara pATalikhaNDa nagara ke madhya meM se nIkalakara puSkariNI para jAtI haiM / jala snAna va azubha-svapna Adi ke phala ko viphala karane ke lie mastaka para tilaka va anya mAGgalika kArya karake usa vipula azanAdika kA mitra, jJAtijana Adi kI mahilAoM ke sAtha AsvAdanAdi karatI huI dohada ko pUrNa karatI haiN| isa taraha vicAra karake prAtaHkAla jAjvalyamAna sUrya ke udita ho jAne para jahA~ sAgaradatta sArthavAha thA, vahA~ para Akara sAgaradatta sArthavAha se kahatI mAtAeM dhanya haiM jo yAvat ukta prakAra se apanA dohada pUrNa karatI haiM / maiM bhI apane dohada ko pUrNa karanA cAhatI huuN|' sAgaradatta sArthavAha bhI dohadapUrti ke lie gaMgadattA bhAryA ko AjJA de detA hai| sAgaradatta sArthavAha se AjJA prApta kara gaMgadattA paryApta mAtrA meM azanAdika caturvidha AhAra taiyAra karavAtI hai aura upaskata AhAra evaM chaha prakAra ke madirAdi padArtha tathA bahata sI puSpAdi pUjAsAma mitra, jJAtijana Adi kI tathA anya mahilAoM ko sAtha lekara yAvat snAna tathA azubha svapnAdi ke phala ko vinaSTa karane ke lie mastaka para tilaka va anya mAGgalika anuSThAna karake umbaradatta yakSa ke Ayatana meM A jAtI hai / vahA~ pahale kI hI taraha pUjA karatI va dhUpa jalAtI hai / tadanantara puSkariNI-vAvar3I para A jAtI hai, vahA~ para sAtha meM Ane vAlI mitra, jJAti Adi mahilAeM gaMgadattA ko sarva alaGkAroM se vibhUSita karatI haiM, tatpazcAt una mitrAdi mahilAoM tathA anya mahilAoM ke sAtha usa vipula azanAdika tathA SaDvidha surA Adi kA AsvAdana karatI huI gaMgadattA apane dohada-manoratha ko paripUrNa karatI hai / isa taraha dohada ko pUrNa kara vaha vApisa apane ghara A jAtI hai / tadanantara sampUrNadohadA, sanmAnitadohadA, vinItadohadA, vyucchinnadohadA, sampannadohadA vaha gaMgadattA usa garbha ko sukhapUrvaka dhAraNa karatI hai| tatpazcAt nau mAsa paripUrNa hone para usa gaMgadattA ne eka bAlaka ko janma diyA / mAtA-pitA ne sthitipatitA manAyA / phira usakA nAmakaraNa kiyA, 'yaha bAlaka kyoMki umbaradatta yakSa kI mAnyatA mAnane se janmA hai, ataH isakA nAma bhI 'umbaradatta' hI ho / tadanantara umbaradatta bAlaka pA~ca dhAyamAtAoM dvArA gRhIta hokara vRddhi ko prApta karane lagA / tadanantara sAgaradatta sArthavAha bhI vijayamitra kI hI taraha kAladharma ko prApta huA / gaMgadattA bhI kAladharma ko prApta huI / idhara umbaradatta ko bhI ujjhitakumAra kI taraha rAjapuruSoM ne ghara se nIkAla diyA / usakA muni dIparatnasAgara kRt ' (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 32
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka ghara kisI anya ko sauMpa diyaa| tatpazcAt kisI samaya umbaradatta ke zarIra meM eka hI sAtha solaha prakAra ke rogAtaGka utpanna ho gaye, jaise ki-zvAsa, kAsa yAvat kor3ha Adi / ina solaha prakAra ke rogAtaGkoM se abhibhUta huA umbaradatta khujalI yAvat hAtha Adi ke sar3a jAne se duHkhapUrNa jIvana bitA rahA hai / he gautama ! isa prakAra umbaradatta bAlaka apane pUrvakRt azubha karmoM kA yaha bhayaGkara phala bhogatA huA isa taraha samaya vyatIta kara rahA hai / bhagavan ! yaha umbaradatta bAlaka mRtyu ke samaya meM kAla karake kahA~ jAegA? aura kahA~ utpanna hogA? he gautama ! umbaradatta bAlaka 72 varSa kA parama AyuSya bhogakara kAlamAsa meM kAla karake ratnaprabhA naraka meM nAraka rUpa se utpanna hogA / vaha pUrvavat saMsAra bhramaNa karatA huA pRthivI Adi sabhI kAyoM meM lAkhoM bAra utpanna hogA / vahA~ se nIkalakara hastinApura meM karkaTa ke rUpa meM utpanna hogA / vahA~ janma lene ke sAtha hI goSThikoM dvArA vadha ko prApta hogA / punaH hastinApura meM hI eka zreSThikala meM utpanna hogA / vahA~ samyaktva prApta karegA / vahA~ se saudharma kalpa meM janma legA / vahA~ se cyata hokara mahAvideha kSetra meM utpanna hogA / vahA~ anagAra dharma ko prApta kara yathAvidhi saMyama kI ArAdhanA kara, karmoM kA kSaya karake siddhi ko prApta hogA-nikSepa pUrvavat / adhyayana-7-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 33
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka adhyayana-8- zauryadatta sUtra - 32 aSTama adhyayana kA utkSepa pUrvavat / he jambU ! usa kAla tathA usa samaya meM zaurikapura nAma kA nagara thA / vahA~ zaurikAvataMsaka' nAma kA udyAna thA / zaurika yakSa thA / zaurikadatta rAjA thA / usa zaurikapura nagara ke bAhara IzAna ko meM eka macchImAroM kA pATaka thA / vahA~ samudradatta nAmaka macchImAra thA / vaha mahA-adharmI yAvat duSpratyA-nanda thA / usakI samudradattA nAmakI anyUna va nirdoSa pA~coM indriyoM paripUrNa zarIra vAlI bhAryA thI / usa samudradatta kA putra aura samudradattA bhAryA kA Atmaja zaurikadatta nAmaka sarvAGgasampanna sundara bAlaka thaa| usa kAla va usa samayameM bhagavAna mahAvIra padhAre yAvat parISad va rAjA dharmakathA sUnakara vApisa cale gae usa kAla aura usa samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra ke jyeSTha ziSya gautamasvAmI yAvat SaSThabhakta ke pAraNe ke avasara para zaurikapura nagarameM ucca, nIca tathA madhyamameM bhramaNa karate hue yatheSTha AhAra lekara zaurikapura nagara se bAhara nIkalate haiM / usa macchImAra muhalle ke pAsa se jAte hue unhoMne vizAla janasamudAya ke bIca eka sUkhe, bubhukSita, mAMsarahita va atikRza hone ke kAraNa jisake camar3e haDDiyoM se cipaTe hue haiM, uThate-baiThate vakta jisakI haDDiyA~ kar3akar3a kara rahI haiM, jo nIlA vastra pahane hue haiM evaM gale meM matsya-kaNTaka lagA hone ke kAraNa kaSTAtmaka, karuNAjanaka evaM dInatApUrNa Akrandana kara rahA hai, aise puruSa ko dekhA / vaha khUna ke kulloM, pIva ke kulloM aura kIr3oM ke kulloM kA bAraMbAra vamana kara rahA thA / use dekha kara gautamasvAmI ke mana meM saMkalpa utpanna huA-aho! yaha puruSa pUrvakRt yAvat azubhakarmoM ke phalasvarUpa narakatulya vedanA anubhavatA huA samaya bitA rahA hai! isa taraha vicAra kara zramaNa bhagavAna mahAvIra pAsa pahu~ce yAvat bhagavAna se usakA pUrvabhava pRcchA / yAvat bhagavAnane kahA he gautama ! usa kAla usa samaya meM isI jambUdvIpa antargata bhAratavarSa meM nandipura nagara thA / vahA~ mitra rAjA thA / usa mitrarAjA ke zrIyaka nAmaka rasoIyA thA / mahAadharmI yAvat duSpratyAnanda thA / usake paise aura bhojanAdi rUpa se vetana grahaNa karanevAle aneka macchImAra, vAgurika, zAkunika, naukara puruSa the; jo zlakSNa-matsyoM yAvat patAkAtipatAkoM tathA ajoM yAvat mahiSoM evaM tittiroM yAvat mayUroM kA vadha karake zrIda rasoIye ko dete the / anya bahuta se tittira yAvat mayUra Adi pakSI usake yahA~ piMjaroM meM banda kiye hue rahate the / zrIda rasoIyA ke anya aneka vetana lekara kAma karanevAle puruSa aneka jIte hae tittaroM yAvat mayUroM ko pakSa rahita karake lAkara diyA karate the| tadanantara vaha zrIda nAmaka rasoIyA aneka jalacara, sthalacara va khecara jIvoM ke mAMsoM ko lekara sUkSma, vRtta, dIrgha, tathA hrasva khaNDa kiyA karatA thA / una khaNDoM meM se kaIM eka ko barpha se pakAtA thA, kaIM eka ko alaga rakha detA jisase ve svataH paka jAte the, kaIM eka ko dhUpa kI garmI se va kaIM eka ko havA ke dvArA pakAtA thA / kaIM eka ko kRSNa varNa vAle to kaIM eka ko hiMgula varNa vAle kiyA karatA thA / vaha una khaNDoM ko takra, Amalaka, drAkSArasa, kapittha tathA anAra ke rasa se bhI saMskArita karatA thA evaM matsyarasoM se bhI bhAvita kiyA karatA thaa| tadanantara una mAMsakhaNDoM meM se kaIM eka ko tela se talatA, kaIM eka ko Aga para bhUnatA tathA kaIM eka ko sUla meM pirokara pakAtA thA / isI prakAra matsyamAMsoM, mRgamAMsoM, tittiramAMsoM, yAvat mayUramAMsoM ke rasoM ko tathA anya bahuta se hare zAkoM ko taiyAra karatA thA, taiyAra karake rAjA mitra ke bhojanamaMDapa meM le jAkara bhojana ke samaya unheM prastuta karatA thA / zrIda rasoIyA svayaM bhI aneka jalacara, sthalacara evaM khecara jIvoM ke mAMsoM, rasoM va hare zAkoM ke sAtha, jo ki zUlapakva hote, tale hue hote, bhUne hue hote the, chaha prakAra kI surA Adi kA AsvAdanAdi karatA huA kAla yApana kara rahA thA / tadanantara inhIM karmoM ko karane vAlA, inhIM karmoM meM pradhAnatA rakhane vAlA, inhIM kA vijJAna rakhane vAlA, tathA inhIM pApoM ko sarvottama AcaraNa mAnane vAlA vaha zrIda rasoIyA atyadhika pApakarmoM kA upArjana kara 3300 varSa kI parama Ayu ko bhoga kara kAlamAsa meM kAla karake chaThe naraka meM utpanna huA / usa samaya vaha samudradattA bhAryA-mRtavatsA thii| usake bAlaka janma lene ke sAtha hI mara jAyA karate the| usane gaMgadattA kI hI taraha vicAra muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 34
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka kiyA, pati kI AjJA lekara, mAnyatA manAI aura garbhavatI huI / dohada kI pUrti para samudradatta bAlaka ko janma diyaa| 'zauraka yakSa kI manautI ke kAraNa hameM yaha bAlaka upalabdha huA hai| aisA kahakara usakA nAma 'zaurikadatta' rakhA / tadanantara pA~ca dhAyamAtAoM se parigRhIta, bAlyAvasthA ko tyAgakara vijJAna kI paripakva avasthA se sampanna vaha zaurikadatta yuvAvasthA ko prApta huA / tadanantara samudradatta kAladharma ko prApta ho gayA / rudana, Akrandana va vilApa karate hue zaurikadatta bAlaka ne aneka mitra-jJAti-svajana parijanoM ke sAtha samudradatta kA nissaraNa kiyA, dAhakarma va anya laukika kriyAeM kii| tatpazcAt kisI samaya vaha svayaM hI macchImAroM kA mukhiyA bana kara rahane lgaa| aba vaha macchImAra ho gayA jo mahA adharmI yAvat duSpratyAnanda thaa| tadanantara zaurikadatta macchImArane paise aura bhojanAdi kA vetana lekara kAma karanevAle aneka vetanabhogI rakhe, jo choTI naukAoM dvArA yamanA mahAnadI meM praveza karate, hadagalana, hadamalana, hadamardana, hradamanthana, hadavahana, hradapravahana se, tathA prapaMcula, prapaMpula, matsyapuccha, jRmbhA, trisarA, bhisarA, visarA, dvisarA, hilliri, jhilliri, lalliri, jAla, gala, kUTapAza, valkabandha, sUtrabandha aura bAlabandha sAdhanoM ke dvArA komala matsyoM yAvat patAkAtipatAka matsya-vizeSoM ko pakar3ate, unase naukAeM bharate haiM / nadI ke kinAre para lAte haiM, bAhara eka sthala para Dhera lagA dete haiM / tatpazcAt unako vahA~ dhUpa meM sUkhane ke lie rakha dete haiM / isI prakAra usake anya vetanabhogI puruSa dhUpa se sUkhe hue una matsyoM ke mAMsoM ko zUlAprota kara pakAte, talate aura bhUnate tathA unheM rAjamArgoM meM vikrayArtha rakhakara AjIvikA samaya vyatIta kara rahe the / zaurikadatta svayaM bhI una zUlAprota kiye hue, bhUne hue aura tale hue matsyamAMsoM ke sAtha vividha prakAra kI surA sIdhu Adi madirAoM kA sevana karatA huA jIvana yApana kara rahA thaa| tadanantara kisI anya samaya zUla dvArA pakAye gaye, tale gae va bhUne gae matsyamAMsoM kA AhAra karate samaya usa zaurikadatta macchImAra ke gale meM macchI kA kA~TA pha~sa gayA / isake kAraNa vaha mahatI asAdhya vedanA kA anubhava karane lagA / atyanta duHkhI hue zaurika ne apane kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA-'he devAnupriyo ! zaurikapura nagara ke trikoNa mArgoM va yAvat sAmAnya mArgoM para jAkara UMce zabdoM se isa prakAra ghoSaNA karo ki-he devAnupriyo ! zaurikadatta ke gale meM matsya kA kA~TA pha~sa gayA hai, yadi koI vaidya yA vaidyaputra jAnakAra yA jAnakAra kA putra, cikitsaka yA cikitsaka-putra usa matsya-kaMTaka ko nIkAla degA to, zaurikadatta use bahuta sA dhana degaa| kauTumbika puruSoM-anucaroM ne usakI AjJAnusAra sAre nagara meM udghoSaNA kara dii| usake bAda bahuta se vaidya, vaidyaputra Adi uparyukta udghoSaNA ko sUnakara zaurikadatta kA jahA~ ghara thA aura zaurika macchImAra jahA~ thA vahA~ para Ae, Akara bahuta sI autpattikI, vainayikI, kArmikI tathA pAriNAmikI buddhiyoM se samyak pariNamana karate vamano, chardanoM avapIr3anoM kavalagrAhoM zalyoddhAroM vizalya-karaNoM Adi upacAroM se zaurikadatta ke gale ke kA~ToM ko nIkAlane kA tathA pIva ko banda karane kA bahuta prayatna karate haiM parantu usameM ve saphala na ho sake / taba zrAnta, tAnta, paritAnta hokara vApisa apane apane sthAna para cale gaye / isa taraha vaidyoM ke ilAja se nirAza zaurikadatta usa mahatI vedanA ko bhogatA huA sUkhakara yAvat asthipiJjara ho gayA / vaha duHkha pUrvaka samaya bItA rahA hai / he gautama ! vaha zaurikadatta apane pUrvakRt atyanta azubha karmoM kA phala bhoga rahA hai| aho bhagavan ! zaurikadatta macchImAra yahA~ se kAlamAsa meM kAla karake kahA~ jAegA ? kahA~ utpanna hogA ? he gautama 70 varSa kI parama Ayu ko bhogakara kAlamAsa meM kAla karake ratnaprabhA naraka meM utpanna hogA / usakA avaziSTa saMsAra-bhramaNa pUrvavat hI samajhanA yAvat pRthvIkAya Adi meM lAkhoM bAra utpanna hogA / vahA~ se nIkalakara hastinApura meM matsya hogA / vahA~ macchImAroM ke dvArA vadha ko prApta hokara vahIM hastinApura meM eka zreSThikula meM janma legA / vahA~ samyaktva kI use prApti hogI / vahA~ se marakara saudharma devaloka meM deva hogA / vahA~ se caya karake mahAvideha kSetra meM janmegA, cAritra grahaNa kara usake samyak ArAdhana se siddha pada ko prApta karegA / nikSepa pUrvavat / adhyayana-8-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 35
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka adhyayana-9- devadattA sUtra-33 yadi bhagavan ! yAvat navama adhyayana kA utkSepa jAna lenA cAhie / jambU ! usa kAla tathA usa samaya meM rohItaka nAma kA nagara thA / vaha Rddha, stimita tathA samRddha thA / pRthivI-avataMsaka nAmaka udyAna thA / usameM dhAraNa nAmaka yakSa kA yakSAyatana thA / vahA~ vaizramaNadatta nAma kA rAjA thA / zrIdevI nAmaka rAnI thI / yuvarAja pada se alaMkRta puSpanaMdI kumAra thA / usa rohItaka nagara meM datta gAthApati rahatA thA / vaha bar3A dhanI yAvat sammAnanIya thaa| usakI kRSNazrI nAmakI bhAryA thI / usa datta gAthApati kI putrI tathA kRSNazrI kI AtmajA devadattA nAma kI bAlikA thI; jo anyUna evaM nirdoSa indriyoM se yukta sundara zarIravAlI thii| usa kAla usa samaya meM vahA~ zramaNa bhagavAna mahAvIra padhAre yAvat unakI dharmadezanA sUnakara rAjA va pariSad vApisa cale gaye / usa kAla, usa samaya bhagavAna ke jyeSTha ziSya gautamasvAmI bele ke pAraNe ke nimitta bhikSArtha nagara meM gaye yAvat rAjamArga meM padhAre / vahA~ para ve hastiyoM, azvoM aura puruSoM ko dekhate haiM, aura una sabake bIca unhoMne avakoTaka bandhana se baMdhI huI, kaTe hue karNa tathA nAka vAlI yAvat aisI sUlI para bhedI jAne vAlI eka strI ko dekhA aura dekhakara unake mana meM yaha saMkalpa utpanna huA ki yaha narakatulya vedanA bhoga rahI hai / yAvat pUrvavata bhikSA lekara nagara se nIkale aura bhagavAna ke pAsa Akara isa prakAra nivedana karane lage ki-bhadanta ! yaha strI pUrvabhava meM kauna thI? he gautama ! usa kAla aura usa samaya meM isI jambUdvIpa antargat bhAratavarSa meM supratiSTha nAma kA eka Rddha, stimita va samRddha nagara thA / vahA~ para mahAsena rAjA the / usake anta:pura meM dhAriNI Adi eka hajAra rAniyA~ thiiN| mahArAja mahAsena kA putra aura mahArAnI dhAriNI kA Atmaja siMhasena nAmaka rAjakumAra thA jo anyUna pA~coM indriyoM vAlA va yuvarAjapada se alaMkRta thA / tadanantara siMhasena rAjakumAra ke mAtA-pitA ne eka bAra kisa samaya pA~casau suvizAla prAsAdAvataMsaka banavAe / kisI anya samaya unhoMne siMhasena rAjakumAra kA zyAmA Adi 500 rAjakanyAoM ke sAtha eka dina meM vivAha kara diyA / pA~ca sau-pA~ca sau vastuoM kA prItidAna diyA / rAjakumAra siMhasena zyAmApramukha 500 rAjakanyAoM ke sAtha prAsAdoMmeM ramaNa karatA huA sAnanda samaya vyatIta karane lagA tatpazcAt kisI samaya rAjA mahAsena kAladharma ko prApta hue / rAjakumAra siMhasena ne niHsaraNa kiyA / tatpazcAt vaha rAjA bana gayA / tadanantara mahArAjA siMhasena zyAmAdevI meM mUrcchita, gRddha, grathita va adhyupapanna hokara anya deviyoM kA na Adara karatA hai aura na unakA dhyAna hI rakhatA hai / isake viparIta unakA anAdara va vismaraNa karake sAnaMda samaya yApana kara rahA hai| tatpazcAta una eka kama pA~ca sau deviyoM kI eka kama pA~ca sau mAtAoM ko jaba isa vRttAnta kA patA lagA ki-'rAjA, siMhasena zyAmAdevI meM mUrcchita, gaddha, grathita va adhyupapanna hokara hamArI kanyAoM kA na to Adara karatA aura na dhyAna hI rakhatA hai, apitu unakA anAdara va vismaraNa karatA hai; taba unhoMne milakara nizcaya kiyA ki hamAre liye yahI ucita hai ki hama zyAmAdevI ko agni ke prayoga se, viSa ke prayoga se athavA zastra ke prayoga se jIvana rahita kara ddaaleN| isa taraha vicAra karane ke anaMtara antara, chidra kI pratIkSA karatI huI samaya bitAne lgiiN| idhara zyAmAdevI ko bhI isa SaDyantra kA patA laga gayA / jaba use yaha vRttAnta vidita huA taba vaha isa prakAra vicArane lagI-merI eka kama pA~ca sau sapatnIyoM kI eka kama pA~ca sau mAtAeM-mahArAjA siMhasena zyAmAmeM atyanta Asakta hokara hamArI putriyoM kA Adara nahIM karate, yaha jAnakara ekatrita huI aura agni, zastra yA viSa ke prayoga se zyAmA ke jIvana kA anta kara denA hI hamAre lie zreSTha hai| aisA vicAra kara, ve avasara kI khoja meM hai| jaba aisA hai to na jAne ve kisa kumauta se mujhe mAreM ? aisA vicAra kara vaha zyAmA bhIta, trasta, udvigna va bhayabhIta ho uThI aura jahA~ kopabhavana thA vahA~ aaii| Akara mAnasika saMkalpoM ke viphala rahane se manameM nirAza hokara Artta dhyAna karane lagI / tadanantara siMhasenarAjA isa vRttAnta se avagata huA aura jahA~ kopagRha thA aura jahA~ zyAmAdevI muni dIparatnasAgara kRt ' (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 36
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka thI vahA~ para AyA / jisake mAnasika saMkalpa viphala ho gae haiM, jo nirAza va cintita ho rahI hai, aisI nisteja zyAmAdevI ko dekhakara kahA-he devAnupriye ! tU kyoM isa taraha apahRtamanaHsaMkalpA hokara cintita ho rahI hai ? siMhasena rAjA ke dvArA isa prakAra kahe jAne para dUdha ke uphAna ke samAna kruddha huI arthAt krodhayukta prabala vacanoM se siMha rAjA ke prati isa prakAra bolI-he svAmin ! merI eka kama pA~ca sau sapatniyoM kI eka kama pA~ca sau mAteM isa vRttAnta ko jAnakara ikaTThI hokara eka dUsare ko isa prakAra kahane lagIM-mahArAja siMhasena zyAmAdevI meM atyanta Asakta, gRddha, grathita va adhyupapanna hue hamArI kanyAoM kA Adara satkAra nahIM karate haiM / unakA dhyAna bhI nahIM rakhate haiM; pratyuta unakA anAdara va vismaraNa karate hue samaya-yApana kara he haiM; isalie hamAre liye yahI samucita hai ki agni, viSa yA kisI zastra ke prayoga se zyAmA kA anta kara DAleM / tadanusAra ve mere antara, chidra aura vivara kI pratIkSA karatI huI avasara dekha rahI haiM / na jAne mujhe kisa kumauta se mAre ! isa kAraNa bhayAkrAnta huI maiM kopabhavana meM Akara ArtadhyAna kara rahI haiN| tadanantara mahArAjA siMhasena ne zyAmAdevI se kahA-he devAnupriye ! tU isa prakAra apahRta mana vAlI hokara ArtadhyAna mata kara / nizcaya hI maiM aisA upAya karU~gA ki tumhAre zarIra ko kahIM se bhI kisI prakAra kI AbAdhA tathA prabAdhA na hone pAegI / isa prakAra zyAmA devI ko iSTa, kAnta, priya, manojJa, manohara vacanoM se AzvAsana detA hai aura vahA~ se nIkala jAtA hai / nIkalakara kauTumbika-anucara puraSoM ko bulAtA hai aura kahatA hai-tuma loga jAo aura jAkara supratiSThita nagara se bAhara pazcima dizA ke vibhAga meM eka bar3I kUTAkArazAlA banAo jo saikar3oM stambhoM se yukta ho, prAsAdIya, abhirUpa, pratirUpa tathA darzanIya ho-ve kauTumbika puruSa donoM hAtha jor3akara sira para dasoM nakha vAlI aJjali rakha kara isa rAjAjJA ko zirodhArya karate hue cale jAte haiM / jAkara supratiSThita nagara ke bAhara pazcima dika vibhAga meM eka mahatI va aneka stambhoM vAlI prAsAdIya, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa kUTAkArazAlA taiyAra karavA kara mahArAja siMhasena kI AjJA pratyarpaNa karate haiM tadanantara rAjA siMhasena kisI samaya eka kama pA~ca sau deviyoM kI eka kama pA~ca sau mAtAoM ko Amantrita karatA hai / siMhasena rAjA kA AmaMtraNa pAkara ve eka kama pA~ca sau deviyoM kI eka kama pA~ca sau mAtAeM sarvaprakAra se vastroM evaM AbhUSaNoM se susajjita ho apane-apane vaibhava ke anusAra supratiSThita nagara meM rAjA siMhasena jahA~ the, vahA~ A jAtI haiM / siMhasena rAjA bhI una eka kama pA~ca sau deviyoM kI eka kama pA~ca sau mAtAoM ko nivAsa ke lie kUTAkAra-zAlA meM sthAna de detA hai / tadanantara siMhasenA rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA -'devAnupriyo ! tuma jAo aura vipula azanAdika le jAo tathA anekavidha puSpoM, vastroM, gandhoM, mAlAoM aura alaMkAroM ko kUTAkAra zAlA meM pahu~cAo / kauTumbika puruSa bhI rAjA kI AjJA ke anusAra sabhI sAmagrI pahuMcA dete haiM / tadanantara sarva-prakAra ke alaMkAroM se vibhUSita una eka kama pA~ca sau deviyoM kI eka kama pA~ca sau mAtAoM ne usa vipula azanAdika aura surAdika sAmagrI kA AsvAdana kiyA aura gAndharva tathA nATaka nartakoM se upagIyamAna-prazasyamAna hotI huI sAnanda vicarane lgiiN| tatpazcAt siMhasena rAjA arddharAtri ke samaya aneka puruSoM ke sAtha, unase ghirA huA, jahA~ kUTAkArazAlA thI vahA~ para aayaa| Akara usane kaTAkArazAlA ke sabhI daravAje banda karavA die / kaTAkArazAlA ko cAroM tarapha se Aga lagavA dI / tadanantara rAjA siMhasena ke dvArA AdIpta kI gaI, jalAI gaI, trANa va zaraNa se rahita huI eka kama pA~ca sau rAniyoM kI eka kama pA~ca sau mAtAeM rudana, krandana va vilApa karatI huI kAladharma ko prApta ho gii| isa prakAra ke karma karane vAlA, aisI vidyA-buddhi vAlA, aisA AcaraNa karane vAlA siMhasena rAjA atyadhika pApakarmoM kA upArjana karake 34-sau varSa kI parama Ayu bhogakara kAla karake utkRSTa 22 sAgaropama kI sthiti vAlI TThI narakabhUmi meM nAraka rUpa se utpanna huA / vahI siMhasena rAjA kA jIva sthiti ke samApta hone para vahA~ se kalakara isI rohItaka nagara meM datta sArthavAha kI kRSNazrI bhAryA kI kukSi meM bAlikA ke rUpa meM utpanna huaa| taba usa kRSNazrI bhAryA ne nau mAsa paripUrNa hone para eka kanyA ko janma diyA / vaha anyanta komala hAtha muni dIparatnasAgara kRt ' (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 37
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka pairoM vAlI tathA atyanta rUpavatI thii| tatpazcAt usa kanyA ke mAtApitA na bArahave dina bahata-sA azanAdika taiyAra karavAyA yAvat mitra, jJAti, nijaka, svajana, sambandhIjana tathA parijanoM ko nimantrita karake evaM bhojanAdi se nivRtta ho lene para kanyA kA nAmakaraNa saMskAra karate hue kahA-hamArI isa kanyA kA nAma devadattA rakhA jAtA hai| tadanantara vaha devadattA pA~ca dhAyamAtAoM ke saMrakSaNa meM vRddhi ko prApta hone lagI / vaha devadattA bAlyAvasthA se mukta hokara yAvat yauvana, rUpa va lAvaNya se atyanta uttama va utkRSTa zarIra vAlI ho gaI / eka bAra vaha devadattA snAna karake yAvat samasta AbhUSaNoM se vibhUSita hokara bahata sI kabjA Adi dAsiyoM ke sAtha apane makAna ke Upara sone kI geMda ke sAtha krIr3A karatI huI viharaNa kara rahI thii| idhara snAnAdi se nivRtta yAvat sarvAlaGkAravibhUSita rAjA vaizramaNadatta azva para ArohaNa karatA hai aura bahuta se puruSoM ke sAtha parivRta azvakrIr3A ke lie jAtA huA datta gAthApati ke ghara se kucha pAsa se nIkalatA hai| tadanantara vaha vaizramaNadatta rAjA devadattA kanyA ko Upara sone kI geMda se khelatI huI dekhatA hai aura dekhakara devadattA dArikA ke rUpa, yauvana va lAvaNya se vismaya ko prApta hotA hai| kauTambika puruSoM ko bulAkara kahatA hai-'he devAnupriyo ! yaha bAlikA kisakI hai ? aura isakA kyA nAma hai ?' taba ve kauTumbika puruSa hAtha jor3akara yAvat kahane lage-'svAmin ! yaha kanyA datta gAthApati kI putrI aura kRSNazrI kI AtmajA hai jo rUpa, yauvana tathA lAvaNya-kAnti se uttama tathA utkRSTa zarIra vAlI hai| tadanantara rAjA vaizramaNadatta azvavAhanikA se vApisa Akara apane Abhyantara sthAnIya ko bulAkara unako isa prakAra kahatA hai-devAnupriyo ! tuma jAo aura jAkara sArthavAha datta kI putrI aura kRSNazrI bhAryA kI AtmajA devadattA nAma kI kanyA kI yuvarAja puSpanandI ke lie bhAryA rUpa meM mA~ga karo / yadi vaha rAjya ke badale bhI prApta kI jA sake to bhI prApta karane ke yogya hai / tadanantara ve abhyaMtara-sthAnIya puruSa rAjA vaizramaNa kI isa AjJA ko sammAnapUrvaka svIkAra kara, harSa ko prApta ho yAvat snAnAdi kriyA karake tathA rAjasabhA meM praveza karane yogya uttama vastra pahanakara jahA~ datta sArthavAha kA ghara thA, vahA~ Ae / datta sArthavAha bhI unheM AtA dekhakara bar3I prasannatA ke sAtha Asana se uThakara unake sanmAna ke lie sAta-ATha kadama unake sAmane agavAnI karane gayA / unakA svAgata kara Asana para baiThane kI prArthanA kii| tadanantara Azvasta, vizvasta, ko upalabdha hae evaM sukhapUrvaka uttama AsanoM sthita hae / ina Ane vAle rAjaparuSoM se datta ne isa prakAra kahA-devAnapriyo ! AjJA dIjie, Apake zubhAgamana kA prayojana kyA hai ? datta sArthavAha ke isa taraha pUchane para Agantuka rAjapuruSoM ne kahA-'he devAnupriya ! hama ApakI putrI aura kRSNazrI kI AtmajA devadattA nAma kI kanyA kI yuvarAja puSpanandI ke lie bhAryA rUpa se maMganI karane Ae haiM / yadi hamArI mA~ga Apako yukta, avasaraprApta, zlAghanIya lage tathA varavadhU kA yaha saMyoga anurUpa jAna par3atA ho to devadattA ko yuvarAja puSpanandI ke lie dIjie aura batalAie ki isake lie Apako kyA zulka-upahAra diyA jAya ? una AbhyantarasthAnIya puruSoM ke isa kathana ko sUnakara datta bole-'devAnupriyo ! mere lie yahI bar3A zulka hai ki mahArAja vaizramaNadatta merI isa bAlikA ko grahaNa kara mujhe anugrahIta kara rahe haiN| tadanantara datta gAthApati ne una antaraGga rAjapuruSoM kA puSpa, gaMdha, mAlA tathA alaGkArAdi se yathocita satkAra-sammAna kiyA aura unheM visarjita kiyA / ve Abhyantara sthAnIya puruSa jahA~ vaizramaNadatta rAjA thA vahA~ Ae aura unhoMne vaizramaNa rAjA ko ukta sArA vRttAnta nivedita kiyaa| tadanantara kisI anya samaya datta gAthApati zubha tithi, karaNa, divasa, nakSatra va muhUrta meM vipula azanAdika sAmagrI taiyAra karavAtA hai aura mitra, jJAti, nijaka svajana sambandhI tathA parijanoM ko Amantrita kara yAvat snAnAdi karake duSTa svapnAdi ke phala ko vinaSTa karane ke lie mastaka para tilaka va anya mAGgalika kArya karake sukhaprada Asana para sthita ho usa vipula azanAdika kA mitra, jJAti, svajana, sambandhI va parijanoM ke sAtha AsvAdana, visvAdana karane ke anantara ucita sthAna para baiTha AcAnta, cokSa, ataH parama zucibhUta hokara mitra, muni dIparatnasAgara kRt ' (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 38
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka jJAti, nijaka kA vipula puSpa, mAlA, gandha, vastra, alaGkAra Adi se satkAra karatA hai, sanmAna karatA hai / devadattA-nAmaka apanI putrI ko snAna karavA kara yAvat zArIrika AbhUSaNoM dvArA usake zarIra ko vibhUSita kara puruSasahasra-vAhinI meM biThAtA hai / bahuta se mitra va jJAtijanoM Adi se ghirA huA sarva prakAra ke ThATha-Rddhi se tathA vAditra-dhvani ke sAtha rohItaka nagarake bIcoM bIca hokara jahA~ vaizramaNa rAjA kA ghara thA aura jahA~ vaizramaNa rAjA thA, vahA~ Akara hAtha jor3akara use badhAyA / vaizramaNa rAjA ko devadattA kanyA arpaNa kara dii| taba rAjA vaizramaNa lAI huI usa devadattA dArikA ko dekhakara bar3e harSita hue aura vipula azanAdika taiyAra karAyA aura mitra, jJAti, nijaka, svajana, sambandhI va parijanoM ko AmaMtrita kara unheM bhojana karAyA / unakA puSpa, vastra, gaMdha, mAlA va alaGkAra Adi se satkAra-sanmAna kiyA / tadanantara kumAra puSpanandI aura kumArI devadattA ko paTTaka-para baiThAkara zveta va pIta arthAt cA~dI sone ke kalazoM se snAna karAte haiM / sundara vezabhUSA se susajjita karate haiM / agnihoma karAte haiM / bAda meM kumAra puSpanandI ko kumArI devadattA kA pANigrahaNa karAte haiM / tadanantara vaha vaizramaNadatta nareza puSpanandI va devadattA kA sampUrNa Rddhi yAvat mahAna vAdya-dhvani aura RddhisamudAya va sanmAna-samudAya ke sAtha vivAha racAte haiM / tadanantara devadattA ke mAtA-pitA tathA unake sAtha Ane vAle anya aneka mitrajanoM, jJAtijanoM, nijakajanoM, svajanoM, sambandhIjanoM aura parijanoM kA bhI vipula azanAdika tathA vastra, gandha, mAlA aura alaGkArAdi se satkAra va sanmAna karane ke bAda unheM bidA karate haiM / rAjakumAra puSpanandI zreSThiputrI devadattA ke sAtha uttama prAsAda meM vividha prakAra ke vAdyoM aura jinameM mRdaGga baja rahe haiM, aise 32 prakAra ke nATakoM dvArA upagIyamAna-prazaMsita hote sAnaMda manuSya saMbaMdhI zabda, sparza, rasa, rUpa aura gaMdharUpa bhoga bhogate hue samaya bitAne lge| kucha samaya bAda mahArAjA vaizramaNa kAladharma ko prApta ho gae / unakI mRtyu para zokagrasta puSpanandI ne bar3e samAroha ke sAtha unakA nissaraNa kiyA yAvat mRtaka-karma karake rAjasiMhAsana para ArUr3ha hue yAvat yuvarAja se rAjA bana gae / puSpanandI rAjA apanI mAtA zrIdevI kA parama bhakta thA / pratidina mAtA zrIdevI jahA~ bhI hoM vahA~ Akara zrIdevI ke caraNoM meM praNAma karake zatapAka aura sahasrapAka tailoM kI mAliza karavAtA thA / asthi ko sukha dene vAle, mA~sa ko sukhakArI, tvacA kI sukhaprada aura donoM ko sukhakArI aisI cAra prakAra kI aMgamardana kriyA se sukhazAnti pahu~cAtA thA / sugandhita gandhavartaka se udvartana karavAtA pazcAt uSNa, zIta aura sugandhita jala se snAna karavAtA, phira vipula azanAdi cAra prakAra kA bhojana karAtA / isa prakAra zrIdevI ke nahA lene yAvat azubha svapnAdi ke phala ko viphala karane ke lie mastaka para tilaka va anya mAGgalika kArya karake bhojana kara lene ke anantara apane sthAna para A cUkane para aura vahA~ para kullA tathA mukhagata lepa ko dUra kara parama zuddha ho sukhAsana para baiTha jAne ke bAda hI puSpanandI snAna karatA, bhojana karatA thA / tathA phira manuSya sambandhI udAra bhogoM kA upabhoga karatA huA samaya vyatIta karatA thaa| tadanantara kisI samaya madhyarAtri meM kuTumba sambandhI cintAoM meM ulajhI huI devadattA ke hRdaya meM yaha saMkalpa utpanna huA ki 'isa prakAra nizcaya hI puSpanandI rAjA apanI mAtA zrIdevI kA 'yaha pUjyA hai' isa buddhi se parama bhakta banA huA hai / isa avakSepa ke kAraNa maiM puSpanandI rAjA ke sAtha paryApta rUpa se manuSya sambandhI viSayabhogoM kA upabhoga nahIM kara pAtI hU~ / isalie aba mujhe yahI karanA yogya hai ki agni, zastra, viSa yA mantra ke prayoga se zrIdevI ko jIvana se vyAropita karake mahArAja puSpanandI ke sAtha udAra-pradhAna manuSya sambandhI viSaya-bhogoM kA yatheSTa upabhoga karU~ / ' aisA vicAra kara vaha zrIdevI ko mArane ke lie antara, chidra aura vivara kI pratIkSA karatI huI viharaNa karane lgii| tadanantara kisI samaya snAna kI huI zrIdevI ekAnta meM apanI zayyA para sukhapUrvaka so rahI thii| idhara labdhAvakAza devadattA bhI jahA~ zrIdevI thI vahA~ para AtI hai / snAna va ekAnta meM zayyA para sukhapUrvaka soI huI zrIdevI ko dekhakara dizA kA avalokana karatI hai / usake bAda jahA~ bhaktagRha thA vahA~ para jAkara lohe ke DaMDe ko muni dIparatnasAgara kRt ' (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 39
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka grahaNa karatI hai / grahaNa kara lohe ke usa DaMDe ko tapAtI hai, tapAkara agni ke samAna dedIpyamAna yA khile hae kiMzuka ke phUla ke samAna lAla hue usa lohe ke daNDa ko saMDAsI se pakar3akara jahA~ zrIdevI thI vahA~ Akara zrIdevI ke gudAsthAna meM ghuser3a detI hai / lohadaMDa ke ghuser3ane se bar3e jora ke zabdoM se cillAtI huI zrIdevI kAladharma se saMyukta ho gaI-mRtyu ko prApta ho gii| tadanantara usa zrIdevI kI dAsiyA~ bhayAnaka cItkAra zabdoM ko sUnakara avadhAraNa kara jahA~ zrIdevI thI vahA~ AtI haiM aura vahA~ se devadattA devI ko nIkalatI huI dekhatI haiM / jidhara zrIdevI soI huI thI vahA~ Akara zrIdevI ko prANarahita, ceSTArahita dekhatI haiM / dekhakara-'hA ! hA ! bar3A anartha huA' ina prakAra kahakara rudana, Akrandana tathA vilApa karatI haI, mahArAjA puSpanandI se isa prakAra nivedana karatI haiM- nizcaya hI he svAmin ! zrIdevI ko devadattA devI ne akAla meM hI jIvana se pRthak kara diyA-tadanantara puSpanandI rAjA una dAsiyoM se isa vRttAnta ko sUna samajha kara mahAn mAtRzoka se AkrAnta hokara parazu se kATe hue campaka vRkSa kI bhA~ti dhar3Ama se pRthvI-tala para sarva aGgoM se gira pdd'aa| tadanantara eka muharta ke bAda vaha puSpanandI rAjA hoza meM AyA / aneka rAjA-nareza, Izvara, yAvat sArthavAha ke nAyakoM tathA mitroM yAvat parijanoM ke sAtha rudana, Akrandana va vilApa karatA huA zrIdevI kA mahAna Rddhi tathA satkAra ke sAtha niSkAsana kRtya karatA hai / tatpazcAt krodha ke Aveza meM ruSTa, kupita, atIva krodhAviSTa tathA lAlapIlA hotA huA devadattA devI ko rAjapuruSoM se pakar3avAtA hai / pakar3avAkara isa pUrvokta vidhAna se 'yaha vayA hai| aisI rAjapuruSoM ko AjJA detA hai / isa prakAra nizcaya hI, he gautama ! devadattA devI apane pUrvakRt azubha pApakarmoM kA phala pA rahI haiM / aho bhagavan ! devadattA devI yahA~ se kAla mAsa meM kAla karake kahA~ jAegI ? kahA~ utpanna hogI ? he gautama ! devadattA devI 80 varSa kI parama Ayu bhoga kara kAla mAsa meM kAla karake isa ratnaprabhA nAmaka naraka meM nAraka paryAya meM utpanna hogii| zeSa saMsArabhramaNa pUrvavat karatI huI yAvat vanaspati antargata nimba Adi kaTu-vRkSoM tathA kaTudugdha vAle akAdi paudhoM meM lAkhoM bAra utpanna hogI / tadanantara vahA~ se nIkalakara gaGgapura nagara meM haMsa rUpa se utpanna hogI / vahA~ zAkunikoM dvArA vadha kie jAna para vaha gaGgapura meM hI zreSThikula meM putrarUpameM janma legI / vahA~ usakA jIva samyaktva ko prApta kara saudharma nAmaka prathama devalokameM utpanna hogA / vahA~ se cyuta hokara mahAvideha kSetrameM utpanna hogA / vahA~ cAritra grahaNa kara yathAvat pAlana kara siddhi prApta karegA / nikSepa pUrvavat / adhyayana-9-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 40
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka adhyayana-10- aMjU sUtra-34 ___ aho bhagavan ! ityAdi, utkSepa pUrvavat / he jambU ! usa kAla tathA usa samaya meM varddhamAnapura nagara thA / vahA~ vijayavarddhamAna nAmaka udyAna thA / usameM maNibhadra yakSa kA yakSAyatana thA / vahA~ vijayamitra rAjA thA / dhanadeva nAmaka eka sArthavAha-rahatA thA jo dhanADhya aura pratiSThita thA / usakI priyaGga nAma kI bhAryA thii| unakI utkRSTa zarIra vAlI sundara aJjU nAmaka eka bAlikA thI / bhagavAn mahAvIra padhAre yAvat pariSad dharmadezanA sUnakara vApisa calI gii| usa samaya bhagavAna ke jyeSTha ziSya zrI gautamasvAmI yAvat bhikSArtha bhramaNa karate hue vijayamitra rAjA ke ghara kI azokavATikA ke samIpa se jAte hue sUkhI, bhUkhI, nirmAMsa kiTi-kiTi zabda se yukta asthicavanaddha tathA nIlI sAr3I pahane hue, kaSTamaya, karuNotpAdaka, dInatApUrNa vacana bolatI huI eka strI ko dekhate haiM / vicAra karate haiN| zeSa pUrvavat samajhanA / yAvat gautama svAmI pUchate haiM-'bhagavan ! yaha strI pUrvabhava meM kauna thI ?' isake uttara meM bhagavAna ne kahA-he gautama ! usa kAla aura usa samaya meM isI jambUdvIpa antargata bhArata varSa meM indrapura nagara thaa| vahA~ indradatta rAjA thA / isI nagara meM pRthvIzrI gaNikA rahatI thI / indrapura nagara meM vaha pRthvIzrI gaNikA aneka izvara, talavara yAvat sArthavAha Adi logoM ko cUrNAdi ke prayogoM se vazavartI karake manuSya sambandhI udAra-manojJa kAmabhogoM kA yatheSTa rUpa meM upabhoga kA yatheSTa rUpa meM upabhoga karatI huI samaya vyatIta kara rahI thii| tadanantara etatkarmA etatpradhAna etadvidya evaM etat-AcAra vAlI vaha pRthvIzrI gaNikA atyadhika pApakarmoM kA upArjana kara 3500 varSa ke parama AyuSya ko bhogakara kAlamAsa meM kAla karake chaTThI narakabhUmi meM 22 sAgaropama kI utkRSTa sthiti vAle nArakiyoM meM nAraka rUpa se utpanna huI / vahA~ se nIkala kara isI vardhamAnapura nagara meM vaha dhanadeva nAmaka sArthavAha kI priyaGgu bhAryA kI kokha se kanyA rUpa meM utpanna huI / tadanantara usa priyaGgu bhAryA ne nau mAsa pUrNa hone para usa kanyA ko janma diyA aura usakA nAma aJjuzrI rakhA / usakA zeSa varNana devadattA kI taraha jaannaa| tadanantara mahArAja vijayamitra azvakrIr3A ke nimitta jAte hue rAjA vaizramaNadatta kI bhA~ti hI aJjuzrI ko dekhate haiM aura apane hI lie use tetalIpatra amAtya kI taraha mA~gate haiM / yAvata ve aMjazrI ke sAtha sAnanda viharaNa karate haiM / kisI samaya aJjuzrI ke zarIra meM yonizUla nAmaka roga kA prAdurbhAva ho gayA / yaha dekhakara vijaya nareza ne kauTumbika puruSoM ko bulAkara kahA-'tuma loga vardhamAnapura nagara meM jAo aura jAkara vahA~ ke zaMgATika-tripatha, catuSpatha yAvata sAmAnya mArgoM para yaha udaghoSaNA karo ki-devI aJjazrI ko yonizala roga utpanna ho gayA hai| ataH jo koI vaidya yA vaidyaputra, jAnakAra yA jAnakAra kA putra, cikitsaka yA usakA putra roga ko upazAnta kara degA, rAjA vijayamitra use vipula dhana-sampatti pradAna kreNge|' kauTumbika puruSa rAjAjJA se ukta udghoSaNA karate haiN| tadanantara isa prakAra kI udghoSaNA ko sUnakara nagara ke bahuta se anubhavI vaidya, vaidyaputra Adi cikitsaka vijayamitra rAjA ke yahA~ Ate haiM / apanI autpattikI, vainayikI, kArmikI aura pAriNAmikI buddhiyoM ke dvArA pariNAma ko prApta kara vividha prayogoM ke dvArA devI aMjUzrI ke yonizUla ko upazAnta karane kA prayatna karate haiM, parantu unake upayogoM se aMjUzrI kA yonizUla zAnta nahIM ho pAyA / jaba ve anubhavI vaidya Adi aMjUzrI ke yonizUla ko zamana karane meM viphala ho gaye taba khinna, zrAnta evaM hatotsAha hokara jidhara se Ae the udhara hI cale gae / tatpazcAt devI aMjUzrI usa yonizUlajanya vedanA se abhibhUta huI sUkhane lagI, bhUkhI rahane lagI aura mA~sa rahita hokara kaSTa-hetuka, karuNotpAdaka aura dInatApUrNa zabdoM meM vilApa karatI huI samaya-yApana karane lagI / he gautama ! isa prakAra rAnI aMjUzrI apane pUrvopArjita pApakarmoM ke phala kA upabhoga karatI huI jIvana vyatIta kara rahI hai| muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 41
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka aho bhagavan ! aMjU devI kAla karake kahA~ jAegI? kahA~ utpanna hogI? he gautama ! aMjU devI 60 varSa kI parama Ayu ko bhogakara kAla karake isa ratnaprabhA nAmaka pRthvI meM nArakI rUpa se utpanna hogI / usakA zeSa saMsAra prathama adhyayana kI taraha jAnanA / yAvat vanaspatigata nimbAdi kaTuvRkSoM tathA kaTudugdha vAle arka Adi paudhoM meM lAkhoM bAra utpanna hogI / vahA~ kI bhava-sthiti ko pUrNa kara isI sarvatobhadra nagara meM mayUra ke rUpa meM janma legii| vahA~ vaha mora vyAdhoM ke dvArA mAre jAne para sarvatobhadra nagara ke hI eka zreSThikula meM putra rUpa se utpanna hogI / vahA~ bAlabhAva ko tyAga kara, yuvAvasthA ko prApta kara, vijJAna kI paripakva avasthA ko prApta karate hue vaha tathArUpa sthaviroM se bodhilAbha ko prApta karegA / tadanantara dIkSA grahaNa kara mRtyu ke bAda saudharma devaloka meM utpanna hogaa| bhagavan ! devaloka kI Ayu tathA sthiti pUrNa ho jAne ke bAda vaha kahA~ jAegA? kahA~ utpanna hogA ? gautama ! mahAvideha kSetra meM jAegA / vahA~ uttama kula meM janma legA / yAvat siddha buddha saba duHkhoM kA anta karegA / he jambU! isa prakAra zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ne daHkhavipAka nAmaka dazama adhyayana kA yaha artha pratipAdana kiyA hai| bhagavan ! ApakA yaha kathana satya hai| adhyayana-10-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa zrutaskandha-1 pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 42
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka 'zrutaskandha-2 * sUtra-35, 36 usa kAla tathA usa samaya rAjagRha nagara meM guNazIla nAmaka caitya meM zrIsudharmA svAmI padhAre / unakI paryupAsanA meM saMlagna rahe hue zrI jambU svAmI ne prazna kiyA-prabho ! yAvat mokSarUpa parama sthiti ko saMprApta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne yadi duHkhavipAka kA yaha artha pratipAdita kiyA, to yAvat sukhavipAka kA kyA artha pratipAdita kiyA hai ? anagAra zrIsudharmA svAmI bole-he jambU ! yAvat nirvANaprApta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne sukhavipAka ke dasa adhyayana pratipAdita kie haiM / ve isa prakAra haiM- subAhu, bhadranaMdI, sujAta, suvAsava, jinadAsa, dhanapati, mahAbala, bhadranaMdI, mahacaMdra aura varadatta / / adhyayana-1- subAhukumAra sUtra-37 he bhadanta ! yAvat mokSasamprApta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne yadi sukhavipAka ke subAhukumAra Adi dasa adhyayana pratipAdita kie haiM to he bhagavan ! sukha-vipAka ke prathama adhyayana kA kyA artha kathana kiyA hai ? zrIsudharmA svAmI ne zrIjambU anagAra ke prati isa prakAra kahA-he jambU ! usa kAla tathA usa samaya meM hastizIrSa nAmakA eka bar3A Rddha-bhavanAdi ke Adhikya se yukta, stimita-svacakra-paracakra ke bhaya se mukta, samRddha-dhanadhAnyAdi se paripUrNa nagara thA / usa nagara ke bAhara IzAna koNa meM saba RtuoM meM utpanna hone vAle phala-puSpAdi se yukta puSpakaraNDaka nAma kA eka udyAna thA / usa udyAna meM kRtavanamAla-priya nAmaka yakSa kA yakSAyatana thA / jo divya-pradhAna evaM sundara thA / vahA~ adInazatru rAjA thA, jo ki rAjAoM meM himAlaya Adi parvatoM ke samAna mahAna thaa| adInazatru nareza ke antaHpura meM dhAriNIpramukha eka hajAra rAniyA~ thiiN| tadanantara eka samaya rAjakulaucita vAsabhavana meM zayana karatI haI dhAriNI devI ne svapna meM siMha ko dekhaa| meghakumAra ke samAna subAhu ke janma Adi kA varNana bhI jAna lenA / yAvat subAhukumAra sAMsArika kAmabhogoM kA upabhoga karane meM samartha ho gayA / taba subAhakumAra ke mAtA-pitA ne use bahattara kalAoM meM kuzala tathA bhoga bhogane meM samartha huA jAnA, aura usake mAtA-pitA jisa prakAra bhUSaNoM meM mukuTa sarvottama hotA hai, usI prakAra mahaloM meM uttama pA~ca sau mahaloM kA nirmANa karavAyA jo atyanta UMce, bhavya evaM sundara the / una prAsAdoM ke madhya meM eka vizAla bhavana taiyAra karavAyA, ityAdi sArA varNana mahAbala rAjA hI kI taraha jAnanA / vizeSatA yaha kipuSpacUlA pramukha pA~ca sau zreSTha rAjakanyAoM ke sAtha eka hI dina meM usakA vivAha kara diyA gyaa| isI taraha pA~ca sau kA prItidAna use diyA gayA / tadanantara subAhakumAra sundara prAsAdoM meM sthita, jisameM mRdaMga bajAye jA rahe haiM, aise nATyAdi se udgIyamAna hotA huA mAnavocita manojJa viSayabhogoM kA yathAruci upabhoga karane lgaa| usa kAla tathA usa samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra hastizIrSa nagara padhAre / pariSad nIkalI, mahArAjA kUNika ke samAna adInazatru rAjA bhI dezanAzravaNa ke lie nIkalA / jamAlikumAra kI taraha subAhukumAra ne bhI bhagavAna ke darzanArtha prasthAna kiyA / yAvat bhagavAn ne dharma kA pratipAdana kiyA, pariSad aura rAjA dharmadezanA sUnakara vApasa lauTa gae / tadanantara zramaNa bhagavAna mahAvIra ke nikaTa dharmakathA zravaNa tathA manana karake atyanta prasanna huA subAhukumAra uThakara zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandana, namaskAra karane ke anantara kahane lagA'bhagavan! meM nirgranthapravacana para zraddhA karatA hU~ yAvat jisa taraha Apake zrIcaraNoM meM anekoM rAjA, Izvara yAvat sArthavAha Adi upasthita hokara, muMDita hokara tathA gRhasthAvasthA se nIkalakara anagAradharma meM dIkSita hue haiM, vaise meM muMDita hokara ghara tyAgakara anagAra avasthA ko dhAraNa karane meM samartha nahIM huuN| maiM pA~ca aNuvratoM tathA sAta zikSAvratoM kA jisameM vidhAna hai, aise bAraha prakAra ke gRhastha dharma ko aMgIkAra karanA cAhatA hU~ / bhagavAna ne kahA'jaise tamako sakha ho vaisA karo, kinta isameM dera mata karo / ' aisA kahane para sabAhakamAra ne zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ke samakSa pA~ca aNuvratoM aura sAta zikSAvratoM vAle bAraha prakAra ke gahasthadharma ko svIkAra kiyaa| muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 43
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka tadanantara usI ratha para subAhukumAra savAra huA aura vApasa calA gayA / usa kAla tathA usa samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra ke jyeSTha ziSya indrabhUti gautama anagAra yAvat isa prakAra kahane lage-'aho bhagavan ! subAhukumAra bAlaka bar3A hI iSTa, iSTarUpa, kAnta, kAntarUpa, priya, priyarUpa, manojJa, manojJarUpa, manoma, manomarUpa, saumya, subhaga, priyadarzana aura surUpa-sundara rUpa vAlA hai| aho bhagavan ! yaha subAhukumAra sAdhujanoM ko bhI iSTa, iSTarUpa yAvat surUpa lagatA hai / bhadanta ! subAhukumAra ne yaha apUrva mAnavIya samRddhi kaise upalabdha kI ? kaise prApta kI? aura kaise usake sanmukha upasthita huI ? subAhukumAra pUrvabhava meM kauna thA ? yAvat isakA nAma aura gotra kyA thA ? kisa grAma athavA bastI meM utpanna huA thA ? kyA dAna dekara, kyA upabhoga kara aura kaise AcAra kA pAlana karake, kisa zramaNa yA mAhana ke eka bhI Aryavacana ko zravaNakara sabAhakamArane aisI yaha Rddhilabdha evaM prApta kI hai, kaise yaha samaddhi isake sanmukha upasthita haI hai? he gautama ! usa kAla tathA usa samaya meM isI jambUdvIpa ke antargata bhAratavarSa meM hastinApura nAma kA eka Rddha, stimita evaM samaddha nagara thA / vahA~ sumukha nAma kA dhanADhya gAthApati rahatA thaa| usa kAla tathA usa samaya uttama jAti aura kula se saMpanna yAvat pA~ca sau zramaNoM se parivRtta hue dharmaghoSa nAmaka sthavira kramapUrvaka calate hue tathA grAmAnugrAma vicarate hue hastinApura nagara ke sahasrAmravana nAmaka udyAna meM padhAre / vahA~ yathApratirUpa avagraha ko grahaNa karake saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicaraNa karane lge| usa kAla aura usa samaya meM dharmaghoSa sthavira ke antevAsI udAra-pradhAna yAvata tejolezyA ko saMkSipta kiye hue sudatta nAma ke anagAra eka mAsa kA kSamaNa-tapa karate hae pAraNA karate hae vicaraNa kara rahe the / eka bAra sudatta anagAra mAsa-kSamaNa pAraNe ke dina prathama prahara meM svAdhyAya karate haiM, yAvat gautama svAmI samAna vaise hI ve dharmaghoSa sthavira se pUchate haiM, yAvat bhikSA ke lie bhramaNa karate hue sumukha gAthApati ke ghara meM praveza karate haiM / tadanantara vaha sumukha gAthApati sudatta anagAra ko Ate hue dekhakara atyanta harSita aura prasanna hokara Asana se uThatA hai / pAda-pITha se nIce UtaratA hai / pAdukAoM ko chor3atA hai / eka zATika uttarAsaMga karatA hai, uttarAsaMga karane ke anantara sudatta anagAra ke satkAra ke lie sAta-ATha kadama sAmane jAtA hai / tIna bAra pradakSiNA karatA hai, vaMdana karatA hai, namaskAra karake jahA~ apanA bhaktagRha thA vahA~ Akara apane hAtha se vipula azanapAna kA-AhAra kA dAna dU~gA, isa vicAra se atyanta prasannatA ko prApta hotA hai / vaha dete samaya bhI prasanna hotA hai aura ke pazcAt bhI prasannatA kA anubhava karatA hai| tadanantara usa sumukha gAthApati ke zuddha dravya se tathA trividha, trikaraNa zuddhi se svAbhAvika udAratA saralatA evaM nirdoSatA se sudatta anagAra ke pratilambhita hone para AhAra ke dAna se atyanta prasannatA ko prApta hue sumukha gAthApati ne saMsAra ko bahuta kama kara diyA aura manuSya AyuSya kA bandha kara diyA / usake ghara meM suvarNavRSTi, pA~ca vargoM ke phUloM kI varSA, vastroM kA utkSepa, devadundubhiyoM kA bajanA tathA AkAza meM ahodAna' isa divya udghoSaNA kA honA-ye pA~ca divya prakaTa hue / hastinApura ke tripatha yAvat sAmAnya mArgoM meM aneka manuSya ekatrita hokara Apasa meM eka dUsare se kahate the-he devAnupriyo ! dhanya hai sumukha gAthApati ! sumukha gAthApati sulakSaNa hai, kRtArtha hai, usane janma aura jIvana kA saphala prApta kiyA hai jise isa prakAra kI yaha mAnanIya Rddhi prApta huI / dhanya hai sumukha gAthApati ! tadanantara vaha sumukha gAthApati saikar3oM varSoM kI Ayu kA upabhoga kara kAla-mAsa meM kAla karake isI hastizIrSaka nagara meM adInazatru rAjA kI dhAriNI devI kI kukSi meM putrarUpa meM utpanna huA / tatpazcAt vaha dhAriNI devI kiJcit soI aura kiJcit jAgatI huI svapna meM siMha ko dekhatI hai / zeSa varNana pUrvavat jAnanA / yAvat una prAsAdoM meM mAnava sambandhI udAra bhogoM kA yatheSTa upabhoga karatA vicaratA hai / he gautama ! subAhukumAra ko uparyukta mahAdAna ke prabhAva se isa taraha kI mAnava-samRddhi upalabdha tathA prApta huI aura usake samakSa samupasthita huI hai| gautama-prabho ! subAhukumAra ApazrI ke caraNoM meM muNDita hokara, gRhasthAvAsa ko tyAga kara anagAra dharma ko muni dIparatnasAgara kRt ' (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 44
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka grahaNa karane meM samartha hai? hA~ gautama ! hai| tadanantara bhagavAna gautama ne zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ko vandanA va namaskAra karake saMyama tathA tapa se AtmA ko bhAvita karate hue viharaNa karane lagA / tadanantara zramaNa bhagavAna mahAvIra ne kisI anya samaya hastizIrSa nagara ke puSpakaraNDaka udyAnagata kRtavanamAla nAmaka yakSAyatana se vihAra kiyA aura vihAra karake anya dezoM meM vicarane lge| idhara subAhakumAra zramaNopAsaka ho gayA / jIva ajIva Adi tattvoM kA marmajJa yAvat AhArAdi ke dAna-janya lAbha ko prApta karatA huA samaya vyatIta karane lgaa| tatpazcAt kisI samaya vaha subAhukumAra caturdazI, aSTamI, uddiSTa-amAvasyA aura pUrNamAsI, ina tithiyoM meM jahA~ pauSadhazAlA thI-vahA~ AtA hai | Akara pauSadhazAlA kA pramArjana karatA hai, uccAraprasavaNa bhUmi kI pratilekhanA karatA hai / darbhasaMstAra bichAtA hai / darbha ke Asana para ArUr3ha hotA hai aura aTThamabhakta grahaNa karatA hai| pauSadhazAlA meM pauSadhavrata kiye hae vaha, aSTamabhakta sahita pauSadha-aSTamI, catardazI Adi parva tithiyoM meM karane yogya jaina zrAvaka kA vrata vizeSa-kA yathAvidhi pAlana karatA huA viharaNa karatA hai| tadanantara madhyarAtri meM dharmajAgaraNa karate hue subAhakumAra ke mana meM yaha Antarika vicAra, cintana, kalpanA, IcchA evaM manogata saMkalpa uThA ki-ve grAma Akara, nagara, nigama, rAjadhAnI, kheTa karbaTa, droNamukha, maDamba, paTTana, Azrama, saMbAdha aura sanniveza dhanya haiM jahA~ para zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI vicarate haiM / ve rAjA, Izvara, talavara, mADaMbika, kauTumbika, ibhya, zreSThI, senApati aura sArthavAha Adi bhI dhanya haiM jo zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ke nikaTa muNDita hokara pravrajita hote haiM / ve rAjA, Izvara Adi dhanya haiM jo zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pAsa paJcANuvratika aura sapta zikSAvatika usa bAraha prakAra ke gRhastha dharma ko aGgIkAra karate haiM / ve rAjA Izvara Adi dhanya haiM jo zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pAsa dharmazravaNa karate haiM / so yadi zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI pUrvAnupUrvI grAmAnugrAma vicarate hue, yahA~ padhAre to maiM gRha tyAga kara zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ke pAsa muNDita hokara pravrajita ho jaauuN| tadanantara zramaNa bhagavAna mahAvIra subAhukumAra ke isa prakAra ke saMkalpa ko jAnakara kramazaH grAmAnugrAma vicarate hue jahA~ hastizIrSa nagara thA, aura jahA~ puSpakaraNDaka nAmaka udyAna thA, aura jahA~ kRtavanamAlapriya yakSa kA yakSAyatana thA, vahA~ padhAre evaM yathA pratirUpa-sthAnavizeSa ko grahaNa kara saMyama va tapa se AtmA ko bhAvita karate hue avasthita hue / tadanantara parSadA va rAjA darzanArtha nIkale / subAhukumAra bhI pUrva hI kI taraha bar3e samAroha ke sAtha bhagavAna kI sevA meM upasthita huA / bhagavAna ne usa pariSad tathA subAhukumAra ko dharma kA pratipAdana kiyA / pariSad aura rAjA dharmadezanA sUnakara vApisa cale ge| subAhukumAra zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pAsa se dharma zravaNa kara usakA manana karatA haA meghakumAra kI taraha apane mAtA-pitA se anumati letA hai / tatpazcAta subAhukumAra kA niSkramaNa-abhiSeka meghakumAra hI kI taraha hotA hai / yAvat vaha anagAra ho jAtA hai, IryAsamiti kA pAlaka yAvat gupta brahmacArI bana jAtA hai| tadanantara subAhu anagAra zramaNa bhagavAna mahAvIra ke tathArUpa sthaviroM ke pAsa se sAmAyika Adi ekAdaza aGgoM kA adhyayana karate haiM / aneka upavAsa, belA, telA Adi nAnA prakAra ke tapoM ke AcaraNa se AtmA ko vAsita karake aneka varSoM taka zrAmaNyaparyAya kA pAlana kara eka mAsa kI saMlekhanA ke dvArA apane Apako ArAdhita kara sATha bhaktoM kA anazana dvArA chedana kara AlocanA va pratikramaNapUrvaka samAdhi ko prApta hokara kAlamAsa meM kAla karake saudharma devaloka meM deva rUpa se utpanna hue| tadanantara vaha subAhukumAra kA jIva saudharma devaloka se Ayu, bhava aura sthiti ke kSaya hone para vyavadhAna rahita deva zarIra ko chor3akara sIdhA manuSya zarIra ko prApta karegA / zaMkAdi doSoM se rahita kevalI kA lAbha karegA, bodhi upalabdha kara tathArUpa sthaviroM ke pAsa muNDita hokara sAdhudharma meM pravrajita ho jAegA / vahA~ vaha eka aneka varSoM taka zrAmaNyaparyAya kA pAlana karegA aura AlocanA tathA pratikramaNa kara samAdhi ko prApta hogA / kAla dharma ko prApta kara sanatkumAra nAmaka tIsare devaloka meM devatA ke rUpa meM utpanna hogaa| muni dIparatnasAgara kRt ' (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 45
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka vahA~ se punaH manuSya bhava prApta karegA / dIkSita hokara yAvat mahAzuk nAmaka devaloka meM utpanna hogA / vahA~ se phira manuSya-bhava meM janma legA aura dIkSita hokara yAvat Anata nAmaka navama devaloka meM utpanna hogA / vahA~ kI bhavasthiti ko pUrNa kara manuSya-bhava meM Akara dIkSita ho AraNa nAma ke gyArahave devaloka meM utpanna hogA / vahA~ se cyava kara manuSya-bhava ko dhAraNa karake anagAra-dharma kA ArAdhana kara zarIrAnta hone para sarvArthasiddha nAmaka vimAna meM utpanna hogA / vahA~ se subAhukumAra kA vaha jIva vyavadhAnarahita mahAvideha kSetra meM sampanna kuloM meM se kisI kula meM utpanna hogA / vahA~ dRr3hapratijJa kI bhA~ti caritra prApta kara siddhapada ko prApta karegA / he jambU ! yAvat mokSasamprApta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne sukhavipAka aMga ke prathama adhyayana kA yaha artha pratipAdita kiyA hai / aisA maiM kahatA huuN| adhyayana-1-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 46
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka adhyayana-2- bhadranaMdI sUtra-38 dvitIya adhyayana kI prastAvanA pUrvavat samajhanA / he jambU ! usa kAla tathA usa samaya meM RSabhapura nAma kA nagara thA / vahA~ stUpakaraNDaka udyAna thA / dhanya yakSa kA yakSAyatana thA / vahA~ dhanAvaha rAjA thA / sarasvatI rAnI thI / mahArAnI kA svapna-darzana, svapna kathana, bAlaka kA janma, bAlyAvasthA meM kalAeM sIkhakara yauvana ko prApta honA, vivAha honA, daheja denA aura UMce prAsAdoM meM abhISTa upabhoga karanA, Adi sabhI varNana subAhukumAra hI kI taraha jAnanA cAhie / antara kevala itanA hai ki bAlaka kA nAma 'bhadranandI' thA / usakA zrIdevI pramukha pA~ca sau deviyoM ke sAtha vivAha huA / mahAvIra svAmI kA padArpaNa huA, bhadranandI ne zrAvakadharma aMgIkAra kiyA / pUrvabhavamahAvideha kSetra ke antargata puNDarIkiNI nAma kI nagarI meM vijaya nAmaka kumAra thA / usake dvArA bhI yugabAhu tIrthaMkara ko pratilAbhita karanA-usase manuSya AyuSya kA bandha honA, yahA~ bhadranandI ke rUpa meM janma lenA, yaha saba subAhukumAra kI taraha jAna lenA / yAvat vaha mahAvideha kSetra meM utpanna hokara siddha hogA, buddha hogA, mukta hogA, nirvANa pada ko prApta karegA va sarva duHkhoM kA anta karegA / nikSepa pUrvavat / adhyayana-2-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa adhyayana-3 - sujAtakumAra sUtra-39 he jambU ! vIrapura nagara thA / manorama udyAna thA / mahArAja vIrakRSNamitra the / zrIdevI rAnI thI / sujAta kumAra thA / balazrI pramukha 500 zreSTha rAja-kanyAoM ke sAtha sujAtakumAra kA pANigrahaNa huA / bhagavAna mahAvIra padhAre / sujAtakumAra ne zrAvaka-dharma svIkAra kiyA / pUrvabhava vRttAnta kahA-iSukAra nagara thA / vahA~ RSabhadatta gAthApati thA / puSpadatta sAgara anagAra ko nirdoSa AhAra dAna diyA, zubha manuSya AyuSya kA bandha huA / Ayu pUrNa hone para yahA~ sujAtakumAra ke rUpa meM utpanna huA yAvat mahAvideha kSetra meM cAritra grahaNa kara siddha pada ko prApta kregaa| adhyayana-3-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 47
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka adhyayana-4 - suvAsavakumAra sUtra-40 he jambU ! vijayakumAra nagara thaa| nandanavana udyAna thA / azoka yakSa kA yakSAyatana thA / rAjA vAsavadatta thA / kRSNAdevI rAnIthI / suvAsakumAra rAjakumAra thA / bhadrA-pramukha 500 zreSTha rAjakanyAoM se vivAha huA / bhagavAna mahAvIra padhAre / suvAsavakumAra ne zrAvakadharma svIkAra kiyA / pUrvabhava-gautama ! kauzAmbI nagarI thii| dhanapAla rAjA thA / usane vaizramaNabhadra anagAra ko nirdoSa AhAra kA dAna diyA, usake prabhAva se manuSya-AyuSya kA bandha huA yAvat yahA~ suvAsakumAra ke rUpa meM janma liyA hai, yAvat isI bhava meM siddhi-gata ko prApta hue / adhyayana-4-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa adhyayana-5 - jinadAsa sUtra - 41 he jambU ! saugandhikA nagarI thI / nIlAzoka udyAna thA / sukAla yakSa kA yakSAyatana thA / apratihata rAjA the / sukRSNA unakI bhAryA thI / putra kA nAma mahAcandrakumAra thA / arhaddatA nAma kI bhAryA thI / jinadAsa nAma kA putra thA / bhagavAna mahAvIra kA padArpaNa huA / jinadAsa ne dvAdazavidha gRhastha dharma svIkAra kiyA / pUrvabhava-he gautama ! mAdhyamikA nagarI thI / mahArAjA megharatha the / sudharmA anagAra ko mahArAjA megharatha ne bhAvapUrvaka nirdoSa AhAra dAna diyA, usase manuSya bhava ke AyuSya kA bandha kiyA aura yahA~ para janma lekara yAvat isI janma meM siddha huA / nikSepa-pUrvavat / adhyayana-5-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 48
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka adhyayana-6 - dhanapati sUtra-42 he jambU ! kanakapura nagara thA / zvetAzokanAmaka udyAna thA | vIrabhadra yakSa kA yakSAyatana thA / rAjA priyacandra thA, rAnI subhadrAdevI thI / yuvarAja vaizramaNakumAra thA / usakA zrIdevI pramukha 500 zreSTha rAjakanyAoM ke sAtha vivAha huA thA / mahAvIra svAmI padhAre / yuvarAja ke putra dhanapati kumAra ne bhagavAna se zrAvakoM ke vrata grahaNa kie yAvat gautama svAmI ne usake pUrvabhava kI pRcchA kI / dhanapatikumAra pUrvabhava meM maNicayikA nagarI kA rAjA thA / usakA nAma mitra thA / usane saMbhUtivijaya nAmaka anagAra ko zuddha AhAra se pratilAbhita kiyA yAvat isI janma meM vaha siddhigati ko prApta huA / nikSepa-pUrvavat / adhyayana-6-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa adhyayana-7- mahAbala sUtra-43 he jambU ! mahApura nagara thA / raktAzoka udyAna thA / raktapAda yakSa kA Ayatana thA / mahArAja bala rAjA thaa| subhadrA devI rAnI thI / mahAbala rAjakumAra thA / usakA raktavatI prabhRti 500 zreSTha rAjakanyAoM ke sAtha vivAha kiyA gayA / mahAvIra svAmI padhAre / mahAbala rAjakumAra kA bhagavAna se zrAvakadharma aGgIkAra karanA, pUrvabhava pRcchA-gautama ! maNipura nagara thA / vahA~ nAgadeva gAthApati thA / indradatta anagAra ko nirdoSa AhAra kA dAna dekara pratilambhita kiyA tathA usake prabhAva se manuSya AyuSya kA bandha karake yahA~ para mahAbala ke rUpa meM utpanna huaa| tadanantara usane zramaNadIkSA svIkAra kara yAvat siddhagati ko prApta kiyA / nikSepa-pUrvavat kara lenA caahie| adhyayana-7-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 49
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka adhyayana-8- bhadranaMdI sUtra-44 sughoSa nagara thA / devaramaNa udyAna thA / vIrasena yakSa kA yakSAyatana thA / arjuna rAjA thA / tattvavatI rAnI thI aura bhadrAnandI rAjakumAra thA / usakA zrIdevI Adi 500 zreSTha rAjakanyAoM ke sAtha pANigrahaNa huA / bhagavAna mahAvIra kA padArpaNa huA / bhadranandI ne zrAvakadharma aGgIkAra kiyA / pUrvabhava ke sambandha meM pRcchA-he gautama ! mahAghoSa nagara thA / vahA~ dharmaghoSa gAthApati thA / dharmasiMha nAmaka munirAja ko nirdoSa AhAra dAna se pratilAbhita kara manuSya-bhava ke AyuSya kA bandha kiyA aura yahA~ para utpanna huA / yAvat sAdhudharma kA yathAvidhi anuSThAna karake zrI bhadrAnandI anagAra ne bandhe hue karmoM kA AtyaMtika kSaya kara mokSa pada ko prApta kiyA / nikSepapUrvavat / adhyayana-8-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa adhyayana-9- mahAcaMdra sUtra-45 he jambU ! campA nagarI thI / pUrNabhadra udyAna thA / pUrNabhadra yakSa kA yakSAyatana thA / rAjA datta thA aura rAnI raktavatI thI / mahAcandra rAjakumAra thA / usakA zrIkAntA pramukha 500 zreSTha rAjakanyAoM ke sAtha pANigrahaNa huA | bhagavAna mahAvIra kA padArpaNa huA / mahAcandra ne zrAvakoM ke bAraha vratoM ko grahaNa kiyA / pUrvabhava pRcchA-he gautama! cikitsikA nagarI thI / mahArAjA jitazatru the / dharmavIrya anagAra ko nirdoSa AhAra pAnI se pratilambhita kiyA, phalataH manuSya-AyuSya ko bAndhakara yahA~ utpanna huA / yAvat zrAmaNya-dharma kA yathAvidhi anuSThAna karake mahAcandra muni bandhe hue karmoM kA samUla kSaya kara paramapada ko prApta hue / nikSepa-pUrvavat / adhyayana-9-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 50
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka adhyayana-10- varadatta sUtra-46 he jambU ! usa kAla tathA usa samaya meM sAketa nAma kA nagara thA / uttarakuru udyAna thA / usameM pAzamRga yakSa kA yakSAyatana thA / rAjA mitranandI the| zrIkAntA rAnI thI / varadatta rAjakumAra thA / kumAra varadatta kA varasenA Adi 500 zreSTha rAjakanyAoM ke sAtha pANigrahaNa huA thA / bhagavAna mahAvIra kA padArpaNa huA / varadatta ne zrAvakadharma aGgIkAra kiyA / pUrvabhava pRcchA-he gautama ! zatadvAra nagara thA / vimalavAhana rAjA thA / ekadA dharmaruci anagAra ko Ate hae dekhakara utkaTa bhaktibhAvoM se nirdoSa AhAra kA dAna kara pratilAbhita kiyA / zubha manuSya AyuSya kA bandha kiyA / yahA~ utpanna huaa| zeSa vRttAnta subAhukumAra kI taraha hI samajhanA / yAvat pravrajyA lI / varadatta kumAra kA jIva svargIya tathA mAnavIya, aneka bhavoM ko dhAraNa karatA huA anta meM sarvArthasiddha vimAna meM utpanna hogA, vahA~ se cyava kara mahAvideha kSetra meM utpanna ho, dRr3hapratijJa kI taraha siddhagati ko prApta karegA / he jambU ! isa prakAra yAvat mokSasamprApta zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ne sukhavipAka ke dazama adhyayana kA artha pratipAdana kiyA hai, aisA maiM kahatA hU~ / bhagavan ! ApakA sukhavipAka kA kathana, jaise ki Apane pharamAyA hai, vaisA hI hai, vaisA hI hai| adhyayana-10-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa zrutaskandha-2 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa 11 vipAkazruta-aMgasUtra-11-pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 51
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 11, aMgasUtra-1, 'vipAkazruta' zrutaskandha/adhyayana/ sUtrAMka namo namo nimmaladasaNassa pUjyapAzrI AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara gurUbhyo nama: XXXXXXXXXXXX XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX vipAkazruta AgamasUtra hindI anuvAda [anuvAdaka evaM saMpAdaka Agama dIvAkara muni dIparatnasAgarajI [ M.Com. M.Ed. Ph.D. zruta maharSi ] AG 211882:- (1) (2) deepratnasagar.in bheta bheDresa:- jainmunideepratnasagar@gmail.com bhonA 09825967397 IIIIII...... muni dIparatnasAgara kRt " (vipAkazruta) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 52