Book Title: Adhyatmamatpariksha Shabdasha Vivechan Part 01
Author(s): Pravinchandra K Mota
Publisher: Gitarth Ganga
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005701/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (laghuharibhadrasUri mahAmahopAdhyAya zrI yazovijayajI viracita adhyAbhamataparIkSA zaza: viveca61 (bhAga-1) vastrane adhyAtmabhAM AdhaDa henAra higaMjarabhata tathA mAyaLiyAne adhyAtmabhAM AdhaDa henAra AdhyAtmibhatanuM jaM'na : prakAzaka : 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phatehapurA, pAlaDI, amadAvAda-380 007. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI dharaNendra-padmAvatI saMpUjitAya OM hrIM zrIM zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH zrI dAna-prema-rAmacaMdragurubhyo nama: hai namaH adhyAtmamataparIkSA zabdarA: vivecana bhAga-1 mULa graMthakAra tathA TIkAkAra nyAyAcArya-nyAyavizArada mahopAdhyAya zrImad yazovijayajI mahArAjA AzIvadAtA padarzanavid, mAvacanika prabhAvaka sva. pa.pU. munirAja zrI mohajitavijayajI ma.sA. (moTA paMDita mahArAja) vivecanakAra paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA saMkalana-saMzodhanakArikA pa.pU. vyAkhyAnavAcaspati AcAryadeveza zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pa.pU. gacchAdhipati AcAryadeva zrImad vijaya mahodayasUrIzvarajI ma.sA.nA AjJAvartI tathA pa.pU. pravartinI sA. zrI rohitAzrIjI ma.sA.nA ziSyaratnA sA. caMdanabAlAzrIjI vI.saM. 2527 vi.saM. 2057 je I.sa. 201 % nakala-1000 mUlya - 70-00 prakAzaka kAvArtha mATe ) 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Arzika sahayogadAtA zrImatI mAlAbena dIpakabhAI zAha, muMbaI. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya "gItArtha gaMgA"nuM mukhya lakSya to ApaNA upakArI pUrvAcAryo jevA ke pa.pU.A.zrI haribhadrasUrIzvarajI ma.sA., pa.pU. upAdhyAyajI zrI yazovijayajI Adi racita jainazAstromAM patharAyelAM vividha paramArthI tattvonAM rahasyonuM naya, nikSepa, vyavahAra, nizcaya sApekSa arthagAMbhIryapUrNa vizleSaNa karavAnuM che, jethI zrI jainasaMghane te te padArthonA sarvAMgI bodhamAM sahAyakatA maLe. A kArya atyaMta vistAravALuM ane gahana che. ghaNA sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto AmAM sahAya karI rahyA che, zrAvako ane zrAvikAo paNa sau saune yogya kAryo saMbhALI rahyA che, paraMtu kAma samaya mAMgI le tema che. daramyAna zrIsaMghamAMthI jijJAsu mumukSo tathA zrAvako-zrAvikAo taraphathI evI mAMga vAraMvAra Ave che ke pU. munirAja zrI mohajitavijayajI ma.sA. tathA pU. gaNivarya zrI yugabhUSaNavijayajI ma.sA.nAM apAyelAM judA judA viSayo paranAM vyAkhyAno tathA paMDitavarya zrI pravINabhAi motAe vividha zAstrIya viSayo para karelAM vivecano chapAvIne taiyAra karavAmAM Ave to sakaLa saMghane cokkasa lAbhadAyI nIvaDe. AvI vinaMtIone lakSyamAM rAkhIne TrasTe nakkI karyuM che ke AvAM vyAkhyAno tathA vivecanonA viSayo aMgenAM pustako prakAzita karavAM ane tene mAtra eka saMlagna pravRtti tarIke svIkAravI. A kAma gItArtha gaMgAnA mULa lakSathI saheja phaMTAya che, bodhanI vividhatA ane saraLatAnI dRSTie paNa bhinna prakAre che, chatAM tattva jijJAsu mATe hitakArI hovAthI uparyukta vinaMtI lakSyamAM rAkhIne pradhAna kArya jyAM sudhI bahAra na Ave tyAM sudhI kAmacalAu dhoraNe pUraka pravRtti tarIke svIkAravAmAM AvyuM che. tattva jijJAsu jIvo mATe AvAM pustako samyajJAna-darzana-cAritranI ArAdhanAmAM upayogI thaze tevI AzA sahita 5, jaina marcanTa sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda-7. TrasTI gaNa gItArtha gaMgA Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkSepathI gAthA - 1 thI 71 nA mukhya padArthanuM svarUpa prastuta graMthamAM adhyAtmamatanI parIkSA karavAmAM AvI che. tyAM vAstavika rIte jema suvarNa zreSTha che ke nahi, e parIkSA karAtI nathI, paraMtu suvarNanA jevI dekhAtI koi vastu suvarNa che ke nahi? e parIkSA karAya che, tema potAne AdhyAtmika mAnanAra evA matanI ahIM parIkSA karavAnI che. ane suvarNamAM je vAstavika suvarNa nathI te paNa suvarNa jevuM dekhAtuM hoya tethI bhrama thavAnI zakyatA rahe che. e ja rIte AdhyAtmika mata paNa sAmAnya rIte jonArane kharekhara AdhyAtmika che tevo bhrama pedA kare che. AdhyAtmika matanI mAnyatA e che ke, AtmAnA bhAvamAM yatna karavo te ja adhyAtma che; paraMtu tapa, tyAga ke pratikramaNAdi kriyAo karavI te kAyaceSTArUpa che. kAyAnI pravRtti adhyAtma hoi zake nahi, mATe nizcayanayane abhimata evA zuddha AtmasvarUpanuM bhAvana karavuM ane tene ja pragaTa karavA mATe rAga-dveSano tyAga karIne yatna karavo te adhyAtma padArtha che. AdhyAtmiko moTe bhAge nizcayanayane kahenArA evA zuddha AtmAnA svarUpane pragaTa karavA mATe zuddhAtmAnA svarUpanuM ciMtana-manana karatA hoya che, ane nirlepabhAvathI saMsAramAM bhogAdi kriyAo karIe to paNa karmabaMdha thato nathI tevo bhrama rAkhatA hoya che. AthI ja bAhya tyAga ke bAhya AcaraNAothI dUra rahIne, zarIranI anukULatAne sAcavIne, kevala nizcayanayanI vicAraNAthI ja AtmA adhyAtmane prApta kare che ema teo mAne che. tethI AvA AdhyAtmikone prastuta graMthamAM nAma AdhyAtmiko kahela che. jema banAvaTI sonuM nAmathI ja sonuM che, vAstavika sonuM nathI; tema A AdhyAtmika bAhya chAyAthI ja AdhyAtmiko dekhAya che, paraMtu adhyAtmanI pravRtti karIne mokSanA sAdhaka teo nathI, ema batAvavuM che. gAthA-3mAM vAstavika adhyAtma zuM che tenuM lakSaNa kahela che, ane je adhyAtma che te adhikArInI ratnatrayIviSayaka ucitakriyA svarUpa che te batAvIne adhyAtmanA adhikArIo ucita kriyA dvArA kaSAyono vijaya kevI rIte kare che, tenI prakriyA batAvela che. - adhyAtmanuM lakSaNa gAthA-3mAM batAvyuM te sAMbhaLIne koI digaMbarone e lakSaNa rocaka lAgyuM, paraMtu temane prazna thiyo ke, ATalI badhI upAdhi dhAraNa karanAra zvetAMbara sAdhuone AvuM adhyAtma kaI rIte saMbhave? tethI gAthA 4 thI 50 sudhI tenA parihArarUpe vasa, pAtra Adi upadhio adhyAtmanI kaI rIte virodhI nathI ane kevA prakAranI vastrAdi upAdhi adhyAtmanI virodhI banI zake ane zAstrokta vidhi pramANe grahaNa karAyela vastrAdi upadhithI kaI rIte adhyAtmanI vRddhi thaI zake, e vAta tarkasaMgata yuktiothI batAvela che. ' gAthA 8/9/10 mAM digaMbarone mAnya evuM paramaupekSAnA pariNAmarUpa saMyama zuM cIja che ane tenA kAraNabhUta apavAdika upadhio sarAgacAritrIne hoya che tema batAvIne zuddha upayogavALAmunio ane zubha upayogavALA munio kevA hoya che te digaMbaranI mAnyatAnusAra pravacanasAra graMthanA zabdomAM batAvIne temanI vAtane yuktithI svIkArIne vastra, ' pAtrAdi upadhi adhyAtmanI virodhI kaI rIte nathI ane adhyAtmanI vRddhinuM kAraNa kai rIte bane che te batAvela che. - gAthA - 10 mAM digaMbaronI mAnyatA pramANe zuddha upayoga ja utsarga che, paraMtu sarAgacaryA utsarga nathI, tenuM nirAkaraNa karIne vAstavika utsarga ane apavAda zuM hoI zake, e vAta suMdara yuktiothI batAvela che. na gAthA.11-12 mAM vastrAdine ekAMte parigraharUpa svIkAravAnI digaMbaranI vizeSa yukti, digaMbara mate utsarga ane apavAdanuM judA prakAranuM svarUpa ane digaMbaramate apavAdathI paNa pratiSiddhanA sevanano niSedha ane sAdhu apavAdathI paNa pratiSiddhanuM sevana kare to teno anAcArarUpe svIkAra ane digaMbarane mAnya zuddha upayogavALA ane zubha upayogavALA munionuM svarUpa batAvela che. - gAthA-13mAM vasa-pAtrane ekAMte parigraharUpe svIkAravAnI digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa ane zuddha upayogamAM vastranI upakArakatAnI yukti batAvela che. gAthA - 16 mAM digaMbarone mAnya nagnatAnuM nirAkaraNa karIne dharmopakaraNa adhyAtmanuM kAraNa kai rIte che te batAvatAM avAMtara rIte digaMbaronI rAga-dveSanI prazasta, aprazasta pariNAmaviSayaka mAnyatA yuktibAhya che e vAta vizeSa yuktiothI batAvela che. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaLI digaMbaronI mAnyatAne dharAvanAra kuMdakuMdAcArya jevA samartha vidvAna dveSane ekAMte aprazasta kahe che, temanA te kathanane temanA ja graMthamAMthI grahaNa karIne AvazyakaniryuktinA sAkSIpATha dvArA yuktipUrvaka rAganI jema dveSa paNa prazasta ane aprazasta hoi zake che, tenuM rocaka varNana karIne, te varNanane koi vidvAna digaMbara ke zvetAMbaranA pakSapAta vagara taTasthatAthI vicAre to dveSa prazasta kai rIte saMbhave, te yuktithI samajI zakAya te rIte nirUpaNa karela che. gAthA - 17 thI 21mAM digaMbaronI mAnyatA pramANe dveSa ekAMte aprazasta che tenuM nirAkaraNa karIne, rAga ane dveSa prazasta-aprazasta che tema pUrvamAM sthApana karyA pachI, rAga-dveSanA vizeSa svarUpanA bodha arthe prAsaMgika rIte nikSepa ane nayanA vibhAga dvArA rAga-dveSanuM svarUpa batAvela che. baMne vaLI digaMbaronI nizcayanayane AzrayIne rAga-dveSa viSayaka paribhASAnuM sphuraNa thavAthI, zuddha nizcayanaya, azuddha nizcayanaya ane vyavahAranayathI digaMbaro rAga-dveSa kevA mAne che e batAvIne, temanI mAnyatAmAM dveSa ekAMte aprazasta che te yuktine, svamAnyatA pramANe nayasApekSa batAvIne khaMDana karela che. te kathana paNa dveSa prazasta-aprazasta kai rIte hoi zake? e samajavAmAM ati upakAraka padArtha che. gAthA - 22mAM digaMbaro vasra-pAtrAdinI pravRttine adhyAtmanI virodhI mAne che, ane AdhyAtmiko pudgalanI pravRttimAtrane adhyAtmanI virodhI mAne che. vaLI AdhyAtmiko kahe che ke, nizcayanayane abhimata evA AtmasvarUpamAtramAM yatna karavo joie, paraMtu paradravyanI pravRttirUpa evI paDilehaNAdi kriyAo ke sAdhvAcAranI kriyAo adhyAtmanuM kAraNa banatI nathI. tenA nirAkaraNa mATe nizcayanayathI paradravyamAM pravRtti rAgathI janya nathI ke rAganI janaka nathI, e vAta yuktipUrvaka batAvela che. vaLI pravRtti yogathI thAya che, ane pravRttikALamAM vartatI phaLanI AkAMkSA rAga-dveSa kRta che, e prakArano nizcayanayano Azaya suMdara yuktiothI batAvela che. vaLI paDilehaNAdi kriyA karatAM karatAM kevalajJAna kevI rIte thai zake che te padArtha paNa yuktipUrvaka prastuta gAthAmAM batAvela che. vaLI sAmAnya rIte jonArane vastra vagaranI kaThora caryA digaMbara saMpradAyanI dekhAya, jyAre zvetAMbara saMpradAyamAM to vasAdi upadhinuM dhAraNa karavuM, tema prasaMge prasaMge apavAdika AcaraNAo paNa dekhAya, tethI koine ema lAge ke utkRSTa mArga to digaMbarono che, zvetAMbarono to apaSTa mArga che; tenuM nirAkaraNa karIne vAstavika rIte digaMbarono mArga unmArgarUpa che ane zvetAMbarono mArga ja uttara uttaranI bhUmikAnI prAptimAM kAraNa che, te yuktipUrvaka batAvela che. * 23/24/25mAM digaMbaro vasrAdine graMtharUpe svIkAre che ane dehapAlana mATe AhAragrahaNarUpa pudgalanI pravRttine graMtharUpe svIkAratA nathI, te temano svadarzanano pakSapAta che, paraMtu vAstavika rIte jema saMyamanI vRddhi arthe munine ucita AhAra upayogI che, tema ucita vastrAdi paNa saMyamanI vRddhi mATe upayogI che te vAta batAvela che. gAthA - gAthA 26 thI 30mAM digaMbarone prazna thAya ke jo muni vastra dhAraNa karatA hoya to munine acelaka kai rIte kahI zakAya? ane zAstrakAro to munine acelaka svIkAre che. tethI vastra dhAraNa karavA chatAM muni acelaka kai rIte che te vAta batAvela che. gAthA 31 thI 33mAM muni AhAra grahaNa kare che tema saMyama mATe vastra paNa dhAraNa kare che tema zvetAMbaro kahe che, paraMtu AhAra ane vastramAM sAmya nathI, e prakAranI digaMbaronI zaMkAnuM uddbhAvana karIne AhAra ane vastramAM kai rIte sAmya che te yuktithI batAvela che. vaLI digaMbaro utsarga-apavAdanI maitrIthI munine AhAra duSTa nathI tema kahe che ane teonI utsarga-apavAdanI maitrInuM pravacanasAra graMthamAM je rIte varNana karyuM che tene grahaNa karIne te yuktithI vastramAM paNa utsarga-apavAdanI maitrI kai rIte saMgata che te gAthA - 38mAM batAvela che. gAthA - 39mAM AdhyAtmiko kahe che ke sAdhu upakaraNa rAkhe to dravyathI parigrahanI prApti che, tethI upakaraNane adhyAtmanuM kAraNa svIkArI zakAya nahi tenuM nirAkaraNa batAvela che. vaLI pAkSikasUtramAM cAra prakArano parigraha kahela che, tethI paNa dravyaparigraha upadhi che tevo artha sAmAnya jonArane dekhAya; ane pAkSikasUtramAM ja 'sabbAo parihAo veramAM' e prakAranuM vacana che, ane tyAM ja dravyAdi cAra bhedonuM Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varNana che, tethI koine ema lAge ke, dravyaparigrahanuM viramaNa paNa sAdhune hovuM joie; te kathananuM yuktithI nirAkaraNa karIne pAlikasUtrano pAramArthika abhiprAya bhAvaparigrahaviramaNamAM che e vAta batAvela che. vaLI gAthA - 39mAM zvetAMbaramata aMtargata koika, digaMbaranI jema mAne che ke, mohanA udayathI bhAvaprANAtipAtAdinI pariNati che, ane mohanI sattAthI dravyaprANAtipAtAdinI pariNati che; te matanuM yuktithI nirAkaraNa karIne e batAvela che ke, pravRtti yogajanya che. tethI dravyaprANAtipAtAdinI pravRttimAM paNa yoga kAraNa che. mohano udaya ke mohanI sattA kAraNa nathI. gAthA-ramAM adhyAtmamatanA nirAkaraNanI pratijJA karI tyAM jijJAsA thai ke kharekhara adhyAtma zuM che? tethI gAthA3mAM adhyAtmanuM lakSaNa karyuM, te sAMbhaLIne vacamAM ja koIka digaMbarane prazna thayo ke adhyAtmanuM lakSaNa zvetAMbaro jo AvuM karatA hoya to pachI sAdhuo upadhi kema rAkhe che? kema ke, paradravyarUpa upadhi adhyAtmanI virodhI che, A prakAranA digaMbaramatanuM nirAkaraNa gAthA- 4 thI 39 sudhI karIne gAthA - 40mAM teno upasaMhAra karatAM kahe che ke zAstrokta vidhithI grahaNa karAyela upakaraNa sukhanuM kAraNa che, ane pApano nAza karanAruM che. zAstrokta vidhithI grahaNa karAyela upakaraNa sakhakaraNa ane pApaharaNa che ema kahyuM. tyAM koIkane zaMkA thaI ke digaMbaronA matanuM aneka ThekANe pUrvanA AcAryoe nirAkaraNa karyuM, to tame pharI tenA nirAkaraNa mATe kema prayatna karo cho? tenuM samAdhAna karatAM gAthA- 41mAM batAve che ke ame gAthA-3mAM adhyAtmanuM lakSaNa karyuM tyAM, koika digaMbare pRcchA karI ke tame adhyAtmane AvA prakAranuM mAno cho to paradravyanI pravRttirUpa upakaraNa kema svIkAro cho? ane vaLI AdhyAtmikamatavALA upahAsa kare che ke, zvetAMbaro paradravyanI pravRttine adhyAtma kahe che, tethI digaMbaronI pRcchAnA nivAraNa mATe ane AdhyAtmiko upahAsa kare che te asthAne che te batAvavA mATe, dharmopakaraNanI pravRtti adhyAtmanI avirodhI che tenuM ame sthApana karela che. vaLI gAthA - 41nI TIkAmAM, kharekhara AdhyAtmikamatavALA kevI prakRtivALA che? ke jethI teo nAmathI ja AdhyAtmika che paramArthathI AdhyAtmika nathI, e vAta batAvela che. - A rIte digaMbaronI zaMkAnuM ane AdhyAtmiko paradravyanI pravRttine adhyAtmanI virodhI kahe che tenuM samAdhAna thayuM. have dharmopakaraNathI adhyAtmanI prApti kai rIte thAya che te gAthA - 42 mAM batAvela che. gAthA-43mAM AdhyAtmikamatanA vizeSa nirAkaraNa mATe nizcayanayanuM avalaMbana laIne bAhyakriyAne adhyAtmanI virodhI kahenArA evA AdhyAtmikone vyavahAranA lopathI kaI rIte anarthanI prApti thAya che te batAvela che. ahIM AdhyAtmika prazna kare che ke masadevAdine bAhya kriyA vagara mokSanI prApti thaI che. tethI ati klezavALI evI bAhya kriyAone adhyAtmanuM kAraNa kahevuM te ucita nathI; paraMtu jIvanA svabhAvathI ja kevalajJAna thAya che, tethI jIve , potAnA svabhAvane ja pragaTa karavA mATe yatna karavo joie; paraMtu paradravyanI pravRttirUpa bAhyakriyAone adhyAtmanuM kAraNa kahevuM ucita nathI. tenuM nirAkaraNa karatAM gAthA-44mAM batAvela che ke, nizcayanayathI sarva kAryanI siddhi svabhAvathI thAya che, tethI svabhAvamAM yatna karavAthI adhyAtma pragaTe che e vAta nizcayanayane mAnya che. ane vyavahAranayathI kAryanI prApti bAhya yatnathI thAya che, tethI kAryanA arthIe bAhya pravRttimAM yatna karavo Avazyaka che, AthI ja bAhyakriyAmAM karAyelA yatnathI vyavahAranayane AzrayIne adhyAtma pragaTe che. ane nizcaya ane vyavahAra baMnene svIkAravA te pramANa che ane ekAMta te mithyAtva che. gAthA- 44mAM kahela kathanathI graMthakArane e kahevuM che ke adhyAtmanA arthIe kevala bAhyakriyAmAM yatna karavo ucita nathI, paraMtu anekAMtavAdamAM mAnanAra vyaktie nizcayanayane mAnya evA svabhAvamAM yatna thAya e rIte bAhyakriyAmAM yatna karavo joie ke jethI adhyAtma pragaTa thAya. ' vaLI gAthA - 44nI TIkAmAM ekAMte svabhAvathI kArya thAya che tema mAnanAra bauddhamatanI yukti batAvIne tenuM nirAkaraNa bAhya hetuone kAraNa mAnanAra naiyAyikanI yuktithI karela che, tethI kArya kathaMcit svabhAvathI thAya che ane kathaMcita bAhya hetuothI paNa thAya che e vAtanuM samarthana karela che. A kathanathI bAhya nimittono ekAMte apalApa karanAra AdhyAtmika mata nAmamAtrathI AdhyAtmika che ema sthApana thAya che. tyAra pachI gAthA-44nI TIkAmAM syAdvAdIo RjusUtranaya, vyavahAranaya, saMgrahanaya ane naigamanayathI kaI rIte Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kArya prati bAhya ane aMtaraMga kAraNone kAraNarUpe svIkAre che, te aneka sUkSma yuktiothI batAvela che. ane zabdAdinaya kArya prati aMtaraMga kAraNano svIkAra karavAmAM prAyaH RjusUtranaya samAna che tema batAvIne, aMte pramANadRSTithI kArya prati bAhya ane aMtaraMga kAraNonA svIkAranI yukti batAvela che. - tyAra pachI pramANadaSTithI kArya pratye svabhAva kaI rIte kAraNa che ane bAhya kAraNa paNa kai rIte kAraNa che te vizeSa yuktithI batAvela che. tethI prastuta gAthA - 44nA kathana dvArA anya darzanano paNa bodha thAya che ane svAdamAM kaI rIte nayo padArthanI vyavasthA svIkAravAmAM guMthAyelA che teno paNa sUkSma bodha thAya che. gAthA - 44mAM sthApana karyuM ke, kAryanI niSpatti pratye pramANadaSTithI aMtaraMga kAraNa paNa hetu che ane bAhya . nimitto paNa hetu che. tyAM aMtaraMga kAraNa tarIke svabhAvane grahaNa karela che, ane te ja svabhAva kSayopazamabhAvane pAme che tyAre daivarUpa=bhAgyarUpa, bane che tema batAvIne, adhyAtma pratye, aMtaraMga prayatna karavAthI kSayopazamabhAvamAM yatna thAya che. ane bAhya kriyAomAM yatna karavAthI te puruSakArarUpa bane che; ane A rIte kAryamAtra pratye daiva ane puruSakArano sAdvAda saMgata che tema sthApana karyuM che, ane kArya pratye daiva ane puruSakAramAM koNa kyAre baLavAna che teno yathArtha bodha karavA mATe gAthA - 45-46-47mAM daiva ane puruSakAranA syAdvAdanI vizada carcA karela che. gAthA-45-46-47nA kathanathI e phalita thAya che ke, saMsAramAM bAhya padArthanI prApti pratye aMtaraMga kAraNa karmano udaya che ane bahiraMga kAraNa bAhya padArthanI prAptine anukULa evI kriyAo che. koika sthAnamAM karma baLavAna hoya tyAre bhAgyathI phaLa prApta thayuM tema kahevAya che ane jayAre potAnA prayatnanI ja pradhAnatA hoya tyAre puruSakArathI phaLa prApta thayuM tema kahevAya che. jema koi vyakti bajAramAMthI ucita bhAve vastune kharIdIne napho kare che tyAre potAnA prayatnathI dhananI prApti thai, e sthAnamAM puruSakAra mukhya che; ane te puruSakArane saphaLa karavAmAM daiva sahAyaka che. vaLI bhAgyavAdInI parIkSA karavA mATe rAjAe bhAgyavAdI ane puruSakAravAdIne kUvAmAM utAryA, ane lADavAnI prAptimAM bhAgyavAdIne ratnanI prApti thai tyAM bhAgyanI mukhyatA che; kema ke ratnanI prApti mATe bhAgyavAdIno koI prayatna na hato, Ama chatAM, baLavAna puNyanA udayathI tene ratnanI prApti thai; tema saMsAramAM koi vyaktine dhAryA karatA vipula dhananI prApti thAya che tyAre bhAgya pradhAna che tema kahevAya che. e ja rIte adhyAtmanA kSetramAM bAhya koi kriyA vagara aMtaraMga svabhAvamAM ja thatA yatnathI prarudevAdine kevalajJAna thayuM, tyAM aMtaraMga kAraNa karmano kSayopazama pradhAna che. vaLI je vyakti zAstranuM adhyayana kare che ane zAstrAnusArI kriyAomAM yatna kare che, tenAthI je adhyAtma pragaTe che temAM puruSakAra pradhAna che. A prakArano vizada bodha gAthA - 45-46-47nA kathanathI thAya che. nizcayanayanI daSTithI bAhya nimittone akAraNarUpe svIkAranuM kathana, ane jIva svapariNAmathI ja aMtaraMga bhAvo kare che e pramANe batAvIne, bAhya sAmagrI kArya pratye akAraNa che; tenI sthApaka yukti gAthA - 48 thI para sudhI batAvela kalA che. vaLI nizcayanayanI dRSTithI padArthanI vyavasthA svIkAravAmAM Ave to, supAtradAnathI ke corI AdinI bAhya kriyAothI jIvane je puNyabaMdha ke pApabaMdhanuM phaLa prApta thAya che te saMgata thAya nahi; e vAtanuM paNa aneka daSTika samAlocana ane tenuM ucita samAdhAna gAthA - 48 thI paramAM karela che. * vyavahAranayathI bAhya kAraNanA svIkAranI vizeSa yuktio gAthA - 53mAM batAvela che, ane te yuktiomAM nizcayanayathI doSonuM udubhAvana gAthA - 54mAM karela che ane sthApana karela che ke pAramArthika rIte jIva potAnA aMtaraMga prayatnathI ja potAnA bhAvo kare che, bAhya nimitto jIvanA pariNAma pratye upacAramAtrathI kAraNa che. - gAthA - papamAM kahela che ke je vyakti paradravyamAM mamatvabhAva kare che temane adhyAtma pragaTI zake nahi. mATe adhyAtmanA upAya tarIke gAthA - padamAM AtmabhAvanAnuM svarUpa batAvela che; je bhAvanAonA baLathI jIva adhyAtmane pragaTa karI zake che. gAthA5mAM jIvanA viziSTa ane aviziSTa ema be prakAranA pariNAmo batAvIne. saMsAravartI jIvonA bhAvo viziSTa pariNAmarUpa che, ane mukta AtmAonA ke vItarAganA bhAvo aviziSTa pariNAmarUpa che e vAta suMdarayuktiothI Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ batAvela che. ane AtmAnA pariNAmamAM jema bAhya nimitto avajaryasaMnidhirUpe kAraNa che, tema jJAnAvaraNIyAdi dravyakarmo paNa nimitta mAtra che, pAramArthika rIte jIvanA prayatnathI ja potAnA bhAvo thAya che; e prakAranI nizcayanayanI dRSTinuM suMdara nirUpaNa karela che. vaLI sarva puNyanA phaLane nizcayanaya duHkharUpe kahe che ane puNyanA phaLarUpa sarva sukha, du:khanA pratIkArarUpa che te kaI rIte saMgata che te vAta ane sukha e AtmAnA pariNAmarUpa che, je mohanA abhAvakALamAM pragaTe che e vAta paNa gAthA - 57mAM batAvela che. vaLI digaMbaro bAhya yathAjAtaliMgane mokSa pratye ekAMta kAraNa svIkArIne, vastradhArIne mokSa saMbhave ja nahi tevI vyAti bAMdhe che, te kaI rIte yuktibAhya che; ane mokSa pratye AtmAnA aMtaraMga yatnane je kAraNarUpe svIkAre che, teo yathAjAtaliMga vagara mokSa na saMbhave tema kahe che, te kaI rIte yuktibAhya che; te suMdara yuktiothI gAthA - 57mAM batAvela vaLI mokSa pratye traNa guNionuM sAmrAjya kAraNa che ane te traNa guptionuM vAstavika svarUpa zuM che te gAthA - 57mAM batAvela che. zubha-azubha bAhya kriyAnI nivRttirUpa, ane zubha-azubha manovikalparUpa aMtaraMga kriyAnI nivRttirUpa, paramacAritra svIkArIne, bAhya kriyAmAtrane ane tenA baLathI upadhinI paDilehaNAdi kriyAne, saMyamanI virodhI tarIke sthApanArI evI AdhyAtmikonI yuktinuM suMdara yuktio dvArA nirAkaraNa gAthA - 57mAM batAvela che. gAthA - 58mAM nizcaya ane vyavahAranI vizeSa dRSTi batAvela che. aMtaraMga pariNAmane svIkAranAra nizcayathI ja siddhi che ema kahe che e batAvIne, bAhya liMgane svIkAranAra vyavahAranayanI sAdhune vaMdanAdimAM kaI rIte upayogitA che e batAvela che. tathA jJAnane mokSa pratye kAraNa svIkAranAra vyavahAranaya, ane cAritrane mokSa pratye kAraNa svIkAranAra nizcayanayane grahaNa karIne, mokSa pratye nizcaya ane vyavahAra baMnenI tulya upayogitAnuM yuktithI nirUpaNa karela che. guNa rahita evI paramAtmAnI pratimAnI bhakti karavAthI AtmAnI vizuddhi thai zake che, ane guNa rahita evA sAdhunA liMgane dhAraNa karanAra pArthasthAdinI bhaktithI Atmavizuddhi thatI nathI, paraMtu karmabaMdha thAya che; te vAta zAstrayuktithI vistRta carcApUrvaka gAthA - 58mAM batAvela che. tenAthI pratimAnI kai rIte bhakti karavAthI AtmAnI vizuddhi thAya che teno sUkSma bodha thAya che. pratimAne avalaMbIne bhaktinI taratamatAnA baLathI bhakti karanArane nirjarAnI taratamatA prApta thAya che teno paNa vizada bodha A gAthAmAM karela kathanathI thaI zake che. vaLI gAthA- 58mAM pramANadaSTi mokSa pratye jJAna ane kriyAne kAraNa svIkAre che, vyavahAranaya mokSa pratye jJAnane kAraNa mAne che ane nizcayanaya kriyAne kAraNe mAne che; tyAM jJAnanaya ane kriyAnayanA paraspara saMvAdapUrvaka mokSa pratye . jJAna ane kriyA baMnenI kaI apekSAe kAraNatA che, teno sUkSma bodha thAya te prakAre aneka graMthonI sAkSI ApIne batAvela mokSanAM kAraNabhUta jJAna ane kriyA baMnemAMthI pratyekamAM dezopakAritA kevA prakAranI che ane samudAyamAM sarvopakAritA kevA prakAranI che tenuM rahasya gAthA - 58mAM batAvela che. pramANadaSTi mokSa pratye jJAna ane kriyAne samAna kAraNarUpe svIkAre che, Ama chatAM kayA sthAnane AzrayIne jJAna karatAM cAritrane vizeSarUpe svIkAre che ane kayA sthAnane AzrayIne cAritra karatAM jJAnane vizeSarUpe svIkAre che e vAtanI vizeSa vicAraNA gAthA - 59 thI 6mAM batAvela che. gAthA- 64mAM kacarAthI bharAyela gRhanI vizuddhi mATe dIvAno prakAza, sApha karanAra puruSano vyApAra ane kacaro AvavAnAM kArone baMdha karavAM; e traNanA sthAne jJAna, tapa ane saMyamane yojIne Akho mokSamArga kayA prakAranA yatnanI apekSA rAkhe che te vAta batAvela che. vaLI zravaNa, jJAna, vijJAna, pratyAkhyAna, saMyama, pAparahitapaNuM, tapa, vyavadAna ane akriyA e kramathI mokSanI prApti thAya che, te vAtane yuktithI batAvIne jaghanyathI aSTapravacanamAtA ane vizeSathI yAvat caudapUrvanA zrutajJAnanI upayogitA kaI rIte che te gAthA - 64mAM yuktithI batAvela che. gAthA - 65mAM sakalAdeza ane vikalAdezanI saptabhaMgI zuM che, ane temAM kAlAdi AThanA abhedavRtti ane abheda Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upacAra dvArA sakalAdeza saptabhaMgI ane bhedavRtti ane bhedaupacAra dvArA vikalAdeza saptabhaMgI kaI rIte thAya che tenuM nirUpaNa karela che. gAthA-67mAM nizcayano viSaya nirupacarita che ane vyavahArano viSaya upacarita che, tethI nirupacarita viSayane svIkAranAra nizcaya mokSa pratye kAraNa che, vyavahAra kAraNa nathI; e prakAranI nizcayavAdInI yuktinuM nirAkaraNa karela che. ane nizcayanayathI bhAvano anupacarita rIte svIkAra ane dravyArthikanayathI nAmAdi traNa nikSepa svIkAra ane bhAvano upacarita rIte svIkAranI suMdara yukti batAvela che. vaLI mokSanI prApti mATe nizcayanaya upayogI che, vyavahAranaya to nizcayanA paramArthanA bodha mATe upayogI che. jema anAryane anArya bhASAmAM samajAvavA mATe brAhmaNa paNa anArya bhASA bole che, tema chatAM brAhmaNa anAryanI AcaraNA kare nahi; te rIte anArya bhASA bolavA jevo vyavahAranaya che. mATe vyavahAranayane mAnya pravRtti karavA jevI nathI. A prakAranI nizcayanayanI prarUpaNA che; teno pAramArthika bhAva zuM che, te gAthA - 67mAM suMdara rIte kholela che. nizcayanayanI daSTine grahaNa karIne bhAvane mokSanA kAraNa tarIke svIkAranAra, ane bAhyakriyAne parapravRtti kahenAra, AdhyAtmikonA matane asaMgata batAvIne, bhAvanA kAraNarUpa bAhya kriyAnI AvazyakatA gAthA - 68mAM batAvela che. vyavahAranI kriyA jema saMsAramAM jIve anaMtI vAra prApta karI, tema bhAva paNa jIve anaMtI vAra prApta karyA. tethI viziSTa bhAvanI jema ja viziSTa kriyA paNa mokSanuM kAraNa che. te vAta gAthA - 69mAM batAvela che. . ' vaLI kriyAmAM cittanA praNidhAnarUpa bhAva prApta thaI zake che, tethI bhAvanA arthIe paNa kriyAmAM ja yatna karavo joIe. te vAta gAthA - 69mAM batAvela che. vaLI bhAvapUrvakanI kriyAnuM kAraNa jijJAsA che, te paNa kriyAviSayaka che. tethI paNa adhyAtmanA kAraNarUpe kriyA svIkAravI joIe. e vAta gAthA - 69mAM batAvela che. gAthA - 70 thI 0ramAM bhAvavRddhinA kramathI guNasthAnakanI prApti kaI rIte thAya che, ane tenAthI ja aMte kevalajJAna pragaTe che te batAvIne, bhAvavRddhimAM kriyA kaI rIte kAraNa che te batAvIne, kriyAne parapravRtti kahenAra AdhyAtmikamata nAmathI ja AdhyAtmika che, te vAta sthApita thAya che. A rIte AdhyAtmikamata nAmathI ja AdhyAtmika che tema sthApana thavAthI, vAdamAM beThela AdhyAtmika javAba nahi ApI zakavAthI, atyaMta akaLAyelA zvetAMbaramatamAM kevalIne AhAragrahaNa mAnya che ke asaMgata che e prakAranA vAdAMtarane udubhAvana kare che te vAta gAthA - 72 thI adhyAtmamata parIkSA bhAga - 2 mAM batAvAze. A rIte A graMthanI racanA vAdI ane prativAdI eka sthAne bhegA thayelA hoya, ane vacamAM koI digaMbara upadhinI-vastragrahaNanI vAta upADe, ane tenuM samAdhAna karavA dvArA prativAdI evA AdhyAtmika ane digaMbara baMnenuM ekI sAthe samAdhAna thAya, te rIte graMthakArazrI mahAmahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAjA uttara Ape che. ane pUrvamAM kaI rIte vAdo cAlatA hatA te nATyAtmaka rIte batAvIne, pAramArthika adhyAtmanA arthIne adhyAtmanI prAptimAM upakAraka bane, e rIte A graMthanI eka adbhuta - anupama racanA karela che. A vivaraNa karavAmAM chadmasthatAne kAraNe anAbhogathI graMthakArazrInA Azayaviruddha kAMI paNa lakhAyuM hoya te badala micchA mi dukkaDaM ... pravINabhAi khImajI motA. vi.saM. 2057, poSa suda 13, somavAra, tA. 7-1-2001. 302, vimalavihAra, sarasvatI sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda - 7. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthano saMkSepa sAra A graMthamAM AdhyAtmika mata tarIke prasiddha evA matanI parIkSA karavAmAM Avela che ane te AdhyAtmika nAmathI ja AdhyAtmiko che paNa vastutaH te AdhyAtmiko nathI tema batAvavAmAM AvyuM che. A AdhyAtmiko zuM kahevA mAMge che te vicAravAmAM Ave to prathama dRSTithI ema ja lAge ke adhyAtma AvuM ja hoya. Ama chatAM, tene "nAma adhyAtma" kahyuM, tethI jijJAsA thAya ke te AdhyAtmiko kone adhyAtma kahe che. tenuM tAtparya A pramANe che AdhyAtmiko mAne che ke AtmAe potAnA svabhAvane pragaTa karavA mATe yatna karavo joie, AtmAno svabhAva rAga-dveSathI para che, tethI rAga-dveSa na thAya te rIte ja AtmabhAvamAM ja yatna karavo te adhyAtma che. Ama kahIne teo bhagavAne batAvelI Avazyaka, bhagavadbhakti Adi kriyAono apalApa kare che, ane kahe che ke bAhya pravRtti e adhyAtma hoI zake nahIM; adhyAtma to aMtaraMga pariNAmone ja pedA karavA mATenA yatna svarUpa che. A prakAranI AdhyAtmikanI mAnyatAne sAMbhaLavAthI prathama dRSTie te sArI che tema jaNAya, paraMtu tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakAre A graMthamAM te ja spaSTa karyuM che ke, jema mokSamAM javA mATe AtmAnA bhAvomAM javuM e Avazyaka che ane te ja adhyAtma che, Ama chatAM, te adhyAtmane pragaTa karavA mATe asAdhAraNa kAraNarUpa viziSTa kriyAono apalApa karIne, mAtra te aMtaraMga prayatnathI adhyAtma pragaTa karavAnuM kahe che, te teonI avicArakatA che. ane AthI ja tIrthakaro paNa adhyAtmanI viziSTa bhUmikA prApta karavA mATe gRhastha avasthA choDIne saMyama grahaNa kare che, ane saMyamanI kaThora AcaraNAthI prAyaH karIne moTA bhAganA jIvone adhyAtma pragaTe che. mATe adhyAtmanA arthIe tenA upAyabhUta kriyAomAM ja Adara karavo joIe. ane jeo kriyAono apalApa kare che teo nAmathI AdhyAtmika che. bAhya kriyAo adhyAtmanI poSaka che. AthI ja zAstrokta vidhithI grahaNa karAyelI upAdhi ane paDilehaNa AdinI kriyAo paNa adhyAtmanA prakarSanuM kAraNa che, ane paDilehaNa karatAM karatAM ja dhyAnanA prakarSathI ghaNA jIvone kevalajJAna prApta thayeluM che. mATe jeo kriyAno apalApa kare che teo potAne AdhyAtmika mAnatA hoya to paNa sanmArganA lopaka ja che. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMkalana-saMpAdananI veLAe prAstAvika prastuta graMthanuM sArthaka nAma che "adhyAtmamataparIkSA". vikramanA 17mA saikAmAM vANArasIdAsa nAmanI vyaktine AgaLa karIne pravartatA keTalAka loko kevaLa potAnI svacchaMda matinA kAraNe AdhyAtmika saMjJAne dhAraNa karatA hatA. paraMtu teo AdhyAtmikapaNAnA lAbhane pAmelA nahi hovAthI vAstavika AdhyAtmika hatA nahi; tethI teonI AdhyAtmikapaNAnI je mAnyatA hatI te ayukta-yukti rahita che ema batAvIne, pAramArthika adhyAtma zuM che e sAMbhaLavA jeo utsAhita thayA che tevA adhyAtmagaveSaka jIvone uddezIne, nyAyAcArya nyAyavizArada mahopAdhyAya zrImad yazovijayajI mahArAjAe, anekavidha zAstrapATho ane sacoTa-suMdara yuktio pUrvaka prastuta graMthanuM nirmANa karela che. prastuta graMthanI racanA kula 184 gAthAmAM karela che ane tenA upara pU. upAdhyAyajI mahArAjAnI ja svopajJa TIkA che. e graMtha upara adhyAtmajijJAsu bALajIvonA bodha mATe TIkA-TIkArtha ane bhAvArtharUpa A vivecananI saMkalanA taiyA2 karela che. prastuta graMthanI vizALatA, gaMbhIratA, gahanatA vAcakavarga vAMcIne svayaM anubhavaze. vizeSamAM adhyAtmamataparIkSA bhAga -1 rUpe prakAzita thatA A vibhAgamAM gAthA - 1 thI 71 mAM AvatA padArthonI saMkSipta saMkalanA taiyAra karela che, te vAMcatAM vAcakavargane A graMthamAM kayA kayA viSayonuM nirUpaNa karela che teno bodha thaze tethI e aMge A prastAvanAmAM vizeSa lakhavAnI AvazyakatA jaNAtI nathI. mArI nAdurasta tabiyatanA kAraNe pUjyapAda gacchAdhipatizrIjInI AjJAthI rAjanagara-amadAvAda mukAme sthiratA karavAnuM banyuM; te daramyAna, paMDitavaryazrI pravINabhAi motA pAse yogaviSayaka-adhyAtmaviSayaka graMthavAMcanano suMdara yoga sAMpaDyo, jJAnayoganI anupama upAsanA mATenuM salaMbana sAMpaDyuM ane yogamArga-adhyAtmamArga viSayaka AMzika sUkSma bodha prApta thayo. uparAMta graMthavAMcana dvArA adhyavasAyanI AMzika nirmaLatA thai ane svAdhyAya saMjIvanInA sahAre nAdurasta tabiyatamAM paNa prasannatA jaLavAi rahela che. graMthavAMcana daramyAna sahAdhyAyI varganI satata e ja bhAvanA - icchA ke, vAMcana karAtA A graMthonI vivecanA prakAzita thAya to aneka yoga-adhyAtmaviSayaka jijJAsuvargane vAMcana-adhyayana mATe upayogI thai zake, ane vAraMvAranI e saunI zubha bhAvanAnA paribaLathI, agAu vi.saM.2054mAM yogaviMzikA graMtha ane vi.saM.2055mAM adhyAtmaupaniSatprakaraNam graMthanI saMkalanA svasvAdhyAyArthe noTarUpe taiyAra karela, te gItArtha gaMgA saMsthAnA upakrame pustakarUpe prakAzita thayela che. jemAMnA adhyAtmaupaniSadghakaraNam zabdazaH vivecanagraMthanI prathama AvRttinI nakalo TUMka ja samayamAM khapI jatAM, te graMthanI dvitIya AvRtti vi.saM.2057mAM punaH prakAzita thayela che. yogaviMzikA zabdazaH vivecananI dvitIya AvRtti mATe je aMge satata mAMga cAlu che, paNa keTalAka jarUrI bhASAkIya sudhArA-vadhArA sAthe bhaviSyamAM prakAzita karavAnI vicAraNA karela che. uparokta A baMne graMthanA prakAzana aMge vidvAna-viduSI aneka mahAtmAo-sAdhvIjI bhagavaMto, vidvAna paMDitavaryo Adino suMda2 pratibhAva sAMpaDela che. tyArapachI adhyAtmamataparIkSA graMthavAMcanano prAraMbha thayo ane vAMcana veLAe TIkATIkArtha-bhAvArtharUpe saMkalanA noTarUpe taiyAra thatI gai ane pharI tattvajijJAsu varganI eka ja vAta ke, AvA kiMmatI najarANArUpa mahopAdhyAyajIracita mahAna graMthanI A saMkalanA vyavasthita taiyAra thai prakAzita thAya, to bhaviSyamAM aneka tattvajijJAsuvargane svAdhyAyamAM, graMtha lagAvavAmAM upayogI banI zake. tethI e vinaMtine lakSyamAM laine, bRhatkAya A graMthanI saMkalanAnI presakopI suMdara-suvAcya akSaromAM be varSanA ati parizramapUrvakanA parizIlana pachI taiyAra thayela che. jemAMthI sau prathama gAthA 1 thI 71nI A saMkalanA adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga - 1 TIkA-TIkArtha-bhAvArtharUpe Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gItArtha gaMgA saMsthAnA upakrame prakAzita thAya che. graMthavAMcanasamaye adhyetRvargane anekavidha zaMkAo uddabhavatI tathA kliSTa paMktio na bese tyAre vAraMvAra paMDitavaryazrIne pRcchA karavAmAM AvatI. te zaMkAonAM samAdhAna mATe ane kliSTa paMktio besADavA mATe paMDitavaryazrI punaH punaH samajAvavA prayatna karatA ane jayAre darekane saMtoSa thato tyArapachI ja vAMcanamAM AgaLa vadhatA hatA. prastuta graMthaprakAzanamAM TIkAgraMthanuM alaga alaga viSaya pramANe vibhAjana karI ane teTalI teTalI TIkAgraMtha nIce TIkArya karela che, je TIkAne lagADavA anvaya karavA mATe upayogI thaze. vacce vacce aneka utthAno ApavApurvaka paMktionAM rahasyo kholyAM che, je tattvajijJAsuvargane graMtha samajavA mATe, sahelAithI bodha karavA mATe ati upayogI banaze. tyArapachI te te TIkArthanI nIce vivaraNarUpe bhAvArtha lakhela che, te graMthanA sUkSma padArthone samajavA ane te te kliSTa padArthono saraLatApUrvaka bodha thaI zake e rIte taiyAra karela che. vivaraNamAM kyAMka pUrepUrI TIkAno bhAvArtha Apela che, to kyAMka TIkAnA amuka bhAgano TIkAnA te te pratIko ApI te te viSaya upara bhAvArtha Apela che. vaLI kyAMka TIkArya saraLa hoya tyAM teno bhAvArtha judo Apela nathI. A vivaraNarUpa bhAvArthamAM ghaNA sthAne TIkAnA che te viSayonI saMkalanA truTita na bane te dRSTie, TIkAnA arthanI punarukti paNa thayela che. paraMtu tenI pAchaLano mukhya uddeza eka ja che ke TIkAmAM AvatA padArthonI saMkalana jaLavAi rahe ane graMtha besADavA saune upayogI bane. vaLI jemane saMskRta bhASAnuM jJAna na hoya tevo paNa adhyAtmaviSayaka jijJAsuvarga, phakta bhAvArtha vAMce to paNa graMthanA padArthono bodha temane thai zake e dRSTie, bhAvArthamAM TIkAnA arthanI thayela punarukti doSarUpa nahi gaNAya. pAThazuddhi aMge mULagraMthamAM jyAM je pATha anya pratimAM(pratamAM) zuddha maLyo che te tyAM mUkela che. graMthavAMcana vakhate jyAM amuka pATha saMgata na jaNAto tyAM anya hastalikhita pratimAM jovAnuM banatuM ane temAM saMgata zuddha pATha maLe to te pATha ahIM TIkAmAM ame grahaNa karela che. ghaNI jagyAe padArthanI daSTie saMgata lAgato pATha anya hastapratimAM na maLe to, tyAM TIkA-TIkArthanI nIce AvA pAThanI saMbhAvanA lAge che e pramANe noMdha Apela che ane saMgata pATha mujaba artha karela che, tema paNa jaNAvela che. agAu bAbu amIcaMda panAlAla jaina derAsara TrasTa taraphathI adhyAtmamata parIkSA graMtha gurjara vyAkhyA sahita prakAzita thayela che, te pustakane sAme rAkhIne vAMcana thatuM hatuM; tethI koIka sthAnamAM e mULa pustakamAM kauMsamAM Apelo ! tyAM, anya hastapratimAM zaddha pATha maLela hoya tyAM te kauMsano pATha prastuta prakAzanamAM Apela nathI. ane je sthAnamAM zuddha pATha anya hastapratimAM na maLyo hoya tyAM kauMsamAM Apela e pATha ema ne ema rAkhela che. sAkSIpAThamAM prAkRta uddharaNanI saMskRta chAyAo te prakAzanamAM Apela hovAthI graMthavAMcana vakhate upayogI banela che ane te chAyAo prastuta prakAzanamAM azuddhionuM parimArjana karIne nIce TippaNImAM mUkela che. uddharaNa pAThanA artha besADavA mATe ghaNAM sthAnomAM te te graMthanI prata-pustako gItArthagaMgAnA jJAnabhaMDAramAMthI kaDhAvI te graMthanI TIkA mujaba ame artha karela che. A rIte be varSanA satata parizrama ane parizIlana dvArA A graMthanI saMkalanA taiyAra thayela che. AmAM mukhya phALo . vivaraNakArazrI paMDitavaryazrIno che, meM to mAtra phUladAnImAM adhyAtmanAM phUlo goThavavAnuM kArya karela che. tathA A graMthanA prUpha vAcananA kAryamAM potAnA kImatI samayano bhoga ApavA badala suzrAvaka zAMtilAla zivalAla zAhano sahakAra paNa maLela che. prastuta graMthaprakAzanamAM vidvAna vAcakavargane khyAla Ave ke kayA kayA padArthonuM nirUpaNa thayeluM che, te dRSTie vistRta anukramaNikA taiyAra karela che. anukramaNikA kadamAM vistRta thayela che paNa e vAMcatAM vidvAnone svayaM ja bodha thaze ke A bRhatkAya graMthamAM mahopAdhyAyazrIe kevA kevA sUkSmAtisUkSma padArtho naya-nikSepApUrvaka aneka zAstrapATha ane suyuktipUrvaka ThAMsI ThAMsIne bharelA che. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthakArazrIno graMtharacanAno mukhya uddeza nAma adhyAtmIonA adhyAtmamatanI parIkSA karavAno che; ane teoe je adhyAtmamata mAnyo che, te mAnavAmAM zuM zuM bAdhaka che te batAvavA dvArA teono mata bhrAMta che, tethI madhyastha vidvAno temAM aTavAi na jAya te batAvavAno to teono uddeza che ja, paraMtu sAthe sAthe ratnatrayInI sAdhanA karatA sAdhaka AtmAone saMpUrNa mokSamArga zuM che e batAvavApUrvaka, sAdhanAnI dizAmAM AgaLa vadhavA mATe pAramArthika adhyAtma zuM che, e samajAvavAno paNa che. samasta graMthanA aMte adhyAtmanuM upaniSat je varNavyuM che te svAnubhavathI ja jANI-mANI zakAya tevuM che. TUMkamAM sAdhaka AtmAne sAdhanAmAM prANa pUravA mATe A adhyAtmamata parIkSA graMtha sAcI dizA batAve che ane AtmapariNatine nirmaLa karavA mATeno anupama graMtha che. chadmasthatAvaza AvA bRhatkAya graMthanA vivaraNamAM ke saMkalana-saMpAdanakAryamAM aneka truTio rahevAnI saMbhAvanA che. sarvajJakathita padArthonuM kyAMya avamUlyana thaI na jAya te mATe pUrepUro prayatna karela che, chatAM jinAjJAviruddha ke graMthakArazrInA Azayaviruddha kyAMya paNa padArtha nirUpaNa thayela hoya to te mATe mithyA duSkata cAhuM chuM. aMte eka ja aMtaranI bhAvanA vyakta karuM chuM ke deva-gurunI kRpAthI svaAtmapariNatinI nirmaLatA mATe karAyelo A prayAsa sarvane lAbhanuM kAraNa bane ane mane potAne bhAvapUrvakanI kriyAnI pariNati prApta thAya, ane e pariNatinI nirmaLatA thavA dvArA nikaTanA bhAvomAM muktisukhanI bhAgI banI zakuM, e ja zubha AzayathI karelo A nAnakaDo prayAsa saphaLatAne pAmo e ja aMtarecchA. vi. saM. 2057, mAgasara vada - 10. budhavAra, tA. 20-12-2000. epha - 2, jeThAbhAi pArka, nArAyaNanagara, pAlaDI, amadAvAda - 7. parama pUjaya paramArAthyapAda vyAkhyAnavAcaspati AcAryadeveza zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna pa.pU. gacchAdhipati zrImad vijaya mahodayasUrIzvarajI mahArAjAnA AjJAvartI tathA pa.pU. pravartinI sAdhvIzrI rohitAzrIjI ma.sA.nA ziSyaratnA sAdhvIzrI : caMdanabAlAzrIjI. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA A nI , gAthA-1 thI gAthA-71mAM AvatAM padArthonuM saMkSipta digdarzana gAthA-1 thI 3 anubaMdhacatuSTayano nirdeza, adhyAtmanuM lakSaNa. gAthA-4 thI 40 vastrane ekAMte parigraha kahenAra digaMbaramatanuM nirAkaraNa tathA parapravRttine adhyAtma nahi svIkAranAra adhyAtmamatanI mAnyatAnuM arthathI nirAkaraNa. gAthA-16 veSane ekAMte aprazasta kahenAra digaMbaramatanI mAnyatAnuM nirAkaraNa. gAthA- 17 thI 21 nilepa ane nayathI rAga-dveSanuM svarUpa. gAthA-42 adhyAtmaprAptino upAya. gAthA-43. vyavahAranA lopathI unmArganI prarUpaNArUpa AdhyAtmikamata. gAthA-44 kAryakAraNabhAvanA viSayamAM nizcayanaya, vyavahAranaya ane pramANanI yukti. gAthA-45 thI 40 daiva ane purupakArano syAdvAda. gAthA- 48 thI 57 nizcayanayanI vizeSa yuktio tathA sAdhanAmAM nizcayanayanI pradhAnatAnuM sthAna ane vyavahAranayanuM sthAna. gAthA-58 bhAvaliMgane mokSanuM kAraNa mAnanAra nizcayanaya ane kriyAne mokSanuM kAraNa mAnanAra nizcayanayano bheda tathA bAhya AcaraNAne kAraNa mAnanAra vyavahAranaya ane jJAnane kAraNa mAnanAra vyavahAranayano bheda, gAthA- 59 thI 69 sthitapakSa pramANe kayA sthAnamAM nizcayanayanI pradhAnatA ane kayA sthAnamAM vyavahAranayanI pradhAnatAnI vicAraNA. gAthA- 70-71 nizcayanayane mAnya mokSanA kAraNarUpa bhAvanI vRddhimAM nisargathI thatA bhAvamAM kriyAnI akAraNatA ane adhigamathI thatA bhAvamAM kriyAnI avinAbhAvipaNAnI sthApaka yukti. vistRta anukramaNikA gAthA pRSTha viSaya TIkAkAranuM maMgalAcaraNa. mULagraMthanuM maMgalAcaraNa. anubaMdhacatuno nirdeza. graMtha racavAnuM vizeSa prayojana. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 gAthA 2 3 4 5 E 9 c G 10 11-12 viSaya nAma AdhyAtmikonuM madhyasthonI anupAdeyatAbuddhimAM adhiropaNa. nAmAdi cAra AdhyAtmikonA nirdezapUrvaka nAma AdhyAtmikamatanI parIkSAnuM kathana. parama adhyAtmanuM lakSaNa. AtmAno adhikAra, kaSAya-indriyavijayanI prakriyA. kAlAdi pAMcathI svabhAvasiddha kriyAnuM pragaTIkaraNa. indriyavijayathI kaSAyavijaya. mananI vizuddhino upAya. adhyAtmasvarUpa kriyAnI oLakhANa. guNakaraNAkhya kriyAnuM svarUpa. dharmopakaraNa adhyAtmanuM avirodhI. siddhAMtavidhithI grahaNa karela dharmopakaraNa rAga-dveSanuM ajanaka. upadhi avizuddhinI ApAdaka. upakaraNa aMgenA doSo dehamAM samAna. ArtadhyAnarUpa mamatvapariNAmano sAdhune asaMbhava. niHspRhI mahAtmAne zarIranI jema dharmopakaraNamAM mUrchAno abhAva. paradravyanI rati zuddhAtmatattvanI avirodhI sthApaka yukti. paradravyanI ratinA baMne vikalpa dvArA deha-vastranI samAnatA. raudradhyAnanuM Ayatana hovAthI vastrAdi tyAjya hovAnI zaMkAnuM samAdhAna. mokSasAdhanatvamatino anubaMdha deha-vastramAM samAna. digaMbarane mAnya pa2maupekSAsaMyamanuM svarUpa. digaMbarane mAnya utsarga-apavAdanA svarUpa aMge zaMkA-samAdhAna. vihita upadhiviSayaka yatanA dhyAnanI avirodhI. vizeSAvazyakagraMtha pramANe dhyAnanuM svarUpa. vAcika, kAyika dhyAnaviSayaka zaMkA-samAdhAna. yoganirodha pUrve kevalIne dhyAnano abhAva. svabhAvasamavasthAnanuM svarUpa. svabhAvasamavasthAna e dhyAna nathI ane siddhone svabhAvasamavasthAnarUpa naizcayikadhyAna asvIkAranI yukti. svabhAvasamavasthAnane naiRRyikadhyAna svIkArIne ane sAdhvAcAranI kriyAne dhyAnanI virodhI svIkArIne paNa munibhAvanI avirodhI sthApaka yukti. vastrAdinA asvIkAramAM digaMbaranI vizeSa yukti. digaMbaramate AtmadravyamAtramAM pratibaMdha te utsarga ane zuddhaupayoganA sAdhanabhUta cAra prakAranI upadhi te apavAda. digaMbaramate AtmadravyamAtramAM pratibaMdharUpa utsarga svarUpathI upAdeya ane upadhi phaLathI u5kA2ka hovA chatAM svarUpathI heya. digaMbaramate paramaupekSAbhAvavALAne mukhya cAritra ane zubhaupayogavALAne gauNa cAritra. digaMbaramate sakAraNa paNa pratiSiddhanuM sevana e anAcAra. apavAdika paNa hiMsAnI pravRttithI vaiyAvaccAdi pravRttino sAdhu anadhikArI. anukramaNikA pRSTha 2-3 3-4 . 5 5-6 6 7-8 2-6 - 9-10 11 11-12 13-14 15 16-17 .18 19 20 21 21. 23-25 26 26-27 27 27 28-29 29 30-31 32-35 36-42 37 37 38-39 41-42 42 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : pRSTha | 44-45 48 49 49 50-51 51 52 para-pa3 53 53 anukramaNikA gAthA * | viSaya zarIranI jema vastrAdi zuddhopayogamAM upakArI. vastra ArtadhyAnanA parihAra dvArA zuddhaupayogane upakAraka ane raudradhyAnanA parivAra dvArA zubhadhyAnane upakAraka. dhyAnanA AlaMbanabhUta svAdhyAyamAM vastranI upakArakatA. mRtakane AcchAdana mATe ane glAnanA prANanI rakSA mATe vastranI upakArakatA. mukhavastrikA, rajoharaNa ane colapaTTAnI upayogitA oghaniryuktinI sAkSIpUrvaka vastranI jema pAtragrahaNanA lAbho, vizeSAvazyakanI sAkSIpUrvaka dharmopaSTabhaka hovAthI zarIranI jema vastra-pAtrAdino aMgIkAra. zarIranA saMganI jema vastrasaMgamAM paNa parama upekSAno apratirodha. vastranI jema sAdhune vedodayanA nivAraNa mATe AdhyAtmiko taraphathI Apatti. vastradhArI sAdhuno upahAsa karanAra digaMbaramatavALA kumArapALAdinI ajJAnatAnuM AviSkaraNa. sudhAvedanAnA pratikAra mATe AhArAdinI pravRttinI jema dharmopakaraNamAM samAnatA. zubha-azubha uddezane udezIne rAga-dveSanI zubhAzubhatA. zvetAMbaramata ane digaMbaramata pramANe rAga-dveSanA prazasta-aprazastano vibhAga. prazasta, aprazasta rAga-dveSanuM svarUpa, uddharaNapUrvaka. prazasta, aprazasta pravRttinuM svarUpa. -pUrvapakSInI mAnyatAnusAra pravRtti rAgathI thAya, keSathI nahi. upAditsA, jighAMsA ane jihAsAnuM svarUpa. svasiddhAMtAnusAra dveSanI paNa pravRtti. pUrvapakSI- traNa prakAranA jJAnathI traNa prakAranI icchA dvArA pravRtti, tethI rAgathI ja pravRtti. siddhAMtapakSI-ISTaaniSTapaNAnuM rAga-dveSane AdhInapaNuM, tethI breSathI paNa pravRttino saMbhava. samyagdaSTi evA cakravartI AdinI pravRttimAM vartatA rAga-dveSanuM svarUpa ane teonuM mAnasa. sarogacAritra paNa aMte duSkatagaI ane sukatAnumodanAgata pariNAmane upakArI evA prazastarAga-dveSathI saMkIrNa | paranA upaghAta mATe karAto dveSa aprazasta ja che, evI digaMbaranI mAnyatAnA nirAkaraNapUrvaka | viziSTa kAraNe karAto prazasta dveSa, prazasta rAganI jema cAritranA pariNAmanI apratibaMdhaka. sphaTika ane tApicchakasamanA dekhaMtathI DhaSa sarAgacAritrane anupakArI, e kathananuM yuktipUrvaka nirAkaraNa Sa paNa rAganI jema sarA cAritrane upakAraka che, e kathana dvArA dezanI prazasta-aprazastatAnI siddhi, ane pravacanasAramAM dveSane kevala aprazasta kahela che e vacananuM nirAkaraNa. kAraNika dveSa niSkAraNe anupakAraka. viziSTa labdhidhArI zrAvakanA abhAvamAM labdhidhArI zramaNane kUpakhanana daSTAMtathI apavAdathI kAraNika dveSano adhikAra. sArvadikatva ane kAdAcitkatva dvArA gRhastha ane sAdhunI prabhAvakatAno bheda. bIjAne upaghAta thAya te prakAre saMghAdinI bhakti karavAmAM utkRSTa zrAvakane paNa adhikAra nahi hovAthI yatine to sarvathA adhikAranA asaMbhavanI pUrvapakSInI zaMkAnuM nirAkaraNa. puSTAlaMbana vinA apavAdanuM sevana pramANabhUta nathI, sadbhUta arthanI gaveSaNApUrvaka apavAdanuM sevana pramANabhUta. 58-59 60 60-61 62-63 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 16 68 17-21 ....... anukramaNikA viSaya ' pRSTha apavAdika hiMsAmAM upayoganI zuddhi yogaduppaNidhAnano abhAva. 64-65 viSayanA AlaMbanathI kaSAyamAM prazastatA-aprazastatAnA svIkAravAne kAraNe dveSamAM prazastatAno niSedha karanAra digaMbaramatanuM, svaabhimata dRSTAMtamAM vyabhicAra darzAvavApUrvaka nirAkaraNa. 65-67 abhavyane paNa bhoganA nimittathI cAritranA anurAgano saMbhava. bhogaprAptinA uddezathI thato cAritrano rAga aprazasta. mokSanA anurAgathI dharmopakaraNano anurAga prazasta. nikSepa-nayanA vibhAga dvArA rAga-dveSanA svarUpanuM paryAlocana. 68-77 udayamAM AvelAM te rAga-dveSarUpa karma, ane tenAthI thatA pariNAmo te bhAva rAga-dveSa. 69-70 nayo dvArA TheSamAM krodhAdi cAra kaSAyonA aMtarbhAvanuM svarUpa. 69 tavyatirikta dravya rAga-dveSanA karmadravyarUpa ane nokarpadravyarUpa bhedonuM svarUpa. rAga-dveSanuM lakSaNa. traNa prakAranA abhivRMganuM svarUpa. rAga-dveSanA svarUpamAM navibhAga. saMgrahanayathI krodhAdimAM rAga-dveSanA aMtarbhAvanuM svarUpa. vyavahAranayathI krodhAdimAM rAga-dveSanA aMtarbhAvanuM svarUpa. nyAyapiAtta vittamAM mUcchapariNAma e rAga, anyAyathI grahaNa karAyela vittamAM vyavahAranayathI rAgano asvIkAra.' rAga-dveSanuM lakSaNa. RjusUtranayathI rAga-dveSathI apRthapharUpe krodhAdinuM yojana. RjusUtranayathI samuccayavAdano asvIkAra. zabdanayanA mate rAga-dveSathI amRthapharUpe krodhAdinuM yojana. vedatraya ane hAsya-ratino rAgamAM aMtarbhAva, arati-zoka-bhaya ane jugupsAno dveSamAM aMtarbhAva.' | zuddhanizcayanayathI AtmAnuM svarUpa. digaMbaramatAnusAra zuddhanizcayanaya, azuddhanizcayanaya, anupacarita asadbhUtavyavahAranaya ane upacarita abhUtavyavahAranayathI rAga-dveSanuM svarUpa. 74-75 digaMbarane mAnya rAga, prazasta-aprazasta ubhaya prakAre, ane dveSa aprazasta eka prakAre sthApananI yukti . 75-76 RsutranayanI vizeSa daSTine AzrayIne dveSanI prazasta-aprazastarUpe svIkAranI yukti. 75-77 nizcayanayathI paradravyamAM pravRtti mohajanyA ke mohajanikA nathI tenuM prasannacaMdranA dAMtathI sthApana. 70-80 nizcayanayathI paradravyathI rAga-dveSanI aprApti. nizcayanayathI paradravyanI pravRttithI mohanI aprApti. mohodayapariNata AtmA ja moharUpa kAryano janaka. sva-para aMtargata paratvanuM lakSaNa. mohanI utpattinuM kAraNa. padravyanI pravRttimAtra mohajanaka che, e prakAre digaMbaranI mAnyatAnuM suSupta avasthAnA daSTAMta dvArA nirAkaraNa. pravRtti pratye yoganI hetutA. | pravRtti yogakRta, phalAkAMkSA rAga-dveSakRta. 22 78-79 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA gAthA 22 23-24 1-2 viSaya siddhAMtapakSa pramANe yoganI sAthe vIryalabdhinuM avinAbhAvIpaNuM. siddhAMtamate kSAyikI paNa vIryalabdhino yoganA vilayathI ja vilaya. siddhamAM kSAyika vIryalabdhino abhAva. vyApAranA bhedathI yoganuM traividhya hovA chatAM vastutaH ekarUpa. vizeSAvazyakanuM uddharaNa. mana-vacana-kAyAnA yogonA svarUpanuM uddharaNa, mana-vacana-kAyAthI thatuM vIryasphuraNa nayabhedathI kathaMcit ekarUpa, nayabhedathI kathaMcit bhinnarUpanuM spaSTIkaraNa. traNa yogo nayavizeSathI svataMtra hovAnuM uddharaNa. vizeSa naya dRSTithI suSupta avasthAmAM jJAnopayogano abhAva. gAthAnA aMtimapAdamAM kahela phalAkAMkSA rAga-dveSakRta che tenI spaSTatA, phalecchA niyamathI rAga-dveSakRta. nizcayanayathI parama niHspRhIne mokSanI icchA paNa anAdeya. bhagavAnanI dezanAnuM prayojana. rAga-dveSa vagara paNa kevalInI pravRttinI saMgati. paropakAranA yathArthapaNAne kAraNe rAga vagara paNa paropakAranI pravRttino saMbhava. paradravyapravRtti viSayAMtaranA saMcArarUpa sAmagrIrUpe dhyAnanI pratibaMdhaka, jayAre paDilehaNAdi kriyAmAM sUkSma aMtarmuhUrtabhAvI paramAtmalayathI kevalajJAnanI prApti. apramattaguNasthAnakamAM AvazyakAdi kriyAnA prAraMbhano abhAva hovA chatAM AvazyakAdi kriyAo apramattaguNasthAnakanI prAptimAM pratibaMdhaka nathI. AtmadhyAnathI ane AvazyakAdithI zuddhinI prApti mATenI bhUmikAno bheda. zubhaupayogarUpa apakRSTa sthavirakalpa karatAM zuddhaupayogarUpa utkRSTamArga AdaraNIya che, e prakAre digaMbaranI mAnyatAnuM nirAkaraNa. zvetAMbara karatAM digaMbaramArga utkRSTa che e kathananuM nirAkaraNa. vastrAdimAM parigraha-aparigrahatvanI digaMbara sAthe dArzanika carcA. nigraMtha sAdhuone vastrAdi graMtharUpa nathI, anumAna dvArA samarthana. deharakSaNa mATe AhAranI jema yatanAvaDe vastrAdi vihita. mUheitutvahetuka anumAnathI satpratipakSanI AzaMkA. mUnhetutvahetuka anumAnanA vividha pariSkAro. jemane vasrAdimAM mUrchA thAya che, temane ja vasrAdi graMtharUpa che anyane nahi, tenI sthApaka yukti uddharaNapUrvaka. nizcayanayane AzrayIne graMtha-agraMthanI vyavasthA, graMtha-agraMthano ekAMta niyama nathI, temAM vizeSAvazyakanuM uddharaNa. nizcayanayanI apekSAe mUrchA ja graMtha hovA chatAM mUrcchajananapariNata dravya e graMtha, e prakAranA vyavahArano paNa upacArathI nizcayarUpe svIkAra. prasannacaMdrarAjarSinI pravRttimAM mUnhetutAnI vicAraNA. mokSecchAdirUpa rAgathI adhyAtmanI zuddhi. 'yAvanaprAzaM tAvadviSeyam' e nyAyathI AhAra-upakaraNAdinA vidhAnarUpa zAstrIya vacananI yatanAmAM ane tadanukULa vizeSavidhimAM vizrAnti. kevalInI sAdhune nadI UtaravAnI anujJAnuM rahasya. pRSTha 5 82 82 82 82-83 83-84 83 84 85 85 85-86 (6 87 87-88 7 90 90-91 91-92 92-106 92-93 93 95 95-98 97-98 9)-22 22 100-102 101 103 104 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ s . anukramaNikA * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * gAthA viSaya 23-24 AhAranI jema AkSepaprApta upadhinA grahaNamAM yatanAne anukULa svalpatAnI anujJA. | 104-105 labdhidhArI jinakalpikAdine vastrAdi upadhino abhAva. 105 saMyamInA AhAra-vihAranI pradIpanA dRSTAMtathI ghaTamAnatA, pravacanasAranA uddharaNapUrvaka. 106 dIpakanA daSTAMtathI dharmopakaraNa saMyama pratye upakArI. 106 AhAravatu upadhi jarUrI.. 108 aNAhArIpaNAnI jema munine vastra hovA chatAM aparigrahatA yuktisaMgata. 108-110 AhAra grahaNa karavA chatAM saMyamI sAdhu bhAvathI aNAhArI. 108-109 anazanasvabhAvanI bhAvanAnuM svarUpa. 108-109 saMyamI sadA aNAhArI, pravacanasAranuM uddharaNa. 108-109 bhAvathI muninI aparigrahatAnuM svarUpa. 109 aMtaraMgataparUpa aparigrahasvabhAvabhAvanAnuM svarUpa. 108-109 saMyamInI AhAra-vastrAdimAM pravRttinuM prayojana. 110 vasa rAkhanAra acalaka zI rIte? e kathana avicArita upanyasta. 110-111 dravyathI AhArI, bhAvathI aNAhArI che; e ja rIte dravyathI vastradhArI, bhAvathI niSparigrahI 111 sudhAparISahanA vijayanuM svarUpa. 112 acelaparISahanA vijayanuM svarUpa. 112 nizcayanayathI parISahanA vijayanuM svarUpa. 113 parama sAmAyikanuM phaLadarzana. 113 nizcayanayathI acelaparISahanA vijayanuM svarUpa. 113 munine sudhAparISahavijayamAM upakhaMbhaka AhArAdinI pravRttinI jema dharmopakaraNamAM pravRtti acelaparISahamAM upaSTabhaka. 113-114 dharmopakaraNanI hAjarImAM vyavahAranayathI paNa acalatA. 114-115 diSTAMtathI vastramAM saMyamaupakAritAnI sthApaka yukti. 114-115 upacarita laukika ane lokottara vyavahArathI acelakatvanuM svarUpa. 115 upacaritavyavahAranaya ane nirupacaritavyavahAranayathI acalakapaNAnA svAmI. nirupacaritavyavahAranayathI acelatvanuM svarUpa. 116 sarvathA upadhirahita saMyamane yogya koNa? tenuM kathana. 116 tIrthakarane devadUSya dhAraNa karavAnuM prayojana. 116 tIrthakarane paNa devadUSyanI hAjarImAM upacaritavyavahAranayathI acelapaNuM. 116 jinakalpikanI upadhino vibhAga-nizIthabhASyanA uddharaNapUrvaka 116-118 jinakalpika saMbaMdhI pAtraviSayaka upadhinuM svarUpa, nizIthabhASyanA uddharaNapUrvaka. 116-118 bhagavAnanI AcaraNAne anurUpa AcaraNa karanArA sAdhuo che anya nahi, e rUpa digaMbaranA kathananuM nirAkaraNa. 118 bhagavAnanI AcaraNAne anurUpa ja sarvathA AcaraNA karavAmAM tIrthocchedano prasaMga. 119 zuddhaupayoganA adhikArIe bhagavAnanI AcaraNAne anurUpa AcaraNA kartavya che, e rU5 digaMbaranA kathananuM nirAkaraNa. 119-120 jinakalpanA adhikArI. jinakalpa ane sthavirakalpanA adhikArI. 121 115 120 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha 3R 123 123 121-126 123 123 124 124 124-125 125 125 125 126-127 127 127 128-130 130-131 130-131 anukramaNikA gAthA * viSaya virakalpanA adhikArInuM svarUpa. jinakalpanA adhikArInuM svarUpa. pravrajayAdikrame virakalpanI ArAdhanA. dIkSA grahaNa karyA pachI grahaNazikSA ane AsevanazikSAnA kALamAnano nirdeza. AcAryapadayogyane aniyatavAsa ane tenAthI thanArA lAbho. AcAryapadanI yogyatAnI niSpatti. bhaktaparijJAdi athavA jinakalpAdi dvividha vihAra. jinakalpAdi svIkAra pUrve pAMca tulanAo dvArA sattvAdino prakarSa. jinakalpanA svIkAranI vidhi. jinakalpasvIkAra pachInI carcAnuM svarUpa. jinakalpika saMbaMdhI zruta-saMhanane AdinuM svarUpa. vartamAnamAM virakalpane choDIne jinakalpanI AcaraNAno niSedha. digaMbaramate nizcayanayathI mokSanA ekamAtra heturUpa zuddha upayoga. nizcayanayathI samatApariNAmarUpa mokSamArga. bahiraMgaliMganA abhAvamAM mamatAnA avinAbhAvanuM nirAkaraNa. nizcayanayathI AtmAthI atirikta jJAnanI sAmagrI AtmajJAnanI pratibaMdhaka. saMyamIne upayogapUrvakanI vastrAdinI pravRttithI paNa adhyAtmaprAptinI yukti. jinakathita mArganA sevanathI hitanI prAptinuM dRSTAMta dvArA kathana. jinAjJApAlananuM phaLa ane jinAjJAnA apAlanathI karmabaMdha. AhAravatuM vastramAM saMyamanI upakAritA. muninI AhAramAM pravRttinuM svarUpa. muninI dharmopakaraNamAM pravRttinuM svarUpa. mULaguNanI AcaraNAnA anurodhapUrvaka ja uttaraguNanuM AcaraNa kalyANakArI. sarvadA tAdeza zaktinA abhAvamAM bAhya vastrAdimAM pravRtti hovA chatAM zaktinigRhanano abhAva. vastra ane AhAramAM tulyakAraNatAnuM bhAvana. siddhAMtamAM traNa kAraNe vastragrahaNa anujJAta, uddharaNapUrvaka upadhi Adi kAraNika hovAthI amane anucita che e prakAranI digaMbaranI zaMkAnuM nirAkaraNa. saMyamIne AhAragrahaNanAM cha kAraNo, uddharaNapUrvaka. dharmaciMtAnuM svarUpa. lajajA ane saMyamArthe dharmopakaraNanA dhAraNanuM tAtparya, saMyamInI prazasta lajjA ane kutsAnuM svarUpa. avijita hI-mutsAvALAne saMyamanA adhikArI kahenAra digaMbaramatanuM yuktithI nirAkaraNa. saMyamaveSakRta guNo, uddharaNapUrvaka. lajjA ane dugaMchAnI hAjarImAM aDDIkutsAsvabhAva bhAvanAnA abhAvanuM nirAkaraNa. saMyamanI niSpatti ane vRddhi mATe sAdhune aDDIkutsAsvabhAva bhAvanA ane 132 132 133-134 134 135 135 136 136 136-137 137 137-138 138 139-14) 140-141 141-142 142 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 39 anukramaNikA pRSTha * 143 143 144 144 144 145 144-145 146 146 147 148 1148-149 148-149 148-149 148-150 viSaya atRSNAzrudhAsvabhAva bhAvanAnI AvazyakatA. prazasta DrI-kutsA saMyamanA sthirIkaraNAdimAM kAraNa . saMyatane upakaraNanI ucitatAnI sthApaka yukti. utsarga ane apavAdanI paraspara maitrI. utsarga ane apavAdanuM svarUpa. digaMbaramate apavAdasApekSa utsarga ane utsargasApekSa apavAdanuM svarUpa. digaMbaramata utsargaapavAdanI maitrIthI AcaraNanuM uddharaNa. apavAdanI upAdeyatA. apavAdanirapekSa utsarga karmabaMdhanuM kAraNa, utsarganirapekSa apavAda doSarUpa tathA mahAkarmabaMdhanuM kAraNa. utsarga-apavAdanI maitrIthI grahaNa karAtI upadhimAM acalatAdi prazasta bhAvo. upakaraNanA grahaNathI dravyapratyAkhyAnanA bhaMganI digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa. parigrahanA cAra bhedo uddharaNapUrvaka. digaMbaramate dravya parigrahamAM lepano saMbhava. pakhIsUtramAM kahela cAra prakAranA parigrahanI paNa mUcchatyAgamAM vizrAMti. cAra prakAranA parigrahane kahenArA pakhIsUtranA vacananuM tAtparya, mUcchatyAgamAM vizrAMtinI yukti, uddharaNapUrvaka. prANAtipAtAdine mohajanya mAnanAra matanuM kevalIne paNa kAyA dvArA dravyAzraya mAnavAnI Apatti dvArA nirAkaraNa. digaMbaranA mate mohathI parapadArthaviSayaka pravRtti hovAne kAraNe motanI sattAthI parapadArthaviSayaka dravyapariNati svIkArI zakAya to paNa te yukta nathI. mohanA pariNAma vagara yogamAtrathI paNa pravRttinA saMbhavanI yukti. munine vastra dharmamAM upakAraka che e prakAre gAthA-4mAM kahela kathanano upasaMhAra. saMyamanA upakaraNanuM phaLadarzaka svarUpa. pRcchA karanAra digaMbara ane upahAsa karanAra AdhyAtmikonA atyAra sudhI karAyela nirAkaraNanuM nigamana. adhyAtmaprAptino upAya. parama adhyAtmanuM svarUpa. vyavahAranayanA lopathI thatA apAyanuM vidhAna. bAhya kriyAnA lopathI usUtranI prApti, e vAtanuM yukti temaja AvazyakaniyuktinA uddharaNa dvArA samarthana. nizcayanayathI iSTasAdhanatAjJAnathI pravRtti ane vyavahAranayathI iSTaprayojakatAjJAnathI pravRtti. marudevAdine nisargathI ja kevalajJAnanI prApti. nizcayanayathI svabhAvathI ja sarvakAryanI niSpatti ane vyavahAranayathI bAhya kriyA dvArA kAryanI niSpatti. svabhAvathI ja kAryaniSpatti svIkAranAra bauddhanI yukti ane bAhya hetuthI ja kAryaniSpattinA sthApaka naiyAyikanI yukti. bauddhane abhimata svabhAvavAda ane naiyAyikane abhimata hetuvAda, ubhayanI 157-153 153-154 153-154 154-15 155 155-157 157-158 158 158-159 159-160 161 162-163 162-163 163-167 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha 44 168-191 168-187 168 168-180 181-184 184-187 187 187 187-191 190 193-194 194 anukramaNikA gAthA viSaya syAdvAdamate svIkAranI yukti ane temAM nayonuM yojana. saddhAdamate bhinna bhinna nayothI kAryakAraNabhAvanI vyavasthAnuM svarUpa. RjusUtranayathI svabhAvanuM lakSaNa. svabhAvathI ja kAryaniSpattinA svIkAranI RjusutranayanI yukti, svabhAvathI ja kArya svIkAravA chatAM kAryArthInI bAhya arthamAM pravRttinI saMgatisthApaka RjusUtranayanI yukti. svabhAvathI ja kAryaniSpatti svIkAranAra RjusUtranayanI yuktinA nirAkaraNapUrvaka hetuvAdanI sthApaka vyavahAranayanI yukti. saMgrahanayanA mate bIjatvena-ekaratvena sAmAnya kAryakAraNabhAvano svIkAra hovAthI RjusUtranA matamAM AvatA doSonI saMgrahanayane aprAptinI yukti. kAryakAraNabhAvanI vicAraNamAM naigamanayano saMgraha ane vyavahAramAM aMtarbhAva. kAryakAraNabhAvanI vicAraNAmAM zabda, samabhirUDha ane evabhUtanayanI RjusUtranayanI sAthe samAna mAnyatA. kAryakAraNabhAvanI vicAraNAmAM pramANadaSTithI sarvanayone jovAnI daSTi, pramANathI svabhAvanuM svarUpa. 45-46-47. nizcayanayane mAnya atyaMtara kAraNonuM balikapaNuM ane vyavahAranayane mAnya bAhya kAraNonuM balikapaNuM hovA chatAM pramANathI baMnenI tulyatA sthApaka yuktio. 'aMtaraMgaheturUpa adaSTanA balavattvanuM svarUpa. karmanA vaicitryane kAraNe ja sukha-duHkhAdinA vaicitryanI prApti hovAthI aMtaraMga hetune balavAnarUpe sthApaka nizcayanayanI yuktinuM sthitapakSa dvArA nirAkaraNa. kArya pratye karma ane udyama kAraNa hovA chatAM karmanA vaicitryanA svIkAranuM sthitapakSa dvArA dAMtathI bhAvana, aMtaraMga ane bahiraMga hetumAM apekSAe aMtaraMga hetune balavAnarUpe sthApaka pramANanI yukti. bhAgyavAnane ratnamudrAnI prApti thaI te sthAnamAM paNa sAdvAda dRSTie bhAgya tathA puruSakAranI kAraNatA darzAvatI yukti. adaSTanA balavattvadarzaka kathananuM nirAkaraNa. aMtaraMga kAraNanA vaiSamyathI ja kAryanuM vaiSamya hovAthI aMtaraMga kAraNane ja balavAna svIkAranAra nizcayanayanI yuktinuM sthitapakSa dvArA nirAkaraNa. kArya sAthe bAhya kAraNano niyata yoga nahi hovAne kAraNe aMtaraMga kAraNane balavAna svIkAranAra nizcayanayanI yuktinuM sthitapakSa dvArA nirAkaraNa. aMtaraMga kAraNanI jema bAhya kAraNano paNa kvacit phaLanI sAthe niyata yoga, kvacit dravyadAnathI bhAvadAna dvArA phaLanI prApti, kvacit dravyadAna vagara bhAvadAnathI ja phaLanI prApti, nayabhedathI dravyadAnano phaLa pratye prayojakarUpe svIkAra ane nayabhedathI kAraNarUpe svIkAra, kevala bhAvadAnathI thatA phaLa karatAM dravyadAnapUrvakanA bhAvadAnathI thatA phaLamAM vizeSatA svIkAranAra nayanI yukti. nizcayanayathI aMtaraMgakAraNathI ja kAryaniSpatti. vyavahAranayaupajIvI nizcayanayathI aMtaraMga kAraNarUpa puNya-pApane AzrayIne ja sukhaduHkhAdinI prApti ane bAhya nimittono avajaryasaMnidhirUpe svIkAra, uddharaNapUrvaka. nizcayanayathI potAnA AtmAmAM ja zubha upayoganuM dAna ane zubha upayoganuM haraNa. 194-197 194-197 16-197 197-198 197-198 197-202 199-202 203 204-205 206 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA pRSTha 207-208 209 210 210 211 211 21-14 214 21pa 215-216 215-217 215-216 217 viSaya nizcayanayathI dAna ane haraNanA asaMbhavanI yukti, jIvano dharma ane sukha e ja svasaMpatti hovAthI tene choDIne anya vastunA dAnano nizcayanayathI asaMbhava. dAnanuM lakSaNa ane paradravyanA haraNanuM lakSaNa. rAga-dveSane paravaza thayelA jIvanA mana-vacana ane kAyAnA pugalonuM svarUpa. nizcayanayathI mana-vacana ane kAyAnA pudgalothI jIvanI pRthaktAnI yukti. nizcayanayathI pudgaladravyamAM sva-paranA vibhAgano abhAva ane vyavahAranayathI sva-paranA vibhAgano saMbhava. svatva-paratvanuM lakSaNa. vyavahAranayathI svabhogasAdhanano svatvarUpe svIkAra. anya mate viziSTa krayavinAza ke viziSTa pratigrahanA dhvaMsano svatvarUpe svIkAra. svabhAgayogya vastumAM vastuthI atirikta svatvanA svIkAranI yuktinuM nirAkaraNa. svabhAgayogya vastune svakIya svIkAranI vyavahAranayanI yuktinuM nizcayanaya dvArA nirAkaraNa: bhogaprAptine anukULa karmanuM svarUpa. bAhyasAmagrIne sukha-du:kha pratye kAraNa mAnanAra vyavahAranayanuM nizcayanaya dvArA vyabhicAradoSa ane aupacArika hetu batADavApUrvaka nirAkaraNa. kRpaNone svavittanA abhoganA kathananuM uddharaNa. paradravyamAM vyavahArane abhimata svatvabuddhithI AtmasvabhAvabhAvanAnA asaMbhavanI yukti. padravyamAM vyavahAranayane abhimata svAyatvajJAna svabhinnatvajJAnanuM avirodhI hovAthI AtmasvabhAvabhAvanA thai zake, e pramANenI vyavahAravAdInI mAnyatAnuM nizcayanaya dvArA nirAkaraNa. lokamAM sva-paranI vyavasthA rAga-dveSathI ja che, paramArthathI te asat che; e vAtanuM '' nizcayanaya dvArA sthApana. adhyAtmabhAvanAnuM svarUpa ane phaLa. nizcayanayathI sarva duHkhanA mULa rUpa rAga-dveSanI utpattinuM kAraNa. AtmajJAnanuM svarUpa, paramArthathI vItarAgane ja AtmajJAna. AtmajJAnanuM phaLa. nizcayanayathI jJAnanuM svarUpa. nizcayanayathI cAritranA bhaMgamAM jJAna-darzanano bhaMga ane vyavahAranayathI bhajanAnuM kathana uddharaNapUrvaka. kevaLIne sudhA-tRSAnA asvIkAranI digaMbaranI yuktinuM nirAkaraNa. nizcayanayathI jIvanA pariNAmathI ja baMdha-mokSanI prApti, bAhyakAraNono baMdha-mokSa pratye anaikAMtika ane anAtyaMtikarUpe svIkAra. jIvanA be prakAranA pariNAmanuM svarUpa. nizcayanayathI jIva pa2pariNAmano akartA, yuktipUrvaka. nizcayanayanI daSTie dravyakarmabaMdhanuM svarUpa. nizcayanayathI bhAvakarmathI ja sukhadu:kharUpa phaLanI prApti. bhAvakarmarUpa puNya-pApane ane tenA phaLasvarUpa sukha-duHkhane ekarUpe svIkAranI 217-220 220 220 221 221-222 221 221 223 223 223 57 224 224 224-2 25 225 226 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA . gAyA pRSTha 227-229 paze. 227-228 229 229 230-231 231-234 232 234-235 234-235 234-235 235-237 236 viSaya nizcayanayanI yukti, uddharaNapUrvaka. saMsArI jIvone sukhanA vedanakALamAM paNa mohano pariNAma hovAthI ja puNyanA phaLarUpa sukhano nizcayanayathI duHkharUpe svIkAra, AthI ja ausukyajanita aratirUpa duHkhanA pratikArarUpe sukhano svIkAra. nizcayanayathI saMsAranAM sukhomAM tRSNAno pariNAma hovAne kAraNe saMsArI sukhono duHkharUpe svIkAra. nizcayanayathI mokSanuM svarUpa, uddharaNapUrvaka. baMdha ane mokSanA bahiraMgakAraNone anaikAMtika ane anAtyaMtika sthApaka nizcayanayanI yukti . kevaLajJAnanI utpattimAM yathAjAtaliMganI anivAryatArUpa digaMbaranI mAnyatAnuM nirAkaraNa. triguptinuM svarUpa jIvarakSAdinI pravRttirUpa vratone nirvikalpakasamAdhinA virodharUpe sthApaka yuktinuM nirAkaraNa. jIvarakSAnI pravRttine rAga sAthe avinAbhAvI kahenAra digaMbaramatanuM nirAkaraNa. jIvarakSAnI pravRttine vItarAgabhAvanA avirodharUpe sthApaka yukti. manosuminuM lakSaNa tathA tenA saividhyanuM kathana, vacanaguptinuM lakSaNa tathA tenA saividhyanuM kathana, kAyamuminuM lakSaNa tathA tenA saividhyanuM kathana. manosumi, vacanagupti ane kAyamuti saMbaMdhI uddharaNa. nivRttipariNAmarUpa mokSa pratye pravRttine virodhI kahenAra digaMbaramatanuM nirAkaraNa. digaMbaramate paramacAritranuM svarUpa. paramacAritramAM bAhya kriyAnA virodhanuM digaMbaranA kathananuM nirAkaraNa. vyavahAranayathI aMtaraMgabhAvo pratye bAhya yoganI kAraNatA, nizcayanayathI aMtaraMga bhAvo pratye aMtaraMgapariNAmanI ja kAraNatA ane bAhyayoganI akiMcittharatA, uddharaNapUrvaka. aMtaraMgapariNAmane kAraNa mAnanAra nizcayanayane AzrayIne mokSanI prApti, ane vyavahAranayane AzrayIne vaMdanAdino vyavahAra. "sAnadayApyAM mokSa:" e sthAnamAM nizcayanaya ane vyavahAranayano upayoga samAna. bhAvaliMgane mokSanA kAraNarUpe svIkAranAra nizcayanayanI vyavahAranaya karatAM phaLaprApti pratye baLavattA. chatvanuM svarUpa. vyavahAranayanI balavattAnuM sthAna. vyavahAranayathI namaskArayogyanA svarUpanuM uddharaNa, cAMdI ane mahora chApanA dRSTAMtathI saMyamI ane asaMyamInI caturbhagInuM svarUpa. pArthasthAdine vaMdana-avaMdananI carcA. sAdhune vaMdana-avaMdanaviSayaka maryAdA. saMyamImAM guNAdhikyanA pratisaMdhAnanA upAyanuM uddharaNa. " pArthasthAdimAM veSane kAraNe vaMdanIyatAnI sAdhaka pUrvapakSInI yukti ane tenuM nirAkaraNa, uddharaNapUrvaka. sAdhunA veSane vaMdanaviSayaka maryAdA. 237 239-240 239-240 241 241 241 242 242-243 242-243 242-243 242-243 244 244 244-245 246 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 gAthA 58 viSaya adhyAtmanI vizuddhimAM pratimAnI upayogitAnuM svarUpa. dravyaliMgIne vaMdanathI anarthanuM vidhAna. pratimAviSayaka sthAnakavAsImatanuM nirAkaraNa. pArzvasthAdirUpe anirNIta dazAmAM vaMdananI vidhi, uddharaNapUrvaka. pArzvasthAdimAM vaMdananI anucitatAnuM kathana, uddharaNapUrvaka. pArzvasthAdimAM sAdhvaMtaranA guNanA AropaNathI paNa vaMdanano niSedha. dravyaliMgImAM vaMdananI pUrvapakSInI yuktinuM nirAkaraNa. dravyatIrthaMka2mAM janmAdikalyANaka vakhate bhAvatIrthaMkaranA adhyAropathI zakrastavanI vidhi. dravyazabdanA arthanuM uddharaNa. dravyanikSepAnuM svarUpa. pratimAnI pUjyatAnA nirAkaraNanI sthAnakavAsInI yuktinuM nirAkaraNa. dravyazabdathI vyapadezya sAmAnya yogyatAnuM svarUpa. dravyazabdathI vyapadezya vizeSa yogyatAnuM svarUpa. sthAnakavAsInI pratimAlopamAM yukti. pratimAmAM sAvadya-niravaghakriyAnA kathananuM uddharaNa. pratimAnA lopamAM sthAnakavAsInI yuktinuM nirAkaraNa. pratimAnuM adhyavasAyamAM upakAritAnuM svarUpa, uddharaNapUrvaka. pArzvasthAdimAM vaMdanIyatAnI sthApaka pUrvapakSInI yukti ane temAM siddhAMtapakSanA cAra vikalpo. sAdhunA veSamAM bhAvasAdhunA adhyAropa dvArA pArthasthAdine vaMdanIyarUpe svIkAranI pUrvapakSInI yukti. dravyaliMga ane pratimAnA bhedanuM darzaka uddharaNa. pratiSThAdine AzrayIne ja pratimAmAM arihaMtanI buddhinI yukti. pArzvasthAdinA dravyaliMgamAM sAdhubuddhinI aprazastatAnuM vidhAna. apradhAnArthaka dravyapadanA kathananuM uddharaNa. pArthasthAdimAM vartatI sAdhunI AkRtirUpa sthApanAmAM sAdhuguNanA Aropa dvArA vaMdanIyatAnA svIkAranI yuktinuM nirAkaraNa. ayogya dravyaliMgInuM dravyaliMga paNa ayogya hovAnuM yuktipUrvaka vidhAna. rUpaka alaMkA2garbhita bhagavAnanI stutithI nirjarAnI prApti. ayogya sAdhuvezadhArImAM yogyanA abhedanA adhyAropanI anucitatAnI yukti. gaMgAmAM ghoSa ane gaMgAtaTamAM ghoSa e prayogamAM arthabhedanuM svarUpa. pASANanI mUrtine "A tIrthaMkara che" ane "mane mokSa Apo" e prakAranA vacanone mRSAbhASArUpe sthApaka sthAnakavAsInI yuktinuM nirAkaraNa. pratimAne tIrthaMkara kahevA e sthApanAsatya che ane temanI pAse mokSanI yAcanA karavI e asatyAmRSAbhASA che tethI pratimAne tIrthaMkara kahevA ane temanI pAse mokSanI yAcanA karavAthI bhagavAna pratyenI bhaktinA atizayanI prApti thavAnI yukti. dravyaliMgIne vaMdanathI thatA doSanI prAptinuM svarUpa, uddharaNapUrvaka. pArzvasthAdinA vaMdanamAM pArzvasthAdigata pramAdanA upabRhaNanuM vidhAna, uddharaNapUrvaka. anukramikA pRSTha 246 246. 246-247 247-248 248 249 249 249-250 350-251 251 - 250-253 251 252-253 255 255 255 256-257 257 257-258 257 257-259 257-259 258 260 260 261-262 260 261-262 261-262 261-262 261-263 265-266 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA gAthA 58 viSaya apavAdathI pArzvasthAdinA vaMdanamAM tadgata pramAdanA upabRhaNanA abhAvanuM vidhAna. apavAdathI pArthasthAdinA vaMdanavidhinA svarUpanuM uddharaNa. pArzvasthAdine paNa kAraNika vaMdanamAM pravacananI bhakti Adi guNanI prApti. niSkAraNa pArzvasthAdinA vaMdanamAM pramAdAcaraNanuM vidhAna. yAdaicchika AlaMbanamAM pramAdAcaraNanuM uddharaNa. pArzvasthAdimAM bhAvasAdhunA adhyAropanI jema pratimAmAM paNa arihaMtanA abheda adhyAropane ayukta kahenAra sthAnakavAsI matanI yuktinuM nirAkaraNa. taTasthatAthI citrane jovAthI vikArano abhAva ane bhAvanI sAthe abheda adhyAropathI ja te te prakAranA vikArono saMbhava. dravyamAM bhAvanA abhedanI jema sthApanAmAM sthApyanA abhedanA tAttvika svIkAranI yukti. pArzvasthAdimAM taTasthapaNAthI bhAvasAdhunuM anumAna karIne vaMdananI sthApaka pUrvapakSInI yuktinuM nirAkaraNa. pArzvasthAdine joine bhAvasAdhunuM anusmaraNa karIne vaMdananA svIkAranI pUrvapakSInI yuktinuM nirAkaraNa. utsargathI sthApanAmAM sthApyanA abheda adhyavasAyanI prApti, ane vAsanAnI adaDhatAmAM sthApanA dvArA sthApyanA smaraNanI prApti. vyavahAranayane abhimata dravyaliMga ane nizcayanayane abhimata bhAvaliMganA yogamAM sAdhune vaMdananI yogyatA. nizcayanayane abhimata bhAvaliMgathI ja kevalajJAnAdi phaLanI prApti. nizcayanayamAM zuddhavyavahAranayano aMtarbhAva ane asadbhUtavyavahAranayano anantarbhAva. aMtarbhAvanA cAra bhedonuM svarUpa. nizcayanayamAM zuddhavyavahAranayano kAraNarUpe aMtarbhAva. jJAnanaya, vyavahAranaya ane sthitapakSanI mokSanA kAraNa viSayaka mukhya-amukhyanI carcA. svanI pradhAnatAmAM jJAnanayanI yukti. kSAyopazamika jJAnanI jema kSAyikajJAnanI pradhAnatA sthApaka jJAnanayanI yukti. kriyAnayanI pradhAnatA sthApaka yukti, uddharaNapUrvaka. mokSarUpa phaLa pratye jJAna ane kriyAnuM avinAbhAvipaNuM ane anaMtarabhAvipaNuM hovAthI mokSanA kAraNarUpe jJAna-kriyA ubhayanA svIkAranI sthitapakSanI yukti. mokSarUpa phaLanI prApti kriyAthI ja thAya che ane jJAna kriyA pratye hetu che e prakAranI kriyAnayanI yuktinuM sthitapakSa dvArA nirAkaraNa. cAritranI prApti pratye cAritramohanIyanA kSayanI kAraNatA ane jJAnanI kAraNatA vacceno bheda, viziSTa upayogathI yoganirodhanI prApti. RjusUtranayane AzrayIne paNa jJAna-kriyAnI mokSa pratye tulya kAraNatA sthApaka sthitapakSanI yukti. mokSa pratye sthitapakSa pramANe phakta jJAna ke phakta kriyA kAraNa nahi hovAthI jJAna ane kriyAnA samudAyanI kAraNatAnA asvIkAranI yuktinuM nirAkaraNa, uddharaNapUrvaka. jJAna-kriyA pratyekamAM dezopakAritA ane samudAyamAM saMrvopakAritA. sUkSmakAryajanakatA, tadabhibhaMjakatA ane sAmagrIekadezatvarUpa traNa prakAranI dezopakAritA pRSTha 13 266 266 268 268 268 268-200 269-200 270 271 272-276 274-275 277 277 277-279 277-280 277-278 281-298 281-282 281-282 281-284 285-286 286-289 289-290 290-292 292-293 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 gAthA pRSTha 58 59-60 anukramaNikA viSaya . jJAna ane kriyA pratyekamAM asaMbhavanI pUrvapakSInI yuktinuM nirAkaraNa. 293-297 sahakArivaikalyaprayuktakAryAbhAvavattvarUpa, sUkSmatadupadhAnarUpa ane tadavayavajanakavarUpa traNa prakAranI dezopakAritAnuM svarUpa. 294-296 vizeSAvazyakamAM batAvela dezopakAritAnA daSTAMta sAthe graMthakAre batAvela traNa prakAranI dezopakAritAmAM virodhanA parihAranI yukti. 296-297 mokSarUpa kArya pratye jJAna ane kriyA pratyekamAM vartatI dezopakAritAnuM svarUpa. 297-298 samudAyayogane AzrayIne mokSa pratye jJAna ane kriyAnI tulyatA hovA chatAM sthitapakSanI jJAna karatAM kriyAnI vizeSakAraNatA sthApaka yukti. 299 jJAna karatAM mokSarUpa kArya pratye kriyAnA utkarSanuM svarUpa. 299-301 nizcayanayano viSaya sarva nayone saMmata ane vyavahAranayano viSaya sarva nayone asaMmata, uddharaNapUrvaka. 301-303 mokSa pratye jJAnane ja mukhyarUpe svIkAravAnI vyavahAranayanI yukti. 304 mokSa pratye jJAnane ja mukhyarUpe sthApavAmAM vyavahAranayanI paribhASAvizeSanuM svarUpa. | 304-305 kriyAnirapekSa jJAnathI ja mokSanA svIkAravAnI vyavahAranayanI yukti. 306 sarva nayanA matane svIkAra karanAra nizcayanayane pramANa svIkAranI vyavahAranaya dvArA apAyela Apatti. 306 nayanuM lakSaNa. , 307 jJAnanaya ane kriyAnanI mukhyatAmAM sthitapakSanI mAnyatA. 307 jJAnane kAraNe mAnanAra vyavahAranaya ane kriyAne kAraNe mAnanAra nizcayanaya vaccenA vivAdane zAMta karavAmAM ekamAtra pramANa ja samartha hovAnuM vidhAna. 308-311 vyavahAranayathI sahakArIkaraNanI upakAritAmAM uddharaNa. 308-309 sthitapakSa pramANe mokSa pratye jJAna ane kriyAnI tulya kAraNatA. 308-309 zibikAvAhaka puruSanI jema jJAna ane kriyAnI mokSa pratye ekasvabhAvathI akAraNatA ane gatikriyAmAM cakSu ane pAdanI jema bhinnasvabhAvathI kAraNatA sthApaka yukti. . 311-312 vyavahAranayathI mokSamArganA svarUpanuM uddharaNa. 311 gRhanI vizuddhinA dRSTAMta dvArA mokSa pratye jJAna, tapa ane saMyamanI kAraNatAnuM svarUpa. 311-313 karmanA nAzamAM karmanA jJAnathI anya jJAnanI anupayogitArUpa zaMkAnuM nirAkaraNa. 314-315 jJAnAdinA kramathI mokSamArganI prAptinuM uddharaNa. 314 cAritramAM zAstranI upayogitA, cAritranuM lakSaNa, jaghanya aSTapravacanamAtAnA jJAnathI paNa cAritranI niSpatti, cAritranI pravRttithI sAdhya azubhayogano tyAga ane uddezya karmano nAza. 314-316 jJAna rahita kriyAmAM alpaphaLatvanI sthApaka yukti. 317 kriyAnirapekSa jJAnane ja mokSa pratye kAraNa sthApakanI jJAnanayanI yuktinuM sthitapakSa dvArA nirAkaraNa. 317-319 maMtra anusmaraNa dvArA thatA viSaghAta, nabhoganarUpa kAryamAM paNa kriyAthI ja phaLanI niSpattinuM svarUpa. 317-318 labdhi ane maMtranA kAryamAM vartatA jJAna ane kriyAnuM svarUpa ane tatsaMbaMdhI uddharaNa. 317-318 devatAnA AhvAnamAM kriyAnI apekSArUpa pU. malayagiri mahArAjAnA vidhAnanI saMgati. | : 320-321 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 | | pRSTha 64 322 322 323 323 323-324 323-325 331 329 331-332 332-333 332-333 334 anukramaNikA gAthA viSaya. mokSa pratye jJAnane ja pradhAnarUpe svIkAravAnI vyavahAranayanI yuktinA nirAkaraNa arthe cAritrane ja pradhAnarUpe sthApaka sthitapakSanI yukti, uddharaNapUrvaka. nizcayanayanI dRSTithI karvadurUpatvavALA jJAnane ja svIkArIne cAritrane ja mukhyarUpe phaLasAdhaka svIkAravAnI sthitapakSanI yukti, uddharaNapUrvaka. jJAnamAM kAlpanika mukhyatva ane cAritramAM pAramArthika mukhyatvanI sthitapakSanI yukti. vyavahAranaye nizcayanayane takalAdeza tarIke ApelI ApattinuM nirAkaraNa. nizcayanayanA sarvanayamatatvanuM tAtparya. sakalAdezanuM lakSaNa ane vikalAdezanuM lakSaNa . vyavahAranaya karatAM nizcayanayanI atizayitAnuM vizeSa svarUpa. vyavahAranaye nizcayanayane Apela sakalAdezarUpa ApattinuM yukti dvArA nirAkaraNa. tapa-saMyamarUpa cAritra ane jJAnane svIkAranAra vyavahAranaya hovA chatAM pramANarUpe asvIkAranI yukti. sAmAnya-vizeSa ubhayane svIkAranAra ulukadarzanane apramANarUpe svIkAranI yukti, uddharaNapUrvaka. svaviSayanI pradhAnatAthI paripUrNa vastune svIkAravA chatAM paNa nayane pramANarUpe svIkAranI Apattino abhAva. sthitapakSa dvArA vyavahAranaya tathA nizcayanayanA tulya balavattvanuM svarUpa. upacArathI nizcayanayane pramANarUpe svIkAranI yukti ane vyavahArane te rUpe asvIkAranI yukti. vyavahAranI jema nizcayanayano viSaya paNa apekSAe upacaritarUpe svIkAra. nizcayanayanA nirupacaritapaNAnA nirAkaraNamAM sthitapakSanI yukti.. bhAvanikSepane ja anupacaritarUpe svIkAranI nizcayanayanI yuktinuM sthitapakSa dvArA nirAkaraNa. dravyArthikanayathI bhAvanipAno paNa upacaritarUpe svIkAra. nAmAdi cAra nikSepAnA viSayamAM nayonI yojanAnuM uddharaNa. nizcayanayanA bodha mATe ja kevala vyavahAranayanI upayogitAne svIkAranAra nizcayanayane sthitapakSanI Apatti, anAryane bodha karAvavA mATe anAryabhASA bolanAra brAhmaNonI jema | vyavahAranayanA vyApAranA svIkAranI nizcayanayanI yuktinuM sthitapakSa dvArA nirAkaraNa. niMgamAdi traNa nayone azuddha ane RjusUtrAdi cAra niyone zuddharUpe svIkAranA vacananuM vizeSa tAtparya. mokSa pratye bhAvane ja kAraNarUpe svIkAranAra hovAthI nizcayanaya ja balavAna che e prakAranI yuktinuM sthitapakSa dvArA nirAkaraNa. sthitapakSa dvArA bhAvanI jema kriyAmAM paNa phaLasAdhakatvanI yukti. vyakriyAnA viSayamAM nizcayanayanA vaktavyano sthitapakSa dvArA svIkAra paramabhAvane jonArA vaDe bhAvanI ja AdaraNIyatA ane aparamabhAvane jonArA vaDe dravyanI paNa AdaraNIyatAnA sthApaka nizcayanayanI yuktinuM nirAkaraNa, uddharaNapUrvaka. paramabhAvadarzI vaDe nizcayanayanA kAraNabhUta dravyano svIkAra ane vyavahAranayanA kAraNIbhUta dravyano asvIkAra ane sthitapakSa dvArA zuddha upayogavALAne paNa zuddha-zuddhatara 334-335 336 336-337 337-339 337-338 338 339-342 342-343 343 344 344 345-346 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 gAthA 68 69 70-71 viSaya vyavahA2nI upayogitAnI sthApaka yukti. saMsAramAM paribhramaNa karatAM anaMtI vAra dravyakriyAnI prAptinI jema bhAvanI paNa anaMtIvAra prApti thavA chatAM mokSanI aprApti, viziSTa bhAvanI jema viziSTa kriyA paNa mokSarUpa phaLanI sAdhaka. kSayopazamabhAvathI karAyelI kriyA dvArA bhAvanI vRddhithI kSAyikabhAvanI prAptinI yukti. kSayopazamabhAvathI karAyelA anuSThAnathI tadbhAvanI vRddhinuM uddharaNa. bhAvanA arthIne kriyAmAM yatnanuM vidhAna, apunarbaMdhakanI kriyAmAM apUrvatAnuM vidhAna. bhAvanI upAdeyatAmAM nizcayanayanI yukti. bhAvanI niSpattimAM mana-vacana ane kAyAkRta kriyAnI upayogitAnI yukti, bhAvapUrvakanA anuSThAnathI viziSTa bhAva niSpattimAM vizeSa prakAranI yukti. bhAvapUrvakanA anuSThAnathI bhAvanI vRddhinuM uddharaNa. nizcayanayanI sAme kriyA vinA bhAvanI asaMbhavatAnuM sthitapakSa dvArA vidhAna, kriyAmAM vartatA bhAvanuM svarUpa. kriyAnI anAdaraNIyatAmAM nizcayanayanI yukti. kriyAmAM eka kALe vyavahAranayanI aneka upayoganI saMgatinuM vidhAna, chinnavAlAnA daSTAMta dvArA ane UMbADiyAnA deSTAMta dvArA bhAvana, uddharaNapUrvaka. praNidhAnanI prAptinA hetunuM svarUpa. jijJAsAthI bhAvakriyAnI niSpattinI yukti, uddharaNapUrvaka. bhAvavRddhinA kramathI kevalajJAnanI prApti. tAttvikadharmanA kAraNonuM svarUpa, uddharaNapUrvaka. dhRtinuM lakSaNa. dhRtinA kAryarUpa zraddhAnuM lakSaNa. zraddhAnA kAryarUpa sukhAnuM lakSaNa. paMcAzakakAranA mate sukhAnuM lakSaNa. sukhAviSayaka lakSaNamAM paranI zaMkA ane tenuM samAdhAna. paMcAzakamAM sukhAne paranA abhiprAyathI viziSTa AhlAdarUpe svIkAranA kathanamAM yukti. sukhAnuM kArya. vividiSAnuM lakSaNa. vividiSAthI tAttvika zuzruSA Adi buddhinA ATha guNonI utpatti. vividiSAnuM kArya. samyagdarzananuM lakSaNa. bodhi, samyagdarzana, vijJapti paryAyavAcInuM vidhAna. paMcAzakanI 'sapha saMjJAo' e gAthAmAM bhAvazabda kriyAviSayaka grahaNa karavAmAM yukti. bhAvakriyAnuM svarUpa, uddharaNapUrvaka. kriyA vagara bhAvanA prakarSamAM dRSTAMta. mokSane anukULa bhAvakriyAnuM uddharaNa. kriyA vagara marudevAdine mokSane anukULa bhAvaprAptimAM yukti. bhAvanI zuddhinA kramathI kevalajJAnanI prAptinuM vidhAna, kevalInuM svarUpa. anukramaNikA pRSTha 346-347 347-348 348 348 348-349 350 350-353 350 353-354 353-354 353-356 354 357 358 358 358-360 358-360 358-360 358-360 358-360 358-360 358-360 358-360 358-360 358-360 358-360 358-360 361-363 361-362 361-362 361-362 361-362 363 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 1 TIkA : adhyAtmamataparIkSA nyAyavizArada - nyAyAcArya - zrImadupAdhyAya - yazovijayakRtA adhyAtmamataparIkSA zrI arhaM namaH zrI zaG khezvarapArzvanAthAya namaH zrI mahAvIraparamAtmane namaH namaH [TIkAkAranuM maMgalAcaraNa] aiMkArakalitarUpAM smRtvA vAgdevatAM vibudhavandyAm / adhyAtmamataparIkSAM svopajJAmeSa vivRNomi 11 gAthA : TIDArtha :- 'aiMkAra 'thI sita che 35 bhenuM jevI, viSuSothI vaMdha khevI vAzInI hevI (sarasvatI) nuM smarae| urIne, rUpa svopajJa adhyAtma-bhata-parIkSA graMthanuM khA (hu~) vivaraNa ruM chaM. 'eSa ahaM vivRNomi' A pramANe vADyAnvaya che. 1 bhAvArtha :- svopajJa TIkA hovA chatAM, graMtha racanA karanAra karatAM TIkAkArane bhinna paryAyarUpe batAvavA arthe, 'eSaH ' zabda vAparela che, ane te 'ahaM' no parAmarza che. [mULa graMthanuM maMgalAcaraNa] paNamiya pAsajiNidaM vaMdiya sirivijayadevasUrindaM / ajjhappamayaparikkhaM jahabohamimaM karissAmi // 1 // (praNamya pArzvajinendraM vanditvA zrI vijayadevasUrIndram | adhyAtmamataparIkSAM yathAbodhamimAM kariSyAmi // 1 // ) gAthArtha :- pArzvanAtha bhagavAnane praNAma karIne, (ane) vijayadevasUrIzvarajI mahArAjane vaMdana karIne, bodhane anusAre A=vakSyamANa, adhyAtmamataparIkSAne huM karIza. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA ... . . . . . . . . . . gAthA -1-2 TIkA - pricArane ziSTAcAraparipAtranA vidhvaMzAvAmamavamIrarIti asitya pUrvArddhana samuciteSTayordevagurvoH praNatilakSaNaM maGgalamakAri, uttarArddhana ca prekSAvadavadhAnAya viSayanirUpaNaM pratyajJAyi, prayojanasambandhAdhikAriNastu saamrthyaadvboddhvyaaH||1|| TIkArya - rUda' ahIM graMthanA AraMbhamAM ziSTAcAranA paripAlana mATe athavA vinavvasa mATe, maMgala avazya AcaraNIya che, e pramANe manamAM karIne, pUrvArdhathI samucita ane iSTa devagurune namaskAralakSaNa maMgaLa karyuM ane uttarArdhathI prekSAvAnanA avadhAna mATe, viSayanirUpaNanI pratijJA karI; (ane) prayojana, saMbaMdha ane adhikArIne vaLI sAmarthyathI jANavA. bhAvArtha - deva ane gurunAM "samucita' ane 'ISTa' be vizeSaNo che. tenuM tAtparya e che ke samucita=pragati mATe ucita ane ISTa temane pragati karavAthI potAne ISTanI prApti thAya che; tethI ISTanI prAptino upAya hovAthI te ISTa che. tathA ziSTAcAranA paripAlana mATe maMgala AcaravuM joIe, te batAvavA mATe "samucita' vizeSaNa ApyuM che, kema ke ziSTapuruSa namanane je ucita hoya tene ja name che, ane "ISTa' vizeSaNa, vinavvasa mATe maMgala karavuM joie te batAvavA mATe Apela che. kema ke devagurune namavAthI ISTanI prApti thAya che. prastutamAM graMthakartAne vinavvasa ISTa che.IATI avataraNikA - nanu ni nizAsitazartha: parIkSAkSoTuM kSamate na tu niuta va, tathA 2 svati pUrva vizadasyAdhyAtmamatasya parIkSA kathamiva nAnukurute sudhAmadhurIkAraprayAsam? iti ce? bhavedevaM yadi bhAvAdhyAtmamataM parIkSaNIyatayA lakSitaM bhavet, na caivam, kintu nAmAdhyAtmikAnAmevAzAmbaramatavAsanAvAsitAntaHkaraNatayA durlalitacaritAnAM bhrAntiviSayo'rtho bAdhakapradarzanena madhyasthAnAmanupAdeyatAbuddhAvadhiropyata ityAzayavAnAha avataraNikArya - T' thI pUrvapakSI kahe che ke saMdigdha ane jijJAsita arthanI parIkSA karavI yukta che, paNa nirmIta arthanI parIkSA karavI yukta nathI ja. ane te rIte=je nirNAta che te parIkSA mATe yogya nathI te rIte, svataH ja vizada evA adhyAtmamatanI parIkSA, "pharva =jANe sudhAne madhura karavAnA prayAsane zuM nathI anusaratI? arthAt anusare che. A pramANe pUrvapakSI kahe to tene graMthakAra kahe che ke, tame kaho cho e pramANe (to) thAya, jo ame bhAvaadhyAtmane parIkSaNIyapaNAthI lakSa karIe; ane e pramANe nathI. arthAt bhAvaadhyAtmanI ame parIkSA karatA nathI, paraMtu digaMbaramatanI vAsanAthI vAsita aMtaHkaraNa hovAne kAraNe, durlalita caritavALA nAmaAdhyAtmikone bhrAMtaviSayavALo je artha che, (te) bAdhakapradarzana dvArA madhyasthInI anupAdeyatAbuddhimAM adhiropaNa karIe chIe. e prakAranA AzayavALA graMthakAra kahe che...... bhAvArtha - "nanuM tAtparya e che ke, suvarNanI parIkSA karavI eTale suvarNa mUlyavAna che ke nahi? e artha prApta Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 2 adhyAtmamataparIkSA thAya, ane purovartI padArthanI suvarNatulya kAMti joine tenI parIkSA karavI, ke A suvarNa che ke nahi? teno artha suvarNanI parIkSA nathI, paraMtu purovartI padArthanI suvarNarUpe parIkSA che; te pramANe ahIM 'na' thI zaMkA karIne suvarNatulya adhyAtmamatanI parIkSAne anucita siddha karavA prayatna karela che. tethI tenA uttaramAM kahela che ke, ame adhyAtmamatanI parIkSA karatA nathI, paraMtu purovartI je adhyAtmamata tarIke prasiddha padArtha che, te kharekhara adhyAtmamata che ke nahi? tenI parIkSA karIe chIe; ane parIkSAno viSayabhUta padArtha kAM saMdigdha hovo joie kAM jijJAsita hovo joie paNa nirNIta hovo joie nahi. jema jagatamAM suvarNa uttama che ke nahi? evo koine saMdeha hoya, to te vAstavika suvarNanI uttamatAnI tenA guNo dvArA parIkSA kare, ane koine saMdeha na hoya, paNa lokamAM suvarNa uttama guNavALo padArtha che ema sAMbhaLIne, tenA uttama guNone jANavAnI jijJAsA thavAthI parIkSA kare che; paraMtu je vyaktine suvarNa uttama che e pramANe nirNIta hoya, te vyakti suvarNanI uttamatAnI parIkSA karato nathI; tema bhAvaadhyAtmamata te svAbhAvika rIte vikhyAta kIrtivALo che, tethI jagatane tenI oLakhANa ApavA mATe parIkSA karavA mATe graMtha racanA karavI, te amRtane madhura karavA jema koi prayatna kare te vyartha prayatna che, tema adhyAtmamatanIM parIkSA karIne tenI vAstavikatAnI siddhi karavA mATe yatna karavo te vyartha prayatna che; kema ke bhAvaadhyAtma uttamarUpe lokamAM jJAta che. je lokone tenI uttamatAno saMdeha hoya athavA to uttamatAne jANavAnI jijJAsA hoya, te loko tenI parIkSA kare te ucita gaNAya, paraMtu prastuta graMthakAra tenI parIkSA kare te hAsyAspada ceSTA tulya che. tenA javAbarUpe graMthakAra kahe che ke, ame bhAvaadhyAtmanI parIkSA karatA nathI, paraMtu nAmaAdhyAtmikonuM AzAmbaramatanI vAsanAthI vAsita aMtaHkaraNa hovAthI durlalita cAritra che=anucita cAritra che, teono bhrAMta viSayavALo artha, bAdhakanA pradarzana dvArA madhyasthonI anupAdeyatAbuddhimAM adhiropaNa karIe chIe. A prakAranA AzayathI graMthakAra kahe che. ahIM anupAdeyatAbuddhimAM adhiropaNa karAya che, e prakArano prayoga karyo, tenAthI e batAvavuM che ke madhyasthone paNa je je padArtho temane sAra lAge che tenA viSayamAM upAdeyatAbuddhi che, ane je je padArtha temane niHsAra lAge che tyAM temane anupAdeyatAbuddhi che, ane jyAM sAra ke asArano nirNaya nathI, tyAM upAdeyabuddhi paNa nathI ane anupAdeyabuddhi paNa nathI paraMtu saMdehabuddhi che. tethI madhyasthonI je anupAdeyatAbuddhi che, temAM prastuta nAmaAdhyAtmikamatane adhyAropaNa ka2vA arthe, adhyAtmamatanI parIkSA karavAno prAraMbha karyo che ane tethI ja bIjA zlokamAM bAdhakapradarzana dvArA nAmaAdhyAtmikamatanuM madhyasthonI anupAdeyatAbuddhimAM adhyAropaNa karAya che, ema kahela che. ajjhaSpaM NAmAI cauvvihaM cauvvihA ya tavvantA / tattha ime atthujjhiya NAmeNajjhappiA NeyA // 2 // ( adhyAtmaM nAmAdi caturvidhaM caturvidhAzca tadvantaH / tatreme arthojjhitA nAmnA''dhyAtmikA jJeyAH ||2|| ) gAthAH gAthArtha :- adhyAtma, nAmAdi cAra prakAranuM che ane tadvAnu=adhyAtmavAnu, cAra prakAranA che. (ane tyAM=cAra bhedavALA AdhyAtmiko che tyAM, A=jenI parIkSA karavAnI che e vArANasIdAsa Adi, arthathI rahita nAmathI AdhyAtmiko jANavA. Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA gAthA - 2-3 TIkA :- adhyAtmaM kila caturvidhaM nAmasthApanAdravyabhAvabhedAt / tatra nAmAdicatuSTayasvarUpaM dravyAlokAdavaseyaM, tathA ca vizeSaNabhedAt tadviziSTA AdhyAtmikA api caturvidhAH / tatra adhikRtA AdhyAtmikA vArANasIdAsaM puraskRtya pravarttamAnA indrAdisaMjJAmiva gopAlabAlA yAdRcchikImayathArthAmAdhyAtmikasaMjJAM bibhrANA na nAmamAtreNaivAbhimantumarhanti, tathA cAdhyAtmikaMmanyAnAM pareSAmevAzaGkAnirAsAyAtra pravRttiriti na kiJcidanupapannam // 2 // dara ahIM 'AdhyAtmimanyAnAM' e karmArthaka SaSThI che ane 'pareSAM' e karyuarthaka SaSThI che. TIkArya :- 'adhyAtma' kharekhara adhyAtma nAma, sthApanA, dravya ane bhAvanA bhedathI cAra prakAranuM che. tyAM nAmAdi cAra prakAranuM adhyAtma che tyAM, nAmAdi cAranuM svarUpa dravyalokathI jANavuM ane te prakAre=nAmAdi adhyAtma cAra prakAranuM che te prakAre, vizeSaNanA bhedathI=nAmaadhyAtmarUpa vizeSaNa, sthApanAadhyAtmarUpa vizeSaNa, dravyaadhyAtmarUpa vizeSaNa ane bhAvaadhyAtmarUpa vizeSaNanA bhedathI, tadviziSTa=vizeSaNathI viziSTa, AdhyAtmiko paNa cAra prakAranA che=nAmathI AdhyAtmika, sthApanAthI AdhyAtmika, dravyathI AdhyAtmika ane bhAvathI AdhyAtmika, ema cAra prakAranA che. tyAM=cAra bhedavALA AdhyAtmiko che tyAM, vArANasIdAsane AgaLa karIne, pravartamAna gopAlabAlane iMdrAdi saMjJAnI jema yAdacchika ayathArtha AdhyAtmika saMjJAne dhAraNa karatA adhikRta AdhyAtmiko nAmamAtra hovAne kAraNe,(AdhyAtmika) kahevA mATe yogya nathI, ane te rIte=adhikRta AdhyAtmiko nAmamAtrathI AdhyAtmiko che te rIte, AdhyAtmika mAnanArA saMbaMdhI paranI ja=madhyasthonI ja, AzaMkAnA nirAsa mATe ahIM =AdhyAtmikamatanI parIkSAmAM, pravRtti che, ethI karIne kAMi anupapanna nathI. = = bhAvArtha :- tAtparya e che ke jeo potAne AdhyAtmika mAnanArA che, teonA viSayaka adhyAtmane jANavA mATe madhyastha evA pa2ne je AzaMkA che=A loko vAstavika AdhyAtmika che ke nahIM? tevI AzaMkA che, tenA nirAsa mATe A graMthamAM pravRtti che. mATe zaMkAkAre avataraNikAmAM parIkSA karavI anucita batAvela te upapanna che=parIkSA karavI ucita che.IIII avataraNikA :- ye punaHlimArtha sarvAM kAM: pAramAdhimadhyAtmasvarUpaM zrotumutsadane tatpramodArthamidamabhidhIyate avataraNikArya :- sakarNa ane utkarNa evA jeo vaLI A=adhyAtmamatanI parIkSA karIzuM e, sAMbhaLIne, pAramArthika adhyAtmasvarUpane sAMbhaLavA mATe utsAhita che, temanA pramodane mATe A=gAthAmAM vakSyamANa, kahevAya che. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 gAthA - 3 adhyAtmamata parIkSA sakarNa tattvane jANavAmAM madhyastha buddhivALA ane utkarNa tattvane jANavA mATe utkaMThAvALA jANavA. gAthA - jA khalu sahAvasiddhA kiriA appANameva ahigicca / bhaNNai paramajjhappaM sA daMsaNa-NANa-caraNaDDhA // 3 // (yA khalu svabhAvasiddhA kriyA AtmAnamevA'dhikRtya / bhaNyate paramadhyAtma sA darzana-jJAna-caraNADhyA // 3 // ) gAthArtha - AtmAne ja AzrayIne je svabhAvasiddha kriyA che, darzana, jJAna ane cAritrathI Aca=sahita, te svabhAvasiddha kriyA, zreSTha adhyAtma kahevAya che. TIkA-uttvanavikAnaM marAveSTitaparivezrito natuH pIviSayavyApIratiksijjatathI svayamadhikurute kAJcanopala iva maladravyamalImasa iti| tatazca tAvantaM kAlamasya na svabhAvasiddhA kriyaa| 'padravyamIma' pachI 'ti' zabda che, te vadhArAno bhAse che. dara 'nAvitna' ahIM dvitIyA che, te kAla arthaka che. teno artha anAdikALathI e pramANe jANavo. dUra kaffmAveSTitapariveSThito' karma dvArA AveSTita pariveSTita ema kahyuM, eno artha karmathI atyaMta vIMTaLAyelo karavo, atizaya arthaka hovAthI AveSTita pariveSTita be vakhata kathana karela che. TIkArya - " jema maladravyathI malImasa kAMcanopala-suvarNa caLakATane pAmatuM nathI, (tema) ahIM kharekhara anAdikAlathI karma vaDe AveSTita pariveSTita prANI, kaSAyaviSayanA vyApArathI kuMThitazaktipaNuM hovAne kAraNe ' potAno adhikAra pAmI zakato nathI, tethI teTalA kALa sudhI AnI=AtmAnI, svabhAvasiddha kriyA nathI. bhAvArtha - jIva karmathI atyaMta vIMTaLAyelo hoya che tyAre, jIvanI zakti kaSAya ane viSayanA vyApAramAM vyAkRta hovAthI potAnA guNomAM pravartavA mATe kuMThita che, tethI svayaM te potAnA upara adhikAra dhAraNa karato nathI. jema maladravyathI yukta suvarNa potAnA caLakATane dhAraNa karatuM nathI, tema AtmA potAnA adhikArane dhAraNa karato nathI. teTalA kALa sudhI AtmAnI svabhAvasiddha kriyA nathI kAMika aMzamAM karmanA adhikAranA vigamanane kAraNe, AtmAnA mULa svabhAvathI niSpanna thayelI evI je kriyA, ke jenI vizrAMti mokSarUpa zuddhasvarUpamAM che, evI svabhAvasiddhakriyA AtmAnI nathI. TIkA -punarasauSatriyavinayA pramaHI: svayafdhajte tavI vAsthatIvrAnastrApunItamanI kAJcanasyevAtmAnamadhikRtyaiva prAdurbhavantI svabhAvasiddhA kriyA samujjRmbhate svAntarbhaviSNubhireva Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 3 adhyAtmamata parIkSA. kAlAdibhirupanIyata iti yaavt| etena kevalasvabhAvavAdaH praastH| daka "tA' pachI "gha' che te vadhArAno bhAse che. TIkArya - "rA' jyAre vaLI A=AtmA, kaSAya ane indriyanA vijaya mATe prayatna karato svayaM adhikAra kare che tyAre, AnI=AtmAnI, tIvra analathI=agnithI, dUra karAyela malavALA kAMcananI jema, AtmAne AzrayIne ja prAdurbhAva pAmatI svabhAvasiddha kriyA pragaTa thAya che. tenuM tAtparya e che ke, svAntarbhaviSNu ja kAlAdi vaDe karIne svabhAvasiddha kriyA upanayana thAya che, ane AnA vaDe "yavAthI 'rUti yAvat' sudhI je kathana kahyuM AnA vaDe, kevala svabhAvavAda parAsta jANavo. bhAvArtha - "svAntarmavifma:' - sva eTale jIva. jIvanI aMdaramAM thavAnA svabhAvavALA kAlAdi vaDe svabhAvasiddha kriyA pragaTa karAya che ema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke dareka kAryo kAlAdi pAMca kAraNothI thAya che, ane te pAMca kAraNo, ghaTanA daMDAdi kAraNo jema bahiraMga kAraNa che tema bahiraMga kAraNa nathI, paraMtu jIvanA paryAyarUpa che. tenAthI svabhAvasiddha kriyA pragaTa thAya che. valA'thI 'tti yAva' sudhInA kathanathI kevala svabhAvavAda parAsta thAya che ema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke A jIva kaSAya-iMdriyanA vijaya mATe prayatna kare che, enAthI svano adhikAra pAme che ema kahyuM, enAthI puruSakAravAda Avyo, ane jIvanI aMdaramAM thavAnA svabhAvavALA kAlAdi vaDe svabhAvasiddha kriyA pragaTa thAya che ema kahyuM, tenAthI kAlAdi kAraNonuM grahaNa thAya che. A pramANe kahevAthI kevala svabhAvathI ja svabhAvasiddha kriyA thAya che evI mAnyatA che, teno nirAsa thAya che. utthAna -pUrvamAM kahyuM ke kaSAya-iMdriyanA vijaya mATe jIva prayatna kare che tyAre jIvane svayaM adhikAra prApta thAya che, tyAM prazna thAya ke te adhikAra zuM che? tethI kahe che TIkA - va: punarAdhAra ti ve? kSattimArvavArnavADanI zodhamAnamAthAnomavinayopAve; pravRttiriti gRhaann| kSAntyAdayazca krodhAdipratipakSA jIvapariNAmA eveti na krodhAbhAvAdirUpatayA teSAM kazcana doSa udbhaavniiyH| TIkArya -2 puna:' Ano=AtmAno, adhikAra zuM che? e pramANe zrotA pUche, to graMthakAra kahe che ke- krodha, mAna, mAyA, lobha upara vijaya meLavavA mATenA upAyarUpa anukrame kSamA, mRdutA, saraLatA, niHspRhatAmAM pravRtti karavI te AtmAno adhikAra che) e pramANe tuM jANa; ane kSAtyAdi, krodhAdipratipakSarUpa jIvanA pariNAmo ja che. ethI karIne krodhAbhAvAdirUpapaNAthI teomAM koi doSa ubhAvana na karavo. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 3 . adhyAtmamata parIkSA bhAvArtha - krodha, mAna, mAyA ane lobhanA vijayanA upAyarUpa kSamAdimAM pravRtti karavI te AtmAno adhikAra che, ane A adhikAravALAnI je kriyA che te bhAva adhyAtma che; tema AgaLa kahyuM che. tyAM prazna thAya ke kSamAdimAM yatna abhavyono paNa saMbhave che ane apunabaMdhakAdine paNa saMbhave che, tethI badhA jIvo adhikArI prApta thaze. teno uttara e che ke abhavyone kSamAdimAM je yatna che, ke ahiMsAdi saMyamamAM je yatna che, te phalanI apekSAe che; paNa kSamAdibhAvo AtmAnuM nirvikAraka svarUpa che ane temAM yatna karavo e ja kharekhara AtmAne saMsArathI chUTavAno upAya che, evA AzayathI kSamAdimAM yatna nathI. apunabaMdhakane yadyapi kSamAdibhAvo pratye kAMika svarUpathI ruci hoya che, to paNa temano aspaSTa bodha hovAnA kAraNe temane skUla bhAvo pratye ruci hoya che. ahIM kSamAdi nirvikAraka bhAvono AvirbhAva karavA mATe, sUkSma bodhapUrvakano yatna je viratithI prAraMbha thAya che, tene grahaNa karavAno che, ane te ja vyakti potAnA upara potAno adhikAra potAnA guNamAM pravartavArUpa adhikAra, dhAraNa kare che; jayAre abhavyAdine kSamAdi mATeno yatna phalathI hovAne kAraNe tenI vizrAMti kSAyikabhAvarUpa kSamAmAM thatI nathI. yadyapi abhavyomAM paNa vartatA kSamAdi bhAvo kSayopazamabhAvarUpa ja hoya che, to paNa utkaTa mithyAtvano kSayopazama nahIM hovAnA kAraNe, krodhAdino paNa bhaviSyamAM utkaTarUpe pariNAma thaI zake tevI zakti bIjarUpe hovAne kAraNe, kSayopazamabhAva tarIke tenI vivakSA karela nathI; kema ke je kSayopazamabhAva sAyikabhAvamAM vizrAMta pAme tene ja kSayopazamabhAva tarIke vivakSA karAya che, ane AthI ja teo graMthI dezamAM hovA chatAM mithyAtvano kSayopazama svIkArela nathI; jyAre apunabaMdhakane utkaTa mithyAtvano kSayopazama svIkArela 'kSAnya kSamAdi, krodhAdinA pratipakSa jIvanA pariNAmo che, ethI karIne krodhAbhAvAdirUpapaNuM hovAnA kAraNe koI doSa udubhAvana karavo nahi ema kahyuM. tenuM tAtparya e che ke, kSamAne krodhAbhAvarUpe grahaNa karIe to - jIvano adhikAra doSanA abhAvathI prApta thAya ane tenI niSThA paripUrNa doSAbhAvamAM prApta thAya. tethI adhikArane pAmela te vyakti bhAvaadhyAtmanI kriyA dvArA doSAbhAvarUpa mokSane prApta karaze, paNa guNarUpa mokSane prApta karaze nahi. bIjo doSa e prApta thAya che ke, krodhAbhAvanA aMzanI kalpanA thaI zake nahi, paraMtu krodhanA aMzanI kalpanA thaI zake; jyAre krodhAbhAvamAM yatna thAya che tyAre krodhanI vidyamAnatA paNa dekhAya che, paraMtu jema ghaTa ane ghaTAbhAva sAthe na rahI zake tema krodha ane krodhAbhAva sAthe na rahI zake; paNa kSamAne krodhanA pratipakSarUpe grahaNa karIe to te bhAvAtmaka hovAnA kAraNe tenA aMzanI kalpanA thai zake; jeTalA aMzamAM kSamA AvirbhAva pAme teTalA aMzamAM krodhanI hInatA prApta thAya che ane ghAtmaghAtakabhAva vaDe baMnenuM saha avasthAna che. vaLI kSamAne krodhAbhAvarUpa mAnavAthI anyonyAzraya doSa paNa prApta thAya che. te anyonyAzraya doSa A pramANe - jayAM sudhI krodhano abhAva na thAya tyAM sudhI krodha upara vijaya maLe nahi ane jyAM sudhI krodha upara vijaya maLe nahi tyAM sudhI krodhano abhAva thAya nahi. TIkA - vinave vendrivijayo hetu, sAtamavano tayoH pravIpaprAyoliva hetuhetumdbhaavaat| indriyavijayazca manaHzuddhyA, sA ca lezyAvizuddhyA, (manaso nirmalatvaM ) tAzca sakalakarmaprakRtiniSyandabhUtakRSNAdidravyasAcivyAdAtmano'zuddhatamA'zuddhatarA'zuddha-zuddha-zuddhatara Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamata parIkSA... * * * * * * * * * gAthA - 3 * * zuddhatamapariNAmarUpAH, bhAvanAhetukanirmamatvahetukasAmyahetukarAgadveSajayena vA manaso vizuddhirityevaM paripATI TIkArya - Savijaye' kaSAyanA vijayamAM iMdriyano vijaya paNa hetu che. Ika ahIM 'mapi'thI e samuccaya thAya che ke, kSamAdimAM pravRtti to hetu che paNa iMdriyano vijaya paNa hetu che. utthAna :- kaSAyavijaya ane iMdriyavijaya samakAlabhAvI che, to kaSAyanA vijayamAM iMdriyano vijaya hetu kevI rIte kahI zakAya? tethI kahe che TIkArya - "samazAnamAvino:' - samakAlabhAvI paNa te beno=kaSAyavijaya ane iMdriyavijayano, pradIpa ane prakAzanI jema kAryakAraNabhAva che. ane iMdriyano vijaya mananI zuddhithI thAya che, mananI zuddhi lazyAnI zuddhithI thAya che ane te vezyA, sakalakarmaprakRtinA niNaMdabhUta kRSNAdi dravyanA sAcivyathI AtmAnA azuddhatama, azuddhatara, azuddha, zuddha, zuddhatara, zuddhatama pariNAmarUpa che. bIjI rIte mananI zuddhino upAya batAve chebhAvanAhatuka, nirmamatvahetuka, sAmyahetuka rAgadveSanA jaya vaDe mananI vizuddhi thAya che, e pramANe paripATI che. bhAvArtha - iMdriyano vijaya mananI vizuddhithI thAya che ane mananI vizuddhi vezyAnI vizuddhithI thAya che ema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke kaThora Azaya te azubha lezyarUpa che, je prathamanI traNa lezyA che ane mRdu Azaya te zuddha lezyArUpa che, je pAchaLanI traNa lezyA che. jyAre jIva bIjA jIva pratye mRdu AzayavALo thAya che, tyAre tenA cittanI je vizuddhi , tenAthI tattvanuM avalokana kare to tattvatarapha valaNa thavuM saMbhave che. jyAre kaThora AzayavALo jIva tattvane tattvarUpe jovAnI lAyakAta dharAvato nathI. A rIte lezyAnI zuddhithI tattvanuM avalokana karavAne kAraNe manazuddhi thAya che ane manazuddhi thayA pachI tattvamAM pravRtti karavA mATe jIvano yatna pedA thAya che. tenAthI iMdriyano vijaya thAya che ane iMdriyavijaya samakAlIna kaSAyano jaya thAya che. A krama pramANe vezyAzuddhithI tattvanA avalokananA prayatnathI kramasara manazuddhi thAya che, tethI te kramika bhAvarUpa che; jyAre iMdriyavijaya ane kaSAyavijaya kArya-kAraNarUpa hovA chatAM sahavartI bhAva che. samakSomAvino samakAlabhAvI evA iMdriyavijaya ane kaSAyavijaya vacce pradIpa ane prakAzanI jema hetuhetumadbhAva che ema kahyuM, tyAM hetu-hetumadbhAvano artha kArya-kAraNabhAva che. te A rIte- hetu eTale kAraNa ane hetumadU=kArya. svajanyatAsaMbaMdhathI hetu kAryamAM rahe che, tethI hetumadu' zabdathI kArya vAcya bane che. lezyAnI vizuddhithI mananI zuddhi thAya che tema kahyuM, tyAM lazyAnuM svarUpa A pramANe che- sakala karmaprakRtinA niSNandabhUta-jIvanuM kArmaNa zarIra sakala karmaprakRtirUpa che ane te pAMca prakAranA varNavALI vargaNAothI baneluM che. Ama chatAM, temAM sArabhUta evuM je kRSNAdi dravya tenA sAcivyathI AtmAne traNa prakAranAM azuddha pariNAmo ane traNa prakAranAM zuddha pariNAmo thAya che, te bhAva lezyA che; ane sakala karmaprakRtimAM sArabhUta kRSNAdi varNavALA pudgalo che, te dravyalezyA che. ahIM "niSkandano artha sArabhUta vadhAre ucita lAgavAthI te karela che. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA -3. . . . . . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 mIvanadetu'mananI vizuddhino bIjo krama je kahyo ke bhAvanAhatuka, nirmamatvahetuka, sAmyahetuka rAgadveSanA jayathI mananI vizuddhi thAya che, e pramANe paripATI che; tenuM tAtparya e che ke anityAdi bAra bhAvanA bhAvIe, te bhAvanA jema jema haiyAne sparzatI jAya che tema tema nirmamabhAva pedA thAya che, ane padArtha pratye nirmamabhAva pedA thavAnA kAraNe, potAnAthI bhinna badhA padArtho potAne anupayogI hovAnA kAraNe tulyarUpa bhAse che, tethI sAmyabhAva varte che; ane sAmyabhAvanA kAraNe cittamAM rAga-dveSa vartatA nathI, tethI citta vizuddha bane che, ane te vizuddha cittane kAraNe iMdriya kAbumAM varte che; ane iMdriyano vijaya thavAthI kaSAyano vijaya thAya che. A krama pramANe jema jema bhAvanA prakarSa thAya tema tema nirmamabhAva prakarSa pAme che. tethI bhAvanA purovartI che ane nirmamabhAva uttaravartI che, tyArapachInA sAmyabhAva vagereno sahavartI kAryakAraNabhAva che. TIkA tahevamanA vize nadhi tminaH kriyApadaM=nAmavitrathatizayA mAvAdhyatni maLyo kIdRzI sA kriyA? 'drshnjnyaancrnnaaddhyaa'| TIkArya - "tavam' te kAraNathI=pUrvamAM kahyuM ke kaSAyajayanA upAyamAM pravRttithI adhikAra prApta thAya che te kAraNathI, A rIte A dizAthI=lezyAzuddhithI manazuddhi Adi A dizAthI, labdhaadhikAravALA AtmAnI kriyA parama adhyAtma kahevAya che, arthAt nAmAditrayathI atizayavALuM bhAvaadhyAtma kahevAya che. tAtparya e che ke, je vyakti svayaM potAnA para adhikAra prApta kare che, te vyakti mana-vacana-kAyAnI ceSTA, samiti-gutimAM pravartAve che. e rUpa kriyA bhAvaadhyAtma che. . kevA prakAranI te kriyA che? arthAtu parama adhyAtmarUpa kriyA kahI te kevA prakAranI che? evI jijJAsAmAM ' kahe che- darzana, jJAna ane cAritrathI Aca=sahita che. utthAna ahIM sudhImAM adhyAtmanA lakSaNarUpa mULagAthAno artha pUro thAya che. have te ja adhyAtmanA lakSaNarUpa mULagAthAnA arthane vadhAre spaSTa karatAM kahe che TIkA - zraddhAna-vothI-nDanAzavaMtArUpamethioDadddhAvamaLa vyavasthitApa vastugatyAtmAtmanAtmatttvsNvednruupaikvstutyaa pratyastamitapRthagbhAvA; kAdibhAvakarmIritAtmasvarUpa eva nivizamAnaM zrutanozrutAdivibhAgAbhAvAdekarUpIkRtaM guNakaraNAkhyakriyAbhAvamanusaratIti yAvat // 3 // TIkArya - "zraddhAna' zraddhAna, bodha ane anAzravatArUpa bhedathI paraspara atarbhAvamAtrathI vyavasthita hovA chatAM paNa, vAstavika rIte AtmAmAM AtmA vaDe AtmatattvasaMvedanarUpa ekavastupaNAthI, pratyastamita nAza pAmela pRthabhAvavALI (te kriyA), kartRAdi bhAvakarmavALI vyaktithI prerita AtmasvarUpamAM ja nirizamAna zrata-nogruta Adi vibhAgano abhAva hovAthI, ekarUpa karAyela guNakaraNAgakriyAbhAvane anusare che. 'rUti thAvat' kahyuM te 'rUda gha ra najJAnavarAjA' tyAM sudhInA kathananuM A tAtparya che ema sUcave che. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 adhyAtmamataparIkSA bhAvArtha :- tAtparya e che ke jIva potAnA guNono ja kartA che ane potAnA guNono ja bhoktA che, mATe kartA ane 'Avi'padathI bhoktAnuM grahaNa karavuM. kartRAdino bhAva te kadibhAva, te bhAvonA karmavALo=kriyAvALo jIva che, tethI 'karnAdibhAvakarmin' jIva che, ane te 'karNAdibhAvakarmin' evA jIva vaDe karIne irita=prerita, evuM je AtmasvarUpa che, te siddhAvasthAmAM che. te AtmasvarUpamAM siddhanA jIvo niviSTa=pravezelA che. jyAre guNakaraNAkhyakriyAbhAva te AtmasvarUpamAM nivizamAna che ane te guNakaraNAkhyakriyAbhAvane anusaranArI A adhyAtmanI kriyA che. gAthA - 3-4 'zuLarAjriyA' - guNakaraNAkhyakriyA eTale guNone karavAnI kriyA. te kriyArUpa bhAva nirvikalpadazAmAM hoya che. nirvikalpadazAmAM jIva potAnA guNone AvirbhAva karavAnI kriyA mA kare che, ane nirvikalpadazA pahelAMnI bhUmikAmAM muni zruta-nozrutanA vibhAgavALI kriyA kare che; jyAre nirvikalpadazAmAM zruta-nozrutanA bhedano abhAva hovAthI ekarUpa karAyela guNakaraNAkhyakriyAbhAva hoya che. zruta eTale zrutajJAnanI kriyA ane nozruta eTale tapasaMyamanI kriyA; e rUpa vibhAgavALI guNakaraNAkhyakriyA, chaTThA guNasthAnakamAM muni nirvikalpadazA pahelAM kare che. tyArapachI AtmA potAno puruSArtha=AtmAthI AtmAmAM AtmatattvanA saMvedanarUpa eka prakAranI kriyAne kare che, ane tenAthI je aMtaraMga guNaniSpattine anukULa vIryasphuraNa thAya che, te ja ekarUpIkRta guNakaraNAkhyakriyAbhAva che. ahIM saMkSepathI tAtparya e che ke jIvanI viparIta ruci, viparIta bodha ane viparIta pravRttithI saMsAra niSpanna thayo che. te dizA, AtmaguNo tarapha palaTAvAthI prathama bhUmikAmAM zraddhAna, bodha ane anAzravatArUpa traNa pariNatio pRthak prApta thAya che. pachI jIva vAstavika rIte svaprayatnathI potAnA AtmatattvanuM saMvedana kare che, te rUpa eka bhAva rahe che, je nirvikalpa upayoga svarUpa che. AnAthI e phalita thayuM ke; adhyAtmanI kriyA be prakAranI che. (1) prathama bhUmikAnI zraddhAna, bodha ane anAzravarUpa bhedavALI adhyAtmanI kriyA che ane (2) bIjI bhUmikAnI AtmAmAM AtmA vaDe AtmatattvanA saMvedanarUpa adhyAtmanI kriyA che, ane te samatAnI vRddhi kare tevA dhyAnasvarUpa che, je nirvikalpadazAvALA jinakalpika Adine hoya che. A baMne prakAranI adhyAtmanI kriyA, guNakaraNAkhyakriyAbhAvane anusare che. prathama bhUmikAnI adhyAtmanI kriyA, zruta-nozrutanA vibhAgavALI hovAthI, ekarUpIkRta guNakaraNAkhyakriyAbhAvane anusaratI nathI, paraMtu bhinna bhinnarUpa ratnatrayInA bhAvarUpa guNakaraNAkhyakriyAbhAvane anusare che. jyAre bIjI bhUmikAnI adhyAtmanI kriyA, zruta-nozrutanA vibhAganA abhAvathI ekarUpa karAyela guNakaraNAkhyakriyAbhAvane anusare che II3II avataraNikA :- nanu paradravyama, zuddhopayorUpAtmAdhiAro nasambhavati, azuddhopayo pazuddhopayogacchedaaytntvaattsy, sati ca tatra svdrvyprtibndhruupshraamnnypripuurnnaa''ytnaa'sNbhvaat| tathA ca kathametAvatyupadhisambandhe sitAmbarANAmadhyAtmasambhAvanA ? iti vivakSayA sphuritottarAdharamantaraivopasthitaM digambaramudvIkSya dharmAnurodhinaH paradravyasyAdhyAtmAvirodhitAM samAdhatte Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 1 gAthA - 4 .. adhyAtmamata parIkSA , avataraMNiyArtha-nakuthI pUrvapakSI kahe che ke, pAradravyanA saMgamAM zuddha upayogarUpa AtmAno adhikAra saMbhavato nathI, kema ke tenuM paridravyanA saMganuM, azuddha upayogarUpa zuddha upayoganA chedanuM AyatanapaNuM kAraNapaNuM, che. ane te paradravyano saMga hote chate tyAM te paradravyavALI vyaktimAM, svadravyapratibaMdharUpa zramaNyanA paripUrNa Ayatanano asaMbhava che. ane te pramANe ATalI upadhinA saMbaMdhamAM zvetAMbarone munibhAvarUpa adhyAtmanI saMbhAvanA kaI rIte thAya? e prakAranI vivAthI phurita thayo che uttara oSTha jeno ane adhyAtmanA svarUpane batAvatAM vacamAM upasthita evA digaMbarane joine dharmAnurodhI evA paradravyanI adhyAtma avirodhitAne dekhADe bhAvArtha 'para vyasaphe' - tAtparya e che ke potAnA AtmadravyamAtramAM pratibaMdha rAkhavo te rUpa zramaNyabhAva che, ane tenuM paripUrNa Ayatana=kAraNa, sarvathA pAradravyano tyAga che. tethI jeNe paradravyano tyAga karela nathI te vyaktimAM paripUrNa Ayatanano asaMbhava che. A pramANe pUrvapakSIno kahevAno bhAva che. gAthA - Na viNA rAgaddose ajjhappasseha kiMci paDikUlaM / paradavvaM uvagaraNaM kiM puNa dehuvva dhammaTuM // 4 // (na vinA rAgadveSau adhyAtmasyeha kiJcit pratikUlam / paradravyamupakaraNaM kiM punaH deha iva dharmArtham // 4 // ) | gAthArtha - ahIMyAM=saMsAramAM, rAga-dveSane choDIne adhyAtmane kAMi pratikUla nathI, to vaLI dharmane mATe dehanI jema upakaraNarUpa paradravyanuM zuM? arthAt paradravyarUpa upakaraNa pratikULa nathI. TIkA thavastu tharmoparApAra vyatithI zrAmavirodhatAmAkSa kSapavitavaMgaryanuyumade -kiM svarUpata eva tasya zuddhopayogavirodhitvaM rAgadveSadvArA vA? Adye'tiprasaGgo, dvitIye tu dharmasAdhanatayA dharmArthamupAdIyamAnasya tasya zarIrasyeva tadanuguNatvameveti kutastadvirodhitvam? yathoktasiddhAntavidhinA''dIyamAnasya tasya raagdvessaa'jnktvaat| dara ' no artha je pramANe che ane teno tatranI sAthe anvaya che. arthAt je zramaNyanI virodhitA che, tyAM ame pUchIe chIe, e pramANe anvaya che. TIkArya - vat' je kharekhara kSapaNako digaMbaro, dharmopakaraNanuM paNa paradravyapaNuM hovAne kAraNe zramaNyavirodhitA kahe che, tyAM A eTale vaphTamANa ane prazna karIe chIe ke, zuM svarUpathI ja tenuM arthAt paradravyarUpa dharmopakaraNanuM zuddha upayoganuM virodhIpaNuM che? ke rAga-dveSa dvArA virodhIpaNuM che? Adya vikalpamAM arthAt svarUpathI ja paradravyarUpa dharmopakaraNanuM zuddha upayoganuM virodhIpaNuM che, temAM atiprasaMga Avaze; te A pramANe- dharmopakaraNa paradravya hovAne kAraNe svarUpathI zuddha upayoganA virodhI che, to zarIra paNa ane AhArAdi paNa paradravya hovAne kAraNe, Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : ' ' . . . . . .gAthA. 4 13. . . .... adhyAtmamata parIkSA .. . . . . svarUpathI zuddha upayoganA virodhI mAnavAno digaMbarane atiprasaMga Avaze. vaLI bIjA vikalpamAM arthAt rAgavaiSa dvArA dharmopakaraNanuM zuddha upayoganuM virodhIpaNuM che te rUpa bIjA vikalpamAM, dharmanA sAdhanapaNAthI dharma mATe grahaNa karAtAM evAM tenuM dharmopakaraNanuM, zarIranI jema tene zramaNyane, anuguNapaNuM ja che; ethI karIne kyAMthI tadvirodhIpaNuM arthAt zramaNyavirodhIpaNuM, ghaTe? arthAt na ghaTe. temAM hetu kahe che- yathokta siddhAMtavidhithI grahaNa karAtAM evAM tenuM dharmopakaraNanuM, rAga-dveSanuM ajanakapaNuM che. TIkA - cAreta-35radhvamI grahamoranAvipravRttinAvathI, sa va rASAvinAmAvinI, ata eva paraprANavyaparopaNasyA'zuddhopayogasadbhAvA'sadbhAvAbhyAmanaikAntikacchedatvaM, updhestvshuddhopyogenaivaa''daansmbhvaadaikaantikcchedtvmuktm| tathAhi-[ pravacanasAra 3-19] "va iva aa vaDhi vaMdho madde nIve gha Ayavemi | baMdho dhuvamuvadhIdo idi savaNA chaddiA savvaM / / " iti TIkAryaH- " ta' ahIM pUrvapakSI kahe ke upakaraNamAM abhakSma=vAraMvAra, grahaNamocanAdi pravRtti Avazyaka che ane te pravRtti rAga-dveSa sAthe avinAbhAvinI che. AthI karIne ja paramANavyaparopaNanuM azuddha upayoganA sadbhAva ane abhAva dvArA anekAntika chedatva che, arthAtu anaikAntika zuddha upayoganuM nAzaka che; vaLI upadhino azuddha upayoga vaDe karIne ja AdAnano grahaNa karavAno, saMbhava hovAthI aikAMtika chedata kaheluM che, arthAt aikAMtika zuddha upayoganuM nAzakatva kaheluM che. pravacanasAranI sAkSI dvArA kahe che, te A pramANe - kAyaceSTA hovA chatAM prANInA maraNamAM ke amaraNamAM baMdha thAya ke na paNa thAya, paNa upadhithI to avazya karmabaMdha thAya che; tethI zramaNoe sarvanoHupadhino tyAga karela che. ati pravacanasAranI sAkSIpAThanI samApti sUcaka che. dUra ahIM chelva'no artha AtmAno potAnA upara je adhikAra che, teno chedanAza, grahaNa karavAno che. bhAvArtha - 'ta putra" - paramANavyaparopaNamAM azuddha upayoganA sabhAvathI zuddhopayogarUpa AtmAnA adhikArano cheda thAya che ane azuddhopayoganA asadbhAvathI cheda thato nathI, mATe arnakAMtika chedatva che; ane upadhino azuddhopayogathI ja grahaNano saMbhava hovAthI ekAMta adhikArano cheda thAya che. A pramANe pUrvapakSIno kahevAno bhAva che. TIkA - vuiM, vedavyApArevi sarvacetakSya sutvIta "yatanApUrvava tulymidmnytr||4|| vyApAra na pALe"ti ve? 1. bhavati vA na bhavati bandho mRte'tha jIve'tha kAyaceSTAyAm / bandho dhruvamupadheriti zramaNAstyaktavantaH sarvam / / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 4-5 adhyAtmamataparIkSA TIkArya :- 'maiva' graMthakAra teno uttara Ape che ke e pramANe na kahevuM, arthAt upakaraNamAM abhIkSNa=vAraMvAra grahaNamocanAdi pravRtti Avazyaka che ane te rAga-dveSa avinAbhAvinI che, tethI upakaraNa saMyamanA virodhI che, e pramANe na kahevuM; kema ke dehavyApAramAM paNa A sarvanuM tulyapaNuM che. ahIM pUrvapakSI kahe ke yatanApUrvaka dehavyApAra doSa mATe nathI, to graMthakAra teno uttara Ape che ke anyatra paNa=upakaraNamAM paNa, A tulya che=yatanApUrvaka upakaraNamAM vyApAra karIe to doSa mATe nathI, A tulya che II4 avataraNikA :- na hatu vasisanAne tanujAtAzuddhatvasthevAzuddhopayoga pasyAntara cheva pratiSedha ityamaracandravacanamutkSipannAha 13 avataraNikArya :- bahiraMga upadhirUpa saMgano sadbhAva hote chate, (photarAnA saMgathI) taMdulagata azuddhatvanI jema, azuddha upayogarUpa aMtaraMga (AtmAnA adhikAranA) chedano pratiSedha nathI, e prakAranA amaracaMdranA vacananuM khaMDana karatAM kahe che dara ahIM taMdulagata azuddhatva taMdula upara rahelAM photarAMne kAraNe taMdulanuM svAbhAvikarUpa je apragaTa che, te grahaNa karavAnuM che. gAthA: uvadhisahio Na sujjhai satusA jaha tandulA Na sujjhanti / iya vayaNaM pakkhittaM dUre diTTaMtavesammA // 5 // (dhihito maiM zuddhati, satuSA yathA tanduttA na zudhvanti / rUti vacana prakSipta TUre, dRSTAntavaiSamyAt III) gAthArtha :- jema tuSa sahita taMdula zuddha thatA nathI, (tema) upadhi sahita jIva zuddha thato nathI, e prakAranuM vacana dUra pheMkAyeluM che=mithyA che, kema ke deSTAMtanuM vaiSamya che. :- yadi hi tandulA'vizuddhayApAdakatvaM tuSANAmivopadheH svarUpataH puruSA'vizuddhinibandhanatvaM syAttadedaM vacanamuccAryamANaM cArutAmazceta, na caivamasti / api copadherupAdhitvA'siddhau na tsyaa'shuddhynumaapktvmujjiivti| na cAnyasmin svasaMsargiNi svadharmasaGkrAmakatvalakSaNamupAdhitvamupadhau tuSa iva / yattu tuSe tandulasvabhAvakAryapratibandhakatvaM tattUpadhau svAbhAvikaM nAdyApi siddhamiti yAvad, avizuddhyApAdakasamavadhAnamupAdhiraprayojakatvAdidoSagrAsazca // 5 // TIkArya :- 'vi' taMdulanI avizuddhinuM ApAdakapaNuM photarAMnuM jema svarUpathI che, tema jo puruSanI avizuddhinuM nibaMdhanapaNuM upadhinuM svarUpathI hoya, to uccAryamANa=kahevAtuM, A vacana cArutAne pAme ane e pramANe Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. . . . * * * gAthA - 5 . adhyAtmamata parIkSA...... nathI, arthAt upadhinuM svarUpathI puruSanI avizuddhinuM nibaMdhanapaNuM nathI. 'pa ' - ane vaLI upadhinuM upAdhitva asiddha thaye chate, tenuMsupadhinuM, azuddhi anumApakatva ghaTatuM nathI, ane anya evA saMsargamAM svadharmanA saMkrAmatvalakSaNarUpa upAdhitva jema tuSamAM nathI tema upadhimAM nathI. mATe te anumApaka bane nahIM. e pramANe anvaya che.) "rA'- je vaLI tuSamAM taMdulasvabhAvakAryapratibaMdhakapaNuM che, te upadhimAM haju svAbhAvika siddha thayuM nathI. tyArapachI 'tiyAvat kahyuM, tenAthI e kahevuM che ke, dRSTAMtanuM A traNa prakAre yojana karI zakAya ane traNa prakAre yojana karatAM daSTAMtanI je viSamatA dekhAya che, tenuM tAtparyA ...siddham' sudhInA kathanamAM batAvela che. utthAna - " ...sima sudhInA kathanamAM dRSTAMtamAM traNa prakAranI viSamatArUpa doSa che te batAvyuM. have te traNe doSanuM saMkSipta kathana karatAM kahe che TIkArca - vizuddhi' avizuddhipAda-samavadhAna, upAdhi ane aprayojakatvAdirUpa doSagrAsa che. arthAta idi..thI je prathama doSa batAvyo temAM anvayathI daSTAMtanuM vaiSamya che, te A rIte- avizuddhi ApAdaka samavadhAna taMdulamAM che, jyAre puruSamAM nathI. "pira...thI bIjuM kathana karyuM, temAM vyatirekathI upAdhidoSa che, te A pramANe- dRSTAMtamAM upAdhino vyatireka che, tema upadhimAM paNa upAdhino vyatireka che. "thag...'thI je trIjuM kathana karyuM, temAM daSTAMta aprayojaka che, te A pramANe - tuSamAM taMdulasvabhAvakAryapratibaMdhakapaNuM che, jyAre upadhimAM nathI. tethI A dRSTAMta svabhAvakAryapratibaMdhamAM aprayojaka che. bhAvArtha - (1) 'ri di...'- tAtparya e che ke cokhA upara photarAM hoya che, te photarAMnuM svarUpa cokhAnA svarUpane AcchAdita karatuM hovAthI avizuddhinuM ApAdaka che. te rIte AtmAnA zuddha upayogarUpa svarUpane upAdhi svarUpathI AcchAdita karatI nathI, paraMtu rAga-dveSa pedA karavA dvArA avizuddhine pedA kare che, tethI phalathI avizuddhinuM kAraNa che. jyAM rAga-dveSa thatA nathI tyAM avizuddhi thatI nathI, mATe anvayathI daSTAMtamAM vaiSamya che. (2) "pi ra...'- upadhinuM azuddhi-anumApatva ghaTatuM nathI ema kahyuM, tyAM upadhinuM azuddhijanakatva' na kahetAM "azuddhianumApatva eTalA mATe kahela che ke, zvetAMbara sAdhuo upadhi dhAraNa kare che tene joine digaMbaro upadhi dvArA anumAna kare che ke, zvetAMbara sAdhuomAM vizuddhi nathI. tethI digaMbarone graMthakAra kahe che ke, jo upadhi upAdhi bane to tenA balathI tame upadhinI avizuddhinuM anumAna karI zako, ane upAdhi e che ke, jema sphaTika sAme japAkusuma mUkavAmAM Ave to sphaTikamAM japAkusumano dharma saMkrama pAme che, tethI sphaTika nirmaLa hovA chatAM japAkusumane kAraNe lAla dekhAya che, tethI sphaTika sAme rahela japAkusuma upAdhirUpa che; tema prastutamAM cokhA upara rahelAM photarAM potAno dharma cokhAmAM saMkrama karatAM nathI, tethI cokhA uparanAM lAgelAM photarAM upAdhirUpa nathI; te ja rIte sAdhue grahaNa karela upadhi potAno dharma AtmAmAM saMkrama karatI nathI, tethI upadhi upAdhirUpa nathI; tethI bIjA vikalpa pramANe dAMtamAM paNa upAdhipaNuM siddha thatuM nathI ane dASTratikamAM paNa upAdhipaNuM siddha thatuM nathI; mATe taMdulanA daSTAMtathI upadhi dvArA munine azuddha kahevA te asaMgata che. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - pa-6 adhyAtmamata parIkSA... 15 * (3) "vatta - yajuthI je kahyuM tenuM tAtparya e che ke, taMdulanAM photarAM kADhayA pachI, cokhAnI upara photarAM sivAya je mala hoya che te dUra karyA pachI, taMdulano nirmaLa cokhA thavA svarUpa svabhAva pragaTa thAya che. te svabhAvane pragaTa karavA rUpa kArya karavAmAM pratibaMdhaka tenI uparanAM photarAM che, jyAre upadhimAM tevuM nathI, kema ke AtmAnA svabhAvane pragaTa karavA mATe aMtaraMga yatnanI apekSA che ane zarIra upara raheluM vastra te aMtaraMga yatnane aTakAvI zakatuM nathI; jayAre cokhAne ghasavAnI kriyA karavA mATe uparanuM photaruM pratibaMdhaka bane che, tethI tuSamAM taMdulanA svabhAvakAryanuM pratibaMdhakapaNuM che; te upadhimAM haju svAbhAvika siddha thayuM nathI tema kahela che. ahIM saMkSipta bhAva e che ke, cokhA upara lAgelAM photarAM cokhAnA svarUpane AcchAdita kare che, te apekSAe daSTAMta grahaNa karIe to, upadhi AtmAnA zuddhopayogane AcchAdita karatI nathI, mATe daSTAMta saMgata nathI. bIjA vikalpathI e batAvyuM che ke, jema japAkusuma sphaTikanA svarUpane malina kare che, tema cokhA upara lAgelAM photarAM potAnuM svarUpa cokhAmAM saMkramita karatAM nathI, tema saMyatanI upadhi AtmAmAM potAnuM svarUpa saMkramita karatI nathI, mATe daSTAMta saMgata nathI. trIjA vikalpa pramANe jema taMdulane poliza karavAmAM photarAM pratibaMdhaka che, tema AtmAnA guNo pragaTa karavAnA yatnamAM upadhi pratibaMdhakarUpe siddha nathI, mATe daSTAMta saMgata nathI=A traNe rIte daSTAMtanI viSamatA che paNa avataraNikA+matha para mahilA poNA zarIrepatulya rUtyutazati AvataraNikArya - have para vaDe kahevAyelA upadhinA doSo zarIramAM paNa tulya che, e pramANe upadeza ApatAM kahe gAthA:- nA 3varane puchI kAramo vA mAMgo tarU I - taha paradavvaMmi raI sA kiNNa tuhaM sarIre'vi // 6 // . ( yA upakaraNe mUrchA Arambho vA asaMyamastasya / tathA paradravye ratiH sA kiM na tava zarIre'pi // 6 // ) gAthArtha - tene zvetAMbara sAdhune, je upakaraNamAM mUcha, AraMbha, asaMyama ane paradravyamAM rati che, te tane digaMbarane, zarIramAM kema nathI? est: yadiepadhisadbhAve vinA yatanAM sampUrchA sampUchettarhi zarIrasadbhAve'pi kuto naitayA bhavitavyam? TIkArtha:- "' jo upadhinA sadbhAvamAM yatanA vagara mUrchA thatI hoya, to zarIranA sadbhAvamAM paNa kema mUccha nahiM thAya? arthAt thaze. bhAvArtha - tAtparya e che ke bhagavAnanI AjJA upadhine grahaNa karavAnI jeTalA pramANamAM. je rIte ane jevA Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA gAthA - 6 16 prakAranI che, te rIte paripUrNa yatanApUrvaka grahaNa karavAmAM na Ave to, upadhinA grahaNa ane upayoganI ceSTA avazya mUrchAvALI che; jema lajjAsaMyama mATe sAdhune nirvastra rahevuM ucita nathI, chatAM aMgane DhAMkavA mATe Avazyaka karatAM adhika upadhinA grahaNamAM je yatna che, te mUrchA sAthe avinAbhAvI che. parISahAdimAM anya yogano nAza na thato hoya to paNa tenA vAraNa mATe adhika upadhi grahaNa kare, to avazya tyAM mUrchA che. alpa mUlyavAna paNa upadhi bhagavAnanI AjJAnusAra alpa paNa hoya chatAM, levA mUkavAnI kriyAmAM samyag jIvarakSA mATe yatna vagara teno upayoga karavAmAM Ave to tyAM avazya mUrchA che. upadhinuM grahaNa saMyamanI vRddhi arthaka hoya to ja mUrchA vagara saMbhave; paraMtu jyAM saMyama puSTa thatuM na hoya chatAM grahaNanI kriyA che, tethI te grahaNanI lAlasAthI ja pravRtti che, saMyamanI lAlasAthI pravRtti nathI. jo saMyamanI lAlasAthI pravRtti hoya, to saMyamane anukUla yatnavALI te pravRtti hoya. kadAca upadhi pratye mUrchA na hoya to paNa, tene grahaNa vagerenI kriyAmAM atyaMta sAvadhAnatArUpa yatanA na kare, to sukhazIlapaNA pratye mUrchA thaze. ethI karIne upadhi na rAkhavI joie, Avo pa2no Azaya che. tene graMthakAra kahe che ke, zarIranA sadbhAvamAM paNa mUrchA kema nahIM thAya? arthAt yatanApUrvaka zarIrane saMyamamAM pravartAvavAmAM na Ave to zarIra pratye paNa mUrchA thaze. mATe jo mUrcchanA saMbhavathI upadhi tyAjya kahezo to zarIra paNa tyAjya mAnavuM paDaze utthAna :- pUrvapakSIne zarIramAM mUrchAnI Apatti graMthakAre ApI, tenA samAdhAnarUpe 'atha'thI pUrvapakSI kahe che -- TIkA :- atha mamatvariAmalakSaLA mUrchA, mamatvavarigAmI nAjJAnanakSaLa:, tasya jJAnAveva nAzAt, kintu prApteSTavastvaviyogAdhyavasAnA'prAptatadabhilASalakSaNArttadhyAnarUpaH, so'pi bhogAdikAmanAM vinA zarIrasaMskAravirahAnna sambhavI, mokSasAdhanatvamatyaiva tatparipAlanAt / na ca mokSasAdhanatvamatyApi pravRttiradhyAtmavirodhinI, nidAnatvAditi vAcyaM nizcayatastathAtve'pi vyavahArato mokSArthitayaiva zubhapravRttisaMbhavAt / tathA ca zarIre na mUrcchati cet ? dara 'na sambhavI'mAM 'monA viAmanAM vinA zarIrasaMoAravijJAt' e hetu che. TIkArya :- 'atha' mamatvapariNAmalakSaNa mUrchA che. utthAna :- nizcayanaya mAne che ke, mamatvapariNAma ajJAnarUpa che; kema ke jIvane potAnA zarIrathI potAno bheda che tenuM jJAna nathI, mATe zarIramAM mamatva=huMpaNAnI buddhirUpa mUrchAbhAva thAya che, mATe te mUrchA bhedanA ajJAna svarUpa che. tethI tenuM nirAkaraNa karIne vyavahAranayathI mamatva zuM che te batAvatAM kahe che TIkArya :- 'mamatva' mamatvapariNAma ajJAnalakSaNa nathI. temAM hetu kahe che- teno=ajJAnano, jJAnathI ja naza thAya che=huM A badhAthI pRthak chuM tevuM jJAna thavAthI ajJAnano nAza thAya che. mamatvapariNAma ajJAnarUpa nathI to zuM che? te 'ntui'thI batAve che- paraMtu prApta evI iSTa vastunA aviyoganuM adhyavasAna ane aprApta evI iSTa Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA -6 . . . . . . . . . . . . . . . adhyAtmamataparIkSA . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 vastuno aMbhilASa te rUpa ArtadhyAna, te mamatva che. "sopa' bhogAdi kAmanA vinA zarIrasaMskArano viraha hovAthI te paNa=ArtadhyAnarUpa mamatvapariNAma paNa, sAdhune saMbhavato nathI. utthAna - ahIM prazna thAya che ke munivaro zarIrano saMskAra karatA nathI, paraMtu zarIranuM AhArAdithI pAlana to kare che, tethI tyAM paNa zarIrapAlananI sAmagrInA abhilASarUpa AdhyAnasvarUpa mamatva thaze, tethI kahe che TIkArya - "mokSasAdhana'- zarIra mokSanuM sAdhana che, evI mokSasAdhanamatithI ja tenuM zarIranuM, paripAlana kare che. zarIrajanya sukhanA abhilASathI ke zarIrane puSTa karavAnA abhilASathI, munivaro zarIranuM pAlana karatA nathI; mATe tyAM mamatva nathI.) utthAna - ahIM prazna thAya ke mokSasAdhanabuddhithI karAtI pravRtti paNa adhyAtmanI virodhinI che, kAraNa ke A pravRttinA phaLarUpe mane mokSa maLo evA niyANArUpa che; to ema paNa kahevuM yogya nathI. temAM hetu kahe cheTIkArya - "nizcayataH'- nizcayathI e niyANArUpa hovA chatAM vyavahArathI mokSArthIpaNAthI ja zubhapravRttino saMbhava che ane te pramANe=mokSasAdhanamatithI tenuM paripAlana che te pramANe, zarIramAM mUccha nathI; e pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakAra teno uttara AgaLamAM Ape che bhAvArtha - "bhomina vinA je loko bhogAdi kAmanAthI zarIrano saMskAra vagere kare che, temane AvuM ArtadhyAna thAya che, kema ke zarIranA saMskAranI sAmagrImAM aprAtamAM prAptano abhilASa ane prAptamAM aviyoganuM adhyavasAna rahe che. yadyapi A mamatva sAmagrImAM dekhAya che, to paNa sAmagrIthI je zarIrano saMskAra thAya che ane te pramodanuM kAraNa bane che, tethI zarIraviSayaka mamatva avazya che; ane je loko bhogAdinI kAmanAvALA nathI temane mamatva saMbhavatuM nathI. 'nizacaMtaH' - nizcayanaya icchAmAtrane niyANArUpa kahe che ane vyavahAranaya saMsAranA AzayathI karAtI dharmapravRttine niyANArUpa kahe che. gathI mAMDIne pUrvapakSIne e kahevuM che ke, mUcchamamatvapariNAmarUpa che ane muni jyAre mokSasAdhana-matithI zarIranuM pAlana kare che tyAre zarIra pratye mamatva nathI, paraMtu upadhi e saMyama mATe upayogI nathI, tethI upadhinA grahaNamAM mamatva thaze; A prakAranA AzayathI pUrvapakSIe tha'.thI...rUti ve' sudhI svapakSa sthApana karela che. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe cheTIkA - vigi para isakaM samAthAna, ra ApakSaRUTkhelaintato mUcchanana, tadabhAve'pyadAntamanasAM bahUnAM cittviplvsmbhvaat| taduktaM-"yadasatsvapi jAyeta mUrcchayA cittaviplavaH" che. A zlokano pUrvArdha - sarvapAveju mU : pariprada: zrI yogazAstra prathama prakAza zlo. 24 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . adhyAtmamata parIkSA. karI .................... gAthA - 6 iti, viprakRSTenApi ca muurchjnne'tiprsNgH| "svaviSayarAgasaMbandhena hetutve nAtiprasaGga" iti cet? tarhi rAgasyaiva mUcha hetutA vAstavI, tathA ca niHspRhANAM zarIra iva dharmopakaraNe'pi na mUcheti vyvsthitm| TIkArya - 'talim' te A saghaLuM samAdhAna dharmopakaraNamAM paNa samAna che. je kAraNathI upakaraNa ja ekAMte mUrchAjanaka nathI, tenA abhAvamAM paNasupakaraNanA abhAvamAM paNa, adAMta manavALA ghaNAne cittaviplavano, saMbhava che. talujI'- te (yogazAstranA prathama prakAzamAM) kahevAyuM che. je kAraNathI nahi hovA chatAM paNa mUccha vaDe cittano viplava thAya che. "rUti' zabda sAkSIpAThanI samAptisUcaka che. A zlokano pUrvArdha A pramANe che. "sarvamAve; mUchayAsyA: yA paripradA' saMpUrNa zlokano artha A pramANe che-sarva bhAvone viSe mUtyAga e ja aparigraha che. je kAraNathI avidyamAnamAM paNa arthAta potAnI pAse na rahela dravyomAM paNa, mUccha vaDe cittaviplava thAya che.) utthAna - ahIM pUrvapakSI kahe ke avidyamAnamAM paNa adAMta manavALAne je cittaviplava thAya che, tyAM viprakRSTa evuM vastra ja mUcchajananamAM kAraNa che. ethI karIne kahe che TIkArya - vipraTena' - viprakRSTa evA vastra vaDe mUcchajananamAM atiprasaMga Avaze. te A rIte - dUra rahelA paNa vastrAdi mUrchAnA hetu hoya, to digaMbara sAdhuone paNa mUccha thayA ja karavAnI ApattirUpa atiprasaMga Avaze. utthAna - ahIM pUrvapakSI A pramANe kahe ke ame kevala dUravartI asaMbaddha vastrAdine mUcchahetu nathI kahetA, paraMtu svaviSayarAgasaMbaMdhathI hetu kahIe chIe, tethI atiprasaMga nahIM Ave. arthAta je bAhya dravya svavastraviSaya rAga utpanna kare te ja mUccha utpanna kare che, eTale digaMbara sAdhune vastrAdimAM rAga na hovAthI svaviSayarAgasaMbaMdhathI dUravartI vastrAdi dvArA mUcha utpanna thavAnI Apatti nahi Ave. to graMthakAra teno uttara Ape che. TIkArtha:-"tarI '- to pachI rAganuM ja mUcchahetupaNuM vAstavika che ane te pramANe=rAganuM ja mUcchahetupaNuM vAstavika che te pramANe, niHspRhamahAtmAone jema zarIra para rAga na hovAthI mUrchA thatI nathI, tema dharmopakaraNamAM paNa rAga na hovAthI mUrchA thatI nathI e pramANe vyavasthita che. bhAvArtha - pUrvamAM 'matha..thI rUti ve' sudhInA kathanamAM pUrvapakSIe e batAvela ke, mamatvapariNAmarUpa mUrchA che ane mokSasAdhana-matithI sAdhu dehanuM pAlana kare che tyAre zarIramAM mUrchA thatI nathI; tenA te kathanane grahaNa karIne viva..thI....vyavasthitam sudhI graMthakAre e batAvyuM ke, je samAdhAna digaMbara, zarIranA viSayamAM Ape che, te ja samAdhAnathI sAdhune dharmopakaraNamAM paNa mUrchA nathI, e siddha thAya che. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA utthAna :- have '...thI ...sarvazreyomUtatvAn' sudhInA kathanamAM e batAvavA mAMge che ke, jema dharmopakaraNamAM mUrchA nathI tema AraMbha paNa nathI, asaMyama paNa nathI ane paradravyanI rati paNa nathI. gAthA - 6-7 2lst :- evaM tadviSayakarmaprakramapariNAmalakSaNa AraMbho'pi nirastaH, kAye'pi tulytvaat| "tatra yata nAraMbha' kRti zvet? atrApi oi na tathA? 19 TIkArya :- 'a' e rIte=je rIte dharmopakaraNamAM mUrchA nathI e rIte, tadviSayaka=vasraviSayaka, karmaprakramapariNAmalakSaNa AraMbha paNa arthAt kriyAnA prAraMbhane anukUla pariNAmarUpa AraMbha paNa, nirasta jANavo, kema ke kAyAmAM paNa tulyapaNuM che. 'taMtra' tyAM=kAyAmAM, yatanA vaDe AraMbha nathI ema kahezo, to ahIMyAM=dharmopakaraNa viSayaka kriyAnA prArabhamAM, paNa kema te nathI? arthAt yatanA vaDe karIne AraMbha kema nathI? TIkA :- ata va zuddhAtmapaEisanapariAma7kSaLo saMyamopi nA TIkArya :- 'ata va' AthI karIne ja=yatanA vaDe karIne AraMbha nathI, AthI karIne ja, zuddhAtmarUpahiMsanapariNAmalakSaNa asaMyama paNa nathI. TIkA :- nApi paradravyarati: zuddhAtmatattvaviodhinI, vatanAyA va sarvazreyomUtatvAt // 6 // TIkArya :- nApi' vaLI paradravyanI rati zuddhAtmatattvanI virodhinI nathI, temAM hetu kahe che-yatanAnuM sarvazreyamUlapaNuM che. bhAvArtha H- tAtparya e che ke, saMyamasthAnamAM yatna karato muni saMyamane anukUla nirdoSa vastrAdinI upalabdhi=prApti, thAya tyAre pramoda pAme che; kema ke saMyamanuM pAlana karavAno je tIvra abhilASa che, tene anukUla nirdoSa sAmagrI maLavAthI ArAdhanA sArI rIte karI zakAya, te jAtanI buddhithI je AnaMda thAya che te paradravyanI rati che, kAraNa ke vasAdi viSayaka te pramodabhAva che. Ama chatAM, te zuddhAtmatattvanI virodhinI nathI, kema ke saMyamanI puSTi thAya tevA AzayathI zAstrAnusArI yatanAthI upadhinuM grahaNa karela che, tethI te yatanA sarvazreyanuM kAraNa che=saMyamanI vRddhi dvArA sarvatra udAsInatArUpa utkaTa saMyamanuM kAraNa bane che. mATe AvI paradravyanI rati zuddhAtmatattvanI virodhinI nathI; paraMtu tenA kAraNabhAvarUpa che.||6|| avataraNikA :- atha paradravyaratimeva vistya dUSati avataraNikArya :- 52dravyanI rati zuddhAtmatattvanI virodhinI nathI ema kahyuM, tyAM paradravyanI ratine ja vikalpa karIne dUSita kare che Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 adhyAtmamataparIkSA taha paradavvammi raI pariNAmo rakkhaNANubandho vA / duo taNusamavahiM pAsanto kiM Na lajjesi // 7 // ( tathA paradravye ratiH pariNAmo rakSaNAnubaMdho vA / ubhayatastanusamamupadhiM pazyan kiM na lajjase ||7|| ) gAthA: gAthArtha :- tathA paradravyanI rati (1)(kAyavyApAramAtra)pariNAma rUpa che? (2)saMrakSaNAnubaMdhI che? ubhayathI zarIranI jema upadhimAM samAna joto tuM kema lajjA pAmato nathI? gAthA - 7 2 S1 :- paradravye ratirhi kAyavyApAramAtrapariNAmo vA saMrakSaNAnubandhiraudradhyAnaM vA vivakSitamAyuSmatA ? nedaM pakSadvayaM yuktaM, yatanayA taddoSaparihArAt, anyathA zarIre'pi tulyayogakSematvAt, TIkArya :- 'paradravye' 5dravyamAM je rati che, te kAyavyApAramAtrapariNAmarUpa=paradravyane huM grahaNa karuM, e prakArano kAyAne vyAkRta ka2vAno je jIvano adhyavasAya che te rUpa, ke saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAnarUpa, AyuSyamAna evA tamArA vaDe vivakSA karAyela che? graMthakAra teno javAba ApatAM kahe che- A banne pakSa yukta nathI-be vikalpo thai zake che, paraMtu banne vikalpothI prApta evI paradravyanI rati zuddhAtmatattvanI virodhinI nathI. temAM hetu kahe cheyatanA vaDe taddoSano=zuddhAtmatattvane virodhI thanAro je bhAva che, te rUpa doSano, parihAra thAya che. evuM na mAno to zarIramAM paNa tulya yogakSema che. TIkA :- talun- [ vi.A.mA. 2570 ] ? sArakkhaNANubandho roddajjhANanti te maI hojjA / tullamiyaM dehAisa patthamiha taM ta hAvi / / " TIkArtha H- pUrvamAM kahyuM ke saMyamInI paradravyamAM rati saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAna nathI. te kahevAyelu che - saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAna che e pramANe tane mati hoya, to A=(saM2kSaNAnubaMdhI) raudradhyAna dehAdine vize paNa tulya che. ahIM pUrvapakSI kahe ke ahIM=zarIramAM, te=saMrakSaNAnubaMdha, prazasta che. teno uttara kahe che - te pramANe ahIM=upadhimAM, paNa (prazasta) che. bhAvArtha :- 'paradravya' bhagavAnanI AjJAnusAra upadhigrahaNamAM saMyamanI vRddhine anukUla yatnarUpa yatanA tyAM vartatI hoya, to upadhiviSayaka rAgAdi doSono parihAra tyAM hoya che. tethI te paradravyanI rati zuddhAtmatattvanI virodhinI nathI, ema kahevAno bhAva che. 1. saMrakSaNAnubandho raudradhyAnamiti te matirbhavet / tulyamidaM dehAdiSu prazastamiha tattathehApi / / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 7 .. adhyAtmamata parIkSA , 'cA' - anyathA, zarIramAM paNa tulya yogakSema che ema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, upadhi grahaNa karavAmAM je doSono yoga prApta thAya che ane jIvanA je azuddhabhAvo che tenA rakSaNarUpa kSema thAya che, te baMnne zarIramAM paNa samAna che. ahIM kahevAno bhAva e che ke, bhagavAnanA vacanAnusAra zarIrane samya pravartAvavAmAM na Ave to, zarIrathI azuddha bhAvo rUpa doSono yoga thAya che ane jIvamAM vartatA azuddha bhAvonuM rakSaNa thAya che; te ja rIte bhagavAnanA vacanAnusAra yatanApUrvaka upathi grahaNa karavAmAM na Ave to, avidyamAna azuddha bhAvono yoga ane vidyamAna azuddha bhAvonuM rakSaNa thAya che; paraMtu yatanApUrvaka zarIranI kriyAthI jema doSono parihAra thAya che, tema yatanApUrvaka upadhinA grahaNamAM paNa doSono parihAra thAya che. TIkA - "saMrakSavi di sarvara pArtha tara inigavittI sapanuM, tInuvanya: sAtatyena cintanaM, tadAyatanatvAcca vastrAdikaM zastrAdivat tyAjyamiti" cet? kathaM tarhi jalajvalanamalimlucazvApadAhiviSakaNTakAdibhyaH saMrakSaNAnubandhasya taulyAihAdayo'pi devAnAMpriyasya na tyAjyAH? TIkArthaH- "saMrakSa' kharekhara saMrakSaNa eTale sarvamAraNAdi upAyo vaDe taskarAdithI nija vittanuM saMgopana, e saMrakSaNa che; ane teno arthAt saMrakSaNano, anubaMdha eTale satatapaNAthI ciMtana, tenuM arthAt saMrakSaNAnubaMdhanuM, Ayatana hovAthI, vastrAdika zastrAdinI jema tyAjya thAya; e pramANe pUrvapakSI kahe to tene graMthakAra kahe che- jala, agni, cora, thApada, sarpanuM viSa, kaMTakAdithI (dehanA viSayamAM) saMrakSaNAnubaMdhanuM tulyapaNuM hovAthI, dehAdi paNa devAnAMpriyane kevI rIte tyAya nahi thAya? arthAt thaze. utthAna -pUrvamAM kahyuM ke jo upadhine saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAnanuM Ayatana tuM kahIza, to dehamAM paNa saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAnanuM AyatanapaNuM tulya che. tenI sAme pUrvapakSI saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAnanuM AyatanapaNuM zarIra nathI, e batAvavA arthe 'matha' thI kahe che TIkA - mahetAthImanaBHdhanavaMjhona, mokSadhanatvamA saMrakSaUInuvaH sthAnicho, vastutaH 'savizeSaNe ityAdinyAyAnmokSasAdhanatvamatyanubandha eva paryavasyati na saMrakSaNAnubandha iti cet? tadidaM yatanayA dhAya'mANe dharmopakaraNe'pi tulyamiti // 7 // TIkArya - "matha' heyatAmAM aniSTasAdhana- prayojaka che ane mokSasAdhana-matithI zarIrano saMrakSaNAnubaMdha aniSTa nathI. vastutaH "vizeSa' ityAdi nyAyathI mokSasAdhana-matithI karAto zarIrano saMrakSaNAnubaMdha mokSasAdhana-matinA anubaMdhamAM ja paryavasAna pAme che, paraMtu saMrakSaNAnubaMdhamAM nahi, arthAt saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAnamAM nahi. e pramANe jo digaMbara kahe to tene graMthakAra kahe che- "taridra' - yatanAthI dhAraNa karAtAM dharmopakaraNamAM paNa te A tulya che=saMrakSaNAnubaMdha mokSasAdhana-matinA anubaMdhamAM paryavasAna pAme che, te A tulya che. / 1. savizeSaNe hi vidhiniSedhau vizeSaNamupasaGkrAmato vizeSyAbAdhake satIti nyAyaH / A-4 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 7 22. . . . . . . . . . . . . . . . . . adhyAtaparI' . . . . . . . . . . . . . . . . . bhAvArtha - saMsAramAM koIpaNa vastune heya svIkAravAmAM, e vastumAM rahela aniSTasAdhana- prayojaka che, ema kahIne pUrvapakSIne e kahevuM che ke, saMsArI jIvone zarIranA saMrakSaNano je anubaMdha che, te raudradhyAnanuM kAraNa che, tethI aniSTanuM sAdhana che mATe heya che; jyAre sAdhu zarIranuM rakSaNa kare che, tyAM mokSasAdhana-mati hovAthI te aniSTanuM sAdhana banatuM nathI, paraMtu mokSanA sAdhanabhUta zarIranA rakSaNathI ja mokSanI sAdhanA sArI thAya che, tethI te saMrakSaNa iSTanuM sAdhana bane che, mATe mokSasAdhana-matithI zarIranuM saMrakSaNa sAdhune aniSTa nathI. ane e ja vAtane "savizeSa che.." nyAyathI vizeSarUpe daDha kare che, ane batAve che ke, vAstavika rIte sAdhu A mAruM zarIra mokSanuM sAdhana che, e prakAranI matithI jayAre zarIranA saMrakSaNanuM satata ciMtavana kare che, ane tene anurUpa zarIranA saMrakSaNano yatna kare che, tyAre tyAM vizeSaNAMza mokSasAdhana-mati ane vizeSyAMza zarIranuM saMrakSaNa che; ane 'vizeSa...' e nyAyathI phakta vizeSyAMzamAM vidhino bAdha hovAne kAraNe, vidhivizeSaNAMzamAM saMkramita thAya che. arthAt kevala zarIranuM saMrakSaNa zarIra pratyenA mamatvathI saMsArI jIvo kare che, tethI te saMrakSaNAnubaMdha raudradhyAnarUpa bane che; paraMtu sAdhu zarIranA mamatvathI zarIranuM saMrakSaNa karatA nathI, paraMtu A zarIra mArA moMkSanuM sAdhana che, mATe tenuM rakSaNa karIne huM mokSamArgamAM yatna karuM, tevI matithI zarIranuM saMrakSaNa kare che; tethI savizeSa ....' nyAyathI sAdhunuM zarIranA pAlananuM ciMtavana, mokSasAdhana-matinA anubaMdhamAM ja paryavasAna pAme che. arthAta mokSasAdhana-matinA satata ciMtavanamAM ja paryavasAna pAme che, paraMtu saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAnamAM nahi. tenI sAme graMthakAra kahe che ke, sAdhu yatanApUrvaka dharmopakaraNane jayAre dhAraNa kare che, tyAre paNa potAnA rakSaNa mATe je kAMI yatna kare che, te upadhinA mamatvane kAraNe nahi, paraMtu potAnA mokSane anukUla sAdhanamAM te sahAyaka che, mATe tenuM rakSaNa karIne mokSanI sAdhanA samyagU thaI zake, te ja AzayathI upadhinA rakSaNa mATeno yatna kare che, mATe saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAnanI prApti nathI. ahIM vizeSa e che ke mULa zlokamAM "saMrakSaUInuvanya' zabdathI saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAna levuM che ane AthI ja TIkAmAM be vikalpo pADyA che. tyAM saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAnarUpa bIjo vikalpa pADyo che ane tyArapachI vizeSAvazyakabhASyanA uddharaNa pachI saMrakSaNano artha karyo ke, sarvamAraNAdi upAyo vaDe karIne taskarAdithI nija vittanuM saMgopana ane tenuM sAtatyathI ciMtana te saMrakSaNAnubaMdha. ahIM raudradhyAna kahela nathI paNa saMrakSaNAnubaMdha ja kahela che. Ama chatAM tyAM paNa saMrakSaNAnubaMdhi raudradhyAna ja grahaNa karavAnuM che, kema ke sarvamArAdi upAya dvArA dhananuM rakSaNa raudradhyAnathI ja saMbhave. ane tyArapachI 'matha'thI je kahyuM tyAM, mokSasAdhana-matithI zarIranuM saMrakSaNAnubaMdha aniSTa nathI tyAM, "saMrakSaNanuvaca' zabdathI zarIranA saMrakSaNanuM satata ciMtana grahaNa karavAnuM che, paraMtu raudradhyAna grahaNa karavAnuM nathI, kema ke mokSasAdhana-matithI zarIranA saMrakSaNanuM ciMtavana tyAM ISTa che, paraMtu raudradhyAnarUpa saMrakSaNAnubaMdha ISTa nathI llNA avataraNikA -cAveta- pUta saMrakSaUTnuvaMciraudradhyAnA tanataya vAdhyAtmaprativaMdharva, tathA mAnasAtmaikAgryasaMvedanapratibaMdhakakAyavyApArAnuSaGgitayA tadvirodhitvaM bhaviSyatIti cet? nirastamevedaM prathamapakSapratibandyAM, tathApi vastusthitimAha Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA :- . . . . . . . . . . . . . . . .abhyAbhamataparIti . . . . . . . . avataraNikArya - pUrvapakSInA mate A pramANe thAya - saMrakSaNAnubaMdhI raudradhyAnanA AyatanapaNArUpe vastrAdinuM adhyAtmapratibaMdhakapaNuM na thAo, to paNa mAnasa dvArA AtmAnA aikAyasaMvedananA pratibaMdhaka evA kAyavyApAranA anuSagipaNAthI tenuM adhyAtmana, virodhIpaNuM thaze. e pramANe pUrvapakSI kahe to tene graMthakAra kahe cheprathamapakSapratibaMdithI A nirasta che ja, to paNa vastusthiti kahe che bhAvArtha:- tAtparya e che ke gAthA naM 7nI TIkAnI zarUAtamAM kahyuM ke, pAradravyanI rati kAyavyApAramAtrapariNAmarUpa che? ke saMrakSaNanAnubaMdhI raudradhyAna rUpa che? temAM prathamapakSa kAyavyApAramAtrapariNAmarUpa che, teno pratibaMdi uttara Apyo ke jo vastraviSayaka paradravyanI ratine tame doSarUpe kahezo, to zarIramAM paNa tulya che, arthAt vastramAM jema kAyavyApAramAtrapariNAma che tema zarIramAM paNa samAna che; e rUpa prathamapakSanI pratibaMdi dvArA "cAvetad'thI je pUrvapakSIe kahyuM te nirasta jANavuM. to paNa vastusthiti kahe che, arthAta gAthA-8mAM vastusthiti e batAve che ke, vastrAdinI pravRtti adhyAtmanI pratibaMdhaka nathI, paraMtu mAnasa dvArA AtmAnA aikAzrayasaMvedanamAM sahAyaka che; te rUpa vastusthitine gAthA-8 mAM batAve che gAthA - go zira nayaUITLo vAvAro to ja jJAApaDivavo ! * so ceva hoi jhANaM jugavaM maNavayaNakAyANaM // 8 // (ya: kila yatanApUrvo vyApAraH sa na dhyAnapratipakSaH / pratyuta sa eva bhavati dhyAnaM yugapanmanovacanakAyAnAm // 8 // ) gAthArtha - je kharekhara yatanApUrvaka vyApAra che, te dhyAnano pratipakSa nathI; UlaTuM, te ja arthAt yatanApUrvaka vyApAra ja mana-vacana-kAyAnuM yugapatuM dhyAna thAya che. TIkA-lisvarA vatvimafmamAM yahU'paramaypekSApaMthamaM pratipAmopi tathavidhIvat taM pratipattumakSamastadvahiraGgasAdhanamAtramimamApavAdikamupadhimAtiSThate, sarvaheyavarjitasahajarUpApekSitayathAjAtarUpatvena bahiraGgaliGgabhUtAH kAyapudgalAH, zrUyamANatatkAlabodhakagurugIryamANAtmatattvadyotakasiddhopadezavacanapudgalAH, tathA'dhIyamAnanityabodhakAnAdinidhanazuddhAtmatattvadyotanasamarthazrutajJAnasAdhanasUtrapudgalAH, shuddhaatmtttvvynyjkdrshnaadipryaayttprinntpurussviniittaabhipraayprvrtkvipudratApitA 3i -[ pvanasAra rU-ra6 ] 1 uvagaraNaM jiNamagge liGga jahajAdarUvamidi bhaNidaM / guruvayaNaMpi ya viNao suttajjhayaNaM ca paNNattaM // ti ' dau ahIM TIkAmAM "yat' che, tyAM uta' bhAse che. da; '.... thI nAtarUpavaeNna' ahIM svarUpaarthaka tRtIyA che. 1. upakaraNaM jinamArge liGgaM yathAjAtarUpamiti bhaNitam / guruvacanamapi ca vinayaH sUtrAdhyayanaM prajJaptam // Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24... adhyAtmamata parIkSA gAthA - 8 TIkArca - vizvanA digaMbarone kharekhara A abhimata che, te A pramANe- paramaupekSAsaMyama svIkAravAnI icchAvALI, paNa tathAvidha sAmagrInA vazathI tene svIkAravA mATe asamartha evI vyakti, parama upekSAnA bahiraMgasAdhanamAtra A vakSyamANa, apavAdika upadhine svIkAre che. (1) kAyapudgalo - sarva heyathI varjita evA sahajarUpa mATe apekSita yathAjAtarUpapaNArUpe bahiraMgaliMgabhUta kAyapudgalo pahelA prakAranI apavAdika upadhi che. bhAvArtha:- tAtparya e che ke sarva paradravya heya che. tenAthI rahita evuM je AtmAnuM rUpa che, tene prApta karavA mATe apekSita evA yathAjAtarUpa kAyapudgalane saMyamI svIkAre che. ahIM sarvaheyavarjita evA sahajarUpanI prApti mATe apekSita evuM yathAjAtarUpa kahyuM, tenAthI bAlyakALanA nagna zarIranI vyAvRtti thAya che, kema ke bAlyakALanI nagnAvasthA sarva heyathI varjita sahajarUpanI prApti mATe apekSita nathI. bahiraMgaliMgabhUta kAyapudgalone svIkAre che tema kahyuM, tenAthI tevA prakAranA kAyapudgalone joIne A vyakti zuddhasvarUpane prApta karavA mATe niHspRha rIte yatna kare che, tema anumAna thaI zake che, mATe tene bahiraMgaliMgabhUta kahela che. (2) vacanapugalo -"zrayamA' zrayamANa, tatkAlabodhaka guruthI gIryamANa, Atmatattvadyotaka, siddhapuruSanA upadezarUpa vacana pudgalo bIjA prakAranI apavAdika upadhi che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke bIjA naMbaranI munine apavAdika upadhi vacanapudgalo che, je munithI (1) zrayamANa che. (2) tatkAlabodhaka guruthI bolAtAM vacanapudgalo che, arthAt bIjA guruthI bolAtAM nathI, paraMtu tatkAlabodha karAvanAra guruthI bolAtAM che ane guru sivAya bIjA koithI paNa bolAtAM nathI. (3) AtmatattvanAM dyotaka che. (4) jemane Atmatattva sahaja siddha thayuM che, evA siddhapuruSanA upadezanA vacanarUpa pudgalo che. uparamAM batAvelAM cAra prakAranAM vizeSaNothI viziSTa vacanapudagalo e bIjA prakAranI upadhi che. (3) sUtrapudgalo - "tathADathIyamAna'- tathA muni vaDe adhIyamAna, nityabodhaka, anAdinidhana evA zuddha AtmatattvanA ghotanamAM samartha evA zrutajJAnanA sAdhanarUpa sUtrapudgalo trIjA prakAranI apavAdika upAdhi bhAvArtha - tAtparya e che ke trIjA naMbaranI apavAdika upadhi sUtrapudgalo che, jene (1) muni vaDe bhaNAtAM sUtranAM pudgalo che, tethI adhIyamAna kahela che. (2) sUtra, sUtrarUpe paraMparAthI te ja zabdomAM prApta thAya che ane tenAthI vAcya arthano te sUtra haMmezAM bodha karAve che, mATe sUtrane nityabodhaka kahela che. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA -8. . . . . . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . *(3) anAdinidhana zuddha Atmatattvane prakAzana karavAmAM samartha evA zrutajJAnanA sAdhanarUpa sUtrapugalo che. ahIM vizeSa e che ke, sUtrapugalane nityabodhaka kahela che ane vacanapudgalane nityabodhaka kahela nathI, tenuM kAraNa sUtra haMmezAM ekanuM eka paraMparAthI Ave che, ane te sUtra sadA tenA te ja vAcyArthIno bodha karAve che; jyAre vacanapulo tatkAlabodhaka guruthI judA judA zabdothI paNa kahevAya che, mATe tene nityabodhaka kahela nathI. (4) cittanAM pagalo:- "zuddhAtma'- zuddhAtmatattvanAM vyaMjaka, darzanAdiparyAya ane tatpariNata=darzanAdiparyAyapariNata, puruSanI vinItatA(vinaya)nA abhiprAya pravartaka cittapudgalo cothA prakAranI apavAdika upAdhi bhAvArtha - tAtparya e che ke, cothA prakAranI apavAdika upadhi cittanAM pudgalo che, je (1) zuddhAtmatattvanAM vyaMjaka che arthAt pragaTa karanAra che. (2) darzanAdi ratnatrayIrUpa AtmAnA je paryAya che tenA pratye, ane darzanAdi paryAyavALA jIvo pratye vinayanA abhiprAyane pravartAvanArAM che. TIkArya - "3 ra' - ane kahyuM che'31/Rui ....' jinamArgamAM yathAjAtarUpa je liMga(te) upakaraNa, e pramANe kahevAyuM che ane gurunuM vacana paNa, vinaya ane sUtranuM adhyayana (upakaraNa) kahevAyuM che. 'tti' e uddharaNanA kathananI samApti sUcaka che. ke prathama cAra prakAranI je upadhi batAvI ane tenA uddharaNarUpe pravacanasAranI sAkSI kahI, te beno saMbaMdha A pramANe che- yathAjAtarUpa liMga e kAyapudgalarUpa upadhi che, guruvacana e vacanapudgalarUpa upadhi che, vinaya e cittapudgalarUpa upadhi che ane sUtranuM adhyayana e sUtrapudgalarUpa upadhi che. bhAvArtha - digaMbaranA mate muni jyAre utsargamArge cAle che, tyAre parama upekSAne sevanAro hoya che, tyAre tene upara batAvela cAra prakAranI upadhi paNa hotI nathI. jo ke te vakhate sAdhu yathAjAtaliMgane dhAraNa karanAra hoya che, to paNa saMyamanA liMga pratye pakSapAta nahi hovAthI tyAM kAyapudgalarUpa upadhinathI; ane te ja rIte zAstraupadezanA zravaNanuM ke sUtranuM pArAyaNa paNa karatA nathI, paraMtu dhyAna dvArA parama upekSAmAM ja varte che, tethI vacanapudgalarUpa upadhi ke sUtrapudgalarUpa upadhi paNa nathI; ane citta dhyAnamAM yatnavALuM che, tethI cittanAM pudgalo hovA chatAM, parama upekSAnA bhAvane phuraNa karavAmAM ja cittanAM pudgalo pravarte che, tethI cittapudgalarUpa upadhi paNa nathI. ane je muni paramaupekSAmAM rahI zakatA nathI tevA munio, upara batAvela cAra prakAranI upadhine apavAdathI svIkAre che, ane teone saMsAranA vezane choDIne yathAjAtaliMga grahaNa karavAno pakSapAta hoya che, tethI kAyapudgalarUpa upadhi che. te ja rIte upadezanuM zravaNa, sUtranuM adhyayana ane guru AdinA vinayarUpa cittanAM pugalo pravarte che, te sarva apavAdika upadhirUpa che. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - adhyAtmamataparIkSA 26 TIst :- vastudharmastUtsarga eva na punarapavAda iti / tathA ca yathoktopadhisannidhApitakAyikA kriyApa cetparamopekSArUpAM mAnasIM kriyAM viruNaddhi tarhi kathaM nAnupayuktabAhyopadhibhArastAM virundhyAditi / TIkArya :- 'vastudharma:' jIvarUpa vastuno dharma utsarga che, vaLI apavAda nathI. ane te rIte=vastuno dharma utsarga che apavAda nathI te rIte, uparamAM kahelI cAra prakAranI upadhine saMnidhApana karAvanArI kAyikA kriyA paNa paramaupekSArUpa mAnasika kriyAnI virodhI che, to anupayukta evo bAhya upadhino bhAra teno=paramaupekSAno, kema virodhI na thAya? arthAt thAya. bhAvArtha :- ahIM 'utsarvAM'' zabdathI paramaupekSAne grahaNa karavI che, ane te paramaupekSA ja jIvarUddha vastuno dharma che, ane apavAdathI u52mAM cAra prakAranI upadhi batAvI tene grahaNa karavI che, ane kahevuM che ke te cAra prakAranI apavAdika upadhi jIvarUpa vastuno dharma nathI. utsargano artha sAmAnya mArga hoya che, tethI te sadA sevanIya hoya che, ane apavAda e kAraNe sevavA yogya che. tethI pUrvapakSIne e kahevuM che ke, munine paramaupekSA sadA sevavA yogya che, paNa jyAre tevuM sAmarthya na hoya, tyAre apavAdathI cAra prakAranI upadhi muni seve che. AnAthI e siddha thayuM ke munine paramaupekSAbhAva sevavA yogya che; ane te paramaupekSA sevavAmAM uparamAM batAvela cAra prakAranI upadhine saMnidhApana karanAra evI kAyika kriyA paNa paramaupekSArUpa mAnasika kriyAnI virodhI che, to anupayukta bAhya upadhino bhAra teno virodhI kema na thAya? ahIM vizeSa e che ke, kAyapudgalarUpa upadhine saMnidhApana karAvanAra kAyika kriyA, eTale kAyAne poSavAnI ane rakSaNa ka2vAnI kriyA; vacanapudgalorUpa upadhine saMnidhApana karavAnArI kAyika kriyA, eTale gurumukhe tevA prakAranI vacanazravaNanI kriyA; ane cittapudgalonI kAyika kriyA, eTale darzanAdiparyAyo ane darzanAdiparyAyavALA puruSanA svarUpanA smaraNane pravartAvanAra kAyika kriyA. A badhI kriyAo jyAre pravartatI hoya tyAre, paramaupekSAmAM cittane sthira karavAnI kriyA jIva pravartAvI zakato nathI. yadyapi A kriyAo dhIre dhIre jIvane paramaupekSAnI prApti mATe kAraNarUpa che, to paNa jo te 52maupekSAnA mAnasavALo hoya ane A koi paNa kriyA kare, to te kriyA paramaupekSAnI mAnasika kriyAne aTakAve che; to pachI paramaupekSA mATe anupayukta evo bAhyaupadhino bhAra paramaupekSAno virodha kema na kare? e pramANe pUrvapakSIno kahevAno bhAva che. -- TIkA :- atro--te-vihitopadhiyatanA ddi na dhyAnavirodhinI, pratyuta saiva manovAvidhyAnAbhiA| nanu mAnasameva dhyAnaM zrutaM, na vAcikaM na vA kAyikamiti cet ? tatkiM "bhaGgiyasuaM guNanto vaTTai tivihaMmi jhAmi " iti sUtroktaM na smarasi ? "smarAmi na tu zraddadhe 'dhyai cintAyAm' iti dhAtvarthasya kAyikAdAvasambhavAditi" cet ? tatkiM dhAtoranekArthatAM nAtiSThase? "kAmamasmi tathA''tiSThe, na paramatra tadarthAntarakalpanaprayojanamupalabha" iti cet ? tatkimuktasUtrasamAdhAnaM tava na prayojanam ? 'omi 'ti cet ? nAstiko'si, tathApi kevalinAM kAyayoganirodhasya dhyAnatvamAtiSThamAnasya ka ivAnyaH panthAH zaraNamiti 1. bhaGgikazrutaM guNayan vartate trividhe dhyAne / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . . . . . . . . . . . . . . gAthA - 8 adhyAtmamataparIkSA .. rahasi pryaalocy| ata evedaM paribhASante- (vi.A.bhA.- 3071) 1 sudaDhappayattavAvAraNaM Niroho va vijjamANANaM / jhANaM karaNANa mayaM Na u cittaNirohamettAgaM / ti TIkArya -satra' ahIM kahevAya che, kharekhara vihita upadhinI yatanA dhyAnanI virodhI nathI, UlaTI, te ja manavacana-kAyAnA dhyAnasvarUpa che. bhAvArtha - ahIMyAM eTale, AtmArUpa vastuno dharma utsarga ja che ane te paramaupekSArUpa che, ane parama upekSA jyAM sudhI prApta na thAya tyAM sudhI apavAdika cAra prakAranI upadhio muni grahaNa kare che; Ama chatAM, cAra prakAranI apavAdika upadhimAM pravartatI kAyika kriyA paNa paramaupekSAnI virodhI che, to zvetAMbare svIkArela bAhya upadhi to paramaupekSAnI atyaMta virodhI che; e prakAranA pUrvapakSanA sthApanamAM, graMthakAra kahe che ke, vihita upadhiviSayaka yatanA dhyAnanI niSpattinuM kAraNa che, paraMtu dhyAnanI virodhinI nathI. ahIM vihita upadhinI yatanA e che ke, bhagavAnanA vacananA smaraNapUrvaka saMyamanI vRddhi thAya teTalI ja ane te prakAranI upadhi grahaNa karavI, ane grahaNa karAyela upadhine paNa bhagavAnanA vacanAnusAra ja upayogamAM levI, ane upayogamAM letI vakhate grahaNa AdimAM je prakAranI jIvarakSA mATenI yatanA zAstramAM vihita che, te prakAranI yatanApUrvaka ja vastrAdino paribhoga karavo, te vihita upadhinI yatanA che; ane te dhyAnanI virodhI nathI, paraMtu AtmAnA zuddha bhAvane phuraNa karavAne anukULa mana-vacana-kAyAnA dhyAnasvarUpa pravRttirUpa che. TIkArya - "ranu mAnava' "nA' thI pUrvapakSI kahe che ke, mAnasa ja dhyAna saMbhaLAya che, vAcika athavA to kAyika nahi. A pramANe kahe che, to graMthakAra teno uttara Ape che tAi phiya' - bhaMgikahyutane gaNato trividha dhyAnamAM varte che, e pramANe sUtramAM kahelane tuM smaraNa karato nathI? bhAvArtha - pUrvamAM kahyuM ke mana-vacana-kAyAnA dhyAnasvarUpa vihita upadhinI yatanA che, tethI pUrvapakSI kahe che ke, dhyAna mAnasika hoI zake, vAcika-kAyika na hoi zake. tene mana-vacana-kAyAnuM traNa prakAranuM dhyAna saMbhave te batAvatAM graMthakAra kahe che ke, sAmAyika AdinA bhAMgAo gaNavAmAM Ave che tyAre gaNavAnI kriyA AMgaLI AdithI thatI hoya che, bolavAnI kriyA vacanathI thatI hoya che ane bhAMgAonA bhAvone pakaDavAnI kriyA manathI thatI hoya che. A rIte mana-vacana-kAyAnA upayoga dvArA je sAmAyika AdinA zuddha bhAvone jANavA mATe ane tenA pratye pakSapAta karavA mATe, tene jIvanamAM sthira karavA mATe, je aMtaraMga upayoga varte che, te zuddha bhAva pratye javAnA yatnarUpa che; ane te sudRDha yatnapUrvaka bhAMgA gaNAtA hoya tyAre, e traNe yogano vyApAra dhyAnarUpa bane 1. sudRDhaprayatnavyApAraNaM nirodho vA vidyamAnAnAm / dhyAnaM karaNAnAM mataM na tu cittanirodhamAtrakam / / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28. . . adhyAtmamata parIkSA .. gAthA 8 che; ane je je kSaNamAM je je yogano upayoga hoya, te te kSaNamAM te te yoganuM dhyAna hoya che. tethI AkhA bhAMgA gaNavAmAM traNa prakAranuM dhyAna che. TIkArya - "mAji, ratu...' smaraNa karuM chuM, paraMtu zraddhA karato nathI. temAM hetu kahe che- . "aivitAyAm' zaidhAtu ciMtAmAM (che). e pramANe dhAtvarthano kAyikAdimAM kAyikAdi dhyAnamAM, asaMbhava che, e pramANe pUrvapakSI kahe to tene graMthakAra kahe chetatva thAtorArthatA' :- to zuM dhAtunI anekArthatAne tuM mAnato nathI? mazmi '- huM icchuM chuM, e pramANe mAnuM chuM; paraMtu ahIM tenA arthAtarakalpanAnA prayojanane prApta karato nathI. arthAt prayojanane AzrayIne kAmanAvALo huM chuM, te pramANe dhAtunI anekArthatA huM svIkAruM chuM, paraMtu ahIMyAM eTale dhyAnanA arthamAM "OM vinAyA' e pramANe kahyuM che tene choDIne arthAtarakalpanA karavAnuM prayojana kAMI dekhAtuM nathI; A pramANe pUrvapakSI kahe to tene graMthakAra kahe chetamusUtra samAghAne' - to zuM ukta sUtranA samAdhAnanuM tAre prayojana nathI? 'mom' e pramANe kahe che to, arthAtu nathI e pramANe kahe che to, tuM nAstika cho? tathApi' - to paNa kevalInA kAyayoganirodhano dhyAnapaNArUpe svIkAratA evA tane, kayo anya ja mArga zaraNa che? e pramANe ekAMtamAM tuM vicAra. 'mata veraM parimANane' - AthI karIne ja arthAt traNe yogano vyApAra dhyAna svIkArela che, AthI karIne ja, A arthAt vakSyamANa graMthakAra kahe chesuddaDhaprayatta....-sudeDha prayatna vyApAra ane vidyamAna karaNono nirodha dhyAna kahevAya che, paraMtu cittanirodha mAtra nahi. East :- syAdetat- yadi sudRDhaH kAyaprayatnaH chadmasthasaMyatasya dhyAnaM tarhi kevalinAM dezonapUrvakoTI yAvatkathaM na dhyAnasambhavaH? iti, ucyate-AvazyakAdivyApArarUpavyAvahArikakAyikadhyAnAbhAvAt kArmaNazarIrayogAccalopakaraNatayA naizcayikakAyasthairyAbhAvAcceti // 8 // TIkArya - " tat'thI graMthakAra kahe che ke, jo pUrvapakSI A pramANe kahe ke, chadmastha saMyatane sudaDha kAyaprayatna jo dhyAna che, to kevalIne dezonapUrvakoTI sudhI dhyAnasaMbhava kema na hoya? 'rUti' e pUrvapakSInA kathananI samAptisUcaka bhAvArtha :- ahIM pUrvapakSIne kahevAnuM tAtparya e che ke, vizeSAvazyakabhASya pramANe tame sudaDha kAyavyApArane dhyAnarUpe sthApana karyuM, to kevalI jyAM sudhI yoganirodha na kare tyAM sudhI sudaDha kAyavyApAravALA hoya che, mATe zvetAMbarane kevalIne dhyAna svIkAravAnI Apatti Avaze; tethI kAyika dhyAna svIkAravuM ucita nathI, paraMtu mAnasika sudaDha yatnane ja dhyAna kahevuM ucita che. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , gAthA - 8 . adhyAtmamata parIkSA. A prakAranA pUrvapakSanA kathananA samAdhAnane karatAM tethI graMthakAra kahe che * * * * * * * * * * * * * * TIkArya-'sAvari '- AvazyakAdi vyApArarUpa vyavahArika kAyika dhyAnano abhAva hovAthI ane kArpaNa zarIranA yogathI calopakaraNatA hovAne kAraNe, naiyika kAyastharyano abhAva hovAthI kevalIne dezonapUrvakoTi sudhI dhyAna nathI. bhAvArtha - tAtparya e che ke kevalIne kevalajJAna thayA pachI yoganirodhanI kriyAnA prAraMbha pUrve dhyAna digaMbarane paNa mAnya nathI ane zvetAMbarane paNa mAnya nathI, Ama chatAM digaMbare te vakhate dhyAna mAnavAnI Apatti zvetAMbarane Apela, tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe che ke, AvazyakAdi vyApArarUpa vyavahArika kAyika dhyAna, chadmasthone sudaDha yatnapUrvaka karAtI AvazyakAdi kriyAmAM hoya che, tevuM dhyAna kevalIne yoganirodha pUrve nathI; ane yoganirodha pUrve kAmaNa zarIranI sAthe saMbaMdha hovAne kAraNe kevalImAM yogonuM calopakaraNapaNuM che, arthAt sUkSma kAyasaMcAra cAlato hovAne kAraNe naiRRyika kAyadhairya nathI, paraMtu jyAre yoganirodha kare che tyAre naiRRyika kAyascarya prApta thAya che, tethI teramA guNasthAnakane aMte yoganirodhakALamAM dhyAna pragaTa thAya che ane caudamAM guNasthAnakamAM dhyAna varte che, paraMtu te pUrve dhyAna nathI. AnAthI e prApta thayuM ke, sudaDha yatnapUrvaka AvazyakAdi kriyAomAM vyavahArika kAyika dhyAna che, ane yoganirodhakALamAM ane niruddhayogAvasthAmAM kAyasthayarUpa naiRRyika dhyAna che. III avataraNikA-ta-modakSatanyUnamUtapadravyapravRbhAvAdiSayaviratiyAdhipattiramAvAt : manaso nirodhe tanmUlacaJcalatvavilayAdanantasahajacaitanyAtmani svabhAve samavasthAnaM hynaakultvsnggtaivasaMtanA dhyAnamute niyata: tanut[ pva. sAra-2/204] "1 jo khavidamohakaluso visayaviratto maNe NirumbhittA / samavavido sahAve so appANaM havadi jhAdA / / " tathA ca kathaM bAhyakriyAsadbhAve paramAdhyAtmazuddhiH samujjRmbhate iti| ucyate samavasthAnaM - pachI TIkAmAM 'di che te vizaYrtha che. avataraNitArtha :- ahIM pUrvapakSI A pramANe kahe ke, mohakSayathI tabhUlabhUta=moha che mULabhUta jene, athavA jemAM, evI paradravyanI pravRttino abhAva hovAthI, viSayaviraktapaNAne kAraNe, adhikaraNAMtarano= AtmarUpaadhikaraNathI anya viSayarUpa adhikaraNatarano, abhAva hovAthI (AtmAmAM) manano nirodha thaye chate, tanyUla manamUla, caMcalatvano vilaya thavAthI, (AtmAnuM) anaMta sahaja caitanyasvarUpasvabhAvamAM samavasthAna ja, anAkUlatvathI saMgata ekAgrasaMcetanapaNuM hovAne kAraNe nizcayathI dhyAna kahevAya che. / 1. yaH kSapitamohakaluSo viSayavirakto mano nirudhya / samavasthitaH svabhAve sa AtmAnaM bhavati dhyAtA / / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 adhyAtmamata parIkSA gAthA - 9 'tavuM'- te kaheluM che, je kSapitamohakaluSa viSayathI virakta che, te manano nirodha karIne svabhAvamAM samavasthita che; te AtmAno dhyAtA thAya che. (ahIM 'mAtmAna e dhyAtAnuM karma che.) ane te rIte-pUrvamAM nizcayanayathI dhyAnanuM svarUpa batAvyuM te rIte, kevI rIte bAhyakriyAno saddabhAva hote chate parama adhyAtmanI zuddhi thai zake? arthAta na thaI zake. dara "cAta ....samunnutte pUrvapakSInuM kathana che tenI samApti arthaka "ti zabda che ane te pUrvapakSInA kathananA samAdhAnarUpe gAthA-9 kahevAya che, e vAta "udhyate'thI graMthakAra kahe che bhAvArtha - "dakSaT'...ahIM mohakSayano artha mohano abhAva e phakta kSAyikabhAvarUpa nahi levAno, paraMtu kSAvikabhAva, kSAyopathamikabhAva ane aupazamikabhAva e traNe bhAvarUpa levAno che. phakta kSAyikabhAvarUpa laie to A utthAna ghaTI na zake, temaja kSAyikabhAvano mohakSaya laie to 12mAM guNasthAnake ja nizcayathI dhyAna prApta thAya ane digaMbarane paNa zuddha upayogamAM vartatA paramaupekSAvALA munione dhyAna mAnya che, teno virodha thAya. hanatacItmani mAM je 'mana' zabda che, te svarUpa arthaka che ane svabhAvanuM vizeSaNa che. ane A svabhAvanuM samavasthAna mananA anirodhamAM AtmAnuM AkulapaNuM hatuM, te mananA nirodhane kAraNe anAkulapaNuM prApta thayuM, ane te anAkulapaNAthI saMgata=yukta, evuM AtmAnuM potAnA svarUpamAM aikAyarUpa saMcetanapaNuM=samya cetanapaNuM, che, tethI te nizcayathI dhyAna che; paraMtu jayAre sarvathA bAhyakriyAno abhAva hoya, tyAre ja uparokta dhyAna saMbhave ane tyAre ja parama upekSArUpa mAnasika kriyA svarUpa parama adhyAtmanI zuddhi saMbhave. e prakArano pUrvapakSIno Azaya che. ahIM vizeSa e che ke pravacanasAranI TIkA pramANe, viSayaviraktapaNuM hovAne kAraNe adhikaraNatarano abhAva grahaNa karela che tyAM, samudravartI jahAjane grahaNa karIne batAvela che ke, jema samudravartI jahAja upara beTheluM pakSI, jahAjane choDIne besavAnuM koI sthAna nahi hovAthI te jahAjathI UDatuM nathI, jayAre taTa upara rahela jahAjamAM beTheluM pakSI, taTa upara rahela jahAjamAMthI UDIne vAraMvAra anya vRkSa upara bese che; tema saMsAravartI jIvonuM cittarUpI pakSI iMdriyonA viSaya upara vAraMvAra UDIne bese che, paraMtu samudra madhyavartI pakSI jema jahAjane choDatuM nathI, tema viSayathI virakta thayeluM citta AtmAne choDatuM nathI; kema ke AtmAne choDIne tene besavAnuM koI sthAna nathI, te batAvavA arthe adhikaraNAMtarano abhAva kahela che. tethI jema pakSI jahAja upara sthira rahe che, tema mana paNa AtmAnA svarUpamAM sthira rahevAthI nirodha pAme che. gAthA : jhANaM karaNapayatto Na sahAvo taNNa jeNa siddhassa / iharA ThANavibhAgo kaha sukka jjhANabheANaM // 9 // ( dhyAnaM karaNaprayatnaH na svabhAvaH, tanna yena siddhasya / itarathA sthAnavibhAgaH kathaM zukladhyAnabhedAnAm // 9 // ) Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 9 . . . adhyAtmamata parIkSA gAthArtha - dhyAna, karaNaprayatna che svabhAva nathI; je kAraNathI siddhane te dhyAna, nathI. ItarathA karaNaprayatnane dhyAna na mAno ane svabhAva samavasthAnane dhyAna mAno, to zukladhyAnanA bhedono sthAnavibhAga kevI rIte saMgata thaze? arthAt nahi thAya. TIkA :- nAmeva sudRDhapravRjyAdhyannirothAdhyakSa vyApAra dhyAnaM natUpati svabhAvasamavasthAne, siddhAnAmapi dhyAnaprasaGgAt, na ca teSAM tadiSTaM yadAha bhaassysudhaambhonidhiH[vi..mI.- rU082] " 1 jai amaNassa vi jhANaM kevaliNo kIsa tanna siddhassa / bhannai janna payatto tassa jao Na ya NiruddhattaM / / " TIkArya - TnIm' - karaNono ja sudaDhapravRjyAkhyA ane tagnirodhAkhya=karaNonA nirodhAkhya, vyApAra e dhyAna che, paraMtu avataraNikAmAM kahela svabhAvasamavasthAna (dhyAna) nathI; kema ke siddhone paNa dhyAnano prasaMga Ave che, ane teone=siddhone, te dhyAna, ISTa nathI. je kAraNathI bhAgyasudhAbunidhi kahe che'na' - jo amana paNa kevalIne dhyAna hoya, to siddhane te kema nathI? kahe che- je kAraNathI siddhane prayatna nathI. to prazna thAya ke prayatna kema nathI? to kahe che- je kAraNathI nirodha karavA yogya tyAM kAMi nathI. bhAvArtha - A vizeSAvazyakabhASyano sAkSIpATha siddhone dhyAna nathI eTalA aMzamAM ja che, ane tenuM tAtparya e che ke, ApaNe paNa kevalIne mana vagaranA mAnIe chIe; kema ke kevalajJAna thayA pachI dravyamanano phakta devone javAba ApavA pUrato ja upayoga teo kare che, ane yoganirodhakAlamAM ane caudamA guNasthAnake temane dhyAna hoya che, ane tyAM manano yatna nathI, mATe amanavALA kevalIne jo dhyAna hoya, to siddhane kema nahIM? AvI zaMkA koIne thAya, tenA javAbarUpe A kathana che; paNa digaMbaroe pravacanasAramAM kahela je nizcayathI svabhAvasamavasthAna che, tenA nirAkaraNa mATe A uddharaNa nathI; kema ke digaMbaro parama upekSAkAlamAM paNa svabhAvasamavasthAna dhyAna mAne che, tethI tenI sAthe A sAkSIpAThane koI saMbaMdha nathI, phakta siddhamAM dhyAna nathI te batAvavAnuM tAtparya A sAkSIpAThanuM che. EAst:- yadi tu siddhasyApi svabhAvasamavasthAnarUpaM naizcayikaM dhyAnamabhimatameva tarhi zukladhyAnabhedAnAM sthAnavibhAgaH kathaM saGgacchate? yadAdyapAdadvayaM chadmasthasyaiva zreNyArUDhasyAgrimapAdadvayaM nirvANagamanakAla eva kevalina iti| TIkArya - 'vaLI jo siddhone paNa svabhAvasamavasthAnarUpa naizcayika dhyAna abhimata ja che, to zukladhyAnanA bhedono sthAnavibhAga kevI rIte saMgata thAya? arthAt na thAya. je kAraNathI AdyapAdaddha=zukladhyAnanAM pahelAM 1. yadyamanaso'pi dhyAnaM vayalinaH kasmAttanna siddhasya / bhaNyate yatra prayatnastasya yato na niroddhavyam / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 . adhyAtmamata parIkSA gAthA - 9 be pAda, zreNiArUDha chabasthane ja hoya che ane agrimapAdadvA=zukladhyAnanAM chellAM be pAda, nirvANagamanakALe ja kevalIne hoya che. "rUti' zabda kathananI samApti sUcaka che. ahIM, zukladhyAnano 1lo pAda, 7 thI 10mA guNasthAnaka sudhI hoya, zukladhyAnano rajo pAda, upazamazreNimAM 11mA guNasthAnake hoya ane kSapakazreNimAM 12mA guNasthAnake hoya, zukladhyAnano 3jo pAda, yoganirodhakALamAM 13mA guNasthAnake hoya, zukladhyAnano 4tho pAda, 14mAM guNasthAnake hoya. bhAvArtha tAtparya e che ke, svabhAvasamavasthAnarUpa naiRRyika dhyAna grahaNa karavAmAM Ave, to chabasthane zuddhopayoga jayAre vartato hoya tyAre kSayopazamabhAvanuM svabhAvasamavasthAna prApta thAya, kevalIne kSAyikabhAvanuM svabhAvasamavasthAna prApta thAya ane siddhane pUrNa vIrya AtmAmAM niSThAne pAme che te rUpa svabhAvasamavasthAna prApta thAya; tethI zAstra prasiddha zukladhyAnanA cAra pAdonI saMgati thAya nahi. A rIte svabhAvasamavasthAnane dhyAna mAnIe to traNa vibhAga saMgata thAya, paraMtu zukladhyAnanA zAstrIya cAra vibhAga kahyA che, te saMgate na thAya. TIkA - 3tha viSayavimAnita dhyAnamukatirUpakhevAtuM naiva triveti cera, tatra dhAtvarthAsaMbhavAdanekArthatAyAzca saMpradAyaparatantratvAd, yathAkathaJcidvivakSayA ca yAvatprazastazabdavAcyatA- . yAstatrAvakAzaprasaGgAt, paribhASAviplavaprasaGgAcceti kimalpIyasi dRDhatarakSodena! // 9 // . . TIkArtha:- "gatha' viSayavibhAganiyata dhyAna ukta prayatnarUpa ja=karaNonA sudaDha prayatnarUpa, ke karaNonA nirodharUpa ja ho, paraMtu naiRRyika dhyAna A ja=svabhAvasamavasthAnarUpa ja, che. A pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakAra teno uttara Ape che ke, te barAbara nathI. temAM hetu kahe chetatra thAtvartha tyAM = svabhAvasamavasthAnamAM, dhAtvarthano asaMbhava che. utthAna - ahIM pUrvapakSI kahe ke dhAtvarthanI anekArthatA che, tene laIne svabhAvasamavasthAnane paNa dhyAna kaho. tethI kahe che TIkArya - prArthatAthIjI ane anekArthatAnuM saMpradAyane parataMtrapaNuM che. arthAt dhAtvarthanI anekArthatAnuM saMpradAyanI maryAdAne AdhInapaNuM che. utthAna - ahIM saMpradAyanI parataMtratAne choDIne yuktinA baLathI pUrvapakSI kahe ke, AtmAmAM javAnA yatnarUpa sudaDha prayatnane jo tame dhyAna kaho cho, to AtmAmAM niSThArUpa svabhAvasamavasthAnane dhyAna svIkAravAmAM zuM doSa che? ke jethI tame svIkAratA nathI? tethI kahe che Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA -9-10. . . . . . . . . . . . . * adhyAtmamata parIkSA . * * * * TIkArya - "kathAthazcit' - yathAkathaMcit vivakSAthI prazasta zabdavAcyatAno tyAM dhyAnarUpe svIkAravAmAM, avakAzano prasaMga Ave che. bhAvArtha:- tAtparya e che ke, dhyAnanA lakSaNaviSayaka saMpradAyanI maryAdAne choDIne, potAne je rIte manane ucita lAge te rIte dhyAnanA arthanI vivakSA karavAmAM Ave to, jeTalA prazasta zabdathI vAcya evA AtmAnA bhAvo che, te sarvane dhyAnarUpe svIkAravAno prasaMga Ave. arthAta zubha lezyA, zubha saMyama Adi prazasta zabdothI vAcya evA AtmAnA je zubha bhAvo che, te sarvane dhyAnarUpe svIkAravAno prasaMga prApta thaze. arthAt tyAM sudaDha prayatna na hoya to paNa, zubha lezyA vartatI hoya ke saMyamano pariNAma vartato hoya, to te dhyAna che tema mAnavAno prasaMga Avaze; kema ke svabhAvasamavasthAna e prazasta zabdathI vAcya evo AtmAno bhAva che, paraMtu tyAM sudaDha prayatna nathI, chatAM tame tene dhyAna kaho cho, te ja rIte prazasta zabdathI vAcya evI zubha lezyA Adine paNa dhyAnarUpe svIkAravAnI Apatti Avaze. utthAna - ahIM pUrvapakSI kahe ke amAre svabhAvasamavasthAnane dhyAna tarIke svIkAravuM che, tene dhyAnarUpe svIkAratAM prazasta zabdavAthyane dhyAnarUpe svIkAravAnI Apatti AvatI hoya, to te amane ISTa che. tethI kahe che TIkArya - AiSA' paribhASAnA viplavano prasaMga Ave che. kahevAno bhAva e che ke, prazasta zabdavAne dhyAna kaho to dhyAna zabdanI zAstrIya je paribhASA che teno viplava thai jaze, arthAt te aprAmANika siddha thaze. kRti'- ethI karIne, arthAt tatrathI prasan' sudhI kathana kahyuM, ethI karIne, arthAt uparamAM kahyuM e rIte alpamAM deDhatara prayatnathI zuM? * bhAvArtha:- tAtparya e che ke, ahIM mahattvano prazna vastra e mokSanuM sAdhaka che ke mokSanuM bAdhaka che e che, jayAre svabhAvasamavasthAnane dhyAna mAnavuM ke karaNonI sudaDha pravRttine dhyAna mAnavuM te sAmAnya vastu che, temAM atyaMta yatna karavAthI zuM? e prakArano bhAva che. ll ll avataraNikA:- vA svabhAvasamavasthAnuM dhyAna, viruSNavya taratApi vAjjiyA, tathApi neya zrAmaNyavyabhicAriNItyAha avataraNikArya - athavA svabhAvasamavasthAne dhyAna thAo ane prazasta paNa bAhyakriyA tenI = svabhAvasamavasthAnarUpa dhyAnanI, virodhI thAya to paNa A=prazasta evI bAhya kriyA, zramaNyanI vyabhicAriNI nathI, e pramANe kahe che Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 . . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA .... gAthA - 10 gAthA - nA ghanu saravariyA sA vi ya samajAvaMtra mottuM avavAyapadaM aippasaGgI paraviseso // 10 // ( yA khalu sarAgacaryA sApi cotsargamArgasaMlagnA / muktvApavAdapadamatiprasaGgI paravizeSaH // 10 // ) gAthArtha -kharekhara apavAdapadane mUkIne je sarAgacaryA che, te paNa utsargamArga sAthe saMlagna che. (ahIMpUrvapakSI kahe ke zuddhopayoga ja utsarga che, sarAgacaryA nahi. tethI kahe che.) paravizeSa atiprasaMgI che=parano vibhAga atiprasaMga ApanAra che. TIkA - nuM sarave virape sADapi samiti pupivitritADapavAparasNstrnnaadyupniitN vihAyotsargamArgasaMlagnaiva, prtissiddhprtissevnnaatmkaapvaadsvruupaannuviddhtvaat| TIkArya - vRtna' - je kharekhara samiti-gupti AdithI pavitrita sarAgacaryA=sthavirakalpacaryA, che, te paNa asaMsmaraNAdithI upanIta evA apavAdapadane choDIne utsargamArga saMlagna ja che; kema ke pratiSiddhano pratisevanAtmaka apavAda svarUpathI ananuviddha che. bhAvArtha - sthavirakalpacaryA be prakAranI che. (1) utsargamArgarUpa ane (2) apavAdamArgarUpa. A baMne carcAmAM apavAdapadane choDIne je sthavirakalpacaryA che, te utsargamArganI sAthe ja saMlagna che, ane pratiSiddhanA pratisevanarUpa apavAdika sarAgacaryA che, te utsargamArga sAthe saMlagna nathI. AnAthI graMthakArane e kahevuM che ke, pUrvapakSIe cAra prakAranI apavAdika upadhi batAvIne e jaNAvela ke, parama upekSA e utsargamArga che ane cAra prakAranI upadhi e apavAdamArga che, ane e sivAyanI sarAgacaryA je zvetAMbarone abhimata che te mArga ja nathI. tenI sAme graMthakArane e batAvavuM che ke, apavAda vagaranI sarAgacaryA paNa utsargamArgarUpa che, ane kAraNe pratiSiddhanuM sevana e apavAdarUpa che, ane apavAda vagaranI sarAgacaryA te utsargamArga hovAthI saMyamanI virodhI nathI, paraMtu saMyamanI vRddhi karavA dvArA parama upekSAnuM kAraNa bane che. TIkA - nanu sarvazreyapUnaM zuddhopayoga vityo, napuna: prAdhyA sAvati ve? trIda-tiprasI paravizeSa iti| daka 'atiprakrina zabdanuM prathama ekavacananuM rUpa 'epriI ' che. zinI jema "rUnuM aMtavALo zabda [; "vizeSa ti' ahIM ti' zabda kathananI samApti sUcaka che. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 10 adhyAtmamataparIkSA 35 TIkArthe :- 'nanu'thI pUrvapakSI zaMkA karatAM kahe ke, sarva zreyanuM mUla evo zudgha upayoga ja utsarga che, paNa prAcya sarAgacaryA nahi. A kathanamAM graMthakAra kahe che - paravizeSa atiprasaMgI che=52no vibhAga atiprasaMgavALo che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, sthavirakalpanI bAhya ceSTAo pUrvapakSane utsarga tarIke abhimata nathI, paraMtu AtmAno je 'zuddha' upayoga che, te ja utsarga che; ane zuddha upayoganI prAptinI pUrvamAM je sarAgacaryA che te utsarga nathI. A rIte kahevAthI e prApta thayuM ke, svabhAvasamavasthAnarUpa dhyAna che, te zuddha upayogarUpa che, ane te utsargarUpa che ane tenI pUrvabhUmikAmAM je sarAgacaryA sevAya che te apavAdarUpa che; A pramANe pUrvapakSI kahe che. tene graMthakAra kahe che - paravizeSa = 52 evA digaMbarano vibhAga = zuddha upayoga e utsargamArga ane tenA kAraNIbhUta prAcyasarAgacaryA te apavAdamArga, A vibhAga, atiprasaMgI che. kahevAnuM tAtparya e che ke, pUrvapakSInA kathana pramANe zuddha upayoganI pUrvabhUmikArUpe sarAgacaryA che mATe apavAda che, te rIte caudamA guNasthAnakanI apekSAe pUrvabhUmikArUpa sarva avasthAo yAvat zuddha upayoga paNa pUrva avasthArUpa che, mATe te apekSAe zuddha upayogane paNa apavAda mAnavAno atiprasaMga prApta thaze; tethI para evA digaMbarano vibhAga zuddha upayogane apavAda mAnavAno atiprasaMga ApanAra che. utthAna :- ahIM A atiprasaMganA nivAraNa mATe pUrvapakSI kahe ke, zailezIavasthAnI pUrvanI avasthAne apavAdarUpe svIkArIe, to paNa zubha upayogarUpa avasthAnI apekSAe zailezI avasthAnI pUrvanI avasthA paramaupekSArUpa hovAthI utsarga banI jaze, ane A rIte ApekSika apavAdarUpa hovA chatAM, zailezI avasthAnI pUrvanI dareka avasthAo paramaupekSAnA prAraMbha sudhInI, zuddha upayogarUpa hovAthI utsargarUpa mAnavAmAM koi vAMdho nathI. AnAthI e phalita thayuM ke, apramatta muni zuddha upayogamAM varte tyAre teo paramaupekSAvALA hoya che, ane tyAMthI mAMDIne zailezIavasthA sudhI dareka avasthA utsargarUpa che ane zailezI avasthA ekAMte utsargarUpa che, ane zailezI avasthAnI pUrvanI dareka avasthAo apekSAe utsargarUpa che ane apekSAe apavAdarUpa che; ane zuddha upayoganA prAraMbha pUrvanI sarAgacaryA utsargarUpa nathI paraMtu apavAdarUpa che; kema ke paramaupekSA e utkRSTamArga che, ane tenA pUrvanI sarAgacaryAvALI avasthA apakarSamArgarUpa che, tethI apavAdarUpa che; e prakArano pUrvapakSIno Azaya che. tethI kahe che TIst :- uttarottareSAmapekSayA pUrvapUrveSAmapavAdatve utsrgaapvaadpdyorutkrssaapkrsspryaaytvaaptteH| na caivamasti, kintu kAraNApodyo niyama utsargaH, kAraNiko vidhistvapavAda iti // 10 // TIkArya :- 'uttara' uttarauttaranI apekSAe pUrvapUrvanuM apavAdapaNuM hote chate, utsarga-apavAdapadane utkarSa ane apakarSanA paryAyapaNAnI Apatti prApta thatI hovAthI, tArI vAta barAbara nathI. ahIM pUrvapakSI ISTApatti kahe to kahe che ke, ane Ama nathI=utkarSapadano paryAyavAcI utsargapada ane apakarSapadano paryAyavAcI apavAda che Ama nathI, paraMtu kAraNane choDIne je niyama che te utsarga che, vaLI kAraNika vidhi che te apavAda che. 'kRti' kathananI samApti sUcaka che. Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 11-12 bhAvArtha :- kAraNane choDIne je niyama che te utsarga che tenuM tAtparya e che ke dravya-kSetrAdinI viSamatArUpa kAraNane choDIne, sAdhune AcaravAno je niyama che te utsarga che, ane dravyakSetrAdinI viSamatAne kAraNe je kAraNika vidhi che te apavAda che. AnAthI e prApta thayuM ke apavAdane choDIne je sarAgacaryA che te utsarga che, tethI te zrAmaNyanI sAthe vyabhicArI nathI.||10|| avataraNikA :- atha gUDhAmisaMdherAbhanopAyazatasaMpAtamAnovaya nivRSTa svAzayamudrAvayan para: kUtte avataraNikArya :- digaMbaranI AtmAnI=potAnI, gUDha abhisaMdhi hovAnA kAraNe seMkaDo apAyanA saMpAtane seMkaDo doSonI prAptine, joine niSkRSTa evA sva Azayane udbhAvana karato evo para=digaMbara, zaMkA kare che bhAvArtha :- tAtparya e che ke, prathama to te vAdanA kSetramAM potAnA gUDha Azayane pragaTa karato na hato, paraMtu prativAdI taraphathI jyAre seMkaDo apAyanI prApti thai, tene joine potAnI gUDha abhisaMdhi hovAne kAraNe, je niSkRSTa=aMtima, potAno Azaya che, tene pragaTa karatAM zaMkA kare che. jo tenAmAM gUDha abhisaMdhi na hota, to tattvanI vicAraNAnA kSetramAM teNe prathama ja potAno Azaya udbhAvana karavo joie, jethI tattvanirNaya sulabha rIte prApta thAya. gAyA : naNu bajjhaMgaM sAhaNamavavAo antaraMgamussaggo / jA puNa sarAgacariyA samucciA Neva suddhA // 11 // ( nanu bAhyAGgaM sAdhanamapavAdo'ntaraGgamutsargaH / yA punaH sarAgacaryA sA samuccitA naiva zuddhayA // 11 // DisiddhasevaNaM puNa No avavAo phuDo aNAyAro / tA vatthAI gantho No ussaggo NaM avavAo // 12 // ( pratiSiddhasevanaM punarnApavAdaH sphuTo'nAcAraH / tadvastrAdigrantho notsarge nApavAdaH // 12 // ) gAthArtha :- bAhyAMga sAdhana apavAda che, aMtaraMga utsarga che. vaLI je sarAgacaryA che, te zuddharUpe=zuddha svarUpathI, samucita nathI. vaLI pratiSiddhanuM sevana e apavAda nathI, (paraMtu) spaSTa anAcAra che. tethI vastrAdi graMtha utsarga nathI, (ane) apavAda nathI. TIkA :- utpanuothI hatvapavAva:, utsarvAzca sarvopadhipratiSedhanAtmadravyamAtrapratibaMdho; viziSTAntakssetrvshaavsnnshkteshc yathAjAtapudgalAdirUpadhizchedapratiSedhatayA tamupakurvannapavAda ityabhidhIyate, phalatastadA tadupakArakatve'pyekAntikAtyantikopakArakatvAbhAvena svarUpato heyatvAt / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 1-2 ....... adhyAtmamata parIkSA..............37 6 35rvana e upadhinuM hatuarthaka vizeSaNa che. "che pratiSedhatayA' ahIM tRtIyA svarUpaarthaka che. TIkArya-'utsa' utsargano anurodhI apavAda che ane utsarga sarva upadhinA pratiSedhathI AtmadravyamAtramAM pratibaMdharUpa che, ane viziSTa kAla ane kSetranA kAraNe avasatrazakti hovAthI yathAjAtapudgalAdirUpa upadhi te avasatra zaktivALI vyaktine chedanA pratiSedhapaNA vaDe karIne upakAra karatI apavAda kahevAya che. temAM hetu kahe cheAtnata :- phalathI tyAre avasatra zaktivALo che tyAre, tenuM upadhinuM, upakArakapaNuM hovA chatAM paNa ekAMtika ane AtyaMtika upakArakatvano abhAva hovAnA kAraNe svarUpathI heyapaNuM che. bhAvArtha - jenuM citta AtmadravyanA svAbhAvika bhAvone phuraNa karavAnA yatnavALuM che, te utsarga kahevAya che; ane viSama evAM kSetra-kAla hovAne kAraNe jenI zakti potAnA AtmamAtramAM pratibaMdhane dhAraNa karavA mATe padravyanI sahAya vagara samartha nathI, te avasatra zaktivALo jANavo. tevI vyaktine pUrvamAM kahelI cAra prakAranI upadhi utsargane sanmukha bhAvanA chedano pratiSedha karanAra che. tethI cAra prakAranI upadhimAM chedapratiSedhatA che. te rUpe te avasatra zaktivALAne upakAra kare che. - tAtparya e che ke, jo teNe cAra prakAranI upAdhi grahaNa karI na hota to utsargane sanmukhabhAva TakI zake tevI sthitimAM nathI, utsargane sanmukhabhAvano cheda eTale nAza prApta thAya tema che, teno pratiSedha upadhi kare che; tethI tene apavAda kahela che. ane temAM hetu je "patnatikahyuM tenuM tAtparya e che ke, AtmadravyamAtramAM pratibaMdharUpa utsarga e svarUpathI upAdeya che, kema ke te bhAva avazya mokSane anukUla nirjarAne pedA kare che; jyAre upadhi chedapratiSedhapaNA vaDe upakAraka hovAne kAraNe phalathI upakAraka che ane te upadhi ekAMte upakAra kare evo niyama nathI, kema ke ayogya jIvane athavA yogya jIvane paNa anupayukta dazAmAM upadhithI upakAra thato nathI, mATe te upakAranI apekSAe anaikAMtika che. vaLI AtmadravyamAtramAM pratibaMdharUpa pariNAma jema jema atizaya thAya tema tema upakArano atizaya thAya che; te rUpa upAdhithI upakAra nahIM thavAne kAraNe AtyaMtika upakArano abhAva che, ane te kAraNe upadhi svarUpathI heya che, ethI karIne upadhine apavAdarUpa kahela che. Ns:- sa ca baMdhA'sAdhanatvAdapratikuSTo'nyatrAnucitatvAdasaMyatA'prArthanIyo rAgAdikaM vinA dhAryamANatvAt mUrchA'janakazca kasyacit kvacitkadAcit kathaMcitkazcideva ca grAhya iti| taduktaM-[ pravacanasAra 323] 1 appaDikuTuM uvadhi apatthaNijja asaMjadajaNe hiM / mucchAdijaNaNarahidaM geNhadu samaNo jadi vi appaM // tti 1. apratikruSTamupadhimaprArthanIyamasaMyatajanaiH / mUrchAdijananarahitaM gRhNAtu zramaNo yadyapyalpam / A-6 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 . . . .. * * . . . . . adhyAtmamata parIkSA .. . . . . . * . . . . . . gAthA - 11-12 TIkArya -"sara' ane te=upadhi, baMdhanuM asAdhana hovAnA kAraNe (bhagavAna vaDe) apratikRSTa che anivArita che, anyatra anucitapaNuM hovAne kAraNe asaMyatathI aprArthanIya che, ane rAgAdi vinA dhAryamANa hovAnA kAraNe te mUccha ajanaka che, ane te upadhi koIka vyaktine kavacit arthAt koika kSetramAM, kadAcita eTale koika kAlamAM, kathaMcit eTale koIka svarUpe sarvathA nahIM, kazcidra eTale koika upadhi sarva nahIM, arthAt je upakAraka hoya te grAhya che. 'taku' te kahyuM che- 'maMDiTuM' - apratikRSTa, asaMyatajano vaDe aprArthanIya ane mUrchAdinI ajanaka evI paNa, alpa upadhine ja zramaNa grahaNa kare. "tti' zabda uddharaNanI samAptisUcaka che. dara ahIM 'catra'thI saMyata sivAyanI vyakti grahaNa karavAnI che. asaMyatamAM A cAra prakAranI upadhinuM grahaNa anucita che, tethI asaMyatane svIkAravA yogya nathI, kema ke asaMto A upAdhine grahaNa karIne kalyANa karI zakatA nathI; tethI je lokonuM jIvana pApavyApAranA virAmarUpa saMyamane pAmeluM che, teone A jAtanI upAdhi grahaNa karavI ucita che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke je lokone bhAvathI saMyamano pariNAma vartato nathI ane dravyaliMgarUpa A cAra prakAranI upadhine grahaNa kare to te karmabaMdhanuM kAraNa bane che, tethI bhAvathI asaMyatane A apavAdika upAdhi aprArthanIya che, jyAre utsarga to sarva mATe prArthanIya che, kema ke utsarga e AtmAnA pariNAmarUpa che ane te avazya nirjarAnuM kAraNa bane che. ahIM vizeSa e che ke, paramaupekSA e utsargarUpa che ane cAra prakAranI upadhi e apavAdarUpa che, e pramANe digaMbara mAne che; ane te apavAdarUpa kema che te batAvavA arthe ja kahe che ke, te apavAdika upAdhi karmabaMdhanuM asAdhana che, tethI bhagavAne sAdhune teno niSedha karela nathI; vaLI jema AtmamAtramAM pratibaMdharUpa utsargamArga badhA mATe prArthanIya che, tema apavAdarUpa upadhi badhA mATe prArthanIya nathI, paraMtu saMyata sivAyanA bIjAone te upadhi grahaNa karavI te anucita che, tethI asaMyatane te upAdhi prArthanIya nathI. vaLI munio rAgAdi vagara ja te upadhine dhAraNa kare che tethI mUcha pedA thatI nathI, mATe je koi vyaktine tenAthI upakAra thato hoya teNe ja te upadhi grahaNa karavAnI che; ane te paNa jeTalI, jyAre, je kSetramAM ane jeTalA pramANamAM upakAraka hoya teTalI ja grahaNa karavAnI che, tethI te apavAdarUpa che; jyAre parama upekSA to jeTalA pramANamAM vRddhi pAme teTaluM vadhAre hita thAya tema hovAthI te utsargarUpa che; e prakArano pUrvapakSIno Azaya che. TIkA - tu zrAmaparipUrti pratijJA yApi nAvitaSIya tathA samasta vyanivRttipravRttisvbhaavprvRttiruupaaN zuddhopayogabhUmimAroDhuM na kSamante te tadupakaNThaniviSTA eva tadutkaNThulamanaso'pi zuddhAtmavRttimAtreNAvasthiteSvarhadAdiSu tanmAtrAvasthitipratipAdakeSu ca pravacanAbhiyukteSu bhaktivAtsalyAbhyAM tAvanmAtrarAgopanItaparadravyapravRttiparivartitazuddhAtmavRttayaH zuddhAtmAnurAgayogarUpaM zubhopayogamAtiSThamAnA gauNameva cAritramupalabhante na tu mukhym| atasteSAM yA kAcana vandananamaskaraNAbhyutthAnAnugamanapratipattizramApanayanAdikA zuddhAtmAnurAgayoginA (? tayA) Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 11-12 39 adhyAtmamata parIkSA zuddhAtmavRttitrANanimittAnujighRkSApUrvikA darzanajJAnopadezaziSyagrahaNatatpoSaNajinendrapUjopadezarUpA ca sarAgacaryA sA naiva zuddhopayogacaryayA samuccIyate kevalamanvAcIyata ev| dara teSa' kartuarthaka SaSThI che, teonI arthAt zubha upayogarUpa gauNa cAritravALAnI...e pramANe grahaNa karavAnuM che. TIkArya - "tu' jeo vaLI zramaNya pariNatinI pratijJA karIne paNa jIvitakaSAyakaNapaNuM hovAne kAraNe= jIvita che kaSAyanA kaNo jemAM teno bhAva hovAne kAraNe, samasta paradravyanI nivRttimAM pravRtta evo je AtmAno svabhAva, temAM pravRttirUpa zuddha upayoganI bhUmine ArohaNa karavA mATe samartha nathI, teo tenA upakaMThamAM niviSTa ja zuddha upayoganI bhUminI samIpamAM rahelA ja, tene zuddha upayoganI bhUmine, prApta karavA mATe utkaMThula Atura manavALA, paNa zuddhAtmavRttimAtrathI avasthita=rahelA, evA ahadAdimAM ane tanmAtramAM arthAt zuddhAtmavRttimAtrAmAM (je jIvanI) avasthiti=rahevAnI kriyA che tenA pratipAdaka evA pravacanaabhiyuktomAM=bahuzrutomAM, bhakti ane vAtsalyane kAraNe, arthAt bhakti eTale bahumAna ane vAtsalya eTale prIti, tenA kAraNe, teTalA mAtra rAgathI upanIta paradravyanI pravRttithI parivartita evA zuddhAtmAnI vRttivALA teo, zuddhAtmAmAM anurAganA yogarUpa-saMbaMdharUpa, zubha upayogamAM AtiSThamAna zubha upayogamAM rahelA evA teo, gauNa ja cAritrane pAme che, paraMtu mukhya nahIM. AthI karIne zubha upayogavALAne gauNa ja ' cAritra hoya che AthI karIne, teonI zubha upayogavALAnI, je kAMi vaMdana-namaskAra sahita abhyasthAna anugAmanarUpa pratipatti, ane zramaapanayanAdirUpa zuddhAtmAnuM anurAgIpaNuM hovAne kAraNe zuddhAtmavRttinA rakSaNanimitta evI je sarAgacaryA; ane anujivRkSApUrvaka anugrahanI icchApUrvaka, darzanajJAnaviSayaka upadeza, ziSyanuM grahaNa, ziSyanuM poSaNa, jinendranI pUjAnA upadezarUpa sarAgacaryA che; te baMne sarAgacaryAo zuddha upayoganI caryAvaDe samuccaya karAtI nathI, kevala anyAya ja karAya che.=zuddha upayoganI pAchaLa teno samuccaya karAya che. ahIM 'mA' zabda pAt' arthaka che. bhAvArtha - 'tAvanAtra popanInAradravyapravRtti parivartatazuddhAtmavRttaya: kahyuM tenuM tAtparya e che ke, zubha upayogavALAne arihaMtAdimAM ane pravacanaabhiyukto pratye je bhakti che, teTalo ja mAtra rAga varte che; ane tenAthI uparanIta evI teonI bhaktinI kriyA varte che, te paradravyanI pravRtti che; ane te paradravyanI pravRttithI parivartana pAmelI zuddhAtmAnI vRttio zubha upayogavALAnI che, arthAt teTalA aMzamAM teo zuddhAtmAmAM vartanArA nathI, bAkI anya prakAranA sarva rAga-dveSano abhAva hovAthI zuddhAtmAmAM vRttivALA che. AthI ja teone zuddha upayoganI najIkanI bhUmikAmAM beThelA che tema kahela che. Ama chatAM, tevA zubha upayogavALAne paNa digaMbara gauNa cAritra mAne che. arthAt mukhya cAritra te AtmAnA paramaupekSAbhAva svarUpa che, jayAre zubha upayogavALA AtmAnA svabhAvamAM vartavArUpa cAritrapariNAmavALA nathI, paraMtu tenA AsannabhAvavALA che, tethI upacArathI cAritra che. kema ke cAritranI AsannabhAva hoya temAM cAritrano upacAra karIne teone cAritra kahevAya che. tethI teomAM gauNa cAritra che. Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 . . . . . adhyAtmamata parIkSA............. gAthA - 11-12 TIkAmAM 'zuddhAtmAnurAyoginA' che, tyAM "zuddhAtmAnurIyotiyA' e pATha ucita lAge che, ane tenAthI e kahevuM che ke, zubha upayogavALAmAM zuddhAtmAnI anurAgayogitA che. arthAt paramaupekSAmAM vartanArA jIvo zuddhAtmAmAM rahenArA che ane temanA pratye anurAgano saMbaMdha zubha upayogavALAmAM che. ane te anurAgayogitA teomAM hovAne kAraNe, zuddha upayogavALAone jeo vaMdana-namana sahita abhyasthAna ane anugamarUpa pratipatti kare che ane temanA zramanA apanayana arthe prayatna kare che ane te pravRtti zuddhAtmAmAM, vartanArA jIvonI je parama upekSA che, tenA rakSaNanA nimitte che. arthAt zubha upayogavALA teonI vaiyAvacce vagere kare che, tenAthI zuddha upayogavALAnI zuddhAtmavRttinuM rakSaNa thAya che. ane te prakAranI zubha upayogavALAnI sarAgacaryA che, te ahIM grahaNa karavAnI che. tadupravacanasAre- te ja pravacanasAramAM kaheluM che. (2) samaNA suddhavajuttA suhovajuttA ya hoMti samayaMmi / tesu vi suddhavajuttA aNAsavA sAsavA sesA / / (3-45) zAstramAM zramaNo zuddhopayukta=zuddha upayogavALA, ane zubhopayukta=zubha upayogavALA kahelA che. temAM paNa zuddhopayukta (zuddha upayogavALA) anAzrava che ane zeSa=zubhopayukta (zubhopayogavALA) sAzraya (2) dhammeNa pariNadappA appA jadi suddhsNpogjuo| pAva inivvAsudaM suhovo va sa sudaM aa (1-2) dharma vaDe pariNata svabhAvavALA (svarUpavALA) AtmA jo zuddhopayukta (zuddha upayogavALA) hoya to nirvANa sukhane pAme che ane zubhopayukta (zubha upayogavALA) hoya to svargasukhane pAme che. (3) arahantAdisu bhattI vacchaladA pavayaNAbhijuttesu / viSNa idi sAmane sA suhaguttA have variyA | (rU-46 ) : sAdhumAM jo arihaMtAdimAM bhakti ane pravacanaabhiyuktamAM vAtsalyatA vartatI hoya to te zubhayukta caryA che. dUra ahIM arihaMtAdimAM "AdithI siddhane grahaNa karavA, pravacanazabdathI Agama athavA to saMgha kahevAya che, te pravacanamAM abhiyukta AcArya-upAdhyAya ane sAdhune grahaNa karavA. arihaMta ane siddha e zuddhAtmavRttithI rahelA che ane AcAryAdi zuddhAtmavRttimAtraavasthitinA pratipAdaka (upadezako che. temAM bhakti ane vAtsalya arthAt anaMtajJAnAdiguNayukta arihaMta ane siddhomAM guNAnurAgayukta bhakti ane pravacanaabhiyukta AcAryAdimAM vAtsalya arthAt vinayathI anukULavRtti dhAraNa karavI te sarAgacaryA che. (1) zraNamAH zuddhopayuktAH zubhopayuktAzca bhavanti samaye / teSvapi. zuddhopayuktA anAsravAH sAsravAH zeSAH / / (2) dharmeNa pariNatAtmA AtmA yadi zuddhasaMprayogayutaH / prApnoti nirvANasukhaM zubhopayukto vA svargasukham / / (3) ahaMdAdiSu bhaktirvatsalatA pravacanAbhiyukteSu / vidyate yadi zrAmaNye sA zubhayuktA bhaveccaryA // . Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 11-12 (4) vaMdaNaNamaMsaNehiM abbhuThANANugamaNapaDivattI / samaNesu samAvaNao Na NiMdiA rAyacariyaMmi / ( 3-47 ) zramaNone viSe vaMdana, namaskAra sahita abhyutthAna ane anugamanarUpa pratipatti=upacAra, arthAt vinIta vartana karavuM tathA temanA zramane dUra karavo te rAgacaryAmAM niMdita nathI. (5) adhyAtmamataparIkSA daMsaNANuvadeso sissaggahaNaM ca posaNaM tesiM / cariyA hi sarAgANaM jiNidapUovadeso ya / ( 3-48 ) darzana-jJAnano upadeza, ziSyonuM grahaNa tathA temanuM=ziSyonuM, poSaNa ane jinendranI pUjAno upadeza kharekhara sarAgIonI carcA che. (6) uvakuNadi jo viNiccaM cAduvvaNNassa samaNasaMghassa / ' kAyavirAhaNarahidaM sovi sarAgappahANo se // iti (3-49) je koi paNa sadA (cha) kAyanI virAdhanArahita cAra prakAranA zramaNasaMghane upakAra kare che, te paNa sarAgapradhAna che. 41 utthAna :- gAthA-11 nA pUrvArdhanI TIDI 'utsargAnurodhI ... pravayanasAranI 3 / 23 gAthAnI sAkSI sudhI pUrI jharI, tyArapachI gAthA/ 11nA uttarArdha ane gAthA / 12nA pUrvArdhanI TIa ' ye tu'resa che. tyAM khebha jatAva che ke je sarAgacaryA che te zuddhathI samucita nathI tethI apavAdika cAritrarUpa che, ane pratiSiddhanuM sevana apavAda nathI paraMtu anAyAra che. te jatAvavA bhATe 'ye tu' pravayanasAranI 3 / 48 sAkSI sudhI prathama jatAvyaM } The zubha upayogavALA munio che teo paNa gauNa cAritrane pALanArA che, teonI je caryA che te ja apavAdarUpa che. have zvetAMbaro, kAraNe pratiSiddhanA sevanane apavAdarUpa kahe che, tenuM nirAkaraNa karatAM digaMbara kahe che taduktaM 2 SL :- pratiSiddhasevanaM punaH kAraNe'pi kAyavirAdhanAdirUpaM nApavAdaH kiMtu prakaTo'nAcAra eva, zuddhAtmavRttitrANAdyabhiprAyeNApi saMyamavirAdhanayA vaiyAvRttyAdipravRttyA gRhasthadharmAnupravezAt / (7) jadi kudi kAyakhedaM veyAvaccatthamujjado samaNo / havadi havadi agArI dhammo so sAvayANaM se / [ pravacanasAra 350 ] (4) vaMdananamaskaraNAbhyAmabhyutthAnAnugamanapratipattiH / zramaNeSu zramApanayo na ninditA rAgacaryAyAm // (5) darzanajJAnopadezaH ziSyagrahaNaM ca poSaNaM teSAm / caryA hi sarAgANAM jinendrapUjopadezazca // (6) upakaroti yo'pi nityaM cAturvarNasya zramaNasaMghasya / kAyavirAdhanarahitaM so'pi sarAgapradhAnaH syAt / / (7) yadi karoti kAyakhedaM vaiyAvRttyarthamudyataH zramaNaH / na bhavati bhavatyagArI dharmaH sa zrAvakANAM syAt // Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42. adhyAtmamata parIkSA gAthA - 11-02 TIkArya - pratiSiddha' vaLI kAraNe paNa kAyavirAdhanAdirUpa pratiSiddhanuM sevana apavAda nathI, paraMtu prakaTa anAcAra ja che, kema ke zuddhAtmavRttitrANAdi abhiprAyavaDe paNa saMyamavirAdhanAthI vaiyAvRtyAdi pravRtti vaDe karIne gRhasthadharmamAM anupraveza thAya che. te ja kahevAyeluM che ' jo zramaNa vaiyAvRtya mATe udyamavaMta thayelo, cha kAyane pIDA kare to te zramaNa nathI, gRhastha che; (kAraNa ke) te =kAyanI virAdhanA sahita vaiyAvacca zrAvakono dharma che. TIkA - marityasarvasAvadavyApIrasya di tathavidhapravRjya vapuSArganena vanyapAnavRjyAM tathAvidhavizuddhisaMbhavAt, saMyatasya tu tAdRgArambhanAntarIyakAzubhopayogena zrAmaNyacchedA 5||tbhaavH| ; "vanyapAnivRjyA' che tyAM "svatpapAnivRnya' pATha bhAse che, kema ke svalpapApanI niSpattithI e pramANe artha che. TIkArya -"maparitya' - jeoe sarvasAvadya vyApArano tyAga karyo nathI, evAonI tevA prakAranI pravRttithI bahu puNya arjana ane svalpa pApanI niSpattithI=baMdhathI, tathAvidha vizuddhino saMbhava che. vaLI saMyatane to tevA prakAranA AraMbhanI sAthe avinAbhAvi azubha upayoga vaDe zramaNyano cheda che, e pramANe bhAva che=pravacanasAranA kathanano A bhAva che. utthAnaH-gAthA | 11-12mAM digaMbare potAnA AzayanuM udbhAvana karIne je kahyuM, tenuM tAt..thI nigamana karatAM kahe che. TIkA - tasmatravindra sthAva, tatsatve Daslema pravRtteitA dUra/pastitvati,zuddhopayogasAdhanastha bAhyadravyasyApavAdato'pyanAdAnAt, kAyakhedAyatanatayA zubhopayoge'pyanadhikArAcceti // 11 // 12 // TIkArya - "tAt te kAraNathI-utsarga, vastunA dharmarUpa che ane zuddha upayoganA sAdhanabhUta cAra prakAranI bAhya upadhi apavAdabhUta che, ane pratiSiddhanuM sevana apavAda nathI paNa spaSTa anAcAra che, te kAraNathI, vastrAdi graMtha ja che. temAM hetu kahe che'tatsatte'tenA=vastrAdinA, sattvamAM, utsargamArganI pravRttinuM dUra apAtapaNuM che. utthAna-vastrAdinA sattvamAM utsargamArganI pravRtti na ghaTe, paraMtu apavAdathI to pravRtti ghaTe ne? tethI bIjo hetu kahe chezuddhopayoga' - zuddha upayoganA asAdhana evA bAhya dravyanuM vastrAdinuM, apavAdathI paNa grahaNa nathI. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u PuthA 11-12-13...........adhyAtmamataparIkSA. utthAna :- vastrAdi zuddha upayoganuM sAdhana bhale na hoya paraMtu zubha upayogavALA munivastrAdine grahaNa kare to zuM vAMdho che? tethI trIjo hetu kahe che'shubhopyog' - ane (vakhamai) AyavirAdhanAnu mAyatanapajopAthI zuma 75yomA 59 mnpi|2 che = vastrAdino adhikAra nathI. ll11-1ranA avatara1i :- atrocyate avataraNikArya - ahIM kahevAya che. ahIM arthAt bAhyAMga sAdhana apavAda che ane aMtaraMga utsarga che. vaLI je sarAgacaryA che te zuddharUpathI arthAt zuddhasvarUpathI samucita nathI. vaLI pratiSiddhanuM sevana e apavAda nathI paraMtu spaSTa anAcAra che, tethI vastrAdi graMtha utsarga nathI, (ane) apavAda nathI. e pramANe gAthA 11-12mAM kahyuM. methanamA, upAya che.. gAthA :- uvakuNai jaha sarIraM suddhavaogaM taheva uvagaraNaM / jamhA tao muNINaM sue aNege guNA bhaNiA // 13 // (upakaroti yathA zarIraM zuddhopayogaM tathaiva upakaraNaM / yasmAttato munInAM zrute'neke guNA bhaNitAH // 13 / / ) gAthArtha :- je kAraNathI je prakAre zarIra zuddha upayogane upakAra kare che, te prakAre ja muninuM upakaraNa zuddha upayogane upakAra kare che. te kAraNathI zrutamAM aneka guNo (upakaraNanA) kahevAyA che. * 28 'yasmAt'nI 'tataH' sAthai anya che. Est :- yathA hi kAyo dRDhadhyAnAsanAbhyAsAdinA paramamanaHsthairyarUpaM zuddhopayogamupakurute tathA dhrmopkrnnmpi| tathAhi-sautrikaurNikakalpaistAvacchItArtAnAM sAdhUnAmArtadhyAnApaharaNaM bhavati, tathA ca svapratibaMdhakavilayAt mAdhyasthabhAvanAdyapaskRtadharmadhyAnAdirUpazuddhopayogaH smujjiivti| tathA jvalanajvAlanAdiparihAreNa jvalanatRNAdigatasattvatrANamapi bhavet, taireva zItanivRtteH, ityupadhevalanAraMbhAdyanubandhisvapratibaMdhakaraudradhyAnanivArakatayA shubhdhyaanopkaaritvm| tathA ca 'kAlacaukkaM ukkosaeNaM jahanne tiyantu bodhavvaM' iti vacanAnurodhibhiH sAdhubhiH samastarAtrijAgaraNaM kurvadbhizcatvAraH kAlA gRhItavyA iti tuSArakaNagaNapravarSiNI zItakAle yatanayA kalpaprAvaraNenaiva svAdhyAyanirvAha iti| svAdhyAyazca dharmadhyAnAlambanaM "2 AlaMbaNANi vAyaNapucchaNapariaTTaNANucintA ya" itivacanAt, tathA ca 1. asyottarArdha:- bIyapaeNaM tu dugaM mAyAmayavippamukkANaM / / ( A.ni. 1491 ) .. kAlacatuSkamutkRSTakena jaghanye trikaM tu boddhavyam / dvitIyapadena tu dvikaM mAyAmadavipramuktAnAm / / 2. asyottarArdha:- sAmAiyAiyAiM saddhammAvassayAI ca / / ( dhyAnazataka-42) AlaMbanAni vAcanA-pRcchanA-parAvartanA-nucintA ca / sAmAyikAdikAni saddharmAvazyakAni ca / / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 . . . : , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ::::::: . . . . . . . . . . . . . . . : 2 . adhyAtmamata parIkSA dhyAnAlaMbanopakArakatvamapi dhrmopkrnnsyoktm| tathA sacittapRthivIdhUmikAvRSTyavazyAyarajaHpradIpatejaHprabhRtInAM rakSApi taiH kRtA bhavati, tathA mRtAcchAdanabahirnayanAdyarthaM glAnaprANopakArArthaM ca vstrmbhimtm| evaM ca bhagavadArAdhanavizuddhyA tto'dhyaatmvishuddhiH| TIkArya - yathA" jema kAyA daDha dhyAna mATe upayogI evA AsananA abhyAsAdithI parama manaHstharyarUpa zuddhopayogane upakAra kare che, tema dharmopakaraNa paNa zuddhopayogane upakAra kare che. Ipha "kRdhdhAnAnapyAsAvinA' ahIM 'gAdithI AsananA sevananuM grahaNa karavuM. bhAvArtha - ahIM vizeSa e che ke, dhyAna be prakAranuM che. (1) daDha dhyAna (2) adaDha dhyAna. daDha dhyAnamAM paramaratharya Ave che ane adaDha dhyAnamAM mananuM dhairya hovA chatAM prakRSTa svairya AvatuM nathI; ane AthI ja adRDha dhyAnavALo zuddha upayogamAM rahI zakato nathI paraMtu zubhopayogamAM rahI zake che, ane zubhopayoganA sevanathI jayAre daDha dhyAna pragaTe che, tyAre mananA paramacairyarUpa zuddha upayoga pragaTe che. utthAna :- dharmopakaraNa zuddhopayogane upakAra kare che, te tathAthI batAve che TIkArya - 'tathAdi' - te A pramANe - sautrika arthAt sutaranuM baneluM, aurNika arthAt UnanuM baneluM, evA kalpa vaDe arthAt vastra vaDe, zItathI ArtakapIDita, sAdhunA AdhyAnanuM apaharaNa thAya che. tathA ' - ane te prakAre arthAt vastra dvArA ArtadhyAnanuM apaharaNa thAya che te prakAre, svapratibaMdhaka vilayathI arthAtu upayogamAM pratibaMdhaka evA AdhyAnanA vilayathI, mAdhyazmabhAvanAdithI upaskRta dharmadhyAnAdirUpa zuddha upayoga utpanna thAya che. tathA'-ane javalanavAlanAdinA parihArathI arthAt agnine saLagAvavAnA parihArathI, agni-tRNAdigata prANIonuM rakSaNa paNa thAya che. ('tathA' - samuccaya arthamAM che.) temAM hetu kahe chetereva' - tenAthI ja arthAt vastrothI ja, zItanI nivRtti thAya che. rUtyupardhaH'- ethI karIne arthAta tRNAdithI sattvanuM rakSaNa thAya che jethI karIne, upadhinuM zubha dhyAnanuM upakArIpaNuM che, A pramANe anvaya che. utthAna - upadhinuM zubha dhyAnanuM upakArakapaNuM kaI rIte che te kahe che TIkArya - 'vaMtrana' - jvalanaAraMbhAdianubaMdhI svapratibaMdhaka raudradhyAnanA nivArakapaNAthI arthAt agnimAM AraMbhAdinA anubaMdhavALA je hiMsAnubaMdhI raudradhyAna ke je zubha dhyAnano pratibaMdhaka che, tenA nivArakapaNAthI Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * . . . . . . .45 gAthA -13, adhyAtmamata parIkSA.. upadhinuM zubhadhyAnanuM upakArakapaNuM che. tathA tra' - ane te prakAre arthAt ArtadhyAnanA nivAraNathI zuddha upayoganuM upakArakapaNuM che ane raudradhyAnanA parihArathI zubha dhyAnanuM upakArakapaNuM che te prakAre, svAdhyAyano nirvAha thAya che, e pramANe anvaya che. utthAna - svAdhyAyano nirvAha kaI rIte thAya che te batAve che TIkArya - 'viDaa' - utkRSTathI kAlacatuSka ane jaghanyathI vaLI traNa jANavA. e vacanane anusaranArA sAdhu vaDe samasta rAtrijAgaraNa karatAM evA cAra kAlagrahaNa karavA joie. ethI karIne tuSAranA kaNanA samudAyane varSAvanAra zItakALamAM yatanA vaDe kalpaprAvaraNathI ja arthata vastra oDhavAthI ja, svAdhyAyano nirvAha thAya che. svAdhyAyanirvAhA' pachI 'ti' che, te kathananI samApti sUcaka che. "svAdhyAya' ane svAdhyAya dharmadhyAnanuM AlaMbana che. temAM hetu kahe che- vAcanA, pRcchanA, parAvartanA ane anuprekSA AlaMbano che, e pramANe vacana che. 'tathA rA'- ane te prakAre arthAt dharmadhyAnanuM AlaMbana svAdhyAya che te prakAre, dharmopakaraNanuM dhyAnanA AlaMbananuM upakArakapaNuM paNa kahevAyuM che. 'tathA citta'- ane sacitta pRthvI, dhummasa, vRSTi, hima, raja, pradIpa ane teja vagerenI rakSA paNa teo vaDe arthAt vastrAdi vaDe, karAyelI thAya che. tathA kRtA:' - ane maDadAne AcchAdana mATe, bahAra lai javA mATe ane glAnanA prANanA upakAra mATe vastra abhimata che. 'vaM tra' - ane e rIte arthAta tathAdithI vastrAmamatim' sudhI je vastranI upakArakatA batAvI e rIte, bhagavad ArAdhanAnI vizuddhi thavAne kAraNe tenAthI=vastrathI, adhyAtmanI vizuddhi thAya che. : ' vastranI upakArakatA : bhAvArtha - ahIM vizeSa e che ke, (1) vasa, ArtadhyAnanA parihAradvArA zuddha upayogane upakAraka che ema kahyuM, teno bhAva e che ke, koi vyakti svavIryanA utkarSathI paramaupekSAmAM yatna karato hoya ane tenAthI zuddha upayoga pragaTa thai zake tema hoya, to paNa ati ThaMDIne kAraNe teno upayoga alanA pAme che, ane vAraMvAra ThaMDInA parivAranA vicAro Ave che, te rUpa ArtadhyAna vastrathI dUra thAya che ane te vyakti zuddha upayogamAM prayatna karI zake che. (2) vaLI kahyuM ke vastrathI raudradhyAnanA parihAra dvArA zubhadhyAnanuM upakArakapaNuM che. teno bhAva e che ke, sAdhune pakAyanA pAlananuM zubhadhyAna vartatuM hoya che, paraMtu ati ThaMDIne kAraNe vastra na hoya to koI tApaNuM Adi kare tevI icchA thAya, ke koI karatuM hoya tyAM besIne zItaparihArano pariNAma thAya, tethI te tApaNuM cAlu rahe tevo pariNAma aMdaramAM utpanna thAya, je raudradhyAna ke tenI pUrvabhUmikArUpa che; ane vastra maLavAthI te jAtano prayatna Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46. ................... adhyAtmamata parIkSA.............. gAthA - 13 thato nathI, tethI raudradhyAnano parihAra thAya che; mATe che kAyanA rakSaNarUpa zubhadhyAnanuM vastra upakArI che. (3) vaLI sAdhune dharmadhyAnamAM javA mATe svAdhyAya AlaMbanarUpa che ane svAdhyAyano nirvAha vastrathI thaI zake che. tethI dhyAnanA AlaMbanabhUta svAdhyAyamAM vastranI upakArakatA che. utthAna :- vastrano upayoga batAve che TIkA tathA saMpatima+nore,pramArganArtha purvavatraM, nikSepavikriyA pUrva pramArganArtha niHArtha , ca rajoharaNaM, liGgodayAdivarjanArthaM ca colapaTTa upayujyata iti / TIkArya - 'tathA' ane saMpatima rajareNanA pramArjanAdi mATe mukhavaTsa (muhapatti) che, ane AdAnanikSepAdi arthAt levA-mUkavAnI kriyAnI pUrve pramArjanA mATe ane liMgane mATe rajoharaNa che ane kAmodayAdinA varjana mATe colapaTTano upayoga karAya che. "upayuSata' pachI 'ti che, te vastranI upayogitAnA kathananI samApti sUcaka che. (2) ta vizeSAvazya- te vizeSAvazyakabhASyamAM kahevAyeluM che - kiM saMjamovayAraM karei vatthAi jai maI suNasu / sIyattANaM tANaM jalaNataNagayANa sattANaM / / [2575] (2) taha nisi cAukkAla sajjhAyajjhANasAhaNamisINaM / mahimahiyAvAsosorayAirakkhANimittaM ca // [2576] . (3) savasaMvarujjhaNatthaM gilANapANovagAri vAbhimayaM / muhapattiyAiM cevaM parUvaNijjaM jahAjoggaM / [2577] (1) vastrAdi saMyamane zuM upakAra kare che e pramANe jo tane mati che, to sAMbhaLa- zItathI trANa, agni ane tRNagata jIvonuM rakSaNa, (2) tathA RSione rAtrinA cAra kALa svAdhyAya-dhyAnamAM sAdhana ane pRthvI, dhummasa, vRSTi, osAdithI rakSAnuM nimitta, (3) ane zabane DhAMkavA ane bahAra laI javA mATe, glAnanA prANane upakAra karavA mATe vastra abhimata che; ane e rIte yathAyogya= zAstrAnusAre mukhavastrikAdi saMyamanA upakArIpaNAvaDe karIne kahevA yogya che. tathA mAdhyaviSyayum'- ane kalpabhASyamAM paNa kahevAyaluM che(1) kiM saMyamopakAraM karoti vastrAdi yadi matiH zrRNu / zItatrANaM trANaM jvalana-tRNagatAnAM sattvAnAm / / (2) tathA nizi catuSkAlaM svAdhyAyadhyAnasAdhanamRSINAm / mahI-mahikA-varSoM-sra-raja-Adi rakSAnimittaM ca / / (3) zabasaMvarojjhAnArthaM glAnaprANopakArI cAbhimatam / mukhavastrikAdi caivaM prarUpaNIyaM yathAyogyam // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 1 // - 13.............. adhyAtmamataparIkSau. . . . . . . . .47 sAdhunA vastranuM pramANa batAve che(4) kappA AyapamANA aDDAijjA ya vitthaDA hatthA / do ceva sottiA unnio a taio muNeyavvo // [ kalpabhASya-4-3969] kalpa arthAt vastro AtmapramANa(lAMbA) ane aDhI hAthanA vistAravALA ane be sUtaranA ane trIjo Unano jANavo. (5) taNagahaNANalasevANivAraNA dhammasukkajhANaTThA / diTuM kappaggahaNaM gilANamara(naya)NaTThayA ceva // [ogha. ni. 707] tRNagrahaNa, analasevA(agninA sevana)nA nivAraNathI dharmadhyAna ane zukladhyAna mATe kalpanuM grahaNa jovAyeluM che, ane glAnanA prANarakSaNa mATe ane maraNanA mATe maraNa thayA pachI DhAMkavA mATe, grahaNa karAya che. (6) . saMpAimarayareNupamajjaNaTThA vayaMti muhapottiM / nAsaM muhaM ca baMdhai tIe vasahiM pamajjanto // [ogha. ni. 713 ] saMpAtima jIvo tathA rajareNunI pramArjanA mATe muhapatti (rAkhavAnI) kahevAya che. tenA vaDe arthAta muhapatti vaDe vasati pramArjanA karatAM nAsikA ane mukhya baMdhAya che. (7) AyANe Nikkheve ThANaNisIe tuaTTasaMkoe / ___puvvaM pamajjaNaTThA liGgaTThA ceva rayaharaNaM // [ ogha. ni. 711] AdAnamAM ane nikSepamAM arthAt levAmAM ane mUkavAmAM, sthAnamAM ane niSIdanamAM arthAt UThavAmAM ane besavAmAM, tvazrvartana arthAt paDakhuM pheravavAmAM ane saMkocanamAM, pUrve pramArjanA mATe ane liMganA mATe 2d625 (.) (8) veuvvavAyaDe vA itthihIkhaddhapajaNaNe cev| tesiM aNuggahaTThA liMgudayaTThA ya paTTo u|| [ ogha. ni. 723] vikriyAthI vAtulamAM athavA strInI lajAthI jenuM prajanana stabdha thai jatuM hoya temanA anugraha mATe ane kAmanA udaya mATe arthAt liMganA udayane nivAravA mATe colapaTTa che. (4) kalpA AtmapramANA sArdhadvayAzca vistRtA hastAH / dvAveva sautrikAvauNikastRtIyo jJAtavyaH / / (5) tRNagrahaNAnalasevAnivAraNAt dharmazukladhyAnArtham / dRSTaM kalpaMgrahaNaM glAnamaraNArthAya caiva / / (6) saMpAtimarajoreNupramArjanArthaM vadanti mukhapottikAm / nAsikAM mukhaM ca badhnAti tayA vasati pramArjayan / / (7) AdAne nikSepe sthAnaniSIdane tvagvarttanasaMkoce / pUrvaM pramArjanArthaM liGgArthaM caiva rajoharaNam / / (8) vaikriyavAtule vA strIhIstabdhaprajanane caiva / teSAmanugrahArthaM liMgodayArthaM ca paTTastu / / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48. adhyAtmamata parIkSA ..... gAthA - 13 TIkAH-parvara pAIpazu davyAstathAdi-anAmoro dItAnAM saMsArasAvInAM pAva vidhinA pAriSThApanena rakSA kRtA bhavati, anyathA tu hasta eva gRhItAste kva (? kiM) kriyeran? tathA pAtraM vinA karapuTagRhItasarasadravavastubindubhiradhaHpAtibhiH kunthukITikAdijantusaMghAtena ca kathaM cAritrazuddhiH? kathaM vA glAnadurbalAdyarthaM pathyAdyAnayanAdinopaSTambhaH, kathaM vA'nyasya bhaktapAnAdipradAnAnupapattyA dAnadharmAnugrahaH, kathaM vA'labdhimatAmazaktAnAM prAghUrNakAnAM ca labdhizAlibhiH zaktairvAstavyaizcopakArAnupapattyA smtvmiti| tadu- [ vi.sa.ma.-ra178-71] 1 saMsattasattugorasapANayapANIyapANarakkhatthaM / parigalaNa-pANaghAyaNa-pacchAkammAiyANaM ca // parihAratthaM pattaM gilANabAlAduvaggahatthaM ca / dANamayadhammasAhaNasamayA cevaM paropparau tti / / TIkArya - vuiM ane e pramANe pAtramAM paNa guNo jANavA, (ta) tathAdithI batAve che- anAbhogathI gRhIta saMsakta gorasAdionI pAtrathI ja vidhi vaDe pAriSThApana dvArA rakSA thAya che, anyathA=pAtra vagara hAthamAM ja grahaNa karAyelAM te arthAtu gorasAdi (pAriSThApana) kyAM karAya? ane pAtra vinA hAthanA puTamAM gRhIta snigdhAdi rasavALI drava arthAta DhIlI vastunAM nIce paDatAM evAM biMdu vaDe kuMthavA, kIDI Adi jaMtunI virAdhanAthI kevI rIte cAritranI zuddhi thAya? athavA kevI rIte glAna-durbalAdine pathyAdi lAvavA dvArA upakhaMbha thAya? athavA kevI rIte anyane bhakta-pAnAdi (AhAra-pANI Adi) ApavAnI anupattithI dAnadharmano anugraha thAya? athavA labdhizALIothI alabdhivALAonI, zaktizALIothI azaktonI ane vAstavyathI prAcUrNakanI upakAranI anupapatti hovAne kAraNe kevI rIte samatva thAya? "takut'thI vizeSAvazyakabhASyanI sAkSI ApatAM kahe che, teno artha A pramANesaMsa' - saMsakta sakhta, saMsakta gorasa, saMsakta drAkSAdi pAnakanA jalagata(sattvanA) prANanA rakSaNa mATe, (hAthamAMthI) parigalanathI paDavAthI, prANaghAta ane pazcAtkarmAdinA parihAra mATe, glAna ane bAlAdinA upagraha mATe dAnadharmanA sAdhanarUpa pAtra rAkhavuM joie. e pramANe paraspara (sarvane) samatA thAya. bhAvArtha-tAtparya e che ke, potAnI labdhino upayoga kevala potAnA saMyama mATe upakArI AhArAdimAM ja kare, paraMtu anyanA saMyamanI vRddhimAM na kare, to pakSapAtanI vRtti hovAthI samabhAvano nAza thAya che. te rIte kArya karavAmAM samartha hoya tevA sAdhu zarIrathI azakta evA sAdhune bhaktapAnAdi lAvavA dvArA upaSTabha na kare, kevala potAnI zaktino potAnA mATe ja upayoga kare, to svArthavRtti rahevAne kAraNe saMyamamAM apekSita samatAno nAza thAya che; ane vAstavya arthAt pote jyAM mAsakalpa Adi mATe rahelA hoya ane tethI tyAM rahelA gRhasthonAM gharomAM potAne sAro paricaya che, tethI kyAMthI kaI bhikSA sulabhathI maLI zake che tenuM potAne jJAna che, tevA sAdhuo, prAthUrNaka AdinI te prakAranI bhakti na kare, to aneka zramathI teone je bhikSA maLe te bhikSA pote alpazramathI meLavI zake tema hovA chatAM, pote upakAra na kare, tethI samatvano nAza thAya che. 1. saMsaktasaktugorasapAnakapAnIyaprANarakSArtham / parigalanaprANaghAtanapazcAtkarmAdikAnAM ca / / parihArArthaM pAtraM glAnabAlAdyupagrahArthaM ca / dAnamayadharmasAdhanasamatA caivaM parasparataH / / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 13 adhyAtmamataparIkSA 49 | ahIM samatva zabdathI saMyamane anukULa evI samatAnI pariNati ja grahaNa karavAnI che. uparanI bhUmikAnI samatA asaMgaanuSThAnavALAne hoya che, paraMtu vacanAnuSThAnavALAne ucitapravRttiothI ja te samatA jIve che, ane labdhivALA Adi te prakAranI ucitapravRtti na kare, to vacanAnuSThAnamAM apekSita evI samatAno nAza thAya che, ane te samatAnuM pAlana pAtrathI thai zake che, ahIM vizeSAvazyakabhASyamAM kahyuM ke, paraspara samatA arthAt svAsthya tulyatA thAya che. tethI e prApta thAya ke, parasparanI sAdhuonI ucitapravRttithI cittanA svAsthyanI tulyatA thAya che, je vacanAnuSThAnane ucita evA samatAnA pariNAmarUpa ja che. kema ke bhagavAne sAdhuone paraspara ucitapravRtti karavAnI AjJA karI che ane te pramANe karavAthI parasparanA svAsthyanI tulyatA thAya che. TIkA :- vaM mAtrajAtinu api sevADA TIkArya :- e pramANe=pAtranA guNo kahyA e pramANe, mAtrakAdinA guNo paNa jANavA. 1:- tathA ca dharmopaSTambhakatayA zarIramiva vastrAdikamaGgIkAryameva, bAhyasAdhanatAmAtreNApavAdikatvasyA'bAdhakatvAt, tatsaGge'pi zarIrasaGga iva svasAmagrIsAnnidhye sati paramopekSAyA apratirodhAcca // 13 // TIkArya :- 'tathA va' ane te rIte=pUrvamAM vastranA ane pAtranA guNo batAvyA te rIte, dharmopaSTabhakapaNuM hovAthI zarIranI jema vastrAdika aMgIkAra karavAM ja joie. temAM hetu che (1) bAhya sAdhanatAmAtrathI apavAdikapaNAnuM dharmaniSpattimAM abAdhakapaNuM che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, AtmAno aMtaraMga prayatna e nizcayathI utsarga che ane AtmAnI dharmaniSpattimAM zarIra ane vastrAdi e bAhya sAdhanamAtra che ane tethI te rUpe te banne apavAdika che; arthAt apavAdathI jIve dharma niSpatti mATe grahaNa karavAM joie; paraMtu te apavAdika hovAthI dharmaniSpattimAM bAdhaka banatAM nathI paNa uparaMbhaka bane che, tethI grahaNa karavAM joie. utthAna :- ahIM prazna thAya ke, dharmanA upakhaMbhaka hovA chatAM, vastrAdi grahaNa karavAmAM vastrAdiviSayaka pravRttimAM citta vyagra rahevAnA kAraNe, 52maupekSAnI niSpatti thai zake nahi. tethI bIjo hetu kahe che TIkArya :- 'tattvaIpi'- tenA saMgamAM paNa zarIranA saMganI jema svasAmagrInuM sAnnidhya hote chate paramaupekSAno apratirodha che. bhAvArtha :- ahIM "svasAmathrIsAnnidhye sati' = 52maupekSAnI kAraNIbhUta evI aMtaraMga sAmagrInuM sAnnidhya hote chate, arthAt AtmAnA zuddhabhAvomAM aikAzyasaMcetanArUpa dhyAna che te rUpa paramaupekSAnI sAmagrInuM sAnnidh hote chate, vasrasaMgamAM paNa zarIranA saMganI jema paramaupekSAno apratirodha che.13 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50.................. adhyAtmamataparIkSA................ - 14 avataratiSE:- atra kazcidupahAsazIlo mohodayavivazIbhAvAvasannapUrvAparavicAracAturIkaH zaGkate avataraNikArya - ahIM upahAsa karavAnA svabhAvavALo, mohanA udayathI vivaza bhAvane kAraNe ane (tethI) avasagna arthAt kSINa thaI gaI che. pUrvAparanA vicAranI caturAI jenI evo, koI zaMkA kare che gAthA: jai uvahibhAragahaNaM iTuM dujjhANavajjaNaNimittaM / to seyaM thIgahaNaM mehuNasaNNANirohaTThA // 14 // ( yadyupadhibhAragrahaNaM iSTaM durdhyAnavarjananimittam / tat zreyaH strIgrahaNaM maithunasaMjJAnirodhArtham // 14 // ) gAthArtha :- jo durthAnanA varjana nimitte upadhinA bhAranuM grahaNa ISTa che, to maithuna saMjJAnA virodha mATe strInuM grahaNa zreyaskara che. ENSI :- AdhyAtmikA hi kumArapAlAdayo rahasi goSThyAmAsInAH svairamitthamupahasanti yatAnavarjanArthamupadhikalApaM zreyaHkAmyayA ye pratigRhNanti teSAM puruSavedanIyodayaprabhavatIvravedanopanItamArtadhyAnamapaninISatAmanekakAminIkAmanAviDambanAnigrahAya lAvaNyaguNavijitorvazIvazIkRtavizvA ca svIkaraNIyaiva manohAriNI hrinnlocnaa'pi| Easil :- AdhyAtmikA' AdhyAtmio mubhA2pAsA mesidvi goSThi 2di svai25 arthAt 427 / mu40 A pramANe upahAsa kare che. 'yat' - 4 mA prabhAe - huninAvaIna mATe zreyanI manAthI. 75dhinA sApanesahAyane, mI graha kare che, (sevA) puruSavedanIyanA udayanA prabhavanI tIvra vedanAthI upanIta=prApta, ArtadhyAnane dUra karavAnI icchAvALA teoe, aneka kAminIonI kAmanAnI viDaMbanAnA nigraha mATe, lAvaNyaguNathI vijita che urvazI jenA vaDe, vazIkRta karela che vizva jenA vaDe, evI manohAriNI hariNalocanA paNa svIkAravI joie. Tos :- atha- "strIsambhogena yaH kAmajvaraM praticikIrSati / sa hutAzaM ghRtAhutyA vidhyApayitumicchati // " iti vacanAnna durdhyAnApahAriNI hariNAkSI, pratyuta tnnibndhnmev| tarhi vastrAdikamapi mU hetutvAt durdhyAnanibandhanameveti tulym||14|| ToDArtha :- 'atha'thI hajara siddhAMtapakSanecha - (ThI tame mA prabhArI ho :-) "striin| sNbho| 2 / 4 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 14-15 adhyAtmamataparIkSA 51 kAmajavaranI praticikIrSA kare che=zAMta karavA icche che, te agnine ghInI AhutithI olavavA icche che'' A pramANe vacana hovAthI hariNAkSI durdhyAna apahAriNI nathI, pratyuta tenuM durdhyAnanuM, kAraNa ja che, to vasrAdika paNa mUrchAno hetu hovAthI durdhyAnanuM kAraNa ja (che), e pramANe tulya che. 14 avataraNikA :- tavevamupasatAmajJAnitAmAvivannAhva avataraNikA :- te A rIte arthAt gAthA-naM 14 mAM kahyuM e rIte, upahAsa karanAranI ajJAnitAne(ajJAnapaNAne) pragaTa karatAM graMthakAra kahe che evaM vidUsagANaM vayaNaM mayaNaMdhavayaNamiva mohA / aNNaha samovahAso dehAhArAigahaNevi || ( etadvidUSakANAM vacanaM madanAndhavacanamiva mohAt / anyathA samopahAso dehAhArAdigrahaNe'pi ||15|| ) gAthA - gAthArtha :- vidUSakonuM A vacana, kAmAMdhanA vacananI jema mohathI = ajJAnathI, (bolAyeluM) che, anyathA deha ane AhArAdigrahaNamAM paNa upahAsa samAna che. 251 :- idaM hi vacanaM vidUSakANAM hAsyamohanIyodayasamujjIvitAt siddhAntavirAdhanAdhyavasAyaprasUtAdajJAnAdevopajAyate vedamohodayamadironmAdavidhurIkRtazakteriva rajaHparvAdisamayocitaM nirvivekA yathAtathA pralapitaM, TIkArya :- 'rU' jema vedamohodayarUpa madirAnA unmAdathI vidhurIkRta zaktivALI vyaktinuM, nirvivekapaNA vaDe karIne raja:parvAdi samayane ucita yathA tathA pralapita vacana che, tema vidUSaka evA kumArapAlAdinuM A vacana, hAsyamohanIyanA udayathI samujjIvita ane siddhAMtavirAdhanAnA adhyavasAyathI prasUta evA ajJAnathI ja pedA thAya che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, je lokone kAmano atizaya Avega che te loko kAmarUpI madirAthI vidhurita zaktivALA che, ane teo nirvivekapaNA vaDe karIne jyAM tyAM strIAdinA viSayamAM pralApa kare che. vAstavika te pralApa vivekI evA saMsArI puruSo mATe paNa raja:parvAdi samayane ucita che, paNa sarvatra nahIM; paraMtu kAmanA udayavALA jema te vacanoccAra sarvatra kare che, tema siddhAMtanI virAdhanAnA adhyavasAyathI ajJAnanA kAraNe, kumArapAlAdi, jyAM saMyamanI carcA cAlI rahI che tyAM strIgrahaNano avakAza nathI te sthAnamAM, cAritrIe srI grahaNa karavI joie, e pramANe jema tema asaMbaMdha pralApa kare che. ahIM dRSTAMtamAM raja:parvAdi samayane ucita ema kahela che, teno bhAva e che ke, strIone mAsikakALa pachI putraprAptino kALa che, te vakhate putraprAptino arthI kAmanI vAta kare te sAmAnya rIte lokamAM ucita gaNAya che; Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 15-16 paraMtu je te samaye kAmanI vAto karanArAnI pravRtti jema anucita che, tema AdhyAtmikamatavALA kumArapALa AdinuM vacana paNa nirvivekapaNAthI je te sthAne hAsyamohanIyanA udayathI utpanna thayela evA siddhAMtanI virAdhanAnA adhyavasAyathI bolAyeluM che. 31 TIst :- na khalu mahAmohazailUSapAravazyaM vinA sambhavatyamUdRg narttanaprakAraH / kathamiyamavicAritoktiriti cet ? itthaM, kSudvedanAdipratikArArthamAhArAdau maharSINAM pravRttiM svIkurvataH svasyApi svophaasbhaajntvsnggaat| athAhArAdipravRttiH kSudvedanAmeva pratikurute na tu kiJcidapakuruta iti cet ? tulyaM dharmopaLeva // TIkArtha :- na hatu' mahAmoharUpa naTanA paravazapaNA vinA AvA prakArano nartana prakAra kharekhara saMbhavato nathI. A avicArita ukti kevI rIte che e pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakAra kahe che - A pramANe, 'kSur'- kema ke kSudhAvedanIyanA pratikAra mATe AhArAdimAM maharSionI pravRttine svIkAratAM svane paNa-digaMbarane - paNa, svaupahAsanA bhAjanano prasaMga che. 'atha' - ahIM pUrvapakSI kahe ke, AhArAdi pravRtti kSudhAvedanAno pratikAra kare che, paNa kAMi apakAra karatI nathI. tene graMthakAra kahe che ke, dharmopakaraNamAM paNa (A yukti) tulya che.||15|| avataraNikA :- arthateSAmAviSvasAya yathA na parApekSe dveSayo: prazastyA'prANatye tathAda avataraNikArya :- have AmanA=digaMbaronA, AMdhyanA vidhvaMsa mATe je prakAre paranIM apekSAe=para eTale rAgadveSanA viSayabhUta padArthanA svarUpanI apekSAe, rAgadveSanuM prAzastya-aprAzastya nathI, te prakAre kahe che bhAvArtha :- ahIM vizeSa e che ke kAyavirAdhanArUpa pratiSiddhanuM kAraNe paNa kareluM sevana apavAdarUpa nathI, paraMtu pragaTa anAcAra che; ema je pUrvapakSe gAthA-12mAM kahela, tenuM tAtparya e che ke, kAyavirAdhanArUpa pratiSiddhanuM sevana haMmezAM paraupaghAtarUpa che ane te dveSathI thAya che, ane digaMbaranI mAnyatA pramANe dveSa kevala aprazastarUpa ja che; A prakAranA temanA aMdhapaNAnA vidhvaMsa=nAza mATe, rAga-dveSanuM prazasta-aprazastapaNuM paranI apekSAe je prakAre nathI, te prakAre siddhAMtakAra gAthAmAM kahe che rAgassa va dosassa va uddissa suhAsuhe suhAsuhayA / jai puNa visayApekkhA kaha hojjA to vibhAgo siM // 16 // (rAgasya vA dveSasya vA uddizya zubhAzubhe zubhAzubhatA / yadi punarviSayApekSA kathaM bhavettadvibhAgastayoH ||16|| gAthA : gAthArtha :- zubha ane azubhane uddezIne rAga ane dveSanI zubhAzubhatA che. vaLI jo viSayanI apekSAe (zubhAzubhatA hoya to) kevI rIte teno=prazasta-aprazastano, vibhAga thAya?=na thAya. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 16 ........ adhyAtmamata parIkSA ...................13 da ahIM prastuta gAthA-16nA pUrvAddhamAM svasiddhAMtane mAnya rAga-dveSanI zubhAzubhatA batAvI ane uttarAddhamAM digaMbarane mAnya zubhAzubhatA saMgata nathI, te batAvavA tarka karela che. TIkA-rASiyordisvarUpato prazastatvameva, pApatitvI,maheMddhavirAmoddezana rA:prasta, kalatrasevAdyazubhoddezena ca na tthaa| dveSastu viparyayataH prazastoddezenA'prazasto'prazastoddezena ca prazasta iti / taduktamAvazyakavRttau "sa ca prazastetarabhedaH, prazasto'jJAnAdigocaraH, tathAhi- ajJAnamavirati mithyAtvaM ca dveSTi / aprazastastu samyaktvAdigocara iti" evaM pravRttirapi tAdRzarAgadveSoddezyamevoddezyI( zI )kRtya prAdurbhavantI prazastA'prazastA ca dhrmaadhrmjnnii| TIkArya - " rAyoH 'rAga ane dveSanuM svarUpathI aprazastapaNuM ja che, kema ke pApaprakRti che, ane ahajyAdi zubha uddezathI roga prazasta che ane kalatrasevAdi azubha uddezathI tevuM nathI=prazasta nathI. vaLI dveSa, viparyayathI (prazasta-aprazasta che)=prazasta uddezathI thato dveSa aprazasta che ane aprazasta uddezathI thato dveSa prazasta che. "ti' zabda rAga-dveSanA prazasta-aprazastanA kathananI samApti sUcaka che. tavuM'- te AvazyakavRttimAM kaheluM che. te arthAt dveSa, prazasta ane Itara bhedavALo=aprazasta che. ajJAnAdi gocara prazasta che, te A pramANe - ajJAna, avirati ane mithyAtvano TheSa kare che. vaLI samyaktAdi gocara aprazasta che. ti' AvazyakavRttinA uddharaNanI samApti sUcaka che. vaM pravRttirapi' - ane e rIte pravRtti paNa tevA prakAranA rAga-dveSanA uddezyane ja uddezIne prAdurbhAva pAmatI prazasta ane aprazasta che ane prazasta) dharmajananI ane (aprazasta) adharmajananI che. zvetAMbaranI mAnyatA pramANe prazasta uddezathI rAga prazasta ane aprazasta uddezathI rAga aprazasta, ane prazasta uddezathI dveSa aprazasta ane aprazasta uddezathI TheSa prazasta che, tenuM tAtparya :(1) prazasta evA arihaMtabhakti AdinA zubha AzayathI thatI bhagavAnanI bhaktinI icchA te prazasta rAga che. . (2) strI bhogavavA AdinA AzayathI thatI strInA grahaNanI icchA te aprazasta rAga che. (3) prazasta evA AtmAnA guNone uddezIne tenA pratye je dveSa te aprazasta dveSa che. (4) aprazasta evA ajJAnAdi bhAvone uddezIne tenA pratye thato dveSa te prazasta dveSa che, temaja dharmano nAza karanAra evI duSTa vyaktine joine dharmanuM rakSaNa karavA mATe tene zikSA karavAno adhyavasAya ke nAza karavAno adhyavasAya te paNa aprazasta evI duSTa vyaktine uddezIne thato hovAthI prazasta dveSa che ane apavAdanA prasaMge je duSTa vyakti pratye dveSa karavAmAM Ave che, e sivAyanA prasaMgamAM sarva duSTo pratye upekSA ke karuNAbhAva karavAmAM Ave te prazasta che, paraMtu teo pratye karAto dveSa prazasta nathI. A-6. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 adhyAtmamata parIkSA gAthA - 16 digaMbaranI mAnyatA pramANe prazastaviSayane AzrayIne thato rANaprazasta che ane aprazasta viSayane AzrayIne thato roga aprazasta che, ane prazasta ane aprazasta viSayane AzrayIne thato dveSa aprazasta che, tenuM tAtparya - (1) arihaMtAdi prazasta viSayomAM je rAga thAya che te prazasta rAga kahevAya che. A rIte viSayane AzrayIne rAgane prazasta kahevAthI strIbhAvavALA evA mallinAtha bhagavAna viSayaka koIne kAmarAga utpanna thAya to te prazastaviSayaka rAga hovAthI prazasta mAnavAnI Apatti Avaze. (2) bhogAdinI sAmagrIviSayaka rAga te aprazastaviSayaka hovAthI aprazasta rAga che. ane A prakAre svIkAravAthI chadmastha avasthAmAM bhoga ekanAzvakarmanA AzayathI bhogAdiviSayaka icchA arihaMto kare che tyAre temanA rAgane aprazasta kahevAnI Apatti Avaze. (3-4) prazastapadArthaviSayaka dveSa te aprazasta Sa che, jema prazasta evA arihaMtAdiviSayaka dveSa che te aprazasta dveSa che, ane aprazasta evI duSTa vyaktinA viSayamAM thato dveSa aprazasta che; ane Ama mAnavAthI hiMsaka, krUra Adi jIvo viSayaka dveSa aprazasta che tema svIkAravAmAM koI doSa nathI, paraMtu aprazasta evA AtmAnA doSo viSayaka je duSkRtagartAmAM TheSa che tene paNa aprazasta mAnavAnI Apatti Avaze. vastutaH aprazasta evA doSomAM thato Sa te prazasta che, ane zAsananA upaghAtaka evA namuci Adi viSayaka zAsananA rakSaNa mATe apavAdathI je dveSa karavAmAM Ave che te paNa aprazasta mAnavAnI Apatti Avaze. tethI digaMbaramata pramANe viSayane AzrayIne draSanA prazasta ane aprazasta vibhAga che te ucita nathI. bhAvArtha:- tAtparya e che ke, rAga-dveSa AtmAnA guNono ghAta karanAra hovAthI svarUpathI aprazasta che, arthAta mokSa mATe vidhvarUpa che. yadyapi azAtAdi paNa pApaprakRtio che, chatAM te mokSamAM vyAghAtaka bane tevo niyama nathI, tethI te aprazasta che tema kahela nathI; paraMtu ghAtI prakRtionI prazasta-aprazasta tarIke ahIM vivakSA karavAmAM AvI che, ane guNono ghAta karanAra A pApaprakRtio hovAthI svarUpathI aprazasta kahela che. Ama chatAM zubha uddezathI rAga pravarte che tyAre svarUpathI aprazasta hovA chatAM nirjarAnuM kAraNa hovAthI phalanI apekSAe prazasta che, kema ke guNanI prAptinuM te kAraNa bane che, jayAre azubha uddezavALo rAga, svarUpathI paNa aprazasta che ane phalanI apekSAe paNa guNano nAza karanAra hovAthI aprazasta che. vaLI dveSa viparyayathI prazasta - aprazasta che =prazasta uddezathI aprazasta che ane aprazasta uddezathI prazasta che, ema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, sAmAnyathI jotAM prazasta evA mokSane uddezIne je dveSa thAya che te mokSamArganI prApti arthe mokSanA anupAyabhUta pravRttio pratye dveSa che tema lAge, tethI te prazasta che tema bhAse. vastutaH hepa e pravRttinuM niyamana karanAra nathI, paraMtu jene uddezIne dveSa thAya tenAthI nivRttinI pravRtti karAve che, tethI prazasta evA mokSane uddezIne ke mokSanA upAyabhUta saMyamane uddezIne dveSa thAya, to tenAthI nivRttinI pravRtti thAya. tethI prazasta uddezathI thato dveSa mokSa ke mokSanA upAyothI nivRttinuM kAraNa bane che mATe aprazasta che. AthI ja sarAgamunionA rAga-dveSa prazasta hovAnA kAraNe, saMyamano rAga ane asaMyamano dveSa varte che, ane te ja saMyamamAM pravRtti ane asaMyamamAM nivRtti karAve che. A prazasta dveSa sAmAnya rIte AtmAnA doSo pratye varte che, Ama chatAM, apavAdathI kvacit saMyamanI Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 16 adhyAtmamata parIkSA . . . . . . . .55 vyAghAtaka evI duSTa vyakti pratye paNa hoI zake che, jema viSNukumAramunine muniono nAza karanAra namuci pratye thayela dveSa prazasta Sa hato; ane utsargathI saMsAramAM pApapravRttine karanArA jIvone joIne munine dveSa vartato nathI, paraMtu tevA pApa karanAra jIvo pratye munine karuNA ke upekSAbhAva thAya che, ane teonA pratye jo haiSa kare to te aprazasta bane che. je rIte rAga ane dveSa prazasta ane aprazasta che, te ja rIte tevA prakAranA rAga-dveSanA uddezyane udezIne thatI prazasta-aprazasta pravRtti paNa dharma-adharmanI jananI che; arthAt jema prazasta-aprazasta rAga ane dveSa, dharma ane adharmajanaka che, tema prazasta-aprazasta pravRtti paNa dharma-adharmajanaka che. ahIM tAdaza rAga-dveSanA uddezyane uddezIne kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, tAdeza=zubha udezavALo rAga ane dveSa ke azubha uddezavALo rAga ane dveSa, teno uddezya =lakSya, tene uddezIne prAdurbhAva thatI pravRtti, tevI ja che=prazasta rAganA uddezyane uddezIne thatI hoya to prazasta che ane aprazasta rAganA uddezyane uddezIne thatI hoya to aprazasta che. e pramANe dveSamAM paNa samajI levuM. . ahIM vizeSa e che ke, A kathana svasiddhAMta pramANe rAga-dveSa viSayaka che. pUrvapakSInI mAnyatA pramANe rAganA viSayabhUta padArtha prazasta hoya to te rAga prazasta hoya, ane padArtha aprazasta hoya to te rAga aprazasta hoya, ane dveSa sarvathA aprazasta che. ahIM svasiddhAMta pramANe nirUpaNa karyuM, tenAthI e prApta thayuM ke, rAganA viSayabhUta padArthanA prazasyane kAraNe rAga prazasta nathI, paraMtu prazasta uddezyane uddezIne karAyelo rAga prazasta che. tethI ja arihaMtabhajyAdine uddezIne, bhagavadbhaktine anukUla AraMbhanI kriyAno rAga paNa prazasta bane che, ane saMsAranA koI arthAdinA AzayathI, tene uddezIne bhagavadbhakti karavAmAM Ave, to paNa te rAga prazasta banato nathI; kema ke azubha uddezathI bhagavadbhaktimAM pravartela che. utthAna :- pUrvamAM kahyuM ke, A rIte pravRtti paNa tevA prakAranA rAga-dveSanA uddezyane uddezIne prAdurbhAva pAmatI prazasta-aprazasta che. tenI sAme zaMkA karatAM pUrvapakSI kahe cheTIkA - ra ra rAva pravRttirna ta vAta, -nanI vipi niyAMva pravRtta , nivRpi nihArthiva sambhavAditi vAcyaM, jighAMsAjihAsayorapi dvessvyaapaaraadevodyaat| "viziSTeSTasAdhanatvajJAnaviziSTAniSTasAdhanatvajJAna-tadubhayA'sAdhanatvajJAnAnyevopAditsA-jighAMsA-jihAsAjanakAnI"ti cet? na, tathApISTAniSTatvayo rAgadveSAdhInatvAt, anyathA vipryyprsnggaat| TIkArtha- "rA' pravRtti rAgathI ja thAya), dveSathI nahIM, kema ke zatruhananAdimAM jighAMsAthI pravRtti (thAya) che ane nivRttipaNuM jihAsAthI ja saMbhava che. (jighAMsA=haNavAnI icchA ane icchA hovAnA kAraNe te rAgarUpa che. jihAsA tyAga karavAnI icchA ane te paNa icchA hovAthI rAgarUpa che, tethI sarvatra pravRtti ke nivRttirUpa pravRtti rAgathI ja thAya che. A prakAre pUrvapakSIno Azaya che.) tene siddhAMtakAra kahe che ke ema na kahevuM. temAM hetu kahe che- jighAMsA ane jihAsAno paNa dveSanA vyApArathI ja udaya che. arthAt haiyAmAM dveSa skuraNa thAya che, te vaiSavyApArane kAraNe jighAMsA ke jitAsA thAya che. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56. . . . . . . . . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA ... . . . . . . .gAthA - 16 utthAna :- siddhAMtapakSe kahyuM ke jidhAMsA ane jihAsAno paNa SavyApArathI udaya che, tethI dveSathI paNa mAravAne anukULa ke tyAga karavAne anukULa evI pravRtti thAya che. tenI sAme pUrvapakSI kahe che TIkArya - viziSTa - viziSTaISTasAdhanatvajJAna, viziSTaaniSTasAdhanatvajJAna ane tadubha asAdhanatvajJAna, e traNa jJAno ja upAditsA, jighAMsA ane jihAsAnA janaka che. bhAvArtha - pUrvapakSI kahe che ke, pravRttio traNa prakAranI IcchAthI thAya che. te A pramANe - (1) upAditsA (2) jighAMsA ane (3) jihAsA. tenuM kAraNa viziSTa prakAranAM traNa jJAno che. tethI viziSTa prakAranAM traNa jJAnathI traNa prakAranI icchA thAya che, ane icchA rAgarUpa che ane tenAthI pravRtti ane nivRttirUpa pravRtti thAya che, paNa vaiSavyApArathI nivRttirUpa pravRtti thatI nathI. ahIM upAditsA, viziSTaiSTasAdhanatvajJAnathI thAya che ane jidhAMsA, viziSTaaniSTasAdhanatvajJAnathI thAya che ane jihAsA, tadubhayaasAdhanatvajJAnathI thAya che ema kahyuM, tenuM tAtparya A pramANe(1) upAditsA - upAditsA, viziSTaISTasAdhanatvajJAnathI thAya che. viziSTaiSTasAdhanatvajJAna eTale balavat aniSTa ananubaMdhi hote chate, kRtisAdhya hote chate, iSTasAdhanatvanuM jJAna je vastumAM thAya che tyAM upAditsA thAya che, ane tenAthI grahaNa karavAnI pravRtti thAya che. sAmAnyathI iSTasAdhanatvanuM jJAna hoya, paraMtu grahaNa karavAthI balavAna aniSTa prApta thAya tevuM jJAna thAya to grahaNa karavAnI pravRtti thatI nathI, tethI balavad aniSTanuM ananubaMdhi evuM iSTasAdhanatvanuM jJAna grahaNa karela che; ane potAnA prayatnathI te pravRtti thaI zake tevuM na hoya to paNa tyAM grahaNanI pravRtti thatI nathI, tethI kRtisAdhya evuM iSTasAdhanatvanuM jJAna grahaNa karela che. jema saMsArI jIvonI bhogAdi pravRtti. (2) jighAMsA:-jighAMsA, viziSTaaniSTasAdhanatvajJAnathI thAya che. viziSTaaniSTasAdhanatvajJAna eTale balavat iSTa sAdhana nahi hote chate, balavad aniSTa anubaMdhi hote chate, kRtisAdhyatvanuM jJAna je vastumAM thAya che tyAM jighAMsA pravarte che. koI sthAnamAM sAmAnyathI aniSTanuM jJAna thavA chatAM te aniSTa vastuno nAza karavAthI potAnA iSTano vyAghAta dekhAto hoya, to tyAM jighAMsA pravartatI nathI paraMtu jihAsA ja pravarte che. tethI balavat iSTa sAdhana na hote chate, e prakAre vizeSaNa mUkela che. jema potAnA zatrune mAravAnI pravRtti. (3) jihAsA:- jihAsA, tadubhayaasAdhanatvajJAnathI thAya che. balavad iSTasAdhanatvanuM jJAna na hoya ane balavat aniSTasAdhanatvanuM paNa jJAna na hoya tyAM jihAsA pravarte che. jema nirarthaka vastunA tyAganI pravRtti. A rIte pUrvapakSInuM tAtparya e prApta thayuM ke, traNa prakAranA jJAnathI traNa prakAranI icchA dvArA pravRtti thAya che, tethI rAgathI ja pravRtti che, dveSathI nahi. TIkArtha:- "- tene siddhAMtakAra kahe che - "tArI vAta barAbara nathI." temAM hetu kahe che"tathApi" - to paNa ISTa-aniSTapaNAnuM rAga-dveSanuM AdhInapaNuM che. anyathA=ISTa-aniSTatvanuM rAgadveSane AdhInapaNuM na mAnIe to, viparyayano prasaMga che. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA -16.. adhyAtmamata parIkSA *. . . . . .pa7 bhAvArtha:- tAtparya e che ke, siddhAMtakAre tathApi'thI e svIkAra karyo ke, traNa prakAranA jJAnathI traNa prakAranI icchA thAya che ane tenAthI grahaNanI pravRtti ke mAravAnI pravRtti ke tyAganI pravRtti thAya che, to paNa traNa prakAranA jJAnamAM je ISTa-aniSTatvanI buddhi che, te rAga-dveSane AdhIna che. tethI e prApta thayuM ke, rAgane kAraNe ISTatvanI buddhi ane dveSane kAraNe aniSTatvanI buddhi thAya che, ane tenA balathI upAditsA - jighAMsAdi pravarte che, mATe dveSathI nAzanI ke tyAganI pravRtti thAya che, kema ke dveSathI aniSTatvanuM jJAna ane tenAthI jighAMsA pedA thAya che, ane tema na mAnIe to viparyayano prasaMga che. arthAt rAga-dveSa vagara pUrovarsI padArthanA svarUpane kAraNe iSTatva-aniSTatvanuM jJAna thAya che ema mAnIe to, jemAM potAne ISTatvanuM jJAna che te ja vastumAM anya koI vyaktine aniSTatvanuM jJAna thAya che, tema potAne paNa temAM aniSTatvanuM jJAna thavArUpa viparyayano prasaMga prApta thavo joie; kema ke purovarsI padArthaviSayaka potAne rAga nathI paNa vastunuM tevuM svarUpa ja che, tethI potAne ISTatvanuM jJAna thAya che; to te vastumAM bIjAne jema aniSTatvanuM jJAna thAya che, tema potAne paNa aniSTatvanuM jJAna thavAno prasaMga prApta thAya che. ahIM vizeSa e che ke, digaMbara, para evA viSayanI apekSAe rAgane prazasta-aprazasta kahe che ane dveSane aprazasta kahe che; tethI tenI mAnyatA pramANe prazasta evA bhagavAna AdinA viSayamAM thato roga prazasta che ane saMsAranA bhogomAM thato rAga aprazasta che, ane dveSa prazasta viSayamAM karavAmAM Ave to paNa aprazasta che. jema prazasta evA bhagavAna pratye koI dveSa kare to te dveSa aprazasta che, ane te ja rIte viSTA Adi aprazasta padArtho pratye dveSa kare to paNa aprazasta che. tethI tenA siddhAMta pramANe dveSa ekAMte aprazasta che. ane te pramANe svIkArIe to duSkRtagartAmAM thato dukRto pratyeno dveSa paNa aprazasta svIkAravAnI Apatti Ave. svasiddhAMta pramANe prazasta uddezathI rAga prazasta ane aprazasta uddezathI rAga aprazasta bane che, ane dveSa aprazasta uddezathI prazasta bane che ane prazasta udezathI aprazasta bane che. tAtparya e che ke, haMmezAM rAga pravRttinuM kAraNa bane che ane dveSa nivRttine anukULa pravRttinuM kAraNa bane che. ane tethI mokSane uddezIne koI dveSa kare to te prazasta che ema kahI zakAya nahi, kema ke mokSane uddezIne TheSa thAya to mokSanA upAyomAM pravRtti na thAya paraMtu nivRtti thAya, ane tethI ja prazasta uddezathI arthAt prazasta evA mokSane udezIne koI dveSa kare to te aprazasta bane che. vastutaH koI vyakti mokSane uddezIne saMsAra pratye ke saMsAranA upAyo pratye dveSa kare che, tyAre te mokSane uddezIne rAga kare che ane mokSanA pratipakSabhUta evA saMsAra pratye dveSa kare che; te saMsAranA uddezathI dveSa che, mokSanA uddezathI nahi; ane saMsAra aprazastabhAvarUpa che, tethI aprazastabhAvarUpa saMsAranA uddezathI thayelo te dveSa aprazastabhAvamAMthI nivRtti karAve che, tethI te prazasta dveSa che. tethI ja prazasta evA mokSane uddezIne te saMsAra pratye dveSa che ema kahI zakAya, paraMtu prazasta uddezathI Sa che tema kahI zakAya nahi; nahitara prazasta uddezathI paNa dveSane prazasta kahevAno prasaMga prApta thAya. ane digaMbara TheSane ekAMte aprazasta mAne che, tethI ja te kahe che ke rAgathI ja pravRtti hoya che SathI nahi; ane ema kahIne tenuM e kahevuM che ke, zatrunA nAzamAM ke azubha padArthonA tyAgamAM je pravRtti thAya che, te dveSathI thatI nathI, kema ke jo SathI azubhano tyAga te svIkAre, to AtmAmAM rahelA ajJAnAdi je doSo, teno tyAga Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 ....... adhyAtmamata parIkSA .. gAthA - 16 dveSathI thAya che tema teNe svIkAravuM ja paDe. ane tema svIkAre to AtmAnA doSone kADhavAmAM dveSathI pravRtti svIkAravI paDe. ane tethI aprazasta uddezathI karAtA dveSane prazasta mAnavAnI tene Apatti Ave. tethI svamAnyatAnI puSTi karavA mATe ja digaMbara viziSTa jJAna ane viziSTa icchAthI ja pravRttine ke nivRttirUpa pravRttine sthApavA mATe prayatna kare che; ane graMthakAra tenA nirAkaraNa mATe kahe che ke, pravRtti pratye jJAna-icchAno krama hovA chatAM, rAga-dveSa temAM saMkaLAyelA ja che, ane AthI ja TheSathI saMkaLAyelA pariNAma nivRttinuM kAraNa bane che; mATe dveSa paNa prazasta ane aprazasta hoi zake che. utthAna -pUrvamAM e kahyuM ke, pravRtti ane nivRtti yadyapi jJAnathI ja thAya che, to paNa ISTatva-aniSTatAdinuM jJAna, rAga-dveSane AdhIna che; tethI dveSathI nivRtyAtmaka pravRtti aniSTatvanA jJAna dvArA thAya che e siddha thayuM. have kahe che ke, vAstavika rIte ISTa-aniSTatvanuM jJAna e pravRttinuM niyAmaka nathI, paraMtu rAga-dveSa ja pravRttinA niyAmaka che; kema ke samyagdaSTi evA cakravartI Adine saMsAranI pravRttimAM balavAna aniSTanA anubaMdhanuM jJAna hovA chatAM nivRtti thatI nathI. e ja vAtane 'pa ' thI siddhAMtakAra kahe che TIkA - pi ra sogi #varyAlaya: saMsAra vartAvaniSThAnuvanjirva pratisathAnA rAgAdipAravazyaM vinA kathaM pravartiSyante? tasmAdanantAnubandhivilayoditasamyagdarzanAvinAbhAviprazastaviSayarAgadveSAbhyAM mokSopAdAna( ? ditsA) saMsArajihAse pragalbhamAne api cAritramohapratibandhakasattvAnna tadupAdAnahAnopAyeSu pravRttiM janayituM prbhvtH| evamuttarottarapratibandhakavilaye tu krameNa labdhaM sarAgacAritramapyantataH sukRtAnumodanaduSkRtagarhAdipariNAmopakAri prshstraagdvesssNkiirnnmev| ke " sa nAvinAma viprazAstaviSayaRA pAmyo che, tyAM 'viSaya' zabda adhika bhAse che. TIkArtha:- "mapi ' vaLI samyagdaSTi paNa cakravartI Adi, saMsArakarmamAM balavad aniSTaanubaMdhInuM pratisaMdhAna karatA, rAgAdi pAravazya vagara kevI rIte pravRtti karaze? bhAvArtha - balavad aniSTaanubaMdhInuM pratisaMdhAna to nivRttinuM kAraNa che. Ama chatAM, cakravaryAdine cAritramohanIyarUpa rAganA pAravazyathI ja pravRtti thAya che. tethI balavAna aniSTaanubaMdhInuM jJAna paNa nivRttinuM niyAmaka banatuM nathI. TIkArtha:- takSAt' - te kAraNathI=rAgAdi pAravazyane kAraNe samyagdaSTinI saMsArakarmamAM pravRtti che te kAraNathI, anaMtAnubaMdhInA vilayathI udita, samyagdarzana sAthe avinAbhAvI evA prazasta rAga ane dveSa dvArA mokSanI upAditsA ane saMsAranI jitAsA pravartavA chatAM paNa, cAritramohanIyarUpa pratibaMdhaka hovAnA kAraNe, tadupAdAnahAnanA upAyomAM=mokSanA upAdAnanA=prahaNanA, upAyomAM ane saMsAranA hAnanA-tyAganA, upAyomAM, pravRttine pedA karavA mATe upAditsA ane jihAsA samartha thatI nathI. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59 gAthA - 16 . adhyAtmamata parIkSA ... AnAthI e phalita thayuM ke jJAna, icchA ane pravRtti evo ekAMta niyama nathI paNa rAganI paravazatA e pravRtti karAve che ane dveSanI paravazatA e nivRtti karAve che. vim' - e ja rIte = jema anaMtAnubaMdhInA vilayathI udita prazasta rAga ane dveSa dvArA mokSanI upAditsA ane saMsAranI hiAsA prApta thai, e ja rIte, uttarottara pratibaMdhakano vilaya thaye chad=pratyAkhyAnAvaraNa ane apratyAkhyAnavaraNa Adi rUpa cAritramohanIyano vilaya thaye chate, kramathI prApta sarAgacAritra paNa aMte sukRtAnumodana ane duSkRtagartAdinA pariNAmane upakArI evA prazasta rAga-dveSathI saMkIrNa ja che. bhAvArtha - anaMtAnubaMdhInA vilayathI jema samyagdaSTinA rAga-dveSa prazasta bhAvathI saMkIrNa ja che, te rIte apratyAkhyAnIya ane pratyAkhyAnIya kaSAyono vilaya thavAthI, krame karIne prApta evuM sarAgacAritra paNa prazasta rAga-dveSathI saMkIrNa ja che, ane AthI ja sarAgacAritrI sukRtonI anumodanA kare che ane duSkatonI gaha kare che. sukRtAnumodanA ane duSkRtagartAdinA pariNAmo sarogacAritranA pariNAmavizeSa che, je sarAgacAritramAM uttarottara vRddhinA kAraNabhUta che; ane tene upakArI evA prazasta rAga-dveSa, cAritramohanIyarUpa pratibaMdhakanA vilayathI vidyamAna saMjavalanakaSAyanA pariNAmarUpa che, ane tenAthI saMkIrNa evuM sarAgacAritra che. saravArirUmadhyantatA - ahIM antata: e prayoga karyo che, tenuM tAtparya e che ke, anaMtAnubaMdhInA vilayathI prazasta rAga-dveSa thAya che, ane uttarottara kaSAyanA vilayathI sarAgacAritra prApta thAya che tyAM sudhI ja prazasta rAga-dveSa hoya che; paraMtu sarAgacAritrathI uttaramAM prazasta rAga-dveSa thatA nathI. te batAvavA mATe "antata: prayoga karela che. "ra rAva...thI prAtarISalaMkIvAra sudhIno phalitArtha A pramANe che- pravRtti kevala rAgathI ja thAya che tevo niyama nathI, ane jJAna ja grahaNanI pravRtti, nAzanI pravRtti ane tyAganI pravRttinuM niyAmaka che tevuM paNa nathI, paraMtu rAga-dveSa banne paNa tevI pravRttionA niyAmaka che. yadyapi sAmAnya rIte saMsAramAM jJAna, icchA ane pravRttino krama dekhAya che, tethI icchArUpa rAgathI pravRtti thAya che, to paNa nivRtyAtmaka pravRttimAM dveSa saMkIrNa hovAnA kAraNe tevo ekAMte niyama nathI; paraMtu pravRtti ane nivRttinA niyAmaka rAga-dveSa mAnavAmAM koI doSa nathI. utthAna - gAthA-12mAM kahela kathanane sAme rAkhIne gAthA/1danI avataraNikAmAM kahela che ke "digaMbaronA AMdhyadhvasa mATe rAga-dveSanuM paranI apekSAe prAzaya-aprAzasya nathI, te prakAre kahe che" ema kahIne, svasiddhAMta pramANe je prakAre rAga-dveSanuM prazasta-aprazastapaNuM che te batAvyuM. temAM AnuSaMgika rIte pravRttinuM paNa prazastaaprazastapaNuM batAvyuM. tyAM koInI zaMkA evI hatI ke rAgathI ja pravRtti che dveSathI nahi, tenuM nivAraNa karyuM. tyArapachI "vaFthI kahyuM ke, sarAgacAritra paNa rAga-dveSathI saMkIrNa ja che. enAthI e prApta thayuM ke prazasta rAganI jema prazasta vaiSa paNa che. tethI digaMbaronI je mAnyatA che ke, rAga-dveSanuM prazasta-aprazastapaNuM paranI apekSAe che, mATe viSaya prazasta hovAthI rAga prazasta paNa thai zake che; paraMtu prazasta viSayaka dveSa, viSayanA prAzasyanI apekSAe prazasta thai zakato nathI, tethI dveSa ekAMte aprazasta che; tenuM nirAkaraNa thai gayuM. Ama Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A , , , , , , , , , , , , , , , , , , , 60 adhyAtmamata parIkSA...... gAthA 16 chatAM kahe che ke, duSkRtagartAnA pariNAmamAM upakArI evo prazasta dveSa, doSa pratye hovAnA kAraNe prazasta thaI zake tema mAnIe, to paNa tevA prakAranA apavAdamAM koI vyakti pratye dveSa karavAthI saMyamano nAza thAya che; tethI paranA upaghAta mATe karAto dveSa aprazasta ja che. tenA nirAkaraNa mATe siddhAMtakAra kahe che TIkA tathA vidhAravazatra sunnisAdhvAvetAzAvAdasevane tathA vidhavapinamUnato hoya, prazastarAgasyeva prazastadveSasya tthaavidhcaaritrprinnaamaa'prtibndhktvaat| TIkArya - "tathA vidha' tevA prakAranA kAraNanA vazathI, sumaMgala sAdhu Adine tevA prakAranA apavAdasevanamAM tevA prakArano TheSa paNa mULathI doSa mATe thato nathI, kema ke prazasta rAganI jema prazasta denuM tathAvidha cAritrapariNAmanuM apratibaMdhakapaNuM che. bhAvArtha - ahIM 'tathavidhArapAvara'thI e pramANe kahyuM tenuM tAtparya e che ke, jaMgalamAM saMyamadhArI sAdhuonA rakSaNanA kAraNanA AzayathI sumaMgala sAdhue tevA prakAranuM apavAdanuM sevana karela, arthAta sanmukha AvatA siMhane dUra karavA mATe tamAco mArIne nasADavA prayatna karela. te prakAranA apavAdasevanamAM tamAco mAratI vakhate karAyelo Sa, mULathI doSa mATe thato nathI=saMyamarakSaNarUpa te dveSanuM mULa hovAnA kAraNe te doSa mATe thato. nathI; paraMtu kadAca te vakhate viziSTa prazasta saMyamano pariNAma hoya to, taeNa cAritranA nIcenA kaMDakanI prAptinuM kAraNa bane to paNa, cAritranA rakSaNanA pariNAmathI utthita te dveSa hovAnA kAraNe saMyamanI vRddhinuM kAraNa che, kema ke prazasta rAganI jema prazasta dveSanuM tathAvidha cAritrapariNAmanuM apratibaMdhakapaNuM che=sarAgacAritrarUpa tathAvidha cAritranA pariNAmanuM apratibaMdhakapaNuM che. ahIM vizeSa e che ke, prazasta Sa paNa AtmAnuM svarUpa nathI, mATe doSarUpa hovA chatAM saMyamano nAzaka nathI, paraMtu saMyamanI zuddhino ApAdaka che. ane kadAca asaMgabhUmikAvALuM citta hoya, ane kAraNe prazasta dveSa karavAmAM Ave, to nIcenA saMyama-kaMDakanI prApti hovA chatAM, saMghanA rakSaNanA pariNAmane kAraNe viziSTa nirjarA ke viziSTa puNyabaMdhanuM kAraNa prazastaSa bane che; mATe mULathI doSarUpa nathI. utthAna -pUrvamAM batAvyuM e rIte, siddhAMtakAre dveSane paNa prazasta-aprazastarUpe siddha karyo, tyAM pUrvapakSI sphaTikanA daSTAMtathI dveSane ekAMte aprazasta sthApana karavA prayatna kare che. te batAvatAM "matha thI kahe che TIkA :- atha divArA navA supara sthAnIyaM sa{//vAritra tApicchasumasaMsthAnIyo : kathamupakuryAt? iti cet? rAgo'pi katham? prazastoddezena tadrUpaparihArAditi cet? tulymidmnytr| TIkArya - 'matha - sphaTikanA japAkusumanA uparAgasthAnIya sarAgacAritrane, tApicchakusumanA (tamAlavRkSanA pukhanA) saMsargasthAnIya dveSa kevI rIte upakAra kare? arthAt na kare. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 16 adhyAtmamataparIkSA bhAvArtha :- tAtparya e che ke pUrvapakSInuM kahevuM che ke, japAkusumanA u5rAgathI jema sphaTika rakta bhAse che, tasthAnIya sarAgacAritra, saMyama pratyenA rAganA pariNAmathI prazasta bhAse che, tene tApicchakusuma=kALA phUlanA saMsargasthAnIya je dveSa che=bIjAno upaghAta karavAnA pariNAmarUpa malina pariNAmavALo je dveSa che, te kevI rIte upakAra kare? arthAt na kare. TIkArya :- 'rovi' - tene siddhAMtakAra kahe che ke, rAga paNa kevI rIte upakAra kare? tenA javAbarUpe pUrvapakSI kahe che-prazasta uddezathI tadrupano=rAganA svarUpano, parihAra thAya che. (tethI te cAritrane upakAraka che). bhAvArtha :- tAtparya e che ke, saMyama pratyeno rAga hovAnA kAraNe tyAM prazasta uddeza che, tethI rAganuM je milana svarUpa che teno parihAra thAya che, mATe rAga cAritrane upakAra kare che. A pramANe pUrvapakSIno kahevAno bhAva che, tenA javAbarUpe graMthakAra kahe che TIkArya :- 'tutvam' A anyatra tulya che =dveSamAM paNa A tulya che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, aprazasta uddezathI-aprazasta evA duSkRtanA pariNAmane kADhavAnA uddezathI, jyAre dveSa varte che, tyAre te dveSanA rUpano parihAra thAya che, tethI te sarAgacAritrane upakAra kare che. jema duSkRtapariNAmarUpa aprazasta bhAvane uddezIne duSkRtagaharUpa dveSano pariNAma thAya che, te duSkRtanI nivRtti karanAra hovAthI prazasta rAganI jema cAritrane upakAra kare che. TIkA :- tena vizuddhi-savanezA tayA tasya dvaividhya vyAvyAta, prAcyAta ca "1 pariNAmAdo bandho pariNAmo rAgadoSamohajudo / asubho mohapadeso suho va asuho havadi aNNo // tti svavacanodbhAvanamapi / TIkArya :- AnAthI=sphaTika ane tApicchakusumanA dRSTAMtathI pUrvapakSIe dveSa sarAgacAritrane anupakArI che, tema sthApana karyuM, tenuM graMthakAre nirAkaraNa karyuM. AnAthI, vizuddhi ane saMklezaaMgapaNAthI tenA--dveSanA, daividhyanuM vyAkhyAna karAyuM, ane 'pariNAmAvo vo' ityAdirUpa svavacananA udbhAvananuM paNa=digaMbaranA vacananA udbhAvananuM paNa, pratyAkhyAna karAyuM. 'parippAmAvo vadho' gAthAno artha A pramANe che- pariNAmathI baMdha che. pariNAma rAga-dveSa ane mohayukta che. moha ane pradveSa azubha che, anya>=rAga, zubha athavA azubha che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke dveSamAM paNa rAganI jema cAritranuM upakArakapaNuM che ema siddha karyuM. tenAthI be vastunI 1. pariNAmAd bandha: pariNAmo rAgadveSamohayutaH / azubhau mohapradveSau zubho vA'zubho bhavatyanyaH // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 adhyAtmamata parIkSA mArA . .. . . . . . . . . . . . . gAthA - 16 prApti thaI. (1) draSa, vizuddhi ane saMklezanA aMgapaNAthI be prakArano che. (2) pravacanasAramAM dveSane kevala azubha ja kahela che. e digaMbaronA vacananuM udbhAvana paNa A kathanathI nirAkaraNa karAyuM. utthAna :- "nana thI pUrvapakSI zaMkA karatAM kahe che TIkA - nyUrva pratisAva sunnasadhdhArito tevopa sarvadA mavagnanumati parva hiti ve?, kAraNikadveSasya vinA kaarnnmnnugunntvaat| "gRhasthAnAmeva tAdRzakAraNe'dhikAra" iti cet? naM, tathAvidhalabdhibhAjo gRhasthasyAbhAve labdhimataH zramaNasyApi viziSTasaGghAyupakArasya kUpakhananadRSTAntenAnakalavAta.sArvadikalakAdAcitkatvAbhyAmeva gahasthA'nagAriNoH prbhaavktaavishessaat| ___ "utkRSTazrAvakasyApi gauNadharmAlambanatayA nAtrAdhikAra" iti cet? ata eva durAgRhIto'si, gINatve'pi svakRtisAdhyatve satyanyakRtyamAdhyakarmAdhikAritayA vizeSavizrAmAt, puSTAlambanatayA ytiditaa''vhtvaacc| na hi yathAkathaMcidapavAdasevanameta hitAvahaM brUmo'pi tu pussttaalmbnm| yadAgamaH [. a. 272] . 1 AlaMbaNeNa keNai je mannaM saMjAM pamAyanti / Na hu taM hoi pamANaM bhUatthagavesaNaM kujA / / TIkArya - ' A rIte pUrvamAM tame dveSane vizuddhi ane saMkleza siddha karyo e rIte, prazasta rAganI jema sumaMgala sAdhune ucita evo daiSa paNa sarvadA tamane anumata ja thaze, A rIte pUrvapakSI kaheto graMthakAra kahe che, ema na kahevuM. temAM hetu kahe chevALi' - kAraNika dveSanuM kAraNa vagara cAritrane ananuguNapaNuM che. ahIM pUrvapakSI kahe ke, gRhasthane ja tevA kAraNamAM adhikAra che (sAdhune nahi). tene graMthakAra kahe che, te barAbara nathI. temAM hetu kahe che'tathA vigha' - tevA prakAranI labdhivALA gRhasthanA abhAvamAM, labdhivALA zramaNane paNa viziSTa saMghAdine upakAranuM kUpakhananadeSTAMtathI anukUlapaNuM che. (tathI daiSathI ja te upakAra saMbhavita che. mATe gRhasthanA abhAvamAM sAdhune adhikAra che.) utthAna :- ahIM prazna thAya ke zramaNane paNa kUpakhananadaSTAMtathI viziSTa saMghaupakAra anukUla che, to zrAvakanI jema teNe paNa tevA prakAranA saMghaupakAra arthe prazasta deSa sadA karavo joIe. tenA nivAraNarUpe kahe che TIkArtha:- "sArvatvi ' - sArvacikatva ane kadAcitkatva dvArA ja gRhastha ane sAdhunI prabhAvakatAno vizeSa = bheda che. 1. AlaMbanena ke naca ye manye saMyama pramAdyanti / na khalu tad bhavati pramANaM bhUtArthagaveSaNaM kuryAt / / . Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA -16 . adhyAtmamataparIkSA.... - 63 bhAvArthaH- "sArvaditva ane kAdAcitkatva dvArA ja gRhastha ane sAdhunI prabhAvakatAno bheda che" ema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, zrAvakoe potAnI zakti hoya to saMyamajIvanane upadrava karanArI, ke saMghanI aMtargata koI paNa jIvane ArAdhanAmAM upadrava karanArI evI kaMTaka sthAnIya vyaktione dUra karavA mATe, avazya yatna karavo joIe; ane te kaMTakasthAnIya upadrava karanArA jIvone dUra karavA arthe, teo pratye sadA dveSa paNa karavo paDe, te prazasta dveSa che; ane tenAthI ja zAsananI prabhAvanA thAya che. tethI gRhasthane zAsanaprabhAvanA arthe tevo prazasta dveSa sadA karavAno adhikAra che. jyAre zramaNone, tevI zakti hovA chatAM, tevI upadrava karanAra vyaktio jayAM sudhI saMyamamAM vizeSarUpe viddhabhUta thai na hoya tyAM sudhI, sAmarthya hovA chatAM teonI upekSA kare che; paraMtu jyAre teo taraphathI asahya upadrava prApta thAya ke tevI saMbhAvanA dekhAya to, teno pratIkAra anya koi gRhasthathI saMbhavita na hoya tyAre, potAnI sevA prakAranI labdhithI teno nigraha kare che. tethI aNagArIonI prabhAvakatA kAdAcika che. ahIM vizeSa e che ke, sarAgacAritrI, saMyama pratye sadA rAgane dharAve che ane dukRto pratye sadApa dharAve che, paraMtu zAsananA virodhI jIvo jayAM sudhI vizeSarUpe vipnanuM kAraNa na banatA hoya tyAM sudhI, tenA pratye teo upekSAbhAvavALA hoya che. jyAre bIjo koI upAya na hoya tyAre, kAraNika Sa dvArA, te kaMTakasthAnIya upadrava karanAranA unmelana mATenA yatnavALA hoya che; kAraNa ke mukhyarUpe teo upazamabhAvavALA hoya che; jayAre gRhastho saMyamanA anurAgI hovAnA kAraNe, saMyamanA vidgakArakanuM nivAraNa karavA sadAyatvavALA hoya che. kema ke saMyamanA vidgakArakanuM nivAraNa karavuM te gRhastho mATe sadA kartavyarUpa che ane tenAthI teonI vizuddhi thAya che. tethI gRhastha ane sAdhunI prabhAvakatAno bheda che. TIkArya - 'DaEAvasthA" - pUrvapakSI kahe ke utkRSTa zrAvakane paNa gauNadharmanA AlaMbanapaNA vaDe ahIM adhikAra nathI. (to sAdhune to kevI rIte hoi zake?) tene graMthakAra kahe che. A ja kAraNathI tuM durAgrahavALo che. temAM hetu kahe che- gauNa hovA chatAM paNa svakRtisAdhya hote chate, anyakRtithI asAdhya karmanA adhikArIpaNA vaDe (ta gauNadharmarUpa vidhi) vizeSamAM vizrAma pAme che. bhAvArtha - tAtparya e che ke, je zrAvaka atyaMta niravadya bhAvapUrvaka, jIvananirvAhathI atirikta sarvasAvaghathI atyaMta virAma pAmelo che, tevA utkRSTa zrAvakane paNa A rIte dveSa karIne zAsananA zatruone dUra karavAno yatna gauNadharmarUpa hovAnA kAraNe ucita nathI, to pachI sAdhune to te ucita kema gaNAya? A pramANe pUrvapakSInA kathananuM tAtparya che. tene graMthakAra kahe che ke, A ja kAraNathI-kAraNika dveSa sAdhunI apekSAe gauNadharmavALo che, te rIte utkRSTazrAvakane paNa gauNadharmarUpa che, AthI karIne ja tuM durAgrahavALo thayo che. ane temAM chAtve..thI vizrAma7 sudhI hetu kahyo. tenuM tAtparya e che ke, yadyapi kAraNika pa karavo te utkRSTa zrAvaka ane sAdhu mATe gauNadharma che, to paNa tevA prakAranA anivArya saMyogomAM, anya koi te kArya karI zake nahi ane pote karI zake tema che, tyAre te karmanuM adhikArIpaNuM sAdhumAM ane utkRSTa zrAvakamAM prApta thAya che. tethI sAmAnya rIte te kAraNika hepa sAmAnya zrAvako mATe vihita hovA chatAM, vizeSamAM vizrAma pAme che =utkRSTa zrAvaka ke sAdhu mATe vihita bane che. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 16 utthAna H- ahIM prazna thAya ke, sAdhune mATe kAraNika dveSa kartavya banavAne kA2Ne saMghane upakAraka thAya che, paraMtu tevA prakArano dveSa saMyamanI bhUmikAmAM hInatAne karanAro hovAthI, yatine mATe hitAvaha nahi bane. tethI bIjo hetu kahe che - TIkArtha :- 'puThThAnambanatayA' - (kAraNika dveSamAM) puSTAlaMbanapaNuM hovAnA kAraNe yatine hita karanAro che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, puSTAlaMbanathI karAyelo kAraNika dveSa, jo te vakhate te yati nIcenA kaMDakasthAnamAM vartato hoya to, saMghanA upakAranA pariNAmanI buddhi hovAthI, ane te kriyAmAM puSTAlaMbanapaNuM hovAthI, saMyamanI vRddhinuM kAraNa bane che. ane kavacit vizuddha saMyamasthAnarUpa uparanA kaMDakamAM muni vartato hoya, ane te puSTAlaMbanApaNAthI kAraNika dveSa kare, tyAre tatkAla saMyamanA nIcenA kaMDakasthAnamAM AvavAno prasaMga prApta thAya to paNa, anyanA saMyamanA rakSaNanA AzayavALo te pariNAma, anubaMdhathI potAnA saMyamanI vRddhinuM kAraNa ja bane che. tethI ja koi vakhata tevA prasaMgane pAmIne saMsAranuM parimitikaraNa paNa te munine prApta thAya che. tethI te yatinA hitane ja karanAra che. utthAna :- ahIM koine zaMkA thAya ke, jo kAraNika dveSa yatinA hitane ja karanAro che, to yatie te dveSa saMdA karavo joie. tenA nivAraNarUpe kahe che TIkArya :- 'vathAthaMcit' yathAkathaMcid apavAdanA sevanane ja ame hitAvaha kahetA nathI, paraMtu puSTAlaMbanane hitAvaha kahIe chIe. 'vavAma:' - je kAraNathI Agama che- 'AtaMbaLeLa' - koika AlaMbana vaDe jeo saMyamamAM pramAda kare che, te kharekhara pramANa nathI; paraMtu bhUtArthagaveSaNa=tattvArthagaveSaNa, karavuM joie, ema huM mAnuM chuM. bhAvArtha :- 'yavAma:'....je sAkSIpATha Apyo tenuM tAtparya A pramANe che. puSTAlaMbanane choDIne manathI kalpelA koika AlaMbanane laine jeo apavAdane seve che, teo saMyamamAM pramAda karanArA che, ane temanA pramAdane poSaka evuM apavAdika AlaMbana kharekhara pramANabhUta che, ema ame mAnatA nathI; paraMtu vAstavika apavAdanuM sthAna che ke nahi, e rUpa sadbhUta arthanI gaveSaNA karavI joie; ane te pramANe ja gaveSaNA karIne apavAdanuM avalaMbana levAmAM Ave, te ja apavAda pramANabhUta che; anya apavAda pramANabhUta nathI. A pramANe sAkSIpAThano bhAva jANavo. TIkA :- 'tAluzApavAne pramAyoona prALavyaparopaLarUpA hiMsA thaM na zrAmavirodhinIti zvet na, varjanapariNatyopAyAntaraM cintayato'pi tadabhAva evAnujighRkSayA saGghopakAraparAyaNasyopayogazuddhyA vastuto yogaduSpraNidhAnAbhAvAdityanyatra vistaraH / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA:16. ........................ adhyAtmamArI. . . . . . . . . . . . . . . . . . .65 TIkArya - "tAza' tevA prakAranA apavAdamAM arthAt pUrvamAM kahyuM ke, sumaMgala sAdhue saMyamanA rakSaNa mATe siMhane je tamAcA mAryA, tevA prakAranA apavAdamAM, pramAdayogathI prANavyaparopaNarUpa hiMsA kevI rIte zramaNya virodhI nahi thAya? arthAta thAya, e pramANe pUrvapakSI kahe to siddhAMtakAra kahe che ke, ema na kahevuM. temAM hetu kahe vanapariti varjanapariNatithI anya upAyane citavatAM paNa, tenA abhAvamAM jasupAyAMtaranA abhAvamAM ja, anujivRkSAthI=anugraha karavAnI icchAthI, saMghaupakAra karavA mATe parAyaNane, upayoganI zuddhithI vastutaH yogaduSmaNidhAnano abhAva che; e pramANe anyatra vistAra che. bhAvArtha -sumaMgala sAdhue jaMgalamAM sAdhunA samudAyanA rakSaNArthe siMhane tamAcA mAryA, tyAre teo jANatA hatA ke huM sahasramala chuM ane mArA tamAcAthI siMha tatkALa marI jaze. tethI kaMIka haLavA hAthe siMhane tamAco mAryo, to paNa te siMha AgaLa jaine mRtyu pAme che. pharI bIjo siMha Ave che tyAre temane bhrama thAya che ke, pharI te ja siMha Avyo che, tethI saheja vadhAre baLathI tamAco mAryo. A rIte AkhI rAtrimAM cAra siMhanA prANa nAza thayA. tyAM "A te siMha che ke anya siMha che?" e jANavA mATe upayukta na thayA, te sumaMgala sAdhuno anAbhogathI thayelo pramAda che. ane te ja rIte anya paNa koika sUkSma anAbhogathI thayela pramAda hoya, te pramAdane grahaNa karIne pUrvapakSI kahe che ke, tyAM pramAdayogathI siMhanA prANavyaparopaNarUpa hiMsA thaI che, te saMyamanI virodhI kema nathI? arthAta virodhI che. tene graMthakAra kahe che ke e pramANe na kahevuM, kema ke hiMsAnA varjananI pariNatithI, - sAdhune saMyamarakSaNa mATe anya upAyanuM ciMtavana karatAM paNa, siMhane tamAco mAryA sivAya bIjo koI upAya nahi na hovAne kAraNe, anugraha karavAnI icchAthI, saMghano upakAra karavAmAM parAyaNa evA sumaMgala sAdhune upayoganI zuddhi varte che. tethI anAbhogakRta kiMcit pramAdayoga hovA chatAM paNa, ane tyAM siMhanA prANavyaparopaNarUpa hiMsA hovA chatAM paNa, yogaduSmaNidhAnano abhAva che; arthAt koI jIvanI hiMsA karavArUpa mana-vacana ane kAyAnA yogonA duSpaNidhAnano abhAva che. mATe bAhya rIte hiMsA thavA chatAM, aMtaraMga pariNatithI saMghanA upakArano adhyavasAya hovAthI, saMyamanI malinatA thatI nathI. gAthA-16nI TIkAnA prAraMbhathI arthAtu rASiyo ...yo 3wAthAnamAvat' A AkhA kathanathI e prApta thayuM ke, rAganI jema dveSa paNa prazasta hoi zake che. e prakAranuM varNana karyA pachI graMthakAra kahe che ke, A prakAranA varNanano vistAra anyatra zAstromAM che. utthAna - gAthAnA pUrvArdhamAM batAvyuM ke zubhAzubhane uddezIne rAga-dveSanI zubhAzubhatA che. e kathananI TIkA.... mAtra vitara:' ahIM pUrI thAya che. have digaMbara mAne che ke, viSayanI apekSAe rAga-dveSanuM prazasta-aprazastapaNuM che. tenuM nirAkaraNa karatAM riMtu'...thI gAthAnA uttarArdhano artha kare che asi :- yadi tu svarUpataH prazastaviSayAlambanatayaiva rAgasya prAzastyaM dveSastu naivamasaMbhavAdityudbhAvyate tarhi prAzastyA'prAzastyarUpaviSayavibhAga eva viplaveta, upeyecchAyA vastuto mokSAlambanatyeti Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 16 vihArAdInAM tadupAyecchAlambanAnAM svarUpato'zuddhatvAd / "vihitakarmatvena prAzastyami"ti cet? na, sAdhAraNyena pakSapAtAnavakAzAdasmAkamapyatraiva nirbharAt, bhoganimittatayA cAritrAnurAgasyA'bhavyAnAmapi saMbhavAttadvyAvRttaprAzastyAbhidhAnAya prazastoddezenetyabhidhAnAt / TIkArya :- 'vi' vaLI svarUpathI prazasta viSayanA AlaMbanapaNA vaDe ja rAganuM prazastapaNuM che, vaLI dveSa e pramANe nathI--dveSanuM prazastapaNuM nathI, kema ke asaMbhava che; e prakAre jo udbhAvana karAya che, to prAzastyaaprAzastyarUpa viSayavibhAgano ja viplava thaze. temAM hetu kahe che 'peva' upeyanI icchAnuM vastutaH mokSaAlaMbanapaNuM hovA chatAM paNa, vihArAdi tadupAyanI icchAnA AlaMbananuM=mokSanA upAyanI icchAnA AlaMbananuM svarUpathI azuddhapaNuM che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke digaMbara ema mAne che ke, prazasta uddezathI rAga-dveSanuM prazasta-aprazastapaNuM nathI, paraMtu rAganA viSayabhUta padArthanuM svarUpa jo prazasta hoya, to tadviSayaka rAga prazasta che; jyAre dveSano viSayabhUta padArtha prazasta hoya to paNa, tyAM prazasta dveSano saMbhava nathI; kema ke prazasta evI guNasaMpanna vyakti pratye dveSa ka2vo prazasta che, ema kahI zakAya nahi. tethI dveSa ekAMte aprazasta ja che. A rIte digaMbaranI mAnyatAne sAme rAkhIne tenuM nirAkaraNa karatAM siddhAtaMkAra kahe che rAganA viSayabhUta padArthanA prAzastyathI rAganuM prAzasya kahevA jazo, to prAzastya-aprAzastyanA viSayavibhAgano ja viplava thaze; kema ke upeya evuM mokSa che, tenI icchA vAstavika rIte mokSanA AlaMbanarUpa che, tethI te prazastarAgarUpa kahI zakAze; to paNa mokSanA upAyabhUta je vihArAdi che, tadviSayaka je icchA che, te aprazasta mAnavI paDaze; kema ke vihAranI kriyA vAukAyAdinI virAdhanAnuM kAraNa hovAthI svarUpathI azuddha che=aprazasta che. tethI zubhAzubha uddezane AzrayIne prazasta-aprazastano vibhAga karIe to, mokSane uddezIne athavA to saMyamane uddezIne vihAra karavAnI icchA munine hoya che, tethI vihAranI icchA prazastarAgarUpa banI zakaze; paraMtu viSayane AzrayIne rAganuM prazasta-aprazastapaNuM svIkArazo, to vihAranI kriyA vAukAyAdi jIvonI hiMsAne anukULa kriyArUpa hovAthI svarUpathI aprazasta che. tethI svarUpathI aprazasta evI vihAraviSayaka sAdhunI icchAne aprazasta kahevAnI digaMbarane Apatti Avaze. utthAna :- pUrvamAM .vehArAdi kriyAne aprazasta mAnavAnI je Apatti che, tenA nivAraNarUpe pUrvapakSI kahe che TIkArya :- 'vihita" - (zAstramAM vihArAdi vihita hovAnA kAraNe temAM vihitakarmatva che.) vihitakarmapaNuM hovAthI prAzasya che. to graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM. temAM hetu kahe che- sAdhAraNya hovAthI pakSapAtano anavakAza che ane ame paNa ahIMyAM=vihitakarmapaNA vaDe karIne prazastapaNuM che ahIMyAM, nirbhara chIe=ema ja mAnIe chIe. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA. 16 adhyAtmamata parIkSA * . . . . . . . . .59 bhAvArtha:- "sAdhAraNya hovAthI pakSapAtano anavakAza che" tema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, vihitakarmatva jema vihArAdimAM che, tema sumaMgala sAdhu Adino apavAdika dveSa che, tyAM paNa vihitakarmacche, ane dharmanA upakaraNarUpa vastrAdimAM paNa vihitakarmatva che; tethI vihitakarmatva sAdhAraNa hovA chatAM ekane prazasta kahevuM ane ekane aprazasta kahevuM, e jAtanA pakSapAtano anavakAza che; tethI apavAdika dveSamAM paNa prAzarya mAnavuM Avazyaka banaze. ane ame paNa ahIMyAM ja nirbhara chIe ema kahyuM, teno bhAva e che ke, ame paNa ema ja mAnIe chIe. tethI sumaMgala sAdhu Adi mATe apavAdika rIte dveSa vihitakarma hovAthI prazasta ja che, ema ja kahIe chIe. utthAna - siddhAMtakAre kahyuM ke, ame paNa ahIMyAM ja nirbhara chIe. enAthI e prApta thayuM ke, amane paNa e ja mAnya che ke, je vihitakarma hoya te karIe to prazasta che ane avihitakarma karIe to aprazasta che. Ama kahyA pachI tyAM koIne zaMkA thAya ke, prastuta gAthAnA prAraMbhamAM rAga-dveSanI prazastatA-aprazastatA sthApana karatI vakhate ema kahyuM ke, zubha uddezathI rAga prazasta che ane azubha udezathI rAga aprazasta che ane dveSa tenAthI viparIta che tema kahyuM, paraMtu vihitakarmapAvaDe karIne prazasya abhimata hoya, to je je vihita che te te karavAnI icchA te prazasta icchA che, ane je je avihita che te te karavAnI icchA te aprazasta icchA che, ane niSiddha pratye dveSa che te prazasta che, ane vihita pratye dveSa che te aprazasta che, tema kema kahyuM nahIM? tethI graMthakAra kahe che TIkArya - "monimittatayAM - bhoganA nimittapaNAthI cAritranA anurAgano abhavyane paNa saMbhava hovAthI, tavyAvRtta prazasyanA abhidhAna mATe, prazasta uddezathI e pramANe abhidhAna karela che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, abhavyone cAritrano anurAga cAritranA svarUpanI rucithI thai zakato nathI, paraMtu bhogaprAptinA nimittathI cAritrano rAga thAya che. jema saMsArI jIvone bhoganA nimittarUpe dhanano rAga thaI zake che, tema abhavyone cAritrano rAga thai zake che, paraMtu te prazasta rAga nathI; kema ke aprazasta evA bhoganA udezathI tene cAritra upara rAga che, tethI tenI vyAvRtti mATe prazasta udezathI rAga prazasta che ema kahela che. tethI mokSanA uddezathI athavA cAritranuM svarUpa ja prazasta che, evo bodha thavAthI, je cAritra upara rAga thAya te ja prazasta che; paNa abhavyano bhogaprAptinA uddezathI thato cAritrano rAga prazasta nathI, e batAvavA mATe 'prazasta udezathI kahela che. ane vihitakarma hovAthI saMyamanA rAgane prazasta kahevAmAM Ave to, saMyama vihita che ane vihita evA saMyama pratye abhavyane rAga che, tethI abhavyanA saMyamanA rAgane prazasta svIkAravAnI Apatti Ave che, tenA nivAraNa arthe prazasta uddezathI thatA rAgane prazasta kahela che. utthAna-gAthA 11-12mAM pUrvapakSIe siddha karyuM ke, vastrAdi graMtha ja che, mATe sAdhune utsargathI ke apavAdathI vastrAdinuM grahaNa thaI zake nahi. tenuM nirAkaraNa gAthA/13 thI 16 sudhImAM karyuM. have "tasmatu'....thI tenuM nigamana karatAM kahe che Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 .. adhyAtmamata parIkSA..... gAthA : 17-18-19-20-21 TIkA - tAdihI/viva tharmopoDanurIca mokSAnurI pravRttitathA nA.prazastitvamatipAddA TIkArya - "tAt' te kAraNathI =prazasta uddezathI thato rAga prazasta che ema pUrve siddha karyuM te kAraNathI, vihAra AdinI jema dharmopakaraNamAM anurAganuM, mokSanA anurAgathI pravRttapaNuM hovAne kAraNe aprazastapaNuM nathI. bhAvArtha - tAtparya e che ke vihArAdi kriyA jema svarUpathI aprazasta che, tema dharmopakaraNa paNa svarUpathI aprazasta che. Ama chatAM sAdhune mokSano anurAga hoya che, tethI mokSanA upAyabhUta svAdhyAyAdi pravRttimAM anurAga hoya che, ane dharmopakaraNa svAdhyAyAdinA upaSTabhaka hovAne kAraNe, dharmopakaraNamAM paNa sAdhune saMyamanA upakaraNarUpe anurAga hoya che, tethI ja dharmopakaraNanA grahaNamAM pravRtti thAya che; mATe dharmopakaraNanA anurAgane prazastarUpe ja svIkArela che. II16l avataraNikA:-tha rApathoreva svarUpaM prazno nikSepanavimAna pattoti- . avataraNiyArtha:- have prasaMgathI nikSepa-nayanA vibhAga dvArA rAga-dveSanA ja svarUpanuM paryAlocana kare che gAthA:- nAmaM savaUTT raviNa rAto roNo A mAvo ra3 kammaM joggaM baddhaM bajjhantamudIraNovagayaM // 17 // ( nAma sthApanA dravyaM rAgo dveSazca bhAvatazcaturdhA / karma yogyaM baddhaM badhyamAnamudIraNopagatam // 17 // ) gAthArtha nAma, sthApanA, dravya ane bhAvathI rAga ane dveSa cAra prakAre che. (tavyatirikta dravyarAga be prakArano che- karmadravyarAga ane nokarmadravyarAga. temAM karmadravyarAganA cAra prakAra batAve che.) (1) yogya karma (2) baddha karma (3) badhyamAna karma (4) udIraNAupagata karma : gAthA - Hzvarano paITyabbo vasatA 3 | ___ saJjhAiku suMbhAI doso duTThavvaNAIo // 18 // ( nokarmadravyarAgo jJAtavyo vizrasA prayogAcca / sAndhyAdi kusummAdiH dveSo duSTavraNAdikaH // 18 // ) gAthArtha:- nokarpadravyarAga be prakAre che, (1) vizrA (2) prAyogika saMdhyAdi(vignasA nokarmadravyarAga che.) kusubhAdi (prayogathI nokarpadravyarAga che.) duSTavraNAdika (nokarpadravya) veSa che. gAthA - = rAvosavarmA samuudi ne to ya paridhAma | te bhAvarAgadosA vucchamihaM NayasamoAraM // 19 // ( yadrAgadveSakarma samudIrNaM ye tatazca pariNAmAH / te bhAvarAgadveSAH vakSya iha nayasamavatAram // 19 // ) Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 PthA : 17-18:18-20-2.1..... adhyAtmamataparIkSA.... gAthArtha udayamAM AvelAM je rAga-dveSarUpa karma ane tenAthI thatA pariNAmo, te baMne bhAvarAgadveSa che. ahIMyAM nayasamavatAra kahIza. gAthA : koho mANo doso mAyA lobho a rAgapajjAyA / saGgahaNayamayameyaM doso mAyAvi vavahArA // 20 // ( krodho mAno dveSo mAyA lobhazca rAgaparyAyau / saGgrahanayamatametat dveSo mAyApi vyavahArAt // 20 // ) gAthArtha - krodha ane mAna, dveSa che; mAyA ane lobha, rAganA paryAyo che. A saMgrahanayano mata che. vyavahAranayathI mAyA paNa dveSarUpa che. DuthA :-. . ujjusuassa ya koho doso sesesu Natthi eganto / . kohocciya lohocciya mANo mAyA ya sadassa // 21 // ( RjusUtranayasya krodho dveSaH zeSeSu nAstyekAntaH / krodha eva lobha eva mAno mAyA ca zabdasya // 21 // ) gAthArtha - ane RjusUtrane krodha dveSarUpa che ane bAkInAmAM arthAt mAna, mAyA ane lobhamAM ekAMta nathI. zabdanayane mAna ane mAyA, krodha ane lobha ja che. (zabdanayanA mate krodha ane lobha arthAt rAga ane dveSa be ja vibhAga che.) Ns :- nAmasthApanAjJazarIrabhavyazarIradravyarUpA rAgadveSAH sugmaaH| tadvayatiriktadravyAtmA rAgo dveSazca dvedhA- karmadravyarUpo nokrmdrvyruupshc| tatrAdyazcaturdhA-bandhapariNAmAbhimukhA yogyakarmapudgalAH 1 prArabdhabandhakriyA badhyamAnapudgalAH 2 uparatabandhakriyA baddhakarmapudgalA 3 udIraNAkaraNenodIraNA"valikopagatA adyApyudayAnu'pagatAzca 4 karmapudgalA iti| nokarmadravyarAgastu sandhyAbhrarAgAdirvaizrasikaH, kusumbharAgAdizca prAyogika iti dvedhaa| nokarmadravyadveSastu dussttvnnaadiruupH| bhAvarAgadveSau tu udayaprApte tatkarmaNI tadudayodbhUtAvabhiSvaGgAprItilakSaNau jIvapariNAmau vA, tatrApyabhiSvaGgastredhA dRSTyanurAgo, viSayAnurAgaH snehaanuraagshceti| tatra prathamaH kupravacanAbhinivezo, dvitIyastu zabdAdiviSayAnuSaGgaH, tRtIyastu viSayAdyanadhIno'vinIteSvapi sutabAndhavAdiSu mamatvapariNAma iti| mI 'udIraNAkaraNenodIraNAvalikopagatA' 5 / cha tyo 'udIraNAkaraNenodayAvalikopagatA' 416 mAse che. TIkArya nAma, sthApanA, jJazarIra, bhavya zarIra, dravyarUpa rAga-dveSa sugama che. tadgatirikta dravyarUpa rAga ane leSa be prakAre che. A-7 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 17-18-19-20-21 (1) karmadravyarUpa tavyatirikta dravyarAga (2) nokarmadravyarUpa tavyatirikta dravyarAga. temAM Adya arthAt karmadravyarUpa tavyatirikta dravyarAga ane dveSa cAra prakAre che. (1) baMdhapariNAma abhimukha yogya karmapudgalo (2) prArabdhabaMdhakriyA badhyamAna pudgalo (3) uparatabaMdhakriyA baddhakarma pudgalo (4) udIraNAkaraNa vaDe udayAvalikA upagata evAM ane haju paNa udayane anupagata arthAt udayamAM nahIM AvelAM karmapudgalo. bhAvArtha :- ahIM baMdhapariNAma abhimukha Adi cAra bhedomAM sarva karmanuM grahaNa karavAnuM nathI, paraMtu rAgamohanIya ane dveSamohanIyarUpe pariNAma pAmanArAM karmone, A cAra bhedamAM grahaNa karavAnAM che. ane te ja karmadravyarUpa dravyarAga ane dravyadveSa che. TIkArya :- nomaMdravyavAstu' - vaLI nokarmadravyarAga be prakAre che. (1)saMdhyA- abhrarAga Adi vaizrasika nokarmadravyarAga ane (2) kusuMbharAga Adi prAyogika nokarmadravyarAga. e pramANe be prakAra che. da ahIM nokarmadravyarAgathI e kahevuM che ke, rAganA nimittabhUta evA bAhyapadArtho e nokarmadravyarAga che. 'normadravyardoSastu' - vaLI nokarmadravyaaSa duvraNAdirUpa che. 'mAvA devI tu' - vaLI bhAvarAga ane bhAvaMdveSa udayaprApta tatkarma athavA teonA udayathI udbhUta abhimbaMga (rAga) ane aprIti (dveSa) lakSaNa jIvapariNAmarUpa che. 'tatrAmiSvaGgastradhA' - tyAM arthAt bhAvarAga-dveSamAM, abhiSyaMga (rAga) traNa prakArano che (1) dRSTianurAga (2) viSayaanurAga (3) snehaanurAga. 'kRtti' zabda anurAganA traNa bhedanA kathananI samApti sUcaka che. 'taMtra prathama:' - tyAM arthAt traNa anurAgamAM (1) kupravacanano abhiniveza te dRSTianurAga che. (2) zabdAdi viSayano anuSaMga te viSayaanurAga che. (3) viSayAdine anadhIna avinIta paNa suta-bAMdhavAdimAM mamatvapariNAma, te snehaanurAga che. 'kRti' zabda kathananI samApti sUcaka che. bhAvArtha :- ahIM vizeSa e che ke rAga ane dveSanA nAma, sthApanA, dravya ane bhAva ema cAra nikSepA che. (1) nAma rAga-dveSaH- bha2vADanuM rAga ke dveSa nAma, athavA rAga ke dveSa rUpa uccAryamANa zabda, ke rAga ke dveSa rUpa likhyamAna zabda te nAma rAga-dveSa che. (2) sthApanA rAga-dveSaH- rAgI ke dveSI vyaktinuM citra, te sthApanA rAga-dveSa che. ahIM rAga-dveSavALI vyaktino abheda karIne, rAga-dveSavALI vyaktinA citrane sthApanA rAga-dveSa kahela che. (3) dravya rAga-dveSaH- tenA (1) AgamathI dravya rAga-dveSa ane (2) noAgamathI dravya rAga-dveSa. ema be prakAra che. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 17-18-19-29-21 adhyAtmamatapa2IkSA 71 (1) AgamathI dravya rAga-dveSa :- tadarthano jJAtA arthAt rAga ane dveSanA arthano jJAtA, ane tadarthamAM anupayukta arthAt rAga ane dveSanA arthamAM anupayukta hoya, te AgamathI dravya rAga-dveSa kahevAya. (2) noAgamathI dravya rAga-dveSa :- tenA (1) jJazarIra, (2) bhavyazarI2 ane (3) tatryatirikta, ema traNa prakAra che. (1) jJazarIraH- rAga ane dveSano pariNAma jene bhUtakALamAM hato, atyAre nathI evuM mRtakanuM zarIra, athavA vItarAganuM zarIra ke jemane bhUtakALamAM rAga-dveSa hatA, atyAre nathI te noAgamathI jJazarIrarUpa dravya rAga-dveSa kahevAya. (2) bhavyazarIra:- rAga-dveSano pariNAma jene hamaNAM nathI, paNa bhaviSyamAM thavAno che, jema upazAMta kaSAyavALAne hamaNAM rAga-dveSa upazAMta che, bhaviSyamAM rAga-dveSa thaze, athavA te te prakArano rAga-dveSa hamaNAM nathI ane bhaviSyamAM jene te te prakAranA rAga-dveSa thavAnA che, tevI vyakti noAgamathI bhavyazarIrarUpa dravya rAga-dveSa kahevAya. (3) tadbatiriktaH- tenA be prakAra che, (1)karmadravyarUpa tavyatirikta rAga-dveSa ane (2)nokarmadravyarUpa tavyatirikta rAga-dveSa. (1)karmadravyarUpa tatryatirikta rAga ane dveSanA cAra prakAra che (1) yogyakarma (2) badhyamAnakarma (3) baddhakarma (4) udIraNAupagatakarma (2) nokarmadravyarUpa tatryatirikta rAga ane dveSanA be prakAra che(1) vizvasA (2) prAyogika (1) vizrasAH- saMdhyAabhrarAgAdi che. (2) prAyogikaH- kusuMbhAdirAga che. ahIM nokarmadravyarAga arthAt rAganA nimittabhUta bAhyapadArtho nokarmadravyarAga che ane tenA uparokta be prakAra che. nokarmadravyaaSa duvraNa Adi che. (4) bhAva rAga-dveSaH (1) AgamathI (2)noAgamathI be prakAre che. (1) AgamathI bhAva rAga-dveSaH- tadarthano jJAtA ane tadarthamAM upayukta arthAt rAga-dveSanA arthane jANanAro ane rAga ane dveSanA arthamAM upayukta, te AgamathI bhAva rAga-dveSa kahevAya. atyAre rAga-dveSano pariNAma na paNa hoya chatAM rAga-dveSanA tAtparyamAM upayukta hoya tevA munine paNa AgamathI bhAva rAga-dveSa kahevAya. (2) noAgamathI bhAva rAga-dveSaH- udayamAM AvelAM rAgamohanIya karmanAM pudgalo ke dveSamohanIya karmanAM pudgalo, athavA teonA udayathI thayela abhiSyaMgarUpa ke aprItirUpa jIvapariNAma, te noAgamathI bhAva rAga-dveSa kahevAya. abhiSaMganA (3) prakAra che. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA (1) dRSTianurAga (2) viSayaanurAga (3) snehAnurAga. ahIM prastuta TIkAmAM dravyathI ke bhAvathI AgamanA bhedano vicAra karela nathI, noAgamanA dravya-bhAva bhedano vicAra karela che, . paNa bodha mATe bhAvArthamAM lakhela che. 72 gAthA - 17-18-19-20-21 TIkA :-,athAtra nayavimAna pravacaMte-tatra sa'pahanayastAvavA-dhamAnapariLAmAvaprItisAmAnyA dveSo, mAyAlobhau tvabhiSvaGgasAmAnyAdrAga iti / TIkArtha:- 'atha' have ahIM rAga-dveSamAM svarUpamAM nayavibhAga dekhADAya che'taMtra saJhanaya:' - tyAM arthAt nayavibhAgamAM saMgrahanaya kahe che aprIti sAmAnya hovAthI krodha-mAna pariNAma dveSarUpa che ane abhiSyaMga sAmAnya hovAthI mAyA ane lobha rAgarUpa che. 'kRti' zabda saMgrahanayanA kathananI samAptisUcaka che. TI$1 :- vyavahArastvAha-mAyApi paropaghAtAya prayujyamAnatvAt dveSa eva, rAgastu nyAyopAttavittAdiSu mUrcchApariNAma eva, anyAyopAtte tu mAyAdikaSAyasya saMbhavAt / tathA ca paropajighAMsAhetutvaM dveSatvaM, mUrcchAhetutvaM rAgatvamiti phalitam / TIkArya :- 'vyavahAra:'vaLI vyavahAranaya kahe che- mAyA paNa dveSa ja che, kema ke para upaghAta mATe prayujyamAna che. 'ravastu' - vaLI nyAyaupAtta vittAdimAM rAga e mUrchApariNAma ja che. utthAna :- ahIM prazna thAya ke anyAyaupAtta vittAdimAM mUrchApariNAma te zuM rAga nathI? tethI kahe che'anyAyopAtte tu' - kema ke anyAyathI upAttamAM arthAt grahaNa karAyelamAM, mAyAdi kaSAyano saMbhava che. 'tathA va' - ane te prakAre arthAt vyavahAranaye pUrvamAM vibhAga batAvyo te prakAre, dveSatva paropajidhAMsAhetutvarUpa che ane rAgatva mUrchAhetutvarUpa che, e pramANe phalita thayuM. bhAvArtha :- '||stu' - nyAyathI grahaNa karAyela dhanAdimAM mUrchA pariNAma ja rAga che, kema ke anyAyathI grahaNa karAyela vittAdimAM mAyAdi kaSAyano saMbhava che ema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, vyavahAranaya ziSTapuruSone mAnya evA vyavahArane AzrayIne vibhAga kare che. tethI nyAyathI grahaNa karela dhanAdimAM jIvane svatvanI buddhi thAya che te rAgarUpa che, paraMtu anyAyathI grahaNa karela dhanAdimAM yadyapi mUrcchano pariNAma vartato hoya che, to paNa te vyaktine satata rAjyAdino bhaya vartato hoya che, tethI ja te vyakti potAnI saMpatti anyAyathI grahaNa karela nathI e rIte badhAne dekhADavA mATe, athavA pote nyAyapUrvaka ja pravRtti kare che ema dekhADavA mATe, mAyAdi kaSAyanA upayogamAM ja bahulatAe vartato hoya che. tethI kahyuM ke, anyAyathI grahaNa karela dhanAdimAM mAyAno Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , , , , , , , , , , , , , .73 , , , , , , , , , , , , , , gAthA : 17-18:19-20-21 . . . . adhyAtmamata parIkSA , saMbhava hovAthI, anyAyathI grahaNa karela dhanamAM mUcchane grahaNa karIne bhAva rAgamAM aMtarbhAva nahIM karI zakAya, paraMtu upayogAtmaka mAyAnA pariNAmane pradhAna karIne dveSamAM aMtarbhAva thaze. TIkA - gusUtratu sUtrathati thatA valaprItyAtmavatvA: zeSA tu naittito rAtvei tevaM vA, yataH sAMpratagrAhI sa na kramikamupayogadvayaM tulyavatsvIkurute, tathA ca tasya na samuccayavAdaH, kiMtu svaguNAbhiSvaGapariNatisamaye mAno rAgaH paraguNadveSopayogakAle ca sa dveSaH, mAyAlobhAvapi paropaghAtopayogasamaye dveSarUpau, mUryopayogasamaye tu raagruupaaviti| TIkArca - 2nusUtra:' RjusUtranaya kahe che- krodha aprItisvarUpa hovAthI Sa che ane bAkInA arthAta mAna, mAyA ane lobhanuM ekAMtathI rAgapaNuM ke dveSapaNuM nathI, je kAraNathI sAMpratagrAhI te =RjusUtranaya, kramika upayogadvayane tulyavat svIkArato nathI ane te pramANe teno =RjusUtranayano, samuccayavAda nathI. jituM' - paraMtu svaguNaabhivRMgapariNati samaye mAna rAga che ane paraguNadveSarUpa upayogakAlamAM te arthAt mAna, vaiSa che. mAyA ane lobha paNa paropaghAtaupayoga samaye dveSarUpa che ane vaLI mUchaupayoga samaye rAgarUpa kRti' zabda RjUsUtranayanA kathananI samApti sUcaka che. - bhAvArtha- sUratuM - RjusUtranaya kahe che ke krodha aprItyAtmaka hovAnA kAraNe dveSa che ane mAna-mAyAlobhanuM ekAMte rAga ke dveSapaNuM nathI, je kAraNathI RjusUtranaya sAMpratagrAhI vartamAnagrAhI, che, tethI kramika upayogadvayane tulyavat svIkArato nathI ane te rIte teno samuccayavAda nathI ema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, RjusUtranaya vartamAna kSaNanA padArthane grahaNa karanAro che, tethI mAnakaSAyano upayoga jayAre svaguNanA abhimpaMganI pariNativALo hoya che, te vakhate tene rAgarUpe kahe che; ane paraguNanA draSanA upayogavALo hoya, tyAre tene dveSarUpe kahe che. paraMtu te banne kramika upayogo che, tene eka karIne je upayoga mAnakaSAyamAM pradhAnarUpe saMbhave che, tene grahaNa karIne temAM aMtarbhAva karavA RjusUtranaya yatna karato nathI. jema vyavahAranaya mAnakaSAyano dveSamAM aMtarbhAva kare che, tenuM kAraNa, mAnavALI vyakti pArakAnA guNane sahana karI zakatI nathI te che; tethI tenI mukhyarUpe vivakSA karIne, kvacit abhivRMgavALA mAnakaSAyano samuccaya karIne, mAnakaSAyano SamAM aMtarbhAva kare che; kema ke mAnakaSAyanA upayogamAM paraguNanI asahiSNutAno upayoga bahulatAe vartato hoya che, tethI tenI apekSAe AkhA mAnakaSAyano samuccaya karIne dveSarUpe tenuM vidhAna kare che. jyAre RjusUtranayane te samuccayavAda mAnya nathI, kema ke kramika upayogadvayane ekarUpe te svIkArato nathI. tethI abhivaMgarUpa pariNAma hoya tyAre rAgamAM aMtarbhAva kare che ane paraguNanA dveSano pariNAma hoya tyAre dveSamAM samAveza kare che. te ja rIte mAyA ane lobhamAM paNa samajI levuM. TIkA-zabdanItu ri-mInamAyo: svAopavARvyApArapariNAma nomAM pava, popatiprinnaamaashc krodhAMzA eveti krodhalobhAveva rAgadveSau paryavasyata iti| Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74. . . . . . . adhyAtmamata parIkSA..... gAthA : 17-18-19-20-21 , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , TIkArya - zanivAra' zabdanayo kahe che - svaguNaupakAravyApAranA pariNAmarUpa mAna ane mAyA lobhAMza ja che ane paropaghAtapariNAmarUpa mAna ane mAyA krodhAMza ja che. e pramANe krodha ane lobha (anukrame) dveSa ane rAgamAM paryavasAna pAme che. bhAvArtha :- RjusUtra sudhInA nayo rAga ane dveSamAM krodhAdi cAra kaSAyono judI judI rIte aMtarbhAva kare che, jyAre zabdAdi nayo rAga ane dveSamAM cAra kaSAyono aMtarbhAva karatA nathI, paraMtu krodhane dveSarUpe ane lobhane rAgarUpe svIkAre che, ane mAna-mAyA potAnA upakAra mATe jayAre pravartatA hoya, arthAt potAnA dhanaprApti Adi koI upakAra mATe pravartatA hoya tyAre lobhAMzarUpe ja svIkAre che; ane bIjAnA upaghAta mATe pravartatA hoya tyAre krodharUpe ja svIkAre che. tethI zabdanayanA mate krodha kaho ke dveSa kaho te eka ja che ane lobha kaho ke rAga kaho te eka ja che. tene choDIne bIjA koI kaSAyone te mAnato nathI. TIkA - ra4 kalAyamazrityottam no pAve tu vetra hIcaratI roDatizomayanuSa iti dhyeym| TIkArya - pharva ' ane A navibhAga kaSAyane AzrayIne kahevAyo. vaLI nokaSAyane AzrayIne veda traNa arthAtu strIveda, puruSaveda ane napuMsakaveda ane hAsya-rati e rAga che ane arati-zoka-bhaya-jugupsA e TreSa che, e pramANe jANavuM. TIkA - pare punayima mApa-punizayanavera tAvanIcevAtmano ro pheSo vA, azuddhanizcayanayena tu mUpiriNAmo rAgaH saMkleza-vizuddhibhyAM dvidhAkRtasvarUpaH, saMklezaikarUpa eva cAprItipariNAmo dveSaH, anupacaritA'sadbhUtavyavahAranayena ca paudgalike rAgadveSakarmaNI, upacaritAsadbhUtavyavahAranayena ca bAhyaH kusumbhAdirAga iti'| . TIkArya - "paNAM' paranI-digaMbaranI, vaLI A paNa paribhASA che; arthAt pUrvanI paribhASA to temane ISTa che, paraMtu A prakAranI bIjI paNa paribhASA che - zuddha nizcayanayathI AtmAne rAga-dveSa nathI ane azuddha nizcayanayathI AtmAno mUccha pariNAma che te rAga che, ane (te rAga) saMkleza ane vizuddhi dvArA be prakArano che. (A kathana svapakSane paNa mAnya che). kevala saMkleza ekarUpa ja aprItipariNAmavALo dheSa che. (A kathana svasiddhAMta pramANe amAnya che, kema ke dveSa paNa prazasta ane aprazastasvarUpa che.) ane anupacarita asabhUtavyavahAranayathI pugalAtmaka rAga-dveSa karyo che, ane upacarita asabhUtavyavahAranayathI bAhya evA kusubhAdino rAga= raktapariNAma, te rAga che. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * 5 gAthA : 17-18-19-20-21. . . . . adhyAtmamata parIkSA bhAvArtha - zuddha nizcayanaya AtmAnA zuddha pariNAmane grahaNa kare che, tethI saMsArI jIvone paNa siddhasvarUpe ja mAne che, tethI rAga-dveSane AtmAnA pariNAmarUpe zuddha nizcayanaya svIkArato nathI. azuddha nizcayanaya AtmAnA pariNAmarUpa rAga-dveSane svIkAre che ane vyavahAranaya AtmAnA pariNAmarUpa rAga-dveSane svIkAre che tema ja rAga-dveSanA niSpAdaka evA rAmamohanIyakarma ane dveSamohanIyakarmane paNa te rAga-dveSarUpe svIkAre che. ahIM anupacarita asabhUtavyavahAranaya rAgamohanIyakarma ane dveSamohanIyakarmane rAga-dveSarUpe svIkAre che ema kahyuM, teno Azaya e che ke rAgamohanIyakarma ane dveSamohanIyakarma AtmA sAthe ekameka thayelA karmapugalo che, to paNa te AtmArUpa nathI paraMtu AtmAnA rAga-dveSamAM nimittakAraNarUpa che; ane rAga-dveSanA kAraNane paNa te naya rAga-dveSarUpa kahe che, tethI te asabhUta che; ane rAga-dveSarUpa karma AtmA sAthe kathaMcita ekatvane pAmela che, tethI te asaddabhUtavyavahAranaya anupacarita che. ane kusubhAdi puSpomAM vartato je raktarUpa pariNAma, te rAganI utpattinuM bAhya kAraNa che, tene upacarita asabhUtavyavahAranaya rAga-dveSarUpe svIkAre che; kema ke te pudgalo AtmAthI taddana judA che, to paNa rAganuM nimitta hovAthI upacAra karIne tene rAgarUpe kahe che, ane kusuMbhano pariNAma AtmAno pariNAma nathI, tethI asabhUtavyavahAranaya tene rAgarUpe kahe che. TIkA - navaeNvaMja 35yotiriNAmatiSaveSaH savistarata vizudhdhatu cAluhapariNAmapravIkRtsvsvruupo, na tu krodhaikarUpo dveSo'pi, tasyAnugrahArthatve dvaividhyaprasaGgAditi cet? pravacanAbhiprAyAnabhijJo'si,ekaikavyabhicArakAla eva RjusUtrabhajanApravRtterabhiSvaGgarUparAgAMzasyApi svato'vizuddhatvAt, anyathA tasya dvaividhyavilopaprasaGgAt, parApekSAyAzcobhayatra tulyatvAt, phalata upaghAtAtmakatAyA nizcayato dvayorapi tulyatvAt, upakArAnanubandhyupaghAtapariNAmatvasya ca duSkRtAnutApAdAvasiddhatvAditi vivA2728AAra ArA TIkArya - nirve' pUrvapakSInuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe che ke, A rIte=azuddha nizcayanayathI rAga be prakArano che ane dveSa eka ja prakArano che e prakAre pUrvamAM paribhASA karI e rIte, tuM e kahevA mAMge che ke, upaghAta pariNAmanA kAraNe aMgIkAra karela cheSano veSa jeNe evo rAga saMklezarUpa ho, ane anugraha pariNAmathI pragaTa karyuM che svasvarUpa jeNe evo rAga vizuddha ho, paraMtu krodhaekarUpa dveSa nahi;=paNa krodhaekarUpa dveSa, saMkleza ane vizuddhirUpa be prakArano nathI; kema ke tenuM SanuM, anugrahArthapaNuM hote chate vaividhyano prasaMga prApta thAya. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe cheWvAna' - tuM pravacananA abhiprAyane jANato nathI. (jethI karIne dveSanA saividhyane svIkArato nathI). temAM hetu kahe che p - ekekanA vyabhicAra kAlamAM ja=rAga ane dveSa baMnenA vyabhicAra kAlamAM ja, RjusUtranI bhajanAnI pravRtti hovAthI abhivRMgarUpa rAgAMzanuM paNa svataH avizuddhapaNuM che, anyathA=abhivRMgarUpa rAgAMzanuM svataH avizuddhapaNuM mAnavAmAM na Ave to, tenA=rAganA, vaividhyanA vilopano prasaMga Ave che, ane para apekSAnuM ubhayamAM=rAgadveSa ubhayamAM, tulyapaNuM che. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . adhyAtmamata parIkSA..... gAthA : 17:18-09-20-21 bhAvArtha - tAtparya e che ke, pUrvapakSIne e kahevuM che ke, kharekhara rAga jayAM varte che, tyAM anugraha karavAno pariNAma thAya che; tethI rAga jayAre potAnA AtmAne anugraha karavAnA pariNAmavALo hoya che, tyAre anugrahapariNAmathI pragaTita karAyela svasvarUpavALo hoya che=rAganuM je svasvarUpa ke anugraha karavo te pragaTa hoya che, tethI te vizuddhirUpa che; kema ke jayAre potAnA AtmAne anugraha karanAro rAga hoya, tyAre te saMyamanA rAgasvarUpa ja hoI zake, tethI te vizuddhirUpa che; ane jyAre te rAga pudgalanA viSayamAM pravarte che, tyAre vAstavika rIte te rAga AtmAne upaghAta karanAro che, kema ke cittamAM saMkleza pedA karIne karmabaMdhanuM kAraNa bane che; tethI upaghAta pariNAmavaDe aMgIkAra karyo che upaghAtarUpa dveSano veSa jeNe evo te rAga che ane te saMklezarUpa che; paraMtu dveSa to krodhaekasvarUpa hovAnA kAraNe tenA be bheda nathI, kema ke dveSano rAganI jema AtmAne anugraha karavAno svabhAva hoya to tenA be bheda mAnavAno prasaMga Ave, paraMtu digaMbaronA siddhAMta pramANe pravacanasAragraMthamAM dveSane ekarUpa kahela che, tethIaSa anugraha karavAnA svabhAvavALo nathI, e pramANe pUrvapakSInuM kahevuM che. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakAre kahyuM ke, tuM pravacananA abhiprAyane jANato nathI. ane temAM hetu kahyo ke, " ...vihnivI' 'macathA.... taividhyavinopausaphAti,' tenuM tAtparya e che ke, RjusUtranaya rAga ane dveSanI bhajanAnI pravRtti =zuddha ane azuddharUpa bhajanAnI pravRtti, tyAre ja kare che jyAre rAga potAnuM kArya karavAmAM vyabhicArI bane.=rAganuM kArya abhivRMgarUpa pariNAma hovAnA kAraNe AtmAne malina karavAnuM che, paraMtu jyAre te abhivRMgarUpa rAga AtmaguNaviSayaka bane che, tyAre te rAga AtmAne malina karavA samartha thato nathI, tethI te teno vyabhicArakAla che=potAnuM kArya karavA pratye te vyabhicArI che, tethI te rAgano vyabhicArakAla che. te vakhate RjusUtranaya azuddha evA rAgane paNa zuddharUpe kahI bhajanA kare che. tenAthI e prApta thayuM ke, abhivRMgarUpa rAga to svataH avizuddha ja che, paraMtu vyabhicArakAlamAM ja te vizuddha kahevAya che; kema ke AtmAnA guNonI prAptirUpa phalanI apekSAe te rAgamAM vizuddhapaNuM che. ane RjusUtranI AvI bhajanA eTalA mATe che ke, te vartamAnakSaNagrAhI che. tethI je kSaNamAM rAga phalathI avizuddhi karanAra hoya che, tenA karatAM bhinna kSaNavartI je rAga phalathI guNanI niSpattinuM kAraNa hoya che, tene judo kare che, ane tenI apekSAe bhajanAnI pravRtti kare che. ane AvuM na mAnIe to rAganA kaividhyanA vilopano prasaMga prApta thAya. kema ke svarUpathI je rAga kharAba che ane phalathI je rAga sAro che tene ja phalanI apekSAe je kharAba che tenAthI judo karela che; ane tene AzrayIne rAganA vaividhyanI prApti che. AthI rAganI jema DhaSanuM paNa phalanI apekSAe vaividhya mAnavuM jarUrI che, kema ke paranI apekSAe prazasta-aprazastapaNuM rAga-dveSa baMnemAM tulya che. kahevAno bhAva e che ke rAga svarUpathI azuddha hovA chatAM zubha uddezathI zubha ane azubha uddezathI azubha che, tyAM jema paranI apekSA che, tema dveSamAM paNa paranI apekSAe prazasta-aprazastapaNuM samAna che; kema ke azubha uddezane uddezIne dveSa prazasta che ane zubha udezane uddezIne dveSa aprazasta che. utthAna - ahIM prazna thAya ke, dveSano pariNAma kAluSyarUpa hovAnA kAraNe AtmAnA guNone upaghAta karanAra hovAthI phaLathI aprazasta che, tethI tenA be bheda kevI rIte thAya? arthAt na thAya. tethI graMthakAra kahe che Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 17-18-19-20-21-22 adhyAtmamataparIkSA .77 TIkArya :- 'tata:' - phalathI upaghAtAtmakatAnuM nizcayanayathI=nizcayanayane AzrayIne, baMnemAM paNa tulyapaNuM che =rAga-dveSa baMnemAM paNa tulyapaNuM che, ane upakAraananubaMdhI upaghAtapariNAmanuM duSkRta anutApAdimAM asiddhapaNuM che. e pramANe dizAsUcana che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke jema dveSa kAluSyapariNAmavALo che, tema rAga paNa AtmAnA asvabhAvabhUta pariNAmarUpa hovAnA kAraNe kAluSyarUpa che. tethI AtmAnA svarUpane upaghAta karavArUpa kArya baMnemAM=rAga ane dveSa baMnemAM, nizcayanayathI samAna che. tenA nivAraNarUpe pUrvapakSI kahe che ke, rAgamAM AtmAnA svarUpane upaghAta karavAno pariNAma che, paraMtu jyAre rAga prazasta bhAvavALo hoya che, tyAre upakAraanubaMdhI te upaghAta pariNAma che; kema ke te saMyama pratyeno rAga hovAthI saMyamanA pariNAmanI niSpatti karanAro te rAgano pariNAma che, tethI te upakAraanubaMdhI evo upaghAtano pariNAma che, tethI te prazasta kahevAya che; jyAre dveSamAM upakAra-ananubaMdhIupaghAta pariNAma che, tethI tenA be bheda na thAya ema pUrvapakSI kahe che. tene graMthakAra kahe che ke upakAra-ananubaMdhIupaghAta pariNAmanuM duSkRtaanutApAdimAM asiddhapaNuM che, kema ke duSkRtanA anutApane kAraNe jIvamAMthI dhIre dhIre duSkRtanA saMskAro nAza pAme che, tethI dveSano pariNAma guNanI prAptirUpa upakAra phalavALo che. A pramANe dizAsUcana karela che. II17||18||192021|| avataraNikA :- atha nizcayato rAdveSayoH paradravyapravRttinanyananamAvo nAstItyupavigati avataraNikArtha H- gAthA-12 mAM kahela ke, pratiSiddhanuM sevana apavAda nathI paNa spaSTa anAcAra che; tethI vastrAdi graMtha utsarga nathI ane apavAda paNa nathI mATe sarvathA varjya che; tenuM nirAkaraNa gAthA-13 AdimAM karyuM. have tenA vizeSa nirAkaraNa mATe kahe che ke, nizcayanayathI rAga-dveSamAM paradravyanI pravRttino janya-janakabhAva nathI, e pramANe upadeza Ape che=rAga-dveSa paradravyanI pravRttithI janya nathI ane paradravyanI pravRttinA janaka nathI, e * prakAre batAve che paradavvammi pavittINa mohajaNiyA va mohajaNNA va / jogakayA ha pavittI phalakaMkhA rAgadosakayA ||22|| (paradravye pravRttirna mohajanikA vA mohajanyA vA / yogakRtA khalu pravRttiH phalakAGkSA rAgadveSakRtA // 22 // gAthA gAthArtha :- 52dravyamAM pravRtti mohajanikA nathI ke mohajanyA nathI, kharekhara pravRtti yogakRta che ane phalAkAMkSA rAga-dveSakRta che. TIkA :- maiM ddi paradravyamAtmapAimarUpamohanana N, nizcayata: paraMpariLAmasya parAjayavAt, nApi tatpravRttisvarUpAtmadharma eva mohajanako, mohodayapariNatAtmana eva caramakSaNakroDIkRtAtizayasya tajjanakatvAt / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA....... gAthA - 22 dIka '- , dhArAI che. TIkAryaradipadravya vastrAdirUpa paradravya, AtmAnA pariNAmarUpa mohanuM janaka nathI ja. kema ke nizcayanayathI vastranI apekSAe para evA AtmAnA pariNAmanuM, para evA vastrAdithI ajanyapaNuM che. ane vaLI pAradravyanI pravRttisvarUpa Atmadharma ja mohajanaka nathI, kema ke caramakSaNakoDIkRtaatizayavALA mohodayapariNata evA AtmAnuM ja tajanakapaNuM che=mohajanakapaNuM che. bhAvArtha-nAthiI kahyuM tenuM tAtparya e che ke, vizuddhatara nizcayanaya paradravyamAM jIvanI pravRtti mAnato nathI, paraMtu vizuddhatara nizcayanayanI apekSAe hIna evo nizcayanaya paradravyamAM jIvanI pravRtti mAne che. te nayane sAme rAkhIne kahe che ke, pAradravyamAM jIvanI je pravRtti che te rUpa je Atmadharma che te mohajanaka nathI; kema ke je vakhate mohano udaya pedA thAya che, te kSaNamAM jIva mohane atyaMta abhimukha bhAvavALo hoya che ane te moharUpa kAryanA kAraNanI caramaNa che ane te kSaNamAM ja mohanI pariNatirUpa kArya pedA thAya che; tethI te caramaNathI koDIkRta mohodaya pariNAmanA atyaMta abhimukhabhAvarUpa atizaya che, te atizayavALo mohodayapariNata AtmA te kSaNamAM mahodayarUpa je kArya che teno janaka che. kema ke sadazapariNAmano ja paraspara kAryakAraNabhAva=janyajanakabhAva, hoI zake che; jyAre pravRtti ane moha e AtmAnI visadaza pariNatio che, tethI te be vacce janyajanakabhAva nizcayanaya mAnato nathI, paraMtu kAryane atyaMta abhimukhavALo mohodayapariNata AtmA che, te ja moharUpa kAryano janaka che. - ahIM vizeSa e che ke kriyAkAla ane niSThAkAla baMne eka kSaNe nizcayanaya mAne che, te daSTine sAme rAkhIne je kSaNamAM mohapariNata=mohapariNAma pAmavAnI kriyAvALo=abhimukhabhAvavALo, AtmA che, te ja kSaNamAM te AtmAthI moharUpa kArya pedA thAya che; tethI kAryakSaNa ane kAraNakSaNa eka che ane kAraNakSaNamAM mohapariNAmanI kriyAvALo AtmA che ane te kriyAthI te ja kSaNamAM mohanA pariNAmane te AtmA pedA kare che, paraMtu pAradravyanI pravRttirUpa AtmAno pariNAma mohajanaka nathI. utthAna :- paradravyamohajanaka nathI ema je pUrvamAM kahyuM, tyAM pAradravya mohajanaka che e mAnyatAmAM bIjo doSa thiI udbhAvana kare che. te A pramANe Ast:- kiJca svAvadhipRthaktvapratiyogitvaM hi paratvaM, tacca na svasminneva, tathA ca kathaM prasannacandrAdInAM paradravyapravRtti vinA'pi moharAjapAravazyam? 'durmukhavacanazravaNAhitamanovyApArAdeva tasya dveSodaya' iti cet? sumukhavacanazravaNAdrAgodayo'pi na kutaH? tasmAttattatkarmavRttilAbhakAla eva tattatkAryajanakaH parapravRttistu kAcitkatayopayujyate, mAnasavyApArarUpAyA apyupekSAtmikAyAstasyA raagaa'jnktvaat| Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , gAthA - 22 adhyAtmamata parIkSA......... TIkArya - vi' paradravyamAM raheluM paratva e sva-avadhi-pRthakva-pratiyogitvarUpa che ane temAM sva eTale paradravya, tad avadhi pRtharva AtmAmAM che. teno pratiyogI paradravya che. temAM raheluM pratiyogitva e ja paratva che, ane te svamAM nathI ja. "tathA rA' ane te rIte svAvadhipRthakvapratiyogitvarUpa paratva svamAM nathI ja te rIte, prasannacaMdrAdine paradravyanI pravRtti vinA paNa kevI rIte mohanuM pAravazya prApta thayuM? utthAna - paravastumAM raheluM paratva sva AtmAmAM, nathI, to tyAM mohapAravazyarUpa kArya kevI rIte pedA thAya che? tenA javAbarUpe pUrvapakSI kahe che ke, pAradravya pravRtti dvArA mohanuM janaka che; tenA nivAraNarUpe graMthakAre kahyuM ke, prasannacaMdrAdine paradravyanI pravRtti hatI nahIM, chatAM mohanuM pAravazya prApta thayuM; tethI paradravya pravRtti dvArA paNa mohajanaka nathI. tenA samAdhAnarUpe pUrvapakSI A pramANe kahe che ke TIkArya - kumue'durmukhanA vacanazravaNathI Ahita manovyApArathI ja tene=prasannacaMdrAdine, dveSano udaya thayo che. tene graMthakAra kahe che ke sumukhanA vacanazravaNathI rAgAdi paNa kema na thayA? bhAvArtha tAtparya e che ke durmukhanuM vacana te pAradravya che. tenAthI Ahita=vyApta, prasannacaMdrAdino manovyApAra che. tenAthI Sa thayo. tethI durmukhanuM vacanazravaNa mohajanaka che, A pramANe pUrvapakSI kahe che. tene graMthakAra kahe che ke, durmukhanA vacanazravaNathI thatAaSanI jema sumukhanA vacanarUpa paradravya rAganuM janaka avazya thavuM joIe, paraMtu sumukhanA vacanarUpa paradravya rAganuM janaka thayuM nahIM; tethI nakkI thAya che ke paradravya mohajanaka nathI. - ahIM prazna thAya ke to pachI mohajanaka koNa che? tethI kahe cheTIkArtha:- "tA'- te kAraNathI=padravya mohajanaka nathI te kAraNathI, tad tad karmavRttilAbhakAla ja tat tat kAryajanaka che. bhAvArtha tAtparya e che ke, je je vyaktimAM rAga-dveSarUpa je je kArya thAya che, te te kAryano janaka te te vyaktimAM raheluM che te prakAranuM karma=kriyA, ane te kriyAmAM vartato lAbhakAla ja, te te kAryanuM janaka che. ahIM vizeSa e che ke je vakhate prasannacaMdra maharSine durmukhanAM vacana sAMbhaLIne dveSa pedA thayo, te vakhatano zravaNakriyArUpa vyApAra che te dveSarUpa pariNAmane anukULa hato, tethI te karma=kriyA, tenI aMdara vRtti evo je lAbhakAla che, te ja TheSarUpa kAryano janaka banyo;jayAre sumukhanuM vacana zravaNa karyuM tyAre temanA zravaNanI kriyArUpa karmamAM vRtti upekSArUpa lAbhakAla hato, tethI upekSArUpa kArya pedA thayuM, paraMtu rAgano pariNAma na thayo; kema ke te vakhate teo madhyastha pariNativALA hatA, tethI te vakhatanI zravaNavyApArarUpa kriyA madhyastha pariNAmane upaSTabhaka bane tevA prakAranI hatI, tethI te karmamAM=kriyAmAM, tevA prakArano lAbhakAla hato; jayAre durmukhanA vacanazravaNarUpa karma, rAganI asarathI phurita thayela hovAthI te karmavRttilAbhakAla dveSano janaka banyo; kema ke durmukhanuM vacana temaNe upekSAthI zravaNa na karyuM, paNa svasaMbaMdhI che tethI jANavA mATe rAgano pariNAma temAM aMtargata rIte vyAkRta hato; jyAre te vacanathI jJAta thayuM ke potAnA putrane zatru aniSTa karI rahyo che, tyAre te durmukhanA vacanazravaNanI kriyA dveSapariNAmane abhimukhabhAvavALI thai, tethI te karmavRttilAbhakAla dveSarUpa kAryano janaka banyo. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80. . . . . adhyAtmamataparIkSA gAthA - 22 utthAna -A rIte paradravyanI pravRtti ane mohanI vacce kAryakAraNabhAva nathI, paraMtu AtmAnI kriyAno lAbhakAla ane mohanI vacce kArya-kAraNabhAva che ema siddha thayuM. tyAM prazna thAya ke paradravyamAM pravRtti jIvo kare che ane moha paNa thato dekhAya che, tenI saMgati kevI rIte thaze? tethI kahe che TIkArya - "parapravRttitu - vaLI pAradravyanI pravRtti kvAcitkapaNAthI upayogI che. temAM hetu kahe che"mAnasa' mAnasavyApArarUpa paNa upekSAtmikA evI paradravyanI pravRtti rAganI ajanaka che. bhAvArtha tAtparya e che ke, prasannacaMdra rAjarSinA daSTAMtamAM mAnasavyApArarUpa paradravyanI pravRtti jayAre upekSAtmikA na hoya, paraMtu durmukhanA vacanazravaNathI tene anukULa vyApAravALI hoya tyAre dveSa pedA karavA mATe upayogI thAya che, ane sumukhanA vacananA zravaNakALamAM mAnasavyApArarUpa paradravyanI pravRtti upekSAtmikA hovAne kAraNe rAga pedA karavA mATe anupayogI thAya che. AnAthI e phalita thayuM ke paradravyanI pravRtti mohane pedA karavAmAM kyAreka upayogI che, sarvatra vyApti nathI. tethI paradravyanI pravRtti ane moha vacce kArya-kAraNabhAva nathI. ahIM vizeSatA e che ke nizcayanaya jyAM vyApti hoya tyAM ja kArya-kAraNabhAva svIkAre che, tethI te te kriyAvRttilAbhakAla ane te te kArya vacce kArya-kAraNabhAva svIkAre che; tene sAme rAkhIne ja uparanuM kathana che, ane vyavahAranaya vyApti na hovA chatAM prAyaH paradravyamAM pravRttithI moha thAya che, tethI paradravyanI pravRtti ane moha vacce kArya-kAraNabhAva svIkAre che. utthAna -pUrvamAM siddha karyuM ke, te te karmavRttilAbhakAla ane te te moharUpa kArya vacce kArya-kAraNabhAva che, paraMtu paradravyanI pravRtti ane moha vacce kArya-kAraNabhAva nathI. ene ja puSTa karatAM tarka kare che ENS:- yadi tu pravRttimAtrameva mohajanakaM tarhi suSuptyavasthAyAmapi zvAsaprazvAsAdiprayatnaH spaSTacaitanyarUpaM rAgAdikamutpAdayet, sUkSmatadutpAde ca prmaannaabhaavH| etena rAgadveSayoH prvRttijnktvmpypaastm| TIkArya - vitu' vaLI jo pravRttimAtra ja mohajanaka hoya to=AradravyanI pravRttimAtra ja mohajanaka hoya to, suSupta avasthAmAM paNa zvAsa-prazvAsAdinA prayatnarUpa paradravyanI pravRtti che, (te paNa) spaSTacaitanyarUpa rAgAdine utpanna kare ane sUkSma tenA utpAdamAM pramANAbhAva che= pramANa nathI. (tethI paradravyanI pravRtti ane moha vacce kArya-kAraNabhAva nathI) bhAvArtha - ahIM spaSTacaitanyarUpa rAgAdi eTalA mATe kahela che ke, suSupta avasthAmAM paNa jIvane rAgAdi vartatA hoya che ane tenuM mana rAgAdinA upaSTabhaka pariNAmavALuM hoya che, paraMtu zvAsa-prazvAsarUpa paradravyanI pravRttithI janya phuraNAtmaka koi rAgAdi thavA joIe te dekhAtA nathI. tenI sAme pUrvapakSI kahe ke, sUkSma tenI utpatti che mATe dekhAtA nathI. tethI kahe che ke sUkSma tadutpattimAM pramANa nathI. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a , gAthA - 22 adhyAtmamata parIkSA ahIM vizeSa e che ke digaMbara mata pramANe pravRtti ane rAgAdi vacce kArya-kAraNabhAva che, tethI zvAsaprathAsAdi prayatnamAM paNa sUkSmarAgAdi te svIkAre che. tene siddhAMtakAra kahe che ke suSuptimAM aspaSTacaitanyarUpa je rAgAdi pravarte che te prayatnajanya nathI, paraMtu jIva vItarAga nahi hovAthI je teno jJAnano pariNAma che te rAgAdirUpa che, ane suSuptimAM teno jJAnano pariNAma aspaSTacaitanyarUpa che, tethI rAgAdi paNa aspaSTacaitanyarUpa che; ane zvAsa-prazvAsano je prayatna che tenAthI anya koI rAgAdi tyAM utpanna thatA nathI, ane zvAsa-prazvAsajanya sUkSmarAgAdi thAya che tema svIkAravAmAM koI pramANa nathI. mATe prayatna(pravRtti) ane rAgAdi vacce kAryakAraNabhAva nathI. TIkArya - patena' - AnAthI pUrvamAM siddha karyuM ke paradravya AtmapariNAmarUpa mohajanaka nathI enAthI, rAgavaiSanuM pravRttijanakapaNuM paNa apAsta thayuM. bhAvArtha tAtparya e che ke pUrvanA kathanathI e prApta thayuM ke, pAradravyanI pravRttithI rAga-dveSanuM janyapaNuM nathI ane e kathanathI e paNa prApta thayuM ke, rAga-dveSamAM paradravyapravRttinuM janakapaNuM paNa nathI. - ahIM vizeSa e che ke vyavahAranayane abhimata che ke prAyaH karIne jIvone viSayomAM rAga varte che ane tethI ja viSayomAM pravRtti kare che, tethI paradravyanI pravRtti rAgathI janya che; ane paradravyanI pravRtti karatI vakhate vizeSa prakAranA rAgAdi thAya che, tethI paradravyanI pravRtti rAgAdinI janaka paNa che; tethI rAgAdimAM pravRttino janyabhAva che ane janakabhAva che. paraMtu tevI sarvatra vyApti maLatI nathI, tethI nizcayanaya tene kArya-kAraNarUpe svIkArato nathI. ahIM nizcayanayathI kathana karavAnuM kAraNa e che ke digaMbara paradravyarUpa vastramAM pravRttine ekAMte karmabaMdhanuM kAraNa mAne che, tenuM nirAkaraNa karavuM che. TIkA kanvayaM saMtatrisiddha rA/nacaapravRttivata tyAhUmada-yogI ti, TIkArya nathI zaMkA karatAM kahe che ke, e rIte pUrvamAM siddha karyuM ke rAgAdinuM pravRttijanakapaNuM nathI e rIte, pravRttinuM sakaladarzanomAM siddha rAgAdijanyapaNuM viplava pAmaze, e prakAranI AzaMkAmAM prastuta gAthAnA uttarArdhamAM kahe che"vAvati" - kharekhara pravRtti yogakRta che ane phalAkAMkSA rAga-dveSa kRta che. AnAthI e prApta thayuM ke, phalAkAMkSAvALI pravRttine grahaNa karIne badhA darzanakAroe pravRttine rAga-dveSathI janya svIkArela che, kema ke phalAkAMkSAvALI pravRtti pratye yoganI jema phalanI icchA paNa hetu che ane phalecchA niyamathI rAga-dveSakRta hoya che. utthAna :- prastuta gAthAnA uttarArdhamAM kahyuM ke pravRtti yogakRta che. tene ja spaSTa karatAM batAve che Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 22 TIst :- pravRttisAmAnyaM prati hi yoga eva heturvIryAntarAyakarmakSayakSayopazamajanyasyApi vIryasya niyamato yogAnvayavyatirekAnuvidhAnAt / ata eva kSAyikyapi vIryalabdhiH svahetuyogavilayAdeva vilIyata iti siddhAntaH / adhyAtmamataparIkSA TIkArya :- 'pravRttisAmAnyaM prati - pravRttisAmAnya prati yoga ja hetu che, kema ke vIryaMtarAyakarmanA kSaya ke kSayopazamajanya paNa vIryanuM niyamathI yoganI sAthe anvaya-vyatirekanuM anuvidhAna che. 'ata va'- AthI karIne ja=vIryaMtarAyakarmanA kSaya ke kSayopazamajanya vIryanuM yoganI sAthe anvaya-vyatirekanuM anuvidhAna che AthI karIne ja, kSAyikI paNa vIryalabdhi svahetu evA yoganA vilayathI ja vilaya pAme che arthAt vIryalabdhinA hetubhUta evA yoganA vilayathI ja vilaya pAme che, e prakAre siddhAMta che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, vIryaMtarAyakarmanA kSaya ke kSayopazamathI AtmAmAM vIryalabdhi pragaTe che ane kSAyikabhAvanI vIryalabdhi 14mA guNasthAnake ane siddhAvasthAmAM paNa rahe che, e prakArano saMpradAyano mata che. paraMtu siddhAMtakAra kahe che ke, vIryaMtarAyanA kSayathI paNa thayelI vIryalabdhi yoga na hoya to hotI nathI, ane AthI ja te2mA guNasthAnaka pachI yogano abhAva thAya che tyAre vIryalabdhino paNa abhAva thAya che, ane tethI ja siddhAMtapakSa pramANe yoganI sAthe vIryalabdhinuM avinAbhAvIpaNuM che, paraMtu vIryaMtarAyakarmanA kSaya ke kSayopazama sAthe nahi; ane tethI yoga dvArA vajragrahaNa AdinI pravRtti thAya che tenAthI e prApta thAya ke, vasragrahaNa, AhAragrahaNa Adi je koipaNa bAhya pravRtti thAya che te sarva bAhya pravRtti pratye mana, vacana ane kAyAnA yoganuM kAraNapaNuM che. yadyapi mana-vacana-kAyAne avalaMbIne thato AtmAno vIryavyApAra te ja yoga padArtha che, ane te rIte vicArIe to bhAvayoga ane vIrya eka ja thAya; to paNa vIrya, vIryaMtarAyanA kSayopazama ke kSayajanya AtmAno pariNAma che, ane te ja pravRtti pratye kAraNa che, ane te vIrya, yogathI ja pravarte che, arthAt jIva mana-vacana ane kAyAne avalaMbIne yatna kare che tethI ja te vIrya pravarte che; tethI vIryalabdhi pratye yogane kAraNarUpa kahela che ane te yogathI jIvanI pudgalaviSayaka sarva prakAranI pravRtti thAya che. TIst :- yogazca vastuta ekarUpo'pi vyApArabhedAt tridhA bhidyate / taduktaM vizeSAvazyakabhASye 1 kiM puNa taNusaMrambheNaM jeNa muMcai sa vAio jogo / maNNai a sa mANasio taNujogo ceva a vibhatto // [ 359] 2 taNujogo cciya maNavayajogA kAeNa davvagahaNAo / ANApANuvva Na ce taovi jogantaraM hujjA / [360] , kiM punastanusaMrambheNa yena muJcati sa vAciko yogaH / manyate ca sa mAnasikastanuyoga eva ca vibhaktaH // 2. tanuyoga eva manovAgyoga kAyena dravyagrahaNAt / AnApAnA iva na cet tako'pi yogAntaraM bhavet // Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA gAthA - 22 3 tulle taNujogatte kIsa va jogantaraM tao Na kao / maLavayano va yA mavgpha vavahArasiddhargha II [26] athavA kAyagRhItavAGmanodravyasadhIcInajIvavyApArAtmake svatantre eva vAGmanasI yogau| taduktaM tatraiva 4 ahavA taNujogAhiyavayadavvasamUhajIvavAvAro / so vayanono paNa vAyA sinniA te II [33] 5 taha taNuvAvArAhiyamaNadavvasamUhajIvavAvAro / so maNajogo bhaNNai maNNai NeyaM jao teNaM // [364] TIkArya - voza'yoga vastutaH ekarUpa che paNa vyApAranA bhedathI traNa bhedavALo che, te vizeSAvazyakabhASyamAM kahevAyeluM che. 'fuM pu - to paNa, arthAt pUrvokta vizeSAvazyakabhASya gAthA-358 mAM kahyuM te mujaba kAyayoga sarvatra anugata che to paNa, je tanusaMraMbhathI (kAyavyApArathI) mUke che arthAt bhASAvargaNAnA pugalo mUke che te vAgyoga che, ane je tanusaMraMbhathI arthAt kAyavyApArathI) vicAre che te mAnasika yoga che. tanuyoga ja traNa prakAre vibhakta che. //3palo dUra "zipu e tathApi'nA arthamAM che. 'ttapanokho - tanuyoga ja mana-vacana yoga che, kema ke zvAsozvAsanI jema kAyAthI dravyanuM arthAtu manovAktavyanuM grahaNa thAya che. jo e pramANe na hoya to te paNa arthAtu prANa-apAna vyApAra paNa, yogAntara thAya. //36oll tu - tanuyogapaNuM tulya hovA chatAM tavo =te arthAtu prANApAnane kema yogAMtara karAyela nathI? athavA to mana-vacana yogane kema judAM kahyAM? teno uttara Ape che - vyavahArasiddhi mATe. (mano vAgyogane kAyayogathI pRthak kahyA ane prANApAnane pRthapha na kahyo). /31/ athavA - athavA kAyAthI Ahita=gRhIta, vacana-manodravyathI sahita jIvavyApArAtmaka svataMtra ja vacana - manoyoga che. te tyAM ja arthAt vizeSAvazyakabhASyamAM kahyuM che "mavA - athavA tanuyogathI Ahita=gRhIta vAdravyasamUhathI (tene choDavA mATe) je jIvano vyApAra te vAgyoga kahevAya che. tenA vaDe arthAt jIvavyApAra vaDe vAcA arthAt vacana choDAya che. ("vAvA' - strIliMga prathamAnuM ekavacananuM rUpa che.) 36all 3. tulye tanuyogatve kasmAd vA yogAntaraM sako na kRtaH / manovAgyogau vA kRtau bhaNyate vyavahArasiddhayartham / / 4. athavA tanuyogAhitavAgdravyasamUhajIvavyApAraH / sa vAgyogo bhaNyate vAcA nisajyate yena / / 5. tathA tanu vyApArAhitamanodravyasamUhajIvavyApAraH / sa manoyogo bhaNyate manyate jJeyaM yatastena / / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 2 2 'tajJa - te pramANe tanuvyApArathI Ahita=gRhIta manodravyasamUhathI je jIvano vyApAra te manoyoga kahevAya che, je kAraNathI tenA vaDe=jIvavyApAra vaDe zeya vicArAya che. / / 364 bhAvArtha :- A kathanathI e kahevuM che ke, mana-vacana ane kAyAthI thato vIryasphuraNarUpa yoga, apekSAe ekarUpa che ane apekSAe traNa prakArano che. te ja vAta vizeSAvazyakabhASyanI sAkSIthI spaSTa karela che. TIst :- evaM ca mAnasAdipravRttiM prati manoyogatvAdinApi hetutvam, ata eva suSuptAvasthAyAM kAyayogAhitazvAsaprazvAsAdivyApArasambhave'pi manoyogavyApArAbhAvAnnopayoga iti tadA jJAnAnutpattinirvAhAyopayogAbhAvabhaNitirAkare vyavasthitA / TIkArya :- 'a ' ane A rIte=pravRttisAmAnya prati yoga kAraNa che A rIte, mAnasAdipravRtti prati manoyogatvAdi vaDe paNa hetupaNuM che, arthAt mAnasAdiviziSTa pravRtti prati viziSTayoganuM paNa hetupaNuM che= mAnasikapravRtti prati manoyoga, vAcikapravRtti prati vacanayoga ane kAyikapravRtti prati kAyayoganuM hetupaNuM che. AthI karIne ja suSupta avasthAmAM kAyayoga Ahita zvAsa-prazvAsAdi vyApArano saMbhava hovA chatAM paNa manoyogavyApArano abhAva hovAthI upayoga nathI. ethI karIne tyAre=suSuptikALamAM, jJAnanI anutpattinA nirvAha mATe upayoganA abhAvanuM kathana AkaramAM vyavasthita che. bhAvArtha :- ahIM prazna thAya ke mAnasapravRtti e manoyogarUpa che tema sAmAnyathI bhAse, ane tema svIkArIe to mAnasapravRtti pratye manoyoga hetu che tema kahI zakAya nahi; paraMtu sUkSmatAthI joie to mAnasapravRtti bodhane anukULa upayogarUpa hoya che, athavA to kvacit viSayomAMthI AnaMda levAne anukULa upayogarUpa hoya che, ane te mAnasapravRtti jIvanA pariNAmarUpa che, ane te pravRtti karavA mATe jIva manovargaNAnA pudgalane avalaMbIne je yatna kare che, te manoyoga padArtha che. tethI mananA vyApArathI je bodhane anukULa upayoga pravarte che ke viSayamAMthI AnaMda levAne anukULa upayoga pravarte che te mAnasapravRtti che, ane manoyoga teno hetu che. e ja rIte vAcikapravRtti, parane bodha karAvavA mATe anukULa upayogarUpa che, ane tenA mATe vacanane avalaMbIne thato vIryavyApAra te vacanayoga che, ane te vacanayogathI vAcikapravRtti thAya che; ane te ja rIte vastrAdi grahaNanI pravRtti jIva kare che, tenA pratye kAyAne avalaMbIne thato vIryavyApAra e kAyayoga che, ane te kAyayogathI vasrAdigrahaNaviSayaka kAyikapravRtti thAya che. mAnasAdipravRtti pratye manoyogatvAdirUpe manoyogAdi hetu che tema kahyuM, tenI ja puSTi karatAM 'ata va'thI kahe che ke, A ja kAraNathI=mAnasAdipravRtti pratye manoyoga hetu che A ja kAraNathI, nidrAmAM kAyayogathI zvAsa-prazvAsAdi vyApAra hovA chatAM paNa manoyoga nahi hovAne kAraNe upayoga nathI, ema batAvIne jJAna nathI, e prakAre syAdvAdaratnAkaramAM kahela che. ahIM vizeSa e che ke, yadyapi upayoga vagarano jIva nathI, paraMtu gADha nidrAmAM vyakta manoyoga vartato nathI; yadyapi tyAM sUkSma manoyoga hoya che, paraMtu vyakta manoyoganA vyApAranA abhAvane kAraNe tevA prakArano tyAM upayoga nathI, e dRSTine sAme rAkhIne tyAM jJAnanI anutpattinA nirvAha mATe upayogano abhAva kahela che. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 22 adhyAtmamataparIkSA 85 utthAna :- 'pravRttisAmAnya prati...thI ...kRtti siddhAnta:' sudhInA kathanathI pravRtti yogakRta che e sthApana karyuM. tyArapachI yogane apekSAe ekarUpa che ane apekSAe traNa bhedavALo che te vizeSAvazyakanI sAkSIthI batAvyuM, ane A rIte yogane traNa prakArano batAvIne, tyArapachI e batAvyuM ke traNa prakAranI pravRtti pratye traNa yoganuM pRthak pRtharUpe kAraNapaNuM che. have prastuta gAthAnA aMtima pAdamAM kahela che ke phalAkAMkSA rAga-dveSakRta che. tene spaSTa karatAM kahe che -- TIkA :- panAcipravRtti prati = teApi hetu:, sA caniyamAtrA dveSatA, mokSecchAvA api nizcayata: paramaniHspRhANAmanAdeyatvAt / TIkArya :- 'nArthi' ane phalArthipravRtti prati phalecchA paNa hetu che, arthAt yoga to hetu che paNa phala-icchA paNa hetu che, ane te=phalecchA, niyamathI rAga-dveSakRta che. utthAna :- ahIM prazna thAya ke saMsArI jIvone je phalanI icchA che, te rAga-dveSakRta hoi zake; paraMtu niHspRhI evA munione paNa mokSanI icchAthI pravRtti thAya che, tethI phalecchAne niyamathI rAga-dveSakRta kahI zakAze nahi. tenA javAbarUpe kahe che 'mokSecchAyA:' - mokSaicchAnuM paNa nizcayathI parama niHspRhIone anAdeyapaNuM che. AnAthI e prApta thAya che ke phalecchA avazya rAga-dveSakRta che, anyathA anAdeya thAya nahi; tethI sarva prakAranI phalanI icchA niyamathI rAga-dveSakRta che. ahIM prazna thAya ke phalecchA rAgakRta thai zake paraMtu dveSakRta kai rIte thai zake? teno bhAva e che ke saMsAranA du:khone joine dveSa thavAthI paNa mokSarUpa phaLanI icchA thai zake che ane roganA pratye dveSathI paNa ArogyarUpa phaLanI icchA thai zake che, tethI phalecchA rAga-dveSakRta ema kahela che. TIphA :- ata va- '"to muapha nALavuMkuM viganaLavidyodaLaTTANa'" kRtyatra ''tatyastha mAvata: i kathanaprayojanam ? bhavyAnivA'bhavyAnapi vA kimasau na bodhayati ?" iti parapratyavasthAne udIrNatIrthakaranAmA bhagavAnna sarvathAkRtakRtyastadudayakSapaNopAyazca dharmopadezAdireveti tatrAsya pravRttirucitA / "kRtArthatve'pi raverbhAsakatvasvAbhAvyamiva bhagavato'pyanupakRtopakAritvaM svabhAvAdeva, svato rAgadveSau vinA'pi tadudayAt, kamalakumudayorvikAzasaGkocAviva bhagavadupadezAdapi bhavyAbhavyayoH pratibodhA'pratibodhAvapi svabhAvAdeve "ti samAdhAnadAnAdapyatRptibhAjAmAzAmbarANAM rAgaM vinA kathaM tatra pravRttirityAzApi pUritA, svaphalAbhiSvaGgaM vinaiva prmkaarunnikprvRtteH| paropakArasya ca yAthAtmyenaiva tetha[ ? rattva ]vinA pratiniyamAvityuvariSTAdrazyate| Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamata parIkSA gAthA - 22 TIkArya -'3mata ga'- AthI karIne ja=pravRtti sAmAnya pratye yoga kAraNa che ane phalArthipravRtti pratye phalecchA kAraNa che AthI karIne ja, rAga vinA kevI rIte tyAM pravRtti che? e prakAranI AzA paNa digaMbaronI purAi, ema anvaya karavo. "te kAraNathI (amitajJAnI evA kevalI) bhavyajanane vibodhana mATe jJAnavRSTine mUke che," e pramANe ahIM=AvazyakanA A kathanamAM, "kRtakRtya evA bhagavAnane kathananuM prayojana zuM? athavA bhavyonI jema abhavyone paNa kema A bhagavAnabodha karatA nathI?" e prakAre paravaDe-digaMbara vaDe, karAyela pratyevasthAnamAM udIrNatIrthaMkaranAmakarmavALA bhagavAna sarvathA kRtakRtya nathI ane tenA udayanA lapaNano upAya dharmopadezAdi je che, ethI karIne tyAM dharmakathanamAM, emanI=tIrthaMkaranI pravRtti ucita che. utthAna - ahIM zaMkA thAya ke, tIrthaMkara nAmakarmanA kSapaNanA upAyarUpe bhagavAnanI dharmopadezAdinI pravRtti svIkArazo, to karmakSayanI icchAne kAraNe kevalajJAna pachI paNa bhagavAnane rAga svIkAravAnI Apatti Avaze. tethI kahe che TIkA - tArthatve' - kRtArthapaNuM hovA chatAM paNa, sUryanuM bhAsakapaNuM svAbhAvika che tema bhagavAnanuM paNa anupakRtaupakArIpaNuM svabhAvathI ja che. TIkArya - "vato - svataH rAga ane dveSa vinA paNa teno=te svabhAvano, udaya che. (sUryanA udayathI) kamala ane kumudanA vikAsa ane saMkocanI jema, bhagavAnanA upadezathI paNa bhavyAbhavyane pratibodha ane apratibodha paNa= bhavyane pratibodha ane abhavyane apratibodha paNa, svabhAvathI ja che; e prakAranA samAdhAnanA dAnathI paNa atRptine bhajanArA digaMbaronI rAga vinA kevI rIte pravRtti hoya? e prakAranI AzA paNa mata ga'thI purAI. bhAvArtha - parapratyavasthAne' arthAt para vaDe karAyela pratyavasthAnamAM ema kahyuM tenuM tAtparya e che ke, zvetAMbara mata pramANe bhagavAna upadeza Ape che, ane digaMbara mata pramANe bhagavAnanA mastakamAMthI sahaja dhvani nIkaLe che, kema ke bhagavAnane rAgAdi nahi hovAthI temane jagatamAM upakAranI icchA paNa nathI, tethI icchApUrvaka upadezanI pravRtti paNa nathI emate mAne che. tethI te zvetAMbarane kahe che ke, jo tamArA bhagavAna upadezamAM pravRtti kare che to upadezanI pravRttinuM prayojana zuM? arthAt koI prayojana nathI, ane bhavyanI jema abhavyane kema bodha karAvatA nathI? tethI teo pakSapAtI che, mATe bhavyo pratyenA rAga ane abhavyo pratyenA dveSathI AkrAMta che; e batAvavA mATe para dvArA A be prakAranI svamatanA arthAt zvetAMbara matanA virodharUpe arthAt zaMkarUpe pratyavasthAna karAyela che. 'ta vi' -'tAva'thI 'pUritA' sudhI je kathana kahyuM, tenuM tAtparya che e che ke, AvazyakaniyuktinI gAthAmAM kRtakRtya evA bhagavAnane upadezanuM prayojana zuM che? vagere prazno para-digaMbara taraphathI karAyA ane tenuM samAdhAna paNa tyAM karAyuM. paraMtu te samAdhAnathI atRpta evA digaMbarone e prazna Ubho rahe che ke rAga vagara upadezanI pravRtti kevI rIte thaI zake? e AzA paNa pUrvamAM be prakAranI pravRttino vibhAga pADyo enAthI purAI= Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA :22, . . . . . . . . . . adhyAtma aparAzA . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26 pravRttisAmAnya prati yoga kAraNa che ane phalArthipravRtti prati phalecchA kAraNa che, enAthI A AzA purAi, kema ke bhagavAna phalAbhidhvaMgarahita hovAnA kAraNe kevala yogathI ja pravRtti kare che, e vAta pUrvokta kathanathI siddha thai zake che. utthAna-digaMbaronI rAga vinA kevI rIte tyAM pravRtti che e prakAre AzA paNa purAI. temAM hetu kahe che TIkArya - "svani' sva-ula-abhinkaMga vinA ja parama kAruNikanI pravRtti hovAthI. (rAga vinA tyAM pravRtti che). utthAna :- ahIM prazna thAya ke, phalAkAMkSA na hoya to aneka pravRttine choDIne pratiniyata ja pravRtti kaI rIte thaI zake? tethI kahe che TIkArtha "parIkSArtha' paropakAranA mAthAbhyane ja kAraNe rAga vinA pravRttino) pratiniyama che. e prakAre AgaLa kahevAze. bhAvArtha tAtparya e che ke bIjAnuM hita karavuM te ucita pravRttirUpa che, tethI tenuM mAthAbhyapaNuM= yathArthapaNuM che, ane tenA kAraNe bhagavAna rAgarahita hovA chatAM, bhagavAnamAM ucita pravRttinuM anya pravRtti karatAM judArUpe pratiniyama thAya che sarva anya pravRtti nahIM karatAM paropakArane karavArUpa pravRttinuM pratiniyama thAya che. e prakAre AgaLa kahevAze. Ast:- tasmAt paradravyapravRttirna rAgadveSajanakatayA dhyAnapratibandhikA'pitu viSayAntarasaJcArasAmagrItvena, yatra tu mukhavastrikAdipratyupekSaNAdau pravRttirAvazyakAdidhyAne na virodhinI pratyuta tadanurodhinI tatra tayaivAdhyAtmazuddhaH zuddhAtmopalambhAdbhUyAMsaH siddhimadhyAsate smeti shruuyte| kathaM? iti cet? tathAvidhAvazyakAdikriyAkAlAntarbhaviSNuzreNisamApanayogyasUkSmAntarmuhUrtabhAvinA paramAtmalayena mohakSayAditi gRhaann| TakArya - utaHI' te kAraNathI=pUrvamAM siddha karyuM ke paradravyanI pravRtti rAga-dveSa janaka nathI te kAraNathI, vastrAdigrahaNa karavArUpa paradravyanI pravRtti rAga-dveSanA janakapaNA vaDe karIne dhyAnapratibaMdhikA nathI, paraMtu viSayAMtarasaMcAranI sAmagrIpaNAvaDe karIne dhyAnapratibaMdhikA che. bhAvArtha - muni jyAre dhyAnamAM vyApRta che tyAre vastrAdigrahaNakaravArUpa paradravyanI pravRtti dhyAnanA viSaya karatAM viSayAMtarasaMcAranI sAmagrIrUpa che. kema ke vastrAdimAM pravRtti karavAthI dhyeyaviSayaka upayogano tyAga thAya che Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 . adhyAtmamata parIkSA ..... gAthA - 22 ane vastrAdiviSayaka upayoga pravarte che, tethI te pravRtti viSayAMtarasaMcAranI sAmagrIrUpa bane che ane viSayAMtarasaMcAranI sAmagrIrUpe te pravRtti dhyAnanI pratibaMdhikA che. TIkArya - "yatra tu -vaLI mukhavastrikAdi pratyupekSaNAdimAM pravRtti, AvazyakAdiviSayaka dhyAnamAM virodhI nathI, balka tenI=dhyAnanI, anurodhI che, tyAM tenA vaDe ja mukhavastrikAdi pratyupekSaNAdipravRtti vaDe ja, adhyAtmanI zuddhi hovAne kAraNe, zuddhAtmAno upalaMbha thavAthI ghaNA AtmAo siddhine pAmyA; e pramANe saMbhaLAya che. bhAvArtha - tAtparya e che ke, nirvikalpadazAne pAmela muni, jayAre koI kAraNasara vastrAdirUpa paradravyamAM pravRtti kare, tyAre viSayAMtaranA saMcAranuM kAraNa te pravRtti bane che, tethI nirvikalpadazArUpa dhyAnanI pratibaMdhikA vastrAdiviSayaka pravRtti bane che. paraMtu AvazyakAdi kriyAmAM vyApRta muni, nirvikalpadazAthI nIcalI bhUmikAmAM rahelA hovAthI AvazyakAdi dhyAnamAM vartatA hoya tyAre, mukhavastrikAdinI paDilehaNAdi karavAnI kriyA te dhyAnane atizaya karavAnuM kAraNa bane che; kema ke AvazyakAdi sUtrothI je bhAva pedA karavA mATe aMtaraMga yatna varte che, tene anurUpa te ceSTA hovAthI te bhAvane atizaya karavAnuM kAraNa te ceSTA bane che, ane te kriyA dvArA ja cAritranA pariNAmarUpa adhyAtmanI zuddhi thAya che=atizayavALo cAritrano pariNAma niSpanna thAya che. ane te ja pUrva karatAM vizeSa prakArano zuddhAtmAnA upalaMbha svarUpa che, ane te vizeSa atizayita bane tyAre paripUrNa zuddhAtmAnA upalaMbhanI prApti thAya che. ane zuddhAtmAnA upalaMbhanI prApti thavAthI ghaNA AtmAo siddhine pAmyA, e pramANe saMbhaLAya che. TIkArya - caM? kRti re? - ahIM pUrvapakSI kahe che ke kevI rIte (siddhine) pAmyA? arthAta AvazyakAdikriyAo yadyapi sarAgacAritrane upakAraka che ane AvazyakAdikriyAne upakAraka te pratyupekSaNAdikriyA che, paraMtu te kriyAthI vItarAgabhAvarUpa cAritranI prApti ane siddhinI prApti kaI rIte saMbhave? teno uttara graMthakAra Ape chetathAvitha'- tevA prakAranA AvazyakAdikriyAkALanA antarbhaviSNu zreNisamApanayogya evA sUkSma aMtarmuhUrtabhAvi paramAtmalaya thavAne kAraNe, mohano kSaya thavAthI siddhine pAmyA. e prakAre tuM grahaNa kara=jANa. bhAvArtha tAtparya e che ke sarAgadazAmAM karAtI AvazyakAdikriyA ane temAM upakAraka evI pratyupekSaNAdikriyAno prAraMbha yadyapi nirvikalpadazAnI pUrvamAM hoya che, paraMtu pUrvaprArabdha te kriyAmAM nirvikalpadazA ane zreNinI prApti paNa thai zake che. AvazyakAdikriyA karatAM vacamAM zreNisamApanayogya evA sUkSma aMtarmuhUrtabhAvIka AvazyakakriyAkALanA aMtarmuhUrta karatAM nAnA aMtarmuhUrtabhAvI, paramAtmalaya, koI jIvane prApta thaI jAya to tenA mohano kSaya thaI zake che. A rIte paramAtmalayamAM upakAraka mukhavastrikAdipratyuprekSaNAdinI pravRtti che, tethI pratyupekSaNAdipravRtti siddhinuM kAraNa bane che; ema kahela che. TIkAH- nanvayaM Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 22 adhyAtmamata parIkSA . . . . . . . . . . . . . . . . . .89 ___'ityetasmin guNasthAne no santyAvazyakAni SaT / santatadhyAnasadyogAt zuddhiH svAbhAvikI yataH / / [guNasthAna.- 36 iti kathaM? iti cet? karmazamanakSapaNonmukhasya prArambhakasya taniSThasya niSpannayogasya vA dhyAturaviralamAnasavyApArAdeva zuddhAvAvazyakAdyanupayogo, na tvaavshykaadikriyaayaasttprtibndhktvmitybhipraayH| ata eva athAvazyakAnAmabhAve'pi zuddhimAha'- iti tadavataraNikAnyathA kathamapi saMgaMsyate? ye khalvatyantamapramAditayAtmadhyAnata eva vyApriyante teSAmAvazyakAdikriyAM vinaiva zuddhirye tu jIvatpramAdakaNatayA naivaMvidhAsteSAmAvazyakAdidvAraiva zuddheradhyAtmalAbha ityetadabhiprAya iti dRddhtrmaalocniiym| TIkArya - "nathI zaMkA karatAM pUrvapakSI A prakAre kahe che ke, A rIte tame pUrvamAM kahyuM ke mukhavastrikAdinI paDilehaNanI kriyArUpa paradravyanI pravRtti dvArA ghaNA jIvo siddhine pAmyA e rIte, guNasthAnakakramArohano pATha kevI rIte saMgata thaze? ahIM guNasthAnakakramArohano pATha A pramANe che TIkArya - kRtyetasmina - ethI karIne A guNasthAnakamAM sAtamA guNasthAnakamAM, cha Avazyako nathI, je kAraNathI saMtatadhyAnasadyoga hovAne kAraNe=satatadhyAnarUpa sadyoga hovAne kAraNe, zuddhi svAbhAvika che, e pramANe guNasthAnakakramArohano pATha kevI rIte saMgata thaze? da "tino anvaya guNasthAnakakramArohanA pAThanA pUrvakathana sAthe che. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che jarma - karmazIna ane kSapaNane unmukha evA prAraMbhakano ane taniSTha evA niSpannayogavALA dhyAtAno avirala mAnasavyApAra hovAthI ja, zuddhi thaye chate AvazyakAdino anupayoga che, paraMtu AvazyakAdikriyAnuM ta--tibaMdhakapaNuM nathI=sAtamA guNasthAnakanuM pratibaMdhakapaNuM nathI. e pramANe guNasthAnakakramArohanA pAThano abhiprAya che. tethI amArA pUrvokta kathana sAthe koI virodha nathI.) TIkArya - " tAva AthI karIne ja guNasthAnakakramArohanI avataraNikAmAM kahyuM che ke, AvazyakanA abhAvamAM paNa zuddhine kahe che - e pramANe tenI guNasthAnakamArohanA pAThanI, avataraNikA anyathA kevI rIte saMgata thaze? hInAvavAnImama veDapi zuddhimAra - ahIM 'pi'thI e samuccaya thAya che ke, AvazyakamAM paNa zuddhi che ane tenA abhAvamAM paNa zuddhi che, tethI AvazyakAdikriyA dhyAnanI pratibaMdhikA nathI ema mAnavuM ucita che. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - * . . adhyAtmamata parIkSA..... gAthA - 22 TIkArya - "je 97 - jeo kharekhara atyaMta apramAdabhAvavALA che, teo atyaMta apramAdabhAvane kAraNe nirvikalpadazArUpa AtmadhyAnathI ja vyApRta thAya che. teone AvazyakAdikriyA vinA ja zuddhi prApta thAya che. vaLI jeo pramAdabhAvavALA che, teo jIva...mAdakaNavALA hovAthI AvA prakAranA nathI. teone AvazyakAdikriyA dvArA ja zuddhi thavAthI adhyAtmano lAbha thAya che. e prakAre=ahIM varNana karyuM e prakAre, Ano abhiprAya =guNasthAnakakramArohanA pAThano abhiprAya, che. e prakAre daDhatara vicAravuM. bhAvArtha - "jarmazamana' - tAtparya e che ke, kSapakazreNi ke upazamazreNino prAraMbha sAtamA guNasthAnakamAM yathApravRttikaraNarUpe thAya che ane karmanA kSapaNa ke upazamanI kriyA AThamA guNasthAnathI thAya che, tethI sAtamuM guNasthAnaka karmanA zamana ke kSapaNane unmukhabhAvarUpa=sammukhabhAvarUpa, zreNinA prAraMbha svarUpa che; ane 8-910-11mAM guNasthAnakamAM upazamazreNivALA, ane 8-9-10-12mA guNasthAnakamAM kSapakazreNivALA, niSpannayogavALA che. yadyapi niSpannayoga 11-12mA guNasthAnakamAM thAya che, to paNa niSpannayoganI prAptino prAraMbha AThamA guNasthAnakathI thAya che. ahIM zreNiniSTha niSpannayogavALAne grahaNa karavAnA che. A be prakAranI zreNivALA jIvo dhyAtA che. A baMne prakAranA dhyAtAonI aviralamAna vyApArathI zuddhi thaye chate temane AvazyakAdi anupayogI che. - ahIM vizeSa e che ke AvazyakAdikriyAmAM sUtranA bhinna bhinna arthamAM saMcaraNarUpa viralamAna vyApAra hoya che, jyAre A baMne prakAranA dhyAtAmAM jJAnano koI eka ja upayoga zreNinI samApti sudhI avirala varte che ane tenAthI ja teonI zuddhi thAya che, tethI temane AvazyakAdikriyAno upayoga nathI; to paNa AvazyakAdikriyA pUrvamAM prAraMbha karAyelI hoya to te sAtamA guNasthAnakanI prAptirUpa zuddhimAM pratibaMdhaka thatI nathI; e prakArano guNasthAnakamArohano pAThano abhiprAya che. jenuM- "revanuthI je kahyuM tenuM tAtparya e che ke, AvazyakAdikriyA dvArA AvazyakakriyAnI parAkASThAnI zuddhi prApta thAya tyAre muni nirvikalpadazAnA abhimukhabhAvavALA thAya che, ane tyArapachI nirvikalpabhAvanI prAptirUpa adhyAtmano lAbha thAya che, ane tenA dvArA kSapakazreNi ke upazamazreNimAM teo caDhI zake che. tethI apramattamunione AvazyakakriyA vagara paNa zuddhi saMbhave, paraMtu jIvita pramAdakaNavALAone AvazyakakriyA dvArA ja zuddhAtmAnI prApti thAya che. tethI AvazyakakriyA zuddhAtmAnI prAptinA upalaMbha mATe pratibaMdhikA nathI, paraMtu nirvikalpadazAvALA sAtamA guNasthAnakavALA jIvone AvazyakAdinI jarUra nathI. A ja tAtparya guNasthAnakakramArohanA kathananuM che. TIkA - na tathANapachamASTamI parva zreyAniti zuddhopA vAzrayAyo na tu saMbhAvitazubhopayogo'pi sthavirakalpikamArga iti cet? tadidamatyAvezAt prathamasopAnamapahAyaivopari praasaadaaroh-caaplmaayussmtH| kiJcaivaM tvaramANaH prathamameva zailezIcaramasamayaM kimiti na dhAvasi, tasyaiva nizcayato moksshetutvaat| taduktaM dharmasaMgrahaNyAm (26) Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA :22 . ............. adhyAtmamata parIkSA.... . . . . . . . . . . . .91 no samaya+yA, sensekSI varasAvI no | seso puNa Nicchayao, tasseva pasAhago bhaNio // tti sa dharma ubhayakSayahetuH dharmAdharmobhayakSayakArI yaH zailezIcaramasamayabhAvI, zeSaH punastasyaiva zailezIcaramasamayabhAvina eva dharmasya prasAdhakaH upakArako bhaNita iti| agrimopakArakatayA pUrvapUrvopayoge tu jinakalpamiva sthavirakalpamapi kimiti nAdriyethAH? etena digambarANAmutkRSTaH panthAH sitAmbarANAM tu na tatheti mugdhajanAzaGkApi parAstA, pUrvapUrvamArgavilope phalata uttarottaramArgavilopAt //rA 'vimiti nathi :' ahIM 'miti' zabda "mAt' arthamAM che. TIkArya banavuM' ahIM pUrvapakSI kahe che, to paNa arthAt je apramatta guNasthAnakamAM nathI tevA jIvone AvazyakAdi dvArA ja adhyAtmano lAbha thAya che, ema tame pUrvamAM sthApana karyuM to paNa, apakRSTa mArgathI utkRSTa mArga ja zreyakArI che, ethI karIne zuddhopayoga ja AzrayaNIya che, paraMtu saMbhAvita zubhopayogarUpa paNa sthavirakalpa mArga nahi; teno uttara graMthakAra Ape chenitina - te A matinA AvezathI prathama sopAnane choDIne ja uparamAM prAsAdanuM Aroha karavA mATenuM AyuSyamAnanuM capalapaNuM che, arthAt A kathana karyuM te ja capalapaNuM che. zi - vaLI A rIte pUrvamAM kahyuM e rIte, tvarA karato evo tuM prathama ja zailezInA caramasamaya pratye kema doDato nathI? arthAt tAre doDavuM joIe. kema ke tenuM ja zailezInA caramasamayanuM ja, nizcayathI mokSanuM hetupaNuM che =nizcayathI zailezIno caramasamaya ja mokSano hetu che. te ja dhasaMgrahaNImAM kaheluM cheto- nizcayathI je zailezIno camakSaNabhAvI che, te ubhayakSayano hetu che. zeSa vaLI teno ja=zailezInA caramakSiNabhAvI dharmano ja, prasAdhaka che. ti' uddharaNanI samApti sUcaka che. dharmasaMgrahaNInA pAThanA uddharaNanuM tAtparya batAve chesa thaI - je zailezIno caramasamayabhAvI che, te dharma ubhaya kSaya hetu che=dharma ane adharma ubhayanA kSayanuM kAraNa che. zeSa vaLI teno ja zailezInA camakSaNabhAvI dharmano ja, prasAdhaka=upakAraka, kahevAyela che. ti' uddharaNanI TIkAnA kathananI samAptisUcaka che. uthAna - ahIM pUrvapakSI kahe ke - zuddha upayoga e zailezInA caramasamaya pratye upakAraka che, tethI zailezInA caramasamaya pUrve zuddha upayoganuM ame AzramaNa karIe chIe. to graMthakAra kahe che 1. sa ubhayakSayahetuH zailezIcaramasamayabhAvI yaH / zeSaH punarnizcayatastasyaiva prasAdhako bhaNitaH / / Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamata parIkSA gAthA - 22-23-24 zima'-vaLI agrima upakArakapaNAthI pUrva pUrva upayogamAM jinakalpanI jema sthavirakalpa paNa kema tuM Adato nathI? "tena' - AnAthI caudamA guNasthAnaka mATe upakArI hovAnA kAraNe jo jinakalpano svIkAra karatA ho, to jinakalpanA upakAra arthe sthavirakalpa kema svIkAratA nathI? ema pUrvamAM kahyuM. enAthI, digaMbarano utkRSTa mArga che vaLI zvetAMbarano te pramANe nathI arthAt utkRSTamArga nathI, evI mugdhajananI AzaMkA paNa parAsta karAi. temAM hetu kahe chepUrva - pUrva pUrva mArganA vilopamAM phalathI uttara uttara mArgano vilopa che. bhAvArtha tAtparya e che ke, pUrvapakSI sthavirakalpamArgano vilopa karaze to sthavirakalpanA uttarabhAvI jinakalparUpa mArgano paNa vilopa thaze. ane tethI e prApta thAya che, digaMbarono utkRSTa mArga nathI, paraMtu sthavirakalpanA vilopane karavA dvArA jinakalparUpa mArganA vilopana karanAra evo asaMbaddha viparIta mArga che. maracA avataraNikA - 3atha vastrArtha sthatvamAhUirta tarivAjunAI avataraNiyArtha:- have vastrAdinuM je graMthapaNa digaMbara dvArA AzaMkita che, tenuM nirAkaraNa karavA mATe graMthakAra kahe che gAthA : vatthAi Neva gantho muNINa muccha viNeva gahaNAo / taha dehapAlaNaTThA jaha AhAro tuhavi iTTho // 33 // ( vastrAdi naiva grantho munInAM mUrchA vinaiva grahaNAt / tathA dehapAlanArthaM yathAhArastavApISTaH // 23 // ) jaha dehapAlaNaTThA juttAhAro virAhago Na muNI / taha juttavatthapatto virAhago Neva NiddiTTho // 24 // ( yathA dehapAlanArthaM yuktAhAro virAdhako na muniH / tathA yuktavastrapAtro, virAdhako naiva nirdiSTaH / / 24 // ) gAthArthaH- "vasthA'- mUchavinA ja grahaNa thatAM hovAthI muninAM vastrAdi graMtha nathI ja. je prakAre dehapAlana mATe tane paNa AhAra ISTa che tema(dehapAlana mATe vastrAdi ISTa che.) na jema dehapAlana mATe yukta AhAra=saMyama mATe upayogI thAya teTalo ja zuddha AhAra, grahaNa karavAvALo muni virAdhaka nathI, tema (dehapAlana mATe) yukta vastrapAtra saMyama mATe upayogI bane teTalAM ja nirdoSa vastrapAtra grahaNa karavAvALo (muni) virAdhaka kahevAyelo nathI ja. TIkA - munInAM varitravilaMta :, mUcchanimittapravRttiviSayavAta, hRpAnAthapupAvI mAnavat, Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 23-24 . . . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA .. aahaarNvt| na ca pUrvAnumAne yadi mUrchA vinopAdIyet, takasmAdevopAdIyeteti bAdhakastarkaH, uttarAnumAne cAviratestathopAdIyamAne vyabhicAra iti vAcyaM, AhArAdau yatInAM mUrchA vinaiva pravRtterasiddhavyAptikatvAttarkasya, uttaratra ca dehapAlanArthamityanena vidhivissyopdrshnaadvihitsyopaadiiymaantvaadityrthaat| vihitatvaM kathaM? iti cet? AhAravadyatanayA saMyamopakAridehatrANArthatvAditi bhaavH| dara "munInA'. thI 'arthAt' sudhInA kathanamAM be hetuo dvArA graMthakAre be anumAno karyA che, ane je ra'thI vAvya sudhInA vacalA kathanamAM digaMbara dvArA prathama anumAnamAM bAdhaka tarka batAvavAmAM Avela che, tethI te tarka dvArA prathama anumAna bAdha pAme che, ane bIjA anumAnamAM vyabhicAra doSa batAvavAmAM Avyo che, tethI hetu vyabhicArI hovAne kAraNe bIjuM anumAna paNa saMgata nathI; e pramANe pUrvapakSI kahe che. tenA nirAkaraNarUpe graMthakAre mahArAvauthI 'ta sudhI prathama anumAnamAM pUrvapakSIe Apela bAdhaka tarka barAbara nathI, te siddha karI batAvyuM che, ane 'uttaratra'thI 'urthAta sudhInA kathanathI bIjA anumAnamAM hetu vyabhicArI nathI; te siddha karyuM che. TIkArya -muninA vastrAdika(pakSa) graMtha nathI(sAdhya), temAM be hetu kahIne be anumAna karela che (1) mUrchAanimittakapravRttiviSayapaNuM che. (2) dehapAlana mATe upAdIyAnapaNuM che. mArava' AhAranI jema daSTAMta che. ra ra" - pUrva anumAnamAM jo mUcha vinA grahaNa karAtAM hoya, to akasmAta ja grahaNa karAtAM hoya e pramANe * bAdhaka tarka che ane bIjA anumAnamAM aviratithI te pramANe dehapAlana mATe upAdIyamAnamAM-grahaNa karAtAmAM, vyabhicAra che, e pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakAra teno uttara Ape che ke e pramANe na kahevuM. temAM hetu kahe che"sAhAra - (prathama anumAnamAM=muninA vastrAdika graMtha nathI, mUchaanimittakapravRttiviSayapaNuM hovAthI, e prathama anumAnamAM ) yatinI AhArAdimAM mUcha vinA ja pravRtti hovAthI tarkanuM asiddhavyANikapaNuM che=pUrvapakSIe Apela bAdhaka tarka asiddha vyAtivALo che. uttaratra'-bIjA anumAnamAM=muninA vastrAdika graMtha nathI dehapAlana mATe upAdIyAnapaNuM che, e bIjA anumAnamAM Apela hetumAM "pAnanArtha" e pramANe je kahela che, enA vaDe vidhiviSayanuM upadarzana hovAthI vihitanuM upAdIyAnapaNuM che, e pramANeno artha arthathI prApta prApta thAya che. tethI avirata jIvone dehapAlana mATe 'pAvIyamAnasvA'mAM je vyabhicAra prApta thato hato, te prApta thaze nahi. utthAna - ahIM pUrvapakSI A pramANe kahe ke vihitapaNuM kevI rIte che? teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che TIkArya -'mahArava' AhAranI jema yatanA vaDe saMyamane upakArI dehanA traNa mATe hovAthI, munine vastrAdi vihita che. e pramANe bhAva che. Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ...... adhyAtmamata parIkSA .. gAthA - 23-24 bhAvArtha-tAtparya e che ke "munInAM vastrAlivara : ....e prastuta anumAnamAM muni zabdathI digaMbaranA ke zvetAMbaranA muni grahaNa karavAnA nathI, paraMtu je koie paNa saMsArane choDIne AtmasAdhanA mATe saMyamane grahaNa karela hoya, tevA muninAM vastrAdika graMtha nathI, e prakAre graMthakArane abhimata che. tethI koine prazna thAya ke rehapAnanArthakupAvIyamAnavA' e rUpa bIjo hetu digaMbarane kevI rIte mAnya thAya? te praznano avakAza raheto nathI, kema ke je koipaNa muni dehapAlana mATe vastrAdi grahaNa karatA hoya temane te vastra graMtha che ke nahi, te prastutamAM vicAravAnuM che. ahIM vizeSa e che ke, munine vastrAdika graMtha nathI temAM prathama hetuthI je anumAna karavAmAM AvyuM che, temAM batAvela hetu yadyapi pUrvapakSIne mAnya nathI, tethI hetu ubhayapakSane mAnya hoya to ja upanyAsa thai zake e nyAyathI, teno upanyAsa asaMgata thAya, to paNa AhAramAM stha: rUpasAdhya ane mUcchanimittapravRttiviSayatva' e hetunI vyAti pUrvapakSane paNa mAnya che, tethI tenA baLathI vastra paNa muni mATe tatsadaza ja che, tema batAvIne hetuno upanyAsa karela che. tethI pUrvapakSI jo AhArane mUrchAanimittakapravRttiviSayarUpa mAnI zakato hoya to vastra paNa teNe tevuM mAnavuM paDe; tethI vAvina grantha e rIte anumAna karela che. tyAM hetuno bAdha karavA mATe "ra' thI tarka kare che ane bIjA hetuthI karAyela anumAnamAM yadyapi hetuno svIkAra pUrvapakSIne che, paraMtu te hetu sAdhyano vyabhicArI che ema pUrvapakSI kahe che. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakAre mAhiro 'thI 'tI ' sudhI kathana karyuM. tenuM tAtparya e che ke, pUrvapakSIe hetune bAdha karavA je tarka Apyo te taka mUcharahita sthAnamAM sarvatra vyAptivALo hoya to hetuno bAdha karI zake; paraMtu tarkanI vyApti asiddha che, kema ke munine AhArAdimAM mUcha vinAnI pravRtti mAnya che, Ama chatAM akasmAt pravRtti mAnya nathI, tethI te sthAnamAM tarkanI vyApti asiddha che. ane uttaratrathI arthAt sudhI kathana karyuM tenuM tAtparya e che ke, zAstramAM sAdhune mATe dehapAlananI vidhi che te vidhinA viSayanuM upadarzana hetumAM kahela 'hipAnanArthamathI thAya che, tethI sAdhu je vastranuM grahaNa kare che te zAstramAM vihita che tenuM ja grahaNa kare te ja prApta thAya che, tethI tene te mUchanuM kAraNa banatuM nathI. jayAre avirata puruSa vibhUSA mATe vastra prahaNa na karato hoya paraMtu dehapAlana mATe karato hoya tyAre paNa te mUchanuM kAraNa che ja; kema ke tene yadyapi vastrathI zarIranI vibhUSAno Azaya nathI to paNa deha e bhoganuM sAdhana che, ane tenA sAdhanane pAlana karavAnI buddhithI zItAdithI rakSaNa karavA mATe tenI vastramAM pravRtti che, tethI bhoganA sAdhanarUpe zarIranuM mamatva hoya che ane zarIranA sAdhanarUpe vastrAdimAM mamatva hoya che, jayAre koIkane vibhUSAnA sAdhanarUpe paNa mamatva hoI zake, paraMtu dehapAlana mATe je loko grahaNa kare che te paNa vihita banatuM nathI; jayAre munine mATe to saMyamanA upakAraka evA dehapAlananI buddhithI pravRtti karavAnI hovAthI te vihita bane che, ane tethI ja te hetu jancanuM sAdhaka thAya che. ahIM vizeSa e che ke koikane prazna thAya ke, "tehapAnanArtha e vacanathI vidhiviSayanuM upadarzana kevI rIte thAya? tenuM tAtparya e che ke, graMthakAra je anumAna kare che temAM heturUpe rehapAnanArthaypADIyamItva' e pramANe kahyuM, tyAM sAdhunuM dehapAlana levAnuM che ane sAdhunuM dehapAlana haMmezAM zAstranI vidhipUrvaka ja hoya che, manasvI nathI hotuM, e artha batAvavA mATe ja apAnArthano prayoga karela che. tenAthI e prApta thayuM ke sAdhunuM vastragrahaNa bhogAthe nathI, paraMtu zAstranI vidhipUrvaka saMyamanA upakhaMbhaka evA dehapAlana mATe che. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 23-24 . . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA. . . . . . . . 5 utthAna - A rIte pUrvamAM munine vastrAdi graMtha nathI e vAta be hetu dvArA siddha karIne temAM pUrvapakSI dvArA apAyela doSonuM nirAkaraNa karyuM. have pUrvapakSI pUrva anumAnanuM pratipakSa anumAna karIne satpatipakSa doSa batAve TIkA - vastrAviyaM prasthA, mUchatutvAn nAvivarityanena satipakSati ? caitvameva mUheitutvaM yadi tadA hetoH saadhyaa'vishessprsnggH|'saadhye hetutvaM svarUpayogyatA, hetau tu phalopadhAnamiti' cet? na, asiddhvyaaptiktvaat| 'granthavyavahAraviSayatvaM sAdhyamiti' cet? vyavahAro yadi laukikastarhi mUcchahitutRNAdau vyabhicAro, yadyalaukikastarhi bAdha ev| yadi bhayahetutvAdikaM granthatvaM tadA'prayojakatvaM, mUhetutvena bhyaadihetutvaayogaat| 'parigrahajanyabandhahetutvaM granthatvamiti' ce? na, bandhahetutvamAtrasyaiva tatraucityAt, yatyupakaraNasyApyaviratarabandhahetutvena siddhasAdhanAcca hetau sAdhye ca yatInAmityupAdAne caa'siddhi-baadhau| yeSAM mUheitutvaM teSAM grantha iti vaktumabhimatamiti cet? kAmamabhimataM naH, yeSAM kanakAdikaM granthasteSAM vastrAderapi granthatvAt, sAmAnyatastu kanakayuvatyAdikaM api na granthaH, AhArAdivad (hArthatyAta, vAI-(vi.ma. mAthe rapa72 ) 1 AhArovva na gantho dehaThThanti visaghAyaNaThAe / kaNagaMpi tahA juvaI, dhammaMtevAsiNI me tti // TIkArya - 'vastrAvi' ahIM pratipakSa anumAna A pramANe che- vastrAdika graMtha che, mUchahetupaNuM hovAthI, kanakAdinI jema, AnA vaDe tamAro hetu satpatipakSarUpa doSavALo che. A pramANe pUrvapakSI kahe, to graMthakAra tene pUche che ke, tame kahela graMthatva zuM cIja che? jo mUcchahetutva graMthatva che ema kahezo to te anumAnamAM hetuno sAdhyanI sAthe avizeSano prasaMga prApta thaze-hetu ane sAdhya eka prApta thaze. tenA samAdhAnarUpe pUrvapakSI A pramANe kahe ke, sAdhyamAM je graMthano artha 'pUchatatva' karyo te svarUpa yogyatArUpa che ane mUcchadituvA' e pramANe hetuno upanyAsa che te phalopadhAnarUpa che, mATe koI doSa nathI. tenA nirAkaraNarUpe graMthakAra kahe che, e pramANe na kahevuM; kema ke asiddhavyANikapaNuM che. bhAvArtha tAtparya e che ke "munine vastrAdika graMtha nathI" e prakAranA siddhAMtakAranA anumAna sAme pUrvapakSIe "vastrAdi graMtha che, mUchahetupaNuM hovAthI, kanakAdinI jema" e prakAranA anumAna dvArA pratipakSa anumAna karela che, tethI satyatipakSa doSa AvavAne kAraNe siddhAMtakAranuM anumAna bAdha pAme che. tethI siddhAMtakAre pUrvapakSIne kahyuM ke graMthatvano artha mUchahetutva karIza to tArA pratipakSa anumAnamAM hetu ane sAdhya eka thavAno prasaMga Ave che, mATe pratipakSa anumAna thaI zakaze nahi. tenA samAdhAnaparUpe pUrvapakSI kahe ke sAdhyamAM graMthano artha che 1. AhAra iva na grantho dehArthamiti viSaghAtanArthatayA / kanakamapi tathA yuvatirdhAntevAsinI mameti / / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamata parIkSA gAthA - 23-24 mUchahetutva karela che te svarUpayogyatAne grahaNa karIne karela che, ane hetumAM je mUchahetutva che te phalopadhAnahetune grahaNa karIne karela che, ema kahyuM. teno bhAva e che ke jagatamAM tamAma vastro mUrchAne pedA kare tevI svarUpayogyatAvALA che, e sAdhyamAM rahela graMthano=mUchahetutvano artha che; ane hetumAM je "mUrNAhetutva kahyuM teno artha e che ke je je vastro loko dvArA dhAraNa thAya che te vastro dhAraNa karanArane mUrchArUpa phala avazya pedA kare che, tethI mUcharUpa phalane pedA karavArUpa phalopadhAyaka hetu che, tethI muni mUchanA phalopadhAyaka heturUpa vastrone jANIne vastro dhAraNa karatA nathI, tethI te graMtharUpa che; ema pUrvapakSInuM kahevuM che. tenA nirAkaraNarUpe graMthakAre kahyuM ke e vAta barAbara nathI, kema ke vyApti asiddha che. tenuM tAtparya e che ke pUrvapakSIe vastratvena sarva vastrane pakSa karIne temAM svarUpayogyatArUpa mUchahetutvarUpa graMthane sAdhya banAvyuM, ane phalopadhAyakarUpa mUchahetutvane hetu tarIke kahyuM, tethI e prApta thayuM ke je je dhArita vastra che te te phalopAlAyaka mUrchAnA hetu che. tethI hetunuM svarUpa e prApta thayuM ke dhArita vastra mUchanI sAthe avinAbhAvI che. A rIte hetumAM dhArita vastranI sAthe avinAbhAvitArUpa je vyApti che te asiddha che; kema ke muni saMyamapAlana mATe jema nirdoSa AhAra grahaNa kare che tyAM mUcha nathI, tema saMyamanA sAdhanabhUta dehanA pAlana mATe jyAre vastrane dhAraNa kare che tyAre paNa mUcha nathI; tethI asiddhavyANikapaNuM hetumAM che=hetu asiddhavyAtivALo che, ema kahela che. TIkArya - "sthavyavahAra' - graMthavyavahAraviSayapaNuM sAdhya che, e pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakAra kahe che - jo vyavahAra laukika che to mUrchAnA hetu tRNAdimAM vyabhicAra che, jo alaukika che to bAdha ja che. bhAvArtha:- tAtparya e che ke, pUrve kahela satpatipakSa anumAnamAM pUrvapakSI kahe ke, graMthano artha mUchahetutva karIe to sAdhya ane hetunuM aikya prApta thAya, tethI ame graMthano artha graMthavyavahAraviSayatna karIzuM ane mUchahetutvane hetu kahIzuM, tethI koI vAMdho Avaze nahi. tene graMthakAra kahe che ke, graMthavyavahAra laukika ane lokottara be prakArano che ane laukika vyavahAra pramANe vastrAdino graMtha tarIkeno vyavahAra pravarte che, paraMtu tRNAdimAM graMtha tarIkeno vyavahAra pravartato nathI; Ama chatAM tRNAdimAM paNa jIvane mUcha thaI zake che, tethI tyAM muchahetutva che ane graMthavyavahAraviSayatva nathI, tethI mUchahetutvarUpa hetu vyabhicArI prApta thaze. ane jo pUrvapakSI alaukika vyavahAra grahaNa kare arthAt zAstrokta vyavahAra grahaNa kare to zAstro vastrAdine ekAMte graMtha kahetAM nathI, paraMtu je loko avirativALA che temane ja vastrAdi karmabaMdhanuM kAraNa hovAthI graMtharUpa che, paraMtu bhagavAnanA vacanAnusAra, yatanApUrvaka jeo vastra grahaNa kare che, teonA vastrAdimAM graMthano vyavahAra zAstrane mAnya nathI. tethI AgamapramANathI alaukika vyavahArano bAdha che. daka graMthavyavahAramAM stha' zabda parigraha arthamAM vaparAyela che. TIkAryaH- "ra mahetatvavidaM - jo bhayahetutvAdika graMthapaNuM che ema pUrvapakSI kahe to aprayojakapaNuM che, kema ke mUchahetutvanI sAthe bhayAdihetutvano ayoga che. bhAvArtha - tAtparya e che ke tRNAdi mUchanA hetu hovA chatAM bhayAdimAM hetu nathI, tethI prastuta anumAnamAM mUchahetutva dvArA vastrAdimAM bhayahetutvAdirUpa graMthanI siddhi thaze nahi. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 23-24 . . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA . . . . . . .......... .97 TIkArya - "prijharca - parigrahajanya baMdhahetutva graMtha che, e pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakAra kahe che ke, tArI vAta barAbara nathI, kema ke baMdhahetutvamAtranuM ja tyAM aucityapaNuM che, ane yatinuM upakaraNa paNa aviratane baMdhahetupaNAthI siddhasAdhana che. bhAvArtha - tAtparya e che ke, parigrahajanya vizeSaNa mUkavAnuM koI prayojana nathI, kema ke je baMdhanuM kAraNa che tene ja zAstrakAro graMtha kahe che, tethI parigrahaja baMdha karIne anya koi baMdhanI vyAvRtti thatI nathI. tethI parigrahajanya baMdhahetutva kahevAthI koi baMdhanI vyAvRtti thatI hota to te vizeSaNa upayogI gaNAya, paraMtu tevI koi upayogitA nathI, tethI baMdhahetutvamAtranuM ja tyAM aucityapaNuM che. ahIM pUrvapakSI te svIkArI le to graMthakAra kahe che ke, yatinuM upakaraNa paNa saMsArI jIvone rAga thavAthI baMdhano hetu banI zake che, ane te rIte tame yatinA vastrAdine graMtharUpe sthApana karatA ho to siddhasAdhana doSa che; athatu amane e mAnya che; paraMtu te siddha thavAthI amane koI doSa nathI. utthAna vastra aviratine baMdhahetu hovAnA kAraNe siddhasAdhana doSa pUrvamAM Avyo, tenA nivAraNa mATe pUrvapakSI kahe ke hetu ane sAMdhyamAM "tinuM upAdAna karIzuM, tethI doSa nahI Ave; tene graMthakAra kahe che TIkAI- retI - hetu ane sAdhyamAM yatInAM e pramANe upAdAnamAM asiddha ane bAdha doSa Avaze. bhAvArtha tAtparya e che ke vastrAdi yatine graMtharUpa che kema ke yatine mUchano hetu hovAthI. tethI yatinuM upakaraNa paNa aviratane baMdhahetu hovAnA kAraNe siddhasAdhana doSa Apela te nahi Ave, kema ke yatine vastra baMdhano hetu bane te svasiddhAMta (zvetAMbara) pramANe prasiddha nathI, tenI siddhi pUrvapakSIne karavI che, tethI hetu asiddhane sAdhanAra che, mATe siddhasAdhana doSa Avaze nahi. A rIte siddhasAdhana doSa dUra karatAM asiddhi ane bAdha doSa Avaze. te A - hetu ubhayapakSane mAnya hovo joIe ane yatine mUrcyuhetutvarUpa hetu svasiddhAMta pramANe asiddha che, tethI asiddhi nAmano doSa che; ane yatinA vastrAdi baMdhahetupaNArUpe sAdhya che, temAM bAdha doSa che. jema koI anumAna kare ke "daH vaddhimAna temAM jema jalahRdamAM pratyakSa pramANathI vaDhi bAdhita che, tema yatinA vasAdimAM baMdhahetutva AgamathI bAdhita che, kema ke "yati' zabdathI te ja vAya che ke je saMyamamAM yatamAna hoya ane saMyamamAM je yatamAna hoya tene koI vastu baMdhano hetu bane nahi; tethI sAdhyano tyAM bAdha che. TIkA- "SA - ahIM pUrvapakSI A pramANe kahe ke, jeone mUcchahetutva che teone vastrAdi graMtha che, e pramANe kahevA abhimata che, to graMthakAra kahe che ke, te amane paNa atyaMta abhimata che, kema ke jeone kanakAdika graMtha che teone vasAdinuM paNa graMthapaNuM che. sAmAnyata:' - vaLI sAmAnyathI kanaka-yuvati Adi paNa graMtha nathI, AhArAdinI jema dehArtha hovAthI, Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98. .................. adhyAtmamata parIkSA ........... gAthA 23-24 cala - je kAraNathI vizeSAvazyaka bhASyamAM kahyuM chemAro vya' - viSaghAtana prayojanathI kanaka paNa, tathA mArI dharmAtavAsinI che evI yuvatI, AhAranI jema dehArtha hovAne kAraNe graMtha nathI. bhAvArtha - zeSAjU' - pUrvamAM pUrvapakSIe, vastrAdi graMtha che mUchano hetu hovAthI kanakAdinI jema, e prakAre je satyatipakSa anumAna karyuM, temAM siddhAMtakAre doSo ApyA. tethI pUrvapakSI teno pariSkAra karatAM kahe che ke, jeone vastrAdi mUcchanA hetu che teone graMtha che, e prakAre ame kahIe chIe tethI koI doSa Avaze nahi. to graMthakAra kahe che ke amane paNa abhimata che; kema ke jeone kanakAdi graMtha che arthAt jeone kanakAdine joine mUrchA thAya che, tevA jIvone vastrAdine paNa joine mUcha thAya che; paraMtu sAmAnyathI kanaka-yuvati Adi paNa graMtha nathI ane vastrAdi paNa graMtha nathI. arthAt jeo kAraNavizeSe saMyamanI vRddhi arthe vastrAdi grahaNa karatA hoya, tene vastrAdi mUchanAM kAraNa banatAM nathI; ane te ja rIte sAmAnyathI kanaka-yuvati Adi paNa graMtha nathI ema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke nizcayanayanI dRSTithI "je AzravanAM kAraNo che te saMvaranAM kAraNo che ane je saMvaranAM kAraNo che te AzravanAM kAraNo che", tethI apramatta evA koI AcAryanA parivArarUpe sAdhvIrUpa saMyamIo hoya, to teo dharmaantavAsinIo che, mATe AhAranI jema graMtha nathI; ane suvarNa Adi paNa viSaghAta mATe saMyamI grahaNa kare tyAre saMyamadehane upakArI hovAthI graMtha nathI. vastrAvi nyU:.......siddhivAtha' sudhInA kathananuM saMkSipta tAtparya A pramANe che pUrvapakSIe satpatipakSa doSa ApavA mATe vastrAdika graMtha che mUchahetupaNuM hovAthI e prakAranuM anumAna karyuM, tyAM graMthano artha prathama "pUchahetutvam' karyo temAM doSa Avyo, tethI pUrvapakSIe graMthano bIjo artha karyo ke "thavyavahAraviSayam temAM paNa doSa Avyo, tethI graMthano trIjo artha karyo ke "mahetuvAvivasthitvama temAM paNa doSa Avyo, tethI graMthano cotho artha karyo ke "parigrahanacaghacahetutva caitvam temAM paNa doSa AvavAthI tenA nivAraNa arthe sAdhyamAM yatIna'=Atine graMtha che e prakAre pUraka mUkyuM, temAM paNa asiddha ane bAdha doSa ApIne graMthakAre siddha karyuM ke A prakAranuM satvatipakSa anumAna saMgata nathI. tethI "munine vastrAdika graMtha nathI" e prakAranuM sva anumAna satpatipakSa doSa vagaranuM che, ema siddha thayuM. TIkAH- navevaM prasthADazanthavyavasthAvitno: viti ? trAhu 1 tamhA kimatthi vatthu gantho'gantho vva savvahA loe / gantho'gantho vva mao, mucchamamucchAi nnicchyo||2573|| 2 vatthAi teNa jaM jaM saMjamasAhaNamarAgadosassa / taM tamapariggaho cciya, pariggaho jaM taduvaghAi // 2574 / / 1 tasmAtkimasti vastu grantho'grantho vA sarvathA loke / grantho'grantho vA mato mUrchA mUrchAbhyAM nizcayataH / / 2. vastrAdi tena yadyat saMgamasAdhanamarAgadveSasya / tattadaparigraha eva parigraho yattadupaghAti / / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 23-24 ............. adhyAmata parIkSA................. 99 yadyapi nizcayato mUcchaiva granthaH 1 mucchA pariggaho vutto' (zrI dazavai. 6/21) iti vacanAt, tathApyatra mUrchAjananapariNataM dravyaM grantha iti vyavahAro'pi vizuddhatayA nishcytvenoktH| TIkArya - nathI pUrvapakSI A pramANe kahe ke, A rIte pUrvamAM anumAna karyuM ke muninA vastrAdi graMtha nathI ane temAM pUrvapakSI dvArA apAyelA satpatipakSa anumAnanuM nirAkaraNa karyuM e rIte, graMtha-agraMthavyavasthAno vilopa thaze. ahIM A prakAranI pUrvapakSInI zaMkAnA nirAkaraNarUpe vizeSAvazyakanI sAkSI ApavApUrvaka graMthakAra kahe chetahAM - te kAraNathI lokamAM sarvathA graMtha athavA agraMtha kaI kaI vastu che? koI nathI. nizcayathI graMtha ane agraMtha, mUcha ane amUrchAthI abhimata che; =mUcha pedA kare to te vastu graMtha che=parigraha che; ane mUchane pedA na kare to te vastu agraMtha che=aparigraha che. vasthA' - te kAraNathI nizcayathI graMtha ane agraMtha mUcha ane amUchathI abhimata che te kAraNathI, arAgadveSavALAne je je vastrAdi saMyamanAM sAdhana che te te aparigraha ja che, ane je tenA=saMyamanA, upaghAtI che te parigraha che. yadyapi jo ke nizcayathI mUcha ja graMtha che, kema ke mUcha parigraha kahevAyela che, e pramANe dazavaikAlikasUtranuM vacana che; to paNa ahIM=uparamAM batAvela vizeSAvazyakanA kathanamAM, mUchajananapariNata dravya e ja graMtha, e prakAranA vyavahAranuM paNa vizuddhapaNuM hovAthI nizcayarUpe nizcayanayarUpe, kahevAyela che. bhAvArtha tAtparya e che ke nizcayanaya dazavaikAlikanA kathana pramANe mUchane ja parigraha kahe che, paraMtu mUchajanana pariNata evA dravyane parigraha kaheto nathI, ane vizuddha vyavahAranaya mUchanA kAraNabhUta evA dravyane parigraha kahe che, ane sAmAnya vyavahAranaya vastrAdi dravyane parigraha kahe che. tethI mUchanA kAraNabhUta dravyane ja parigraha kahenAra vyavahAranaya vizuddha hovAne kAraNe nizcayanaya che e pramANe grahaNa karIne, nizcayanayathI tevA prakAranA vastrane parigraharUpe vizeSAvazyaka gAthA 2573 2574mAM kahela che. tethI e prApta thAya ke nizcayakAryakArI evA vyavahAranayane nizcayarUpe grahaNa karIne vizeSAvazyakanuM kathana che. ahIM nAnuM parvathI pUrvapakSIe kahyuM ke graMtha-agraMthanI vyavasthAno vilopa thaze. tenA nirAkaraNarUpe vizeSAvazyakanuM kathana kahyuM. tenAthI e phalita thayuM ke nizcayanayathI mUcha e graMtha che ane mUcha sivAya koI padArtha graMtha nathI. vizuddha vyavahAranayathI je vastrAdi mUcha pedA kare te graMtha che ane saMyamane upakAraka vastrAdi che te graMtha nathI. tethI graMtha-agraMthanI vyavasthAno vilopa prApta thaze nahi. utthAna - A rIte pUrvapakSIe karela saspratipakSa anumAnamAM graMthakAre doSonuM uddabhAvana karyuM. tenAthI vastrAdi graMtha che te siddha na thayuM, tyAre pUrvapakSI siddhAMtInA pUrve sthApana karela anumAnamAM zaMkA karatAM kahe che 1. na so pariggaho vutto nAyaputteNa tAiNA / mucchA pariggaho vutto ii vuttaM mahesiNA // nasa parigraha ukto jJAtaputreNa taayinaa| murchA parigraha ukta ityuktaM maharSiNA / / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100. * * * * gAthA.23-24 adhyAtmamata parIkSA TIkA - nanu mattAmapi'abhya:'ti sadhdhI voDaI? ti pravRttireva hi punaH punastadanusandhAnajananIM dRDhataravAsanAM prsuute| mUchatutvapati gRhaUTIbhUrjIyA dara TIkAmAM di' zabda "vamAt' arthamAM che. TIkArya nathI pUrvapakSI kahe ke tame paNa vastrAdi graMtha nathI, mUrchAanimittakapravRttiviSayapaNuM hovAthI A prakAranuM anumAna karyuM, tyAM te grantha:' e sAdhyano artha zuM karo cho? tethI siddhAMtI kahe che, mUchaahetupaNuM, e pramANe grahaNa kara=jANa. AnAthI anumAnano AkAra Avo thayo ke "muninA vastrAdi graMtha nathI"=mUchanA ahetu che, kema ke mUrchAanimittakapravRttino viSaya che. A prakAranA anumAnamAM hetu sAdhyano sAdhaka che te puSTa karavA mATe vyatirekathI kahe chebhUrjIyA' - je kAraNathI mUchathI pravRtti ja pharI pharI mUcchanA anusaMdhAnane pedA karanAra daDhatare vAsanAne pedA kare che. bhAvArtha tAtparya e che ke je vyaktine vastrAdimAM mUccha che ane mUrchAthI temAM pravRtti kare che, tyAre te pravRtti ja pharI pharI mUchanA anusaMdhAnane pedA kare che=janmajanmAMtaramAM mUcchano pravAha cAle tevI daDha vAsanAne pedA kare che; tethI te pravRtti karmabaMdhanuM kAraNa bane che. tevI vyaktine te mUchanA heturUpa vastrAdi graMtha bane che, paraMtu muninI mUrchAthI vastramAM pravRtti nathI, tethI muni mATe vastrAdi graMtharUpa banatAM nathI. utthAna - pUrvamAM kahyuM ke, mUchathI thayelI pravRtti pharI pharI mUchanA anusaMdhAnane pedA karanAra daDhatara vAsanAne pedA kare che, tyAM 'mathathI pUrvapakSI zaMkA karatAM kahe che TIkA:- atha prasannarannArInA prathamagvaghanazravapavivRttI rAgoparA viSayo parI sAmagrIsmaajaadevobhyopraagopshlissttsvbhaaveti mUrchA'janyA tatpravRttiH kathamuttarottaramUrchAjananIti cet? na, yogapadye'pi viSayoparAgasya raagopraagjnytvaat|mokssecchaadiruupo rAgastu na tAdRgrAgavAsanAjanaka iti vahverdAhyaM vinAzyAnuvinAzavadviSayAbhiSvaGgavAsanAM vinAzya svayamapi nazyatastato'dhyAtmazuddhiriti dhyeym| TIkArya - 'prasannaindra' prasannacaMdrAdine prAthamika durmukhanA vacanazravaNAdinI pravRtti rAgoparAga ane viSayoparAganI sAmagrInA samAjathI ja ubhaya uparAgathI upazliSTa svabhAvavALI che. jethI karIne mUcha ajanya evI temanI =prasannacaMdrAdinI, pravRtti kevI rIte uttarottara mUchane pedA karanAra bane? A pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakAra teno uttara ApatAM kahe che, e pramANe na kahevuM, kema ke rAgoparAga ane viSayo parAganuM yA hovA chatAM viSayo parAganuM rAgoparAgathI janyapaNuM che. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 . . gAthA : 23-24. . . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA . . . . . . bhAvArtha - tAtparya e che ke pUrvamAM rAga hovAne kAraNe keTalIka pravRtti rAgathI pedA thAya che, tyAre te pravRttino viSayabhUta padArtha rAgoparAganI sAmagrI che, kema ke te sAmagrImAM pravRtti karatAM jIvanuM citta rAgathI uparaMjita bane che. jyAre keTalIka vAra te viSayamAM jIvane kAMI rAga nahIM hovA chatAM, iMdriyanI sAthe viSayano saMbaMdha thavAthI te viSayathI jIvanuM citta uparaMjita bane che, arthAt ghaTaviSayaka jJAna thAya to ghaTaH ityAkArakajJAnathI citta uparaMjita bane che; tethI te pravRttino viSayabhUta padArtha viSayo parAganI sAmagrI bane che. jayAre potAne koi vastumAM rAga na hoya ane iMdriya sAthe sahaja viSayano saMbaMdha thavAthI te jANavA mATe yatna thAya che, tyAre te viSayamAM tatkAla ja rAganuM huraNa thAya te viSaya, rAgoparAga ane viSayo parAga ubhayanI sAmagrIrUpa bane che; kema ke pUrvamAM te viSayamAM rAga na hato chatAM jJAnanA viSayarUpe iMdriyanA saMbaMdhane kAraNe temAM pravRtti hovA chatAM tat sahavartI rAganuM paNa skuraNa thavAthI te ubhaya uparAganI sAmagrI bane che. tethI te sAmagrIthI prasannacaMdrAdinI pravRtti ubhaya uparAgathI upazliSTa svabhAvavALI banI, ethI karIne te mUccha ananya che, kema ke prathama pravRtti rAgarUpa mUchathI janya na hatI; to pachI tame je niyama bAMdhyo ke, "mUchathI je pravRtti hoya te mUchanA anusaMdhAnane pedA karanAra daDhatara vAsanAne pedA kare che", te kevI rIte saMgata thAya? tenA javAbarUpe graMthakAre pUrvapakSIne kahyuM ke, tArI vAta barAbara nathI; kema ke yaugapadya hovA chatAM paNa viSayo parAganuM rAgoparAgathI janyapaNuM che ema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, prasannacaMdrAdine pUrvamAM dhyAnamAM yatna hovAthI durmukhanA vacanazravaNa mATeno yatna hato nahi, paraMtu sahaja rIte dhyAnanI pUrNAhuti thavAthI tathA navA dhyAnamAM levA prakArano daDha prayatna prAdurbhAva thayo na hovAthI, zrotrendriyanA viSayabhUta zabdapudgalo karNagocara thAya che, tyAre phakta jJAnanA viSayabhUta ja te zabdo bane che; paraMtu zravaNa pachI te vacano svaviSayaka hovAthI tyAM rAga phuraNa thavAthI tene barAbara jANavAno yatna prAdurbhAva thayo, tethI tyAM viSayanA uparAgathI rAganI utpatti hovAthI viSayo parAganuM, rAgoparAgathI janyapaNuM che tema kahI zakAya nahi. Ama chatAM, te zravaNakALamAM jo upekSA ja vartatI hota to paripUrNa bodha mATeno yatna cAlu raheta nahIM, paNa potAnI dhyAnanI pravRtti cAlu thai jAta. paraMtu zabdazravaNa pachI potAnA saMbaMdhI che tevo khyAla thavAthI tene spaSTa bodha karavA mATe je yatna cAlu rahyo, tethI te zabdaviSayaka Akho jJAnano upayoga ubhaya uparAgathI upazliSTa hovA chatAM, rAganA pariNAmathI AgaLano upayoga cAlu hovAne kAraNe rAgoparAgathI janya te viSayo parAga che tema kahyuM. tenAthI e prApta thayuM ke, rAgathI ja te prAthamika bodhano yatna paripUrNarUpe thayo, tethI te rAgarUpa mUrchAthI janya ja che, ane mUchane kAraNe uttarottara mUrchAnI vRddhinuM kAraNa banyuM. mATe koI doSa nathI. utthAna - ahIM prazna thAya ke, rAgathI pravRtti thavAne kAraNe jo uttarottara mUchanI vRddhi thatI hoya, to mokSanI icchAthI je saMyamAdinI pravRtti thAya che, tyAM paNa adhyAtmanI zuddhi thaI zakaze nahi; tethI kahe che TIkA - "mokSecchAvirUpo - mokSanI icchAdirU5 rAga tevA prakAranI rAgarUpa vAsanAno janaka nathI; ethI karIne vaddhi jema dArzvane vinAza karIne pachI vinAza pAme che, tenI jema viSayAbhimpaMganI vAsanAno vinAza karIne svayaM paNa nAza pAmatA evA tenAthI=mokSecchAdirUparAgathI, adhyAtmanI zuddhi thAya che; e pramANe jANavuM. 1 che Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. : - adhyAtmamata parIkSA gAthA - 23-24 bhAvArtha- ahIM mokSanI icchArUpa rAga tevA prakAranI rAganI vAsanAno janaka nathI ema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, saMsAranA viSayomAM thayelA rAgathI jyAre pravRtti thAya che, tyAre te rAga jevA prakAranI vAsanA pedA kare tevA prakAranI vAsanA mokSanI icchAdirUpa rAgathI thatI nathI; arthAt saMsAranA viSayono rAga jyAre pravRtti karAve che, tyAre tenAthI uttarottara rAganI vRddhi thAya che; ane mokSanI icchA e anicchAnI icchArUpa hovAne kAraNe, mokSanI icchAdirUpa rAgathI jema jema pravRtti thAya che, tema tema mokSane anukULa samyapha pravRtti hovAnA kAraNe, te rAga prazasta prazastara thavA dvArA jIvamAM saMskArarUpe rahela viSayAbhivaMgarUpa vAsanAno nAza karIne, aMte mokSane anukUla samatA pariNAmamAM vizrAMta pAme che; tethI svayaM nAza pAme che. AnAthI e prApta thAya che, anicchAnI icchArUpa te rAga hovAthI, rAganI prAraMbhika bhUmikAthI ja anicchA tarapha te rAga vadhato jato hovAne kAraNe, nAzane abhimukha che ane svayaM nAza pAmatA evA te rAgathI adhyAtmanI zuddhi thAya che. utthAna - pUrvamAM anumAna karyuM ke vastrAri ra abhya:' tyAM "mUchanimittawvRttiviSayavI' e hetu karyo, paraMtu svazAstramAM je ThekANe vastrAvina stha:'mUchanavalatvI' evo prayoga karyo che, tyAM tyAM ? stha: no artha mUchano ajanaka karazo to, hetu ane sAdhya eka thavAnI Apatti Avaze. tenA nivAraNarUpe graMthakAra kahe che TIkA - yatra tu vastrAviMna nyo pUchaDaLanavAti prayAsta mUchaDanvayevyatirenanuvidyAyitvaadityaadyrtho bodhyH| TIkArya - tra' vaLI jyAM vastrAdika graMtha nathI, kema ke mUchanA ajanaka che, e pramANe prayoga che; tyAM mUchaajanaka che teno artha, mUchanA anvaya-vyatirekane ananuvidhAyipaNuM che; arthAt mUchanA anvaya-vyatirekane anusaratA nathI, ityAdi artha jANavo. tethI anumAnaprayoga Avo thaze ke, vastrAdi mUcchajanaka nathI, kAraNa ke mUrchAnA anvaya-vyatirekane anusaratA nathI; arthAt mUchanI sAthe vastrAdinI avinAbhAvI vyApti nathI. TIkA -nanuditI deto vihitopAlAnaM mUDananayanamatta, racaMtafmamataMtra: vihitethANIpAla keSAMcid mUrchAsaMbhavAditi cet? na, yAvadaprAptaM tAvadvidheyamiti nyAyAt saMyamapAlanArthamAkSepAdevAhAropakaraNAdiprApteryatanAyAM tadanukUlavizeSaniyame ca vidhivyApAravizrAmAt, na ca yatanayA pravarttamAnAnAM mUrchAlezasaMbhava iti| dara TIkAnA aMte ti' zabda che te hetu arthaka che. TIkArya nathI pUrvapakSI A pramANe kahe ke, pUrvamAM be anumAna karyA, temAM bIjA hetumAM, vihita evA Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 23-24 adhyAtmamataparIkSA 103 vasanuM upAdAna mUrchA ajananamAM prayojakarUpe tamane abhimata che, paraMtu A=tame kahyuM e, amane abhimata nathI; kema ke vihita paNa AhArAdimAM keTalAkane mUrchAno saMbhava che. tenA samAdhAnarUpe graMthakAra kahe che ke, e pramANe na kahevuM. kema ke 'cAvavaprAtaM tAvadvidheyam' e pramANe nyAya hovAthI, AhAraupakaraNAdinI prAptino saMyamapAlana mATe AkSepa ja thato hovAthI, yatanAmAM ane tadanukUla vizeSa niyamamAM=yatanAne anukULa AhAraupakaraNAdinA vizeSa niyamamAM, vidhivyApArano vizrAma che, ane yatanA vaDe pravartanArAone mUrchAnA lezano saMbhava nathI, ethI karIne tArI vAta barAbara nathI. e pramANe graMthakAra pUrvapakSIne kahe che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, pUrvamAM bIjuM anumAna karela ke, munine vasrAdika graMtha nathI. temAM hetu kahela ke dehapAlana mATe upAdIyamAnapaNuM che. ane tyAM hetumAM pUrvapakSIe vyabhicAra doSa Apela. tenA nivAraNarUpe graMthakAre kahela-ke 'vehapAnanArtha"no artha 'vihitaDapAvIyamAnatvAt' grahaNa karavAno che. tethI e prApta thayuM ke, munine vastrAdika graMtha nathI, kema ke vihitanuM upAdIyamAnapaNuM che. tyAM pUrvapakSI kahe che ke, vihitanuM upAdAna mUrchA ajananamAM prayojakarUpe tamane abhimata che, paraMtu amane (digaMbarane) abhimata nathI. ema kahIne pUrvapakSInuM e kahevuM che ke, hetu ubhayapakSa abhimata joie. tame kahela hetu tamane(zvetAMbarane) abhimata hovA chatAM amane (digaMbarane)mAnya nathI. tene puSTa karavA mATe pUrvapakSI kahe che vihita evA AhArAdimAM keTalAkane mUrchAno saMbhava che. tenAthI e kahevuM che ke, sAdhune AhArAdi grahaNa karavAnI vidhi che, tethI sAdhune mATe AhArAdi vihita hovA chatAM, keTalAka sAdhu AhArAdi grahaNa kare che tyAre, temAM mUrchA thAya che. tethI e siddha thAya ke vihita evA AhArAdithI jema mUrchA thai zake che, tema vihita evA vastrAdinA grahaNathI mUrchA thai zake che. tethI tamAro hetu sAdhyano gamaka nathI. 'yAvanaprANaM..thI ... mUchanezasaMbhava kRtA' sudhInA kathananuM tAtparya e che ke, zAstramAM sAdhune dehapAlana mATe AhAra-upakaraNAdinuM vidhAna che, paraMtu dehanI puSTi mATe ane dehanA rakSaNa mATe AhAranuM grahaNa to vagara upadeze jIvane svataH prApta thAya che, jyAre upadezanI pravRtti haMmezAM je aprApta hoya tene ja prApta karavA mATe hoya che; tethI ja zAstranuM te vacana 'yAvanaprANaM tAvadviSeyam' e prakAranA nyAyathI, sAdhune saMyamapAlana karavAmAM ja vizrAMta pAme che; arthAt sAdhune saMyamapAlana mATe upakArI evA AhAra-upakaraNAdi grahaNa karavA joie, ane tenAthI e nakkI thAya ke, AhAragrahaNa karatI vakhate saMyamanI vRddhimAM yatanA thAya te rIte ja sAdhue AhAra ke upakaraNa grahaNa karavAM joie. ahIM AhAra grahaNa ka2vAne kahenArAM vacano yatanAmAM ane yatanAne anukULa vizeSa niyamamAM vizrAMta thAya che tema kahyuM. tenAthI e prApta thAya ke AhAra grahaNa karatI vakhate AhAra lAvavAnI pravRttithI mAMDIne AhAra vAparavA sudhInI dareka kriyA saMyamanI vRddhine anurUpa thAya e rIte tyAM yatanA karavI joie, ane AhAra paNa saMyamanI puSTi kare eTalo ja grahaNa karavo joie, ane saMyama mATe upakAraka na hoya teno tyAga karavo joie; te rUpa yatanAne anukULa vizeSa niyamamAM vidhi vizrAma pAme che. A rIte yatanApUrvaka pravartanArA sAdhuone mUrchAnA lezano saMbhava nathI. tethI vidhipUrvaka AhAragrahaNamAM mUrchAnI prApti nathI. tethI bIjA anumAnamAM hetu sAdhyanI sAthe vyAptivALo che. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA gAthA - 23-24 104. TI51 :- etena kevalino nadyuttArAnujJAne tadavinAbhAvijIvavirAdhanAnujJAnamapi durnivAramiti mUrkhapralapitaM nirastam, yatanAyAmeva tadanujJAvizrAmAd, nadyuttArAvinAbhAvijIvavirAdhanAyAstvanAbhogaprayuktA'zakyaparihAreNaiva prApteriti dig / TIkArya :- 'tena' AnAthI arthAt pUrvamAM kahyuM ke, yatanAmAM ane yatanAne anukUla vizeSa niyamamAM vidhivyApArano vizrAma thAya che AnAthI, kevalInI (sAdhune) nadI uttArAdi anujJAnamAM=nadI UtaravAnI anujJAmAM, tad avinAbhAvI jIvavirAdhanAnuM=nadI UtaravAmAM avinAbhAvI jIvavirAdhanAnuM, anujJAna paNa durnivAra che. A pramANe mUrkhapralapita=mUrkhathI kahevAyela, nirasta jANavuM. temAM hetu kahe che'yatanAvAmeva' - kema ke yatanAmAM ja tadanujJAno=kevalInI anujJAno, vizrAma che. -- utthAna :- ahIM prazna thAya ke, nadI UtaravAnI sAthe je jIvavirAdhanA che, te paNa kevalInA vacanathI nadI UtaravAnI pravRttine kA2Ne ja thAya che. tethI tyAM kevalInI anujJAnI prApti svIkAravI paDaze. tethI kahe che'nathuttAra' - nadI uttAranI sAthe avinAbhAvI jIvavirAdhanAnI, anAbhogaprayukta azakyaparihArathI ja prApti che. e pramANe dizAsUcana che. bhAvArtha :- koi vyakti kahe che ke, kevalI sAdhune nadI UtaravAnI anujJA Ape to nadI UtaravAnI kriyAnI sAthe avinAbhAvI evI jIvavirAdhanAnI paNa anujJA prApta thAya. tethI kevalI sAdhune nadI UtaravAnI anujJA Ape nahi. A prakAre mUrkhathI pralapita pUrvanA kathanathI nirasta jANavuM. kema ke pUrvamAM kahela ke "yAvad aprApta hoya teTaluM ja vidheya che' e nyAyathI, yatanAmAM ja vidhino vizrAma thAya che. e rIte kevalI paNa nadI UtaravAnI anujJA Ape tyAM saMyamane anukULa yatanAmAM ja kevalInI anujJA che. nadI UtaravAnI kriyAnI sAthe avinAbhAvI je jIvavirAdhanA che, te anAbhogaprayukta azakya parihArathI prApta thayela che, paraMtu tyAM kevalInI anujJA nathI. ahIM 'anAmo|pratyutte zabda kahyo tenuM tAtparya e che ke, chadmastha evA sAdhu, bhagavAnanI AjJA pramANe nadI UtaratA hoya tyAre zakya jIvarakSA mATe samyag yatna karatA hoya che. Ama chatAM chadmastha hovAne kAraNe te jANI zakatA nathI ke, kayA sthAne acitta jala che. tethI saMbhAvanAne AzrayIne, jyAM lokonI avarajavara che tyAM acitta jalanI ghaNI saMbhAvanAne khyAlamAM rAkhIne, tyAMthI yatanApUrvaka jAya che. Ama chatAM, atizayajJAna hoya to nadImAM kayA sthAne acitta jala che teno nirNaya karIne, te hiMsAno parihAra karI zake. paraMtu chadmasthatAnA kA2Ne anAbhogaprayukta te hiMsAno parihAra azakya che. 'kRti viz' zabdathI ahIM e kahevuM che ke, A dizAthI bIjA paNa ghaNA padArtho prApta thAya che, tenA dizAsUcanarUpe ahIM kahyuM ke, A pramANe ahIM dizA che. TI$1 :- itthaM ca-'yadyupadhiparigraho vihitastarhi bhUyAneva sa zreyAnAtmopAsanAbhyAsavat, na tu tasya svalpatA zreyaskarI 'tyapi pareSAM pralApamAtraM draSTavyam, AhArAdivadAkSepaprAptopadhigrahaNe yatanAnukUlasvalpatAyA Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * * 105 gAthA : 23-24. . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA . . . . . evaanuNjnyaanaad| ata eva-'yadhupadhiparigrahaH zreyAn tarhi jinakalpikAdayo'pi taM na parityajeyuri 'tyasamIkSitAbhidhAnaM, labdhimatAM teSAM tatparihArasya zakyatvena saMyamAnupakArakasya tasya teSvaprApterityagre vasattiA 6 artha tra'no avayava pratApanA dravya'nI sAthe che. TIkArya phartha ' - A pramANe arthAta gAthA naM. 23/24nI TIkAnA prAraMbhamAM mUchanimittapravRttiviSayavaita', rehapAnanArthabupAvI nAnatvA e be hetuthI "munInAM vastrAvina prasthA e anumAna karyuM. ane tyArapachI tenI ja puSTi karI ane siddha karyuM ke, sAdhuone vasAdi graMtharUpa nathI. e pramANe, jo upadhirUpa parigraha vihita che, to AtmopAsanAnA abhyAsanI jema ghaNI ja evI te=upadhi zreyaskarI che, paraMtu tenI svalpatA zreyaskarI nathI. A pramANe paNa parano pralApamAtra jANavo. kema ke AhArAdinI jema AkSepaprApta upadhinA grahaNamAM yatanAnukUla svalpatAnI ja anujJA che. 'ta hava' - AthI karIne ja, arthAt AkSepaprApta upathigrahaNamAM yatanAnukUla svalpatAnI anujJA che, AthI karIne ja, jo upadhiparigraha zreya che, to jinakalpikAdioe paNa teno=upadhino, tyAga na karavo joie, A pramANe asamIkSita abhidhAna che, arthAt vicAryA vagaranuM abhidhAna che. kema ke labdhidhArI teone jinakalpikAdIone, tenA parihAranuM zakyapaNuM hovAne kAraNe saMyamane anupakAraka evI tenI=upadhinI, teone jinakalpikAdione, aprApti che, e pramANe AgaLamAM kahevAze. bhAvArtha -pUrvapakSIne e kahevuM che ke, jo upadhiparigraha sAdhune rAkhavArUpe vihita hoya to, ghaNI upathi grahaNa karavI joIe. jema zAstramAM AtmopAsanAnI vidhi che, tethI jeTalI vadhAre AtmopAsanA kare te zreyaskarI che, tema jeTalI vadhAre upathi grahaNa kare teTalI vadhAre zreyaskarI mAnavAnI zvetAMbarane Apatti Avaze. tenA nirAkaraNarUpe graMthakAra kahe che pUrvamAM "sAdhune vastrAdika graMtha nathI" e prakAranuM anumAna karyuM, enAthI ja A prakAranA pUrvapakSInA kathananuM nirAkaraNa thaI cUkyuM, e vAta phartha 'thI kahIne, tene daDha karavA mATe je hetu mAhAraviva' kahyo, tenuM tAtparya e che ke, zAstramAM saMyamapAlana mATe dehanuM rakSaNa karavuM joIe e prakAranuM vidhAna che, te vidhAna dvArA AkSepathI prApta AhArAdi grahaNanI vidhi che. kema ke jo AhArAdi grahaNa na karAya to saMyamane anukULa dehanuM pAlana thaI zake nahi. tethI AhArAdinI jema upadhinI grahaNavidhi paNa AkSepaprApta che. kema ke jema AhAra grahaNa na karavAmAM Ave to dehanuM pAlana na thAya, tema upadhigrahaNa na karavAmAM Ave to paNa dehanuM pAlana zakya nathI. ane AkSepaprApta vidhimAM haMmezAM yAtanAne anukULa svalpatAnI ja anujJA hoya che. kema ke dehapAlana mATe jeTalo AhAra upayogI hoya tenAthI adhikano niSedha te vidhithI ja thai jAya che. te rIte upadhimAM paNa saMyamane upakArI hoya teTalI ja anujJA prApta thAya ane adhikano niSedha prApta thAya. mATe AhAra ke upathi vihita che eTalA mAtrathI Atma-upAsanAnI jema ghaNA prahaNanuM kathana e pralApamAtrarUpa che. Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 . . . adhyAtmamata parIkSA gAthA - 23-24 AnAthI e phalita thayuM ke, AtmAnI upAsanAmAM sAkSAt vidhi che, te ja rIte saMyamamAM paNa sAkSAta vidhi che. tethI jyAM sAkSAt vidhi hoya tyAM jeTalo vadhAre yatna thAya te vadhAre zreya kArI che. jyAre AhAra-upAdhi AdimAM sAkSAt vidhi nathI, paraMtu AkSepaprApta vidhi che. tethI saMyama mATe jeTalo AhAra ane jeTalI upadhi upakAraka hoya teTalAnI ja anujJA hoya, adhikano niSedha prApta thAya. TIkA- navIhIvati varSa dRSTo, yataH prazAzopandramAM pravIpapUrotsarjAyoriva zuddhAtmoplNbhprsiddhye hi kaSAyarahitatayA zarIrAdyanurAgAdiprayuktA'yuktinivRttau taccharIrasaMbhojanasaJcalanayoH pravRtyui ,tathA i(prava:sAra rU-ra6 ) 1 iha logaNirAvekkho appaDibaddho paraMmi loaMmi / juttAhAravihAro rahidakasAo have samaNo // tti na, caivamupadhau sambhava iti cet? na, dIpasya nirvAtasthalAvasthApanatulyasya dharmopakaraNAdAnasyApi yatanayA yuktatvAt, yathA hi bhaujanAdau saMyamasAdhanatvamAtramatyaiva zarIrAnurAgAnubandhitvaM nivarttate tathAtrApIti tum ra3-24, TIkArya - "nana thI pUrvapakSI zaMkA karatAM kahe che ke, vastrAdi graMtha nathI, temAM daSTAMta tarIke 'mahApavitta e pramANe kahela che, te kevI rIte saMgata thAya? arthAt saMgata nathI. temAM hetu kahe che- je kAraNathI prakAzanA upalaMbha mATe pradIpamAM pUraNa ane utsarSaNanI pravRtti jema yukta che, tema zuddhAtmAnA upalaMbhanI prasiddhi mATe kaSAyarahitapaNAthI zarIrAdinA anurAgAdithI prayukta ayuktinI nivRtti thaye chate zarIradinA anurAgAdithI prayukta saMyamane anucita pravRttinI nivRtti thaye chate, tanzarIranA=saMyamInA zarIranA, saMbhojana ane saMcalananI pravRtti yukta che, e pramANe kahevAyela che. tathAdi' - te A pramANerUtro' - kaSAyarahita zramaNa AlokanirapekSa ane paralokamAM apratibaddha, yukta AhAravihAravALA thAya. ke ahIM muni AlokanirapekSa ane paralokamAM apratibaddha che temAM kaSAyarahita hetu che, ane yukta AhAravihAravALA hoya temAM "AlokanirapekSa' ane "paralokamAM apratibaddha hetu che. arthAt muni kaSAyarahita hovAthI AlokamAM nirapekSa ane paralokamAM apratibaddha che; ane AlokamAM nirapekSa ane paralokamAM apratibaddha hovAthI, yukta AhAravihAravALA che. A rIte hetu arthaka vizeSaNono prayoga che. na vaivam - ane A rIte pUrvamAM pradIpanA dRSTAMtathI sthApana karyuM ke munine zuddhAtmAnA upalaMbha mATe saMbhojana ane saMcalananI pravRtti yukta che e rIte, upadhimAM saMbhava nathI, A pramANe pUrvapakSI kahe to, graMthakAra teno uttara Ape che ke ema na kahevuM. kema ke dIvAnuM nirvAtasthalaavasthAna tulya=dIpakanuM pavana vagaranA sthaLe rAkhavA tulya, dharmopakaraNanA AdAnanuM paNa yatanAthI yuktapaNuM che. 1. ihaloka nirapekSaH apratibaddhaH parasmin loke / yuktAhAravihAro rahitakaSAyo bhavet zramaNaH // . Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 107 gAthA - 23-24-25 adhyAtmamata parIkSA "yathA gi - je rIte ja bhojanAdimAM saMyamasAdhanamAtra matithI ja zarIranA anurAganuM anubaMdhIpaNuM nivartana pAme che, te rIte ahIM paNa=upadhimAM paNa, jANavuM. ethI karIne (AhAra ane upadhimAM) tulyapaNuM=samAnapaNa bhAvArtha:- "nanuM tAtparya e che ke, jema prakAzanI prApti mATe pradIpamAM telanuM pUraNa karavAmAM Ave to ja prakAza lAMbo samaya sudhI TakI rahe, ane jayAM prakAzanI AvazyakatA hoya tyAM pradIpanuM utsarpaNa karavAmAM Ave to ja prakAzanI prApti thAya; tema munine je saMyamano pariNAma thayo che, tenAthI vizeSa evA zuddhAtmAnA upalaMbhanI prApti mATe ja=bodha mATe ja, kaSAyarahitapaNA vaDe karIne, zarIrAdinA anurAgathI prayukta anucita pravRttinI nivRtti thaye chate, je saMyamasthAna che tene TakAvavA mATe, saMbhojana ane saMcAlananI pravRtti yukta che. te A rIte AhAra grahaNa karavAthI saMyamanI aMdara cittano deDha prayatna varte che, te samyapha prakAre pravRtta rahe to tenAthI saMyamasthAnanI vRddhi thAya che. ane jema dIpakane jayAM prakAza joIe tyAM utsarpaNa karavAmAM Ave che, tema potAne prApta saMyamasthAna karatAM uparanA saMyamasthAnanI prApti mATe, tene anukULa vihArarUpa=zarIranA saMcalanarUpa, ceSTA Avazyaka che, ke jenA baLathI zuddhAtmatattvanA upalaMbharUpa uparanuM saMyamasthAna prApta thAya. paraMtu te pravRtti yukta tyAre ja bane ke jayAre munine viSayabhogAdiviSayaka kaSAyarahitapaNuM hovAne kAraNe zarIranA anurAgathI prayukta evI ayuktinI=asamaMjasa pravRttinI, nivRtti thAya. ahIM vizeSa e che ke, zuddhAtmAnA upalaMbhanI prasiddhi mATe ema kahyuM, enAthI e prApta thAya ke, munine " zuddhAtmAno upalaMbha che tene ja vizeSa pragaTa karavo che. tenA mATe ja muni AhAravihArAdimAM pravRtti kare che, arthAtu pote je saMyamasthAnamAM che tene vizeSa prApta karavA mATe ja muni AhAra grahaNa kare che. kema ke AhArAdithI : upayoga tIvra banI zake che ane tenA dvArA saMyamasthAnanI vRddhi thaI zake che. "ra vima' - "ane A rIte upadhimAM saMbhava nathI" e pramANe pUrvapakSIe kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, jema AhAravihorAdithI zuddhAtmAno upalaMbha thai zake che, tema vastrAdithI saMbhavato nathI. tene graMthakAra kahe che ke, jema dIvAne nirvAsasthAnamAM=pavana vagaranA sthAnamAM mUkavAmAM Ave to dIvo lAMbo samaya TakI rahe che, tema dharmopakaraNanA prahaNathI zuddhAtmAnI prApti mATeno yatna vijJarahita thaI zake che; ane jo vastrAdi grahaNa karavAmAM na Ave to zItAdi upasargane kAraNe zuddhAtmAnA upalaMbhano yatna zithila thAya che. tethI AhArAdinI jema yatanApUrvaka sAdhune vastra paNa grahaNa karavA yukta che. ahIM zaMkA thAya ke, vastrAdi zarIraanurAganA anubaMdhI che, tethI vastra grahaNa karavAthI zarIrano anurAga vadhaze. tene graMthakAra kahe che ke, jema bhojanAdimAM sAdhune saMyamasAdhanamAtra mati hovAne kAraNe zarIranA anurAganuM anubaMdhIpaNuM nivartana pAme che, tema vastramAM paNa samAna che. ahIM zarIra-anurAga-anubaMdhIpaNuM nivartana pAme che ema kahyuM, tyAM "anubaMdha'zabda phala arthamAM che. tethI e prApta thAya che, sAdhunI vastramAM zarIraanurAganA phalarUpe pravRtti nivartana pAme che.ra3ra4l avataraNikA - matha yAvatyAhAravihArayovRtvamImI tAvatI gharmopoDaNavAdhatevupati Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 0 0 , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , 100.. . adhyAtmamata parIkSA. gAthA - 25 avataraNikArya - have jeTalI AhAravihAraviSayakayuktatva sAmagrI che, teTalI ja dharmopakaraNamAM paNa abAdhita che. e pramANe batAve che bhAvArtha-tAtparya e che ke, AhAra-vihAranA viSayamAM yuktatva sAmagrI anazana svabhAvanI bhAvanA che. te ja rIte dharmopakaraNamAM yuktatvanI sAmagrI sakala kALa mUcharahitapaNAthI aMtaraMga aparigraha svabhAvanI bhAvanA che. gAthA - , aNasaNasahAvajogA jaha asaNaM aNasaNanti juttamiNaM / - gui ta6 vasthA sAvajhoDA MripAsa rahI. (anazanasvabhAvayogAt yathA'sanamanazanamiti yuktamidam / yuktaM tathA vastrAdi, svabhAvato'tatpariNatasya / / 25 / / ) gAthArtha anazanasvabhAvanA yogathI je pramANe azana(te) anazana che, jethI karIne A=AhAra, yukta che, te pramANe svabhAvathI atatpariNatane=aparigrahapariNata sAdhune, vastrAdi yukta che. East:- yathA hisaMyatasya sakalakAlameva sakalapudgalAharaNazUnyamAtmAnamavabudhyamAnasya sakalAzanatRSNAzUnyatayAntaraGgatapaHsvarUpAnazanasvabhAvabhAvanAsiddhaye eSaNAdoSazUnyAnyadbhakSyAcaraNe'pi saakssaadnAhIratA, ta7-(prava:sAra rU-ra7). 1 jassa aNesaNamappA taMpi tao tappaDicchagA smnnaa| aNNaM bhikkhamaNesaNamadha te samaNA aNAhArA / / . tathaivAsya sarvakAlameva sakalaparadravyaparigrahazUnyamAtmAnamavabuddhyamAnasya sakalamUrchArahitatayAntaraGgA'parigrahasvabhAvabhAvanAprasiddhaye doSazUnyamupakaraNaM pratigRhNato'pi kuto na. sAkSAdaparigrahatA? iti ka eSa pakSapAtaH? phalecchAmAtreNAniSTanirurutsAmAtreNa vA pravRttAvapyatRSNApariNAmena tRSNAtirodhAnAdahaMkAramamakArAbhAvasyobhayatra tulytvaat||25|| TIkArya - yathA' - sakalakAla ja sakalapudgalaAharaNazUnya AtmAne jANatA evA saMyatane, sakala azananI tRSNAthI zUnyapaNuM hovAne kAraNe, aMtaraMga tapasvarUpa anazanasvabhAvanI bhAvanAnI siddhi mATe, eSaNAdoSathI zUnya evuM AtmAthI bhinna evA zaikSyanuM AcaraNa karAye chate paNa=prahaNa karAya chate paNa, je pramANe sAkSAt anAhAratA che; te ja pramANe sarvakAla ja sakala paradravyaparigrahathI zUnya evA AtmAne jANanAra evA Ane =saMyatane, sakalamUrahitapaNuM hovAnA kAraNe, aMtaraMga aparigrahasvabhAvanI bhAvanAnI siddhi mATe, doSathI zUnya evA upakaraNane grahaNa karatAM paNa, sAkSAtu aparigrahatA kema nathI? arthAtu che. ethI karIne A kayo pakSapAta che? arthAtu A pakSapAta samyagu nathI; kema ke phalecchAmAtrathI athavA aniSTanA nirodhanI icchAmAtrathI, 1. yasyAneSaNaM AtmA tadapi tapaH tatpratyeSakAH zramaNAH / anyad bhai kSamaneSaNamaho ! te zramaNA anAhArAH / / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 25. adhyAtmamataparIkSA 109 pravRtti hovA chatAM paNa, atRSNA pariNAma dvArA tRSNAnuM tirodhAna hovAthI, ahaMkAra ane mamakAranA abhAvanuM ubhayatra=AhAramAM ane vastramAM, tulyapaNuM che. sAkSAta anAhAratAmAM "tavuthI pravacanasAra gAthA 3-37nI sAkSI ApI. teno artha A pramANe chebAsa' - jeno aneSaNa AtmA che (teno) te paNa tapa che. tene prApta karavA mATe pratyeSaka-gaveSaka tatpara evA zramaNo che. anyat aikya aneSaNa che=AtmAthI bhinna evuM je bhojana che te zramaNo kare che te aneSaNa che. arthAt AhAra grahaNa karavAnI munine vAMchA che te avAMchA che. Azcarya che ke te zramaNo aNAhArI che, arthAt AhArI hovA chatAM anAhArI che, te go thI vyakta kare che. bhAvArtha - tAtparya e che ke, kharekhara siddhAvasthAmAM AtmA sakalapudgalanA AharaNathI zUnya che, ane tevo ja potAno kharekhara AtmA che; e pramANe jANanAra saMyatane, tevA jJAnane kAraNe sakala azananI tRSNAthI zUnyapaNuM hoya che. ahIM saMyatano bodha tevo ja grahaNa karavAno che ke je haMmezAM bodhane anurUpa pariNatine kAryarUpe vahana karato hoya. tethI pudgalanA AharaNazUnya evA AtmAne jANavAne kAraNe, pudgalanA azananI tRSNA jIvane anAdikAlathI che, tenAthI zUnya te hoya che. tethI ja sAkSAt tyAM anAhAratA kahI che. yadyapi zarIranA nirvAha mATe muni AhArAdine grahaNa kare che, tethI kahe che - aMtaraMga tapasvarUpa anazanasvabhAvanI bhAvanAnI siddhi mATe, eSaNAdoSathI zUnya anya laizyanuM AhAranuM AcaraNa karato hoya. to paNa, sAkSAt anAhAratA che. teno bhAva e che ke, yadyapi anazana bAhya tapa che, to paNa, AtmAnA pudgalane nahi grahaNa karavAnA pariNAmarUpa ahIM tapa grahaNa karavo che, bAhya upavAsAdirUpa tapa ahIM grahaNa, karavo nathI, tethI aMtaraMga tapa kahela che. aMtaraMga tapasvarUpa anazanasvabhAva te AtmAnuM vAstavika svarUpa che, je siddhAvasthAmAM pragaTarUpe che, ane munio jJAnanA pariNAmarUpe te anazanasvabhAvathI cittane haMmezAM bhAvita rAkhe che. te rUpa bhAvanAnI siddhi-vRddhi, mATe, nirdoSa bhikSA jyAre Avazyaka hoya che tyAre muni grahaNa kare che. kema ke AhAranA abhAvane kAraNe deha TakI nahi zakavAthI, upayoganA zaithilyane kAraNe ke mRtyu AdinA kAraNe, janmAMtaramAM devAdi bhavanI prApti thavAthI, te bhAvanAnA mAnasika pariNAmarUpa saMyamano pariNAma rahI zakato nathI. tethI muni, vAstavika jIvanA svarUpanI bhAvanAnI siddhi mATe vRddhi mATe, nirdoSa bhikSA paNa grahaNa kare che, chatAM sAkSAt anAhAratA kahI che. ahIM sAkSAt eTalA mATe kahela che ke, yadyapi bahiraMga AcaraNArUpa AhArIpaNuM hovA chatAM, jIvanI pariNati anazanasvabhAvathI bhAvita hovAnA kAraNe, sAkSAt teno yatna anazanasvabhAvanI pariNatimAM ja che, ane tadupaSTabhakapaNAthI AhAragrahaNa karavAmAM pravRtti che, tethI sAkSAt anAhAratA kahI che. te ja rIte vastrane dhAraNa karanAra sAdhuo paNa sarvakAla ja sakala paradravyanA parigrahathI zUnya evA AtmAne jANatA hovAthI sakala mUcha rahita hoya che. tethI aMtaraMga aparigrahasvabhAvabhAvanAnI vRddhi mATe, eSaNAdi doSathI zUnya upakaraNane grahaNa karavA chatAM paNa, sAkSAt aparigrahatA kema na hoya? arthAt hoya. ethI karIne sAdhune AhAra levAmAM vAMdho nahi, ane vastra grahaNa karavAmAM vAMdho, e prakArano pakSapAta je digaMbara kare che, te ucita nathI. ane tene ja puSTa karatAM kahe che Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110. . adhyAtmamata parIkSA. . . . . . . . . .gAthA -25-26 munine AhAramAM phalanI icchA mAtrathI ke aniSTanA nirodhanI icchAmAtrathI pravRtti hoya che. jayAre A bemAMthI koIpaNa rIte muni AhAramAM pravRtti karato hoya, tyAre atRSNAno pariNAma hoya che. tethI ahaMkAra ane mamakAranI bhAvanArUpa tRSNAnuM tirodhAna, AhAragrahaNanI pravRttikALamAM varte che. te ja rIte vastramAM paNa samAna che. ahIM phalecchA mAtrathI kahyuM teno bhAva e che ke, muni anazanasvabhAvanI bhAvanAthI AtmAne bhAvita karIne, atRSNAnA pariNAmavALo bane che. ane jyAre temane lAge ke, A pariNAmanI vRddhi AhAragrahaNathI ja thai zake tema che, tyAre te AhAramAM pravRtti kare che. tethI anazanasvabhAvanI bhAvanAnI vRddhirUpa phalanI icchAthI, muninI AhAramAM pravRtti che. te ja rIte aparigrahasvabhAvanI bhAvanAnI vRddhirUpa phalecchAthI, muninI vastramAM pravRtti hoya che. kavacit te bhAvanA prakarSamAM vartatI hoya to, AhAra grahaNa na kare to paNa cAle tema hoya; Ama chatAM, AhAra grahaNa na karavAthI dehano pAta thAya to, janmAMtaranI prApti thavAthI devabhavamAM viratinA pariNAmarUpa anazanasvabhAvanI bhAvanA TakI zake nahi; tethI viratinA pariNAmanA nAzarUpa je aniSTa che, tenA nirodhanI icchAthI muninI AhAramAM pravRtti hoya che. te ja rIte atizaya zItAdithI zarIranuM rakSaNa na karavAmAM Ave to, dehano pAta thAya ane svarganI prApti thAya tyAre, aparigrahasvabhAvabhAvanArUpa saMyamanA pariNAmano nAza thAya, te rUpa aniSTanA nirodhanI icchA mAtrathI muninI vastrAdimAM pravRtti hoya che. tenA kAraNe ja teone atRSNAno pariNAma varte che. tethI AhAramAM ke vastramAM ahaMkAra ke mamakArabhAvanArUpa tRSNA munione hotI nathI. ahIM AhAranA viSayamAM ahaMkAra e che ke, huM AhAra grahaNa karuM chuM evI buddhi, te ahaMkArarUpa che; ane je pote bhikSA dvArA AhAranAM pudgalo grahaNa karavA mATe lAvyo che te mArAM che tevI buddhi, te mamakAra che. A baMne buddhi rAgAtmaka hoya che, ane tRSNAnA abhAvane kAraNe vivekIone tevI buddhi hotI nathI.rapa avataraNikA:- parva 2 yatInAM nirdoSamAhIranANA navInacApi vastrAvita: tharmavettatva? ti paryanuyogo'vicAritopanyasta evetyAha avataraNikArya - ane e pramANe arthAt pUrvamAM sthApana karyuM ke AhAravihAranI jema dharmopakaraNamAM paNa yuktatvasAmagrI abAdhita che e pramANe, yationA nirdoSa AhArane anAhAra mAnanAra evA digaMbarane paNa "vastrAdivALAne kevI rIte acelapaNuM che" e prakArano paryanuyoga=prazna, avicArita ja upanyasta che, e pramANe kahe che gAthA :- evaM ca sacelANaM, kaha suttuttaM bhave acelattaM? / iya pabhaNaMtassa tuhaM, ko NiyaghararakkhaNovAo // 26 // ( evaM ca sacelAnAM kathaM sUtroktaM bhavedacelatvam / iti pabhaNatastava, ko nijagRharakSaNopAyaH // 26 // ) Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 26-27 adhyAtmamata5rIkSA 111 gAthArtha :- ane e prakAre=gAthA 25mAM siddha karyuM ke vastra ane AhAramAM yuktatva sAmagrI tulya che e prakAre, sacela sAdhuone sUtrokta acelapaNuM kai rIte hoya? e pramANe kahetA evA tamane=digaMbarane, nija gharanA rakSaNano upAya kayo che? arthAt koi nathI. TI51 :- yo hi bhAvato'nAhAramAtmAnaM dravyato bhuJjAnameva manyate sa khalu bhAvato niSparigrahe'pi dravyo dharmopakaraNadhAriNi kathaM sacelatAM paryanuyuJjIta ? itazca 'jitAcelaparISaho muniri ti sUtramapi suvyvsthitm||26|| dara 'kRti sUtramapi' ahIM 'api'thI e kahevuM che ke munine acelapaNuM kahevuM te to suvyavasthita che paraMtu prastuta sUtra paNa suvyavasthita che. TIkArya :- 'yo ddi' je kharekhara dravyathI khAtA ja evA AtmAne bhAvathI anAhArI mAne che, te kharekhara dravyathI dharmopaka2NadhArI evA bhAvathI niSparigrahImAM paNa kevI rIte sarcalapaNAno prazna kare? arthAt na karI zake. ane AthI karIne-digaMbara, bhAvathI niSparigrahI evA vastradhArI munimAM sarcalatAno prazna karI na zake, AthI karIne, "jItaacelaparISahavALA muni" che e pramANe sUtra paNa suvyavasthita che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, dravya upakaraNanI apekSAe sacelapaNuM kahIe to, sarvathA vastrarahita bhikSukAdi paNa jItaacelaparISahavALA mAnavAnI Apatti Ave. tethI bhAvanI apekSAe acelapaNuM grahaNa karIe to, munioe (bhAvanI apekSAe) acelaparISahane jItelo che, tethI te sUtra saMgata thaze. anyathA muni sivAyanA paNa vasrarahita bhikSuko jItaacelaparISahavALA prApta thaze, tethI "jItaacelaparISahavALA muni che" te sUtra saMgata thAya nahi.||26|| utthAna :- pUrvamAM kahyuM ke bhAvanI apekSAe munine jItaacelaparISahavALA kahyA che, tyAM zaMkA thAya ke kevala dravyathI vastrarahitane acela na mAnatAM dravya ane bhAva ubhayanI apekSAe je vasrarahita hoya tene ja jItaacelaparISahavALA kahIe, to vasrarahita bhikSukane jItaacelaparISahavALA kahevAno prasaMga prApta thaze nahi. tene sAme rAkhIne kahe che avataraNikA :- yati tu sarvathA cetaparityAonaivAcetaparISahavinayo nAnyathati te matistahi sarvathAhAraprityaagenaiv kSutparISahavijaya iti dIkSAmArabhyaiva digambarasya yAvajjIvamanazanamApatitamiti mahatkaSTamAyuSmata* ityanuzAsti avataraNikArya :- vaLI jo sarvathA=dravyabhAva ubhayanI apekSAe, celanA parityAgathI acelaparISahano vijaya che, anyathA nathI; e pramANe tArI mati che; to sarvathA AhAranA parityAgathI ja sudhAparISahano vijaya che. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 27 ethI karIne dIkSAthI AraMbhIne ja digaMbarane yAvat jIvana sudhI anazana=AhAra nahi grahaNa karavArUpa anazana, prApta thAya. ethI karIne moTuM kaSTa AyuSyamAna evA tane Ave. e pramANe anuzAsana kare che gAthA jar3a celabhogamettA Na jiyAce lakka parIsaho sAhU | bhuJjanto ajiyakhuhAparIsaho to tumaM patto // 27 // ( yadi celabhogamAtrAnna jitAcelakyaparISahaH sAdhuH / bhuJjAnopyajitakSudhAparISahastattvaM prAptaH ||27|| ) gAthArtha :- jo celabhogamAtrathI=vasropabhoga hovA mAtrathI, sAdhu jItaacelaparISaha nathI ema mAnazo; to AhAra karato (sAdhu) ajitakSudhAparISahavALo tane=digaMbarane prApta thAya. dara mULagAthAmAM 'vi'no 'tat' sAthe anvaya che ane 'tat'='tataH'nA arthamAM che. TIst :- yathA hi tIvrakSudvedanodayepyeSaNAdidoSaduSTamAhAramagRhNatastaddoSarahitamAhAramupalabhya ca vidhinA kSudvedanAM pratikurvataH kSutparISahavijayo, na tu sarvathA''hArAgrahaNena, nirupamadhRtisaMhanAnAM jinAnAmapi tadajetRtvaprasaGgAt, tathA zItAdivedanAbhibhUtenApi sAdhunA doSaduSTopadhityAgena doSarahitopadhiparibhogena ca tatpratIkArAdAcelakyaparISahavijayaH kRto bhavati, na tu sarvathA tatparityAgena, nyAyasya samAnatvAt / TIkArya :- 'vathA' - kharekhara je pramANe tIvra kSudhAvedanAnA udayamAM paNa eSaNAdi doSathI duSTa AhAra nahi grahaNa karanArane, ane taddoSarahita=eSaNAdidoSathI rahita, AhArane pAmIne vidhipUrvaka kSudhAvedanAno pratikAra karanArane, kSudhApa2Ikhavijaya che. paraMtu sarvathA AhAra agrahaNa karavA vaDe nahi; nahitara nirupama dhRtisaMghayaNavALA jinone paNa tajetRtvano-kSudhAparISahanA ajetRtvano prasaMga prApta thaze. te pramANe zItAdi vedanAthI abhibhUta paNa sAdhu vaDe doSathI duSTa upadhinA tyAgathI ane doSarahita upadhinA paribhogathI teno=zItAdi vedanAno, pratIkAra thavAthI acelaparISahavijaya karAyela thAya che, paraMtu sarvathA tat parityAgathI=vastrAdinA parityAgathI, nahi. kema ke nyAyanuM samAnapaNuM che. bhAvArtha :- digaMbaranA mate paNa kSetparISahano jaya sarvathA AhAra agrahaNathI nathI, paraMtu game teTalI kSudhAtRSAmAM paNa doSita AhAra grahaNa karyA vagara pravRtti kare, ane grahaNa karelA AhArane paNa vidhipUrvaka upabhoga kare, to ja kSudhAparISahajaya mAnela che. e ja nyAyathI saMyamI sAdhune paNa saMpUrNa vasrA tyAgathI AcelakyaparISahano jaya nathI, paraMtu game teTalI zItAdi vedanA thAya to paNa, doSita vastranA tyAgapUrvaka nirdoSa vasrane paNa vidhipUrvaka dhAraNa kare to AcelakyaparISahajaya thai zake che. utthAna :- pUrvamAM vyavahAranayane AzrayIne kSudhAparISahajaya ane acelaparISahajaya batAvyA ane kahyuM ke baMnemAM Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA 113 gAthA : 27 nyAyanuM samAnapaNuM che. have nizcayanayane AzrayIne kSudhAparISahajaya ane acelaparISahajaya batAvatAM kahe chevyavahAranaya bhAvapUrvakanI bahiraMga AcaraNAne saMyama mAne che, tethI game teTalI kSudhA lAgI hoya to paNa aNAhArI bhAvapUrvaka doSarahita AhAra grahaNa karavArUpa kriyAne kSudhAparISahajayarUpa kahe che. tethI pUrvanuM kathana vyavahAranayathI che tema samajavuM. jyAre nizcayanaya parISahajayane paNa jIvanA pariNAmasvarUpa mAne che. tethI havenuM kathana nizcayanayathI che tema samajavuM. TIs1 :- atha kSudvedanAdyAkulatApratipakSaH sAmAyikarUpasthiratApariNAma eva nizcayataH parISahavijayastaduktaM 'dravyasaGgrahavRttau-''teSAM kSudhAdivedanAnAM tIvrodaye'pi sukhaduHkhajIvitamaraNalAbhAlAbhanindAprazaMsAdisamatArUpaparamasAmAyikenA'navaratazubhAzubhakarmasaMvaraNacirantanazubhAzubhakarmanirjjaraNasamarthena yannijaparamAtmabhAvanAsaJjAtanirvikAranityAnandaikalakSaNaM sukhAmRtasaMvitteracalanaM sa parISahavijayaH" iti cet ? tathApi tadupaSTambhakAMhArAdipravRttirivAcelakyaparISahavijayarUpAparigrahasvabhAvabhAvanopaSTaMbhakadharmopakaraNapravRttiH iimati na yuA? kRtiArA TIkArya :- 'pratha' kSudvaMdanAdi AkuLatAnA pratipakSa sAmAyikarUpa sthiratAno pariNAma ja nizcayathI parISahavijaya che. arthAt kSudvedanAdinI je AkuLatA che te asaMyamano pariNAma che, teno pratipakSa sAmAyikarUpa sthiratAno pariNAma te ja parISahavijaya che. vyasaMgrahavRttimAM te kahyuM che 'teSAM' - te kSudhAdi vedanAnA tIvra udayamAM paNa sukha-duHkha, jIvita-maraNa, lAbha-alAbha, niMdA-prazaMsAdimAM samatArUpa=samAnapariNAmarUpa paramasAmAyika che, ke je anavarata zubha-azubha karmanA saMvaraNa ane ciraMtana= pUrvanA zubha-azubha karmanA nirjaraNamAM samartha che. tenA dvArA je nijaparamAtmabhAvanAthI saMjAta=utpanna thayela, nirvikAra nitya AnaMdaekasvarUpa je sukhAmRta saMvittithI=saMvedanathI, acalana che, te parISahavijaya che. A pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakAra kahe che 'tathApi' - to paNa='atha'thI pUrvapakSIe kahyuM ke, nizcayathI kSudvedanAdinI AkuLatAnA pratipakSasvarUpa sAmAyikarUpa sthiratApariNAma ja parISahavijayarUpa che, to paNa, taduparaMbhaka=kSudvedanAnI AkuLatAnA pratipakSarUpa sAmAyikapariNAmarUpa je kSetparISahavijaya che tenA upakhaMbhaka AhArAdinI pravRttinI jema, AcelakyaparISahanA vijayarUpa aparigrahasvabhAvanI bhAvanAnA upakhaMbhaka dharmopakaraNanI pravRtti kema yukta nathI? arthAt yukta ja che. dara 'vimiti' zabda 'smAt' arthamAM che. bhAvArtha :- nizcayanayanI dRSTie kSudhAvedanAnI AkuLatAnA pratipakSarUpa evI je jIvanI pariNati che, te parISahavijayarUpa che, ane te sAmAyikanA pariNAmarUpa che; kema ke sAmAyika e samatAnA pariNAmarUpa che. tethI jyAre jIvamAM samatA vartatI hoya tyAre game teTalI kSudhA lAge to paNa AkuLatA utpanna thAya nahi. te ja rIte 1. gAthA naM.35nI vRttimAM. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114. ...... adhyAtmamata parIkSA............ gAthA 27-28 nizcayanayathI AcelakyaparISahavijaya paNa aparigrahasvabhAvanI bhAvanAnA prakarSarUpa samatAnA pariNAmarUpa ja che, Ama chatAM, sudhAparISahavijayanA pariNAmavALA muni paNa jema AhArAdimAM pravRtti kare che, tema AcelakyaparISahavijayanA pariNAmavALA muni paNa dharmopakaraNamAM pravRtti kare to doSarUpa nathI. e prakArano graMthakArano Azaya che. nizcayanayathI parISahanA vijayanuM uddharaNa dravyasaMgrahavRttinuM Apela che, te digaMbarane abhimata graMthanuM uddharaNa che ane tenuM vizeSa tAtparya A pramANe che AtmAnuM je svAbhAvika sukha che, te AtmAne amara karanAra hovAthI amRtarUpa che, ane tenI ja saMvittisaMvedana, che. tenuM je acalana=nAza na thavo te, parISahavijayarUpa che. ane te saMvittinuM huraNa kevA svarUpavALuM hoya che te batAve che nijaparamAtmAnI bhAvanAthI pedA thayeluM, sarvathA vikAra vagaranuM, nitya AnaMdamaya ekasvarUpavALuM te saMvittinuM skuraNa thAya che. rakSA avataraNikA - gadhevaMvidhaghaparathAridiAM na leva7 nizcayato itu vyavahAra tostatvamitynushaasti 'matha'thI graMthakAra kahe che ke, AvA prakAranA dharmopakaraNa dhAraNa karanArAone kevala nizcayanayathI nahi, paraMtu vyavahArathI paNa acelapaNuM che, e prakAranuM anuzAsana kare che. gAthA - gada garbhamavadanto mApha nahi satno vi | taha thovajuNNakutthiyacelA vi acelayA sAhU // 28 // (yathA jalamavagAhamAno bhaNyate celarahitaH sacelo'pi / tathA stokajIrNakutsitacelA apyacelakAH sAdhavaH // 28|) gAthArtha :- je pramANe jalane avagAhana karato (alpa vastravALo) sacelapaNa elarahita kahevAya che, te pramANe alpa, kutsita vastravALA sAdhuo paNa acala kahevAya che. TIkA :- yathA diveTIva veSTitaraNopinanA vADhipuruSa tathA vigharimo prApathIdabhaavaadcelktvvyvhaarstthaa kacchAbandhAbhAvAt kUparAbhyAmagrabhAga eva colapaTTadhAraNAt, mastakasyopari prAvaraNAdyabhAvAcca lokarUDhaprakArAdanyaprakAreNa paribhogAt tathAvidhanepathyAbhAvAcca sacelA api munayo'celA vyavahiyanta iti bhaavH||28|| dara 'kathA hiM' - ahIM 'di zabda "pArArtha' che. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I , , , , , , , , , , , , , , , , , , gAthA - 28-29 adhyAtmamata parIkSA 115 TIkArya-"yathA di' je prakAre ja kaTIvastrathI veSTita ziravALA paNa jalaavagADha puruSane, tathAvidha paribhoga prakAra nepathyano abhAva hovAthI, acalakatvano vyavahAra thAya che; te prakAre kacchAbaMdhanA abhAvane kAraNe hAthanI be koNI vaDe agrabhAgamAM ja colapaTTanuM dhAraNa hovAthI, ane mastaka upara prAvaraNa Adino abhAva hovAthI, lokarUDha prakArathI anya prakAre paribhoga hovAthI ane tathAvidha nepathyano abhAva hovAthI, sacela paNa munio acela; e pramANeno vyavahAra karAya che. bhAvArtha- ahIM daSTAMtamAM 'tathAvidhiparibhogaprakAra nepathyAdino abhAva' ema kahyuM tenuM tAtparya e che ke, jaLanuM avagAhana karato puruSa kaTI upara bAMdhavAnuM vastra mAthe bAMdhe che tyAre, je prakAre paribhoga karavA yogya che te prakAre paribhogaprakAra nepathyano abhAva che. dArthantikamAM kacchAbaMdhano abhAva kahyo tenuM tAtparya e che ke, gRhastho jema dhotiyAne be bAju bAMdhe che te kacchAbaMdha kahevAya che, te prakAre pUrvamAM munio bAMdhatA na hatA, tethI satata apramatta rIte hAthanI be koNI vaDe agrabhAgamAM colapaTTAne dhArI rAkhatA hatA. tathAvidha nepathyano abhAva ema kahyuM tenuM tAtparya e che ke, lokamAM jevA prakAranAM vastro paherAya che, tevA prakAranAM vastro munio dhAraNa karatA nathI, paraMtu stoka, jIrNa ane kutsita vastro pahere che, tethI tathAvidha nepathyano abhAva che, ema kahyuM che. riTA avataraNikA - vimupativyavahAra cheTdhava rUtyu, nirupativyavahAranuM sevakUthavastrApAne bhagavanta eva saMbhavantIti vibhajate avataraNikArya - e pramANe=gAthA 28mAM kahyuM e pramANe, upacarita vyavahAranayathI zeSa sAdhuo (acela che) e pramANe kahyuM. vaLI nirupacarita vyavahAranayathI devadUSya vastranuM apagama=dUra thaye chate, jinezvaro ja acala saMbhave che. e rIte vibhAga batAvatAM graMthakArazrI kahe che bhAvArtha tAtparya e che ke, nirupacarita vyavahAranayathI vastrarahitane acala kahevAya; paraMtu upacarita vyavahArathI jIrNAdi vastra dhAraNa karanArane acela kahevAya che. tethI upacarita vyavahArathI bhagavAna sivAyanA zeSa zAdhuo acela che ema kahyuM che, ane nirupacarita vyavahAranayathI to devadUSya cAlI gayA pachI zrIjinezvaro ja acela hoya che. gAthA : ___ uvayAreNa acelA sesamuNI savvahA jiNindA ya / khaMdhAo devadUsaM caMvai tao ceva Arabbha // 29 // ( upacAreNAcelAH zeSamunayaH sarvathA jinendrAzca / skandhAddevadUSyaM cyavate tata evArabhya // 29 // ) gAthArtha - zeSa muni upacArathI acela che ane khabhA uparathI devadUSya paDI jAya che tyArathI ja AraMbhIne jinezvarabhagavaMto sarvathA acela hoya che. Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116................. adhyAtmamataparIkSA...............yA : 25 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / . . 2051 :- bhagavanto hi vastrapAtrakAryakArilabdhibhAjo nirupamadhRtisaMhananAzcatursAnAtizayayuktA vinA'pi vastrapAtrAdikaM saMyama nirvoDhuM kSamamANA na kAraNAbhAvAt tdupaadtte| kevalaM savastrapAtro dharma prarUpaNIya iti devendreNa skandhAhitaM devadUSyamAdAya niSkrAmantIti devadUSyavastrAvasthiti yAvattepyupacArato'celAstataH paraM mukhyayA vRttyeti tttvm| Tos :- 'bhagavanto' 5352 ||25||no samApa DopAne 126=ASIna prayo4nano samApa DovAne kAraNe, vastrApAtrakAryakArI labdhine bhajanArA, nirupama vRtisaMhananavALA, cAre jJAnathI atizayayukta, vastrapAtrAdi vinA paNa saMyamane vahana karavA mATe samartha evA bhagavAna, tene=vastrane, grahaNa karatA nathI. kevala vastra-pAtra sahita dharma prarUpaNIya che, jethI karIne devendra vaDe skaMdha upara sthApita karAyela devadUSyane grahaNa karIne dIkSA le che, ethI karIne devadUSya vasanI avasthiti sudhI teo paNa=jinendro paNa, upacArathI acela che; tyArapachI mukhyavRttithI =nirupacaritavRttithI, (acela che), e pramANe tattva che. arthAt e pramANe acelano vibhAgache. TIDa:- jinakalpikasvayambuddhAdayastu sarvakAlamupacaritA'celA eva, upadhidvayasya sarvadA bhaavaat| ata eva tAnuddizyAyamupadhivibhAgaH - "1 dugatigacaukkapaNagaM, Nava dasa ikvArasa ve bArasagaM / ee aThavigappA , jiNakappe huMti uvahissa" // [nizIthabhASya-1391 ] iti vacanokto drssttvyH| tatra rajoharaNaM mukhavastrikA ceti dvividha upadhiH keSAMcid, anyeSAM tu kalpena saha trividhaH, kalpadvayena tu saha caturvidhaH, kalpatrayeNa saha paJcavidhaH zaktivaicitryAt pAtramAtraviSayakalabdhibhAjAM drssttvyo| yeSAM tu vastramAtraviSayiNI labdhisteSAM rajoharaNaM-mukhavastrikA, 2 pattaM pattAbandho pAyaTThavaNaM ca pAyakesariyA / paDalAi rayattANaM ca gocchao pAyanijjogo // [nizIthabhASya 1393 iti gAthayoktaH saptavidhaH pAtraniryoga ityevaM navavidha upadhiH, tadubhayaviSayakalabdhirahitAnAM ca yathAzakti kalpena saha dazavidhaH, kalpadvayena sahaikAdazavidhaH, kalpatrayeNa tu samaM dvAdazavidha upadhirjeya iti||29|| , dikatrikacatuSkapaJcakaM navadazaikAdaza vai dvAdazakam / ete'STavikalpA jinakalpe bhavantyupadheH / / 2. pAtraM pAtrabandhaH pAtrasthApanaM ca pAtrakesarikA / paTalAni rajastrANaM ca gocchakaH pAtraniryogaH // . Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 29. adhyAtmamata parIkSA . 117 TIkArya - ninalpi ' vaLI jinakalpika ane svayaMbuddha vagere sarvakALa upacarita acela ja che, kema ke (teone) upadhiyano sarvadA bhAva che. arthAt koipaNa jinakalpika ane svayaMbuddhane ochAmAM ochI be upadhi avazya hoya che. e pramANe sarva jinakalpi ane svayaMbuddhAdione AzrayIne sarvakALe be upadhinI prApti che. tethI sarvakALa upacarita vyavahArathI teo acela ja che. AthI karIne ja sarvakALa upacarita vyavahArathI teo acela ja che. AthI karIne ja, teone arthAt jinakalpikAdine, uddezIne A arthAt vakSyamANa upadhivibhAga "puti....3hissa" e pramANe vacanokta zAstrokta) jANavo. e pramANe anvaya che. mata avatAnudikyAyamupathavimA:ti vedano draSTavya:' A pramANe anvaya che. te vacanokta upadhi vibhAga A pramANe- be, traNa, cAra, pAMca, nava, daza, agiyAra ane bAra, A ATha vikalpo jinakalpamAM upadhinA che. (vai pAdapUrti mATe che.) 'tatra' - tyAM=jinakalpikAdine upadhinA vibhAgamAM, keTalAkanekavasUlabdhi ane pAtralabdhi ubhayalabdhivALA sarvane, rajoharaNa ane mukhavastrikA e pramANe be prakAre upadhi che. vaLI pAtra mAtra viSayaka labdhivALA anyone zaktinuM vicitrapaNuM hovAne kAraNe, eka kalpa sAthe trividha, kalpadraya sAthe caturvidha ane kalpatraya sAthe paMcavidha upadhi jANavI: vaLI jeone vastramAra viSayaka labdhi che, teone rajoharaNa ane mukhavatrikA tathA "tta pattA vanyo....pAnijhmo ' e gAthA vaDe kahevAyela samavidha pAtraniryo. A rIte ra+7 navavidha upAdhi nizIthabhASyanI gAthAno artha A pramANe che pAtra, pAtrabaMdha, pAtrasthApana, pAtrakesarikA, palAM, rajastrANa ane gucchA (e) pAtra saMbaMdhI niryoga che, arthAt pAtra saMbaMdhI upAdhi che. 'tama' - ane te ubhayaviSayaka arthAt vastra-pAtraviSayaka labdhirahitane, yathAzakti eka kalpanI sAthe daza prakAre, kalpadrayanI sAthe ekAdaza prakAre, kalpatrayanI sAthe bAra prakAre upadhi jANavI. "ti' kathananI samApti sUcaka che. sArAMza - vastrapAtraubhaya labdhivALAne dvividha upAdhi - rajoharaNa, muhapatti hoya. mAtra pAtralabdhivALAne trividha upAdhi - rajoharaNa, muhapatti + 1 kalpa hoya. caturvidha upadhi - rajoharaNa, muhapatti + 2 kalpa hoya. paMcavidha upadhi - rajoharaNa, muhapatti + 3 kalpa hoya. mAtra vaccalabdhivALAne navavidha upAdhi - rajohara muhapatti + 7 pAtraniryogapAtranI upadhi) hoya. 1-10 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18. * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * adhyAtmamata parIkSA gAthA - 29-30-31 ane vastrapAtraubhalabdhirahitane dazavidha upAdhi-uparokta navavidha + 1 kalpa hoya. ekAdazavidha upAdhi-uparokta navavidha + 2 kalpa hoya. vAdazavidha upAdhi-uparokta navavidha + 3 kalpa hoya.IIratA avataraNikA -tavaMvithavyavasthApravanI nAntaramadhyAha avataraNikArya - te AvA prakAranI=pUrvokta gAthA 29mAM jaNAvI evA prakAranI, vyavasthAnA pradarzananuM phalAMtara paNa arthAt vyavasthA to batAvI paNa vyavasthAthI atirikta phalAMtara paNa, kahe che bhAvArtha -pUrvamAM gAthA 29nI TIkAmAM jinakalpika ane svayaMbuddhAdine AzrayIne upadhino vibhAga batAvyo. e prakAranI vyavasthAnA pradarzanathI digaMbara je mAne che tenA nirAkaraNarUpa phalAMtara prApta thayuM, digaMbaranI mAnyatA e che ke, bhagavAna ane jinakalpika Adi munio vastrarahita hatA, tethI bIjA munioe paNa vasrarahita rahevuM joIe. paraMtu bhagavAna ane jinakalpika Adi paNa vastrarahita hatA nahi, ema pUrvamAM siddha karyuM. enAthI A digaMbaranA vacananA nirAkaraNarUpa phalAMtara prApta thayuM. gAthA - eeNa jai acelA jiNindajiNakappiAiA sumuNI / to eso cciya maggo NaNNotti parAkayaM vayaNaM // 30 // ( etena yadyacelA jinendrajinakalpikAdayaH sumunayaH / tadeSa eva mArgo nAnya iti parAkRtaM vacanam // 30 // ) gAthArtha:-AnAthI teomAM paNa=jineMdra ane jinakalpikAdiomAM paNa sarvathA acelatvanA abhAvanuM pratipAdana karyuM. AnAthI, vakSyamANa evuM paranuM vacana parAkRta thayuM ane te vakSyamANa kathana A pramANe che- jinendro ane jinakalpikAdi sumunio jo acela hoya che, to A ja mArga che, anya nahi; e pramANe vacana parAkRta jANavuM. TIkA - tena-teSvara sarvathAttatvamAvapratipAnA zeSa gumArU TIkArya -AnA vaDe-teone viSe paNa=jineMdra ane jinakalpikAdi viSe paNa, sarvathA acalapaNAnA abhAvanA pratipAdana vaDe, zeSa artha sugama che. 30mI avataraNikA - pi - avataraNikAtha-pUrvokta vyavasthA pradarzananuM phalAMtara kahyuM ke, sarvathA upadhi vagarano mArga che, e vacana mithyA Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AuthA : 31.............. adhyAtmamataparIkSA........ :. . . . . . . . ...115 che; ane vaLI ahIM samuccaya e che ke, gAthA 30mAM je phalAMtara batAvyuM tenAthI e prApta thayuM ke, bhagavAna ane jinakalpikAdi sumunio acelaka che mATe te ja mArga che, e vacana to parAkRta thayuM; paraMtu jo A pramANe svIkArI laie ke, jinendrAdi acelaka che to paNa teoe karyuM che te ja karavuM joie, e vacana paNa yuktithI yukta nathI. me matAvA bhATe 'api ca'thA samuyyaya 42ai - gAthA :- jiNakayameva ya kammaM jai kAyavvaM tao tuhaM ihayaM / uvaesasissadikkhAguruvayaNAIhi kiM kajjaM // 31 // ( jinakRtameva ca karma, yadi kartavyaM tatastaveha / upadezaziSyadIkSAguruvacanAdibhiH kiM kAryam // 31 // ) gAthArtha ahIMsAdhanAnA mArgamAM, jinezvaro vaDe karAyelaja jo karavAnuM hoya to tane upadezadAna, ziSyadIkSA, guruvacanAdithI zuM kArya che? arthAt upadezadAna Adi karavAM na joIe. ast:- yadi hi jinaziSyANAmapi hi jinAcaritamevAcaritavyaM tarhi chadmasthAvasthAyAM jinAnAmupadezadAnaziSyadIkSAdipravRttyabhAvAdguruvacanavazavRttitAyAzca svayaMbuddhatayA kadAcidapyabhAvAt tIrthoccheda eva syaat| atha zuddhopayogAdhikAribhirbhagavadAcaritamevAcaraNIyaM, taduktaM "kiM kiMcaNatti takkaM, apuNabbhavakAmiNodha dehevi / saGgatti jiNavariMdA, appaDikammattamuddiTThA / tti [pravacanasAra 3-28] zubhopayogAdhikAriNAM tUpadezAdipravRtterna tIrthoccheda iti cet? tadidamapi kuto nirNItamAyuSmatA? bhagavadupadezAditi cet? tarhi tata eva jinakalpikAdyaupadhi( ? yi )kamArgAdhikAriNo'pi nirupamadhRtisaMhananAH pUrvavidaH, kRtaparikarmANa eva ca bhavantIti kimiti na prtipdyse?||31|| 32 21514 kadAcit' 206 'sarvadA' arthamA cha 'tata eva'no manvaya 'kimiti na pratipadyase' sAthe che. 'kimiti' 206 'kasmAt' arthamA cha. As :- 'yadi' niziSyo 55 4inezvarI va mAyarita 4 maay25|| 42vA yogya hoya to, 75sthAvasthAmA jinone upadezadAna, ziSyadIkSAdi pravRttino abhAva hovAthI, svayaMsaMbuddhapaNuM hovAne kAraNe ane guruvacananI vazavRttitAnuM kadAcit paNa=sadA paNa, abhAva hovAthI, tIrthoccheda ja thAya. 1.ki kicanamiti tarkaH apanarbhavakAmino'tha dehe'pi / saMga iti jinavarendrA niHpratikarmatvamuddiSTavantaH / / Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 , adhyAtmamata parIkSA. . . . . gAthA - 31 matha - "1'thI pUrvapakSI A pramANe kahe ke, zuddha upayoganA adhikArIo vaDe jinaAcarita ja AcaravA yogya che. vaLI zubha upayoganA adhikArIonI upadezAdinI pravRtti hovAthI tIrthoccheda nahi thAya. zuddha upayoganA adhikArIe bhagavad Acarita ja AcaravuM joie, te pravacanasAramAM kahyuM che. te A pramANe ivipatti - saMga che, ethI karIne jinezvaroe dehamAM paNa apunarbhavakAmI jIvone niSpatikarmatvano upadeza Apyo che. vi ' zuM parigraha hoya? e pramANeno tarka che. bhAvArtha-tAtparya e che ke zarIrano) saMga che ethI karIne apunarbhavaTAmIne dehamAM paNa bhagavAne apratikarmano arthAt pratikarma nahi karavAno, upadeza Apyo che, zuM kiMcana=parigraha hoya? arthAt kAMi parigraha na hoya, e pramANe tarka che. ahIM pravacanasAranA sAkSIpAThathI zuddha upayoganA adhikArI vaDe bhagavAne Acarita AcaravuM joie; e artha A rIte prApta thAya che, je apunarbhavakAmI che te zuddha upayoganA adhikArI che, ane tene dehamAM paNa niSpatikarmano bhagavAnano upadeza che, ane tenAthI prApta zeSa parigrahano abhAva che, tethI teNe bhagavAnanI jema deha sivAya koi vastu dhAraNa karavI joie nahIM. tethI bhagavAne je AcaraNa karyuM che, te ja AcaraNa karavuM joie. graMthakAra teno uttara ApatAM kahe che' tama-te A paNa zuddhaupayogavALAe bhagavad Acarita ja AcaravuM joie ane zubhaupayogavALAe upadezAdinI pravRtti karavI joie, te A paNa, tArA vaDe kevI rIte nirmIta karAyuM? "bAva-bhagavAnanA upadezathI (nirNaya karAyo) e pramANe pUrvapakSI kaheto, graMthakAra kahe che- to jinakalpikAdi aupayika mArga=jinakalpikAdirUpa upAyabhUta mArganA arthAta zuddha upayoganA upAyarUpa jinakalpikAdirUpa mArganA adhikArIo paNa nirupamavRti-saMghayaNavALA, pUrvavidrapUrvanA jANakAra, ane karAyela parikarmavALA ja thAya che; e prakAre tenAthI ja=bhagavAnanA vacanathI ja, tuM kema svIkArato nathI? ka TIkAmAM jinavidhavAmI" pATha che tyAM nivaspida cilama....' pATha saMgata thAya che, tethI te mujaba artha karela che. bhAvArtha-nirupama dhRti ane saMghayaNa kahyuM, tyAM bratipadArtha sattvAdi pAMca bhAvonI tulanAthI AtmAmAM dhairyabhAva prApta thAya te rUpa svaprayatnathI pedA karAyela pariNAma che, ane saMhanana pUrvakRta puNyanA udayathI maLe che.II3II Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-32 121 adhyAtmamata parIkSA mataMEL :- atha jinakalpapratipattyakSamasyaiva sthavirakalpapratipattistulanAbhyAsAdidRDhIkRtazaktareva kasyacijjinakalpapravRttiH zreyasIti bhagavadupadeza ityAha avataraNikArya - 3thathI graMthakAra kahe che - jinakalpanA svIkAra mATe asamarthane ja sthavirakalpanI pratipatti= svIkAra che. tulanA-abhyAsAdithI daDha karAyela zaktivALA ja keTalAkane jinakalpanI pravRtti zreyaskarI che, e pramANe bhagavAnano upadeza che. ethI kahe che mA 'kasyacit' yuM tenAthI se prA. thAya cha , dRzati (8585 svii.||2 me nathI. dazapUrvIo na svIkAre ane daDhazaktivALA paNa gaccha calAvavA mATe uttarAdhikArI samartha na hoya to jinakalpa nasvIre. yA :- niratisayANaM kappo, therANa hio Thio a tattheva / / paDivajjau jiNakappaM, paMcahiM tulaNAhiM jutto jo // 32 // (niratizayAnAM kalpa: sthavirANAM hitaH sthitazca tatraiva / pratipadyatAM jinakalpaM, paJcabhistulanAbhiryukto yaH // 32 // ) gAthArtha niratizayavALAne sthavirono kalpahitakArI che tyAM ja=sthavirakalpamAM ja, rahelAje pAMca tulanAothI yuna cha (1) ni5 svii||3. mahAniratizayAnAM sthavirANAM' meM vizeSa-vizeSyamA nathI. niratisayANaM'no manvaya hio'nI sAthe cha. 'therANa kappo' meM prabhArI saMipArtha54I che. ENst :- tAdRzasaMhananadhRtividyAdyabhAvena niratizayAnAmeva hi sthavirakalpa uktaH, tAdRzAtizayavatAM tu . jinakalpapratipattireva mukhyaa| sthavirakalpikasyApi cAyaM kramaH ''pavvajjA sikkhAvayamatthagahaNaM ca aniyao vaaso| __NipphattI ya vihAro sAmAyArI ThiI ceva / / ' [ bRhatkalpa 2-1132] guNavatA hi guruNA vidhinA pUrvaM yogyasya ziSyasya pravrajyA pradeyA, tataH paraM zikSApadaM grahaNAsevanArUpaM dvAdazavarSANi yAvatsUtrAdhyayanopadezapratyupekSaNAdikriyopadezarUpaM, tatazcArthagrahaNaMdvAdazavarSANyadhItasUtraH ziSyo guruNA'rthagrahaNaM kAryate'nyathA sUtrAdhyayanaprayAsasya niSphalatvaprasaGgAt, tato'niyato vAsaH- yadyAcAryapadayogyaH ziSyastadA jaghanyato'pi sahAyadvayaM dattvA''tmatRtIyo dvAdazavarSANi yAvannAnAdezadarzanaM niyamena kAryate, jinajanmAdibhUmidarzanajanitaharSAtirekeNa svasamyaktvasthirIbhAvaparasamyaktvasthirIkaraNanAnAcAryaparizIlanajanitasUtrArthasAmAcArI1. pravrajyA zikSApadamarthagrahaNaM cAniyatavAsaH / niSpattizca vihAraH sAmAcArI sthitizcaiva / / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122................. adhyAtmamataparIkSA...............! - 32 vizeSopalambhanAnAdezabhASAvabodhAnugRhItatattaddezajavineyapravrAjanapUrvapravrajitatadupasaMpadAvatadanurAgabhAjanatvAdiguNAnAM tathaiva saMbhavAt, atathAbhUtasya tvniymH| tato niSpattirAcAryapadArhatAyAH anyeSAM bhUyasAM ziSyANAM tadantike nisspttiriti| evaM ca niSpadya sUripadaM ca prApya, dIrghakAlaM tatparyAyamanupAlya yogyaziSyamAcAryapade'vasthApya vihAro vizeSAnuSThAnarUpo vidheyH| ___ sa ca dvividho, bhaktapariTeGginIpAdapopagamanalakSaNamabhyudyatamaraNaM jinklpprihaarvishuddhikythaalndikklpprtipttirvaa| tatra stokaM svAyurjJAtvA prathamavihAraM pratipadyate, dIrghamapi svAyurjJAtvA yadi kSINajavAbalastadA vRddhavAsaM sviikurute| puSTAyAM tu zaktau jinakalpAdipratipitsustapaHsattvasUtrakatvabalaviSayiNIbhiH paJcabhistulanAbhiH prathamamAtmAnaM tolyti| tathA hi-(1) tapobhAvanayA tAvattathA bubhukSAM parAjayate yathA kAraNavazAdASaNmAsImAhArA'lAbhenApi na khidyet| (2) sattvabhAvanAbhistu paDhamA uvassayaMmi bIyA bAhiM taiya caukkaMmi / / suNNaharammi cautthI aha paJcamiyA masANaMmi // [bRhatkalpa-2/1335 ] ityuktakrameNa bhayaM praajyte| (3) sUtrabhAvanayA tu tathA sUtramapi paricinute yathA sarvakAlaM tatparAvartanAnusAreNaiva samyagavabudhyata iti| (4) ekatvabhAvanayA tu sAGghATikAdibhirapi mithaHsaMlApAdipravRttinivRttyA bAhyamamatvanivRttau dehopadhyAdikAdibhyo'pi bhinnamAtmAnaM bhAvayaMsteSvapi sarvathA nirabhiSvaGgo bhvti| (5) balaM dvividhaM-zArIraM manodhRtibalaM ca, tatra zArIramapi balaM jinakalpapratipattiyogyasya zeSajanabalamatizeta eva, tapaHprabhRtinA tadapakarSe'pi dhRtibalena tathA''tmAnaM bhAvayati yathA na mahadbhirapi parISahopasargarbAdhyata iti| tadevaM paJcabhirbhAvanAbhirbhAvitAtmA gacche prativasannapyAgamoktavidhinA''hArAdiparikarma saMsAdhya saGgha svagaNaM cAhUya jinaMgaNadharacaturdazapUrvidazapUrvisamIpe, tadabhAve vaTAzvatthAzokavRkSAdInAmAsattau jinakalpamabhyupagacchati, tataH sarvAn kSAmayitvA nijapadasthApitasUriprabhRtInanuzAsya ca vanakandarAdau vihrti|| pratipannajinakalpazca yatra grAme mAsakalpaM cAturmAsakaM vA karoti tatra SaDbhAgAn klpyti| yatra bhAge ekasmin dine gocaracaryAyAM hiNDitastatra punarapi saptama eva divase pryttti|gmnNc tRtIyapauruSyAmeva kurute, caturthapauruSI ca yatrAvagAhate tatra niymaadvtisstthte| bhaktaMpAnakaM cAlepaM yattadeva gRhNAti, eSaNAdikaM muktvA na kenApi saha jlpti| ekasyAM ca vasatau yadyapyutkRSTataH saptajinakalpikAH prativasanti tathApi mitho na bhaassnte| upasargaparISahAn sarvAnapi sahata eva,rogeSu cikitsAM na kArayatyeva, tadvedanAM tu samyageva visshte|aapaatsNllokaadidossrhit eva sthaNDilauccArAdIn karoti naa'sthnnddile|prikrmrhitaayaamev vasatau tiSThati, yadhupavizati tadA niyamAdutkuTuka eva, na tu nissdyaayaamaupgrhikopkrnnaabhaavaat| mattakarivyAghrasiMhAdike ca saMmukhe samAgacchatyunmArgagamanAdineryAsamiti na bhanakti, evamAdi sAmAcArI siddhaantrtnaakraadvbodhyaa| sthitizca zrutasaMhananAdikA jJeyA, tathAhi-jinakalpikasya tAvajjaghanyato navamasya pUrvasya 1. prathamopAzraye dvitIyA bahistRtIyA catuSke / zUnyagRhe caturthyatha paJcamikA zmazAne / / Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA :32 . . . . . . . * * * * * * * 2. adhyAtmamata parIkSA . . . . . . . . . . . * * * * * * ::: tRtIyamAcAravastUtkarSatastvasaMpUrNAni dazapUrvANi zrutaM bhvti| prathamasaMhanano vajrakuDyasamAnAvaSTambhazcAyaM bhvti| svarUpeNa paJcadazasvapi karmabhUmiSu saMhRtastvakarmabhUmiSvapi, utsarpiNyAM vratasthastRtIyacaturakayoreva, janmamAtreNa tu dvitiiyaarke'pi| avasarpiNyAM tu janmanA tRtIyaturyArakayoreva vratasthastu paJcamArake'pi, saMharaNena tu sarvasmin kAle praapyte| pratipadyamAnakazcAyamAdyacAritradvaye, pUrvapratipannastu sUkSmasaMparAyayathAkhyAtacAritrayorapyupazamazreNyAM lbhyte| pratipadyamAnAnAmutkRSTataH zatapRthaktvaM pUrvapratipannAnAM tu sahasrapRthaktvaM tessaamvaapyte| sa ca prAyo'pavAdaM nAsevate, kssiinnjngghaablstvvihrmaanno'pyaaraadhkH| AvazyakInaiSedhikImithyAduSkRtagRhiviSayapRcchopasaMpallakSaNAH paJca cAsya sAmAcAryaH ntvicchaakaaraadyH| ArAmAdinivAsatayaughataH pRcchAdyasaMbhavAdAvazyakInaSedhikIgRhasthopasaMpallakSaNAstistra evetynye| locaM cAsau nityameva karotItyevamAdiH samayasamudre vistrH| evaM parihAravizuddhikAdisAmAcArI sthiti api drssttvye| TIkArtha:"tAza' tevA prakAranuM saMghayaNa, dhIraja ane vidyA Adino abhAva hovAne kAraNe niratizayavALAone ja sthavirakalpa kahevAyelo che. vaLI tevA prakAranA atizayavALAone to jinakalpanI pratipatti=jinakalpano svIkAra ja mukhya che. ane sthavirakalpikano paNa A krama che. "paccennA' - pravrajyA, zikSApada, arthagrahaNa ane aniyatavAsa, niSpatti ane vihAra, sAmAcArI ane sthiti ja sthavirakalpikano krama che. vrajayAdino artha bRhatkalpabhASyanI TIkAmAM darzAve che, te A pramANepravajyA - guNavAna evA guru vaDe prathama yogya ziSyane vidhipUrvaka pravrayA ApavI. zikSApada tyArapachI bAra varSa sudhI sUtraadhyayana, upadeza ane pratyupekSaNAdi kriyAnA=paDilehaNAdi kriyAnA upadezarUpa grahaNa ane AsevanarUpa zikSApada. arthagrahaNa - tyArapachI arthagrahaNa, te A rIte - bAra varSa sudhI adhItasUtravALo arthAt sUtra bhaNelo ziSya, guru vaDe arthagrahaNa karAvAya che. anyathA arthAtu arthagrahaNa na karAvAya to, sUtraadhyayananA prayAsano niSkalapaNAno prasaMga Ave che. aniyatavAsa - tyArapachI aniyatavAsa, te A pramANe- jo AcAryapadayogya ziSya hoya to jaghanyathI paNa sahAya meM ApIne pote trIjo (arthAt potAnI sAthe bIjA be sAdhu Ape), bAra varSa sudhI vividha dezadarzana niyamathI karAvAya che. jinajanmAdibhUminAM darzanadvArA harSanA atirekathI svasamyaktano sthirabhAva ane parasamyaktanuM sthirIkaraNa, vividha AcAryanA parizIlanathI=paricayathI janita sUtra-artha-sAmAcArI vizeSano bodha, vividha dezanI bhASAnA avabodhathI te te dezanA ziSyone dIkSA, pUrvapravrayA grahaNa karAyela vaDe tenI= AcAryapadane yogya ane dezATana karatA evA tenI, upasaMpadAno svIkAra ane tenA=upasaMpadA svIkAranAranA, anurAgabhAjanavAdi guNono te rIte ja saMbhava che. arthAt sUtraadhyayana karyA pachI bAra varSa sudhI dezATana kare Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 adhyAtmamatapurIkSA gAthA - 32 te rIte ja saMbhava che. vaLI atathAbhUta arthAt je Avo na hoya=AcAryapadane yogya na hoya, tene aniyatavAsano aniyama che. niSpatti :- tyArapachI AcAryapadanI yogyatAnI niSpatti, bIjA ghaNA ziSyonI temanI pAse niSpatti 'niSpattiiita' ahIM 'kRti' zabda pUrvoktakathananI samAptisUcaka che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke aniyatavAsathI ukta guNono saMbhava che. tyArapachI AcAryapadanI yogyatAnI niSpatti ane temanI pAse ghaNA ziSyonI niSpatti thAya che. utthAna :- tyArapachI vihArane batAvavA mATe 'chyuM 'thI pUrvanA kathananuM nigamana karatAM kahe che vihAra :- pramANe niSpanna thaine ane sUripadane pAmIne, dIrghakAla te paryAyane arthAt sUripadaparyAyane anupAlIne, yogya ziSyane AcAryapade sthApIne, vizeSa anuSThAnarUpa vihAra karavo; ane te vizeSa anuSThAnarUpa vihAra, be prakAre che (1) bhaktaparikSA, iMginI ane pAdapopagamanalakSaNa abhyudyatamaraNa, athavA (2) jinakalpika, parihAravizuddhi ane yathAlaMdika kalpano svIkAra, tyAM arthAt dvividha anuSThAnarUpa vihAramAM, potAnA AyuSyane alpa jANIne prathama vihAra svIkAre che, ane dIrgha paNa sva AyuSyane jANIne jo kSINajaMghAbala hoya to vRddhavAsa svIkAre che. vaLI puSTazaktimAM jinakalpAdi svIkAranI icchAvALo tapa, sattva, sUtra, ekatva ane balaviSayavALI pAMca tulanAo vaDe prathama AtmAne tole che, arthAt sattvAdino prakarSa kare che. 'tathAhi' - te A pramANe (1) tapobhAvanAthI, tyAM sudhI te pramANe bubhukSAno parAjaya kare, jema kAraNavazAt cha mahinA sudhI AhAranA alAbhathI kheda na pAme. (2) vaLI sattvabhAvanAthI, pahelI upAzrayamAM, bIjI upAzrayanI bahAra, trIjI catuSkamAM, cothI zUnyagharamAM ane pAMcamI zmazAnamAM e pramANe bRhatkalpabhASyamAM kahevAyela kramathI bhayano parAjaya kare che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke rAtrinA samaye upAzrayAdi pAMce sthAnomAM kramasara ekAMtamAM rahIne potAne - zUnakAra vagereno bhaya na lAge e rIte AtmAne bhAvita karIne bhayane jIte che. jagatanAM nimitto pramANe bhaya pAmavAthI sattvanI alpatA thAya che. tethI bhAvanAothI bhAvita thaine bhayane jIte che. TIkArtha :- (3) vaLI sUtrabhAvanAthI, te pramANe sUtrane paNa paricita kare, je pramANe tenI=sUtranI, parAvartanAne anusAre sarva kALane samyag rIte jANe. arthAt keTalo kALa pasAra thayo te sUtranA parAvartanathI jANI zake. (4) vaLI ekatvabhAvanAthI, saMghATakAdionI sAthe paNa paraspara saMlApAdinI pravRttinI nivRttithI, bAhya Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : * . . . . 125 gAthA - 32 adhyAtmamata parIkSA mamatva nivRtta thaye chate, deha ane upadhi AdithI paNa bhinna AtmAne bhAvato, teone viSe paNa deha ane upadhi Adine viSe paNa, sarvathA nirabhivaMga thAya che. (5) bala be prakAre che- (1) zarIrabala ane (2)manovRtibala. tyAM zarIrasaMbaMdhI bala paNa jinakalpapratipattiyogyane zeSajananA bala karatAM caDhiyAtuM ja che. tapa Adi vaDe tenA=balanA, apakarSamAM paNa, dhRti ane balathI te pramANe AtmAne bhAve, je rIte moTA paNa parISahaupasarga vaDe bAdha na pAme. "rUti' pAMca tulanAonA kathananI samApti sUcaka che. tavaM'...te A pramANe pAMca bhAvanAothI bhAvitAtmA, gacchamAM rahelo paNa Agamokta vidhivaDe AhArAdi parikarmane samyagu sAdhIne, saMgha ane svagaNane bolAvIne jinezvara, gaNadhara, caudapUrvI, dazapUrvAnA samIpamAM temanA abhAvamAM vaTa, azvattha azokavRkSAdinI pAse jinakalpane svIkAre che. tataH'- tyArapachI sarvane khamAvIne potAnA pade sthApita karelA AcAryAdine anuzAsana karIne vanakaMdarAdimAM vihare che. bRhatkalpabhASyanI gAthAmAM kahela sthavirakalpanA kramamAM sAmAcArI batAve chepratipatra' - svIkArela jinakalpavALA muni je gAmamAM mAsakalpa athavA cAturmAsa kare che, tyAM gAmanA che bhAgone kalpa che. je bhAgamAM eka divase gocaracaryA kare che, tyAM pharI paNa sAtame divase ja paryaTana kare che ane gamana trIjI parisImAM ja kare che, ane cothI porisImAM jayAM avagAhana kare che, tyAM nakkI UbhA rahI jAya che. bhakta ane pANI je alepa hoya te ja grahaNa kare che. eSaNAdine choDIne koInI paNa sAthe bolatA nathI, ane eka vasatimAM jo ke utkRSTathI sAta jinakalpika rahe che, to paNa paraspara bolatA nathI. sarva paNa upasargaparISahone sahana kare che. rogamAM cikitsA karAvatA nathI ja. vaLI te vedanAne samyagu ja sahana kare che, arthAt viryano prakarSa thAya te rIte sahana kare che. ApAtasalokAdidoSarahita ja caMDilamAM arthAt nirdoSabhUmimAM ja uccArAdina=malatyAgAdine kare che, aspaMDilabhUmimAM nahi. parikarmarahita ja vasatimAM rahe che. (zUnya gharomAM jaMgala-ArAma AdimAM rahe che, parikarma-vyavasthita bAMdhelA, samArakAma karelA gharomAM nahi.) jo bese che, nakkI utkaTuka ja bese che.) paraMtu jamIna upara palAMThI vALIne nahi. kema ke aupagrahika upakaraNano abhAva che= jamIna upara besavAnuM Asana te aupagrahika upakaraNa che, teno abhAva che, ane matta hAthI-vyAgha-siMha Adi saMmukha Ave chate, unmArgagamanAdi vaDe IryAsamitine bhAMgatA nathI. evamAdi sAmAcArI siddhAMtaratnAkarathI jANavI. e ja bRhatkalpabhASyanI gAthAmAM kahela sthavirakalpanA kramamAM sthiti batAve che sthatiza' :- ane sthiti zrata, saMghayaNAdika jANavI. te A pramANe - jinakalpikane jaghanyathI navamA pUrvanA trIjA AcAravastu sudhI, vaLI utkRSTathI asaMpUrNa dasapUrva sudhI zrata hoya che. paheluM saMghayaNa ane vajanA jevA majabUta zarIravALo A jinakalpika, hoya che. svarUpathI=svAbhAvika astitvathI, paMdara paNa karmabhUmimAM, vaLI saMharaNa karAyela akarmabhUmimAM paNa hoya che). utsarpiNImAM vratastha trIjA ane cothA ArAmAM vaLI janmamAtrathI bIjA ArAmAM paNa hoya che.). vaLI avasarpiNImAM janmathI trIjA ane cothA ArAmAM ja vaLI vratastha pAMcamA ArAmAM paNa hoya che.) vaLI saMharaNa vaDe sarvakALamAM-chae ArAmAM, prApta thAya che. pratipadyamAna Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126. adhyAtmamatapa gAthA -32 A jinakalpika, Adya cAritrayamAM sAmAyika ane chedopasthApyacAritramAM hoya che. vaLI pUrvapratipanna upazamazreNivartI sUkSmasaMparAya ane yathAkhyAtacAritramAM prApta thAya che. pratipadyamAna utkRSTathI zatapRthaq=200 thI 900, vaLI pUrvapratipanna sahagnapRthakatva=2000 thI 9000, teomAM arthAt jinakalpikamAM maLe che ane te=jinakalpika, prAyaH apavAda sevatA nathI. vaLI kSINajaMghAbalavALA jinakalpika vihAra na kare to paNa ArAdhaka che. bIjAne dveSa thAya tema hoya to vIrabhagavAnanI jema comAsAmAM paNa vihAra kare ane jaMghAbaLa kSINa thAya to navakalpI vihAra na kare te apavAda che. tethI jinakalpika prAyaH apavAda sevatA nathI tema kahela che). AvazyakI, naivikI, mithyAdukRta, gRhiviSayapRcchA ane gRhiviSayaupasaMpad A pAMce, Ane =jinakalpikane sAmAcArI hoya che, paraMtu IcchAkArAdi nahi. ArAmAdimAM nivAsa hovAthI oghathI pRcchAdino asaMbhava hovAthI AvazyakI, naiSelikI, gRhasthaupasaMparlakSaNa traNa sAmAcArI hoya che; ema anyo kahe che. bhAvArtha-gRhiviSayaka pRcchA eTale gRhasthanA sthAnamAM rahevuM hoya tyAre pRcchA karIne arthAt temane pUchIne temanA sthAnamAM rahe. A rIte pRcchAmAM gRhastho sAthe AlApa-saMlApa Ave. gRhasthane pUchIne e jagyAmAM rahe te gRhasthaupasaMpadA kahevAya. ane koI gRhastha na hoya tyAre aNajANaha jasuggaDo' bolIne tyAM rahe, eTale je gRhasthanI A jagyA hatI tenI upasaMpadA Ave. anya ema kahe che ke, ArAmAdi-zUnyaghara vageremAM temane rahevAnuM hoya che, parikarmavALA sthAnamAM rahevAnuM hotuM nathI; tethI gRhiviSayaka pRcchAsAmAcArI na hoya, paNa je sthAnamAM rahe te gRhasthanI upasaMpadA Ave, tethI gRhasthaupasaMhad sAmAcArI hoya. anyanA mate jinakalpikane AvazyakI, naiSadhikI, gRhiviSayaupasaMpalakSaNa traNa sAmAcArI Ave. TIkArya ane loca A=jinakalpika, nitya kare che. evAmAdi samayasamudramAM vistAra che. e pramANe arthAta jinakalpikane kahI e pramANe, parihAravizuddhi Adi cAritrInI sAmAcArI ane sthiti paNa jANavI= svayaM jANI levI. (ahIM bRhatkalpabhASyanI gAthA 2/1132 kahI, tenI TIkAno artha pUrNa thAya che.) TIkA virUNa pacA nopazitalunAvivinArApura prakRpiyotirthiva sthavirakalpaM pratyAcakSANAH pare cakravartibhojanAsvAdalolupatayA svagRhocitAnnabhojanamapi parityajatastadapi cAlabhato bubhukSAbAdhitasya dvijasyeva sodrtaamupgntaarH| TIkArtha "vighaH'- te kAraNathI=uparamAM batAvyuM ke, jinakalpikapaNuM AvuM che ane pAchaLa batAvyuM ke, e rIte ja parihAravizuddha Adi sAmAcArInI sthiti samajI levI, te kAraNathI, AvA prakArano utkRSTa mArga, uparamAM batAvela pAMca prakAranI tulanA karyA vagara sAmAnya jIvo vaDe sparzavA mATe paNa yogya nathI. ethI karIne tenA arthIpaNA vaDe karIne ja sthavirakalpane tyAga karanArA para=digaMbaro, cakravartInA bhojananA AsvAdanA Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 32 adhyAtmamataparIkSA 127 lolupapaNAthI, svagRhane ucita annabhojanano paNa parityAga karatA, ane te paNa arthAt cakravartInuM bhojana paNa nahi pAmatA, bubhukSAthI bAdhita thayelA dvijanI jema, sodaratAne pAmanArA che=bhUkhyA rahenArA che. -- bhAvArtha :- tAtparya e che ke, jinakalpikarUpa utkRSTamArga pAMca prakAranI tulanA karyA vagara sAmAnya jIvo vaDe prApta karavo azakya che. mATe tenA arthIpaNA vaDe karIne ja sthavirakalpano tyAga karanArA digaMbaro, bhAvamArgarUpa sthavirakalpa ane jinakalpa baMne mArganI aprAptine kAraNe bhAvathI bhUkhyA rahe che. tethI cakravartInA bhojananI aprAptithI bhUkhyA rahenArA brAhmaNanA bhAi tulya kahevAyA che. TIst :- syAdetat-ekarUpasya mokSasyaikarUpeNaiva hetunA bhAvyamanyathA vyabhicArAt, sa ca zuddhopayoga - eva, zubhopayogasyApi svargAdisukhahetutvAditi cet ? kaH kimAha! nizcayataH samatApariNAmarUpasyaikasyaiva mokSamArgatvAt, jinakalpAdInAM ttprtibndhkvicitrkrmkssyhetutvenaivopyogaat| tduktN"seva(?) dara 'vim' niSedha arthamAM che. TIkArtha :- 'sthAvetat'thI graMthakAra kahe che ke, ahIM pUrvapakSI A pramANe kahe ke, ekarUpa evA mokSanuM ekarUpa evA hetu vaDe thavuM joie, anyathA vyabhicAra Ave che ane te zuddha upayoga ja che. arthAt ekarUpa evA mokSano hetu zuddha upayoga ja che; kema ke zubha upayoganuM paNa svargAdi sukhanuM hetupaNuM che. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke, koNa nA pADe che? kema ke nizcayathI samatApariNAmarUpa ekanuM ja mokSamArgapaNuM che. (ane te samatApariNAma zuddhopayogarUpa che.) utthAna :- ahIM prazna thAya ke jinakalpAdi AcaraNanuM prayojana zuM? tethI kahe chejinakalpAdinuM tatpratibaMdhaka=samatApratibaMdhaka, vicitra karmakSayanA hetupaNAthI ja upayoga che. pUrvamAM kahyuM ke samatApariNAmarUpa eka ja mokSamArga che, tenA sAkSIpATharUpe 'tavu'thI kahe che"saiveda yozimAtA nirvALanapravAo''[ SoDazaja-2- ]A prakAranA SoDazakano sAkSIpATha hovAnI saMbhAvanA lAge che. teno artha A pramANe che- te ja arthAt samatA ja ahIM nirvANaphalane ApanAra yogionI mAtA kahela che. bhAvArtha :- 'svAvetat'thI graMthakAre je pUrvapakSInuM kathana karyuM tenuM tAtparya e che ke, AtmAnA zuddhasvarUparUpa ja mokSa che, tethI AtmAnA zuddhasvarUpane anukULa evo je zuddhopayoga che, te rUpa hetuthI ja mokSarUpa kArya thavuM joie. kema ke zubha upayoga paNa svargAdi sukhano hetu che, zuddha upayoga mATe jinakalpAdi sAmAcArI ja Avazyaka che paraMtu zubha upayogarUpa sarAga cAritra nahIM; ane tevuM na mAno, paraMtu sthavirakalpa-jinakalpAdirUpa baMne sAmAcArIthI mokSa mAno, to vyabhicAra prApta thaze; kema ke jinalpa svIkAryA vagara paNa koikane mokSaprApti Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 . . . . . . . . * * * * * * * * adhyAtmamata parIkSA. gAthA - 32 thAya che, tema sthavirakalpa vagara paNa mokSaprApti thAya che tema mAnavuM paDe, tethI te baMne hetu vyabhicArI che, tema prApta thAya che. ahIM vizeSa e che ke, daMDa Adino samudAya jema ghaTa pratye kAraNa che, tema ratnatrayIno samudAya mokSanuM kAraNa che to paNa eka vyaktine ghaTa banAvavAnAM je kAraNo che te ja anya vyakti mATe paNa kAraNa banI zake. te rIte badhA jIvo mATe mokSarUpa kArya eka che, tethI koikane mokSa jinakalpikamArgathI thAya ane koikane virakalpikamArgathI thAya tevo vibhAga hoI zake nahi. ane te ekarUpa mokSano hetu ratnatrayInA samudAyarUpa zuddha upayoga ja che, kema ke zubha upayoga paNa svargAdi sukhano hetu che, A pramANe pUrvapakSIno kahevAno Azaya che. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke A kathanano koNa niSedha kare che? ane temAM nizcayatA...' hetu kahyo tenuM tAtparya e che ke, nizcayathI to ekamAtra samatApariNAma ja mokSamArga che; paNa e samatApariNAmanA pratibaMdhaka karmo vicitra hoya che, tethI evA vicitra karmone dUra karavArUpa kArya paNa bhinna bhinna svarUpavALuM thavAthI, tenA hetubhUta jinakalpAdi paNa bhinna bhinna svarUpavALA che. ahIM vizeSa e che ke, samatA aneka bhUmikAvALI uttarottara vRddhi pAmIne mokSamAM paryavasAna pAmanAra AtmAnA pariNAmarUpa che, ane tenA pratibaMdhaka bhinna bhinna bhUmikAnI apekSAe citra karma che. te vicitra karmakSayanA hetubhUta jinakalpAdi bahiraMga AcaraNAo che. prAyaH karIne jIvo tathAvidha bahiraMga AcaraNAthI te citrakarmano uttarottara kSaya karIne viziSTa viziSTatara samatAne prApta kare che. TIkA - vahitittimAna maratolInAmapi noraMpatti vinA vastrajJAnAnuttithata: pratyuta tavaivAtra duraagrho| "bahiraGgaliGgaM na mokSAGgaM kiM tu tadabhAvAvinAbhAvinI mamataiva samatA pratibandhiketyasmAkamAzayaH" iti cet? so'yaM durAzayo, mamatAyAstadabhAvA'vinAbhAve mAnAbhAvAt, mamatAheturUpaparigrahatvenApi mamatAhetutvAbhAvAt, parapravRttitvenApi mamatAhetutvasya prAyikatvAt, bharatAdInAM prprvRtterpybhaavaacc| etenAtmAtiriktajJAnasAmagrI AtmajJAnapratibandhike tyapi nirastaM, tathApratibandhakatve'pi prAthamikamanovyApArAhitabAhyavyApAravAsanayA bAhyavyApArAnuparamepyantarA nUtanavyApArAbhAvenAdhyAtmapravRtterapratirodhAditi kimityaanedditvismrnnshiiltaayussmtH||32|| TIkArya - vidi' vaLI siddhAMtakAra pUrvapakSIne kahe che ke, bahiraMga yatiliMganA abhAvane kAraNe bharatAdine paNa locakaraNAdi vagara kevalajJAnanI anutpatti kahetA evA tane ja UlaTo, ahIM durAgraha che. arthAt samatArUpa eka mokSamArga na mAnatAM bahiraMga AcaraNArUpa liMgane paNa mokSanA kAraNarUpe mAnavAmAM durAgraha che. bhAvArtha-tAtparya e che ke, pUrvapakSIne yadyapi mokSa ekarUpa hovAne kAraNe tenuM kAraNa zuddha upayoga ja abhimata che; Ama chatAM te kahe che ke, bharatAdine bahiraMga yatiliMganuM grahaNa ane locAdi karyA vagara kevalajJAna thayela nahi; kema ke bahiraMga yatiliMganA grahaNa vagara saMyamano pariNAma prApta thaI zake nahi, tethI bharatAdine paNa locAdi karIne ja kevalajJAna thayela; kema ke saMyamane upakArI evA zarIra sivAya anya koi paugalika padArthano Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * 129 gAthA - 32 adhyAtmamata parIkSA saMga jyAM sudhI hoya tyAM sudhI jIvane kevalajJAna thaI zake nahIM, ane mastakanA vALa saMyamane upakArI nahi hovAthI, jyAM sudhI saMga hoya tyAM sudhI kevalajJAna thaI zake nahi. tethI tenA maMtavya pramANe mokSamAM zuddha upayoga kAraNa che tema bahiraMga yatiliMga paNa kAraNa che. tethI te ja teno durAgraha che ke, mokSa pratye kevala zuddha upayogane kAraNa nathI mAnato, paraMtu zuddha upayoga ane bahiraMga yatiliMga baMnene kAraNe mAne che. jyAre siddhAMtapakSamAM zuddha upayogarUpa samatAno pariNAma ja mokSano hetu che, ane bahiraMga AcaraNA tat pratibaMdhaka vicitra prakAranA karmanA kSayano hetu che. tethI kavacit bahiraMga AcaraNA vagara te citra karmano kSaya thaI zake to, samatAnA pariNAmanI prAptithI bahiraMga liMganA abhAvamAM paNa kevalajJAna thaI zake. TIkArya :- vahitikuM - tenI sAme pUrvapakSI kahe che ke, amane paNa bahiraMgaliMga molAMgarUpe mAnya nathI, paraMtu bahiraMgaliMganA abhAvanI sAthe avinAbhAvI mamatA ja samatAnI pratibaMdhikA che; e pramANeno amAro Azaya che. bhAvArtha:- tAtparya e che ke, bharatAdie jayAM sudhI loca karela nahi tyAM sudhI, mastakanA vALa sAthe avinAbhAvI evI mamatA ja samatAnI pratibaMdhikA che; paraMtu jyAre temaNe loca karyo ane sarva bAhya tyAga karyo tyAre ja kevalajJAna thayuM. tethI kevalajJAnanuM to amane paNa samatArUpa eka ja kAraNa mAnya che. tene siddhAMtakAra kahe che A ja tAro durAzaya che. arthAt bahiraMga yatiliMganA abhAvanI sAthe mamatA avinAbhAvI che ema tuM kahe che, A ja tAro durAzaya che. TIkArya - mamatAyA- kema ke mamatAnuM tad abhAvanA avinAbhAvamAM arthAt bahiraMga yatiliMganA abhAvanI sAthe avinAbhAvamAM, mAnAbhAva che. bhAvArtha - tAtparya e che ke, mamatAnI, bahiraMga yatiliMganA abhAvanI sAthe bahulatAe vyApti hovA chatAM avinAbhAva svIkAravAmAM koI pramANa nathI. arthAt yatiliMgana hoya to niyamA mamatA thAya ja, evo niyama nathI. utthAna - ahIM pUrvapakSI kahe ke, mamatAno hetu parigraha che, ane yatiliMgano abhAva hoya tyAre parigraha hoya ja che, mATe parigraharUpe sAdhuvezano abhAva mamatAno hetu banaze. tene sAme rAkhIne graMthakAra bIjo hetu kahe che TIkArya - "mamatadeturUpa - mamatAnA heturUpa parigraharUpe paNa bAhyaliMgano abhAva mamatAno hetu nathI. yadyapi sAmAnya rIte sAdhuveza grahaNa karyo hoya tene potAnI saMpatti pratye mamatA thAya che to paNa, gRhasthavezamAM rahelAne kavacita dhyAnanA prakarSathI potAnA parigrahamAM paNa mamatAno abhAva thaI zake che. utthAna :- ahIM pUrvapakSI kahe ke, bAhya yatiliMga prahaNa na karela hoya ane dhyAnanA baLathI mamatAno tyAga thai Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 32 zake, paraMtu jyAre sAkSAt gRhastho para padArthamAM pravRtti karatA hoya tyAre, te bahiraMga yatiliMgano abhAva parapravRtti dvArA mamatAno hetu thaze. tene graMthakAra kahe che TIkArya :-'parapravRttinApi - paraMpravRttirUpe paNa bahiraMga yatiliMganA abhAvamAM mamatAnA hetupaNAnuM prAyikapaNuM che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, sAmAnya rIte bAhya sAdhuveza grahaNa na karela hoya, ane satpravRtti karato hoya tyAre, samatAno pariNAma thAya te banI zake; paraMtu jyAre sAdhupaNuM grahaNa karela nathI, ane saMsAranI bAhya pravRttimAM pravRtta che tyAre, jIvane mamatA thAya ja che, A prakArano pUrvapakSIno Azaya che tene graMthakAra kahe che ke, Ama chatAM koika jIvavizeSane, saMsAranI pravRtti karatAM karatAM paNa kevalajJAna thai zake che. tethI parapravRtti ekAMte mamatA sAthe joDAyelI che tevo niyama nathI. sAmAnya rIte parapravRtti na karato hoya tyAre, gRhasthavezamAM paNa dhyAnAdi dvArA samatAne prApta karI zake, paraMtu jyAre parapadArthamAM pravRtti karato hoya tyAre, sAmAnyathI mamatA thAya to paNa, tenI sarvathA vyApti nathI. AthI ja nizcayanayathI sarva AzravanAM kAraNo paNa saMvaranAM kAraNo banI zake che. AthI ja saMsAranI koipaNa kriyA karatA karatA anaMtA jIvo mokSane pAmyA che. tethI graMthakAre prAyika kahela che. vaLI graMthakAra potAnI vAtanI puSTi karavA mATe kahe che TIkArya :- 'bharatAvInAM' - ane bharatAdine parapravRttino paNa abhAva che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, parapravRttirUpe yatiliMgano abhAva mamatAnA heturUpe tame mAnazo, bharatAdine ArIsAbhuvanamAM parapravRttino abhAva hato, tethI locAdi karyA vagara teone kevalajJAna thayuM nathI, ema kahevuM e tamAro durAzaya ja che. TIkArya :- 'tena' - AnAthI=pUrvamAM kahyuM ke, parapravRttithI paNa bahiraMga yatiliMganA abhAvanuM mamatAhetupaNuM prAyika che AnAthI, Atmaatirikta jJAnanI sAmagrI AtmajJAnapratibaMdhikA che, e paNa nirasta jANavuM. temAM hetu kahe che 'tathAprativandhatve' (AtmAthI atirikta evA parapadArthonAM jJAna karavAnI sAmagrIrUpa parapadArthanI pravRttinuM) te prakAre pratibaMdhakapaNuM hovA chatAM paNa, prAthamika manovyApArathI Ahita bAhyavyApAranI vAsanA vaDe bAhyavyApArano anupa2ma hovA chatAM paNa, te pravRttinI vacamAM parapadArthaviSayaka nUtana vyApArano abhAva hovAne kAraNe, adhyAtmanI pravRttino apratirodha thAya che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, AtmAthI atirikta evAM je vasrAdi padArthonuM jJAna karavAnI sAmagrI te padArthamAM karAtI pravRttirUpa che, kema ke jyAre vasrAdimAM pravRtti hoya che tyAre te vastrAdipadArthanuM jJAna pravartatuM hoya che, tethI te nakhate AtmajJAna thai zakatuM nathI; kema ke AtmAnuM jJAna karavAmAM AtmAnA jJAnane karAvanAra vacanAdi Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA 131 gAthA - 32 pudgalomAM pravRtti hoya to tenAthI AtmajJAna saMbhave, paraMtu jyAre vasrAdimAM pravRtti hoya che tyAre vasrAdi AtmAthI atirikta padArtha che, ane vastrAdinuM jJAna karAvanAra sAmagrIrUpa te pravRtti che, tethI te vakhate AtmajJAna saMbhavI zake nahi; e prakArano pUrvapakSano Azaya 'tena'thI nirasta jANavo. ane temAM je hetu 'tathAprativandhatvavi... apratijJeyAt' kahyo tenuM tAtparya e che ke, para padArthamAM jyAre pravRtti varte che tyAre, viSayAMtarasaMcArarUpe te pravRtti AtmajJAnanI pratibaMdhaka bane che, to paNa prAthamika kriyAviSayaka je manovyApAra che tenAthI Ahita evA bAhya vyApAranI vAsanA jIvamAM vartatI hoya che; tenA kAraNe bAhya vyApAra utta2mAM aTakI jato nathI, to paNa, vacamAM nUtana mAnasika vyApAra nahi hovAne kAraNe adhyAtmanI pravRttino apratirodha che; arthAt adhyAtmanI pravRtti thai zake che. 'tathAprativanyattvavi'- te prakAranuM pratibaMdhakapaNuM hovA chatAM paNa ema kahyuM, teno bhAva e che ke AtmatattvanA ghotaka zabdo sIdhA je rIte AtmajJAnamAM pravRtti karAve, te rIte paDilehaNanI kriyA AtmajJAnamAM pravRtti karAvatI nathI, paraMtu 'paDilehaNa karuM' e prakAranA upayogathI paDilehaNanI kriyAno prAraMbha thAya che, to paNa, uttaramAM tenA dvArA ja adhyAtmanI pravRtti hovAne kAraNe AtmajJAnanI prApti thAya che. ahIM vizeSa e che ke, vasrAdimAM jyAre paDilehaNAdikriyA varte che, te vakhate yadyapi AtmAthI atirikta evA vastrAdinA jJAnanI sAmagrIrUpa te pravRtti hovAnA kAraNe, te vakhate AtmAnA zuddha svarUpano upayoga vartI zakato nathI, .tethI viSayAMtarasaMcArarUpe te pravRtti AtmajJAnanI pratibaMdhikA che; to paNa, je vyakti samyak prakAranI yatanApUrvaka te kriyAmAM vartato hoya, te vyakti te kriyA viSayaka prAthamika manovyApArathI Ahita AtmAmAM thayela bAhya vyApAranI vAsanAthI, te AkhI kriyA samApta na thAya tyAM sudhI kAyAthI yatnavALo hoya che, to paNa, vacamAM mAnasika nUtana vyApAra te kriyA karavAnA viSayamAM nahi hovAthI, teno aMtaraMga manoyoga te kriyAthI niSpAdya je AtmAnA bhAvo che, temAM yatnavALo bane che. tethI te upayoga AtmajJAnasvarUpa ja hoya che. AnAthI e phalita thayuM ke, paDilehaNanI kriyAmAM chakAyanA pAlanano pariNAma hoya che, ane te chakAyanA pAlananA pariNAmamAM koi jIvane pIDA na karavI, prANanAza na karavA, kaSAyano udreka na karAvavo evA prakArano adhyavasAya hoya che. tethI te ja pariNAma AgaLa vadhatAM kaSAyanA ucchedanA yatnarUpe thAya che, je jIvanA bhAvaprANanA rakSaNarUpe hoya che. tethI te paDilehaNanI kriyA AtmajJAnanI pratibaMdhaka nathI, paraMtu AtmajJAnanI poSaka ja che. 'tena' thI 'AtmAtiri....niramAMM' kahyuM, tyAM A rIte nirasta jANavuM pUrve parapravRttinuM mamatAhetupaNuM prAyika che ema kahyuM, enAthI e prApta thayuM ke, je vyaktine 52pravRtti mamatAno hetu banatI nathI, te vyakti vasrAdi viSayaka parapravRttikALamAM AtmAnA zuddha bhAvane AvirbhAva karavA mATe yatnavALI bane che, tethI tenA mATe te parapravRtti mamatAno hetu banatI nathI; ane je zuddha bhAvamAM yatna che, te AtmajJAnasvarUpa che. tethI pUrvapakSInuM kathana 'tena'...thI nirasta jANavuM. TIkArya :- 'kRti hrimiti" -'kRti'=ethI karIne=bahiraMgaliMga hovA chatAM kevalajJAna thai zake che ethI karIne, kema tArI AkreDita vismaraNazIlatA che? arthAt vAraMvAra kahevA chatAM tuM kema bhUlI jAya che? Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 adhyAtmamataparIkSA dara 'vahirala....apratiidhAtA' sudhInA kathanano parAmarzaka 'kRti' zabda che. gAthA - 32-3 bhAvArtha :- ahIM AthreDita vismaraNazIlatA eTalA mATe kahela che ke, agAu gAthA naM-22mAM parapravRtti mohajanikA nathI enI siddhi ghaNI rIte karela che. tethI vAraMvAra kahela chatAM tene bhUlI javuM te rUpa AdreDita vismaraNazIlatA pUrvapakSInI che te batAvavuM che.32|| avataraNikA :- tasmAt ninopaviTTameva hitAthimirAvaraNIya natu tavAcaritamavetyanuzAsti avataraNikArya :- te kAraNathI arthAt gAthA 31-32mAM je batAvyuM te kAraNathI, hitArthIo vaDe jinopadiSTa ja AcaraNa karavA yogya che, paraMtu tadAcarita=jino vaDe Acarita nahi; e pramANe anuzAsana kare che. gAthA: vejjuvadiTTha osahamiva jiNakahiaM hiaM tao maggaM / sevaMto hoi suhI iharA vivarIaphalabhAgI // 33 // (vaidyopadiSTamauSadhamiva jinakathitaM hitaM tato maargm| sevamAno bhavati sukhI itarathA viparItaphalabhAgI ||33|) -- gAthArtha :- te kAraNathI vaidya vaDe upadiSTa=kahevAyela, auSadhanI jema jinakathita evA hitamArgane=hitakArI mArgane, sevato sukhI thAya che, ItarathA=nahi sevato, viparita phalabhAgI thAya che. TIst :- rogiNaH samyagbhiSagvaropadiSTamauSadhamiva bhuvanavaidyabhagavadupadiSTo mokSamArga eva samyagArAdhyamAno mumukSorantaraGgavedanAM vinAzayati, tadAcaraNasyaivAnveSaNaM tvazaktasyA'pathyarUpatayA pratyutAnarthanibandhanamiti bhAvaH // 33 // TIkArya :- 'ziLa:' zreSTha vaigha vaDe samyag upadiSTa auSadha rogInI vedanAno vinAza kare che tenI jema, bhuvanavaidya bhagavAna vaDe upadiSTa mokSamArga ja, samyag ArAdhanA karAto, mumukSunI aMtaraMga vedanAno vinAza kare che. vaLI tadAcaraNanuM ja=bhagavAna vaDe AcaraNanuM ja, anveSaNa azaktane apathyarUpapaNAthI UlaTuM anarthanuM kAraNa che; e pramANe bhAva che. bhAvArtha :- zreSTha vaidya hoya ane teNe samyag rIte batAvela hoya te auSadha, rogInI vedanAno vinAza kare che; ane zreSTha vaidya hovA chatAM vaidyazAstramAM upayoga na hoya arthAt jANakAra hoya chatAM upayoga na hoya, to rogamAM anya rogano bhrama thAya, tethI te auSadhanA sevanathI vedanAno vinAza na thAya; paraMtu jo samyag upadiSTa hoya ane e pramANe auSadhanuM sevana kare to avazya vedanAno vinAza kare che. ahIM bhuvanavaidya bhagavad upadiSTamAM 'samyag' e prakAranuM vizeSaNa nathI ApyuM tenuM kAraNa bhagavAna sarvajJa che ane yathArthavAdI che, tethI temano upadeza samyag 4 x 133mA Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 34....... adhyAtmamata parIkSA..............133 avataraNikA:- atha tathAthadhita mAhiroparAyorna sAthe, cAvatADAhyAlAvanihita viveva pravRttiranyatra punaratathAbhAvAt, ityatrAbhIkSNaM pravRttAvapizaktyanigUhanAdeva dharmopakaraNasya yuktatvamityuttaraM sukaramityAha avataraNikArya -"tathApi' - to paNa AhAra ane upakaraNamAM adhikRta sAmya nathI, kema ke yAvat AhArAdimAM anigUhita zakti hovAne kAraNe kadAcit ja pravRtti kare che, vaLI anyatra=vastrAdimAM, atathAbhAva che satata pravRtti che, e prakAranI pUrvapakSInI zaMkAmAM vakSyamANa uttara sukara che e pramANe anvaya che. ane te vaphTamANa uttara A pramANe che- ' bharUcatra'- ahIMyA=vastrAdimAM, abhISNa=vAraMvAra, pravRtti hovA chatAM paNa, zaktinA anigUhanathI ja zaktine nahi gopavavAthI ja, dharmopakaraNanuM yuktapaNuM che; e pramANe uttara sukara che. e prakAre gAthAmAM kahe che bhAvArtha - tAtparya e che ke pUrvapakSI kahe ke, tame pUrvamAM upadhine mATe AhAranA daSTAMtanuM je sAmya sthApana karyuM te svIkArI laie to paNa, AhAra ane upakaraNamAM adhikRta sAmya nathI tamArA vaDe paripUrNa sAmya svIkArAyuM che tevuM adhikRta sAmya nathI. ane te ja viSamatA batAvatAM kahe che ke, sAdhuo yAvat AhArAdimAM arthAta jeTalo AhArAdi grahaNa kare che te sarvamAM anigUhitazaktivALA hoya che arthAt saMyamanI puSTi thAya eTalA ja pramANamAM jyAre Avazyaka hoya tyAre ja pravRtti kare che, zeSakALamAM AhArAdimAM pravRtti karatAM nathI, tethI AhArAdimAM teonI zakti saMyamanI vRddhi karavAmAM gopavAyelI nathI, ane AthI karIne kyAreka ja AhArAdimAM pravRtti che; jayAre vastrAdimAM zvetAMbara sAdhuo sadA pravRtti kare che, tethI nigUhitazaktivALA che, tethI AhAra ane upakaraNanuM sarvathA sAmya nathI. - (ahIM AhArAdimAM AdipadathI vihAranuM grahaNa karavAnuM che, kema ke digaMbara mAnyatA pramANe sAdhune AhAra ane vihAra sivAya para padArthamAM pravRttino cAra prakAranI ApavAdika upadhine choDIne sarvathA niSedha che.), enI sAme graMthakAra kahe che ke, tArA A kathanamAM A pramANeno javAba sukara che ane te ja batAve che vastrAdimAM vAraMvAra pravRtti hovA chatAM paNa, zaktine nahi gopavavAthI ja dharmopakaraNanuM yuktapaNuM che, arthAt sAdhune zaktine gopavyA vagara saMyamane upakArI thAya evA dharmopakaraNanuM yuktapaNuM che, ane te dharmopakaraNa sadA saMyamane mATe Avazyaka che, tethI tyAM vAraMvAra pravRtti thAya che. e prakAre uttara sukara che, e pramANe gAthAmAM kihe che. gAthA - aNigRhanto satti, bhujanto vi jaha No cayai maggaM / ___ aNigUhanto satti, taha uvagaraNaM dharanto vi // 34 // . ( anigRhayan zaktiM bhuJjAno'pi yathA na tyajati mArgam / anigRhayan zakti tathopakaraNaM dharannapi // 34 // ) A-11, Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134. . . . . . ...... adhyAtmamataparIkSA ............... PuthA- 34 gAthArtha - zaktine na gopavanAra sAdhu bhojana karato hovA chatAM jema mArgane choDato nathI, tema zaktine na gopavato sAdhu 65429 // // 25 // 42 // chatai 55 // (bhAgane choDato nathI.). TIst :- sakalAtmazaktiprakaTIkaraNena tapaH kurvANo hi tAM pariniSThitAmavagamya tadupaSTambhakavihitAhArapravRttimAnna virAdhakaH, shktiniguuhnpryuktbhojnaanuraagaabhaavaat| taduktaM pravacanasAre [3-28] 1 kevaladeho samaNo dehevi mamattarahidaparikammo / Autto taM tavasA aNigUhiya appaNo satti / / ti evaM sakalAtmazaktiprakaTIkaraNena sarvAbhiSvaGgaM parityajannapi tAdRzadhRtibalAdyabhAvena pariniSThitAmavagamya tadupaSTambhakadharmopakaraNapravRttimAnapi na virAdhakastata eva, yadAgamaH 2 aNigUhanto viriyaM Na virAhei caraNaM tvsuesu| jai saMjame vi viriyaM na NigUhijjA Na hAvijjA[A.ni. 1181] ekaikAcArA'pratirodhenaivAcArAntarasamAcaraNaM balavadaniSTAnanubandhISTasAdhanamiti taatprym| tatrApi . mUlaguNAcArAnurodhenaivottaraguNAcaraNaM zreya iti vishessH| TImArtha :- 'sakala'sasamAtmazastinApraTI425thI tapane 42to, tanIzastinI, nitAne samAtine, jANIne temAM upaSTabhaka vihita AhAramAM pravRtti karato, virAdhaka nathI; kema ke zaktinigUhanaprayukta zakti gopavavAmAM prayukta, bhojananA anurAgano abhAva che. bhAvArtha - je vyakti tapamAM paripUrNa zakti phoravyA pachI bhojanamAM pravRtti kare che, te vyaktine zaktinigUhanaprayukta bhojanano anurAga nathI; paraMtu mokSanA sAdhanabhUta je tapa che, tenA upaSTabhaka tarIke A bhojana che, te rUpe te bhojana pratye icchA che. tethI te rUpe tyAM prazasta anurAga che mATe virAdhaka nathI. sArtha :- 'taduktaM'...te 4 pravayanasAramA cha kevala dehavALo ane dehamAM paNa mamatvarahita parikarmavALo zramaNa, AtmAnI zaktine gopavyA vagara tapanI sAthe tene heDane, yo che. 'iti' - Aal416nayananI samAtisUya che. 1. kevaladehaH zramaNo dehe'pi mamatvarahitaparikarmA / AyuktavAMstaM tapasA anigRhyAtmanaH zaktim / / 2. anigRhayan vIryaM na virAdhayati caraNaM tapaHzrutayoH / yadi saMyame'pi vIryaM na nigRhayetU na hApayet / / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 34 adhyAtmamataparIkSA 135 'vaM'....e pramANe tapamAM kahyuM e pramANe, sakalaAtmazaktinA prakaTIkaraNathI sarva abhiSyaMgane tyAga karato paNa, tevA prakAranA kRti-balAdinA abhAvane kAraNe, tenI=zaktinI, pariniSThAne=samAptine, jANIne, tenA upaSTabhaka dharmopakaraNamAM pravRtti karato paNa, tethI karIne ja virAdhaka nathI; arthAt zaktianigUhanaprayukta vastunA anurAgano abhAva hovAthI ja, virAdhaka nathI. dUra '"tAdRzavRttivattAvi'' ahIM 'Ari' padathI tAdeza DrI-kutsA nivartaka zaktino abhAva grahaNa karavAno che. utthAna :- tAdeza dhRtibalAdinA abhAvane kAraNe zaktino abhAva hoya to taduparaMbhaka evA dharmopakaraNAdinI pravRtti karato paNa virAdhaka nathI ema pUrvamAM kahyuM, temAM sAkSI ApatAM kahe che TIkArya :- 'yAma:' - je kAraNathI Agama che 'maLiyUhanto' - jo bAhya AcaraNArUpa saMyamamAM paNa vIrya na gopave, ane zakti karatAM adhika bAhya AcaraNAmAM yatna karIne saMyamanuM vIrya nAza na kare, to tapa-zrutamAM vIryane nahi gopavato cAritranI virAdhanA karato nathI. utthAna H- "tapa ane zrutamAM vIryane na gopavato sAdhu jo saMyamamAM paNa eTale ke saMyamanI bAhya AcaraNAmAM paNa vIryane gopave nahi, ane saMyamanI bAhya AcaraNA te rIte atizayavALI na kare ke jethI dharmasAdhanAne anukULa vIrya nAza na pAme, to te cAritranI virAdhanA karato nathI'' A prakAranA AvazyakaniryuktinA tAtparyane batAvatAM kahe che TIkArya :- 'jAcAra' - ekeka AcAranA apratirodhavaDe karIne ja anya AcAranuM AcaraNa baLavAnaaniSTaananubaMdhi iSTanuM sAdhana che=sAnubaMdha zuddha che, e prakAre tAtparya che. tyAM paNa=eka eka AcAranA apratirodhathI AcArAMtaranuM AcaraNa karavuM ema kahyuM tyAM paNa, mULaguNa AcAranA anurodhavaDe karIne ja uttaraguNanuM AcaraNa zreyaH= kalyANakArI, che, e prakAre vizeSa che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke ArAdhaka sAdhue zaktine gopavyA vagara tapa ane zrutamAM yatna karavo joie, ane te tapa ane zrutano yatna paNa saMyamanI bAhya AcaraNAno vyAghAta na thAya te prakAre karavo joie, ane tapasaMyamanI bAhya AcaraNA paNa vizeSa prakAranI saMyamanI zaktino nAza na thAya te rIte karavI joie; A prakArano phalitArtha AvazyakaniryuktinA kathanathI nIkaLe che. tethI tapa-zruta ane saMyamanI AcaraNA paraspara vyAghAtaka na bane tema AcaravAthI ja te AcaraNAo sAnubaMdha zuddha bane che. ane mULaguNa ane uttaraguNanI AcaraNAo te rIte karavI joie ke jethI uttaraguNamAM yatna karatAM mULaguNanI ArAdhanAno vyAghAta na thAya ane mULaguNa ane uttaraguNamAMthI koi ekane gauNa karavAno prazna Ave to uttaraguNane gauNa karIne mULaguNanuM rakSaNa karavuM joie, te zreyaHrUpa che arthAt kalyANane karanAruM bane che. Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 :: .. adhyAtmamata parIkSA.... TIkAH- "sarvanA pravRtta navatyanamUhanami''ti ve? na, sarvata tAluzavatvamAvAva tahinAmAva * * *..gAthA -34-35 kRti nirdhAt rUjhA TIkArtha- "sarvatA' sarvadA pravRtti hote chate zaktinuM anigUhana nathI, e pramANe pUrvapakSI kahe, to graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM; kema ke sarvadA tAdaza zaktinA abhAvathI ja tazigUhanano=zaktinA nigUhanano, abhAva che. e pramANe niSkarSa che. bhAvArtha - tAtparya e che ke pUrvapakSI kahe che ke, zvetAMbara sAdhu haMmezAM vastrAdimAM pravRtti karatA hovAne kAraNe zaktinuM anigUhana nathI, arthAt saMyamamAM zaktine gopavIne ja haMmezAM vastrAdimAM pravRtti saMbhavI zake; to. graMthakAra kahe che ke, te vAta barAbara nathI; kema ke haMmezAM tevA prakAranI zaktino abhAva hovAne kAraNe ja vastrAdi grahaNa kare che, mATe haMmezAM vastragrahaNa karavA chatAM saMyamamAM zaktinA nigUhanano abhAva che. ll34ll avataraNikA - vipiyotutyutiti avataraNikAW:- kAraNikapaNuM paNa baMnenuM arthAt vastra ane AhAranuM, tulya ja che, ema darzAvatAM kahe che hAzitvapa' ahIMfg'thI e samuccaya karavAno che ke, AhAra ane upakaraNamAM bIjuM tulyapaNuM che te batAvyuM, ahIM kAraNikapaNuM paNa tulya che, te batAve che. gAthA : kAraNigaM jaha vatthaM taha AhAro vi daMsio samae / egaM ciccA avaraM giNhaMtANaM Nu ko bhAvo // 35 // (kAriNakaM yathA vastraM tathA''hAro'pi darzitaH samaye / ekaM tyaktvA'paraM gRhNatAM nu ko bhAvaH // 35 // ) gAthArtha :- je pramANe vastra kAraNika che, te pramANe AhAra paNa zAstramAM kAraNika kahela che. ekano tyAga karIne =vastrano tyAga karIne, aparane grahaNa karatA AhArane grahaNa karatA, kharekhara (tamAro) kayo bhAva che? TIkA - siddhAne hitrima: #ArvastradhAra manujJAd, tathA ra AnAphUrva vArdi valtha dharejjA, taM jahA-hirivattiaM dugaMchAvattiaM parIsahavattiaM" tti [ sUtra 171] "hI: lajjA saMyamo vA pratyayo nimittaM yasya dhAraNasya tattathA, jugupsA lokavihitA nindA sA pratyayo yasya tattathA evaM parISahAH zItoSNadaMzamazakAdayaH pratyayo yatra tattatheti / " 2. trima: sthAne vastra dhArata tathA-gaupratyayajaM, nANAMpratyaya, parISahapratyayam | Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-35 adhyAtmamata parIkSA. .137 ToDArtha :- 'siddhAnte' siddhAntamA 39 // 29 // 43 anuzata cha bhane te prabhArI sthAnAMgasUtra - "sthAna 43 vara. paa29|| 42jobhe, te mA prabhArI- (1) .namitta (2) gupsA nimitta (3) parISa nimitte" 'tti' 6+29||nii samApti sUya che. phriI arthAt lajjA athavA saMyama, ane te lajjA athavA saMyama nimitta che je vastradhAraNane, te brInimitte vastradhAraNa kahevAya che. jugupsA eTale lokavihita niMdA, ane te che nimitta je vastradhAraNane, te guNAnimitte vastradhAraNa upAya che. e pramANe parISaho zIta, uSNa ane mazakAdi nimitta che je vastradhAraNamAM, te parISahanimitte vastradhAraNa upAya che. As:- tatra pare pratyavatiSThante-nanu kAraNikamidamasamasAhasavatAmasmAkamanucitamiti, ta evaM pratibodhyA:yadi kAraNikatvAddharmopakaraNadhAraNamayuktamAyuSmatAM tarhi kAraNikamAhAragrahaNamapyayuktamApadyeta, tasyApi kaarnniktvenopdeshaat| taduktaM sthAnAGge- "1 chahiM ThANehiM samaNe NiggaMthe AhAramAhAremANe nnaaikkmi| taM jahA- veaNaveyAvacce iriyaTThAe a saMjamaTThAe taha pANavattiAe chaTuM puNa dhammacintAe"tti [ sUtra-500] chahinti knntthyN| AhAramazanAdikamAhArayan-abhyavaharannAtikrAmatyAjJAM puSTAlambanatvAt, anyathA tvatikrAmatyeva, rAgAdibhAvAt, tadyathA veaNagAhA-(1) kSudvedanA (2) vaiyAvRtyam AcAryAdikRtyakaraNam vedanavaiyAvRtyaM, bhuJjIta vedanopazamanArthaM vaiyAvRttyakaraNArthaM ceti bhaavH|(3) IryA=gamanaM tasyA vizuddhiH yugamAtranihitadRSTitvaM IryAvizuddhistasyai IryAvizuddhyarthaM, iha ca vizuddhizabdalopAdIryArthamityuktaM, bubhukSito hIryAzuddhAvazaktaH syAditi tadarthamiti caH samuccaye (4) saMyamaH prekSotprekSApramArjanAdilakSaNastadarthaM, tatheti kAraNAntarasamuccaye, (5) prANA ucchavAsAdayo balaM vA, teSAM tasya vA vRttiH pAlanaM tadarthaM prANadhAraNArthamityarthaH, (6) SaSThaM punaH kAraNaM dharmacintAyai guNanAnuprekSArthamityartha iti"| As :- 'tatra' tyai=mAtra 12543 pavadhA29. 42vAmai, 52=hina2. 'nanu'thI. sAmo prazna 43 cha - 2915 mA 125 // 29, asamasAsavA samane anuyita cha. 'iti' zaMnI samAtisUya che. 'te'- teo A pramANe pratibodha karavA yogya che - jo kAraNikapaNAthI dharmopakaraNa dhAraNa karavuM AyuSyamAna evA tamane ayukta che to kAraNika AhAragrahaNa paNa (tamane) ayukta prApta thAya, kema ke teno paNa AhAragrahaNano paNa, kAraNikapaNAthI upadeza che. 'taduktaM sthAnAGge' - te sthAnAMmai [ cha 1. SaDbhiH sthAnaiH zramaNo nirgrantha AhAramAhArayannAtikamati, tadyathA - vedanavaiyAvRtye IryArtha ca saMyamArtham / tathA prANavRttyarthaM SaSThaM punaH dharmacintAyai / / Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 . . . . . adhyAtmamata parIkSA gAthA - 35 cha sthAno vaDe zramaNa nirgatha AhArane vAparatAM AjJAne olaMghatA nathI. te A pramANe - (1)(2)vedanA ane vaiyAvacca mATe (3) iryAvizuddhi mATe (4) saMyama mATe (5) prANonA pAlana mATe (6) chaThuM vaLI dharmaciMtA mATe, "tti' uddharaNanA kathananI samApti sUcaka che. chiitta - sthAnAMgasUtramAM chae thI mAMDIne Li sudhIno bhAva sugama che, e batAvavA mATe "Iti ava e pramANe kahela che. tyArapachInA kathanano artha kahe che'sAhAra' AhArane=azana Adi AhArane karato AjJAnuM atikramaNa karato nathI, kema ke puSTAlaMbana che. vaLI anyathA=purAlaMbana na hoya to, atikramaNa kare ja che, kema ke rAgAdibhAva che. tyArapachI sUtramAM taM gara'thI kahyuM tene batAvatAM kahe chetathA vegaLA - (1) sudanA (2) vaiyAvacca=AcAryAdinuM vaiyAvacca karavuM te, vedanA ane vaiyAvacca che. vedanAne upazamAvavA mATe ane vaiyAvacca karavA mATe muni AhArane karato AjJAnuM ullaMghato nathI. A pramANe bhAva che. (3) IryA=gamana, tenI vizuddhi yugamAtranihitadaSTipaNuM te IryAvizuddhi, ane tenA mATe=IryAvizuddhi mATe, (muni AhArane kare che). ahIM sthAnAMgasUtranA mULa pAThamAM, vizuddhi zabdano lopa thayo hovAthI 'phartha =IryA mATe e pramANe kahela che. temAM hetu kahe che- bhUkhyo thayelo IryAzuddhimAM azakta thAya ethI karIne tenA mATe =IrSAzuddhi mATe, AhArane karato AjJAnuM ullaMghato nathI. da'tArtham' pachI 'tti' zabda hetu arthaka che. dara mULamAM 'riyA' pachI 'ga' che te cakAra =samuccaya arthamAM che. (4) saMyama=prekSA, unmelA, pramArjanAdilakSaNasaMyama tenA mATe AhAra grahaNa karato AjJAnuM ullaMghato nathI.) (5) prANoHucchavAsAdi athavA bala, teonI athavA tenI, vRtti =pAlana, tenA mATe=prANa dhAraNa mATe (AhArane karato AjJAnuM ullaMghato nathI). e pramANe artha jANavo. (6) vaLI chaThuM kAraNa dharmaciMtA mATe=guNana anuprekSA mATe, AhArane karato AjJAnuM ullaMghana karato nathI. rUti' zabda uddharaNanI TIkAnA kathananI samAtisUcaka che. bhAvArtha:-ahIM "guna' zabdathI e grahaNa karavAnuM che ke, sau prathama vAcanA dvArA artha grahaNa karavAmAM Ave che, tyArapachI svayaM te arthanI vicAraNA kare tyAre je zaMkAo thAya che, te pRcchA dvArA samAdhAna meLavIne, nirNAta thayelA padArthane parAvartana karavAmAM Ave tyAM sudhIno padArtha guNanathI grahaNa karavAno che; ane tyArapachI potAnA pravRttikALamAM te padArthanI anuprekSA kare che, tethI tenAthI niSpAdyabhAvo jIvamAM niSpanna thAya ane thayelA bhAvo vRddhi pAme te anuprekSA che. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamata5 * - * * * * * , , , gAthA - 35 139 TIkA - natu yara taiMAtmanirodhAyopavi prAI taf yathodhipi tanavRziSTanepthyaadikmev parigrAhyaM syAditi cet? na, svazaktyA lajjAkutsAnigrahe'pi viziSTazaktyabhAvAt yAdRzalajjAkutse na nivartete tAdRzatannivRtteruktadharmopakaraNasAdhyatvAd athavA hIH saMyamastadarthameva vishesststdupyogH| tadAha 1 vihiyaM sue cciya jao dhareja tihiM kAraNehiM vatthaMti / teNaM ciya tadavassaM NiratisaeNaM dhareyavvaM / / (vi.A.bhA. 2602) 2 jiNakappAjogANaM hrIkucchaparIsahA jaovassaM / dUtinaMti = so saMgamo ta8 varese it' fta (vi.ma.bhA. ra6 03) TIkArya - vajuthI pUrvapakSI kahe che ke, jo lajA-kutsAnA nirodha mATe upakaraNa grAhya che, to yathokta upadhigrahaNamAM paNa tenI=lajjA-kutsAnI, anivRttithI viziSTa nepathyAdika=vastrAdika, ja parigrAhya thAya. tene graMthakAra kahe che ke, e pramANe na kahevuM. kema ke svazakti vaDe lajjA-kutsAnA nigrahamAM paNa viziSTazaktinA abhAvathI yAdaza lajjA-kutsA nivartana na pAme, tAdaza tenI nivRttinuM lajjA-kutsAnI nivRttinuM, ukta dharmoprakaraNathI sAdhyapaNuM che. athavA hI eTale saMyama, tenA mATe ja vizeSathI teno=vastrano, upayoga thAya che. bhAvArtha - "viziSTavityamAMvAtu - munie potAnI zakti pramANe lajjA-kutsAno nirodha karyo hovA chatAM, viziSTa zaktinA abhAvane kAraNe je lajajA-kutsA nivartana pAmatI nathI ema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, jIrNazIrNa vastra paheravAne kAraNe gRhasthane je lajjA Ave tevI lajajA, potAnA lajjA ane kutsArahita AtmAnA svarUpanA bhAvanathI nivartana pAmI jAya che, paraMtu vasrarahita avasthAmAM nagna na dekhAya tevI viziSTa zakti nahi hovAnA kAraNe, lokamAM niMdA thAya tevI pravRtti pratye je prazasta lajjA che, te lajjA munimAM hoya che, ane lovihita niMdArUpa kutsAno bhAva paNa nivartana pAmela nathI, kema ke potAnAmAM viziSTa labdhino abhAva che, tenuM nivartana upakaraNathI sAdhya che. athavA phrI no artha saMyama karyo, ane te saMyama prastutamAM vastrathI prApta evI jIvarakSArUpa che, ane zItAdi parISahamAM vastragrahaNa na kare to svAdhyAyAdino vyAghAta thAya, tethI tenA mATe vizeSathI vastrano upayoga che. 'talA'thI temAM vizeSAvazyakabhASyanI sAkSI ApatAM kahe che TIkArya - vihiya' - je kAraNathI zrutamAM=zAstramAM, traNa kAraNa vaDe vastra dhAraNa karavuM joIe e pramANe vihita che, te kAraNathI ja atizaya vagaranAe te=vastra, avazya dhAraNa karavuM joie. 1. vihitaM zruta eva yato dharetribhiH kAraNairvastramiti / tenaiva tadavazyaM niratizayena dharttavyam / / 2. jinakalpAyogyAnAM hIkutsAparISahA yato'vazyam / hIrlajjeti vA sa saMyamastadarthaM vizeSeNa / / Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 35-36 'biLa' - je kAraNathI jinakalpa ayogyane niratizayapaNuM hovAne kAraNe TTI-kutsA-parISaha avazya che, (tethI karIne avazya vastra dhAraNa karavuM joie,) athavA (kutsA ane parISaha mATe vastradhAraNa na karAya to paNa) DrI =lajjA, ane te saMyama che, tenA mATe vizeSathI dhAraNa karavuM joie. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, saMyamI evA munine anucita pravRtti karavAnI lajjA che te hrI kahevAya, ane te saMyamarUpa che; kema ke tevI lajjAne kAraNe saMyamane na zobhe tevI pravRtti muni karato nathI, ane te saMyamanA rakSaNa mATe vizeSathI vastradhAraNa karavuM joie, nahIMtara atizaya ThaMDImAM saMyamIne na zobhe tevo agni bALavAnI pravRttirUpa moTA asaMyamanI prApti thAya. TIst :- yathA cAsya saMyamopakAritvaM tathA prAgeva prapaJcitam / tathA ca yadi kAraNikatvAdvastraM tyAjyaM tarhyAhAro'pi tava tyaktavyaH syAt, yadi punaryenakenacit kAraNenAhAro grAhyastarhi tena vastrAdikamapi grAhyamiti duruttarA pratibanditaraGgiNI // 35 // TIkArya :- ane je pramANe AnuM=vastranuM, saMyamane upakArIpaNuM che, te pramANe pahelAM arthAt pUrvamAM varNana karyuM, ane te pramANe jo kAraNika hovAthI vastra tyAjya che, to AhAra paNa tane tyAga karavA yogya thAya; vaLI jo je koi kAraNathI AhAra grAhya che, to te kAraNathI vastrAdika paNa grAhya thAya. e pramANe * pratibandhitaraMgiNI duruttarA che.II35|| avataraNikA :- athAtra roSAntaroddAvanapi paraNya tulyamityAda avataraNikArya :- have ahIMyAM=lajjA-kutsAarthaka muni vasragrahaNa kare che e prakAranuM siddhAMtInuM kathana che emAM, pUrvamAM pUrvapakSI taraphathI doSa ApavAmAM Avyo ke, lajjA-kutsA mATe muni vasra grahaNa kare che to viziSTa nepathyAdi grahaNa karavAM joie, te rUpa doSathI, doSAMtaranuM udbAvana paNa pa2ne tulya che. e pramANe kahe che avijiyahirikucchANaM jai NUNaM saMjame Na ahigAro / tA kaha ajiadigicchAtaNhANaM tattha ahigAro ? // 36 // ( avikhitaCItsAnAM ddi nUnaM saMyame nAdhiAraH / tathagitavidhiAtRSNAnAM tatrAdhiAra: rUddA ) gAthA : gAthArtha :- jo avijita lajjA ane kutsAvALAne arthAt jeoe lajjA ane kutsAne jItI nathI teone, nakkI saMyamamAM adhikAra nathI, to ajita digicchA ane tRSAvALAne arthAt jeoe kSudhA ane tRSA jItI nathI teone, kevI rIte tyAM=saMyamamAM, adhikAra che? 1.pUrvapakSI potAne anabhimata bAbatamAM je je Apatti Ape te tene abhimata bAbatamAM ApavI ane e svaabhimatamAM AvatI Apattino je je rIte parihAra kare, tevo ja parihAra tene anabhimatamAM paNa zakya che evuM batAvavuM, te pratibaMdinyAya kahevAya che. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 gAthA : 36 . . . . adhyAtmamata parIkSA...... dI ahIM digicchAno artha kSudhA che ane tRSNAno artha tRSARtarasa che. ... ........!!! TIkA -vIvatsalovina caritraNevanetitavamAM takSigupothiMtatiparvanuyo nagnADhyasya gaganamevAvalokanIyaM syaad| TIkArya -"di' jo lajjA ane utsAnA avijayamAM cAritra ja nathI e pramANe tamane abhimata che, to sudhA ane tRSAnA udayamAM paNa kevI rIte te cAritra, hoya? e pramANenA parvanuyogamAM=praznamAM, nagnAlyane= digaMbarane, gagana ja avalokanIya jovA yogya thAya. TIkAH-gatha prAyo nitakSagchanAmapi sAdhUna zIvakasIto tathA tadupividhinA tawtIvA na doSAya, tarhi prAyo jitahIkutsAnAmapi taddhetukarmajanitatannirodhAya keSAJcit saMyamatrANAya dharmopakaraNadhAraNaM na doSAyeti tulym|api coktopakaraNena cAritraprazaMsayApi mahAn guNo veSeNaiva ca patayAnuparimAnAmazahUmava8, ta- "thaH G..." IrUddA TIkArya - atha'thI graMthakAra pUrvapakSIne kahe che ke, prAyaH karIne jItI lIdhI che sudhA-tRSAne jeNe evA paNa sAdhuone, jIvatI azAtAnuM udayapaNuM hovAthI teno kSudhA ane tRSAno, udaya thaye chate paNa, zAstrokta)vidhithI (AhArAdinA grahaNa dvArA) teno-sudhA ane tRSAno, pratIkAra doSa mATe nathI; to prAyaH karIne jItI lIdhI che -kutsAne jeNe evA paNa sAdhuone, tenA hetubhUta karmathI janita kahI-kutsAnA hetRbhUta karmathI janita, tenA=I-kutsAnA nirodha mATe keTalAkane (zItAdi paritrANa dvArA ke jIvarakSA dvArA) saMyamatrANa mATe, dharmopakaraNanuM dhAraNa doSa mATe thatuM nathI. e pramANe tulya che. bhAvArtha tAtparya e che ke, sudhA ane tRSA jIvane azAtAnA udayathI pedA thAya che, to paNa sAmAnya saMsArI jIvo tenA pratIkAra mATe jevo yatna kare che tevo yatna muni karatA nathI, tethI teoe kSudhA ane tRSA upara kAbu meLavI lIdho che, tethI temanA asaMyamanuM kAraNa sudhA ane tRSA banatI nathI. tema chatAM prAyaH eTalA mATe kahela che ke, sudhA-tRSAno atizaya thAya to saMyamano nAza paNa thaI zake tevI saMbhAvanA rahe che, paNa te atizayatA prApta thAya te pUrvanI sudhA-tRSA upara munino kAbu hoya che, tethI prAyaH eTale bahulatAe munie sudhA-tRSA - jItI che tema kahela che. tethI karIne sudhA-tRSA atizaya dazAne pAme te pahelAM ja, muni saMyamane vyAghAta na thAya te rIte vidhipUrvaka teno pratIkAra kare che, e pramANe pUrvapakSI kahe to, graMthakAra kahe che ke, te rIte ja munie phrIkatsA paNa prAyaH jItI lIdhI che. Ama chatAM nagna rahevuM e ziSTapuruSane lajjAspada hovAthI, prazasta lajjAno je bhAva che tene kAraNe, ane lokavihita niMdArUpa kutsAne mATe kevala nagnatA dUra karavA mATe, teo jIrNa ane mUlyahIna vastro dhAraNa kare che. tethI bahulatAe teoe TvI-kutsA jItI lIdhI che to paNa, phrI hetuka lajjAmohanIya ane kutsAhatuka tathA prakAranI zarIranI racanAnA kAraNabhUta nAmakarma, ke jenA kAraNe nagnAvasthA e lokamAM nidAnuM kAraNa bane che, tethI svanuM prazasta lajajAmohanIyakarma ane munithI bhinna evA ziSyalokanuM Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 36-37 kutsAmohanIyakarma, tenAthI janita ThThI-kutsAnA nirodha mATe, muni vastra dhAraNa kare che; ane jeone zItAdi parISaha atizaya hoya tyAre sahana na thAya tevI sthiti hoya temane saMyamarakSaNa mATe dharmopakaraNa dhAraNa karavA doSa mATe nathI. : TIkArtha H- 'api =' ane vaLI ukta upakaraNa dvArA cAritranI prazaMsAthI paNa mahAna guNa che ane veSathI ja patayAlu pariNAmavALA paNa munione zaMkAno saMbhava che. 'tavu - te kahyuM che- 'dharmAM ravavajJa...' dhamma vavad zloka A pramANe che 1 dhammaM rakkhai veso, saMkai veseNa dikkhiomhi ahaM / 3nmatte paData rasvarUM rAyA nAvaDa vva | (35dezamAnA 22) 'dhamAM ravad'....sAkSIzlokano artha A pramANe che- unmArge paDatA evA janapadane jema rAjA rakSaNa kare che, tema veza vaDe 'huM dikSita chuM" e pramANe zaMkA kare che (te kAraNathI), veza dharmanuM rakSaNa kare che. bhAvArtha :- 'api =' thI je kathana kahyuM tenuM tAtparya e che ke, saMyamI sAdhune kevala dehanA rakSaNa mATe jIrNa ane mUlyarahita upayogI vasrone dhAraNa karatA joine, lokone tyAgarUpa cAritradharmanI prazaMsA karavAnuM mana thAya che. tenAthI saddharmanI khyAti ane bodhibIjAdinI prApti thAya che, te rUpa mahAna guNa che. jyAre vasra vagaranA munine joine lokone paNa arthAt ziSTalokane paNa, jugupsA thAya che, tethI prazaMsAno pariNAma utthita thato nathI. ane veSathI ja patayAlu pariNAmavALA munione zaMkAno saMbhava che ema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, je munine saMyamathI paDavAno bhAva thAya che tyAre, veSane kAraNe lokanI niMdAthI zaMkAno saMbhava che, tenAthI rakSaNa thAya che; ane je digaMbaranA sAdhuo veSarahita che temane lokaniMdA pratye pUrvamAM ja upekSAbhAva varte che, tethI jyAre paDavAno pariNAma pedA thAya che, tyAre te zaMkA utthita thai zakatI nathI, tethI veza ja dharmanuM rakSaNa kare che.II36|| aha hirikucchAhi sayA'hirikucchasahAvabhAvaNA No ce / taNhAchuhAhi tA kaha tadabhAvasahAvasaMbuddhI // 37 // ( atha hrIkutsAbhyAM sadA'DrIkutsAsvabhAvabhAvanA no cet / tRSNAkSudhAbhyAM tatkathaM tadabhAvasvabhAvasaMbuddhiH ||37|| ) gAthA: gAthArtha :- sadA lajjA ane kutsA vaDe alajjA-akutsAsvabhAvabhAvanA na thAya, e pramANe pUrvapakSI kahe to, graMthakAra kahe che- kSudhA ane tRSA vaDe tenA abhAvasvabhAvanI saMbuddhi, arthAt akSudhA-atRSNAsvabhAvanI saMbuddhi= bhAvanA, kevI rIte thAya? arthAt na thAya. 1. dharma rakSati veSaH zaMkate veSeNa dikSito'smyaham / unmArgeNa patantaM rakSati rAjA janapadamiva // Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 37 adhyAtmamataparIkSA .143 TIst :- tRSNAkSudhAbhyAmatRSNAkSudhAsvabhAvabhAvaneva hIkutsAbhyAmahIkutsAsvabhAvabhAvanA na pratiroddhuM zakyA, manaH zuddherbalavattvAt, anyathA tvaapygteH| TIkArya :- 'tRSNA' kSudhA ane tRSA vaDe akSudhA ane atRSAsvabhAvabhAvanAnI jema lajjA ane kutsA vaDe alajjA ane akutsAsvabhAvabhAvanAno pratirodha karavA mATe zakya nathI, kema ke manazuddhinuM balavAnapaNuM che. anyathA tane paNa agati che, arthAt tuM paNa atRSNA-akSudhAnA svabhAvabhAvanAnI saMgati sAdhumAM karI zakIza nahi. bhAvArtha :- 'mana zuddhe: ' manazuddhinuM balavAnapaNuM che ema kahyuM tenuM tAtparya e che ke, muni, AtmAno vAstavika rIte kSudhA-tRSA vagarano svabhAva che ema jANatA hovAne kAraNe, tenAthI atyaMta bhAvita mativALA hoya che. AthI ja teo jANe.che ke, kSudhA-tRSA dehano dharma che ane deha saMyamanuM sAdhana che, ane tenuM pAlana saMyamane upayogI bane te rIte karavuM jarUrI che; tethI saMyamasAdhanatvamatithI kSudhA-tRSAnA pratIkAra mATe muni vidhipUrvaka yatna kare che, te rUpa manazuddhi balavAna hovAne kAraNe kSudhA-tRSAsvabhAvanI bhAvanA pratirodha pAmatI nathI. te ja rIte AtmA siddhAvasthAmAM moha vagarano hovAthI DrIno pariNAma nathI ane zarIra vagarano hovAthI lokone kutsAnuM kAraNa banato nathI; tethI muni aTTIkutsAsvabhAvanI- alajjA ane akutsAsvabhAvanI bhAvanAthI bhAvita mativALA hoya che, ane zAstrokta vidhithI dharmopakaraNamAM yatna kare che tyAre manazuddhi hovAthI bhAvanAno pratirodha thato nathI. TIkA :- "sarvalA satno dUItte svatAnUpyapratIti khanije" kRti zvet tardi zarIramapi na bhuta:? "saMyamopakAritvamatistatpratibandhike 'ti cet ? atrApi tulyaM, tAbhyAmapi sthirIkaraNAdyupakArasaMbhavAt Fin TIkArya :- 'sarvA' sarvadA vidyamAna DrI-kutsA svatAvrUpyapratItinI janikA che, arthAt potAnA tadrupapaNAnI pratIti karAve che, e pramANe pUrvapakSI kahe to, graMthakAra kahe che 'hiM' - to za2I2mAM paNa (svatAThUSyanI pratIti) kema nahi thAya? arthAt zarIramAM paNa svatAvrUpyanI pratIti thaze. 'saMghama' za2I2mAM saMyamaupakArIpaNAnI mati, tenI arthAt svatAvrUpya pratItinI pratibaMdhikA che, e pramANe pUrvapakSI kahe to, graMthakAra kahe che 'mApi' - ahIM paNa arthAt DrI-kutsAnA viSayamAM paNa, tulya che. arthAt jema zarIramAM svatAvrUSyanI pratIti saMyamaupakArItvanI matithI pratibaMdhita thai jAya che, tema ahIMyAM paNa samAna che. 'tAmyAmapi'- kema ke zarIranI jema DrI-kutsAnA pariNAmanA kAraNe sthirIkaraNAdi upakArano saMbhava che. arthAt TTI-kutsAnA pariNAmanA kAraNe patanapariNAmavALA saMyamamAM sthira thAya che ane vasragrahaNane kAraNe lokone Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14... gAthA-39-38 adhyAtmamataparIkSA katsA thatI nathI, tethI lokone nagna sAdhune joine je pApabaMdha thAya che teno parihAra thAya che tenuM grahaNa sthirI:258 56mA 23 'Adi' 206thI thAya che.||39|| maEiSI :- AhAravidhAnasamAdhAnamapyupadhau tulyamityAha avataraNikArya - AhAranA vidhAnanuM samAdhAna arthAt AhAranuM zAstramAM je vidhAna che tenuM samAdhAna, je utsarga-apavAdanI maitrIrUpa che te upadhimAM paNa tulya che, e pramANe kahe che mAthA : ussaggavavAyANaM mittIe aha Na bhoaNaM duTuM / ussaggavavAyANaM mittIi taheva uvagaraNaM // 38 // __ (utsargApavAdayomaitryA'tha bhojanaM na duSTam / utsargApavAdayomaitryA tathaivopakaraNam / / 38 // ) gAthArtha - jema utsarga-apavAdanI maitrI vaDe bhojana duSTa nathI, te pramANe ja utsarga-apavAdanI maitrI vaDe 75429||(hutt nathI.) s:-"bAlAdinApi mUlacchedAbhAvenAtikarkazamevAcaraNIyamityutsargaH svayogyaM mRdevAcaraNIyamityapavAdaH, svasya yogyamatikarkazamAcaratA'pi svayogyaM mRdvapyAcaraNIyamityutsarga-sApekSo'pavAdaH, svayogyaM mRdvAcaraNamAcaratA svayogyamatikarkazamapyAcaraNIyamityapavAdasApekSa utsargaH, ityutsargApavAdamaitryA hyAcaraNamanujJAtam, taduktaM-(prava. sAra. 3-30) 3 bAlo vA buDDo vA samabhihado vA puNo gilANo vA / cariyaM caradu sajoggaM mUlacchedaM jadhA Na have / / na tu tadvirodhena, yato glAnatvAdyanurodhena mRdvAcaraNepyalpalepo bhavatyeva, taduktaM- (prava. sAra-3-31) 4 AhAre ca vihAre desaM kAlaM samaM khamaM uvahiM / jANittA te samaNo vaTTadi jadi appalevI so // tti| tadvaramutsargo, glAnatvAdyanurodhena mRdvAcaraNepyalpa eva lepo bhavati tdvrmpvaado| zArtha :- 'bAlAdi' mAmA 59 bhUlanAsaMyamanA, chenA samAvathI saMyamano cha na thAya me zata, atikarkaza ja AcaraNa karavuM joie e utsarga che; ane svayogya=bAlAdine yogya, mRdu ja AcaraNa karavuM 1. atra 'apavAdasApekSa utsargaH' iti pATho yukto bhAti / 2. atra 'utsargasApekSo'pavAdaH' iti pATho yukto bhAti / 3. bAlo vA vRddho vA zramAbhihato vA punaglAno vA / cayA~ caratu svayogyAM mUlacchedo yathA na bhavati / 4. AhAre vA vihAre dezaM kAlaM zramaM kSamAmupadhim / jJAtvA tAn zramaNo vartate yadyalpalepI saH // . . Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-38. adhyAtmamata parIkSA ..... . . . . . . . . .145 joIe te apavAda che; (ane) potAne yogya atikarkaza AcaratAM paNa, svayogya mRdu paNa AcaravuM joIe, e apavAda sApekSa utsarga che; ane) svayogya mRdu AcaraNa AcaratAM svayogya atikarkaza AcaravuM joie, te utsarga sApekSa apavAda che; e pramANe utsarga-apavAdanI maitrIthI AcaraNa anujJAta che. (eno anvaya AgaLa tutinI sAthe che.) utsarga-apavAdanI maitrIthI AcaraNa anujJAta che temAM tadut'thI pravacanasAranI sAkSI (3-30) ApI che. teno artha A pramANe che"lAto vA' - bAla athavA to vRddha, zramathI abhihita (zramita) athavA vaLI glAna, svayogya AcaraNA kare, je pramANe mUla cheda na thAya. AnAthI e prApta thayuM ke utsarga-apavAdanI maitrIthI AcaravuM joie, "rata - paraMtu utsarga-apavAdanA virodhathI AcaravuM nahi. temAM talujIM'-thI pravacanasAranI (3-31) sAkSI ApI che. teno artha A pramANe chesAhAra - deza, kAla, zrama, kSama=zarIranI kSamatA, ane upadhi=bAlavRddharUpa zarIra te rUpa upadhi, tene jANIne (tyArapachI) tene AzrayIne=je jANyuM che tene AzrayIne, AhAra-vihAramAM jo muni varte to te alpalepI che. thato kAraNathI glAna-AdinA anurodhathI mUdu AcaraNAmAM paNa alpalepa thAya ja che, tethI utsarga zreSTha che; ane glAnatyAdinA anurodhathI mRdu AcaraNAmAM paNa alpa ja lepa thAya che, tethI apavAda zreSTha che. ahIM tu tothera' pachI "thati:...navaceva pATha che, teno anvaya "tamula' sAthe che, tethI "yata: bavatyeva' sudhIno pATha pravacanasAranI sAkSI pachI hoya to vadhAre saMgata lAge che. Ama chatAM pratimAM tevo pATha prApta thato nathI, tethI ema vicArI zakAya ke, pravacanasAranI sAkSI (3-31) 'tu tatirodhena sAthe che; ane te sAkSIpAThamAM uttarArdhanA aMtamAM "apastevI to ema kahyuM che, tethI alpalepInI paNa temAM ja prApti che; te baMnene sAme rAkhIne natu tadirodhena pachI "yata:...mavatveva sudhIno pATha mUkelo hovo joIe. ane pachI sAkSI dvArA " tuM taLionanuM samarthana karyuM, ane tenAthI e prApta thayuM ke, apavAdasApekSa utsarganI maitrInA virodha vagara AcaraNAthI alpa ja lepa thAya che. Ama chatAM utsarga zreSTha che te batAvavA arthe, pata...vaceva' sudhInuM kathana karyuM, ane "yatAno anvayaMvadara'mAM'ta' zabda sAthe che. ane pravacanasAra 3|31 gAthAmAM nALirA' pachI te = tAna tyAM "Azraya adhyAhAra che, tenuM tAtparya e che ke, dezakAlAdine jANIne game tema pravRtti kare to alpalepI nathI thato, paraMtu jANyA pachI tenuM samyagu AzramaNa karIne pravarte to alpalepI thAya che. bhAvArtha tAtparya e che ke, zarIrathI nirbaLa evA vRddha-bAla vagere darekane saMyama mATe yatna karavAno che, tethI saMyamanI siddhi karkaza AcaraNAthI saMbhavita che tyAM sudhI karkaza AcaraNA karavI joie; arthAtu pulaviSayaka mahAragrahaNAdi pravRtti na karatAM zarIrane AtmaguNono AvirbhAva karavA mATe pravartAvavArUpa atikarkaza ja AcaravuM joIe, te utsarga che; ane zarIrano nAza na thAya te rIte AhArAdi ApavArUpa je AcaraNA che, te mUdu AcaraNA che, te apavAdarUpa che; ane potAne yogya atikarkaza AcaratAM paNa svayogya mRdu paNa AcaravuM joIe, te apavAdasApekSa utsarga che. te A rIte - svayogya mRdu AcaraNA te apavAda che, apavAdasApekSa Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 adhyAtmamataparIkSA svayogya atikarkaza muni AcaraNA kare che te utsargarUpa che, tethI te apavAdasApekSa utsarga che. ahIM vizeSa e che ke, jyAre muni tapa-dhyAnamAM yatamAna hoya tyAre paNa, amuka maryAdA pachI tapadhyAnanI vRddhi asaMbhavita thAya tevI sthiti utpanna na thAya te pahelAM, zarIrane AhArAdi paNa mAre ApavA che te prakAranI svayogya mRduAcaraNArUpa apavAdanI apekSAvALI, te tapa-dhyAnanA yatnarUpa karkaza AcaraNA che; tethI te apavAdasApekSa utsargarUpa che. ane jyAre AhArAdimAM yatamAna hoya tyAre, svayogya mRdu AcaraNA kare che te vakhate paNa, AgaLamAM mAre tapa-dhyAnamAM pravartavuM che te rUpa, svayogya atikarkaza paNa AcaraNA che; mATe muni tapa-dhyAnamAM upakAraka hoya evA ja AhArAdimAM yatamAna hoya, paNa tenAthI adhikamAM je parihAra kare che te utsargasApekSa apavAdarUpa che. kema ke te vakhatanI AhArAdinI apavAdarUpa mRdu AcaraNA che, te adhika AhArAdinA parihAra ane bhAvimAM AcaraNIya evA tapa-dhyAnarUpa utsarga sApekSa che. gAthA - 38 ahIM utsarga, apavAda, apavAdasApekSa utsarga ane utsargasApekSa apavAda ema cArabhedo che. temAM kevala utsarga ke kevala apavAda AcaraNIya nathI, paraMtu utsarga ane apavAdanuM svarUpa batAvyuM che ane apavAdasApekSa utsarga ane utsargasApekSa apavAda te be ja AcaraNIya che. - utthAna :- pUrvamAM batAvyuM ke apavAdasApekSa utsarga ane utsargasApekSa apavAda AcaraNIya che. tenI ja puSTi karavA mATe, tenAthI viparIta AcaraNAmAM doSa che te batAvIne, AhAra-vihAramAM doSa nathI, tema pUrvapakSI sthApana karatAM kahe che - TIst :- glAnatvAdinApyAhAravihArayoralpalepabhayenApravRttAvatikarkazAcaraNena zarIraM pAtayitvA svarlokagamane tatra saMyamavamanAt mahAn lepa iti na zreyAnapavAdanirapekSa utsargaH, glAnatvAdyanurodhenAhAravihArayoralpalepatvaM vigaNayya yatheSTapravRttau mRdvAcaraNenAsaMyatajanasamAnatayA mahAneva lepa iti notsarganirapekSo'pavAdaH zreyAniti vyavasthayA nAhAravihArayordoSa" iti cet ? tadidamanyatrApi tulyaM, ata evaughikaupagrahikAdivyavasthA paJcabhiH sthAnairacelatAdiprAzastyaM ca samaye vyavasthitamiti // 38 // TIkArya :- 'jJAna' glAnatvAdi dvArA paNa AhAra-vihAramAM alpalepanA bhayane kAraNe apravRtti karAye chate, atikarkaza AcaraNa dvArA zarIrano pAta karIne svargalokagamanamAM tyAM=svargalokamAM, saMyamanA vamanathI mahAna lepa che. ethI karIne apavAdathI nirapekSa utsarga zreyaskarI nathI. glAnatvAdinA anurodhathI AhAra-vihAramAM alpalepapaNAne nahi gaNIne yatheSTa pravRtti karAye chate, mRdu AcaraNAthI asaMyatajanane samAnapaNAthI, mahAna ja lepa che. ethI karIne utsargathI nirapekSa apavAda paNa zreyaskarI nathI. 'kRti vyavasthayA' - e pramANe vyavasthA hovAne kAraNe=utsarga-apavAdanI maitrIthI AcaraNA anujJAta che, paraMtu tenA virodhathI nahi, e prakAranI vyavasthA hovAne kAraNe, AhAra-vihAramAM doSa nathI. (kema ke AhAravihAranI pravRtti na karavAmAM Ave to apavAdanirapekSa kevala utsarga prApta thAya, mATe doSarUpa bane.) A pramANe pUrvapakSI kahe to, graMthakAra teno uttara ApatAM kahe che Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 38-39 adhyAtmamataparIkSA 147 'tavimanyatrApi' - te=utsarga-apavAdanI maitrI je pUrvamAM kahI te, ApUrvamAM kahelI buddhimAM upasthita utsarga-apavAdanI maitrI e, anyatra paNa=vastramAM paNa, samAna ja che. bhAvArtha :- je muni tapa-saMyamamAM dRDha udyamazIla che tyAre, te tapa-saMyamamAM yatnarUpa karkaza AcaraNA kare che te vakhate paNa, tapa-saMyamane upakArI nirdoSa vastra mAre grahaNa karavAM joie evA pariNAmavALo hoya che; tethI te apavAdasApekSa utsarganI AcaraNA che. ane jyAre vasra grahaNa karavA mATe yatna karatA hoya tyAre, saMyamane upakArI evuM parimita, nirmUlya ane nirdoSa grahaNa karavA mATe yatna karatA hoya che, ane te paNa potAnA saMyamamAM upakArI thAya e rUpa, karkaza AcaraNAnI sApekSa ja, vasragrahaNarUpa mRdu AcaraNA che; tethI te utsargasApekSa apavAda che. TIkArya :- 'ata va' - AthI karIne ja=utsargaapavAdanI maitrI tulya che AthI karIne ja, pAMca sthAno vaDe aurthika ane aupagrahikAdi upadhinI vyavasthA che, ane siddhAMtamAM (upadhigrahaNamAM) acelatAdi prAzastya vyavasthita che. 'kRti' kathananI samAptisUcaka che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, vizeSAvazyakamAM aurthika ane aupagrahikAdi upadhi grahaNa karavAnAM pAMca sthAno batAvyAM che. te pAMcasthAno vaDe karIne be prakAranI upadhi grahaNa karavAnI vyavasthA che. tenuM kAraNa tyAM paNa utsargaapavAdanI maitrI che. kema ke jo upadhi grahaNa karavAmAM na Ave to atikarkaza AcaraNArUpa utsarganI prAptithI saMyamano nAza thAya, kema ke te pAMcasthAno saMyamanI vRddhi arthaka che. ane upadhimAM acelatAdirUpa prAzastya paNa siddhAMtamAM vyavasthita che, arthAt sAdhu kevala saMyamane upakAraka upadhi grahaNa kare che te atyaMta mUlya rahita ane jIrNa jevI hoya che, tethI acelatAdirUpa prazastabhAva paNa tyAM varte che. dUra acelatAdimAM 'Avi' zabdathI nirmamatArUpa prazastabhAva grahaNa karavo. dUra ahIM utsargathI pudgalanI apravRttine ane apavAdathI kAraNe paNa AhArAdinI pravRttine grahaNa karIne utsarga-apavAdanI maitrI batAvela che.||38| avataraNikA :- 3 prativandIva poSAM pattAntaramapAvaMnnAha ataraNikArtha :- ukta pratibaMdI dvArA ja arthAt pUrvamAM digaMbaronI mAnyatA pramANe sAdhune upakaraNa sarvathA tyAjya che tenA nirAkaraNa mATe, tatsamAna doSo AhAragrahaNamAM batAvyA; te vasragrahaNanA nirAkaraNa mATe pratibaMdIrUpa che te rUpa ukta pratibaMdI dvArA ja, paranI-digaMbaranI, kalpanAMtaranuM arthAt vasramAM pravRtti mamatAjanya hovAthI tyAjya che e prakAranI je kalpanA, tenA karatAM anya kalpanA, ke je upakaraNa dvArA pratyAkhyAnano dravyathI bhaMga che te rUpa kalpanAMtaranuM, nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe che Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148. . . . . . . . . . . . . :::: .. adhyAtmamataparIkSA...............PuthA : 38. thA :- eeNuvagaraNeNaM paccakkhANassa davvao bhaMgo / / iya kappaNAvi vihavAjuvvaNamiva NiphphalA NeyA // 39 // ( etenopakaraNena pratyAkhyAnasya dravyato bhaGgaH / iti kalpanApi vidhavAyauvanamiva niSphalA jJeyA // 39 // ) gAthArtha - AnA dvArA=kti pratibaMdI dvArA, upakaraNathI pratyAkhyAnano dravyathI bhaMga che, e pramANe kalpanA paNa vidhavAnA yauvananI jema niSphaLa jANavI. * 'etena'no manvaya 'NiphphalA NeyA' nI sAthe cha 'upakaraNena'nI sAthe nathI. TIs:- idaM hyAdhyAtmikAnAmAkUtaM yat-"parigrahapratyAkhyAnaM tAvaccaturviSayakameva kAryena paryavasyati, taduktaM-1 se pariggahe cauvvihe paNNatte taM jahA-davvao, khittao, kAlao, bhAvaotti" (paakssiksuutrm)| tatropakaraNe sati mUrchAtyAgena bhAvaparigrahapratyAkhyAnasaMbhave'pi dravyaparigrahasya jAgarUkatvAt tasya sarvadA jJAtvA''sevane lepasaMbhava iti-tadidamAhAre'pi tulyamiti vidhavAyauvanamiva svasamIhitA'kAritayA svaviDambanAmAtrameva pareSAM vijRmbhitaM, sarvadravyeSu mUrchAtyAga eva kArya ityuktsuutraabhipraayaat| taduktaM vizeSAvazyake 2 apariggahayA suttetti jA ya mucchA prigghobhimo| savvadavve su Na sA kAyavvA suttasabbhAvo / / [2580] yA ca "3 savvAo pariggahAo veramaNaM....." ityAdinA'parigrahatA sUtre prokteti tvayA gIyate tatrApi mUcrchava parigrahastIrthakRtAmabhimato naanyH| sA ca mUrchA yathA vastre tathA sarveSvapi zarIrAhArAdidravyeSu na kartavyeti sUtrasadbhAvaH sUtraparamArtho, na punastvadabhimataH sarvathA vastraparityAgo'parigrahateti sUtrAbhiprAyaH tasmAdaparijJAtasUtrabhAvArtho mithyaiva khidyase tvmiti| * mahA 'yat'no manvaya 'tat'nI sAthe cha. 'tadidamAhAre'pi tulym|' meM prabhArI anyacha, bhane 'taduktaM thA 'lepasaMbhava iti' sudhAna thana 'kAtsnryena paryavasyati'bhA hetu cha, te matAvA bhATe 'iti' 206no prayogacha. arthAt 'iti' 206 hetu artha che. TArtha :- 'idaM' yA pkssymaa|, AdhyAtmiono bhAzaya cha, te. mAzayane 'yat' zathI matAvecha-4 parigrahapratyAkhyAna cAra viSayaka ja saMpUrNapaNAthI paryavasAna pAme che. 'taduktaM thI tabhA sAkSI bhApatA cha 1. atha parigrahazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvataH / 2. aparigrahatA sUtra iti yA ca mUrchA parigraho'bhimataH / sarvadravyeSu na sA karttavyA sUtrasadbhAvaH / 3. pAkSikasUtre - sarvataH parigrahAdviramaNama....... Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 I , , , , , , , , , , , , , gAthA - 39 . . . . adhyAtmamata parIkSA.... te parigraha cAra prakAre kahevAyela che. te A pramANedravyathI, kSetrathI, kALathI ane bhAvathI (cAra prakAre kahevAyela che.) "tti uddharaNanI samApti sUcaka che. tatra - tyAM=pAkSika sUtranA kathanamAM, upakaraNa hote chate mUcchanA tyAgathI bhAvaparigrahanA pratyAkhyAnano saMbhava hovA chatAM paNa, dravyaparigrahanuM jAgarUkapaNuM hovAthI jANIne tenA=dravyaparigrahanA, sarvadA AsevanamAM lepano saMbhava che. ethI karIne parigrahapratyAkhyAna cAra viSayaka ja saMpUrNapaNAthI paryavasAna pAme che ema anvaya che. abhi ' te A=parigrahapratyAkhyAna cAra viSayaka paryavasAna pAme che te A, AhAramAM paNa tulya che. ethI vidhavAnA yauvananI jema svasamAhitaakArIpaNuM hovAne kAraNe paranuM vijbhita svaviDaMbanA mAtra ja che, kema ke sarvadravyomAM mUcchatyAga ja karavo, e pramANe uktasUtrano=pAlikasUtrano, abhiprAya che. bhAvArtha-pUrvapakSIe parigrahapratyAkhyAnane saMpUrNapaNAthI cAramAM parvayasAna batAvyuM, te AhAramAM paNa samAna e rIte che ke, AhAra paNa pudgalAtmaka che, tethI tenuM grahaNa e dravya parigraha che, ane AhAragrahaNa je kSetramAM ke je kALamAM karavAmAM Ave, te kSetra parigraha ane te kALa parigraha che; ane rAgathI-dveSathI AhArane grahaNa karavAmAM Ave, to te bhAvathI parigraha che. Ama chatAM munine AhAra grahaNa karavAno digaMbara svIkAra kare che, ane vastrano ekAMte niSedha kare che, te kathana tenI svaviDaMbanAmAtra rUpa ja che. ahIM prazna thAya ke, pAkisUtramAM pratyAkhyAnanuM cAra prakAranuM kathana che, te pramANe dravyaparigrahano paNa tyAga Avazyaka che, to vastra dravyaparigraharUpa hovAne kAraNe tyAjya kema na bane? tethI tyAM lepano saMbhava che e kathana svaviDaMbanAmAtra kema bane? tethI kahe che- sarvadravyamAM mUcchano ja tyAga karavo joIe, e uktasUtrano abhiprAya che; paNa dravyaparigraharUpa hovAne kAraNe vastra tyAjaya che, e uktasUtrano abhiprAya na samajavo. utthAna - pUrvamAM kahyuM ke sarvadravyamAM mUcchano ja tyAga karavo joie, e prakAre pUrvamAM kahela pAlikasUtrano abhiprAya che. tene ja vizeSAvazyaka gAthA-2580nI sAkSI ApIne daDha karatAM kahe cheTakAI "taput'thI vizeSAvazyakanI sAkSI ApI che. teno artha A pramANe che"mahilA' ane sUtramAM aparigrahatA e pramANe je kahevAyuM che, tyAM paNa) mUccha parigraha abhimata che. (ane) sarvadravyomAM te=mUccha, na karavI, e pramANe sUtrano sadbhAva che. utthAna vizeSAvazyaka gAthA 2580nA arthane TIkA dvArA spaSTa karatAM kahe cheTakArya - 4' ane "satrA parivAro veramA' ityAdi vaDe sUtramAM aparigrahatA kahevAI che, e pramANe tArA vaDe kahevAya che tyAM paNa, tIrthakara vaDe mUrchA ja parigraha abhimata che, anya nahi; ane te mUccha je pramANe vastramAM te pramANe sarva paNa zarIra-AhArAdi dravyomAM na karavI joie, e pramANe sUtrano sadbhAva che, arthAta sUtrano paramArtha che. paraMtu tane abhimata sarvathA vastraparityAga (te) aparigrahatA, e pramANe sUtrane abhiprAya nathI. te kAraNathI=mUcchatyAgamAM ja "re parade sUtrano abhiprAya che, ane tenI puSTi mATe A-12 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 adhyAtmamata parIkSA.. gAthA - 39 vizeSAvazyaka gAthA 2580mAM kahyuM ke, mUccha parigraha tarIke abhimata che, e pramANe sUtrano sadbhAva che te kAraNathI, nathI jANyo sUtrano bhAvArtha jeNe evo tuM mithyA ja kheda pAme che. ti' zabda uddharaNanI TIkAnI samApti sUcaka che. TIkA-pA prANAtipAtalIna mohanacavAnurodhena modosattAmya dravyamAvaparitibadhA, dravyarUpANAmapi teSAM dravyata AzravarUpatvAt, sUkSmapRthivyAdInAmivAviratipratyayakarmabandhahetutvAdityAdyabhimAnamapi keSAJcidvicAraNIyameva, ekendriyANAmapyajJAnAdipramAdayogena bhAvahiMsAyA eva saMbhavAt, kSetrAdirUpANAmiva dravyAdirUpANAmapi prANAtipAtAdInAM svakAraNopanipAtamAtrasaMbhavisaMbhavatayA mohA'janyatvAd, anyathA kadAcinmUrchAjananaparigRhItaparigrahatvasvabhAvaH kAyo'pi kevalinAM dravyAzravabhUta iti teSAmazakyaparihArAbhAvamAvedayatAmAyuSyamatAM kathamiva spRhaNIyaH syAt? ityanyatra vistrH| ke "nano anvaya "vivArIyameva'nI sAthe che. TIkArya - "tena=A kathanathI arthAt pAlikasUtramAM cAra prakArano parigraha kahyo, teno khulAso vizeSAvazyakanI sAkSI dvArA karatAM kahyuM ke, sarva dravyomAM mUcchano tyAga karavo joie, e pramANe pAkSikasUtrano abhiprAya che; e kathanathI, anya koinI prANAtipAtAdinI dravya ane bhAvapariNatinA bhedanA kathanaviSayaka mAnyatAbhedarUpa je abhimAna che, te paNa vicAraNIya ja che. te mAnyatA zuM che, te batAvatAM kahe che"prANAtipAtAjInAM prANAtipAtAdinuM mohajanyapaNuM che tenA anurodhathI e prApta thAya che ke, mohanA udayathI prANAtipAtanI bhAvapariNati prApta thAya che, ane mohanI sattAthI prANAtipAtanI dravyapariNati prApta thAya che, e prakAranA bhedanuM abhidhAna che; temAM teo hetu kahe che ke, dravyarUpa paNa teonuM prANAtipAtAdinuM, dravyathI AzravarUpapaNuM che, ane temAM hetu kahe che ke, sUkSma pRthvI AdinI jema (dravya prANAtipAtamAM) aviratipratyaya karmabaMdhanuM hetupaNuM che. bhAvArtha - tAtparya e che ke, prANAtipAtAdinI kriyA pUrvapakSIne mohajanya mAnya che. tethI kahe che ke prANAtipAtAdinI jIvamAM be prakAranI pariNati che. (1) dravyapariNati, je jIvanAzane anukULa ceSTArUpa che. ane (2) bhAvapariNati, ke je hiMsAnA pariNAmarUpa che. temAM dravyapariNati e che ke, muni samyagu yatamAna hovA chatAM paNa koi sUkSma jIvanI anAbhogAdithI hiMsA thaI jAya che te dravyapariNati che. jyAre hiMsAno bhAva vartato hoya tyAre dravyahiMsA na hoya chatAM bhAvapariNati che. A dravyapariNati mohanI sattAthI thAya che, ane bhAvapariNati mohanA udayathI thAya che. AvA bheda karavAnuM tAtparya e che ke, prANAtipAta mAtra mohajanya che, ane prANAtipAtanI bhAvapariNati e mohanA udayathI janya Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : *** ..........151 gAthA - 39. cheadhyAtmamata parIkSA che. kema ke bhAvapariNati e kaThoratAnA pariNAmarUpa che, tethI mohanIyanA udaya vinA saMbhave nahi. dravyapariNati e dravyAzravarUpa che, kema ke dravyapariNati e yatanAvALA munine anAbhogathI thatI hiMsAnI kriyArUpa che. te dravyahiMsAnI kriyA bhAvahiMsArUpa bhAvAzravanA kAraNabhUta che, tethI te dravyAzravarUpa che. yadyapidravyahiMsA munine bhAvAzravanI kAraNabhUta banatI nathI, paraMtu sAmAnya rIte dravyathI karAtI hiMsA te pariNAmanI kaThoratArUpa bhAvahiMsAnuM kAraNa che tethI, bhAvahiMsArUpa bhAvAzravanuM kAraNa hoya te dravyAzrava kahevAya tethI, dravyahiMsAne dravyAzravarUpa kahela che. jyAre bhAvapariNati bhAvanA kAraNabhUta mohanA udayathI thAya che, tethI dravyahiMsA paNa mohanI sattAthI janya che. tenuM vizeSa tAtparya A koSTaka dvArA samajI zakAze. (kArya) mohano udaya > kAraNa. bhAvapariNati - kArya (kAraNa) mohanI sattA -> kAraNa. dravyapariNati - kAraNa uparanA koSTakanuM phalitArtha A pramANe che. bhAvapariNatinuM kAraNa dravyapariNati che, tethI bhAvapariNati jyAre mohanA udayathI janya che, tyAre mohanA udayanA kAraNabhUta evI mohanI sattA, dravyapariNatinuM kAraNa che. Ama karIne pUrvapakSIne e kahevuM che ke kevalIne motanI sattA nathI tethI teone dravyahiMsA ane bhAvahiMsA baMne nathI, kema ke kevalIne kevalajJAna ane sAyikabhAvanuM vIrya che tethI teo avazya dravyahiMsAno paNa parihAra karI ja zake che. utthAna - pUrvamAM kahyuM ke, dravyaprANAtipAta dravyathI AzravarUpa che. tyAM prazna thAya ke AtmAmAM koI hiMsAne anukULa pariNati nahi hovA chatAM dravyathI prANAtipAtane AzravarUpe kaI rIte kahI zakAze? tethI pUrvapakSI kahe TIkArya - "sUkSmayvyAvInA - sUkSma pRthvI AdinI jema avirati pratyaya karmabaMdhanuM hetupaNuM dravyaprANAtipAtanuM che, tethI dravyathI AzravarUpa che. tethI mohanA udayathI bhAvaprANAtipAta ane mohanI sattAthI dravyaprANAtipAta thAya che, ityAdi abhimAna paNa keTalAkanuM=pUrvapakSInuM, vicAraNIya ja che, ema graMthakAra kahe - bhAvArtha - tAtparya e che ke, zAstramAM cAra prakAranAM prANAtipAta kahyAM che. tethI bhAvaprANAtipAta e vizeSa karmabaMdhanuM kAraNa che, dravyaprANAtipAta alpa karmabaMdhanuM kAraNa che. kema ke jema sUkSma pRthvIkAyAdine alpa karmabaMdha thAya che, tema bAra prakAranI aviratimAM jIvanI dravyahiMsArUpa je avirati che, tatratyaya karmabaMdhano hetu dravyahiMsA thAya che, tethI zAstramAM cAreya prakAranI hiMsAne hiMsArUpe kahela che, ema pUrvapakSIno Azaya che. dI: 'tyAgamamAna ahIM mAri padathI e kahevuM che ke, pUrvapakSInuM je prANAtipAtanI dravya ane bhAvapariNati Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para. adhyAtmamata parIkSA.... gAthA - 39 anukrame mohanA udayathI ane mohanI sattAthI janya che, te kathana to vicAraNIya che; paraMtu anya kathana paNa vicAraNIya che. te anya kathana A pramANe - kevaLIne kSAyikavIrya hovAne kAraNe temanA mATe azakyaparihAra koI nathI; tethI kevaLIthI dravyahiMsAno parihAra avazya thAya che. e prakAranI pUrvapakSInI mAnyatA che, tene "mAri padathI ahIM grahaNa karavAnI che. utthAna - pUrvapakSInA kathananuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe che TIkArya :- "ndriyAIIF ekendriyAdine paNa ajJAnAdirUpa pramAdayoga vaDe bhAvahiMsAno ja saMbhava che. bhAvArtha - tAtparya e che ke, ekendriyAdine paNa ajJAna vagere ATha prakArano prasAda kahela che. te pramAdano yoga hovAne kAraNe teone bhAvahiMsAno ja saMbhava che, tethI ja teone karmabaMdha thAya che, paNa ekendriyAdine dravyahiMsA che, tethI karmabaMdha thato nathI; mATe ema na kahI zakAya ke dravyahiMsA e ekeMdriyAdinI jema avirati pratyaya karmabaMdhano hetu che. kema ke karmabaMdhano hetu bhAvapariNati ja che, paraMtu paripUrNa yatanAvALA munione dravyahiMsA kavacit thaI jAya to paNa ekeMdriyAdinI jema leza karmabaMdha thAya che tema kahI zakAya nahi. mATe pUrvapakSInuM kathana vicAraNIya che. utthAna - ahIM pUrvapakSI kahe ke, dravyahiMsA bhale karmabaMdhano hetu na bane, to paNa prANAtipAtanI kriyA mohajanya che, tethI jyAre bhAvapariNati mohanA udayathI janya che ema siddha thAya to, dravyapariNatine mohanI sattAthI ja janya mAnavI paDaze. tenA nirAkaraNarUpe graMthakAra kahe che TIkArya - kSetrAvirUpAna' kSetrAdirUpa prANAtipAtanI jema, dravyAdirUpa paNa prANAtipAtanuM svakAraNaupanipAta mAtra saMbhavi saMbhavapaNuM hovAne kAraNe, mohathI ajanyapaNuM che. bhAvArtha - tAtparya e che ke kSetrAdi prANAtipAta e che ke, je kSetramAM koI jIvana dravyathI vadha thato hoya, paraMtu apramatta muni yatanApUrvaka gamana karatA hoya tyAre, koi jaMtu sahasA temanA paga nIce anAbhogathI AvI javAnA kAraNe nAza pAme tyAre, te jIvanI dravyahiMsA te kSetramAM thai, te kSetrarUpa prANAtipAta che. te hiMsA jema tenA kAraNonA=muninI gamanakriyA ane nAzya evA te jIvanuM gamanakriyAnA sthAnamAM AvIne paDavuM ane te prakAranA ja nimittane pAmIne tenA AyuSyakarmanI samApti thavI e rUpa svakAraNonA, upanipAtamAtrathI= AgamanamAtrathI, saMbhavi thanArI, saMbhavatA=uddabhavatA hovAne kAraNe, mohathI ajanya che; tema dravyAdirUpa prANAtipAta paNa tevuM ja hovAne kAraNe, mohathI ajanya che, arthAt A dravyahiMsA kSetrarUpa prANAtipAtamAM batAvI tevI ja bAhya kriyAdirUpa bAhya sAmagrImAtrathI janyapaNuM che, paNa mohathI janyapaNuM nathI. Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14:6. . . . . . . . . . . . . . .::::::: . . . . . . . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA 153 TIkArtha:- "gAthA anyathA-dravyaprANAtipAtane mohathI ajanyana mAnoto, kyAreka mUcchajananathI parigRhIta thayo che parigrahatvasvabhAva jeno evI kAyA paNa, kevalIne dravyAzravabhUta che, ethI karIne teone=kevalIone, azakya parivAranA abhAvane kahenArA evA tamane, kevI rIte spRhaNIya thaze? e pramANe anyatra vistAra che. bhAvArtha tAtparya e che ke, pUrvapakSI prANAtipAtane mohajanya svIkAre che ane dravyaprANAtipAta dravyAzravarUpa hovAne kAraNe motanI sattAthI janya che tema kahe che, ane kevalImAM mohanI sattA nathI tethI teone dravyahiMsA paNa hotI nathI, e pramANe kahe che; te rIte kevalInI kAyA paNa pUrva avasthAmAM kyAreka mUjanananuM kAraNa hatI, tene ja kAraNe te kAyAno parigrahatvasvabhAva prApta thayo; jema kavacit dravyahiMsA bhAvahiMsAnuM kAraNa bane che tethI te dravyAzravarUpa che, tema kevalInI kAyA paNa parigrahatvasvabhAvavALI hovAne kAraNe dravyAzravarUpa thaze, ane te dravyAzravanI prApti mohanI sattAthI ja saMbhave tema tamAre mAnavuM paDaze; kema ke dravyapariNati mohathI ajanya nathI ema tamAruM mAnavuM che. ethI karIne kevalIone dravyahiMsA nathI e kathanamAM, pUrvapakSI je yukti Ape che ke, kevalImAM kSAvikabhAvanuM vIrya ane kevalajJAna hovAne kAraNe temanA mATe dravyahiMsAno parihAra azakya hoI zake nahi; te ja rIte kAyA paNa jayAre dravyAzravabhUta che tyAre, kevalIe teno avazya tyAga karI devo joIe, ema tamAre mAnavuM joIe. catra' - pUrvamAM kahyuM ke, AnAthI keTalAkanuM je abhimAna che te vicAraNIya che, temAM je kevalIne dravyAzravadhUta evI kAyAno tyAga karavAnI prAptino prasaMga Avaze e prakAre je kathana graMthakAre karyuM, te ahIMyAM saMkSepathI che, teno anyatra vistAra che. utthAna "na....pazcitivArI'thI pUrvamAM kahyuM tyAM je mata che te zvetAMbara aMtargata ja koika mata che, ane temanI vAta asaMgata che tema batAvIne temane graMthakAra kahe che- parane digaMbarane, parapravRtti mohajanyarUpe mAnya che, tethI mohano udaya ane mohanI sattA dvArA, bhAva ane dravyapariNati digaMbara kahe te saMgata thaI zake; kema ke mohanA udayathI jIvamAM tevA adhyavasAyo pedA thAya che je bhAvapariNatirUpa che, ane mohanI sattAthI pudgalomAM pravRtti thAya che te dravyapariNatirUpa che; paraMtu ahIM keTalAkano je mata che teo parapravRttine mohajanya mAnatA nathI, paraMtu zvetAMbara mata pramANe ja rAgAdi pravRttine mohajanya mAne che. AthI ja kevalIne moha nahi hovA chatAM upadeza AdinI pravRtti paNa teo svIkAre che. tethI keTalAkanA mata pramANe mohanA udaya ane sattA dvArA bhAvaprANAtipAta ane dravyaprANAtipAta ema kahevuM te asaMgata che. te batAvIne digaMbaranA mata pramANe paNa mohanA udayathI bhAvaprANAtipAta ane mohanI sattAthI dravyaprANAtipAta thAya che ema kahevuM saMgata nathI, te batAvatAM kahe che Ast:- pareSAM tu parapravRttereva mohajanyatvAt tadudayasattAbhyAM tatkAryasya bhAvadravyapariNatI saMgacchete, na ghedamapi saMgataM, yogajanyapravRttau mohasyAnyathA siddhatvAt, anyathA vinigamanAvirahaprasaGgAdatiprasaGgAcceti hibda rUA. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 39-40 TIkArtha :- 'pareSAM' vaLI 52ne=digaMbarane, parapravRttinuM ja=pudgalanI pravRttimAtranuM ja, mohajanyapaNuM hovAthI, tatkAryanI=mohanA kAryanI, bhAva ane dravya pariNati tadudaya ane sattAthI=mohanA udaya ane sattAthI, saMgata thAya che. digaMbaranI A mAnyatA paNa ucita nathI te batAvatAM kahe che TIkArtha :- '- va' ane A paNa saMgata nathI, arthAt digaMbaranI mAnyatA che ke pudgalanI pravRtti mohajanya che e paNa saMgata nathI, kema ke yogajanyapravRttimAM mohanuM anyathAsiddhapaNuM che. anyathA=yogajanyapravRttimAM mohane anyathAsiddha na mAno ane mohanuM kAraNapaNuM mAno to, pravRtti pratye mohano udaya ke mohanI sattA e be kAraNomAMthI kone kAraNa tarIke mAnavuM, temAM vinigamanAvirahano prasaMga Avaze ane atiprasaMga Avaze e pramANe dizAsUcana che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, parapravRttinuM digaMbara mohajanyapaNuM mAne che, tethI mohanA kAryarUpa evI prANAtipAtAdinI dravya ane bhAvapariNatirUpa je parapariNati che, te digaMbaramata pramANe kahI zakAya ke mohanA udayathI bhAvapariNati che ane mohanI sattAthI dravyapariNati che; paraMtu pudgalanI pravRttine teo mohajanya kahe che e saMgata nathI, ane temAM heturUpe kahela ke yogajanyapravRttimAM mohanuM anyathAsiddhapaNuM che. tenuM tAtparya e che ke, apramatta yati yatanApUrvaka gamanaceSTA karato hoya tyAre, anAbhogathI koi jIvanI dravyahiMsA thAya, te dravyahiMsArUpa pravRtti yogajanya che, e yogajanya pravRttimAM mohanuM anyathAsiddhapaNuM che. tyAM mohano udaya pravRttino niyAmaka jaNAto nathI, paraMtu mohanI je sattA che te paNa hiMsAmAM pravRttirUpe munine pravartAve che tema dekhAtuM nathI, tethI mohanI sattA paNa te pravRtti pratye anyathAsiddha che. Ama chatAM, mohanI sattAne dravyahiMsA pratye jo hetu kahIe to, munine mohanA udayathI ke mohanI sattAthI dravyahiMsAmAM pravRtti che, te baMnemAM koi vinigamaka nathI. AnuM samAdhAna pUrvapakSI A rIte kare ke, munine hiMsAmAM pravRtti icchApUrvaka thayela nathI, paraMtu ahiMsAmAM pUrepUrA yatamAna hovA chatAM anAbhogane kAraNe thayela che, tethI hiMsAne anukULa icchArUpa mohano udaya tyAM nathI, te ja vinigamaka che, tethI mohanI sattAthI tyAM pravRtti che tema mAnavuM ucita che; mATe bIjo hetu kahe che - atiprasaMga hovAne kAraNe moha anyathAsiddha che. tenuM tAtparya e che ke, munine yogathI thanArI pravRtti pratye mohanI sattA kAraNa mAnIe to kevalIne paNa vAdaLAnI jema sahaja vihArAdinI pravRtti digaMbara mAne che, ane vihArAdinI pravRttikALamAM kevalI sayogI che tethI sayogI kevalImAM yogathI thanArI pravRtti hovAne kAraNe mohanI sattA mAnavAno atiprasaMga prApta thaze. mATe parapravRttinuM mohajanyapaNuM nathI.II39ll - avataraNikA :- athemupasaMharannAha avataraNikArtha :- have eno =dharmanuM upakaraNa adhyAtmanuM virodhI che e prakAranA digaMbaranA vaktavyanuM nirAkaraNa karIne gAthA-4 mAM batAvela ke munine vastra dharmamAM upakAraka che eno, upasaMhAra karatAM kahe che Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 40-41 adhyAtmamata parIkSA..... 155 gAthA - sinnisiddhithara vAra te muLa surA | aha hoI pAvaharaNaM iya amhaM binti AyariyA // 40 // (siddhAntasiddhadharaNaM upakaraNaM tanmunInAM sukhakaraNam / atha bhavati pApaharaNaM ityasmAkaM bruvate AcAryAH // 40 // ) gAthArtha - siddhAMtamAM siddha che dharaNa jenuM tevuM je upakaraNa te muninA sukhanuM kAraNa che, AthI karIne pApane haranAruM upakaraNa thAya che e pramANe amArA AcAryo kahe che. dara gAthAmAM te' che te 'ya'no parAmarza kare che, tenAthI e prApta thAya ke je AvuM upakaraNa che te sukhanuM kAraNa che anya upakaraNa nahi. bhAvArtha - siddhAMtamAM siddha dharaNa che jenuM arthAt siddhAMtamAM jenuM dhAraNa vihita che te upakaraNa munione sukhanuM kAraNa kahyuM, tenuM tAtparya e che ke saMyamanI pariNati e jIvane sukhanA kAraNarUpa che, arthAt bhAvi sukhanuM kAraNa che ane vartamAnamAM sukharUpa che tethI saMyama e sukharUpa che, ane tenuM kAraNa te upakaraNa che, AthI ja te pApane haranAra che arthAt saMyamanI pariNatinI vRddhi karIne pApane haranAra che. lol avataraNikA - na ra mavaDIvAvottaradhyanivRtti sahavAvetavAre vizvanA: parAstAstahi bhavatAM kimarthaH punaH prayAsa ityaashNkaayaamaahavataraNikArya - thI pUrvapakSI kahe che ke, ApanA AcAryo vaDe uttarAdhyayana, dharmasaMgrahaNI AdimAM AnA= vastranA, vicAramAM digaMbaro parAsta karAyA che, to tamAro (graMthakArano) zA mATe pharI prayAsa che? e pramANe AzaMkAmAM kahe che - gAthA - pucchA vilaMbaRTv vanamaSTrAdhyApA 3vahANo | amhANaM puNa ihayaM doNhavi paDiAravAvAro // 41 // (pRcchA digaMbarANAM kevalamAdhyAtmikAnAmupahAsaH / asmAkaM punariha dvayorapi pratIkAravyApAraH // 41 // ) gAthArtha - digaMbaronI (kevala) pRcchA che ane AdhyAtmikono upahAsa che, ane amAro ahIMyAM=graMthamAM, baMnenA paNa pratIkArano vyApAra che. bhAvArtha:- tAtparya e che ke, digaMbaro vastrane saMyamanuM sAdhana mAnatA nathI, tethI teo zvetAMbarone pUche che ke, vasa saMyamanuM sAdhana kevI rIte bane? jyAre AdhyAtmiko to ema mAne che ke, adhyAtma to AtmAnA pariNAmarUpa che ane vastra to pudgala svarUpa che, tethI pudgalasvarUpa vastro adhyAtmanA upakAraka saMbhave ja nahi, ane jo pugalasvarUpa vastro paNa adhyAtmanAM upakAraka banatAM hoya, to strI Adi paNa saMyamanA upakArI banI zake che. A prakArano temano upahAsa che. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 . . . . . . . . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA . . . . . . . . . . . . . . .gAthA -41 TIkA- ArAkhyA diyara tailaiH pravacepitA putra pUrvAcAryethAthamAdhyAtmikatIvArthava pracikraMsitaH prabandho'nuSaGgato digaMbarapratIkAre'pi prabhUSNuriti bhaavH| TIkA -"mAzAkhya' jo ke digaMbaro te te prabaMdho vaDe pUrvAcAryo dvArA dUSita karAyelA ja che, to paNa AdhyAtmikonA pratikAra mATe prAraMbhanI icchAthI karAyela prabaMdha, anuSaMgathI digaMbaranA pratIkAramAM paNa samartha che; e pramANe bhAva che. mULa zlokanA bhAvane be zloko dvArA TIkAmAM svayaM spaSTa kare che zloka :AzaMsanti hi mAryamutkaTatayA saMbhAtamApAtato, naivAgRhya digambarAnaM ca punaHzvetAmbarAnAsate / kiJcitkiJcidudaJcitocitavacaHsaJcAramAdhyAtmikAH chidrAnveSitayA nirantaramamI sarvatra maitrIkRtaH // 1 // manvaya :- digambarAn AgRhya na eva ca punaH zvetAmbarAn (AgRhya) Asate amI AdhyAtmikAH chidrAnveSitayA nirantaram sarvatra maitrIkRtaH ApAtato saMbhAtam kiJcitkiJcidaJcitocitavacaHsaJcAram mAryam utkaTatayA hi aashNsnti|| zlokArtha - digaMbarane grahaNa karIne jeo besatA nathI ane vaLI zvetAMbarone grahaNa karIne besatA nathI evA A (pelA) AdhyAtmiko, chidrAnveSIpaNAthI niraMtara sarvatra maitrI karanArA teo ApAtathI zobhatA evA ane kiMcit kiMcit bolAyelA ucita vacananA saMcAravALA evA mAryane=nirAkaraNIya padArthane, utkaTapaNAthI AzaMsA kare che. bhAvArtha tAtparya e che ke, nAmadhArI AdhyAtmiko kevala digaMbarone potAno pakSa mAnIne besatA nathI ke zvetAMbarone potAno pakSa mAnIne besatA nathI, ane niraMtara badhA pratye chidrAnveSIpaNAMthI maitrIne karanArA che. =teonI matimAM AtmAno pariNAma ja mokSane anukULa pratibhAsa thAya che. tethI digaMbaro ke zvetAMbaronI bAhya kriyAo temane ucita pratibhAsa thatI nathI. tethI temAM chidrane jovArUpe ja baMne pakSamAM maitrIne kare che, paNa temAM rahelAM tattvone jovArUpe maitrIne karatA nathI. teo mAyAvI na hoya to paNa, potAnI mAnyatA upara ati abhiniveza hovAne kAraNe, bIjAnI mAnyatAne samajavAno yatna hovAne badale temAM doSo jovArUpe ja baMne pakSone sAMbhaLavA yatna kare che. ane ApAtathI suMdara bhAsatuM ane kAMIka kAMika adhyAtmanA kathanarUpa AtmAnA pariNAmane kahenAra evA ucita vacana saMcAra che jemAM, evA te lokonA mAnelA adhyAtmarUpa mAryane=nirAkaraNIyarUpa padArthane, teo utkaTapaNe AzaMsA kare che. arthAtu amAruM A adhyAtma che te ja utkaTa che, kema ke ame mAtra AtmAnA pariNAmane ja adhyAtmarUpe svIkArIe chIe, jyAre digaMbaro ane zvetAMbaro bAhya pravRttine=pudgalanI pravRttine, paNa adhyAtmanA kAraNarUpa mAne che. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 41-42 .157 zloka H labdheva pratipakSalakSadalanAtvadtarkasaMparkajagranthakSodavinodanodanayano'pyabhyAsakelizramam / etatprakramakaitavAjjinavacaH pIyUSapAthonidhAvadhyAtmAmRtamajjane sapadi madvAgdevatAbhyudyatA // 2 // adhyAtmamataparIkSA anvaya :- pratipakSakSivRttanAt abhyAsaotizramam vyeva SatA saMpanapranthakSovinovanoyano (nA) mannA vevatA etat prakramakaitavAt jinavacaH pIyUSapAthonidhau adhyAtmAmRtamajjane sapadi abhyudyatA || zlokArtha :- pratipakSalakSanA dalanathI abhyAsarUpI kelizramane jANe pAmelI, ane SaDtarkanA saMparkathI pedA thayela graMthanA kSodanA vinodana mATe udanayana paNa mArI vAgyevatA, A prakamanA maitavathI=nAma AdhyAtmikonA nirAkaraNIya evA adhyAtmanA nirAkaraNarUpa prakramanA bahAnAthI, jinavacanarUpI pIyUSanA pAthonidhi viSayaka adhyAtmarUpI amRtanA majjanamAM sapadi=zIghra abhyudyata che. ra zlokamAM vinovana' pachI 'lanayano' prayoga che tyAM 'nayanA' hovAnI saMbhAvanA che ane te mujaba zlokArthamAM artha karela che. A be zlokano niSkarSa e che ke, AdhyAtmiko nirAkaraNIya padArthane utkaTapaNAthI AzaMsA kare che, te teono kharekhara bhrama che; ane graMthakAra pote SaTlarkanA graMthanA abhyAsathI vinodane pedA kare tevA vAndevatAvALA che to paNa, A graMthanA prakrama dvArA bhagavAnanA vacanarUpI samudramAM rahelA adhyAtmarUpI amRtane valovIne vizeSarUpe bahAra kADhavAnI AkAMkSAvALA che, tethI bhramAtmaka evA AdhyAtmikonuM nirAkaraNa karavA mATe A prakramano prAraMbha karela che.II41 dUra ahIMthI mukhyarUpe adhyAtmamatanuM nirAkaraNa zarU thAya che. avataraNikA :- tahevuM dharmopALasvAdhyAtmavizeSatAM samAdhAya tabhopAvamuviAti avataraNikArya :- A rIte=adhyAtma batAvavAno prAraMbha karatAM vacamAM upasthita evA digaMbaranA vastranA niSedhanuM nirAkaraNa karyuM e rIte, dharmanA upakaraNanI adhyAtmanI virodhitAnuM samAdhAna karIne, tenA=adhyAtmanA, lAbhanA upAyane batAve che gAthA paMcasamio tigutto suvihiyavavahAra kiriyaparikammo / pAvai paramajjhappaM sAhU vijiindiyappasaro // 42 // ( paMcasamitistriguptaH suvihitavyavahArakriyAparikarmmA / prApnoti paramAdhyAtmaM sAdhurvijitendriyaprasaraH // 42 // gAthArtha :- pAMca samitithI samita ane traNa guptithI gupta, suvihita vyavahArakriyArUpa parikarmavALo, vijita iMdriyanA prasaravALo sAdhu parama adhyAtmane pAme che. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 adhyAtmamataparIkSA 251 :- paJcabhiH samitibhistisRbhirguptibhizca sahitaH sAdhuH siddhAntoditAlayavihArasthAnA''caGkramaNAdivividhavyavahArakriyAM parizIlya tatraiva dattadRSTitayendriyanirodhena bAhyavyApArAbhAvAt cittasyaikAgratayA paramAtmatattvasaMvittirUpamAtmadhyAnamApnoti sAdhuH, natvanyathaiva, hetvabhAvAd // 42 // gAthA - 42-43 TIkArya :- 'pazcami:' pAMca samitiothI ane traNa guptiothI yukta evo sAdhu, siddhAMtamAM kahevAyela AlayavihAra-sthAna-caMkramaNAdirUpa vividha prakAranI vyavahArakriyAonuM sAdhu=zobhana, parizIlana karIne (=kriyAonA punaH punaH sevanathI AtmasAt karIne), tyAM ja=vividha prakAranI kriyAmAM ja, dattadRSTipaNuM hovAne kAraNe=daDhata yatna hovAne kAraNe, iMdriyono nirodha thAya che tethI, bAhya padArthaviSayaka vyApArano abhAva thAya che tethI, (vyavahArakriyAmAM pote jyAM dRSTivALo che tyAM) cittanuM ekAgrapaNuM thAya che tene kAraNe, (sarva saMkalpavikalpathI rahita evI ucita kriyAnA sevanakALamAM zrutanA upayogarUpa) paramAtmatattvanI saMvittirUpa AtmadhyAnane te prApta kare che. (te AtmadhyAna rAgAdinA vikalpathI rahita evA zrutanA upayoga svarUpa zreSTha koTrinA AtmasaMvedanarUpa che.) bhAvArtha :- tAtparya e che ke, adhyAtmanI prAptinA heturUpa vyavahArakriyAne AtmasAt karyA pachI, temAM atizayita upayogarUpa dRDha yatna hoya to ja adhyAtmanI zuddhi thai zake che. jo vyavahArakriyAmAM daDha upayoga na hoya ane mAtra adhyAtmanA vicAra karato hoya, eTalA mAtrathI adhyAtmanI prApti thatI nathI. tethI ja kahyuM ke Avo (vyavahArakriyAmAM dRDha upayogavALo) sAdhu adhyAtmane pAme che paraMtu Avo sAdhu na hoya to adhyAtmane prApta karato nathI, kema ke kriyArUpa hetuno abhAva che. pUrvamAM batAvela vyavahArakriyAne karato evo sAdhu na hoya to adhyAtmane prApta karato nathI, te batAvatAM kahe che TIkArya :- 'na tu'- anyathA nahi ja.=vyavahArakriyAnuM parizIlana karIne tyAM ja dattadRSTipaNAthI adhyAtmadhyAna prApta thAya che, paraMtu anyathA nahi ja.=vyavahArakriyAmAM dattadRSTipaNA vagara nahi ja, kema ke hetuno abhAva che. - bhAvArtha :- tAtparya e che ke, adhyAtmanI prAptinA hetubhUta vyavahArakriyAne AtmasAt karyA pachI, temAM atizayita upayogarUpa dattadRSTirUpa hetu nahIM hovAthI, zuddha AtmatattvanuM bhAvana kare to paNa, adhyAtmadhyAna prApta thatuM nathI. mATe vyavahArakriyAno apalApa karanAra evA nAmaAdhyAtmikonI AtmAnI vicAraNA adhyAtmanI prApti karAvatI nathI.||42|| avataraNikA :- atha vyavahAravijJopinAmapAyamupavati avataraNikArya :- have (nizcayane pakaDI) nAmaAdhyAtmiko vyavahArano lopa karanArA che, teone (AvatA) apAyo graMthakArazrI batAve che Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 43 adhyAtmamata parIkSA.. ......159 159 gAthA - luMpai bajjhaM kiriyaM jo khalu AhaccabhAvakahaNeNaM / so haNai bohibIaM ummaggaparUvaNaM kAuM // 43 // (lumpati bAhyAM kriyAM yaH khalu AhatyabhAvakathanena / sa hanti bodhibIjaM unmArgaprarUpaNaM kRtvA // 43 / / ) gAthArtha :- je kharekhara kadAcitvabhAvanA kathana vaDe bAhyakriyAno lopa kare che, te unmArganI prarUpaNA karIne bodhibIjane haNe che. TIkA - mAArameva vara nAtha, tu vAdarAmApa, patAvInAM vAdyaRUArahitAnAmapi kevalajJAnotpatteH iti kAdAcitkaM bhAvamavalambya vyavahAraM ye vilumpante te svayamunmArgaprarUpaNaprasUtamithyAtvavazAt svabodhibIjamunmUlayanti, yadAgamaH 1 patteyabuddhakaraNe caraNaM NAsanti jiNavariMdANaM / bAdattabAvane paMdaM vArdi pasaMsthA ( [mA. ni. 2211] . ummaggadesaNAe caraNaM NAsaMti jiNavariMdANaM / vAvaNNadasaNA khalu Na hu labbhA tArisA daTuM // ti|| [A. ni. 1152] TIkArya - mAArava' AMtara ja karaNa phalasAdhaka che paraMtu bAhyakaraNa paNa nahi, kema ke bAhyakaraNarahita paNa bharatAdine kevalajJAnanI utpatti thayela. e prakAranA kadAcitkabhAvanuM avalaMbana karIne jeo vyavahArano lopa kare che, teo svayaM unmArganI prarUpaNAthI prasUta mithyAtvanA vazathI svabodhibIjanuM umUlana kare che. - je kAraNathI Agama A pramANe che va' - pratyekabuddhanA karaNamAM AhatyabhAvanA kathanamAM pAMca sthAno vaDe pAsatthAo jinezvaradeva saMbaMdhI cAritrano nAza kare che. ' - (uparanA zlokamAM kahyuM e prakAre) unmArganI dezanAthI jinavarendra saMbaMdhI (potAnA ane anyanA) cAritrano nAza kare che. ethI karIne vyApanadarzanavALA evA teo=pAsatthAo, jovA mATe paNa yogya nathI. ("du' zabda "Ra' arthamAM che.) upayaqddhazarane' mAM saptamI prayoga che te hetu arthaka che, ane mAhaSyamAvali'mAM sAmI che te paNa hetu arthaka che, ane pratyekabuddhanA karaNamAM je saptamI che te AhatyabhAvakathanamAM heturUpe che, ane AhatyabhAvakathanamAM je saptamI che terUpa hetuthI, jinezvaradeva saMbaMdhI cAritrano nAza pAsatyAo kare che, tema manvaya che. 1. pratyekabuddhakaraNe caraNaM nAzayanti jinvrendraannaam| AhatyabhAvakathane paJcabhiH sthAnaiH pArzvasthAH / / 2. unmArgadezanayA caraNaM nAzayanti jinvrendraannaam| vyApanadarzanA khalu naiva labhyA tAdRzA dRSTam / / Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169. * * * .........adhyAtmamata parIkSA............... gAthA-3 bhAvArtha 'paya' tAtparya e che ke, pratyekabuddhanA karaNamAM phasAdhakapaNuM svIkArAye chate, ane tenA kAraNe, AhatyabhAvanuM kathana karAya che, (ahIM phasAdhakapaNuM svIkArAye chate A kathana, TIkAmAM adhyAhArathI grahaNa karela che, mULamAM nathI.) ane AhatyabhAvanA kathanane kAraNe jinezvaradeva saMbaMdhI cAritrano nAza, pAMca sthAnonI AcaraNA dvArA pAsatthAo kare che ane te cAritrano nAza potAno ane zrotAono banneno kare che. kema ke AhatyabhAvanuM kathana karIne pote ahiMsAdi pAMca sthAnomAM pramAda kare che ane te rIte potAnuM cAritra nAza kare che, ane AhatyabhAvanA kathana dvArA lokone bAhya AcaraNAmAM zithila karAvIne, temanA paNa cAritrano nAza kare che. ahIM AhatyabhAvanuM kathana e che ke, bharatAdi bAhya AcaraNA vagara je kevalajJAna pAmyA te kyAreka koika jIvane thAya che, paraMtu sAmAnyathI sarva jIvane saMyamanI AcaraNAthI ja kevalajJAna prApta thAya che, te sAmAnya cAritranI AcaraNArUpa mArgane choDIne, kadAcitkabhAvane pradhAna karIne, lokone aMtaraMga pariNAmathI ja mokSa thAya che tema kahIne, sanmArgamAM zithila pravRttivALA pAsatthAo svayaM bane che ane bIjAne banAve che. TIkA na bharAvIna vyavahAdiyApekSa vinaivAdhyAtmanA tatra kathanI 35yo ti ve? , prAgbhavAbhyastobhayakaraNaprasUtanirjarAvizeSasadhIcInAntarakaraNamAtrAtteSAmAhatya kevalotpattAvapi bAhyakriyAyAH paramparayopayogAt, tathAbhUtasya cAnAdare sAMpratInadharmadhyAnAderapi dUre nirvaannjnksyaanaadrprsnggaat| TIkArya - nAgu'thI pUrvapakSI prazna kare che ke, bharatAdine vyavahArakriyAnI apekSA vinA ja adhyAtmano lAbha thaye chate ja, tyAM=adhyAtmanA lAbhamAM, AnotrakriyAno, upayoga kevI rIte che? arthata nathI. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke, ema na kahevuM. "prAmava' kema ke pUrvabhavamAM abhyasta ubhayakaraNathI prasUta karmanirjarAthIsathrI rIna sahita, aMtarakaraNamAtrathI, teone=bharatAdine, kadAcilka kevaLajJAnanI utpattimAM paNa bAhya kriyAno paraMparAe upayoga che. ane tathAbhUtanA anAdaramAM=adhyAtmanI prAptimAM kAraNabhUta evI bAhyakriyAnA anAdaramAM, dUramAM nirvANajanaka evA sAMpratI =vartamAnakAlIna, dharmadhyAnAdinA paNa anAdarano prasaMga che. bhAvArtha - bharata mahArAjAe pUrvabhavamAM ubhayakaraNano abhyAsa karela. arthAt zAstrAnusArI kriyArUpa mokSane anukULa evo puruSakAra te bahiraMgakaraNa, ane cAritranI pariNatine anukULa evA kSayopazamabhAvavALuM je karma te rUpa adaSTa, ke je mokSanA prati kAraNabhAvarUpa che, te ubhayakaraNathI prasUta evI je nirjarAvizeSa, te temaNe pUrvabhavamAM prApta karela, arthAt vizeSa prakAranI samatAnI prAptimAM pratibaMdhaka evA cAritramohanIyakarmonuM nirjaraNa karela. te rUpa nirjarAvizeSathI sahita evuM je aMtarakaraNa =sattAmAM raheluM evuM je adaSTa, je yadyapi atyAre kSayopazamabhAvarUpa nahIM hovA chatAM pUrvamAM karAyelI nirjarAvizeSathI upaSTabhita hovAne kAraNe, bAhya kriyAnA avalaMbana vagara, phakta bAhya nimittane pAmIne ullasita thayelA vIryathI jeno kSayopazamabhAva pragaTa thayo che, te rUpa adaSTarUpa aMtarakaraNamAtrathI, teone kevaLajJAnanI utpatti thayela. tethI paraMparAe bharatAdinA kevaLajJAnamAM Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 43 161 . adhyAtmamataparIkSA paNa bAhyakriyAno upayoga che. ane paraMparAe bAhyakriyAno upayoga hovA chatAM teno anAdara karavAmAM Ave to, vartamAnakALanAM dharmadhyAnAdi paNa sAkSAt mokSanAM kAraNa nathI paraMtu paraMparAe nirvANajanaka che tethI, vartamAnakAlIna evA dharmadhyAnAdinA paNa anAdarano prasaMga prApta thAya. ahIM vizeSa e che ke, AdhyAtmiko bAhyakriyAno apalApa kare che, ane adhyAtmanI prApti mATe dharmadhyAnAdino svIkAra kare che, ane temAM bharatAdinuM daSTAMta grahaNa kare che; tethI graMthakAra kahe che ke, bharatAdi paNa janmAMtaramAM bAhyakriyAo sevIne ja A bhavamAM bAhyakriyA vagara kevaLajJAna pAmyA, tethI paraMparAe kAraNabhUta bAhyakriyAno tame apalApa karazo, ane sAkSAt kAraNa evA dharmadhyAnAdine ja adhyAtmanA upAyarUpe svIkArazo to vartamAnakALanA dharmadhyAnAdi paNa paraMparAe mokSanA kAraNa che mATe, mokSanA arthI dvArA te dharmadhyAnAdino paNa svIkAra thaI zakaze nahIM; tethI adhyAtmanI pravRtti ja thaI zakaze nahi. TIkA - nanu tathArSi vyavahAdiya vinApivAlIna vanajJAnotsavyavivAdiSTasAdhanavinI kathaM tatra pravRttiH? iti cet? na tAvadiSTasAdhanatAjJAnatvenaiva pravartakatA, api tviSTaprayojakatvajJAnatvenaiva, anyathA tRpayarthinastandulakrayaNAdAvapravRttiprasaGgAt tattvaM ca vyavahArakriyAyAmapi niraabaadhmiti||43|| TIkArya - "1'thI pUrvapakSI zaMkA karatAM kahe che, to paNa arthAt bharatAdimAM bhale pUrvanI kriyA hoya to paNa, vyavahAra kriyA vinA paNa marudevAdine kevalajJAnanI utpatti thayela hovAne kAraNe vyabhicAra Avato hovAthI, iSTasAdhanavagraha (jJAna) vinA kevI rIte tyAM arthAt vyavahArakriyAmAM pravRtti thaze? arthAta nahi thAya. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM. ra tAriNa' kema ke iSTasAdhanatvanA jJAnatvathI ja pravartakatA nathI, paraMtu ISTaprayojakatvanA jJAnatvathI ja. (pravartakatA che). anyathA=ISTaprayojakatvanA jJAnatvathI pravartakatA na mAno, ane ISTasAdhanatvanA jJAnatvathI ja prayojakatA mAno to, tRtinA arthInI taMdulakrayaNAdimAM apravRttino prasaMga Avaze, ane ttattva=ISTaprayojakatvanuM . jJAna, vyavahArakriyAmAM paNa nirAbAdha che. ti zabda kathananI samApti sUcaka che. bhAvArtha - pUrvapakSInuM kahevuM che ke, bharatAdie pUrvabhavamAM vyavahArakriyA karela che, tethI A bhavamAM vagara kriyAe paNa kevalajJAnanI utpatti thaI, to paNa marudevAdie A saMsAramAM kyAre paNa vyavahArakriyAo karI nathI, Ama chatAM kevaLajJAnanI utpatti thai, tethI vyavahArakriyAmAM kevaLajJAna pratyenI kAraNatA svIkAravAmAM vyabhicAra dekhAya che; tethI vyavahAranI kriyAmAM iSTasAdhanatAnuM jJAna thaI zake nahi. tethI kevaLajJAnanA arthInI vyavahAramAM pravRtti thAya nahi, paraMtu aMtaraMga ja adhyAtmanI pariNatimAM yatna thAya te ucita che. e prakArano pUrvapakSIno Azaya che. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke, kAryanA arthInI kAraNamAM pravRtti ISTasAdhanatAnA jJAnathI thAya che, tevI rIte iSTaprayojakatAnA jJAnathI paNa thAya che. jema tRptino arthI tRptinA upAyabhUta bhojanamAM pravRtti kare Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 . . . adhyAtmamata parIkSA gAthA - 43-44 che, tyAM bhojanakriyAmAM paNa ISTasAdhanatAnuM jJAna che; ane tRptino arthI cokhAnI kharIdImAM paNa pravRtti kare che, tyAM tRptino arthI jANe che ke cokhA kharIdavA e tRptino upAya nathI, paraMtu tRptino prayojaka che; AthI ja koi vyaktie cokhA kharIda karyA na hoya, ane potAnA khetara AdimAMthI prApta thayA hoya, ke gharamAM vidyamAna hoya, to bhojananI prApti karI zake che; ane kvacit anya pAsethI bhojananI prApti thAya to paNa, bhojananI kriyAthI tRmi meLavI zake che; ethI tRptino upAya cokhAnI kharIdI AdinI kriyA nathI, paraMtu cokhAnI kharIdI AdinI kriyA tRptinI prayojaka che. tevI ja rIte vyavahAranI kriyAo kevaLajJAnanI prayojaka che, tethI ja marudevAdine vyavahAranI kriyA vagara paNa aMtaraMga yatnathI kevaLajJAna pedA thayuM; to paNa jema bhojananI prApti taMdulanI kharIdI AdithI bahulatAe prApta thAya che, ane kvacit anya pAsethI sIdhA bhojananI prApti thAya che; tema bahulatAe vyavahAranI kriyAthI kevaLajJAna prApta thAya che, ane kvacit vyavahAranI kriyA vagara paNa sIdhA aMtaraMga yatnathI kevaLajJAnanI prApti thAya che. tethI kAryano arthI iSTaprayojakatAnA jJAnathI vyavahAranI kriyAmAM pravRtti kare che. ahIM vizeSa e che ke iSTanuM sAdhana te ja kahevAya ke jenI prAptithI kAryanI niSpatti thAya, ane jenA abhAvamAM kArya niSpanna na ja thAya; paraMtu ISTanuM prayojaka to e paNa banI zake, ke jemAM iSTano arthI iSTanI siddhi mATe sugama upAyarUpe jANIne temAM pravRtti kare, kvacit tenA vagara paNa kArya thatuM hoya to paNa tene iSTaprayojaka kahevAya. ane prastuta vyavahArakriyAmAM vivekIne iSTaprayojakatvanuM jJAna che ane te ja pravRttino niyAmaka che; mATe doSa nathI.IN43 avataraNikA -3tha mavAlInAmavAnveSAsvimAvAvanirvAinAmaraMmavAva tradutaravA - klezajanikAyAM vyavahArakriyAyAM kathamiva prekSAvantaH pravarttantAm? iti cet? nUnamevaM saugatamatAvalambI kathamanyatrApi pravarttiSyate bhavAn? asmAkaM tu nizcayataH sarvasyaiva svabhAvAdeva saMbhavAd vyavahArAdeva bAhyakaraNajanyatvAdvastuto na pravRttyanupapattirityupadizati avataraNitArtha "mathI pUrvapakSInI zaMkAnuM utthAna kare che marudevAdinI jema bIjAone paNa svabhAvathI ja nirvANalAbhano saMbhava hovAthI kevaLa bahutara kAyaklezanI janikA evI vyavahArakriyAmAM kevI rIte buddhizALI pravarte? arthAt na pravarte. A rIte 'tti ve' sudhI zaMkA karela che. teno uttara ApatAM kahe che. A rIte saugatamatanuM avalaMbana karanAra tame anyatra paNa saMsAranI anya pravRttimAM paNa, kevI rIte pravartazo? arthAtu anyatra pravRtti nahi thAya. vaLI amane to nizcayathI sarvano ja=sarvakAryano ja, svabhAvathI ja saMbhava hovAne kAraNe vyavahArathI ja bAhyakaraNanuM janyapaNuM hovAthI vastutaH pravRttinI anupapatti nathI. e prakAre upadeza Ape che. bhAvArtha - atha'thI pUrvapakSIne e kahevuM che ke, jema marudevAdine svabhAvathI ja kevalajJAnanI prApti thaI, tema anyane paNa thaI zake che. tethI phakta ghaNA kAyaklezane pedA karanAra evI saMyamanI vyavahAranI AcaraNAomAM vicAraka kevI rIte pravRtti kare? Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 44 adhyAtmamata parIkSA 163 A pUrvapakSIno kahevAno Azaya e che ke, jema marudevAdine svabhAvathI kevalajJAna thayuM, tema je loko cAritranI AcaraNAo kare che teone paNa kevalajJAna to aMtaraMga pariNAmarUpa svabhAvathI ja pragaTa thAya che, ane bAhya kriyAo to kevala kAyaklezarUpa ja che, paraMtu kevalajJAna sAthe te kriyAone koI kArya-kAraNabhAva nathI. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke, A pramANe ekAMta svabhAvavAdane svIkArIne tame bauddhamatano ja svIkAra karyo che, ane te rIte saMsAranI dareka pravRtti paNa karavAnI jarUra rahetI nathI. jema kurtarUpatvavALA bIjathI ja aMkura thAya che, tethI aMkuranA arthIe khetI AdimAM pravRtti karavAnI jarUra rahetI nathI, kema ke te kriyA to bAhya kAyaklezarUpa ja che, kArya to kuvaidrarUpatvavALA bIjathI ja thAya che, A prakAre tamane Apatti Avaze; ema kahIne graMthakArane e kahevuM che ke, amane Apatti nahi Ave, kema ke ame mAnIe chIe ke, nizcayanayathI tamAma kAryo svabhAvathI ja pragaTe che; tethI bAhya AcaraNa karanArAone paNa kevalajJAna pragaTe che te svabhAvane kAraNe ja pragaTe che; ane vyavahAranayathI bAhya AcaraNAjanya kAryanI niSpatti che, tethI vyavahAranayane avalaMbIne kAryanA arthInI bAhya kAraNamAM pravRttinI anupatti nathI. e pramANe kahe che. ahIM vizeSa e che ke svabhAvathI ja kevalajJAna thAya che, teno Azaya e nathI ke sarvathA vIryavyApAra vagara ja kevalajJAna thAya che; paraMtu bAhyakriyAmAM je prayatna che te puruSakAra che, tenAthI kevalajJAna thatuM nathI paraMtu aMtaraMga pariNAmarUpa je kSayopazamabhAva che temAM yatna karavAthI kevalajJAna thAya che; ane marudevAmAtAne paNa aMtaraMga pariNAmathI ja kevalajJAna pragaTela, mATe aMtaraMga ja yatna karavo joie, bAhyakriyAmAM nahi, tema AdhyAtmikono Azaya che. - gAthA - savvaM sahAvasajjhaM Nicchayao, parakayaM ca vavahArA / egante micchattaM, ubhayaNayamayaM puNa pamANaM // 44 // (sarva svabhAvasAdhyaM nizcayata:, parakRtaM ca vyvhaaraat| ekAnte mithyAtvaM, ubhayanayamataM punaH prmaannm||44|| ) gAthArtha - nizcayathI sarva kArya svabhAva sAdhya che ane vyavahArathI (sarva kArya) parakRti che. =bAhyapravRttijanya che. ekAMtamAM mithyAtva che, vaLI ubhayanayano mata pramANa che. TIkA - "sarva vastu khAvAvo-dyate, reniyama vaniyamari svamAvata chava saMmavAtu "kAryasya dezaniyamo'pi prAgabhAvAdihetoreve"ti cet? na, tathApyAkAza eva AkAzatvamityAdi nityadezaniyame svabhAvasyaiva shrnntvaat| yattu yasminnahni ghaTasyotpattisvabhAvastadahareva pUrvaM kuto neti kenacitparyanuyujyate, tadasat, parasya kAraNaparamparAyA iva mama svabhAvaparamparAyA AzrayaNe dossaabhaavaat| "tasyAhnaH svasminnevotpattisvabhAvatve AtmAzraya" iti cet? na, "idAnIM madhyAhnaH" ityAdi vyavahArAt samayasya svavRtteH prAmANikatvAditi"- svabhAvavAdino bauddhasya mataM;-"tadasat, niravadhitve'niyatAvadhitve vA kAdAcitkatvavyAghAtAt, niyataprAcyAvadhIbhUtasyaiva hetutvAd, upakArAntarAnAdhAnamAtreNa svabhAvavAdasyeSTatvAt, niyamarUpApekSAmAtreNaiva hetuvAdapravRtteH" iti hetuvAdino naiyaayikaadermtm| Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 44 TIkArya :- 'sarva' sarva vastu svabhAvathI ja utpanna thAya che, kema ke dezaniyamanI jema kAlaniyamano paNa svabhAvathI ja saMbhava che. ahIM pUrvapakSI naiyAyika A pramANe kahe ke, kAryanA dezano niyama paNa prAgabhAvAdi hetuthI ja che. teno uttara ApatAM svabhAvavAdI kahe che ke ema na kahevuM, kema ke to paNa AkAzamAM AkAzatva che ityAdirUpa nityadezaniyamamAM svabhAvanuM ja zaraNapaNuM che. je vaLI je divasamAM ghaTanI utpattino svabhAva che, te divasa ja pUrvamAM kema nathI? e pramANe koi vaDe puchAya che te asat che, kema ke naiyAyikane kAraNaparaMparAnI jema mane=svabhAvavAdIne, svabhAvanI paraMparAnA AzrayaNamAM doSano abhAva che. ahIM pUrvapakSI=naiyAyika A pramANe kahe ke, te divasanuM svamAM ja utpattisvabhAvapaNuM mAne chate AtmAzrayadoSa Avaze. teno uttara ApatAM svabhAvavAdI kahe che ke ema na kahevuM, kema ke hamaNAM madhyAhna che e prakAre vyavahArathI samayanI svavRttinuM prAmANikapaNuM che, A prakAre svabhAvavAdI bauddhano mata che te asat che. ( e pramANe hetuvAdI taiyAyika kahe che.) svabhAvavAdI bauddhamatanuM nirAkaraNa karIne, hetuvAdI svamatanuM sthApana kare che, ane bauddhamata kema asat che temAM hetu kahe che niravadhipaNAmAM ane aniyata avadhipaNAmAM kAdAcitkatvano vyAghAta hovAthI.(bauddhano mata asat che.) svamatanA svIkAramAM AvatA doSonA nirAkaraNa arthe, ane svamatanI puSTi arthe, naiyAyika anya hetuo batAve che niyata evA prAcya avadhibhUtanuM ja hetupaNuM che, (vaLI) upakArAMtara anAdhAnamAtrathI svabhAvavAdanuM iSTapaNuM che, (ane) niyamarUpa apekSAmAtrathI hetuvAdanI pravRtti che. A prakAre hetuvAdI evA naiyAyikAdino mata che. -- bhAvArtha :- 'sarva vastu' - sarva vastu svabhAvathI ja utpanna thAya che, kema ke dezaniyamanI jema kAlaniyamano paNa svabhAvathI ja saMbhava che, ema kahyuM; tenuM tAtparya e che ke, kAryanI niSpattimAM sAmagrIne hetu mAnanAra naiyAyikAdinuM e kahevuM che ke, mATImAMthI ghaDo koika vivakSita kSaNamAM kema pedA thAya che? anya kSaNamAM kema pedA thato nathI? tenuM kAraNa e che ke, jyAre ghaTane pedA thavA mATe sAmagrI prApta thAya che, te sAmagrIkALamAM ghaTanI niSpatti sAmagrIne kA2Ne che, tethI kAlaniyamanA niyAmakarUpe sAmagrIne mAnavuM Avazyaka gaNAya che. ahIM svabhAvavAdI kahe che ke, jema taMtumAMthI ghaTa niSpanna thai zakato nathI, tenuM kAraNa taMtuno tevo svabhAva nathI; paraMtu mATImAMthI ja ghaTa pedA thAya che, tenuM kAraNa mATIno tevo svabhAva che; tethI jema ghaTanA dezaniyamanamAM mATIno svabhAva ja kAraNa che, tema kAlaniyamanamAM paNa svabhAva ja kAraNa che; kema ke upAdAnathI bhinna sAmagrIne ghaTa prati kAraNa mAnavAne badale, mATIno te kALamAM ja ghaTaniSpAdaka svabhAva mAnI levAthI, ane anya dRSTa kAraNone avarjyasannidhirUpe mAnI levAthI, lAghava che. 'Aryastha' ahIM naiyAyika A pramANe kahe ke, kAryano dezaniyama paNa prAgabhAvAdi hetuthI ja che, paNa Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 44 adhyAtmamataparIkSA .. - 165 svabhAvathI nathI, tethI svabhAvavAdIe je dAMtarUpe dezaniyama grahaNa karela che, te asaMgata che. tAtparya e che ke, mATImAMthI ghaDo pedA thAya che taMtumAMthI nahi, tethI upAdAnarUpe dezaniyama paNa svabhAvathI che evuM nathI, paraMtu ghaTano prAgabhAva mATImAM che, ane te paNa ghaTa niSpatti pratye kAraNa che, tethI mATImAMthI ja ghaTa pedA thAya che, taMtumAMthI nahi. ahIM "prAgabhAvAdi' hetu che, ema eTalA mATe kahela che ke, mATIrUpa dezamAM ghaTanI niSpatti phakta prAgabhAvathI thatI nathI, paraMtu prAgabhAva ane anya Itara sAmagrI jayAM prApta thAya che, tyAM kAryanI niSpatti thAya che. tethI te sAmagrI paNa dezaniyAmaka che, ane jyAM prAgabhAva hoya che tyAM ja, je kALamAM anya sarva sAmagrI prApta thAya che tyAre kArya thAya che. ', tathApi' A prakAranA naiyAyikanA kathananuM nirAkaraNa karatAM svabhAvavAdI bauddha kahe che ke, e vAta barAbara nathI, to paNa AkAzamAM AkAzatva che ItyAdirUpa nityadezaniyamamAM svabhAvanuM ja zaraNapaNuM che, ema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, hetuvAdI taiyAyike je kahyuM ke, kAryano dezaniyama paNa prAgabhAvAdi hetuthI ja che paNa svabhAvathI nahIM, ema svIkArI laIe to paNa AkAzamAM AkAzatvarUpa je svabhAva che te rUpa nityadezaniyamamAM svabhAva ja mAnavo paDaze=AkAzatva svabhAva AkAzamAM ja che, anyatra nahIM; tenuM niyAmaka anya koI nathI, mATe hetuvAdIne paNa nityadezaniyamamAM svabhAva ja kAraNa tarIke svIkAravo paDaze; ane te ja amane ( svabhAvavAdIne) daSTAMta tarIke abhimata che. arthAt AkAzamAM jema AkAzatva svabhAvane kAraNe che, tethI AkAzatvanA dezaniyamamAM svabhAva kAraNa che, tema kAlaniyamano paNa svabhAvathI ja saMbhava che; mATe sarva vastu svabhAvathI ja utpanna thAya che, tema svabhAvavAdI bauddha kahe che. ca" (jo kAlaniyamano paNa svabhAvathI ja saMbhava hoya to) je vaLI je divasamAM ghaTanI utpattino svabhAva che, te divasa ja pUrvamAM kema nathI? e pramANe naiyAyika aMtargata koI pUche che, te asat che, ema kahyuM. tenuM tAtparya e che ke, hetuvAdI dvArA A pramANe svabhAvavAdIne puchAya che ke, je divasamAM ghaTanI utpattino svabhAva mATImAM che, te divasa te divase ja kema prApta thayo? pUrvamAM kema prApta na thayo? tenuM nirAkaraNa svabhAvavAdI karI zakaze nahIM, paraMtu hetuvAdI kahI zakaze ke, dareka divasa potAnI meLe Ave che, ane je divase ghaTanI utpattinI sAmagrI prApta thAya che, tyAre amArA matamAM ghaTanI niSpatti thAya che; jyAre tamArA (svabhAvavAdInA) matamAM je divase mATImAM ghaTanI utpattino svabhAva hoya che, te divase ja ghaTa utpanna thAya che, anya divase nahi. tethI hetuvAdI svabhAvavAdIne pUche che ke, te divasa paNa atyAre kema prApta thayo? pahelAM kema prApta na thayo? tene svabhAvavAdI bauddha kahe che ke, tamAro (tuvAdIno) A prazna asat che. | 'parastha'kema ke naiyAyikane kAraNaparaMparAnI jema amane (svabhAvavAdIne) svabhAvanI paraMparAnA AzramamAM doSa nathI, ema kahyuM. tenuM tAtparya e che ke, naiyAyikane koI pUche ke ghaTa atyAre kema pedA thayo? to tenuM samAdhAna naiyAyika Ape ke ghaTane sAmagrI atyAre prApta thaI. tyAM prazna thAya ke sAmagrI atyAre kema prApta thaI? tenuM samAdhAna Ape ke kuMbhArano prayatna atyAre che. tyAM prazna thAya ke kuMbhArano prayatna atyAre kema che? tenuM samAdhAna Ape ke kuMbhArane ghaTa karavAnI icchA atyAre ja thaI. kuMbhArane ghaTa karavAnI icchA atyAre ja kema thai, to aMte kahevuM paDaze ke kuMbhArano atyAre ja IcchA karavAno svabhAva che; A rIte jema parane (naiyAyikane) kAraNaparaMparA mAnya che, tema svabhAvavAdI evA amane svabhAva paraMparAnA AzrayamAM doSa nathI. te A rIte - ghaTa A divase A-18 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16... ... adhyAtmamata parIkSA. gAthA -44 kema utpanna thayo? e praznanA samAdhAnamAM svabhAvavAdI kahe ke mATImAM A divase ja ghaTanI utpatti thavAno svabhAva che pUrve nahi. tyAM prazna thAya ke A divasa paNa atyAre kema Avyo? pUrve kema na Avyo? to svabhAvavAdI samAdhAna Ape ke A divasano paNa evo svabhAva che ke A divase ja Ave pUrve nahi. A rIte svabhAvaparaMparAnA AzrayaNamAM amane doSa nathI, ema svabhAvavAdI bauddha kahe che." taa.' svabhAvavAdI bauddhanI sAme naiyAyika kahe che ke, te divasanuM svamAM ja utpattisvabhAvapaNuM mAnavAmAM AtmAzraya doSa Avaze. tAtparya e che ke, svabhAvanI paraMparA svIkAratAM e prApta thayuM ke, je divase ghaTa utpanna thAya che te divasa te divase kema Avyo? tenA samAdhAnamAM svabhAvavAdIe kahyuM ke, te divasamAM tevo svabhAva che ke te divasane te divase utpanna kare, tethI te divasarUpa svanI utpattimAM sva ja kAraNa thayuM. A rIte AtmAzraya doSa Avaze. arthAta jema ghaTanI utpattimAM ghaTa ja kAraNa che tema mAnI zakAya nahi, tema te divasanI utpattimAM te divasano svabhAva ja kAraNa che tema mAnI zakAya nahi. kema ke te divasa hajI utpanna thayo nathI, ke jemAM svabhAva rahIne kArya niSpanna karI zake. A prakAranA naiyAyikanA kathanane sAme rAkhIne, svabhAvavAdI kahe che ke, tamArI vAta barAbara nathI. phAnI' kema ke hamaNAM madhyAhna che e prakAranA vyavahArathI, samayanI svavRttinuM prAmANikapaNuM che, ema kahyuM. tenuM tAtparya e che ke, hamaNAM madhyAhnakALamAM, madhyAhna che e prakArano vyavahAra che, tethI samayanI= kALanI, svavRttinuM prAmANikapaNuM che, tethI A divasamAM A divasa rahe che e prakArano vyavahAra thaI zake, mATe A divasamAM evo svabhAva che ke A divasa A divasane pedA karI zake. A rIte sarva vastu svabhAvathI ja pedA thAya che, e prakArano svabhAvavAdI bauddhano mata che te asat che; e pramANe hetuvAdI taiyAyika kahe che. ane te naiyAyika bauddhamatanuM nirAkaraNa karIne svapakSanuM sthApana kare che. "niravaMdhatve' niravadhipaNAmAM ane aniyata avadhipaNAmAM kAdAcitvano vyAghAta hovAthI bauddhano mata asat che. tAtparya e che ke, naiyAyika paramANune nitya mAne che, tethI temanA mate paramANu trikALavartI astitvavALo che, tethI kALanI apekSAe paramANunI koi avadhi nathI. ane caNakathI mAMDIne upara uparanAM dareka kAryo aniyata kALa sudhI sattAvALAM che, arthAt kvacita eka kSaNa paNa sattA dharAve ane kvacit adhika kSaNa paNa sattA dharAve che, tethI te kAryo aniyata avadhivALAM che. ane kAryaniSpatti pratye mAtra svabhAva ja kAraNa che, ema bauddha kahe che tene naiyAyika kahe che ke niravadhipadArthamAM ane aniyataavadhipadArthamAM svabhAva kAdAcitya che ema kahI zakAya nahi; kema ke padArtha jeTalo TAIma astitva dharAve teTalo TAima eno svabhAva mAnI zakAya, kAdAcitka svabhAva mAnI zakAya nahi. tethI sahakArIkaraNanI apekSA rAkhyA vagara svabhAvathI ja kArya thAya che e prakArano bauddhamata asat che. ahIM vizeSa e che ke, svabhAvavAdI padArtha kSaNika mAne che. tethI temanA mata pramANe je kSaNamAM kArya pedA thAya che, tenI pUrvekSaNavartI ja padArtha te kAryane pedA karavAnA svabhAvavALo che, ane te eka ja kSaNa rahenAro hovAthI te kSaNamAM ja uttaravartI kAryane pedA karavAno svabhAva che, tenI pUrvavartI kSaNomAM nahi, ema svabhAvavAdI mAne che. tethI temanA mata pramANe svabhAvanA kadAcitvano vyAghAta nathI. paraMtu vyavahArano anubhava e che Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 44 adhyAtmamataparIkSA 167 ke, utpanna thayelo ghaTa amuka divaso sudhI rahe che, pratyeka kSaNe nAza pAmato nathI, ane tevA anubhava upara cAlanAra naiyAyikamata potAnI mAnyatA pramANe paramANune niravadhi mAne che, ane dyaNukAdine aniyata avadhivALA mAne che. tethI caNukAdamAM adhikALa sudhI svabhAva mAnI zakAya, kAdAcitkasvabhAva mAnI zakAya nahi. A pramANe naiyAyika potAnI mAnyatAne sAme rAkhIne kahe che ke, niravadhipaNAmAM ane aniyata avadhipaNAmAM kAdAcitkatvano vyAghAta che, mATe bauddhamata asat che. 'niyata' A rIte svabhAvanA kAdAcitkatvano vyAghAta hovAne kAraNe kAlano niyama svabhAvathI saMbhave nahi, ema siddha karyuM. tethI tyAM prazna thAya ke to kAryanI niSpatti svabhAvathI thAya che e saMgata thaze nahi, to kAryanI utpattino hetu koNa che? teno uttara ApatAM naiyAyika kahe che - niyata evA prAcya avadhibhUtanuM ja hetupaNuM che. tAtparya e che ke, kAryanI pUrvamAM je niyata avadhibhUta hoya te ja hetu che, paraMtu aniyata prAcya avadhibhUta nahi; jema ghaTanI niSpatti pUrve daMDa-cakra-cIvarAdi sarvatra ghaTakArya prati niyata prAcya avadhibhUta che, tethI te hetu che; kvacit ghaTa niSpatti pUrve 2AsabhAdi sthAna vizeSamAM dekhAya, paNa sarvatra tenuM astitva hotuM nathI. tethI niyata prAcya avadhibhUta nahi hovAne kAraNe 2AsabhAdinuM hetupaNuM nathI. 'pArAntara' ahIM prazna thAya ke, kArya prati niyata prAcya avadhibhUtanuM ja hetupaNuM che, to svabhAvavAda sarvathA iSTa nathI ke svabhAvavAda paNa mAnya che? tenA samAdhAnarUpe naiyAyika kahe che ke, upakArAMtara anAdhAnamAtrathI svabhAvavAdanuM iSTapaNuM che. tAtparya e che ke, mATImAM ghaTaniSpattino svabhAva che, tethI mATImAMthI ghaTa pedA thAya che; tyAM ghaTarUpa kArya karavAno upakAra mATImAM che, te rIte svabhAvavAda amane iSTa che; paraMtu upakArAMtara AdhAnarUpe nahi, tema naiyAyika kahe che. arthAt te mATI anya koi sAmagrI vagara niyata kALamAM ghaTane pedA kare, te rUpa upakArAMtaranA AdhAnathI svabhAvavAda amane iSTa nathI. ahIM vizeSa e che ke, mATI ghaTane pedA kare che, tethI kAryanI niSpattimAM svabhAva upakAra kare che, ema kahevAya che, te rIte svabhAvavAda naiyAyikane iSTa che; paraMtu kALanA niyamanarUpa je upakArAMtara tenA AdhAnathI svabhAvavAdanuM iSTapaNuM nathI. arthAt mATImAM ghaTa karavAno svabhAva che te iSTa che, paraMtu niyatakALe ghaTanI niSpatti paNa svabhAvathI ja thAya che, te iSTa nathI. 'niyamarUpa' ahIM prazna thAya ke, upakArAMtara anAdhAnamAtrathI svabhAvavAda iSTa che, to hetuvAda kai apekSAe iSTa che? tethI kahe che ke niyamarUpa apekSAmAtrathI ja hetuvAdanI pravRtti che. arthAt kArya niyata dezamAM ane niyata kALamAM pedA thAya che, te niyamarUpa apekSAmAtrathI ja hetuvAdanI pravRtti che. tAtparya e che ke, mATImAM ghaTa niSpattine anukULa svabhAva che, e rUpe svabhAvavAda iSTa che; ane ghaTanI jyAM niSpatti thAya che tyAM avazya niSpatti pUrve prAgabhAva che, ane je kALamAM ghaTanI niSpatti thAya che tenA pUrvakALamAM prAgabhAva Adi sarvasAmagrI tyAM hoya che, tethI deza ane kALanA niyama mATe hetuvAdanI pravRtti che; mATe anya deza ane anya kALamAM sAmagrI Adi nahi hovAne kAraNe kArya niSpanna thatuM nathI. e prakAre hetuvAdI evA naiyAyikano mata che. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 . gAthA - 44 TIkA - cAnistu miyaH savya adhyAtmamataparIkSA kumAmatananumansa tathAdi TIkArya - vaLI sAdvAdIo paraspara savyapekSa ja=sApekSa ja, A baMne matane,=bauddhane saMmata svabhAvavAda ane naiyAyikane saMmata hetuvAdane, mAne che. te A pramANe - --jusUtranayanI mAnyatA - DA:- sUkSma sUtranayena tAvatsvabhAvAdeva kArya jAyate, pUrvakSaNavilakSaNacaramakSaNakroDIkRtasvarUpasyaiva bIjasyAGkarahetutvAt, svasya bhAvaH kAryajananapariNatiriti svabhAvArthatvAt pariNatiparamparAyA eva caikasaMtAnatayA vyavasthitAyA vstutvaat| na cedevamaGkarajananasvabhAvaM bIjaM prAgevAGkaraM jnyet| "sahakArilAbhAlAbhAbhyAM hetoH kAryajananAjanane upapatsyete" iti cet? na, sahakAricakrAnantarbhAvena vilakSaNabIjatvenaivAGkarahetutvaucityAt, kSaNabhaGgakalpanAyAH phlmukhtvenaa'dosstvaat| na ca sahakAricakrasyAtizayAdhAyakatvaM tvayApi kalpanIyaM tadapekSayA tatkAryajanakatvakalpanamevocitamiti vAcyaM, pUrvapUrvakSaNAnAmevottarottaratAdRzakSaNajanakatvAt, upaadaanopaadeybhaavniymenaivaatiprsnggbhnggaat| TIkArya - sUkSma RjusUtranayathI svabhAvathI ja kArya thAya che, kema ke pUrvalaNathI vilakSaNa evI caramakSaNathI koDIkRta (AkrAMta) svarUpavALA ja bIjanuM aMkura pratye hetupaNuM che. bhAvArtha - vyavahAramAM kuzUlasthAdi bIjamAM paNa bIjarUpe vyavahAra thAya che, paraMtu te vakhate temAMthI aMkura niSpanna thato nathI, paraMtu aMkuraniSpattinI pUrvekSaNa e bIjanI caramakSaNa che ane te bIjanI anya pUrvakSaNo karatAM vilakSaNa koTinI che, kema ke aMkuraniSpAdaka svabhAva te ja kSaNamAM che. tethI tevA svarUpavALA ja bIjanuM aMkura pratye hetupaNuM che. utthAna - ahIM prazna thAya ke vilakSaNa svarUpavALA bIjanuM aMkura pratye hetupaNuM che, tethI svabhAvanuM hetupaNuM e prApta thatuM nathI, tethI svabhAvathI ja kArya thAya che te kema kahevAze? tenA nivAraNa mATe kahe che - TIkArya - "svaya' svano bhAva kAryajanana pariNati, e prakAre svabhAva arthapaNuM che ane ekasaMtAnapaNA vaDe vyavasthita pariNatiparaMparAnuM vastupaNuM che, tethI pUrvalaNathI vilakSaNa caramaNaAkrAMta bIjanuM aMkura pratye hetupaNuM che. tethI sUkSma RjusUtranayathI svabhAvathI ja kArya utpanna thAya che, e artha prApta thAya che. bhAvArtha:- tAtparya e che ke, RjusUtranayanI daSTie dravya jevI koi anugata vastu nathI, paraMtu eka saMtAnarUpe bIja-bIja, e prakAranI pariNatinI paraMparA ja bIjarUpa vastu che. ane caramakSaNa sivAyanI pUrvekSaNanI je Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 44 adhyAtmamata5rIkSA 169 bIjanI pariNatio che, te aMkurUpa kAryajananapariNatisvarUpa nathI; jyAre caramakSaNanI je pariNati che, te aMkurarUpa kAryajananapariNatisvarUpa che. tethI "caramakSaNavALuM bIja=aMkurUpa kAryajananane anukULa evI pariNati" e artha prApta thayo. paraMtu te pariNatithI pRthabhUta dIrghakALa avasthita svarUpavALo bIja nAmano koi padArtha RjusUtranayanI dRSTithI nathI. svabhAvathI ja kArya thAya che ema kahyuM, tyAM svabhAvano artha koi dravyamAM rahelo tevo svabhAva, ke jenAthI kArya thAya che tevo nathI; paraMtu svanI kAryajananane anukULa evI pi2ti e svabhAvano artha che. sva=ekasaMtAnarUpe rahelI vastu=eka saMtAnanI pariNatinI paraMparA, teno bhAva=je vivakSita kArya che tene pedA karanArI pariNati, prastutamAM aMkurUpa kAryane pedA karanArI pariNati aMkuraniSpattinI pUrvakSaNamAM ja che, ane te ja svabhAva zabdathI vAcya che, ane te ja caramakSaNaAkrAMta bIja che, e pramANe vyavahAra thAya che. tethI caramakSaNaAkrAMta bIja te svabhAvarUpa che. mATe svabhAvathI ja kArya thAya che, e artha prApta thAya che. utthAna H- svakathananI puSTi karatAM RjusUtranaya kahe che TIkArya :- 'na cevevam 'jo tuM Ama na mAne=vyavahAranaya Ama na mAne=caramakSaNaAkrAMta bIja ja aMkurane pedA kare che ema na mAne, paraMtu aMkuranA prati bIjatyuMna bIja hetu che ema mAne, to aMkurajananasvabhAvavALA bIje pUrvamAM ja=ca2makSaNanI pUrvamAM ja, aMkurane pedA karavuM joie. utthAna :- RjusUtranaye vyavahAranayane ApelI ApattinuM nirAkaraNa karatAM vyavahAranaya kahe che - -- - TIkArya :- 'sahAri' sahakArInA lAbha ane alAbha dvArA hetuthI-bIjarUpa hetuthI, kAryajanana ane ajanana utpanna thaze, tethI koi doSa Avaze nahi. vyavahAranayanA matane nirAkaraNa karatAM RjusUtranaya kahe che ke vAta barAbara nathI; kema ke sahakArIcakranA anaMtara bhAva vaDe vilakSaNa bIjapaNAthI ja bIjanuM aMkura pratye hetupaNuM ucita che. bhAvArtha :- vyavahAranayanuM tAtparya e che ke, bIja bIjatvena ja aMkura pratye jananasvabhAvavALuM che. pUrvakSaNamAM bIjarUpa hetune sahakArIno alAbha hovAthI kAryajanana thayuM na hatuM, ane caraNakSaNamAM sahakArIno lAbha hovAthI bIjarUpa hetuthI aMkurarUpa kAryajanana thAya che, mATe ca2makSaNa pUrvamAM aMkurane pedA thavAnI je Apatti RjusUtranaye ApelI te vyartha che. vyavahAranayanA matanuM nirAkaraNa karatAM RjusUtranaya kahe che ke, ema na kahevuM, kema ke sahakArIcakranA anaMtarabhAva vaDe vilakSaNa bIjapaNAthI ja bIjanu aMkura pratye hetupaNuM ucita che. tAtparya e che ke, A rIte vyavahAranayanI mAnyatAnI saMgati karatAM aMkura kArya prati bIjane heturUpe Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170. * * * * . , , , , , , , , , , , , , adhyAtmamata parIkSA. :: .......... gAthA 24 mAnavuM paDyuM, ane sAthe sahakArIcakrane paNa heturUpe mAnavuM paDyuM. tethI eka kArya prati aneka kAraNo mAnava tenA karatAM sahakArIcakrane kAryanI prati kAraNa mAnyA vagara, kAryanI pUrvekSaNavartI je bIja che, tene vilakSaNa bIjatvena ja kAraNa mAnavuM ucita che. arthAt kAryanI pUrvekSaNa karatAM anya kSaNovarsI je bIja che, tenA karatAM vilakSaNa svabhAvavALuM te bIja che, ke je vilakSaNa svabhAvane kAraNe aMkurane pedA karI zake che; jyAre caramakSaNathI pUrvekSaNavartI te ja bIja aMkurarUpa kAryane pedA karI zakatuM nathI ema mAnavuM te ucita che. phakta caramakSaNamAM ja bIja sahavartI je sahakArIcakra dekhAya che, te aMkura pratye hetu nathI, paraMtu nimittakAraNa mAtra che, arthAt avayaMsaMnidhirUpe caramakSaNathI niSpanna thatA aMkurakALamAM upasthita thAya che, tema mAnavuM ucita che. e prakArano Azaya che. utthAna -pUrvamAM kahyuM e rIte, RjusUtranaye vilakSaNa bIjapaNAthI aMkuranuM hetupaNuM svIkAryuM.tethA, sahakArIcakane heturUpe mAnavAnI AvazyakatA na rahI, paraMtu dIrghakALa avasthita evA bIjamAM paNa kSaNa dvArA bhaMganI kalpanA prApta thai; arthAta vyavahAranayane mAnya evA aniyata kALa avasthita evA bIjamAM dareka kSaNo dvArA pUrvapUrva kSaNavartI bIjanA bhaMganI kalpanA karavI paDe che. tethI vyavahAranayane je eka ja bIjarUpe mAnya che te ja bIja dareka kSaNavartI juduM juduM prApta thavAthI dareka judAM judAM aneka bIjo che e pramANe RjusUtranayane svIkAravuM paDe che. tethI eka ja bIja aneka bIjo rUpe mAnavuM te gaurava che, e prakAranI vyavahAranayanI Apattine sAme rAkhIne jusUtranaya kahe che TIkArya - "kSama kSaNabhaMgakalpanAnuM kSaNa dvArA bhaMganI kalpanAnuM, phalamukhapaNuM hovAne kAraNe adoSapaNuM bhAvArtha tAtparya e che ke RjusUtranaya kahe che ke, kSaNabhaMganI kalpanA karavAthI eka bIjAne badale dareka kSaNavartI judAM judAM bIjone mAnavAM paDe che, paraMtu te mAnyatA gauravarUpa nathI; kema ke phalamukhagaurava te doSarUpa nathI. jema nAnA prakAranA jIvane ekarUpe mAnI laie to anekarUpanI kalpanAkRta gaurava prApta na thAya, paraMtu dareka jIvanI judI judI saMvittio=saMvedanAo, eka bIjAnI pratItinA viSaya banatA nathI; ane eka jIva mAnI levAthI judA judA jIvone thatI judI judI saMvittio ekane kema thatI nathI tenI saMgati thatI nathI. kema ke jo badhA jIvo eka hoya to anyane thatI sukha-duHkhanI saMvittio potAne paNa thavI joie, paraMtu thatI nathI; tethI te saMvittirUpa phalanI saMgati mATe aneka jIvonI kalpanArUpa gaurava doSarUpa nathI, paraMtu phalanirapekSa eka jIvane mAnavuM te lAghava doSarUpa che. te ja rIte prastutamAM paNa kSaNabhaMganI kalpanA phalamukha hovAne kAraNe doSarUpa nathI. te A rIte-ghaTa karatAM paTa judo che tema mAnavAnuM kAraNa te beno svabhAva judo che. tethI ghaTata ane paTavarUpa svabhAvabhedane kAraNe ghaTa ane paTane judA manAya che. tema bIjamAM paNa aMkurajananapariNati ane aMkuraajananapariNatirUpasvabhAvabhedathI bheda mAnavo teyukta ja che; anyathA ghaTa ane paTane paNa eka mAnavAno Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 44 . adhyAtmamata parIkSA 171 prasaMga prApta thAya. tethI svabhAvabhedathI bIjanA bhedane mAnavArUpa phalane abhimukha kSaNabhaMganI kalpanA che. mATe te doSarUpa nathI. utthAna - vyavahAranaya RjusUtranayane Apatti ApatAM kahe che TIkArya - "ra ra sari ' sahakArIcakranuM atizaya AdhAyakapaNuM tamArA vaDe paNa=RjusUtranaya vaDe paNa, kalpanIya che. tenI apekSAe=sahakArIcakranA atizaya AdhAyakatvanI apekSAe, tatkAryajanakatvanI kalpanA ja ucita che. vyavahAranayanA A kathananuM nirAkaraNa karatAM RjusUtranaya kahe che ke, ema na kahevuM. kema ke pUrva pUrvekSaNonuM ja uttara uttara tAdeza kSaNonuM janakapaNuM che. bhAvArtha tAtparya e che ke, RjusUtranaye vilakSaNa bIjatvena aMkuranuM hetupaNuM svIkAryuM, paraMtu carabIjakSaNanI pUrvekSaNovartI bIjo karatAM aMkurane anukULa zaktirUpa vilakSaNa caramabIjakSaNa sahakArIcakrane kAraNe ja prApta thAya che. kema ke jyAM sudhI kuzUlastha (koThImAM raheluM) bIja hatuM tyAM sudhI te bIja aMkurano hetu banyuM na hatuM, jyAre bhUmimAM te bIjanuM sthApana karyA pachI te bhUmine jalAdi sAmagrI prApta thai tyAre, te bIjamAM atizayatA AvI ane tenAthI aMkurarUpa kArya pedA thayuM; tethI te atizayanuM AdhAyaka sahakArIcakra RjusUtranayane paNa mAnavuM paDaze. tethI vyavahAranaya kahe che ke, sahakArIcakrane atizayanuM AdhAyaka mAnavuM ane aMkura prati vilakSaNa bIjane kAraNa mAnavuM, arthAt sahakArIcakrathI atizayane prApta evA vilakSaNa bIjanuM aMkura pratye kAraNa mAnavuM, tenI apekSAe sahakArIcakrane ja bIjanI jema aMkurajanaka mAnI levuM te ucita che. kema ke tema mAnavAthI kSaNabhaMganI kalpanA Avazyaka rahetI nathI, ane sahakArIcakra mAnavA kRta gaurava to baMne pakSamAM samAna ja che. kema ke RjusUtranayane paNa atizaya AdhAyakarUpe sahakArIcakrane to mAnavuM ja paDe che. A pramANenA vyavahAranayanA kathanane nirAkaraNa karatAM RjusUtranaya kahe che ke, A pramANe na kahevuM. kema ke pUrva pUrva kSaNonuM ja uttara uttara tAzikSaNajanakapaNuM che. Azaya e che ke, bIjanI pUrva pUrva kSaNo ja uttara uttara tevA prakAranI bIjakSaNone pedA kare che ane aMte aMkurapUrvanI je carakSaNa prApta thaI, te rUpacarakSaNa prati paNa te bIjanI pUrvekSaNa ja kAraNa che, paraMtu sahakArIcakra caramakSaNanA bIja pratye atizaya AdhAyaka banatuM nathI. phakta sahakArIcakra to caramaNa jyAre aMkurane pedA kare che, tyAre avajaryasaMnidhirUpe varte che. tethI ja vyavahAranayane temAM kAraNatAno bhrama varte che, paraMtu vastutaH sahakArIcakra kAraNa nathI ke atizaya AdhAyaka nathI; tema RjusUtranaya mAne che. utthAna - ahIM vyavahAranaya doSanuM ulkAvana karatAM kahe che ke, pUrva pUrva kSaNa ja uttara uttara tAdazakSaNanI janaka che, ema RjusUtranA kaheze to, eka ja kALamAM prApta caramakSaNavALA be bIjathI jyAre aMkura pedA thAya che tyAre, pUrvekSaNamAM vilakSaNa zaktivALA baMne bIja che, ane te baMne bIjano nAza caramakSaNamAM thaI jAya che, ane uttarakSaNamAM te baMne aMkurarUpe dekhAya che; paraMtu kayA bIjathI kayo aMkura pedA thayo che, tenuM niyamana karanAra koI anugata padArtha nathI, tethI te baMne bIjomAM anya bIjathI anya aMkuro pedA thayo che tema mAnavAno atiprasaMga Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 adhyAtmamataparIkSA gAthA, 44 prApta thaze. te A rIte - 'Ja' bIjathI 'Ja' aMkuro thAya che ane 'va' bIjathI 'va' aMkuro thAya che. have jo baMne prakAranA aMkuranA kALamAM 'Ja' bIja paNa nathI ane 'va' bIja paNa nathI, tethI 'ma' bIjathI 'va' aMkuro thayo che, tema mAnavAno atiprasaMga prApta thai zake. kema ke 'f' bIja ane 'va' bIja pUrvakSaNamAM che, ane uttarakSaNomAM 'ma' aMkura ane 'va' aMkura prApta thayo, ane RjusUtranayanA mate koi anugata padArtha nathI, tethI jema '' bIjathI 'a' aMkura prApta thAya che, tema 'a' bIjathI 'va' aMkuranI paNa prApti thai che, te prakAranI Apatti koi Ape, tenuM samAdhAna kadAca koi kare ke, 'a' bIjanuM kSetra juduM che ane 'va' bIjanuM kSetra juduM che tethI 'ba' bIjathI 'a' aMkura thayela che, teno niyAmaka te kSetra ja che; tema te kahe to, koi vyakti te kSetramAM rahela 'Ja' bIjane thoDI mATI sahita 'va' bIjanA sthAne mUkI de, ane 'va' bIjane 'Ja' bIjanA sthAne mUkI de, to uttarakALamAM thayela 'va' aMkura 'a' bIjathI pedA thayela che, ane '' aMkura 'va' bIjathI pedA thayela che, tema mAnavAnI ApAte Ave. tenuM nirAkaraNa karatAM RjusUtranaya kahe che TIkArtha :- 3pAvAna' upAdAna-upAdeya bhAvanA niyama ja atiprasaMgano bhaMga che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, yadyapi te 'Ja' bIjanI ane 'va' bIjanI caramakSaNa eka sAthe prApta thayela hoya tenA kAraNe, utta2kSaNamAM aMkurUpa kArya 'a' bIja ane 'va' bIja baMnethI eka kALamAM thAya che to paNa, te 'a'-'va' bIja ane te 'a'-'va' aMkura pratye upAdAnaupAdeyabhAva che; paNa 'ma' bIja ane 'va' aMkura ke 'va' bIja ane 'a' aMkura pratye upAdAna-upAdeyabhAva nathI; tethI 'Ja' bIjathI 'tra' aMkura ane 'va' bIjathI 'va' aMkura pedA thAya che, tatkAla vRtti anya aMkura nahi arthAt 'a~' bIjathI 'va' aMkura ane 'va' bIjathI 'a' aMkura pedA thato nathI. tethI tadna bIjathI anya aMkuranA atiprasaMgano bhaMga, arthAt atiprasaMganuM nirAkaraNa, upAdAnaupAdeyabhAvanA niyamathI thAya che. utthAna :- pUrvamAM kahyuM e rIte, RjusUtranaye vyavahAranayanuM nirAkaraNa karIne svapakSa pramANe pUrva pUrva kSaNa ja uttara uttara tArdazakSaNanI janaka che, e pramANe sthApana karIne, svabhAvathI ja kArya siddha thAya che, e sthApana karyuM. tyAM vyavahAranaya dvArA doSa udbhAvana karIne tenuM nirAkaraNa karatAM RjusUtranaya kahe che TIst :- na ca caramakSaNarUpabIjasyApi dvitIyAdikSaNarUpAGkurA'janakatvAdvyaktivizeSamavalambyaiva hetuhetumadbhAvovAcyo'nyathA vyAvRttivizeSAnugataprathamAdicaramaparyantAGkarakSaNAn prati vyAvRtti - vizeSAnugatAnAM caramabIjakSaNAdikopAntyAGkarakSaNAnAM hetutve kAryakAraNatAvacchedakakoTAvekaikakSaNapravezApravezAbhyAM vinigamanAvirahaprasaGgAt, tathA ca tajjAtIyAt kAryAt tajjAtIyakAraNAnumAnabhaGgaprasaGga iti vAcyaM, sAdRzyatirohitavaisAdRzyAnAM bIjAdInAmanumAnasaMbhavAt, prayojyaprayojakabhAvabhaGgasyaivavipakSabAdhakatarkasya jaagruuktvaat| 'na........ ...kRti vArUM' sudhInA kathananuM saMkSepathI yojana A pramANe che- RjusUtranayane vyavahAranaya Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * * * * * * * * * * * * * * * * * gAthA - 44 adhyAtmamata parIkSA ...... 173 kahe che ke, vyaktivizeSane avalaMbIne hetu-hetumadbhAvatamAre mAnavo paDaze, ane temAM heta rUpe gharamakSa .... mananavAtA batAvela che, ane vyaktivizeSane avalaMbIne hetu-hetumabhAva na mAno to, "vyAvRttithI hetutve' sudhI kahyuM te pramANe mAnavuM paDaze, ane tevuM mAnavAmAM vinigamanAvirahano prasaMga Avaze, mATe e doSa hovAne kAraNe vyaktivizeSane avalaMbIne hetu-hetumabhAva tamAre kahevo paDaze; ane tathA ra' . te pramANe mAnazo to anumAnabhaMgano prasaMga Avaze. A prakAre vyavahAranaya RjusUtranayane doSa Ape che. tenuM nirAkaraNa karatAM sIzya...thI...nA visvItA' sudhIno hetu RjusUtranaye Apela che. tenAthI tajAtIyakAryathI tajAtIyakAraNanA anumAnanA bhaMgano prasaMga RjusUtranayane kaI rIte prApta thato nathI te batAvela che. TIkAI- gharamakSa 'carakSaNarUpa bIjanuM paNa dvitIyAdiSaNarUpa aMkuranuM ajanakapaNa hovAthI, vyaktivizeSane avalaMbIne ja=caramaNarUpa bIja ane prathamakSaNasvarUpa aMkurarUpa vyaktivizeSane avalaMbIne ja, hetuhetumadbhAva RjusUtranayanA mate kahevo paDaze. anyathA vyAvRttivizeSathI anugata evA prathamAdithI mAMDIne caramaparyanta aMkurakSaNo prati, vyAvRttivizeSathI anugata evA caramabIjakSaNAdithI mAMDIne upAjya aMkuraNonuM hetupaNuM prApta thaze, ane e rIte hetupaNuM hote chate, kAryatAvacchedaka koTimAM ekeka kSaNa praveza ane apraveza dvArA vinigamanAvirahano prasaMga prApta thaze, (mATe caramakSaNarUpa bIja ane prathamakSaNasvarUpa aMkurarUpa vizeSa vyaktine avalaMbIne ja hetu-hetumadbhAva RjusUtranayanA mate kahevo paDaze) ane te rIte caramabIjakSaNa ane prathama aMkuraNarUpa vyaktivizeSane avalaMbIne hetu-hetumadbhAvasvIkAryo te rIte, tarjAtIya kAryathI taddAtIya kAraNanA anumAnanA bhaMgano prasaMga prApta thaze. tenuM nirAkaraNa karatAM RjusUtranaya kahe che ke, ema na kahevuM, kema ke sAdazyamAM tirohati che vaisAdazya jeonuM evA bIjonA anumAnano saMbhava che, ane tenI ja puSTi karatAM kahe che ke prayojyaprayojakabhAvanA bhaMgarUpa ja vipakSabAdhakatarkanu jAgarUkapaNuM che. bhAvArtha tra' tAtparya e che ke, RjusUtranaye svabhAvathI kArya thaze ema kahyuM, ane temAM hetu Apyo ke, pUrvekSaNathI vilakSaNa evI caramaNathI AkrAMta svarUpavALA ja bIjanuM aMkura pratye hetupaNu che, paraMtu tevuM caramasaNavALuM bIja paNa phakta prathamakSaNanA aMkura pratye ja hetu che, dvitIyAdi kSaNanA aMkura pratye hetu nathI; kema ke sUtranayanI mAnyatA pramANe pUrva pUrvekSaNa uttara uttara kSaNanI janaka che. tethI caramabIjakSaNa paNa uttarakSaNarUpa prathama aMkurakSaNanI janaka che, paNa dvitIyAdiSaNarUpa aMkuranI janaka nathI. ethI caramabIjakSaNa ane sarvaaMkurakSaNo vacce kArya-kAraNabhAvamAnI zakAze nahi, paraMtu caramabIjakSaNa ane prathama aMkurakSaNa e be vacce ja kArya-kAraNabhAva mAnavo paDaze. anyathA vyaktivizeSane avalaMbIne kArya-kAraNabhAva na mAnavAmAM Ave, ane carabIjakSaNa ane sarva aMkurakSaNo vacce kArya-kAraNabhAva mAnavAmAM Ave, to caramabIjakSaNa pachI je aMkuranI prathama kSaNa che. tyArathI mAMDIne, aMkura uttarabhAvi skaMdhanI nAla phUTe che tyAM sudhInI je aMkurakSaNo che, te aMkurakSaNorUpa aneka kAryo prati, caramabIjakSaNAdithI mAMDIne upAjyaaMkurakSaNorUpa aneka kAraNo mAnavAM paDaze. te nIcenA koSTaka mujaba jANavuM. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 adhyAtmamata parIkSA gAthA -44 . . , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , * * * * * * * * * * * * * * * naM: 1 kArya prathamaaMkurakSaNathI mAMDIne -> caramaaMkurakSaNa sudhI > prathama aMkurakSaNathI mAMDIne caramaaMkuraNa sudhI aMkurakSaNanI saMkhyA pramANa kAryo naM : 2 kAraNa caramabIjakSaNathI mAMDIne > upAMtyaaMkurakSaNa sudhI > caramabIjakSaNathI + prathama aMkurakSaNathI mAMDIne upAMtyaaMkuraNarUpa aneka kAraNo ahIM kArya ane kAraNamAM vyAvRttivizeSa anugata ema kaheluM che, tenuM tAtparya e che ke, RjusUtranayanA mate ghaTa e aghaTanI vyAvRttirUpa che; ane teno artha e prApta thAya che, aghaTa zabdathI ghaTathI anya sarva padArtho grahaNa karavAnA che, ane te sarvanI vyAvRttirUpa ja ghaTa padArtha che. te rIte prastutamAM caramabIjatvena prathamaaMkurakSaNatvena kArya-kAraNabhAva na svIkArIe ane carabIjatvena aMkuratvena kArya-kAraNabhAva svIkArIe tyAre, kAryo prathama aMkurakSaNathI mAMDIne caramaaMkurakSaNa sudhImAM jeTalI aMkurakSaNo che teTalA saMkhyAthI prApta thAya ane te badhAM kAryonaH 1thI upara batAvAyela che, je anyanI vyAvRttisvarUpa che, ane temAM rahelI vyAvRtti A pramANe che prathama aMkurakSaNathI mAMDIne caramaaMkurakSaNa sudhInA aMkura sivAya pUrvanI bIjakSaNonI ane aMkuranA uttarabhAvi kSaNonI ane te aMkurathI anya aMkuronI ane anya ghaTapaTAdi padArthonI vyAvRttivizeSa prathamaaMkurakSaNathI mAMDIne caramaNarUpa aMkurasvarUpa padArthamAM che. kAraNa caramabIjakSaNathI mAMDIne upAMtyaaMkurakSaNa sudhI che te badhAM kAraNo naM: 2thI batAvela che je anyanI vyAvRttisvarUpa che ane temAM rahelI vyAvRtti A pramANe che caramabIjakSaNathI mAMDIne upAMtyaaMkurakSaNasvarUpa kAraNo che. temAM caramabIjakSaNathI pUrvabhAvi bIjakSaNonI ane upAjyaaMkurakSaNa pachIthI mAMDIne sarvekSaNonI ane tad anya bIjAdinI ane ghaTapaTAdinI vyAvRttivizeSa ahIM vyAvRttivizeSa eTalA mATe kahela che ke, dareka padArthamAM svapadArtha karatAM anyanI vyAvRtti hoya che, tethI badhA padArthomAM vyAvRtti rahela che. AthI sarva padArthomAM rahelI je vyAvRtti che te vyAvRttisAmAnya che, paraMtu koI eka padArthavizeSane grahaNa karIne temAM rahelI vyAvRttinI vivakSA karIe to te vyAvRttivizeSa che. kema ke te Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 44 adhyAtmamataparIkSA 175 vyAvRtti kevala te ja padArthamAM rahela che, anya koi padArthamAM nahi; jyAre vyAvRttisAmAnya dareka padArthamAM rahela che. te rIte kAryanI aMdara je vyAvRttivizeSa che te kAryamAM ja kevala rahela che anyatra nahi. ane caramabIjakSaNane kAraNa mAnIe ane aMkurane kArya mAnIe tyAre, te aMkurarUpa kArya prathama kSaNathI mAMDIne caramaaMkurakSaNa sudhInuM che. te kAryamAM je vyAvRttivizeSa che, te kAryatA samaniyata che. ane te rIte ja vyAvRttivizeSathI anugata evA caramabIjakSaNathI mAMDIne upAMtyaaMkurakSaNa sudhI kAraNane grahaNa karIe tyAre, kAraNamAM rahelI vyAvRttivizeSa e kAraNatA samaniyata che. tethI kArya-kAraNabhAva A rIte prApta thaze. jyAre kevala ca2mabIjakSaNane kAraNa mAnIzuM tyAre kArya prathamaaMkurakSaNathI mAMDIne caramaaMkurakSaNa sudhInuM raheze. tethI e prApta thAya ke, kAraNa eka kSaNanuM ane kArya aneka kSaNanuM che. tethI kAraNatAvadaka koTimAM eka kSaNano praveza thayo, ane kAryatAvacchedaka koTimAM eka kSaNano apraveza thayo; kema ke kAraNa eka kSaNAvacchinna che ane kArya aneka kSaNAvacchinna che. have te ja rIte jyAre kAraNane caramabIjakSaNathI mAMDIne upAjyaaMkurakSaNa sudhI grahaNa karIe tyAre, kAraNatAvacchedaka koTimAM eka kSaNano apraveza thayo, kema ke kAraNatA aneka kSaNAvacchinna che; ane kAryatAvacchedaka koTimAM eka kSaNano praveza thayo, kema ke kArya 'caramaaMkurakSaNarUpa' eka kSaNAvacchinna che. have A rIte kAraNamAM eka eka kSaNano praveza ane kAryamAM eka eka kSaNano apraveza karIe, athavA kAryamAM eka eka kSaNano praveza ane kAraNamAM eka eka kSaNano apraveza karIe to, aneka kAryakAraNabhAvanI prApti thaze te A rIte a kAraNa [ nI nI nI caramabIjakSaNa kArya |2030405 |2||4| 1203 aMkura kSaNo kAraNa . 11 a caramabIjakSaNa ane pAMca aMkurakSaNane grahaNa karIne kAraNatAvacchedaka koTimAM eka kSaNano praveza karAvIne ane kAryatAvacchedaka koTimAM ekeka kSaNano apraveza karAvIne thatA aneka kArya-kAraNa bhAvo. ba 1 12 1 1123 1 | caramabIjakSaNa aMkurakSaNo 11 2334 kArya (aMkuranI bIjI kSaNa ) ( aMkuranI trIjI kSaNa ) (aMkuranI cothI kSaNa ) (aMkuranI pAMcamI kSaNa ) ba caramabIjakSaNa ane pAMca aMkurakSaNane grahaNa karIne kAraNatAvacchedaka koTimAM ekeka kSaNano apraveza karAvIne ane kAryatAvacchedaka koTimAM eka kSaNano praveza karAvIne thatA aneka kArya-kAraNa bhAvo. A rIte eka vakhata kAryatAvacchedaka koTimAM eka kSaNano praveza karAvIe tyAre, kAraNatAvacchedaka koTimAM ekeka kSaNano apraveza thAya che, ane jyAre kAraNatAvacchedaka koTimAM eka kSaNano praveza karAvIe tyAre, Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176. . . . . . . . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA .............. gAthA - 44 kAryatAvacchedaka koTimAM ekeka kSaNano apraveza thAya che. A baMne prakAre vikalpo pADavAmAM koI vinigamaka nahi hovAne kAraNe, baMne rIte kArya-kAraNabhAva mAnavAno prasaMga prApta thAya; tethI carabIjatvena ane aMkuratvena ja kAryakAraNabhAva che, te sthira rahe nahi; kema ke kAraNatAvacchedaka koTimAM eka kSaNano praveza karAvIe tyAre, caramabIjatva ane prathama aMkurakSaNatva, athavA caramabIjatva ane prathama ane dvitIyaaMkuraNatva, athavA caramabIjatva ane prathama, dvitIya ane tRtIyaaMkurakSaNatva, yAvat paMcamaaMkurakSaNatva sudhI kArya prApta thAya; ane te ja rIte kAryatAvacchedaka koTimAM eka kSaNano praveza karAvIe tyAre, kAraNa caramabIjakSaNa ane prathama aMkurakSaNa bane, ane kArya kevala dvitIyaaMkuraNa bane athavA kAraNa caramabIjakSaNa-prathama aMkurakSaNa-dvitIyaaMkurakSaNa bane ane kArya kevala tRtIyaaMkurakSaNa bane, yAvat caturthaaMkurakSaNa sudhI kAraNa thAya ane caramasaMrakSaNarUpa paMcamaaMkurakSaNarUpa kArya thAya; tethI kAraNamAM eka eka kSaNano praveza karAvIne kArya-kAraNabhAva mAnavo, ke kAryamAM eka eka kSaNano praveza karAvIne kArya-kAraNabhAva mAnavo, temAM koI vinigamaka nathI. tethI te rIte kArya-kAraNabhAva mAnavo ucita na gaNAya; paraMtu pUrvamAM kahela ke vyaktivizeSane avalaMbIne ja kArya-kAraNabhAva mAnavo joIe te rIte caramaNabIjatvena ane prathamakSaNaaMkuratvena kArya-kAraNabhAva mAnavo ucita gaNAya; ane te rIte prathama aMkurakSaNa ane dvitIyaaMkurakSaNa vacce kArya-kAraNabhAva mAnavo ucita gaNAya. ane te rIte sarvatra pUrvekSaNa kAraNa ane uttarakSaNa kAryarUpe ja RjusUtranayane svIkAravI paDe. ' uparamAM batAvyuM e pramANe caramakSaNabIratvena prathamakSaNaaMkurana kArya-kAraNabhAva RjusUtrane saMmata ja che, chatAM yuktithI daDha karIne tathA ra'thI vyavahAranaya RjusUtranayane doSa ApatAM kahe che tathA 'ane te rIte=vyaktivizeSane avalaMbIne kArya-kAraNabhAva mAnIe te rIte, tajAtIya kAryathI tarjAtIya kAraNanA anumAnanA bhaMgano prasaMga prApta thAya. te A rIte vyavahAranaya mAne che ke godhUmanA aMkura pratye godhUmanuM bIja kAraNa che, tethI godhUmanA aMkurano arthI godhUmanA bIjamAM pravRtti kare che. RjusUtranaya kahe che ke godhUmanA aMkura pratye godhUmanuM bIja kAraNa nathI, paraMtu te godhUmanA aMkura pratye te godhUmanuM bIja kAraNa che; to paNa godhUmanA aMkurano arthI godhUmanA bIjamAM pravRtti kare che tenuM kAraNa pote koi ThekANe joyela ke te godhUmanA bIjathI te godhUmano aMkura thayo, tajAtIya ja A godhUmanuM bIja che, tethI A godhUmanA bIjathI paNa tajjAtIya godhUmano aMkura thaze; te prakAre anumAna karIne aMkurarUpa kAryano arthI bIjarUpa kAraNamAM pravRtti kare che, te anumAnabhaMgano prasaMga A rIte vizeSa kArya-kAraNabhAva mAnavAthI thaze. kema ke tasbIja ane tadaMkura pratye kArya-kAraNabhAva have raheze nahi, paraMtu carakSaNavALA tabrIja ane prathamakSaNavALA tadaMkura pratye ja kArya-kAraNabhAva raheze. tethI tajAtIya kArya aMkuratvajAtIya prApta thaze nahi, paraMtu prathamakSaNAvacchinna aMkuratvajAtIya prApta thaze; tethI tajjAtIya kAryathI tajjAtIya kAraNanuM anumAna vyavahAramAM thAya che, ema RjusUtranaya kahe che te kahI zakaze nahi. A rIte vyavahAranaye je doSanuM udbhAvana karyuM, tenuM nirAkaraNa karatAM RjusUtranaya kahe che ke, tajAtIyakAraNanA anumAnabhaMgano prasaMga prApta thaze ema na kahevuM; kema ke sAdezyamAM tirohita che vaisAdezya jeonuM evAM bIjonA anumAnano saMbhava che. tAtparya e che ke, yadyapi kAryakAraNabhAva to caramabIjakSaNa ane prathama aMkurakSaNa pratye che, paraMtu kAryano arthI je godhUmanA aMkurarUpa kAryane pratyakSathI thatuM jue che, tatsadaza ja godhUmano aMkura potAne joIe che; tethI Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 44 adhyAtmamataparIkSA 177 godhUmanA aMkuranAM kAraNarUpe tyAM je godhUmanA bIjane joyela, tatsadeza ja godhUmanA bIjamAM godhUmanA aMkurarUpa kAryane anukULa evuM je godhUma kurvapatvarUpa vaisAdazya che, te tirohitarUpe tene pratIta thAya che. arthAt tatsadeza tevA bIjamAM koi evI bIjakSaNa che ke je bIjakSaNathI aMkura pedA thai zake tevI pUrvakSaNa karatAM visardazatA che ane te visardazatA potAne atyAre dekhAtI nathI, paraMtu pUrve je kAryakAraNabhAva joyela tatsadeza evA A bIjamAM avazya visadezatA che, te prakAranuM te anumAna karI zake che. jyAre te gomanA bIjathI asadeza evA cokhAdi anya bIjomAM ane ghaTAdinA kAraNomAM tirohitarUpe godhUmakurvapatvarUpa visardazatA nathI teno nirNaya te karI zake che, tethI godhUmanA bIjamAM te visardazatA tirohitarUpe avazya che, te prakAranA anumAnathI kAryArthInI pravRtti thai zake che. mATe koi doSa nathI. 'prayonyaprayoga' pUrve kahyuM ke sAdazyamAM tirohita vaisAdazyavALA bIjAdinA anumAnano saMbhava che tenI puSTi karatAM kahe che - prayojyaprayojakabhAvanA bhaMgarUpa ja vipakSabAdhaka tarkanuM jAgarUkapaNuM che. tAtparya e che ke, ahIM koi kahe ke jyAre godhUmanA caramabIjakSaNa ane godhUmanA prathamaaMkurakSaNa pratye kAryakAraNabhAva che, chatAM kAryano arthI godhUmanA aMkurane mATe godhUmanA bIjamAM kAraNatAnuM anumAna karIne pravRtti kare che, paraMtu te caramakSaNanI pUrvanI godhUmabIjanI kSaNomAM kAraNatA nahi hovA chatAM tene kAraNa mAne che, to pachI te ja rIte zAliAdinA bIjamAM ke ghaTanI sAmagrI mATI che temAM paNa, kAraNanuM anumAna karIne pravRtti kare; e prakAranA vipakSane bAdhaka evo tarka je prayojya-prayojakabhAvanA bhaMgarUpa che, te ahIM jAgarUka che. te A rIte- godhUmanA bIjanI caramakSaNa jo ke kAraNa che to paNa, te godhUmanA bIjanI caramakSaNanI pUrvanI badhI kSaNo aMkura prati prayojaka che; jyAre godhUmanA aMkurUpa kArya prati, zAliAdi bIja ke mATIAdi padArthonI koi paNa kSaNo kAraNarUpe nathI, tethI temanI koi paNa kSaNo prayojaka paNa nathI. jyAre godhUmanA bIjanI caramakSaNa kAraNa che, ane godhUmanA bIjanI pUrvanI kSaNo prayojaka che, tethI koine e zaMkA thAya ke jema akAraNabhUta evA prathamAdi kSaNavALA godhUmanA bIjamAM kAraNatAnuM anumAna thai zake che, tema zAliAdinA bIjamAM ane ghaTAdinI kAraNa evI mATI AdimAM paNa godhUmanA aMkurAnI kAraNatAnuM anumAna thAo. vipakSane bAdhaka tarka e prApta thayo ke, jema zAliAdinA bIja sAthe godhUmanA aMkurano kAryakAraNabhAva nathI, tema prayojya-prayojakabhAva paNa nathI; jyAre godhUmanA caramabIjakSaNa ane godhUmanI prathama aMkurakSaNa vacce jema kAryakAraNabhAva che, tema godhUmanA caramakSaNanI pUrvanI bIjakSaNo ane godhUmanI aMkurakSaNo pratye prayojya-prayojakabhAva paNa che; tethI jema godhUmanA bIjamAM ane godhUmanA aMkuramAM prayojya- prayojakabhAva hovAne kAraNe kAraNatAnuM anumAna karIe chIe, te ja rIte zAliAdinA bIjamAM ane godhUmanA aMkuramAM kAraNatAnuM anumAna karavA mATe je koinuM kathana che tene svIkArIe to, zAliAdinA bIjamAM ane godhUmanA aMkuramAM jema prayojya-prayojakabhAva nathI, te ja rIte godhUmanA bIja ane godhUmanA aMkuramAM paNa prayojyaprayojakabhAvanA bhaMganI prApti svIkAravI paDaze; ane te prayojya-prayojakabhAvano bhaMga te ja vipakSanA bAdhaka tarkarUpa che, ane te viparyayamAM paryavasAna pAmIne kAryanI siddhi kare che. arthAt godhUmanA aMkura ane godhUmanA bIjamAM prayojya-prayojakabhAvano bhaMga iSTa nathI. tenAthI e prApta thayuM ke, godhUmanA bIja ane godhUmanA aMkura vacce prayojya-prayojakabhAva che, tethI godhUmanA bIjamAM ja godhUmanA aMkuranI kAraNatAnuM anumAna saMbhave, anyatra nahi. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 ................ adhyAtmaparIkSA. ......... gAthA 44 TIkA-nAvaapi ghUmaraMmavayaMbhAvanA nitA, sAmayi rUvAtizayastha patno tvati parvara kurvattvabIjatvayoviruddhayorapi samAveze kvacidapi virodhA'siddhergatamanupalabdhiliGgakena, vipakSe bAdhakAbhAvena ca gataM svabhAvaliGgakenApIti parAstaM, uktarItyA viziSya prayojyaprayojakabhAve dossaabhaavaat| TIkArya - AnA dvArA=vipakSabAdhaka evA prayojya-prayojakabhAvanA bhaMgarUpa je tarkanuM jAgarUkapaNuM che ema kahyuM AnA dvArA, avatithI paNa dhUmanA udbhavanI saMbhAvanA che, e prakAre koInI mAnyatA che; te paNa nirasta thaI. kema ke sAmagrInI jema atizayanuM phala uyapaNuM che. bhAvArtha - tAtparya e che ke, RjusUtranayane dhUmanI utpattinuM kAraNa kurtarUpatvavALo vahiM ja mAnya che, paNa nahIM ke kurvarUpavarahita evo vati; tethI vyavahAranaya evo doSa udbhAvana kare che, jema kurtarUpatvavALA vatithI dhUma pedA thaI zake che, tema dhUmanuM kurvarUpata vati sivAya anya koI padArthamAM hoya, enAthI paNa dhUma pedA thai zake; kema ke vatveina dhUmatvena kArya-kAraNabhAva RjusUtranayane mAnya nathI, paraMtu kurvadurUpana dhUmatvena kArya-kAraNabhAva RjusUtranaya mAne che; ane te kuvaMrUpatra vaddhi sivAya anya koi padArthamAM hoya to tenAthI paNa dhUmano udbhava thaI zake. AvI jAtanI vyavahAranayanI Apatti che, tenuM nirAkaraNa nathI thAya che. te A rIte- dhUma ane vati vacce prayojya-prayojakabhAva che, jyAre avati=ghaTAdi ane dhUmanI vacce prayojayaprayojakabhAva nathI. tethI avatithI dhUmanI saMbhAvanA kahIe to, vahni ane dhUmanI vacce je prayojya-prayojakabhAva che tenA bhaMganI prApti thaze. tethI ja avatithI dhUma pedA na thaI zake tevo nirNaya thAya che. rtina' thI A nirasta thayuM, temAM je hetu kahyo ke, sAmagrInI jema atizayanuM phala unneyapaNuM che, tenuM tAtparya e che ke, vyavahAranaya ghaTanI sAmagrI daMDa-cakra-cIvarAdi che, anya nahi; teno nirNaya jema ghaTarUpa kArya thayeluM joine kare che; te A rIte- koIka ThekANe ghaTakArya thayuM tyAre, tyAM daMDa-cakra-cIvarAdi sAmagrI hatI, to ja ghaTakArya thayuM; ane jayAM jayAM te sAmagrI nathI, tyAM tyAM ghaTa thato nathI. tethI vyavahAranaya kahe che ke, ghaTanI sAmagrI daMDa-cakra-cIvarAdi che. te rIte RjusUtranaya kahe che ke, amArA mate caramabIjakSaNamAM atizaya che te kAryathI jaNAya che, ane koIka ThekANe aMkurarUpa kAryane joine ema nakkI thAya che ke, te aMkura pratye atizayavALuM bIja ja kAraNa che, paraMtu bIjane choDIne anya koI ThekANe teno atizaya hoI zake nahi; kema ke jyAM jyAM aMkurarUpa kArya thAya che, tyAM tyAM bIjamAM ja tevo atizaya prApta thAya che; bIjane choDIne anyatra nahi. te ja rIte prastutamAM dhUmanuM kurvidurUpatva paNa vatimAM ja che, vahine choDIne anyamAM nathI, tema nirNaya karIne kAryArthI te pravRtti kare che; ane jyAre kArya dekhAya che, tyAre te nakkI karI zake che ke A dhUmarUpa kAryanA pUrvekSaNavALA vahnimAM tevo atizaya che. TIkArya - "rva rA' ane A rIte pUrvamAM kahyuM ke prayojya-prayojakabhAvanA bhaMgarUpa vipakSabAdhaka tarka jAgarUka che e rIte, A paNa parAsta thayuM ema anvaya che. ane je parAsta thayela che, te rUpa vyavahAranayano nizcayanayane Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 179 gAthA - 44 adhyAtmamata parIkSA... Apela doSa A pramANe che - virUddha evA paNa kurvattva ane bIjatvano kyAMka paNa samAveza thaye chate, virodhanI asiddhi hovAthI, anupalabdhikaliMgaka anumAnathI saryuM, ane vipakSamAM bAdhakano abhAva hovAthI, svabhAvaliMgaka anumAnathI paNa saryuM. e prakAre vyavahAra nizcayane Apela doSa parAsta thaI gayo, kema ke ukta rItithI vizeSa karIne prayojya-prayojakabhAvamAM doSano abhAva che=doSa nathI. bhAvArtha tAtparya e che ke, RjUsUtranaya pramANe aMkura pratye caramabIjakSaNa ja kAraNa che, ane camakSaNa pUrvanI kSaNo kAraNa nathI. tethI pUrvanI kSaNomAM kevala bIjatva che, tyAM aMkurane pedA karavArUpa kurvattva nathI. tethI bIjatva ane kurvattva paraspara eka ThekANe rahI na zakavAnA kAraNe virUddha che. jayAre caramakSaNamAM te aMkuranuM kurvattva paNa che ane bIjatva paNa che, tethI kurtattva ane bIjatvano eka ThekANe samAveza thavAnA kAraNe, te baMnenA virodhanI asiddhi thaze. tethI karIne anupalabdhiliMgaka anumAna je prasiddha che, tene nahIM mAnavAno prasaMga prApta thaze. te A rIte-jema koi vyaktimAM zAstrIya) jJAnanI anupalabdhi hoya, tenA uparathI anumAna thaI zake ke, AnI kriyA zAstrAnusArI nathI, paraMtu jJAnAbhAva ane zAstrAnusArI kriyA yadyapi baMne virodhI che to paNa, jema virUddha evA kurvasva ane bIjatvano ekatra samAveza thAya che, tema virUddha evA jJAnAbhAva ane zAstrAnusArI kriyAne paNa kvacit ekatra svIkAravA paDe; tethI anupalambiliMgaka anumAna thaI zake nahi. ane vyavahAranayanA matamAM A doSa prApta thato nathI. kema ke vyavahAranaya bIjatvena aMkurana kArya-kAraNabhAva mAne che. tethI virUddha evA kurvattva ane bIjatvane eka ThekANe mAnavAno prasaMga vyavahAranayane prApta thato nathI. vaLI svabhAvaliMgaka anumAna paNa thaI zakaze nahi, ema je vyavahAranaye RjusUtranayane kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, uSNa evA jaLamAM uSNatvarUpa svabhAvane kAraNe anumAna thAya che ke, uSNa jalamAM yadyapi vahni dekhAto nathI, to paNa sUkSma vahni rahela che; kema ke uSNatva svabhAva vahnino che, jyAre jalano zIta svabhAva che. paraMtu je rIte kurvattva ane bIjatva prathama kSaNamAM virodhI hovA chatAM caramakSamAM eka ThekANe rahI zake che, tema jalamAM paNa jalatva ane uSNatva zIta jalamAM nahi rahevA chatAM, agninA sAMnidhyathI uSNa thayelA jalamAM baMneno samAveza mAnI zakAze. tethI uSNatva svabhAva dvArA jala aMtargata sUkSma vatino je svabhAvaliMgaka anumAna thAya che, te thaI zakaze nahi. kema ke vipakSamAM bAdhaka tarkano abhAva che. ahIM vipakSamAM bAdhakAbhAva hovAne kAraNe svabhAvaliMgaka anumAnathI saryuM, tema kahyuM. tenuM tAtparya e che ke, jala haMmezAM zIta hoya che, tethI jalane uSNarUpe svIkAravAmAM pratItino (anubhavano) bAdha thAya che, tethI jalane uSNarUpe svIkAravArUpa vipakSamAM anubhavano bAdha e bAdhaka che; ane tethI ja jyAre uSNajalanI prApti thAya che, tyAre svabhAvaliMgaka anumAna thAya che. arthAt agnino uSNa svabhAva che, mATe prastuta jalamAM uSNasvabhAvanA liMga dvArA sUkSma agninuM anumAna uSNajalamAM thAya che. paraMtu jo virodhI evA kurvattva ane bIjatva eka ThekANe rahI zakatAM hoya to, jalanI aMdara paNa virodhI evA jalatva ane uSNatva rahI zake tema mAnavuM paDe; ane tema svIkAravAmAM Ave to, uSNajalamAM uSNatva svabhAva dvArA vatinuM anumAna thaI zake nahi; kema ke agnine uSNa svIkAravArUpa vipakSamAM koI bAdhaka nathI. ahIM jalasahavartI vahninA paramANu pakSa che. temAM vahnitvanuM anumAna uSNatvane kAraNe karavAnuM che. tethI uSNa evA jaLamAM vatinA paramANu che e rIte nirNaya thaI zake che. paraMtu vahninA abhAvavALuM je jaLa che, te Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 ..... adhyAtmamata parIkSA ... gAthA -44 vipakSa che, kema ke sAdhyAbhAvavAna vipakSa che; ane vatinA abhAvavALA jalamAM jaLatvano virodhI uSNatvadharma rahI zakato hoya to, uSNatva dvArA jaLasahavartI koi paramANamAM vahnitva che, tema anumAna thaI zake nahi. tethI svabhAvaliMgakaje anumAna prasiddha che, tenA vyavacchedano prasaMga prApta thaze; e prakAranI vyavahAranaye RjusUtranayane Apatti Apela che, te paNa parAsta jANavI; kema ke ukta rItithI vizeSa karIne prayojya-prayojakabhAvamAM doSa nathI. tAtparya e che ke, pUrve kahyuM ke sAdazyamAM tirohita evA vaisAdazyavALA bIjAdinA anumAnano saMbhava che, enAthI e prApta thayuM ke, anyatra je godhUmanA bIja dvArA je godhUmano aMkura thAya che, tatsadaza ja A bIja che; ane temAM rahela sAdazyamAM tirohita che vaisAdazya jenuM evuM bIja, te aMkura prati kAraNa che; e rUpa ukta rItithI e prApta thayuM ke, te godhUmanuM bIja ane te godhUmanA aMkura pratye vizeSarUpe prayojya-prayojakabhAva che. tethI vyavahAre Apela anupalabiliMgaka ane svabhAvaliMgaka anumAnanA bhaMganI ApattirUpa doSano abhAva che. te A rIte bIjatvena aMkuratvena sAmAnyathI prayojya-prayojakabhAva nathI, paraMtu godhUmanA tabrIja ane godhUmanA tadaMkurarUpa vizeSarUpe prayojya-prayojakabhAva che; ane tenAthI e prApta thAya ke, godhUmanA te bIjanI koika kSaNa godhUmanA te aMkurakSaNanI kurtarUpatvavALI che, tethI anya bIja=zAlinuM bIja, godhUmanA aMkura prati kAraNa banatuM nathI, kema ke te zAlinA bIja ane godhUmanA aMkura vacce prayojaya-prayojakabhAva nathI, paraMtu godhUmanA je bIjathI godhUmano je aMkura pedA thAya che, te baMne vacce prayojya-prayojakabhAva che. tethI tenI koika kSaNa evI che, je kurvadurUpatvavALI che, tethI ja te godhUmanuM bIja prayojakarUpa bane che. mATe jyAM prayojyaprayojakabhAva hoya temAM ja kurvarUpavALI kSaNanuM anumAna karAya che, anyatra nahIM, tethI je bIja aMkurakSaNanuM prayojaka che temAM ja kurvarUpanuM anumAna hovAthI viruddhabhAvano ekatra samAveza thato nathI, tethI viruddhabhAvono ekatra samAveza thaI zake to anupalabdhika anumAna thaI zake nahIM, e prakAranI Apatti vyavahAranaya ApI zake nahIM kema ke prayojya-prayojakabhAvavALI vastumAM yadyapi pUrvekSaNamAM kurvattva ane bIjatva nathI, paraMtu prayojatva ane bIjatva che, ane te prayojakatva ja caramakSaNaprApta karvasva zabdathI vAcya bane che; mATe kurvattva ane bIjatva virUddha che, ane teno ekatra samAveza thAya che, tevuM nathI. -: vyavahAranayanI mAnyatA : utthAna - pUrvamAM RjusUtranayanI mAnyatA pramANe kAryakAraNabhAvanI vyavasthA batAvI. have vyavahAranayanI apekSAe batAve che TIkA - vyavahAranayAnu vanavipRthivIvAtha:pavanAvimaheturniyamatoDavaMyavyatirekAnuvidhAnA, anyathA tatra pravRttyabhAvaprasaGgAcca, nahyaGkarotpattimanupalabhya prAgeva bIjAdau tadanuguNamatizayamupalabhya kshcitprvrtte| "kacitkAryAnuguNamatizayamupalabhyAnyatrApi tatsAdRzyapratisaMdhAnAtsaMbhAvanayaiva pravRttiri"ti cet? na, svabhAvata eva tadutpattisaMbhAvanayA bahvAyAsasAdhye karmaNi pravRttyanupapatteH, Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 44 .. adhyAtmamataparIkSA * * * * * * * * . . . . . . . .181 "kRSyAdipravRttyaiva-bIjamaGkaraM janayatItyasya svabhAva" iti cet? so'yaM svabhAvaH sahakAryapekSAmAdadAno hetuvAdameva draDhayati, svetarasahakArisadhrIcInAnAM sarveSAmeva kAraNAnAM kAryajananasvabhAvatvAt, pUrvaM tu sahakArivaikalyaprayuktakAryAbhAvavattvasvabhAvatve'pi kAryopadhAyakatvasvabhAvAbhAvAdeva kaaryaanudyaat| na caivaM kAryopadhAyakatvAnupadhAyakatvalakSaNaviruddhadharmAdhyAsAddhetubhaGgaprasaGgaH, kAlabhedenaikatra bhAvAbhAvayoraviruddhatvAt, kSaNikatvasya svpne'pyprtiiteH| etena vartamAnatvA'vartamAnatvalakSaNaviruddhadharmAdhyAso'pi nirastaH, sadasatsambandhasya jJAnAdAvavirodhadarzanAt, prtyykrmennaivaiksyaanekkssnnsNbndhkrmsNbhvaalitiA "harivaiprayumAvavattatvamAvatvepi' ahIM 'mapi' che te vizvArtha' che. TIkArya - vyavahAranA bIjanI jema pRthvI, pAtha jala, pavanAdika paNa aMkuranA hetu che, kema ke niyamathI (sAmagrIno) anvaya-vyatireka che. anyathA-pRthvI Adine sAmagrI na mAno ane mAtra kurtarUpatvavALA bIjane kAraNa mAno to, tyAM =pRthvI AdimAM, (aMkuranA arthInI) pravRttinA abhAvano prasaMga prApta thaze. ane te ja vAtane puSTa karatAM kahe che ke, aMkuranI utpattine pAmyA vagara pUrvamAM ja bIjAdimAM aMkurane anuguNa anukULa, evA atizayane pAmIne koI pravRtti karatuM nathI. vit'vyavahAranayanI sAme RjusUtranayanI daSTivALo kahe ke, koika ThekANe kAryane anuguNa=anukULa, evA atizayane prApta karIne, anyatra paNa bIje ThekANe paNa, bIjamAM tatsAdezyanuM pratisaMdhAna thavAnA kAraNe, saMbhAvanAthI ja pravRtti thAya che. to vyavahAranaya kahe che ke ema na kahevuM. kema ke svabhAvathI ja=bIjamAM rahelA atizayarUpa kurvarUpa- svabhAvathI ja, aMkuranI utpattinI saMbhAvanA hoya to, bahu AyAsa sAdhya evA karmamAM kriyAmAM=pRthvIne kheDavA, bIja vAvavAdirUpa kriyAmAM je pravRtti dekhAya che, tenI anupapatti thaze. bhAvArtha - tAtparya e che ke, aMkurarUpa kAryano arthI aMkurarUpa kAryane koIka ThekANe thatuM joine, tene anurUpa evA atizayane bIjamAM juve che; ane anya ThekANe paNa bIjamAM tatkAdazyanuM=samAnatAnuM, pratisaMdhAna hovAne kAraNe, kAryane anurUpa atizayanI saMbhAvanA te bIjamAM che tema mAnIne, te bIjamAM pravRtti kare che; mATe koI doSa nathI; e pramANe vyavahAranayane RjusUtranayanI daSTivALo kahe che. tene vyavahAranaya kahe che ke, ema kahevuM yukta nathI; kema ke bIjamAM rahelA caramakSaNanA atizaya vizeSarUpa kurghadUrUpatva svabhAvathI ja aMkura utpattinI saMbhAvanA hoya to, bahu prayatnathI sAdhya khetI AdinI kriyAmAM lokonI je pravRtti dekhAya che, tenI anupatti thaze. TIkArtha:- "gAvi' ahIM RjusUtranaya A pramANe kahe ke, kRSNAdimAM pravRttithI ja bIja aMkurane pedA kare che, e pramANe Ano bIjano, svabhAva che; to vyavahAranaya kahe che ke, te A svabhAva sahakAranI apekSA rAkhato hetuvAdane ja daDha kare che; kema ke sva=upAdAna, ane tenAthI itara evA sahakArIthI sadhIcIna sahita, evA badhA ja kAraNonuM (arthAt badhA ja upAdAnAdi kAraNonuM) kAryajanasvabhAvapaNuM che. Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 44 bhAvArtha :- tAtparya e che ke, jo bIja kRSi Adi pravRttithI aMkurane pedA kare tevA svabhAvavALuM che tema mAno to, tenAthI e ja prApta thAya che ke, bIja sahakArI kAraNonI apekSA rAkhatuM kAryane kare che, paNa sahakArI kAraNo vagara nahi. tethI badhA sahakArI, aMkurarUpa kArya prati hetu che, te vAtane ja svabhAvavAda daDha kare che. tethI kRSi Adi badhAmAM hetuvAdanI siddhi thaze; kema ke upAdAna potAnAthI itara sahakArIthI sahita ja kAryajananasvabhAvavALo che, paNa nahIM ke sahakArI nirapekSa; tethI sahakArIne paNa heturUpe mAnavA joie, ema prApta thAya che. utthAna :- ahIM prazna thAya ke, bIja jo aMkura pratye kAraNa che ane sahakArInI apekSAe kArya kare che, to te bIjanA pUrvamAM paNa kAryajananasvabhAva vyavahAranayane mAnavo paDaze; kema ke bIja kurvapatnena kAraNa nathI, paNa bIjadvena kAraNa che; to pUrvamAM kAryano anudaya kema che? ane jo kAryano anudaya hovA chatAM te bIjane kAraNa kahI zakAya to, aMkura prati je kAraNarUpe nathI tevA bIjathI anya padArtho paNa, aMkurajananasvabhAvavALA che ema mAnavuM paDaze. A rItanI RjusUtranayanI zaMkAne sAme rAkhIne vyavahAranaya kahe che TIkArya :- 'pUrva tu' pUrvamAM sahakArIvaikalyaprayukta kAryabhAvavattvasvabhAvapaNuM hote chate paNa, kAryaupadhAyakasvabhAvano abhAva hovAthI ja kAryano anudaya che. (mATe koi doSa nathI.) bhAvArtha :- tAtparya e che ke, bIja sivAyanI anya vastuthI aMkurarUpa kAryano anudaya eTalA mATe che ke, tyAM kAryaabhAvatvasvabhAva hovAne kAraNe kAryaupadhAyakasvabhAvano abhAva che; jyAre bIjamAM kAryotpattinI pUrvamAM kAryaabhAvatvasvabhAva nathI, paraMtu sahakArIvaikalyaprayukta kAryAbhAvatvasvabhAva che; ane tenA kAraNe kAryaupadhAyaka (=kAryane karanAra) svabhAvano abhAva che; tethI aMkurarUpa kAryano tyAM anudaya che. paraMtu jo sahakArI prApta thAya to tyAM kArya avazya thAya che, mATe bIjane kAraNa mAnavAmAM koi doSa nathI. TIkArya :- 'na caivaM' A rIte=kAryaupadhAyakatvasvabhAvanA abhAvane kAraNe ja pUrvamAM kAryano anudaya che e rIte, kAryaupadhAyaka ane anupadhAyaka lakSaNa viruddha dharmanA adhyAsathI hetunA bhaMgano prasaMga prApta thaze ema na kahevuM; kema ke kAlabhedathI eka ThekANe bhAva-abhAvanuM aviruddhapaNuM che. utthAna :- ahIM prazna thAya ke, viruddha evA bhAva ane abhAvanuM kAlabhedane AzrayIne aviruddha kahevuM, enA karatAM to te baMnene judA mAnIne padArtha kSaNasthAyI che tema mAnavuM saMgata che. A prakAranI RjusUtranayanI zaMkAne sAme rAkhIne bIjo hetu kahe che TIkArya :- 'kSaLi' kSaNikatvanI svapnamAM paNa apratIti che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, pUrvamAM kahyuM e rIte, jyAre bIjathI kArya thAya che tyAre, tenAmAM kAryaupadhAyakasvabhAva= kAryane ka2vAno svabhAva, che, ane tenI pUrvamAM te bIjamAM kAryaanupadhAyaka=kAryane na karavAno svabhAva, che; te Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 44 adhyAtmamataparIkSA 183 rUpa viruddha dharmano eka ja bIjarUpa hetumAM adhyAsa-prApti thavAthI, te bIjarUpa hetumAM bhaMgano prasaMga prApta thaze.=pUrvabIja karatAM kArya ka2vAnA svabhAvavALuM bIja juduM che ema mAnavuM paDaze. A rIte RjusUtranayanI zaMkAne sAme rAkhIne vyavahAravAdI kahe che ke, ema na kahevuM, kema ke kAlabhedathI eka ThekANe bhAva ane abhAvanuM aviruddhapaNuM che. kahevAno Azaya e che ke, dIrghakAlasthAyI evA bIjamAM, pUrvamAM kAryaupadhAyakatvano abhAva ane pazcAt kAryaupadhAyakatvano bhAva aviruddha che ahIM prazna thAya ke, viruddha evA bhAva ane abhAvanuM kAlabhedane AzrIne aviruddha kahevuM, enA karatAM to te baMnene judA mAnIne padArtha kSaNasthAyI che tema mAnavuM saMgata che; e prakAranI RjusUtranI zaMkAne sAme rAkhIne bIjo hetu kahe che - kSaNikatvanI svapnamAM paNa apratIti che,=padArtha kSaNika che e prakAranI pratIti sarvathA thatI nathI, paraMtu dareka padArtho aniyata evA kiMcit kAlasthAyI che; e rUpe pratIti thAya che. : - TIkArya :- 'tena' AnA dvArA=pUrvamAM kahyuM ke kAlabhedathI ekatra bhAva-abhAvanuM aviruddhapaNuM che AnA dvArA, vakSyamANa RjusUtranI Apatti paNa nirasta thai gai. ane te RjusUtranaye Apela Apatti A pramANe che padArthane nitya mAno to, padArthamAM vartamAnakAle vartamAnatva che, ane bhUtakAlavartI ane bhaviSyakAlavartI te ja padArthamAM, vartamAnakAlamAM je vartamAnatva che teno abhAva che; tethI avartamAnatva che. A rIte eka ja padArthamAM vartamAnatva ane avartamAnatvarUpa viruddha dharmono adhyAsa che, arthAt viruddha dharmo prApta thAya che; e RjUsUtranayanI mAnyatA paNa nirasta jANavI. kema ke jJAnAdimAM sad-asanA saMbaMdhanA avirodhanuM darzana che. utthAna :- ahIM prazna thAya ke, jJAnAdimAM sat-asattA saMbaMdhano avirodha che te kema saMbhave? kema ke RjusUtranayanA mate . asat padArtha tuccha che, tethI teno saMbaMdha jJAnAdimAM saMbhave nahi. tethI bIjo hetu kahe che TIkArya [ :- pratyayanA kramathI eka evA ghaTAdi vastuno aneka kSaNanI sAthe saMbaMdhanA kramano saMbhava che. 'rUti' zabda vyavahAranayanI mAnyatAnI samApti sUcaka che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, koi vastu amuka TAima sudhI astitva dharAvyA pachI nAza pAme che tyAre, te vastunuM te prakAranuM jJAna thAya tyAre, evI pratIti thAya che ke, A vastu ATalA TAima sudhI sat hatI, tyAra pachI te vastu nathI; tethI te vastunuM sad-asarUpe je jJAna thAya che, temAM sa-asattA saMbaMdhano avirodha dekhAya che. te ja rIte padArthamAM kAlabhedathI vartamAnatva ane avartamAnatvano avirodha dekhAya che. 'jJAnAvAvavizedhavarNanAt' ahIM jJAnAdimAM 'Adi' padathI icchAnuM grahaNa karavAnuM che, ane temAM avirodha A rIte che - koi vyaktine potAne apriya evA alaMkAragata suvarNathI, priya evA AbhUSaNa banAvavAnI AkAMkSA hoya che tyAre, apriyabhAvanI asarUpe icchA hoya che, ane priyabhAvanI sape icchA hoya che. A rIte icchAnA saasaTnA saMbaMdhano avirodha che. ahIM prazna thAya ke, jJAnAdimAM sat-asatanA saMbaMdhano avirodha che te kema saMbhave ? kema ke asat padArtha RjusUtranayanA mate tuccha che=zazazRMga tulya che, tethI asat evo padArtha jagatamAM vidyamAna nathI, tethI teno Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 44 saMbaMdha jJAnAdimAM saMbhave nahi. tethI bIjo hetu kahe che - pratyayanA kramathI eka evA ghaTAdi vastuno aneka kSaNanI sAthe saMbaMdhanA kramano saMbhava che, tethI sat-asattA saMbaMdhanuM jJAnAdimAM avirodhanuM darzana che, ane tenA kAraNe eka ja vastumAM vartamAnatva ane avartamAnatvano avirodha che. tAtparya e che ke, pratyayano krama e che ke, koi eka vastu amuka kAla sudhI rahe che tyAre, prathama pratyaya eTale pratIti thAya che ke, A vastu vidyamAna che. tyAra pachI te vastu jyAM sudhI Take tyAM sudhI, e kramathI ja pratIti thAya che ke, pUrva pUrva kSaNonI sAthe vastuno saMbaMdha pUrva pUrvamAM hato, vartamAnanI kSaNomAM vartamAna saMbaMdha che, ane padArthanI sAthe bhaviSyanI kSaNono saMbaMdha thavAno che te bhaviSyano saMbaMdha, vartamAnamAM nathI ane bhUtamAM na hato paraMtu bhaviSyamAM thaze. e rIte pratItinA kramathI eka ja vastuno aneka kSaNanI sAthe saMbaMdhanA kramano saMbhava che,=saMbaMdha thAya che, tema mAnI zakAya evuM che. tethI eka ja padArthamAM vartamAnakSaNanI apekSAe vartamAnamAM vartamAnatva, ane bhUta-bhaviSyamAM vartamAnakSaNanuM avartamAnatva mAnavuM, e viruddha nathI. -: saMgrahanayanI mAnyatA : TIkA :- sadghanavAstu-akuvAdyavacchinna prati mInatvAtinA hetutva, vrata: jArvasva ArAsya vA naikajAtIyatvamAkasmikaM na vA yataH kutazcideva bhavataH sarvasyaikajAtIyatvaM sarvajAtIyatvaM vA, nApyanyUnAnatiriktasyaiva dahanahetoradahanahetutve tato bhavannayaMnA ( ? yama) dahano vA syAdubhayAtmako vA syAditi dUSaNAvakAzo | dara 'bhavannayamavadano vA' A pramANe pATha zuddha bhAse che. TIkArya :- sAha' saMgrahanayathI vaLI aMkuratvAdi avacchinna prati bIjatvAdinuM hetupaNuM che, AthI karIne kAryanuM ekajAtIyapaNuM athavA to kAraNanuM ekajAtIyapaNuM Akasmika nathI, athavA to je koithI ja thatA evA sarvanA ekajAtIyatva ane sarvanA sarvajAtIyatvarUpa doSanI prApti RjusUtranayane che te saMgrahanayane nathI. vaLI anyUna-anatirikta evA dahanahetunuM adahanahetupaNuM hote chate tenAthI=dahanahetuthI, thatuM evuM A=dahana, adahana paNa thAya, athavA ubhayAtmaka paNa thAya; e pramANe dUSaNano avakAza nathI. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, RjusUtranaya tIja ane tadaMkura pratye kAryakAraNabhAva mAne che, tethI bIjatvena aMkuratvena kArya-kAraNabhAva te nayanA mata pramANe nathI. Ama chatAM jyAre koi bIjamAM pravRtti thAya che tyAre, tenAthI aMkuranI ja niSpatti thAya che, anya koi vastunI nahIM, tethI tAtIya kAryarUpa tIjathI je tadaMkura pedA thayo te Akasmika che; kema ke kAryArthIne tevo nirNaya na hato, ke A bIjathI aMkurarUpa kArya ja thaze, anya kArya nahi thAya; kema ke RjusUtranaya bIja ane aMkurarUpa kArya prati sAmAnya kArya-kAraNabhAva mAnato nathI. te ja rIte aMkurarUpa kArya prati kAraNarUpe anya ThekANe je bIjanI prApti che, te paNa Akasmika che; kema ke kAryArthIne aMkura pratye bIja ja kAraNa che tevuM jJAna nahi hovA chatAM, aMkurarUpa kArya pedA thAya che tyAre, avazya tAtIya Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : .. .85 .. adhyAtmamata parIkSA . evA bIjamAM pravRtti hoya che, anyamAM nahi; tethI kAraNanA ekajAtIyapaNAnI AkasmikatvanI prApti thaI. ahIM vizeSa e che ke, RjusUtranaya, jenAthI kArya pedA thayuM te tasbIja ane tadaMkura vacce kAryakAraNabhAva mAne che; jyAre vyavahAranaya, zAlibIja ane zAliaMkura pratye vyavahArane upayogI evA kAryakAraNabhAvane mAne che; Ama chatAM vyavahAranayane kArya-kAraNanA ekajAtIyatvanA Akasmikatvano prasaMga nathI; kema ke zAlibIjatva ane zAliaMkuratvanA kArya-kAraNabhAvanA grahapUrvaka je pravRtti hoya che. ane saMgrahanaya vyavahAra upara cAlato nahi hovAthI ane saMgrahAtmaka dRSTivALo hovAthI, aMkuratvena ane bIjatvena sAmAnya kArya-kAraNabhAva mAne che, tethI saMgrahanayane RjusUtrane prApta evI kArya-kAraNanA ekajAtIyapaNAnA AkasmikatvanI prApti sutarAyuM nathI. ra vA' - athavA to je koithI ja thatA evA sarvanA ekajAtIyatvarUpa doSa naMbara-1 ane sarvanA sarvajAtIyatvarUpa doSa naMbara-ranI prApti RjusUtrane Ave che, te saMgrahanayane AvatI nathI. temAM doSa naMbara1nuM tAtparya e che ke, RjusUtranaya tasbIja ane taaMkura vacce kArya-kAraNabhAva mAne che, tethI bIjatvena aMkuratvena kArya-kAraNabhAva tenA manamAM nathI, paraMtu tabrIja karatAM vilakSaNa evA anya bIjamAM koInI pravRttithI je aMkurarUpa kArya pedA thAya che, te taddhIjathI pedA thayelA tadaMkuramAM rahelI je aMkurata jAti che, te jAtivALuM ja A kArya che. tenAthI e prApta thAya che ke, taldIja karatAM vilakSaNa evA bIjathI aMkuratarUpa ekajAtIya kArya thaI zake, to tabrIja karatAM vilakSaNa evA taMtuthI ekajAtIya kArya pedA thavuM joie.=aMkuraajAtIya kArya pedA thavuM joie. A rIte je koithI thanArI vastu ekajAtIya mAnI zakAya che, to je koinAthI thanArI sarvavastune ekajAtIya mAnavAno prasaMga saMgrahanaya RjusUtranayane Ape che, ane potAnA matamAM te doSa nathI ema kahe che. RjusUtranayane AvatA prathama doSanuM vizeSa svarUpaH kAraNa kArya brIja karatAM 4. tad aMkura 1. bIjatvena ekarUpa hovA chatAM aMkuratvena ekajAtIya -bIjanuM > 5. aMkura -- vilakSaNa taMtu 5 vilakSaNanA prasaMga 3. mAnavAno prasaMga mAnavI naMbara-1 ane naMbara-ra bIjatvena ekarUpa hovA chatAM, naMbara-1 tasbIjathI naMbara-ra bIja vilakSaNa che, ane te ja rIte naMbara-1 tabIjathI naMbara-3 taMtu paNa vilakSaNa che, ane naMbara-1 tasbIjathI naMbara-4tadaMkurarUpa kArya pedA thayuM te, aMkuratvena ekajAtIya hovA chatAM taldIja karatAM vilakSaNa evA naMbara-2 bIjathI naMbara-5 ekajAtIya kArya- taaMkurajAtIyakArya pedA thAya che ema prApta thayuM. te ja rIte vilakSaNa evA naMbara-3 taMtuthI Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 adhyAtmamataparIkSA paNa naMbara-5 takurajAtIyakArya mAnavAno prasaMga prApta thaze. vaLI bIjo doSa RjusUtranayane e prApta thAya che ke, tIja karatAM vilakSaNa evA je koithI thatAM kAryonuM bhinna jAtIyapaNuM=aMkuratvajAtIya karatAM bhinnajAtIyapaNuM, paNa jo tamane (RjusUtranayane) mAnya hoya to, sarvanuM sarvajAtIyapaNuM paNa tamAre (RjusUtranaye) mAnavuM paDaze. tAtparya e che ke, jema tajbIjathI vilakSaNa evA taMtuthI paTatvajAtIya kArya pedA thai zake che, ane tadbIjathI vilakSaNa evA anya bIjathI aMkuratva jAtIya paNa kArya pedA thai zake che; te rIte anya anya jAtIya paNa kArya tadbIjathI vilakSaNa evA bIjathI thavAM joie; kema ke tadnIjathI vilakSaNatva sarvatra samAna che. mATe tadbIjathI vilakSaNa evA bIjathI sarvajAtIya kArya thavAM joie, ema saMgrahanaya RjusUtranayane kahe che. ane A bIjo doSa paNa vyavahAranaya godhUmabIjaghenagodhUmaaMkuratvena kArya-kAraNabhAva mAnato hovAthI Avato nathI ane saMgrahanaya bIjaTvena-akuratvena kArya kAraNabhAva mAnato hovAthI Avato nathI. RjusUtranayane AvatA dvitIya doSanuM vizeSa svarUpa H kAraNa 1. tIja karatAM bIja 4. vilakSaNa aMkuratvajAtIya kArya thai zake to kArya 5. aMkura - gAthA - 44 3. paTa bhinnajAtIya kArya 2. taMtu paTa thai zake to sarvajAtIya kAraNathI sarvajAtIya kArya mAnavAnI Apatti Ave. naMbara-1 tIja karatAM vilakSaNa naMbara-2 taMtuthI, naMbara-3 5Ta thai zake, ane naMbara-1 tadbIja karatAM vilakSaNa naMbara-4 bIjathI, naMbara-5 aMkuratvajAtIya kArya paNa thai zake to e prApta thAya ke, tIja karatAM vilakSaNa evA taMtuthI aMkuratvathI bhinnajAtIya evuM paTatva kArya thai zake che ane tadbIja karatAM vilakSaNa evA bIjathI aMkuratvajAtIya paNa kArya thai zake che, tethI sarvajAtIya kAraNathI sarvajAtIya kArya mAnavAnI Apatti Ave. 'nALanyUnAnatithaiiva' vaLI RjusUtrane prApta thato vakSyamANa A paNa doSa saMgrahanayane prApta thaze nahi. RjusUtranayane doSa A pramANe che - RjusUtranaya padArthane kSaNika mAne che, tethI dahananA hetubhUta evuM iMdhana jayAre dahanarUpe pariNAma pAme che tyAre, tenI pUrvanI kSaNamAM kurvapatvavALuM hoya che. paraMtu tenI pUrva pUrva kSaNomAM tevuM hotuM nathI. tethI pUrvanI kSaNovALuM te iMdhana dahanano hetu banatuM nathI. paraMtu uttaravartI thatA anya iMdhanano hetu che, tethI adahanano hetu che ane te dahanano hetu ati alpa pramANamAM hoya to paNa dahana pedA na karI zake, ane dahana pedA thavA mATe Avazyaka pramANa karatAM adhika pramANamAM hoya to paNa, tenA saMparkamAM AvatA agnine bujhavI nAMkhavAnuM kArya paNa kare che, tethI te iMdhana dahananA pariNAmane pAmatuM nathI. mATe Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 44 adhyAtmamataparIkSA 187 anyUna anatirikta evA dahanahetune ahIM grahaNa karela che ane te anyUna anatirikta evA dahanano hetu evuM paNa iMdhana kurvapatvanI kSaNa karatAM pUrvanI kSaNomAM adahanano hetu bane che, tethI dahana hetuthI thatuM evuM je dahana che te adahana paNa thAya athavA ubhayAtmaka paNa thAya; kema ke dahananA hetubhUta evuM iMdhana adahanano paNa hetu che, tethI te iMdhanathI pedA thayeluM dahana adahana paNa thavuM joie; athavA to te iMdhana dahana ane adahana ubhayano hetu che, tethI te iMdhanathI pedA thayeluM dahana ubhayAtmaka thavuM joie. ahIM vizeSa e che ke, kurvapatvanI pUrvakSaNovALuM iMdhana adahanano hetu che, arthAt dahanabhinna evA sajAtIya anya iMdhanano hetu che, tethI adahananA hetubhUta evA te iMdhanathI je adahanasvarUpa anya iMdhana pedA thayuM, tema kurvadpatvakSaNavALA iMdhanathI paNa, dahanathI anya evuM adahanasvarUpa kArya thavuM joie; athavA to te iMdhana dahana-adahana ubhayano hetu hovAthI, dahana-adahanarUpa be kAryonI prApti tyAM thavI joie. A prakAranI Apatti saMgrahanaya RjusUtranayane, dareka kSaNavartI te iMdhanane potAnI mAnyatA pramANe ekarUpa grahaNa karIne Ape che. kema ke pratIti tevI ja thAya che ke, dareka kSaNavartI te iMdhana ekarUpa ja che. ane saMgrahanayanA matamAM pUrvokta dUSaNano avakAza raheto nathI, kema ke te IMdhana dahanano hetu che adahanano nahIM. kevala pUrvakSaNomAM anya sAmagrInuM samavadhAna nahIM hovAnA kAraNe dahananA hetubhUta iMdhanathI dahanarUpa kArya pedA thatuM nathI, paraMtu iMdhana te vakhate paNa dahanano hetu che adahanano nahIM, tethI saMgrahanayanA mate dUSaNano avakAza nathI. naigamanayanI mAnyatA : -22st :- naigamasya tu sAmAnyavizeSavizrAntasya yathAkramaM saGgrahavyavahArAntarbhaviSNutayA na hyAbhyAM viSayavibhAgo'tiricyate / -: TIkArtha H- vaLI sAmAnya ane vizeSamAM vizrAMti pAmanAra naigamanayano, yathAkrame saMgrahanaya ane vyavahAranayamAM aMtarbhAva thavAno svabhAva hovAthI, A baMnethI=saMgraha ane vyavahArathI, viSayavibhAga adhika nathI. -: zabdanayonI mAnyatA : TIkA :- zanayAtu prAya: RnusUtrasamAnaviSayA vA TIkArtha :- vaLI zabdanayo prAyaH RjusUtranA samAna viSayavALA ja che. -- -: pramANadRSTinI mAnyatA H SI :- iti nayasamUhAtmakapramANArpaNAt sarvaM vastu svabhAvasAdhyamapi bAhyakAraNasAdhyamapi, na ca hetau sahakArivaicitryAnupravezenaiva kAryavaicitryasiddhau kiM svabhAvavaicitryAnupravezena ? iti vAcyaM vicitra sahakArisaMbandhasyaiva tatsvabhAvatayA tadvaicitrye svabhAvavaicitryAvazyakatvAt / ata eva dravyasya Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 adhyAtmamataparIkSA gA! 44 nityatve'pi kathaMcittatsvabhAvabhUtakSaNikapariNAmayogAnnityatvasaMvalitaH kSaNabhaGgo'pi saGgacchate / etene ziMzapAsAmagrIvyApakasAmagryantarbhAvino nodanAdayo yadi ziMzapAsvabhAvabhUtAstarhi tannibandhanA caladalAdirUpatA palAzAdau na syAd, yadi punaratatsvabhAvabhUtA eva sahakAriNastadA tallAbhena nirvizeSayaita ziMzapayA calasvabhAvatvAraMbhaprasaGga iti parAstam, tava nodanAdisaMbandhasyeva mama tatsvabhAvatAyAstatraivAnabhyupagamAt, apRthagbhAvamAtreNa vyavasthitereva svbhaavaarthtvaat||44|| TIkArya :- 'kRti' ethI karIne=pUrvamAM RjusUtranaya, vyavahAranaya ane saMgrahanayanuM kathana karyuM ane e traNa nayonI mAnyatA batAvyA pachI naigamanayano saMgrahanaya ane vyavahAranayamAM aMtarbhAva batAvyo, ane tyAra pachI zabdAdinayo RjusUtranA samAna viSayavALA batAvyA, ethI karIne nayasamUhAtmaka pramANa. arpaNathI rva vastu svabhAvasAdhya paNa che (ane) bAhyakAraNasAdhya paNa che. dara 'svamAvamAdhyapi'- sarva vastu svabhAvasAdhya paNa che ane ' pi'thI e samuccaya thAya che ke bAhyakAraNasAdhya paNa che. ane 'vAhyahrArACAdhyamapi' ane bAhyakAraNasAdhya paNa che, ahIM 'api'thI e samuccaya thAya che ke svabhAvasAdhya paNa che. bhAvArtha :- RjusUtranaya ane zabdanaya pramANe kurvapatvathI sarva kArya thAya che, tethI svabhAvasAdhya kArya che; vyavahAranaya ane saMgrahanaya sahakArIcakrane paNa kAraNa mAne che mATe bAhyakAraNasAdhya kArya che. tethI pramANa arpaNathI sarva vastu svabhAvasAdhya paNa che ane bAhyakAraNasAdhya paNa che. utthAna :- A rIte syAdvAdIe pramANa arpaNathI sarva vastune svabhAvasAdhya che ane bAhyakAraNasAdhya che ema sthApana karyuM, tyAM vyavahAranayanI zaMkAnuM uddbhAvana karIne samAdhAna kare che. TIkArya :- 'na ca heto' vyavahAranaya A pramANe kahe ke, upAdAnahetumAM sahakArIvaicitryanA anupravezathI ja kAryanA vaicitryanI siddhi thaye chate, RjusUtrAdi nayo kAryanA bhedathI svabhAvanuM vaicitrya svIkAre che tenA anupravezathI zuM? arthAt svabhAvavaicitryanA anupravezanI jarUra nathI. tenuM nirAkaraNa karatAM pramANadRSTivALo kahe che ke, ema na kahevuM, kema ke vicitra sahakArIsaMbaMdhanuM ja tasvabhAvapaNuM hovAthI, tenA=sahakArInA vaicitryamAM svabhAvanuM vaicitrya Avazyaka che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, eka ja mATInA moTA piMDanA be vibhAga karIne ekamAMthI ghaTa niSpanna karavAmAM Ave ane anyamAMthI ramakaDAM banAvavAmAM Ave tyAre, te kAryanuM vaicitrya sahakArInA vaicitryathI thayela che, ema vyavahAranaya mAne che; ane mATInA te baMne piMDono svabhAva sarvathA samAna che, tema te mAne che; e rIte kAryanA vaicitryanI saMgati sahakArInA vaicitryathI vyavahAranaya kare che. paraMtu RjusUtrAdinaya kAryanA bhedathI upadAnarUpa Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 44 adhyAtmamataparIkSA 189 hetunA svabhAvabhedane mAne che. tethI te baMne mATInA piMDanA te te kAryane anukULa evA svabhAvavaicitryane RjusUtrAdi naya mAne che, ane te RjusUtrAdinayanI dRSTine pramANadaSTivALo svIkAre che. te pramANaSTivALAne vyavahAranaya kahe che ke, A rIte svabhAvavaicitrya mAnavAnI jarUra nathI. tenuM nirAkaraNa karatAM pramANadaSTivALo kahe che ke, tamAre ema na kahevuM; kema ke vicitra sahakArI saMbaMdhanuM ja upAdAna hetunuM svabhAvapaNuM hovAthI sahakArInA vaicitramAM svabhAvavaicitrya Avazyaka che. tAtparya e che ke, vicitra prakAranA sahakArInA saMbaMdhane prApta karavo, te upAdAnahetuno svabhAva che. tethI jyAre upAdAnahetu samAna sahakArI prApta kare tyAre, svabhAvabheda mAnavAnI jarUra rahetI nathI, paraMtu jayAre anya prakAranA sahakArI prApta kare, tyAre te upAdAnano svabhAva paNa anya prakArano che tema mAnavuM joie. tethI sAmAnyathI jotAM eka mATImAMthI banelA ghaTa ane ramakaDAmAM ekarUpatA hovA chatAM, vAstavika rIte jotAM bhinna prakAranA sahakArInA saMbaMdhano svabhAva te baMneno judo che. TIkArya - "mita pava' - AthI karIne ja=pramANapakSe pUrvamAM kahyuM ke, vicitra sahakArI saMbaMdhanuM ja upAdAnahetunuM svabhAvapaNuM hovAnA kAraNe, sahakArInA vaicitryamAM svabhAvavaicitrya Avazyaka che, AthI karIne ja, dravyanA nityapaNAmAM paNa kathaMcit tasvabhAvabhUta dravyanA svabhAvabhUta, evA kSaNika pariNAmanA yogathI nityatvathI saMvalita kSaNabhaMga paNa saMgata thAya che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, pramANadaSTithI padArtha eka-aneka svabhAvavALo che tethI, jema ramakaDAM ane ghaTamAM mATI mudravyatvena eka svabhAvavALI hovA chatAM, bhinna sahakArInA saMbaMdhanA svabhAvarUpe bhinna svabhAvavALI che; tema dravya paNa dravyarUpe nitya hovA chatAM, ekAMte nitya nahi hovAnA kAraNe, kathaMcit dravyanA svabhAvabhUta kSaNika pariNAmanA yogathI, te dravyamAM nityatvathI saMvalita kSaNabhaMga paNa saMgata thAya che. TIkArya - "na' AnA dvArA vyavahAranaye RjusUtranayane ApelI vakSyamANa Apatti paNa parAsta che. AnA dvArA=pUrvamAM kahyuM ke sahakArInuM vaicitryapaNuM hote chate upAdAnamAM svabhAvanuM vaicitryapaNuM mAnavuM Avazyaka che, AnA dvArA, zizapAnI sAmagrInI vyApaka sAmagrInA aMtarbhAvi nodanAdi, jo zizapAnA svabhAvabhUta hoya to, tabiMdhanA caladalAdirUpatA=nodanAdinibaMdhanA, palAzanA pAMdaDAmAM kaMpanasvarUpa caladalAdirUpatA, palAzAdimAM thavI joIe nahi. vaLI jo (nodanAdi) atasvabhAvabhUta ja sahakArI che, to tenA lAbhathI=nodanAdirUpa sahakArInA lAbhathI, nirvizeSa ja evA zizapA vaDe nodanAdinI prApti pUrvamAM jevuM zizapA nodanAdi svabhAva vagaranuM hatuM, tevA ja zizapA vaDe, calasvabhAvatvanA AraMbhano prasaMga RjusUtranayane prApta thaze, e paNa parAsta jANavuM. kema ke tamane=vyavahAranayane,jema nodanAdi saMbaMdhano ziMzapAmAM ja kevala abhyapagama nathI, paraMtu sarvatra abhyapagama che; tema mane=RjusUtrane, tasvabhAvatAno nodanAdi saMbaMdhanI svabhAvatAno, tyAM ja=zizapAmAM ja ananyupagama che. (arthAt nodanAdi saMbaMdhano svabhAva jema zizapAmAM che, tema palAzAdimAM paNa teno abhyapagama che; mATe koI doSa nathI.) Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 44 utthAna :- ahIM prazna thAya ke, je vastuno je svabhAva hoya te svabhAva tene choDIne anyatra rahI zake nahi, tethI nodanAdinA saMbaMdhane prApta karavAno svabhAva ziMzapAmAM svIkArIe to, nodanAdinA saMbaMdhane prApta karavAno svabhAva palAzamAM upalabdha thai zake nahi. tethI bIjo hetu kahe che TIkArya :- 'apRthamAvamAtreLa' apRthabhAvamAtrathI vyavasthitinuM ja svabhAva arthapaNuM che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, zizapA je vakhate kaMpana avasthAne pAme che, tenI pUrvakSaNamAM tenA kaMpanane anukULa evI nodanaceSTA koi vyakti kare, tyAra pachI te kaMpanane pAme che; ane RjusUtranayanA mata pramANe padArtha kSaNika hovAne kAraNe, pUrva pUrva kSaNanI zizapA uttara uttara ziMzapAne pedA kare che, te sadeza saMtatirUpa zipAnI niSpatti che, tethI zizapAnI niSpattinI sAmagrI tenI pUrvavartI zizapA ja che, ane te sAmagrInI vyApaka sAmagrI te zizapA ane ziMzapA vRkSane kaMpana karAvavA mATe thatI nodanAdinI kriyA che, je kaMpanAtmaka zizapAne pedA kare che, tethI te ziMzapA sAmagrInI vyApaka sAmagrImAM aMtarbhAvi evA nodanAdi che. have jo te nodanAdi zizapAnA svabhAvabhUta hoya to, te nodanAdine kAraNe zizapAmAM kaMpanarUpa kArya pedA thAya che te, kevala zizapAmAM ja thavuM joie, anya palAzAdimAM nahi; kema ke te nodanAdi zizapAno ja svabhAva che, tethI te nodanAdi ziMzapAne choDIne anya vRkSamAM rahI zake nahi. paraMtu jyAre palAzAdi vRkSamAM paNa pratyakSa nodanAdikRta kaMpana dekhAya che, mATe nodanAdine ziMzapAnA svabhAvabhUta mAnI zakAze nahi; ane vaLI jo te nodanAdine atasvabhAvabhUta evA sahakArI tarIke RjusUtranaya svIkAra kare, to sahakArI evA nodanAdinA lAbha vaDe pUrvanuM ja zizapA jevA svabhAvavALuM hatuM tevA ja svabhAvavALuM, chatAM pUrva karatAM vilakSaNa evA kaMpana svabhAvavALA zizapAne pedA karyuM, tema RjusUtranaye mAnavuM paDaze; ane tethI sahakArInuM vaicitrya e ja kAryanA vaicitryano niyAmaka che, paraMtu sahakArInA vaicitryanA kAraNe upAdAnarUpa ziMzapAnA svabhAvamAM koi vaicitrya nathI, tema mAnavAno RjusUtranayane prasaMga prApta thaze; ane jo RjusUtranaya tema svIkAre to, vyavahAranayanI mAnyatA sAthe te eka banI jAya. paraMtu pUrvamAM kahyuM ke, sahakArInA vaicitryamAM svabhAvavaicitrya Avazyaka che, tenAthI RjusUtranayane AvatI te ApattinuM nirAkaraNa thai gayuM; ane tene ja spaSTa karatAM kahe che - vyavahA2ne jema nodanAdi saMbaMdhanuM zizapAmAM ja kevala alyupagama nathI, paraMtu ziMzapA-palAzAdi sarvatra abhyupagama che, tema mane nodanAdi saMbaMdhanI svabhAvatAnuM zizapAmAM ja ananyupagama che.=nodanAdi saMbaMdhano svabhAva jema zizapAmAM che, tema palAzAdimAM paNa che; mATe koi doSa nathI. ahIM vyavahAranaya zaMkA kare ke, je jeno svabhAva hoya te tene choDIne anyatra rahI zake nahi; ane mArA mata pramANe nodanAdi saMbaMdha e sahakArI che, tethI te sahakArInI upalabdhi jema ziMzapAnI sAthe thai zake, tema palAzAdimAM thai zake che; jyAre RjusUtranayanA mate nodanAdinA saMbaMdhane prApta karavAno svabhAva ziMzapAmAM svIkAravA jatAM palAzAdimAM tenI upalabdhi thai zakaze nahi, tethI tyAM caladalAdirUpatAnI prApti mAnI zakAze nahi. tenA nivAraNa mATe RjusUtranaya bIjo hetu kahe che - apRthabhAvamAtrathI vyavasthitinuM ja svabhAva arthapaNuM che. tAtparya e che ke, nodana e vastunA kaMpanane anukULa evI puruSanI kriyA che, ane te-kriyA jyAre Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 44 adhyAtmamataparIkSA .191 zizapAnA vRkSa sAthe karavAmAM Ave che, tyAre puruSanA prayatnajanya te nodanakriyAno saMbaMdha zizapAnA vRkSa sAthe zizapAvRkSathI pRthagurUpe dekhAya che, paraMtu te saMbaMdhane anukULa evo je ziMzapAmAM svabhAva che, zizapAthI apRthagubhAvarUpe rahela che tenA kAraNe tatkSaNavartI zizapAmAM nodanakriyAno saMbaMdha thayo, pUrvakSaNavartI ziMzapAmAM nahi. ane te nodanakriyAnA saMbaMdha thavAno svabhAva ziMzapAthI pRtharUpe dekhAto nathI, paraMtu kAryanA vaicitryathI anumeya apRthabhAvarUpe vyavasthita te svabhAva tyAM che; ane te ja rIte palAzavRkSamAM paNa je kSaNavartI nodananA saMbaMdhane anukULa svabhAva vartato hoya che, tyAre tyAM paNa avazya nodanakriyAno saMbaMdha thAya che. tethI e prApta thAya che ke je jeno svabhAva hoya te anyatra na ja hoya tevuM nahi, paraMtu te svabhAva tenAthI apRthabhAvamAtrathI vyavasthita hovo joie. paraMtu tatsadazasvabhAva anyatra paNa rahe to koI doSa nathI. jema cetanamAM caitanya tenA svabhAvabhUta hovA chatAM anya cetanamAM paNa caitanya tenA svabhAvabhUta rahI zake che. AnAthI e phalita thayuM ke sthitapakSa pramANe kArya svabhAvasAdhya paNa che te sthAnamAM upAdAnanA sahakArI prAptinA svabhAvane kAraNe kAryavaicitrya thAya che, ane te sthAnamAM bAhyasahakArIne kAraNarUpe sthitapakSa svIkArato nathI, mATe svabhAvathI ja kArya thAya che ema kahe che, ane A pramANe jyAM bAhyakAraNa gauNa hoya tyAM ja nizcayanayane pradhAna karIne sthitapakSa kAryane svabhAvasAdhya kahe che; ane jyAM bAhyasAmagrInI pradhAnatAthI kArya thAya che tyAM vyavahAranayanuM avalaMbana laIne sthitapakSa kahe che ke kArya bAhyakAraNasAdhya che. -: gAthA-44no saMkSiptasAra - A kArya-kAraNabhAvanA viSayamAM bauddhamate svabhAvathI ja kArya thAya che ane naiyAyikamate sAmagrIkalApathIka sAmagrInA samudAyathI, kArya thAya che tema kahyuM, ane A baMne mata ekAMtavAdI che. jyAre syAdvAdI RjusUtra, zabda, samabhirUDha ane evaMbhUtanayane AzrayIne svabhAvathI kArya thAya che tema mAne che, ane vyavahAranayane AzrayIne sAmagrIkalApathI kArya thAya che tema mAne che, ane saMgrahanayane AzrayIne sAmAnya kArya-kAraNabhAva mAne che. jema kAryamAtra pratye dravyane kAraNa tarIke saMgrahanaya mAne che, tethI dravyatvena-kAryatvena kArya-kAraNabhAva svIkAre che, jyAre vyavahAranaya mRtyena-ghaTatvena kArya-kAraNabhAva mAne che. vaLI avAMtara saMgrahanaya bIjatvenaaMkuratvena kArya-kAraNabhAva mAne che, jyAre vyavahAranaya godhUmabIjatvena ane godhUmaaMkuratvena kArya-kAraNabhAva mAne che ane RjusUtranaya taaMkura pratye tasbIjane ja kAraNa mAne che. arthAt vartamAnamAM je aMkura utpanna thayo che te aMkura pratye tenA pUrvaNavartI bIjane ja kAraNa mAne che, paraMtu godhUmanA bIjane godhUmanA aMkura pratye kAraNa mAnato nathI. ane sarvanayanA samUharUpa pramANa, koika sthAnane AzrayIne svabhAvathI kArya mAne che, ane koika sthAnane AzrayIne bAhya sAmagrIthI kArya svIkAre che. pramANadRSTi, jyAM svabhAvathI kArya thAya che tyAM paNa - gauNarUpe bAhya sAmagrIne svIkAre che, ane jyAM bAhya sAmagrIthI kArya thAya che tyAM paNa svabhAvane gauNarUpe svIkAre che. dRSTAMta tarIke marudevAdine svabhAvathI ja kArya thayuM tema svIkAre che, tyAM paNa aMtaraMga kAryane anukULa yatna svIkAre che, paraMtu tyAM svabhAva ja mukhya che; athavA to bhAgyavAdIne bhAgyathI jema modakamAM mudrikAno upalaMbha thayo, tyAM paNa aMtaraMga kAraNa tarIke svabhAvarUpe bhAgyane svIkAre che, to paNa tyAM bAhya kAraNa tarIke udyamane paNa gauNarUpe svIkAre che; ane jayAM bAhya sAmagrIthI ghaTa thAya che tyAM paNa, mATImAM te kAraNasAmagrIno AkSepaka svabhAva svIkAre che; tethI tyAM bAhya kAraNa pradhAnarUpe che to paNa, aMtaraMga kAraNa svabhAva paNa syAdvAdIne Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 . adhyAtmamata parIkSA ..... gAthA - 44-45-46-47 mAnya che. jyAre naiyAyika, ekAMtavAdI hovAne kAraNe, bAhya sAmagrIthI ghaTa thAya che tyAM mATImAM ghaTano svabhAva svIkAre che, to paNa bAhya sAmagrIno AkSepaka svabhAva mATImAM svIkArato nathI. AnAthI e prApta thAya ke, pramANa jyAM bAhyakAraNothI kArya thAya che tema svIkAre che, tyAM paNa ekAMtavAdI niyAyikathI judo paDe che; kema ke naiyAyika mATImAM ghaTano svabhAva svIkAre che, ane daMDa-cakra-rIvarAdi sAmagrIthI ghaTa thAya che tema svIkAre che, to paNa mATIno itara AkSepaka svabhAva svIkArato nathI; jyAre pramANavAdI mATImAM ghaTa thavAno svabhAva svIkAre che, tema chatara sAmagrI AkSepaka svabhAva paNa svIkAre che, ane itara sAmagrInI prAptithI ghaTakArya thAya che tema mAne che. vaLI bauddha jayAM svabhAvathI kArya thAya che tema mAne che, tyAM te itara sAmagrIne avaryasannidhirUpe svIkAre che ane kArya ekAMte svabhAvathI ja thAya che tema te mAne che; jayAre pramANa svabhAvathI kArya thAya che tyAM paNa gauNarUpe itara sAmagrIne kAraNa tarIke svIkAre che, ane AthI ja marudevAdine kevalajJAna svabhAvathI ja thayuM tyAM paNa, tene anurUpa aMtaraMga yatna che te puruSakArarUpa che, ane te bAhyakAraNarUpa che. tethI ekAMtavAdI bauddha karatAM syAdvAdanI dRSTimAM bheda prApta thAya che. '' ahIM vizeSa e che ke, mULa gAthA-44mAM kahyuM ke, sarva kArya nizcayane AzrayIne svabhAvathI thAya che, ane vyavahArane AzrayIne bAhyanimittothI thAya che; ane tyAra pachI TIkAmAM bauddha ane naiyAyikanI mAnyatA batAvIne syAdvAdInI mAnyatA batAvI. tyAM sAta nayothI svabhAvavAda ane hetuvAdanI carcA karI ane tyArapachI pramANanI mAnyatAnuM sthApana karyuM, paraMtu nizcayanaya ane vyavahAranayanuM kathana batAvyuM nahi. tenuM tAtparya e che ke, RjusUtranaya, zabdanaya, samabhirUDhanaya ane evaMbhUtanaya paryAyArthikanaya che, ane ene ja ahIM nizcayanayathI grahaNa karavAnA che; ane vyavahAranaya, saMgrahanaya ane naigamanaya dravyArthikanaya che, ane te traNa nayano saMgraha vyavahAranayathI karavAno che. tenAthI e prApta thAya che, nizcayanaya aMtaraMga kAraNarUpa svabhAvathI kArya thAya che tema mAne che, ane vyavahAranaya bAhya sAmagrIthI kArya thAya che tema mAne che, ane pramANe bAhya ane aMtaraMga ubhaya kAraNathI kArya thAya che tema mAne che.li44ll avataraNikA -3thAntaradravadiA-orapekSAnI pramAtinucavaimiti maNinidhAsakSeparihAra vicArayati avataraNikArya - pUrva gAthA-44mAM kahyuM ke nizcayathI sarva kAryono svabhAvathI ja saMbhava che ane vyavahArathI bAhya kAraNa janya paNa che. AthI vAstavika rIte bAhya kAraNamAM je pravRtti dekhAya che, te pramANanI dRSTie anupapanna nathI. have aMtaraMga hetubhUta svabhAvanuM ane bahiraMga hetubhUta puruSakAranuM kArya prati apekSAthI sAmyapaNuM che, tethI pramANathI te baMne hetunuM tulyapaNuM che; e rIte manamAM sthApana karIne sAkSepa parihArano vicAra kare che bhAvArtha:- ahIM vizeSa e che ke gAthA-44nI avataraNikAmAM kahyuM ke, marudevAdine svabhAvathI ja nirvANalAbha thayela hovAne kAraNe bAhya kriyAomAM prekSAvAnanI pravRtti kema thAya? tenA samAdhAnamAM nizcaya ane vyavahAradaSTithI svabhAva ane puruSakArathI kAryanI saMgati karIne puruSakAranI upapatti batAvI, tyAM nizcayane abhimata je Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 45-46-47 adhyAtmamataparIkSA 193 svabhAva che te jIvanA pAriNAmikabhAvarUpa che, jyAre ahIM avataraNikAmAM aMtaraMga heturUpe svabhAvanI vivakSA hovA chatAM TIkAmAM aMtaraMga heturUpe adRSTane grahaNa karela che ke je karmarUpa che; tenuM tAtparya e che ke, yadyapi pAMca kAraNomAM svabhAva ane karma e pRthak kAraNarUpa che, paraMtu marudevAdine svabhAvathI kevalajJAna prApta thayuM, tyAM temano tathAbhavyatvarUpa svabhAva che. te ja anAdikALathI kAryane ananukULarUpe temanAmAM vartato hato. phakta jyAre te svabhAva kAryane anukULa pravartavA lAgyo, tyAre te svabhAva paripAka pAmyo, je mokSane anukULa evA karmonA kSayopazamabhAvarUpa ja che. tethI te svabhAva jyAre vyAvRta thAya che, tyAre te kSayopazamabhAvane pAmelA karmarUpa ja bane che. tethI, jyAre aMtaraMga kArya mokSarUpa levAmAM Ave che, tyAre tathAbhavyatvarUpa svabhAva ja kSayopazamabhAvane pAmelA karmarUpa thai kSAyikabhAvamAM vizrAMta pAme che; ane jyAre mokSanI prAptirUpa kArya thAya che, tyAre tathAbhavyatvano nAza thAya che. tethI marudevAdine kevaLajJAna puruSakArarUpa bahirletuthI thayela nathI, paraMtu svabhAvathI ja kevalajJAna prApta thayela che; tema gAthA-44nI avataraNikAmAM kahela che. yadyapi marudevAdine svabhAvathI jyAre kevaLajJAna thAya che, tyAre aMtaraMgarUpe te kSayopazamabhAvane anukULa evo yatna varte ja che; paraMtu ahIM puruSakAra tarIke mokSane anukULa evI bAhya AcaraNA grahaNa karela che, ane tevo puruSakAra marudevAdine nathI, tethI svabhAvathI ja kevaLajJAnanI niSpatti kahela che. ane dhanAdi bAhya vastunI prAptirUpa kArya levAmAM Ave, tyAre aMtaraMga rIte puNyaprakRtino udaya ane bAhya rIte vyApArAdimAM karAtA yatnarUpa puruSakAra kAraNa bane che. gAthA H abbhantarabajjhANaM baliAbaliyattaNaM ti jai buddhI / naNu kayaraM abalattaM vecittaM vAvi vesammaM // 45 // ( abhyantarabAhyAnAM balikAbalikatvamiti yadi buddhiH / nanu kataradabalatvaM vaicitryaM vApi vaiSamyam // 45 // ) NipphattI va phalaTThA aNiyayajogo phaleNa vA saddhi / paDhame samasAmaggI biie vAvAravesammaM // 46 // / (niSpattirvA phalArthaM aniyatayogaH phalena vA sArddham / prathame samasAmagrI dvitIye vyApAravaiSamyam // 46 // ) taie doNhavi samayA cautthapakkho puNo asiddhotti / teNa samAvekkhANaM donhavi samayatti vatthuThiI // 47 // (tRtIye dvayorapi samatA caturthapakSaH punarasiddha iti / tena samApekSayordvayorapi samateti vastusthitiH || 47||) gAthArtha :- atyaMtara ane bAhya kAraNomAM atyaMtara kAraNonuM balikapaNuM che ane bAhya kAraNonuM abalikapaNuM che, e pramANenI jo buddhi hoya to, 'nanu'thI siddhAMtakAra pUche che ke, abalapaNuM 'ta '=kayuM che? zuM vaicitrya e abalapaNuM che? athavA to vaiSamya e abalapaNuM che? 45 gAthArtha :- athavA to phalArtha niSpatti che, (e abalapaNuM che?) athavA to phalanI sAthe aniyata yoga che, (te alapaNuM che?). temAM prathama vikalpano javAba Ape che ke, prathama vikalpamAM sama sAmagrI che (tethI bAhya Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 45-46-47 kAraNomAM abalapaNuM nathI). bIjA vikalpamAM vyApAranuM vaiSamya che. (tethI bAhya kAraNomAM abalapaNuM nathI.) ||46 // gAthArtha :- trIjA vikalpamAM baMnenI paNa samatA che, (tethI bAhya kAraNomAM abalapaNuM nathI. ) ane cotho vikalpa asiddha che. 'kRti' zabda praznanA uttaranI samApti sUcaka che. te kAraNathI=cAre vikalpothI atyaMtaranuM balikapaNuM siddha thatuM nathI te kAraNathI, sama apekSAvALA evA baMnenI paNa samatA=samAnatA, che. e pramANe vastusthiti 9.118911 utthAna :- gAthA-45mAM prathama vikalpamAM kahyuM ke, kAryaniSpattimAM aMtaraMga hetunA vaicitryathI kAryanuM vaicitrya che, tethI bahiraMga karatAM aMtaraMga hetu balavAna che. tenA nirAkaraNarUpe gAthA-46mAM kahyuM ke, aMtaraMga ane bahiraMga hetunI samAna sAmagrI che. tenI vicAraNA karatAM TIkAmAM kahe che TIkA :- "antaraho hetu dRSTAvyo vanavAna, vAstUghamAvirUpo na tathe''ti vidvaniA taMtra temAM yadyayamAzayo yat nAnApuruSANAmekajAtIyavyApArabhAjAmapi dhanaprAptyAditAratamyaM yattAratamyAdhInaM tasyai balavattvamiti tatrocyate-kimudyamamanapekSyaiva daivamAhatyaphalaM janayatyapekSya vA ? Adyo'nabhyupagamaduHstho, dvitIye'pekSArUpaM balaM dvayostulyameva, kAryotkarSaprayojakotkarSarUpam tu tanna sArvatrikaM, kAcitkaM tu bAhyakAraNe'pi nirAbAdhameva / "sukhaduHkhAdivaicitryaM karmavaicitryAdevetyetAvAn vizeSa" iti cet ? kaammbhimtmett| - TIkArya :- 'antaro' - aMtaraMga hetu adRSTa balavAna che, vaLI udyamAdirUpa bAhya (hetu) tevo nathI--balavAna nathI, e pramANe keTalAka kahe che. ii 'padyamAvirUpo' ahIM 'Adi' padathI bAhya sAmagrI grahaNa karavI. tyAM=keTalAkanA te kathanamAM, teono jo A Azaya che (ke) eka.jAtIya vyApAravALA paNa nAnA puruSonuM je dhanaprApti AdinuM tAratamya che, te jenA tAratamyane AdhIna che tenuM ja balavAnapaNuM che. A prakAranA keTalAkanA kathanamAM javAba kahevAya che- zuM udyamanI apekSA rAkhyA vagara ja daiva Ahatya phaLane=kyAreka thatA phaLane, pedA kare che? ke apekSA rAkhIne AhatyaphaLane pedA kare che? Adya vikalpa anabhyapagama=udyamanI apekSA rAkhyA vagara daiva phaLa Ape che teno asvIkAra hovAne kAraNe duHstha che. bIjA vikalpamAM apekSArUpa baLa baMnenuM sarakhuM ja che. vaLI kAryanA utkarSanuM prayojaka evuM utkarSarUpa te=baLa, (aMtaraMgamAM) sArvatrika nathI, kyAreka bAhya kAraNamAM paNa tevuM baLa nirAbAdha ja che. ahIM pUrvapakSI A pramANe kahe ke sukha-duHkhAdinuM vaicitrya karmanA vaicitryathI che, A prakAre aMtaraMga hetumAM ATalo vizeSa che. tenA samAdhAnarUpe sthitapakSI kahe che ke, A kathana amane atyaMta abhimata che. Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 45-46-47 adhyAtmamataparIkSA dara 'yattAratamyAdhIna'mAM je 'yav' zabda che, teno SaSThIthI samAsa khulaze ane teno anvaya 'Azayo' pachI 'vat' che tenI sAthe che. ane 'yattAratamyAdhInaM' mAM je SaSThI arthaka'yat'che, teno 'tasya' sAthe saMbaMdha che. tethI e prApta thAya ke je dhanAditAratamya jenA tAratamyane AdhIna che arthAt adRSTanA tAratamyane AdhIna che, tenuM ja arthAt adRSTanuM ja, balavAnapaNuM che. 195 ra 'mahatya 'thI e kahevuM che ke lagabhaga prayatna na dekhAto hoya ne kArya thAya che tevuM kyAreka bane che, te Ahatya phaLa che, jemAM bhAgya pradhAna che. bhAvArtha :- aMtaraMgahetu adRSTa balavAna che, paraMtu udyamAdirUpa bAhya hetu balavAna nathI; ema keTalAka kahe che. te keTalAkanA kathanamAM teono jo A Azaya che ke, ekajAtIya vyApAravALA paNa judA judA puruSonuM je dhanaprApti AdinuM tAratamya che, te jenA tAratamyane AdhIna che, tenuM ja balavAnapaNuM che. tAtparya e che ke, eka sarakhA prayatnavALA paNa bhinna bhinna puruSono dhanaprApti AdimAM samAna yatna che, chatAM koine dhananI prApti ochI thAya che, bIjAne adhika thAya che, e rUpa tAratamya jenA=aMtaraMga adRSTanA, tAratamyane AdhIna che, te adRSTanuM ja balavAnapaNuM che. kema ke prayatna sarakho hovA chatAM dhanaprAptimAM taratamatAnI prApti adRSTane kAraNe ja thai che; mATe adRSTa ja balavAna che. A prakAranA keTalAkanA kathanamAM javAba kahevAya che ke, zuM udyamanI apekSA rAkhyA vagara daiva kyAreka thatA phaLane pedA kare che? ke apekSA rAkhIne kyAreka thatA phaLane pedA kare che? tenuM nirAkaraNa karatAM kahe che ke, udyamanI apekSA rAkhyA vagara daiva phalane pedA kare che, e rUpa udyamano anablyupagama asvIkRta hovAne kAraNe prathama vikalpa asaMgata che. kema ke saMsAramAM sarvatra sarvathA bAhya prayatna vagara dhanaprApti AdinI saMbhavitatA dekhAtI nathI. yadyapi kvacit koi vyakti pote udyama na kare, paraMtu anya koi vyakti tenA ghare AvIne dhana mUkI jAya tyAM paNa, anya koi vyaktinA dhanaarpaNane anukULa evo udyama Avazyaka che ja. tethI bAhya udyama AdithI nirapekSa kevala aMtaraMgahetuthI kArya thatuM nathI. tethI prathama vikalpa asaMgata che. vaLI bIjA vikalpamAM kArya pedA karavA mATe jema bAhya hetu aMtaraMganI apekSA rAkhe che tema aMtaraMga hetu bAhyanI apekSA rAkhe che, tethI apekSArUpa baLa bAhya ane aMtaraMga baMnemAM samAna ja che; mATe aMtaraMga balavAna che, tema kahI zakAze nahi. ane kAryanA utkarSanuM prayojaka evuM utkarSarUpa baLa, jo aMtaraMga hetumAM che paNa bAhyamAM nathI ema jo pUrvapakSI kahe to, kahe che ke kAryanA utkarSanuM prayojaka evuM utkarSarUpa baLa, sArvatrika aMtaraMgamAM ja che evuM nathI, kyAreka bAhya kAraNomAM paNa tevuM baLa nirAbAdha ja che. kahevAnuM tAtparya e che ke, pUrvapakSe kahyuM ke samAna prayatnavALAne paNa dhanaprAptinuM tAratamya adRSTane AdhIna che, tethI adhika dhanaprAptirUpa kAryanA utkarSanuM prayojaka evuM utkarSarUpa baLa adRSTamAM che; arthAt adRSTamAM evo utkarSa che ke jenA kAraNe samAna yatna hovA chatAM kAryanA utkarSanI prApti thai; tethI adRSTa balavAna che, ema pUrvapakSInA kathananuM tAtparya che. tenA samAdhAnarUpe sthitapakSa kahe che ke, koika ThekANe bAhya kAraNomAM paNa evo utkarSa nirAbAdha ja che, jema be vyakti bAhya yatna samAna karatI hoya tyAre, baMnene dhananI prApti samAna thAya che: pachI temAMthI koi anya vyakti vizeSa udyama kare tyAre, tene kAryano utkarSa te vizeSa yatnane kAraNe dekhAya ja che. Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16. * * * adhyAtmamataparIkSA gAthA - 45-46-47 ahIM pUrvapakSI kahe che ke, e apekSAe bhale aMtaraMga ane bahiraMga samAna hoya, paraMtu sukha-duHkhAdinuM vaicitrya karmanA vaicitryathI ja che, e prakAranI ATalI aMtaraMga hetumAM vizeSatA che. mATe aMtaraMga hetu ja baLavAna che. tenA samAdhAnarUpe sthitapakSI kahe che ke, sukha-du:khanuM vaicitrya karmanA vaicitryane kAraNe ja che, e apekSAe aMtaraMga balavAna che, e amane abhISTa ja che. utthAna - sthitapakSane sukha-duHkhanA vaicitryanuM niyAmaka karmaciya ja atyaMta abhimata che. temAM daSTAMta Ape TIkA - zraya di"mAvivaviddhAminivezayo: zreSThinovivAminAya mUhAtmAviSTa tripa tadapratibodhakhinnena nirjalakUpe pravezitayostayormadhyAhnasamaye kSutkSAmakukSitAM saMbhAvya karuNayA pradApitayormodakayorudyamabhAgyAtirekAdvayorlAbhA'vizeSe'pi parIkSAbhAjanIbhUtAntargataratnamayamudrikApratilambho bhAgyavAdina eva zreSThino nAnyasyeti" kevalaM bhAgyasyodyamAnapekSAvAda eva syAvAdinAM nirasanIya iti| api ca bhAgyavaicitryamapi prAktanatattatkarmavyApArarUpodyamavaicitryAdeveti na mahAnanayoH prtivishessH| TIkArya - zAstramAM puruSArthavAdI ane bhAgyavAdI evA be zreSThIonI vAta saMbhaLAya che - udyama ane bhAgyanA vivAdamAM baddha abhinivezavALA be zreSThIonA vivAdanuM bhaMjana karavA mATe, rAjA vaDe AdiSTa evA maMtrIe, temane pratibodha nahi thavAnA kAraNe khinna thavAthI te baMnene nirjala kUvAmAM praveza karAvyo. ane praveza karAvAyelA te baMnenI madhyAhna samaye sudhAthI kSAmakukSitAnI bhUkhyA thavAnI, saMbhAvanA karIne, karUNA vaDe ApelA evA modakano, udyama ane bhAgyanA atirekathI baMnene lAbhano avizeSa hovA chatAM paNa, parIkSAnA bhAjanIbhUta aMtargata ratnamaya mudrikAno pratibaMbha bhAgyavAdI ja zreSThIne thayo, anyane=udyamavAdIne, na thayo. "rUti' zabda dRSTAMtanI samApti sUcaka che. phakta bhAgyano udyamaanapekSAvAda ja syAdvAdIne nirasanIya che. bhAvArtha - ahIM vizeSa e che ke, yadyapi udyama ane bhAgyanA viSayamAM prastuta dRSTAMtamAM kahela evo vivAda koi kare eTalA mAtrathI, dRSTAMtamAM kahyA mujaba bhAgyanA pakSakArane ratnamaya mudrikAno pratisaMbha thAya ja tevI vyApti hoI zake nahi; paraMtu sAmAnyathI bahu bhAgyazALI hoya te loko ja udyama karatAM sarvatra bhAgyane kAraNe saphaLa thatA hovAne kAraNe bhAgya tarapha pakSapAtavALA bane che. jayAre tevuM bhAgya je vyaktinuM hotuM nathI, ane te vyakti vicArazIla hoya to tene sarvatra kAryasAdhaka tarIke udyama dekhAya che; ane tethI ja be vyaktio vaccenA vivAdane grahaNa karIne e batAvela che ke, udyamarahita evo paNa bhAgyavAdI bhAgyanA atizayane kAraNe anyanA udyamathI tatsadaza modakane to prApta kare ja che, paraMtu bhAgyanA atirekane kAraNe ratnanI mudrikAne paNa prApta kare che; ane tatkAptijanya sukhanI prApti karmanA vaicitryane kAraNe ja tyAM thayela che, jayAre udyamavAdIne yadyapi sudhAnA nivAraNarUpa sukhanI prApti thaI to paNa bhAgyavAdI jevuM atizaya sukha tene prApta thayuM nahi. tethI sukhanA vaicitrya prati karmanuM vaicitrya ja hetu che, ema sthitapakSane mAnya ja che, kevala bhAgyano udyamanirapekSavAda ja syAdvAdIne nirasanIya che. yadyapi prastuta dRSTAMtamAM bhAgyavAdIe koi prakArano udyama karyo hoya tevuM sAmAnyathI Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 45-46-47 adhyAtmamataparIkSA 197 dekhAtuM nathI, tethI tyAM udyamaanapekSAvAda ja prApta thAya; to paNa udyamavAdInA udyamathI ja bhAgyavAdIne modakanI prApti thai che, kema ke udyamavAdIe kUvAmAM bhUkha lAgavAthI khAvAnI zodha karI, tene be lADavA kUvAmAM mUkelA maLyA, karuNAthI eka lADavo teNe bhAgyavAdIne Apyo, bhAgyavAdInA bhAgyanA prakarSane kAraNe mudrikAvALo lADavo tene maLyo, tethI sarvathA koipaNa vyaktinA udyama vagara phakta bhAgyathI ja modaka ke mudrikAno pratitaMbha thayo nathI; tethI tyAM udyamasApekSa ja bhAgyathI kArya thayuM che; paraMtu tyAM udyama yatkiMcit mAtra che ane bhAgya ja mukhya che, tethI bhAgyathI ja te prApta thayuM che; tevo vyavahAra tyAM pravarte che. utthAna :- bhAgya ane udyama paraspara apekSA rAkhe che tethI tulya baLavALA che, ema pUrvamAM sthitapakSe sthApana karyuM; ane pachI sukha-duHkhanA vaicitryanA niyAmakarUpe bhAgya balavAna che, ema paNa svIkAra karyo; ane tyArapachI parasparanI apekSA rAkhavAne kAraNe bhAgya ane udyama baMne tulya baLavALA che, ema syAdvAdathI sthApana karyuM. ane have 'api =' thI bIjI vizeSatA batAve che TIkArtha :- 'atti va' ane vaLI bhAgyanuM vaicitrya paNa prAktana te te kriyArUpa udyamanA vaicitryathI ja che, ethI karIne, A baMnemAM=bhAgya ane udyamamAM, moTo prativizeSa=bheda nathI. dUra 'mAvyavaicitryapi' ahIM pi'thI e kahevuM che ke, sukhaduHkhAdinuM vaicitrya to karma(bhAgya)nA vaicitryathI che, paraMtu bhAgyanuM vaicitrya paNa prAktana kriyAvyApArarUpa udyamanA vaicitryathI che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, jema sukhaduHkhanA vaicitryanA niyAmakarUpe jema bhAgyanI vizeSatA che, tema te bhAgyanA vaicitryanA niyAmakarUpe pUrvano udyama ja niyAmaka che. ethI bhAgya ane udyamamAM bahu bheda nathI. aMtaraMga hetune balavAna kahenAra ane bahiraMga hetune abalavAna kahenAranI sAme gAthA-45mAM sthitapakSe 'nanu'thI cAra vikalpo pADyA. temAM prathama vikalpa bahiraMgane abalavAna sthApana karavA mATe aMtaraMganA vaicitryathI ja kAryanuM vaicitrya thAya che te che, ane tenA nirAkaraNarUpe gAthA-46mAM kahyuM ke, prathama vikalpamAM sama sAmagrI che. arthAt kAryanA vaicitryamAM aMtaraMga ane bahiraMga samAna sAmagrIrUpe che. ema kahIne sthitapakSe aMtaraMga hetune balavAna kahenAra RjusUtranayanuM nirAkaraNa karyuM. te kathana TIkAmAM 'antaro....thI....na mahAnanayo: prativizeSa:|'' tyAM sudhI purUM thAya che. utthAna :- gAthA-45mAM bIjo vikalpa pADatAM kahyuM ke, aMtaraMga hetunA vaiSamyathI kAryanuM vaiSamya che, tethI bAhya hetuM karatAM aMtaraMga hetu balavAna che. tenuM nirAkaraNa karatAM gAthA-46mAM kahyuM ke, vyApAranA vaiSamyathI kAryanuM vaiSamya che, aMtaraMga hetunA vaiSamyathI nahi. tenI vicAraNA karatAM TIkAmAM kahe che ASI :- athaikajAtIyadugdhapAnAdereva kasyacitsukhaM bhavati kasyacidduHkhamityadRSTameva balavanna tu bAhyo heturiti cet ? na, vicitrAdRSTavazAnmadhurarasaviparItarasodbodhAdidRSTadvAraiva tato duHkhodayAt, tasya vyApArabhedena sukhaduHkhayordvayorapi hetutvAd, na hi dRSTakAraNamasaMpAdyaivAdRSTaM bhogajanakaM yenaikAntato blvtsyaad| A-15 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 45-46-47 TIkArya :- adRSTane balavAna mAnanAra vyakti 'atha'thI kahe che ke, ekajAtIya dugdhapAnathI ja koi vyaktine sukha thAya che, koikane duHkha thAya che; ethI karIne adaSTa ja balavAna che, bAhya hetu nahi. tenA samAdhAnarUpe kahe che ke, e vAta barAbara nathI, kema ke vicitra evA adRSTanA vazathI madhu22sathI viparIta rasanA udbodhAdi daSTa dvArA ja=dRSTa kAraNa dvArA ja, tenAthI=dUdhathI, duHkhano udaya thAya che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, je vyaktine dugdhapAnathI duHkha utpanna thAya che, te vyaktine paNa bAhyakAraNanirapekSa phakta adRSTathI ja duHkha utpanna thatuM nathI, ke jethI adRSTa balavAna bane; paraMtu vicitra prakAranA pUrvamAM upArjita adRSTanA vazathI, tevA ja prakAranA zarIranI prApti te vyaktine thAya che, jenA kAraNe AhlAdane pedA kare evA madhu22sathI viparIta evA rasano, ke je te vyaktine aNagamAnuM kAraNa bane tevA prakAranA svAdanI anubhUti karAve tevA rasano udbodha dugdhapAnathI thAya che. 'dudhapAnAvi' ahIM 'Adi' padathI e grahaNa karavuM che ke, te vyaktinI indriyone madhurasathI viparIta rasanA udbodha dvArA upaghAta thAya che, ityAdirUpa dRSTa dvArA ja durgApAnathI tene duHkhano udaya thAya che. tethI tyAM adRSTa phakta tevA prakAranI zarIranI racanA pratye kAraNarUpa banIne duHkhanuM kAraNa bane che, ane bAhyasAmagrI rasa udbodhAdirUpe kAraNa banIne du:khanuM kAraNa bane che. mATe phakta adRSTa tyAM nathI. utthAna :- ahIM prazna thAya ke, eka ja prakAranuM dugdhapAna ekane madhu22sano udbodha kare che, jyAre anyane viparIta rasano udbodha kare che, ane te dvArA sukha-duHkha thAya che, e kema saMbhave? kema ke te dugdhapAna ekane madhu22sano udbodha karI zake che tema anyane paNa madhu22sano udbodhaka kema thato nathI? tethI bIjo hetu kahe che TIkArtha :- 'tasya' tenuM=dugdhapAnanuM vyApAranA bhedathI=madhu22sano udbodha ke dviparIta rasanA udbodharUpa vyApAranA bhedathI, sukha-duHkha baMnemAM paNa hetupaNuM che. (tethI baMneno hetu hovAne kAraNe bhinna bhinna vyApAra dvArA baMne prakAranAM paNa kArya kare che, mATe bAhya kAraNa vagara vastu phakta aTThaSTathI ja thAya che te saMgata nathI; ane uparokta kathananI puSTi karatAM kahe che,) dRSTa kAraNane saMpAdana karyA vagara ja adRSTa bhogajanaka nathI, ke jethI ekAMtathI balavAna thAya. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, adRSTa, tevA prakAranA zarIranI racanA saMpAdana karIne, tenA dvArA dugdhapAnathI madhura ke tadviparIta rasanA udbodharUpa dRSTa kAraNa saMpAdana karIne, sukha ke duHkharUpa bhoganuM janaka bane che. tethI ekAMtathI adaSTa balavAna nathI. RjusUtranaya aMtaraMgahetune baLavAna sthApana karavA mATe prayatna kare che. tenuM nirAkaraNa karavA mATe sthitapakSe je cAra vikalpo pADyA, temAM bAhyakAraNa samAna chatAM aMtaraMgakAraNanA vaiSamyathI phaLa viSama thAya che e bIjo vikalpa che. tenuM nirAkaraNa karatAM gAthA-46mAM sthitapakSe kahyuM ke, bAhyakAraNanA vyApAranA vaiSamyathI phaLavaiSamya che. ane te bIjA vikalpanuM kathana '"atha * vanavatyAA' ahIM puruM thAya che. ********* Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 45-46-47 adhyAtmamataparIkSA 199 utthAna :- gAthA-46mAM kahyuM ke, sukha-duHkharUpa phaLane mATe bAhyasAmagrInI niSpatti aMtaraMgakAraNathI thAya che, tethI aMtaraMgahetu balavAna che. tenuM nirAkaraNa karatAM gAthA-47mAM kahyuM ke baMnenI paNa=aMtaraMga ane bahiraMgakAraNa baMnenI paNa, samatA=samAnatA, che. te batAvatAM TIkAkAra kahe che TI51 :- atha bhogArthaM dRSTakAraNopasaMpAdakatvamevAdRSTasya balavattvamiti cet ? na, prAktanatattatkarmaNo'pi bhogArthamadRSTajanakatvarUpabalavattvasya tulytvaat| TIkArtha :- 'atha'thI adRSTane balavAna mAnanAra A pramANe kahe ke bhoga mATesukhaduHkharUpa phaLa mATe, dRSTakAraNonuM saMpAdakapaNuM=saMpAdana karI ApavuM, e ja adRSTanuM balavAnapaNuM che, to teno uttara ApatAM kahe che ke, ema na kahevuM; kema ke pUrvanA te te karmanuM paNate te kriyAnuM paNa, bhogArtha adRSTajanakatvarUpa baLavAnapaNAnuM tulyapaNuM che. - bhAvArtha :- tAtparya e che ke, trIjA vikalpamAM mULa zlokamAM kahela ke phalArtha niSpatti; tenAthI e prApta thayuM ke, sukhaduHkharUpa phalane mATe bAhyasAmagrInI niSpatti adRSTathI thAya che, mATe adRSTa baLavAna che; te ja vAta TIkAmAM 'atha monArtha'thI batAvI ke sukhaduHkhanA phaLanA bhoga mATe dRSTakAraNarUpa zarIranI te te prakArarUpa racanAnuM saMpAdakapaNuM adRSTamAM ja che; mATe te baLavAna che; ane tenuM nirAkaraNa mULa zlokamAM karyuM ke, trIjA vikalpamAM baMnemAM paNa samatA che. te vAta TIkAmAM 'kRtti cet na' kahIne 'pranna.. ..tutyavAtA' je hetu kahyo, tenAthI batAvyuM ke sukhadu:khanA bhoga mATe bAhya kAraNanuM saMpAdaka jema adRSTa che, tema te adRSTane pedA karanAra pUrva bhavano te jIvano udyama che, tethI udyamamAM ane adRSTamAM samAnatA che; mATe adRSTa ja baLavAna che bAhya udyama nahi tema RjusUtranaya kahI zakaze nahi, e pramANe sthitapakSa kahe che. * utthAna :- atyaMtarayogane balavAna sthApanAra pUrvapakSanA kathanamAM gAthA-46mAM cotho vikalpa kahyo ke, phalanI sAthe aniyatayoga che.=phalanI sAthe bAhya kAraNano aniyatayoga che ane atyaMtara kAraNano niyatayoga che, tethI atyaMtara balavAna che. ane tenA nirAkaraNarUpe gAthA-47mAM kahyuM ke, cotho vilkya asiddha che=phaLanI sAthe bAhya kAraNano aniyatayoga asiddha che. e ja vAta TIkAmAM 'atha'thI batAvatAM kahe che TIst :- atha bAhyahetoH phalena na niyato yogo'ntaraGgasya tu niyata iti cet ? na, asiddheH ghaTAdau mUrtipaMDAderapi niytaapekssaasttvaat| yatra tu vinApi dravyadAnAdikaM bhAvadAnAdinaiva puNyasaMpattirjIrNAbhinavazreSThaprabandhena zrUyate tatra dravyadAnAderghaTe daNDAdivadahetutvAt, tRptau tandulakrayaNAderiva prayojakatvamAtrAdeva na kSatiH, hetutve vA puNyasaMpattAvavAntarajAtirastu sAmAnyato hetutvAdeva "1 NegaMtio aNaccaMtio ajaM davvao teNaM" ti vacanasya saGgateH / 1. anaikAntiko 'nAtyantikazca yad dravyatastena / Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200, . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA ....... gAthA : 45-46-47 TIkArya - aMtaraMga hetune balavAna mAnanAra 'mathathI A pramANe kahe ke, bAhyatuno phalanI sAthe niyatayoga nathI paraMtu aMtaraMgano niyatayoga che; teno uttara ApatAM kahe che ke, te vAta barAbara nathI; kema ke asiddhi che.= bAhyano niyatayoga nathI e vAta asiddha che, kema ke ghaTAdimAM mRtpipAdinI paNa niyata apekSA hoya che. bhAvArtha - tAtparya e che ke, jema karmabaMdha pratye ke nirjarA pratye cokkasa adhyavasAya nimitta kAraNa che, arthAtu te adhyavasAya thAya to avazya karmabaMdha ke nirjarA thAya te niyata che, tene mukhya karIne RjusUtranaya aMtaraMga hetune balavAna kahe che; tenI sAme sthitapakSa kahe che ke, bAhya hetuno aniyatayoga che ema nathI, AthI ja bAhya ghaTAdi pratye kRtpiAdino niyatayoga che.=mRtpiDathI ja ghaDo thAya che, taMtuthI ja paTa thAya che, A prakArano niyatayoga che; tethI ja kAryano arthI niyata kAraNamAM pravRtti kare che. ahIM vizeSa e che ke, aMtaraMga hetune mAnanAra svabhAvane kAraNa kahe che; jema RjusUtranaya karvapatrane ja kAraNa kahe che ane te svabhAvanA sthAne ja aMtaraMga heturUpa adaSTane svIkAre che, kema ke karmavALA jIvano adaSTarUpe tevo aMtaraMga pariNAma che, tethI ja kArya thAya che. ane te rIte svIkArIe to ghaTAdi pratye mATImAM kurvadurUpatva svabhAva e ja aMtaraMga hetu prApta thAya. paraMtu ahIM kahyuM ke, ghaTAdimAM mRtiMDAdino niyatayoga che, tyAM ghaTAdinI prApti karavAnuM jenuM puNya che te aMtaraMga hetu che, ane kuMbhArano prayatna-mRtiMDAdi bAhya hetu che. tethI ghaTAdinI prApti pratye aMtaraMga heturUpe adaSTa ane bAhya hetu tarIke mRtpiDAdi kAraNa che; ane jema aMtaraMga hetu kArya pratye niyata che, tema ghaTAdi kArya pratye mRtpipAdi bAhya hetu paNa niyata che. e prakAranI sthitapakSano Azaya che. utthAna - pUrvamAM sthApana karyuM ke, kArya pratye aMtaraMgahetunI jema bAhyahetunI paNa niyata apekSA che, tyAM prazna thAya ke jIraNazreSThInA prasaMgamAM bAhya heturUpa dravyadAnAdi vagara aMtaraMgaheturUpa bhAvadAnathI ja kArya thayeluM dekhAya che. tethI sarva kArya pratye sarvatra aMtaraMgahetu niyata che ane bAhyahetu aniyata che, mATe aMtaraMgahetu balavAna che ema svIkAravuM joie. tenA nirAkaraNarUpe sthitapakSa "yatra' thI kahe che. TIkArtha "yatra tu' - vaLI jayAM dravyadAnAdika vinA paNa bhAvadAnAdithI ja puNyasaMpatti araNazreSThI ane abhinavazreSThInA prabaMdhathI saMbhaLAya che, tyAM dravyadAnAdinuM jema ghaTamAM daMDAdinuM hetupaNuM che tema hatupaNuM nathI; paraMtu) tRptimAM taMdulakrayaNAdinI jema prayojakapaNuMmAtra hovAthI ja kSati nathI. athavA daMDAdinI jema hetupaNuM mAnavAmAM, puNyasaMpattimAM dravyadAnAdithI janya avAMtara jAti ho, kema ke sAmAnyathI hetupaNuM che. sAmAnyathI hetupaNuM kema che, temAM hetu kahe che - "pati ane vyaMti manaM tavyo te " e pramANe vacananI saMgati che. bhAvArtha - tAtparya e che ke, yadyapi pUrvamAM bahiraMgahetu tarIke udyama ane aMtaraMgahetu tarIke adaSTane grahaNa karela che; ane ahIM bahiraMgahetu tarIke dravyadAna ane aMtaraMgahetu tarIke bhAvadAna grahaNa karela che; je puNyAnubaMdhipuNyanA kAraNarUpa che, ane jIvanA adhyavasAyarUpa che; Ama chatAM, tenAthI adA hetu balavAna Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * * .201 gAthA - 45-46-47 adhyAtmamataparIkSA che, te sAmAnyathI jotAM siddha thaI zake nahi. kema ke bhAvadAna adhyavasAyarUpa hovAnA kAraNe aMtaraMgaheturUpa adhyavasAya balavAna che tema prApta thAya to paNa, jema mokSa pratye aMtaraMgahetu kSayopazamabhAvarUpa karma bane che, ane bahiraMgahetu vyavahArika bAhyakriyArUpa puruSakAra bane che, tema prastutamAM paNa dravyadAnAdi puruSakArarUpa che, ane bhAvadAnAdi kSayopazamabhAvaApanna adRSTarUpa che, mATe koI doSa nathI. kevala kSayopazamabhAvarUpa karma ane tenAthI niSpanna je adhyavasAya te baMnenI abheda vivalAthI adaSTarUpa aMtaraMgahetu ja bhAvadAnarUpe grahaNa karavAmAM Avela che. ahIM vizeSa e che ke, dravyadAnanuM ghaTamAM daMDAdinI jema ahetupaNuM che ema kahyuM, tyAM vyatirekadaSTAMta grahaNa karavAnuM che; kema ke vyavahAranayathI daMDAdi heturUpe prasiddha che. paraMtu jo anvayadaSTAMtarUpa grahaNa karIne daMDAdine prayojakarUpe svIkArIe, to "tRta . ra kSatiH' e prakAranuM AgaLanuM vacana saMgata thAya nahi, ane daMDAdi ghaTapratye apekSAe prayojaka paNa mAnya che, kema ke jyAM hastAdithI cakrabhramaNa thAya che tyAM nayabhedathI daMDane prayojaka paNa mAnela che, paraMtu prastutamAM vyavahAranayane abhimata hetutvano svIkAra karIne vyatirekadaSTAMta grahaNa karela che. dravyadAnanuM hetupaNuM svIkAre chate tenAthI prApta thatI puNyasaMpatti che tene avAMtarajAtirUpe kahela che, tenuM tAtparya e che ke, nizcayanayanI dRSTithI kAryanA bhedamAM kAraNano avazya bheda hoya che. te ja rIte kAraNanA bhedathI paNa kAryano bheda avazya hovo joie. tethI jIrNazreSThI jyAre dAnanI bhAvanA karatA hatA tyAre, je uttamakoTino bhAvadAnano pariNAma hato, te uttarottara vRddhimat pariNAmavALo yAvat kSapakazreNi AsannabhAvavALo hato, to paNa te vakhate jo sAkSAt bhagavAna padhAryA hota ane dAnanI kriyA vartatI hota, to pravardhamAna te bhAvamAM dAnakriyAnI ceSTAne anurUpa vaijAtya avazya hota; ane tatkRta puNyasaMpattimAM paNa vaijAtya prApta thAta. , yadyapi mokSane anukULatvarUpa pariNAmanuM ubhayatra sAmya hoI zake, to paNa dAnane anukULa ceSTAnya koI pariNAmanuM vaisAdazya tyAM avazya hovuM joie, je kevaLa dAnanI kriyA vagara prApta thaI zake nahi; tethI tajanya puNyasaMpattinI koI avAMtara jAti mAnavI joie. jema mRtvena ghaTavena kArya-kAraNabhAva hovA chatAM mATImAM koI raMga vizeSa nAMkhavAthI ghaTanI vizeSa raMgavALI avAMtara jAti pedA thAya che, tema tyAM paNa avAMtara jAti svIkAravI joie. ane temAM hetu kahe che ke sAmAnyathI dAnanuM hetupaNuM hovAthI ja puNyasaMpattimAM avAMtara jAti che. tenuM tAtparya e che ke, dAna dAnatvena hetu che paNa dravyadAnavena ke bhAvadAnavena hetu nathI. tethI jema mRdu mRdatvene hetu che ane raktamRduthI jema ghaTanI avAMtara jAti pedA thAya che, tema dravyadAnathI avAMtara jAti pedA thAya che. ' - ahIM sAmAnyathI dAnanuM hetupaNuM che tema kahyuM, to sAmAnyathI dAnanuM hetupaNuM kema che? temAM hetu kahe che ke "je kAraNathI anekAMtika ane anAtyaMtika che, te kAraNathI dravyathI che" e prakAranA vacanathI saMgati che. tenuM tAtparya e che ke, jema raktamRd vagara paNa ghaTa pedA thaI zake che, tethI raktamRddha ekAMte kAraNa nathI; ane jenA sAnnidhyamAM anya kAraNanI apekSA na rahe tene AtyaMtika kAraNa kahevAya. jema bhAvadAna anya sAmagrI nirapekSa avazya puNyaprApti kare che, paraMtu dravyadAna to bhAvanI vRddhi dvArA ja puNya pedA kare che, tethI anAtyaMtika che; ane A vacana to ja saMgata thAya ke puNyasaMpattimAM dAnatvena dAnane hetu mAnavAmAM Ave; kema ke jayAM jayAM puNyasaMpatti thAya che tyAM dAnatvena dAna joIe, paNa dravyadAnavena dAna nahi. tethI jyAre sAmAnyathI hetu-hetumad bhAva che, Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202. . adhyAtmamata parIkSA ....... gAthA - 45-46-47 tyAre kAryamAM paNa avazya te hetumAM rahelI vizeSatAkRta vizeSatA thAya che, mATe dravyadAnathI viziSTa bhAvadAna hoya tyAre khAlI bhAvadAnathI thatA puNya karatAM vizeSa puNya avazya thAya che. tethI te puNyasaMpattirUpa kAryanI avAMtara jAti dravyadAnane kAraNe pedA thAya che tema mAnavuM ucita che. ahIM prazna e thAya ke, jyAre dAnatvena dAnahetu che tyAre kevala dravyadAna je abhinavazreSThImAM hatuM tyAM paNa puNyasaMpattirUpa kArya avazya pedA thavuM joie. to abhinavazreSThIe dAna ApyuM chatAM phaLaprApti kema na thaI? tenuM samAdhAna e bhAse che ke, je pariNAmanirapekSa kevala ceSTArUpa dravyadAna che te heturUpa nathI, paraMtu dAnane anukULa AdarAdi ceSTAthI yukta evuM dAna ja, AdaranA atizaya dvArA, avAMtarajAtirUpa kArya kare che. tethI tevuM kAraNa tyAM nahi hovAnA kAraNe tyAM kAryaniSpatti thatI nathI. gAthArtha - gAthA-45-46-47nI TIkAnA nigamanarUpe 'tama'thIkahe che TIkA- tattaraddhiyoyopekSAmAtrAjulyatvati vastusthiti:kAjhiddAjhaLI ' TIkArya - te kAraNathI, aMtaraMga ane bahiraMga evAM baMne kAraNomAM apekSA mAtrathI tulyapaNuM ja che, e pramANe vastusthiti che. bhAvArtha-pUrvamAM aMtaraMgahetune baLavAna sthApana karavA mATe cAravikalpo pADyA, ane tenuM nirAkaraNa sthitapakSe karyuM. te rIte sthitapakSa pramANe aMtaraMga ane bahiraMgahetunI paraspara apekSA hovAthI tulyapaNuM ja che =koika sthAnamAM aMtaraMga hetu balavAna che, jyAre koIka sthAnamAM bahiraMgahetu balavAna hoya to paNa, aMtaraMgahetu bahiraMgahetunI apekSA rAkhyA vagara kArya karato nathI, ane bahiraMgahetu aMtaraMgahetunI apekSA rAkhyA vagara kArya karato nathI. e apekSAe kArya pratye aMtaraMga ane bahiraMgahetu baMne heturUpe samAna che 45-46-4chA -: gAthA-45-46-47no saMkSiptasAra - - RjusUtrAdi cAra navo je nizcayanayarUpa che te aMtaraMgahetune balavAna kahe che, ane temanI yuktine sAme rAkhIne sthitapaNe baMnenuM tulyapaNuM sthApana karavA mATe gAthA-45-46mAM cAra vikalpa pADela che. tyAM prathama vikalpathI nizcayanayane e kahevuM che ke, kAryanuM vaicitrya aMtaraMgahetunA vaicitryathI thAya che, mATe aMtaraMgahetu balavAna che. tyAM sthitapakSe sthApana karyuM ke, kAryanI niSpatti pratye baMnenI kAraNatA samAna ja che. koI sthAnamAM aMtaraMgahetu mukhyarUpe hoya che, tema koika sthAnamAM bahiraMgahetu paNa mukhyarUpe hoya che. jema marudevA mAtAne kevalajJAnanI prApti thai, tyAM aMtaraMgaheturUpa tevA prakArano temano kSayopazamabhAva ja balavAna kAraNa banyo, to paNa te kSayopazamane anukULa yatnarUpa udyama paNa tyAM hato ja. te ja rIte bhAgyavAdI ane udyamavAdInA sthAnamAM paNa bhAgyavAdIno tathAvidha lAbhAMtarAyano kSayopazamabhAva utkaTa hato, tethI te mukhya hato to paNa, modaka ApanArano udyama ane bhAgyavAdI dvArA modaka grahaNa karavAno tyAM udyama hato ja; Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * * * .......203 gAthA - 48 - adhyAtmamataparIkSA tethI kArya urbhayathI ja thayela che. ane anya ghaNA sthAnomAM jIva udyama dvArA ja bhAgyane anukULa banAvI zake che, temasaMyamAdi sAdhanArUpa udyama dvArA ja kevalajJAnanI prApti kare che. tethI ja jeo saMyamayogamAM apramAdabhAvavALA che, teone kevalajJAnanI prApti udyamathI ja thAya che. Ama chatAM tyAM paNa aMtaraMgaheturUpa kSayopazamabhAva kAraNa che ja. tethI sarvatra aMtaraMga ane bahiraMgahetunI samasAmagrI che. bIjA vikalpamAM nizcayanayane e kahevuM che ke, aMtaraMgahetunA vaiSamyathI kAryanuM vaiSamya pedA thAya che, mATe aMtaraMgahetu ja balavAna che. tenI sAme sthitapakSa kahe che ke, bAhya heturUpa vyApAranA vaiSamyathI ja kAryanuM vaiSamya che; tethI aMtaraMga ane bahiraMgahetu samAnarUpe kArya pratye kAraNa che. trIjA vikalpamAM nizcayanayane e kahevuM che ke, phalanI prAptinAM bAhyakAraNo aMtaraMgahetuthI ja prApta thAya che, tethI aMtaraMgahetu balavAna che. tenI sAme sthitapakSa kahe che ke, pUrvabhavanA prayatnathI ja tevuM karma prApta thayela che, tethI udyamathI ja aMtaraMgaheturUpa adaSTanI prApti dvArA vartamAnamAM bAhya sAmagrInI prApti thayela che. tethI phaLanI niSpatti pratye aMtaraMga ane bahiraMgahetu baMne samAna kAraNa che. cothA vikalpamAM nizcayanayane e kahevuM che ke, kAryanI niSpatti sAthe aMtaraMgahetuno niyatayoga che ane bahiraMgahetuno niyatayoga nathI. tenA javAbarUpe sthitapakSa kahe che ke, kArya pratye aMtaraMgahetu niyata che te siddha nathI. tethI kArya pratye aMtaraMga ane bahiraMgahetu ubhayanI samAna kAraNatA che. avataraNikA - 3 nizayanavinAmupati - avataraNikArya - have nizcayanaya vaDe (kAryanA) vibhAgane dekhADe che. gAthA - __Nicchayao sakayaM ciya savvaM No parakayaM have vatthu / pariNAmAvaMjhattA Na yavaMjhaM dANaharaNAi // 48 // ... (nizcayataH svakRtameva sarvaM no parakRtaM bhavedvastu / pariNAmA'vandhyatvAna cA'vandhyaM dAnaharaNAdi // 48 // ) gAthA:- nizcayathI sarva vastu svakRta ja che, parakRta nathI. (ahIM prazna thAya ke to pachI dAna-haraNAdi niSphaLa jaze, to tenA javAbarUpe kahe che.) ane pariNAmanuM avaMdhyapaNuM hovAthI dAharaNAdi avaMdhya nathI. ast :- yadyapi prAgapi kiJcinizcayanayamatamupAdarzi tathApi tat pramANanirUpaNopaSTambhAya, iha tu svatantratayA tatpradarzyata iti dhyeym| TIkArya - yadyapi' - jo ke pUrvamAM paNa gAthA-44nI avataraNikAmAM kAMIka nizcayanaya batAvyo te pramANanirUpaNanA upakhaMbha mATe hato. ahIM vaLI svataMtrapaNAthI te=nizcayanayano mata, batAvAya che e pramANe jANavuM. Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 . adhyAtmamata parIkSA .... gAthA -38 TIkA :- tatra nizcayataH sarva su vi puSapAparUpasvapariNAmavRttaNeva na tu parad, gumAsumaprinnaamprsuutsukhduHkhhetupunnypaapvipaakkaale'vrjniiysnnidhityaa sthitAnAM bAhyanimittAnAmupacAramAtreNaiva hetutvaat| nanvevaM supAtradAnaparavittaharaNAdInAM niSphalatvaM syAt, svagataphalasya parA'sAdhyatvAditi cet? idamitthameva, dAnacauryAdau svagatAnugrahopaghAtapariNAmaprasUtapuNyapApAbhyAmeva sukhduHkhaadiphlopgmaat| taduktaM vizeSAvazyake 1 jai savvaM sakayaM ciya na dANaharaNAi phalamihAvanna / naNu jatto cciya sakayaM tatto ciya tapphalaM juttaM // [3236 ] 2 dANAi parANuggahapariNAmavisesao sao ceva / putrAM haraNAi parovaghAyapariNAmao pAvaM // [ 3237 ] 3 taM punnaM pAvaM vA ThiyamattaNi bajjhapaccayAvekkhaM / kAlaMtarapAgAo dei phalaM na parao labbhaM / / [3238 ] ti // 48 // TIkArya - tatra' avyaya prastAvArthaka=prAraMbha arthaka che. nizcayanayathI sarva sukha-duHkhAdi puNya-pAparUpa svapariNAmakRta ja che, parakRta nathI. kema ke zubhAzubha pariNAmathI prasUta sukha-duHkhanA hetubhUta puNya-pApanA vipAkakALamAM avaryasannidhirUpe sthita evA bAhya nimittonuM upacAramAtrathI ja hetupaNuM che. bhAvArtha-tAtparya e che ke, nizcayanayanI dRSTithI je sukha-duHkhAdinI anubhUti thAya che te puNya ane pAparUpa= zubha ane azubharUpa, svapariNAmakRta ja cheHsvaadhyavasAyakRta ja che, paraMtu parakRta=bAhyanimittakRta nathI. yadyapi jevA jevA -caMdanAdirUpa bAhya nimittA prApta thAya che, tevA tevA sukha-duHkhAdino anubhava thAya che; to paNa vastutaH potAnA pUrvakRta zubhAzubha pariNAmathI prasUta-pedA thayela, evAM puNya-pAparUpa je karma che, tenA dvArA ja sukha-duHkha thAya che, tethI bAhya nimitto avajaryasaMnidhirUpe che. * ahIM vizeSa e che ke, vipAkaprApta karma paNa jIvadravyathI bhinna ja che. tethI tenA dvArA sukha-duHkhAdi prApta thAya che ema kahyuM tenuM tAtparya e che ke, potAnA zubhAzubha pariNAmathI prasUta-pedA thayela, evA puNyapApanA vipAkane nimitta karIne jIva pote ja sukha-du:kharUpe pariNAma pAme che. tethI jIvano potAno zubhAzubha pariNAma ja puNya-pApanA nimittane AzrayIne sukha-duHkhane pedA kare che. mATe puNya-pApa paNa sukha-duHkha pratye nimittamAtra che. upAdAna kAraNa to svapariNAma ja che. Ama chatAM karma AtmAmAM rahe che, tethI AtmAnI sAthe kathaMcit teno abheda svIkAranAra daSTithI, zubhAzubha pariNAma puNyapApa dvArA sukha-duHkhAdi phaLa Ape che, tema kahela che. 1..yadi sarvaM svakRtameva na dAnaharaNAdiphalamihApatram / nanu yata eva svakRtaM tata eva tatphalaM yuktam / / 2. dAnAdiparAnugrahapariNAmavizeSataH svata eva / puNyaM haraNAdi paroghAtapariNAmataH pApam / / 3. tatpuNyaM pApaM vA sthitamAtmani bAhyapratyayApekSam / kAlAntarapAkAd dadati phalaM na parato labhyam / / Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 48-49 adhyAtmamataparIkSA 205 TIkArya :- "naveva' 'nanu' thI pUrvapakSI zaMkA karatAM A pramANe kahe ke, A rIte=nizcayanayathI sarva vastu svapariNAmakRta che 52kRta nathI e rIte, supAtradAna ane paravittaharaNAdi niSphaLa jaze; kema ke svagata phaLanuM 52thI asAdhyapaNuM che. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke, A Ama ja che; kema ke dAnacauryAdimAM svagata anugraha ane upaghAta pariNAmathI prasUta puNyapApa dvArA ja sukha-duHkhAdi phaLano upagama che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, supAtradAna e deya evA bAhyapudgalo ane AtmAthI bhinna evA zarIranI ceSTArUpa kriyA che, ane e rIte paradhanaharaNa che. tethI para evA zarIra dvArA ane deya-haraNIya pudgalo dvArA Atmagata phaLanI prApti thai zake nahi. teno uttara ApatAM graMthakAre je kahyuM ke, "A Ama ja che" arthAt bAhyaceSTArUpa supAtradAna ane paravittaharaNAdi niSphaLa ja che; to paNa dAna-cauryAdimAM bIjAne anugraha karavAno pariNAma ane upaghAta karavAno pariNAma jIvagata pedA thAya che, ane tenAthI pedA thayela puNya-pApa dvArA ja sukha-duHkhAdirUpa phaLanI prApti che. TIkArya :- tavu' - te vizeSAvazyakamAM kahela che 'narU' jo sarva svakRta ja che, to dAnaharaNAdi phaLa ahIMyAM=saMsAramAM, prApta thaze. ( teno uttara ApatAM kahe che-) kharekhara je kAraNathI ja (te dAnaharaNAdi) svakRta che, te kAraNathI ja tenuM phala yukta che. 'vALArU'dAnAdirUpa paraanugrahanA pariNAmavizeSathI dAtAne svataH ja puNya prApta thAya che, (ane) haraNAdirUpa paraupaghAta pariNAmathI haranArane svataH ja pApa pedA thAya che. teM pui' (svapariNAmajanita) te puNya ane pApa AtmAmAM raheluM che, paraMtu bAhyapratyayaapekSa= bAhyanimittamAtranI apekSAvALuM, kAlAMtaramAM vipAkathI phaLa Ape che, ethI karIne parathI labhya phaLa nathI. 'ti' sAkSIpAThanA kathananI samApti sUcaka che. bhAvArtha :- ahIM vizeSa e che ke TIkAmAM 'taMtra nizcayata:' .thI vizeSAvazyakanI sAkSI ApI temAM vyavahAraupajIvI nizcayanayanuM grahaNa che, ane tethI ja AtmA potAnA adhyavasAyathI puNya-pApa bAMdhe che tema kahyuM. ahIM vyavahA2upajIvI nizcayanayanI daSTi e che ke, te naya dAnaharaNAdi kriyAne puNya-pApabaMdhanA kAraNarUpe svIkArato nathI, paraMtu dAnaharaNAdi kriyAkALamAM potAnAmAM vartatA zubha-azubha bhAvone puNya ke pApabaMdhanA kAraNarUpe te svIkAre che.48 avataraNikA :- nanu tathApi pariLAmalamurtta na tu nAnahALayotyiparitoSa parihannAha avataraNikArya H- pUrva gAthA-48mAM je kathana karyuM temAM nanu'thI pUrvapakSI zaMkA karatAM kahe che ke to paNa pariNAmanuM phala kahyuM paraMtu dAnaharaNAdinuM nahi, e prakAre aparitoSano parihAra karatAM graMthakAra kahe che Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206. . . . adhyAtmamata parIkSA. gAthA -49 bhAvArtha tAtparya e che ke pUrva gAthA-48mAM kahyuM ke supAtradAna ane paravittaharaNa kAMI phaLa ApatA nathI, paraMtu svagata anugraha ane upaghAta pariNAmathI je puNya-pApa pedA thAya che, tenAthI phaLa thAya che ema kahyuM. e kathana svagatapariNAmanA phaLane batAve che, tethI dAna-haraNAdinuM koI phala na hovAthI dAna-haraNAdi kriyAmAM utsAha vagere prApta thAya nahIM. tethI kahe che gAthA - dinto va haranto vA Na ya kiJci parassa dei avaharai / dei suhapariNAmaM harai va taM appaNo ceva // 49 // ( dadadvA haranvA na ca kiJcitparasya dadAti apaharati / dadAti zubhaM pariNAmaM harati vA tamAtmana eva // 49 // ) gAthArtha Apato keharaNa karato, kAMIpaNa bIjAne Apato nathI ke (bIjAnuM) haraNa karato nathI. zubha pariNAma Ape che athavA AtmAnA ja tene zubhapariNAmane, haraNa kare che. TIkA supAtrAvI vAvaMtasvicaivApara judaqdhyamopo vIte, purvapavittama tAyupaghaatprinnaamaat svasyaiva zubhopayogo hiyate, na tu parasya kiJciddIyate'pahiyate vA // 49 // TIkAryaH- "supAtrAvI' supAtrAdimAM dAna ApanAra vaDe svane ja parAnugraha buddhithI zubha upayoga apAya che. e pramANe paradhanane haraNa karanAra vaDe paNa upaghAta pariNAmathI svano ja zubha upayoga harAya che, paraMtu parane kAMI apAtuM nathI ke haraNa karAtuM nathI. bhAvArtha:- ahIM vizeSa e che ke, supAtradAnamAM svane zubha upayoga apAya che ane dhanaharaNamAM zubha upayoga harAya che, ema kahyuM tyAM prazna thAya ke, dAna pUrve paNa je vyaktine anya koI padArthaviSayaka atizaya zubha upayoga hoya, ane te vyakti dAna Ape, tyAre jo dAnakriyAmAM sAmAnya zubha upayoga hoya, to zubha upayoga apAya che ema kema kahevAya? ane je vyakti koinuM dhana haraNa kare che, te vyaktine pUrvamAM koI anya padArthaviSayaka azubha upayoga vartato hoya, to te vyaktine dhanaharaNa dvArA zubha upayoga karAya che tema kema kahI zakAya? tenuM tAtparya e che ke, AtmAno sahajabhUta udAtta AzayarUpa zubha upayoga je zaktirUpe che, te supAtradAnAdimAM AvirbhAva pAme che. pUrvamAM anya kriyAthI tathAvidha zubha upayoga AvirbhAva pAmela, jyAre ahIMdAnanI kriyAthI tathAvidha zubha upayoga AvirbhAva pAme che; ane je vyaktine pUrvamAM azubha upayoga varte che, te anya padArthaviSayaka azubha upayoga che, ane haraNanI kriyAthI anya prakArano azubha upayoga prApta thAya che, ane tenAthI AtmAnI sahaja prakRtirUpa zubha upayoga atizayita pracchanna thAya che, tene ja dhanaharaNAdithI zubha upayoga haraNa thAya che, tema kahela che.I49I Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 50 avataraNikAM :- tathAdi adhyAtmamataparIkSA 207 avataraNikArya :- u52mAM kahyuM ke, dAna ApanAra vaDe svane ja zubha upayoga apAya che, ane haraNa karanAra vaDe svano ja zubha upayoga harAya che, te ja vastu 'tathAha'thI batAve che gAthA: Naya dhammo va suhaM vA parassa deyaM Na yAvi haraNijjaM / . kayaNAsA'kayabhogappamuhA dosA phuDA iharA // 50 // (na ca dharmo vA sukhaM vA parasya deyaM na cApi haraNIyam / kRtanAzAkRtabhogapramukhA doSAH sphuTA itarathA // 50 // ) gAthArtha :- dharma athavA sukha parane deya paNa nathI ane haraNIya paNa nathI. itarathA kRtanAza, amRtabhoga (Agama) pramukha doSo che. TIst :- na hi svagato dharmaH parasya kenacit prasannenApi satA dAtuM zakyate, na vA kupitena tena parasya dharmopahartuM zakyate, prasAdakopaviSayaprANinAmakasmAddharmAdharmadAne'kRtAdharmAgamakRtA'dharmanAzakRtadharmanAzA'kRtadharmAgama ( kRtA'dharmAgama ) prasaGgAdanyAnyadharmA'dharma cchedasandhAnAbhyAM saGkaraikatvAdiprasaGgAcca / I. ahIM 'avRtadhamAM gama' pATha che te azuddha bhAse che. tyAM 'atA'dhAMgama' pAThanI saMbhAvanA che. TIkArya :- 'na hiM' prasanna thayelA chatAM paNa koinA vaDe svagata dharma parane ApavA mATe zakya nathI ja, athavA kupita evA tenA vaDe 52no dharma haraNa karavA mATe zakya nathI. kema ke prasAda ane kopanA viSayabhUta prANIone akasmAt dharmanA dAnamAM, amRtadharmano Agama ane kRtaadharmano nAza; ane adharmanA dAnamAM, kRtadharmano nAza ane akRtaadharmanA Agamano prasaMga che. bhAvArtha :-'amAt' ahIM 'akasmAt' eTalA mATe kahela che ke, prasAdanA viSayabhUta prANIone dharmanuM dAna te vyaktinA dharmanA AcaraNa vagara koi vaDe karAya, tyAre te 'akasmAt' dAna che. kema ke arthanuM dAna jyAre karavAmAM Ave che tyAre avazya te vyaktinuM tatprAptine anukULa karma hoya che, tethI te 'akasmAt' dAna nathI; jyAre dharmanI prAptikALamAM, dharmane anukULa te vyaktino koi yatna na hoya ane khuza thaine koi vyakti tene dharmanuM dAna kare to te 'asmAt' dAna kahevAya; paraMtu koi dharmano upadeza Ape ane tenAthI sAMbhaLanAramAM svaprayatnathI je dharma pedA thAya che tenuM grahaNa ahIM karavuM nathI te 'asmAt' zabdathI batAvela che. utthAna :- pUrvamAM kahyuM ke, svagata dharma, prasanna thayelA paNa koi vaDe parane ApavA mATe zakya nathI, ane kupita - Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 . adhyAtmamata parIkSA gAthA 250 evA tenA vaDe parano dharma haraNa karavA mATe zakya nathI. temAM kRtadharmanAza Adino prasaMga kahyo, ane te ja vAtane bIjA hetuthI anya doSo batAvavA dvArA puSTa kare che. TIkArya - acAnya'...anya vaDe, anyanA dharma ane adharmanA cheda ane saMdhAna dvArA, saMkara ane ekatAdino prasaMga Avaze. bhAvArtha:- tAtparya e che ke, tamAro dharma ke adharma tame anyane Apo, tethI tamArAmAMthI te dharma ke adharmano cheda thaze ane lenAramAM te baMnenuM saMdhAna thaze. tene kAraNe sAmI vyaktimAM tamArA ane enA dharma ane adharmanuM mizraNa thaze, te saMkara doSa che. te A rIte - jyAre koI jIve prasanna thai bIjA jIvane dharma Apyo, tyAre sAmI vyaktinA adharmano cheda thAya ane tamArA dharmanuM tenAmAM saMdhAna thAya, tethI ApanAra jIvano pariNAma ane lenAra jIvanA pariNAmanuM mizraNa thavAno prasaMga Ave. paraMtu eka bIjAnA pariNAmanuM mizraNa thavuM saMbhave nahIM. tethI anya vaDe anyane dharma ke adharmanA cheda ane saMdhAna dvArA AvA pariNAmonA mizraNa thavA rUpa saMkarano prasaMga Avaze. e ja rIte dharma ApanAra ane lenAra baMnenA pariNAmonuM rUpAMtara thatAM, arthAt ekanA pariNAmo anyanA pariNAmarUpe pariNamI javAthI, baMnenA pariNAmone eka thai javAnI Apatti Avaze. arthAt eno dharma ane mAro dharma athavA to eno adharma ane mAro adharma beya ekarUpa thaI javAno prasaMga Avaze. kema ke meM dharma karela hoya ane prasanna thayela vyakti teno dharma mane Ape to te be etvabhAvane pAme. saMkara-ekatvAdimAM "AdithI e grahaNa karavAnuM che ke, baMnenA pariNAmo eka thai javAthI sva-parano vibhAga nahi rahe, ane tenA kAraNe baMne vyaktine eka mAnavAno prasaMga Avaze. ' ' ahIM vizeSa e che ke, benA pariNAmo saMkara eTale mizraNabhAvarUpe prApta thavA, athavA benA pariNAmo ekasvarUpe thaI javArUpa ekatva prasaMga Avaze; jema lAla paramANu ane sapheda paramANunuM mizraNa thavAthI gulAbI raMga prApta thAya che te saMkararUpa che, tema prastutamAM ApanAra vyakti ane lenAra vyaktinA bhAvono saMkara thAya. ane keTalIka vakhata pudgalomAM eka bIjAnA saMsargathI baMnemAM ekatvanI prApti thAya che, jema be paramANumAM, paraspara eka kSetramAM maLelA hoya to paNa skaMdharUpa na banyA hoya tyAre te bemAM ekatvano pariNAma nathI; ane jayAreyaNukaDhaMdha bane che tyAre, te be paramANu ekasvarUpe banI jAya che, arthAt vaNakarkaMdharUpa ekatva pariNAmane pAme che, tema ApanAra vyakti ane lenAra vyaktinA bhAvomAM ekatvanI prApti thAya. TIkA :- purva svalInaharIpatti ropA mAvanIyAda na hainIvapayA paraMparyAya pavitumatti, teSAM tto'bhinntvaad||50|| dara "di zabda "yasmAd' arthaka che. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 50-51. .......... - adhyAtmamata parIkSA ...... ......... 209 TIkArya - vaM' e pramANe arthAt svagata dharma ane adharmanA dAna tathA haraNamAM doSo kahyA e pramANe, svanuM phaLa=dharmanuM phaLa sukha ane adharmanuM phaLa duHkha, tenA dAna ane haraNa pakSamAM paNa doSo bhAvavA. ra di' pUrvamAM batAvyuM ke svagata dAnakaraNapakSamAM doSo che, e rIte svaphaLa dAnakaraNapakSamAM paNa doSo che. te baMne pakSamAM hetu kahe che - eka jIvanA paryAyo paraparyAya thavA mATe yogya nathI=eka jIvanA paryAyarUpa dharma ane adharma ane tenA phaLarUpa sukha ane duHkha, paraparyAya thaI zakatA nathI. kema ke teonuM eka jIvanA paryAyonuM, tenAthI te jIvathI abhipaNuM che.II5oll avataraNikA - nanu tathApi mahipudgadravyameva yamapaherI ra vidhyatItyAkUthIdi avataraNitArtha "nA' thI pUrvapakSI kahe che ke, to paNa=svagata dharma-adharma, athavA to svagata dharma-adharmanuM phaLa sukha-duHkha, parane ApI zakAtuM nathI to paNa, bhaktAdipudgala dravya ja deya ane apaharaNIya thaze. e prakAranI AzaMkAmAM kahe che gAthA - bhattAipoggalANa vi Na dANaharaNAi hoi jIvassa / jai taM saM ciya hujjA to dijjA vA avaharijjA // 51 // . ( bhaktAdipudgalAnAmapi na dAnaharaNAdi bhavati jIvasya / yadi tatsvameva bhavet tadA dadyAdvA'paharet // 51 // ) gAthArtha bhaktAdi pudgalanuM paNa jIvane dAna ane haraNa nathI. jo te arthAta pudgala dravya, svakIya hoya to ja ApI zakAya ke apaharI zakAya. ast :- svadravyasyAnujighRkSayA hi parArpaNaM dAnaM, parakIyasya cAdattasyaiva svIkAro haraNamubhayamapIdaM nizcayato nirmUlameva, paradravyasya svatvA'saMbhavAt // 51 // TIkArya - dravyatha' anugraha karavAnI icchAthI svadravyanuM parane arpaNa karavuM te dAna che ane adatta ja parakIya dravyano svIkAra karavo te haraNa che. ubhaya paNa A=AradravyanuM dAna ane haraNa, nizcayathI nirmula ja che, kema ke paradravyanA svatvano asaMbhava che. che 'padravyatha' ahIM SaSThI saptamI arthaka che.pavI Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 avataraNikA :- tathAdi adhyAtmamataparIkSA gAthA : gAthA - 52-53 avataraNikArya :- pUrvamAM kahyuM ke ubhaya paNa A arthAt paradravyanuM dAna ane haraNa, nizcayathI nirmUla ja che, e ja vAta 'tathArdi'thI batAve che jogavaseNuvaNIyA iTThANiTThA ya poggalA je hu / aNNA te jIvAu jIvo aNNo a tehinto // 52 // ( yogavazenopanItA iSTA aniSTAzca pudgalA ye khalu / anye te jIvAjjIvo'nyazca tebhyaH // 52 // ) gAthArtha :- yoganA vazathI upanIta je iSTa ane aniSTa pudgalo che, te jIvathI anya che ane jIva paNa teothI=pudgalothI, anya che. TIst :- rAgadveSapAravazyAt kopaprasAdAdipariNatAzcittapudgalAH stutinindAdipariNatAzca vacanapudgalAH sugandhadurgandhAdiparyAyapariNatA grahaNayogyapudgalAzcAniyantritairmanovAkkAyayogairupanIyamAnA adAntendriyANAmicchAdveSaviSayIbhavanto'pi sarvathA pRthagbhAvabhAjanatayA na jAtu jIvasya svabhAvaM bhajante, jJAnavattvA'jJAnavattvAbhyAM jIvapudgalayoranyatvAt // 52 // TIkArya :- (52nA) kopaprasAdAdipariNata cittapudgalo, (paranA) stutiniMdApariNata vacanapudgalo ane sugaMdha durgaMdhAdiparyAyapariNata evA grahaNayogya pudgalo, aniyaMtrita mana-vacana-kAyA vaDe karIne, rAga-dveSanA pAravazyathI adAMta indriyavALAne icchA ane dveSanA viSayavALA thavA chatAM paNa, sarvathA pRthabhAvanI bhAjanatA hovAne kAraNe, kyAre paNa jIvanA svabhAvane prApta karatA nathI. kema ke jJAnavattva ane ajJAnavattva dvArA jIva ane pudgalanuM anyapaNuM che. bhAvArtha :- paranA kopAdipariNata pudgalo dveSano viSaya thAya che ane prasAdAMdipariNata pudgalo icchAno viSaya thAya che; to paNa jIvanA pariNAmarUpe te thatAM nathI, tethI jIva tene grahaNa karato nathI, e prakArano nizcayanayano Azaya che.para avataraNikA :- naveva samucchinnA svaparadravyAvyivasthatyannAha avataraNikArya :- 'nanu'thI pUrvapakSI kahe che ke, A pramANe=gAthAnaM-51 ane 52mAM kahyuM ke jIvathI pudgala dravya juduM che, tethI tenuM dAna-haraNa thai zake nahi e pramANe, sva ane paradravyAdinI vyavasthA nAza pAmaze, ethI karIne kahe che - Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 53 . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA..... ......... 211 211 gAthA - tamhA saparavibhAgo poggaladavvaMmi Natthi nnicchyo| bhogAbhogavisesA vyavahArA ceva saparattaM // 53 // ( tasmAtsvaparavibhAgaH pudgaladravye nAsti nizcayataH / bhogAbhogavizeSAd vyavahArAdeva svaparatvam / / 53 // ) gAthArtha - te kAraNathI, arthAt jIva pudgalathI anya che ane pudgala jIvathI anya che e pramANe pUrvanA zlokamAM kahyuM te kAraNathI, pudgaladravyamAM sva-parano vibhAga nizcayathI nathI, bhoga ane abhoganA vizeSa kAraNe vyavahAranayathI ja svaparano vibhAga che. TIkA-gAtmanA sada tAlAvRttinamanantaH puktatA: sarveri sarvathA pratyamatasvapatvamA kaMtha eva, vyavahArastu vadati 'idaM madIyamidaM parakIyaM' ityabAdhitavyavahArAt svabhogayogyaM vastu svakIyaM, parabhogayogyaM ca prkiiymiti| yogyapadamahimnA dharmAvirodhisvabhogasAdhanatvArthaparyavasAnAnna parakIye'pi svabhogasaMbhavAdatiprasaGgo, dharmazcAtra sthUlA'steyAdirUpo grAhya iti naatiprsnggH| anyAyopArjite tu svatvavyavahAro bhrAnta ev| na copadarzitabhogasAdhanatvasya dhanasvarUpatve krayAtpUrvaM vikrayAduttaraM ca tatsattvAdakrItavikrItayorapi svatvApattiritivAcyaM, yena rUpeNa dharmAvirodhibhogasAdhanatA tadrUpavattvasya vAyA TIkArya - mAtmA' AtmAnI sAthe tAdAsyavRttine nahi bhajatAM pudgalo sarve paNa, sarvathA, pratyastamita svaparanA vibhAganI saMkathAvALA ja che, arthAta pudgaladravyamAM sva-parano vibhAga nathI. vaLI vyavahAranaya) kahe che- A mAruM ane A pArakuM e pramANe abAdhita vyavahAra hovAthI svabhAgayogya vastu svakIya ane parabhogayogya vastu parakIya che. utthAna vyavahAranayane mAnya bAhya padArthaviSayaka sva-para vibhAgamAM AvatA doSone dUra karavA mATe kahe che TIkArya -loyAmahinA' yogyapadanA mahimAthI dharmaavirodhI svabhogasAdhanatva artha paryavasAna thato hovAthI parakIyamAM paNa svabhoga saMbhava hovAthI atiprasaMga Avaze nahi. ' bhAvArtha - tAtparya e che ke, svabhAgayogyano artha dharmaavirodhI svabhogasAdhanamAM phalita thAya che, tethI bIjAnI vastu vAparanAra cora vagerene te vastu svabhoganuM sAdhana hovA chatAM temAM svatvano vyavahAra karavArUpa atiprasaMga Avaze nahi, kAraNa ke corAdithI thato bhoga e dharmavirodhI che paNa avirodhI nathI. - ahIM 'vo padanA mahimAthI dharmaavirodhI svabhogasAdhanatva artha e rIte prApta thayo ke, yogyano artha e che ke je bhogavatAM balavAna aniSTa pedA na thAya; jyAre dharmano virodhI evo je bhAgayogya padArtha che, Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212. .................. adhyAtmamata parIkSA... gAthA - 53 te bhogavatAM A lokamAM paNa balavAna aniSTa pedA thAya che; kema ke cauryAdithI grahaNa karAyelA padArthamAM A lokamAM paNa rAjadaMDAdi prApta thAya che ane paralokamAM paNa anartha thAya che. tethI yogyano artha kevala bhogavI zakAya e pramANe na karatAM dharmaavirodhI svabhogasAdhana- grahaNa karela che. TIkArya - dharmazAstra' ahIM dharma, sthUla asteyAdi grAhya che. ethI karIne atiprasaMga nathI. bhAvArtha:- tAtparya e che ke, sthUla asteyAdi grahaNa na karatAM sUkSma asteyAdi grahaNa karavAmAM Ave to atiprasaMga prApta thAya che. te A rIte - jo sUkSma asteyAdi dharmapadathI grahaNa karavAmAM Ave to, nItimAna gRhasthanuM dhana, dharmaavirodhI nahi hovAne kAraNe svabhAgayogya banaze nahi; mATe tenA dhanane svakIya mAnI zakAze nahi, tethI tene parakIya mAnavAno atiprasaMga Avaze, te atiprasaMga skUla asteyAdi grahaNa karavAthI nahi Ave. utthAna - ahIM svabhAgayogyatva e svakIya che, e lakSaNa karIne yogyapadanA mahimA vaDe karIne je vizeSa artha karyo, tenAthI anyAyaupArjita dhanamAM je svatvano vyavahAra thAya che, tyAM lakSaNanI avyApti Avaze. tethI kahe TIkArya - cAya" vaLI anyAyaupArjita dhanamAM je svatvano vyavahAra che, te svatvano vyavahAra brAMta ja che. ' utthAna - ahIM prazna thAya ke, anyAyaupArjita dhanamAM svatvano vyavahAra brAMta kema che? arthAtu nathI, kema ke zaktimAM rajatanuM jJAna thayA pachI, pravRtti karyA pachI zuktinI prApti thAya che, rajatanI nahi; tethI te vyavahAra bhrAMta che. tema prastutamAM svatvano vyavahAra karyA pachI te brAMta che, teno nirNAyaka koi nathI. te zaMkAnuM samAdhAna e che ke, kharekhara je vastune bhogavavAthI vartamAnamAM ane janmAMtaramAM anartha thavAnI pUrI zakyatA che, kadAca tathAvidha puNyane kAraNe anyAyaupArjita dhanathI anartha aTakI jAya to paNa, bhAvinuM anartha to pAchaLathI pazcAttApAdithI karmanAza thAya to ja aTakI zake; tethI tyAM anartha prApta thavAnI pUrI saMbhAvanA rahe che. ane tene kAraNe ISTasAdhanatvanI buddhithI thanAruM svatva tyAM hoI zake nahIM, paraMtu aniSTanA sAdhanamAM paNa, iSTanA balavAna sAdhanapaNAnA bhramane kAraNe, tyAM svatvano vyavahAra thAya che. TIkArya - "ra gha' ahIM pUrvapakSI A pramANe kahe che ke, upadarzitabhogasAdhanatvanuM dhanasvarUpapaNuM hote chate, krayathI pUrvamAM ane vikrayathI uttaramAM tenuM dhanasvarUpatvanuM, svatva hovAthI, krIta (pUrve) ane vikratamAM paNa svatvanI Apatti Avaze. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke, ema na kahevuM. kema ke je svarUpathI dharmaavirodhI evI bhogasAdhanatA che, tarUpavattvanuM vAcyapaNuM che. bhAvArtha:- tAtparya e che ke, dharmaavirodhI svabhogasAdhanatva e ja svabhAgayogya che; evo artha karavAthI e prApta thayuM ke, dharmaavirodhI svabhogasAdhanatva jema bhogasAmagrImAM che, tema dhanamAM paNa che; ane je dhanathI vastu Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 53 ...adhyAtmamata parIkSA..................213 kharIda karAya che, te vastu kharIda karavA pUrve paNa dharmaavirodhI svabhogasAdhana- yadyapi tyAM nathI to paNa, svabhogasAdhanasvarUpe dhanasvarUpa- grahaNa karavAmAM Ave to, te bhogya vastune kharIdavA mATenuM je dhana potAnI pAse che, te dhanamAM je dhanasvarUpata che, te ja tad vastuviSayaka hovAthI, nahi kharIdAyela te vastumAM svatva mAnavAnI Apatti Avaze. ane je vastu vecI nAMkhI che tenI aMdara yadyapi dharmaavirodhI bhogasAdhana- vAstavika rIte nathI, to paNa sAdhanatvapadathI vikrayathI prApta je dhana che tene ja grahaNa karavAmAM Ave to, tevuM dhanasvarUpatva tyAre hovAthI, vikrIta vastumAM paNa svatva mAnavAnI Apatti Avaze. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM, kema ke je rUpe dharmaavirodhI bhogasAdhanatA che, tarUpatva ja lakSaNarUpe ahIM grahaNa karavAnuM che. tethI prastutamAM bhogya vastu bhogyapadArthavarUpeNa dharmaavirodhI bhogasAdhana che, paraMtu bhAgyavastumAM rahela dhanasvarUpavarUpe dharmaavirodhI bhogasAdhana nathI. ahIM vizeSa e che ke, pUrvamAM batAvyuM ke, yogyapadanA mahimAthI dharmaavirodhI svabhogasAdhana-arthamAM paryavasAna thaze; tyAM vacamAM koie zaMkA karI ke, upadarzitabhogasAdhanatvanuM dhanasvarUpata mAnazo to, vastunI kharIdI karyA pUrve ane vecyA pachI paNa svatvanI Apatti Avaze. tenuM tAtparya ane te ApattinuM nivAraNa je graMthakAre karyuM, teno bhAva e che ke, vastune vecyA pachI je svatvanI Apatti ApavAmAM AvI che, tyAM vastu bhogyapadArthavarUpeNa svabhAgayogya rahetI nathI, paraMtu tenAthI prApta evuM dhana te vakhate hoya che, tethI svabhoganuM sAdhana- te dhanamAM che, ane te dhananuM dhanarUpavene te vastuthI abheda che, kema ke te vastunA vecANathI ja te dhananI prApti thayelI che. tethI "svajanakatA saMbaMdhathI dhana vastumAM rahe che, tethI dhana ane vastuno abheda che, ane tene kAraNe vastu vecyA pachI paNa svabhogasAdhana- lakSaNa te vastumAM prApta thaze; kema ke dhana svarUpe te vastu vidyamAna che ane tethI vecAyelI vastumAM paNa svatva mAnavAnI Apatti Avaze. A prakAranuM pUrvapakSInuM tAtparya che, ane tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakAre kahyuM ke, bhogasAdhana- bhogayogya padArthavarUpeNa che. tethI vikraya pachI te vastu bhogayogyapadArthavarUpeNa nathI, mATe tyAM svatva mAnavAnI Apatti Avaze nahIM. A vijaya pachI batAvyuM, e ja rIte kraya pUrve paNa vastu dhanarUpavaeNna che, bhogayogya padArthatvarUpeNa nathI, tethI kraya pUrve paNa svatva mAnavAnI Apatti Avaze nahi. utthAna - kriya ane vikrayanA pUrva ane uttaramAM svatvanI ApattinuM nivAraNa siddhAMtakAre uparamAM svabhogasAdhanatAnA svarUpanA bhedathI karyuM. te viSayamAM te doSanuM nivAraNa bIjAo kaI rIte kare che te kahe che TI:- pare tvAhuH - kvacidvikrayaprAgabhAvaviziSTaH krayavinAzaH kvaciddAnAdiprAgabhAvaviziSTaH pratigrahadhvaMsazcetyevamananugataM svatvaM vAcyam, dAnAdiprAgabhAvaviziSTAH pratigrahAdidhvaMsA atiriktasvatvatvenAnugatA 'vA tathati dapha ahIM dAnAdimAM "AdipadathI vikraya grahaNa karavuM; ane "vidiyamAvaviziSTa' ema kahyuM che tyAM vidhivinAviziSTa' pATha hovo joie; ane tyAM "AdipadathI dAnanuM grahaNa Avazyaka che; kema ke dAnathI paNa svatvano nAza thAya che. 4-16 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 adhyAtmamata parIkSA gAthA - 53 TIkArya - vaLI bIjAo kahe che - koika vakhata vikramAdinA prAgabhAvathI viziSTa evo krayavinAza, ane koika vakhata dAnAdinA prAgabhAvathI viziSTa evo pratigrahanA dhvaMsarUpa svatva padArtha che, e pramANe ananugata svatva kahevuM. athavA dAnAdiprAgabhAvaviziSTa pratigrahAdi dhvaso atirikta svatvatvena=svatvapaNAthI, anugata te pramANe che. bhAvArtha - tAtparya e che ke, kayanI Adya kSaNa vastumAM svatvanI janaka che, tethI AdyakrayakSaNamAM svatva hotuM nathI. jyAre dvitIyAdi kSaNomAM krayajanya svatva hoya che, te vakhate krayano vinAza hoya che; ane vikraya pachI svatvano dhvaMsa thAya che, tethI vikrayanI pUrva kSaNa sudhI vikrayano prAgabhAva hoya che; paraMtu krayapUrvamAM paNa vikrayano prAgabhAva hoya ja che, to paNa vikrayanA prAgabhAvathI viziSTa evo vinAza, jyanI bIjI kSaNathI mAMDIne vikrayanI pUrvekSaNa sudhI ja hoya che; ane tyAM sudhI ja vastumAM svatvano vyavahAra thAya che, ane te ja svatvarUpa che. paraMtu kyAreka krayathI vastumAM svatva AvatuM nathI, kema ke koI vyakti dAnarUpe Ape tyAre dAnanA svIkArathI paNa svatva pedA thAya che, je pratigrahanA dhvaMsarUpa che; ane e ja vastu bIjAne dAna ApavAthI svatvano abhAva thAya che. tethI jyAM sudhI dAna ke vikraya na karavAmAM Ave tyAM sudhI temAM svatva rahe che. tethI dAnAdinA prAgabhAvathI viziSTa evA pratigrahanA dhvaMsarUpa svatvane kahela che. A rIte be prakAre vastumAM svatvanI prApti thAya che tethI svatva ananugata mAnavuM paDe. pUrva bemAM svatva ananugata batAvyuM. have anugata kaI rIte grahaNa thai zake te 'vA'thI batAve che - nAri' dAnAdiprAgabhAvaviziSTa evA pratigrahAdi dhvaso svatvarUpa che. te be prakAranA che. 1. pratigrahaasarUpa ane 2. jyavinAzarU5. kema ke pratigrahAdimAM ma'ipadathI kavinAzanuM grahaNa che ane e baMnemAM atirikta evuM svataMtva che, ane tenAthI anugata evA dAnAdi prAgabhAvaviziSTa evA pratigrahAdi dhvaso svatvarUpa che. dara ahIM dAnAdimAM "AdipadathI vikraya grahaNa karavuM, ane pratigrahAdimAM AdipadathI kraya grahaNa karavuM. A rIte paranA mate anugata ke ananugata evo kayavinAza ke pratigrahavvasa svataMrUpa che. tethI krayanA pUrvamAM ke vikrayanA uttaramAM svatva mAnavAnI Apatti Avaze nahi. ema pUrva sAthe saMbaMdha che. TIkA - gi- "vatvamatirikheva, macI purvavatvI, pratihArInAM vai mayAnugatInAM taddhetutvAt" ityAhuH-tadasat, uktenaivopapattAvatirekakalpanAyA anyAyyatvAditi dig // 53 // TIkArya - "veritu' vaLI keTalAka svatvane atirikta ja mAne che. kema ke anyanuM=atiriktathI anyanuM, durvacapaNuM che. (anyanuM= padArthathI atirikta evuM je svatva che tenAthI anyanuM padArthanA svarUparUpe svatvanuM, durvacapaNuM che.) kema ke eka zaktimatpaNA vaDe anugata evA pratigrahAdinuM tenuM=svatvanuM, hetupaNuM che, ema keTalAka kahe che te asat che, e pramANe graMthakAra kahe che; kema ke ukta vaDe ja upapatti hote chate atirekanI kalpanAnuM anyAyapaNuM che. e pramANe dizAsUcana che. Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 53-54 adhyAtmamataparIkSA 215 bhAvArtha :- pUrvamAM siddhAMtakAre padArthasvarUpe ja svatva svIkArela, ane 'pare' viziSTavinAzasvarUpa svatva svIkArela; ane keTalAka kahe che ke, padArthamAM kraya pachI ke pratigraha pachI eka navuM svatva pedA thAya che, je padArthathI atirikta che; kema ke anyanuM durvacapaNuM che, arthAt padArthanA svarUparUpe svatvanuM durvacapaNuM che. ane temAM je hetu tarIke 'zakttimam ...... dvetutvAt' kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, pratigraha ane 'Adi'padathI kraya, te baMnenuM svatva prati hetupaNuM che; paraMtu te baMnemAMthI ekanI sattA hetu che, tethI ekanA sadbhAvamAM anyano abhAva hovA chatAM kArya pedA thAya to baMne hetuo vyabhicArI prApta thAya; tethI pratigraha ane krayamAM anugata evI eka zakti svIkArI che, je kArya prati hetu che; tethI baMne hetuo anugataekazaktirUpe hetu hovAthI vyabhicArI banatA nathI, ane anugataekazaktirUpe pratigraha ane krayanuM hetupaNuM hovAnA kAraNe padArthamAM pUrve svatva nahotuM te pedA thayuM; mATe hetuthI janya evuM svatva bhogyapadArthathI atirikta ja che. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke, svatva bhogyapadArthamAM atirikta ja che ema je keTalAke kahyuM, te vAta barAbara nathI. kema ke ukta vaDe-siddhAMtakAra vaDe, te padArthanA svarUparUpe ja svatva kahyuM, athavA pare je viziSTavinAzarUpa svatva kahyuM, tenA vaDe svatvanI saMgati thaye chate, eka navA padArtharUpa svatvanI kalpanAnuM anyAyapaNuM che. Azaya e che ke graMthakAranA matamAM ke paranA matamAM bhogyapadArthathI atirikta padArthanI kalpanA thatI nathI tethI lAghava che, jyAre 'ocit'nA matamAM navA padArthanI kalpanA hovAne kAraNe gaurava che.II53|| avataraNikA :- athopazitavyavahAramAM nizcayanavavAnI dUSati avataraNikArya :- pUrvamAM batAvela vyavahAramatane nizcayanayavAdI dUSaNa ApatAM kahe che puNNapayaDINa udae bhogo bhogaMtarAyavilaeNaM / jar3a NiyavitteNaM ciya to bhogo kiNNa kiviNANaM // 54 // ( puNyaprakRtInAmudaye bhogo bhogAntarAyavilayena / yadi nijavittenaiva tad bhogaH kinna kRpaNAnAm // 54 // ) gAthA : gAthArtha :- bhogAMtarAyakarmanA vilayathI puNyaprakRtinA udayamAM bhoga thAya che. jo nija vittathI ja te=bhoga, thAya to kRpaNane kema bhoga nathI? ist :- bhogAntarAyakarmakSayopazamasadhrIcInasAtavedanIyAdipuNyaprakRtivipAkodayAdeva hi jantUnAM bhoga * upajAyate, na tu svavittamAtrAdeva, anyathA kRpaNAnAmapi svavitte upabhogaprasaGgAt, na caivamasti, tathA = zravate "na vAtuM nopamoDuM zva zavanoti paLa: zriyam / kiM tu spRzati hastena napuMsaka iva striyam // " [ ] kRti / tasmAt svabhogasAdhanatvarUpaM svatvaM vittAdau saMbhavatyeva na, tatsattve'pi bhogAbhAvena vyabhicArAt / Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , 216 adhyAtmamata parIkSA gAthA : 54 TIkArya - mojAntarAya'bhogAMtarAyakarmanA kSayopazamathI sahita sAtavedanIyAdi puNyaprakRtinA vipAkodayathI ja prANIone bhoga saMpanna thAya che, paraMtu svavittamAtrathI ja nahi. temAM hetu kahe che - anyathA arthAt svavittamAtrathI ja bhoga mAno to kRpaNone paNa svanittamAM upabhogano prasaMga che, ane e pramANe nathI. TIkArya - "tathA ra - ane te pramANe saMbhaLAya che - tuM 'kRpaNa, lakSmIne ApavA mATe ke bhogavavA mATe samartha nathI, paraMtu hAtha vaDe jema napuMsaka strIno sparza kare tema sparza kare che. 'rUti' uddharaNanA kathananI samApti sUcaka che. TIkArya "tamA' - te kAraNathI=bhogavaMtarAyakarmanA kSayopazamathI sadhIcIna sAtavedanIyAdi puNyaprakRtinA vipAkodayathI ja prANIone bhoga saMpanna thAya che, paraMtu svavittamAtrathI ja nahi; te kAraNathI, svabhogasAdhanasvarUpa svatva vittAdimAM saMbhavatu ja nathI. kema ke tenA dhananA, sattvamAM paNa bhogano abhAva hovAthI vyabhicAra che. TIkAH-gatha pratyemI vyamivAre roSa, sImalAva mAnavamiita ve?, yasya kAryajanane na vilaMbastasyaiva paramArthato hetutayA tadAnImavarjanIyasaMnidhitayopaseduSAM pareSAmupacAramAtreNaiva hetutvAt // 54 // TIkArya - 35tha' -'3thathI vyavahAravAdI kahe ke, pratyekamAM Avo vyabhicAra doSa mATe nathI, kema ke sAmagrIthI ja kAryanA avyabhicArano niyama che. tyAM nizcayanayavAdI kahe che ke, e pramANe na kahevuM. kema ke jenA kAryajananamAM vilaMba nathI, tenuM ja paramArthathI hetupaNuM hovAthI, tyAre avajaryasannidhipaNA vaDe karIne prApta thayelA paranuM dhananuM, upacAramAtrathI ja hetupaNuM che. A kathana vyavahAraupajIvI azuddha nizcayanayanuM che. dIpha ahIM kuvaMrUpatvane kAraNa mAnanAra nizcayanayanuM grahaNa che. te bhogAMtarAyanA kSayopazamathI viziSTa puNyaprakRti hoya to avazya kArya thAya mATe tene kAraNe mAne che, ane bAhya evA paNa karmano AtmA sAthe abheda karIne kAraNa kahe che, tethI te vyavahAraupajIvI nizcayanaya che. bhAvArtha - ahIM vizeSa e che ke, gAthA-pa3mAM kahyuM ke, AtmAnI sAthe tAdAmyavRttine nahi dhAraNa karatA evA badhA paNa pudgalomAM sva-para vibhAganI saMkathA nathI; arthAt badhA para ja che, ema nizcayanaya mAne che. jyAre vyavahAranA mate sva-parano vibhAga che; ane te vyavahAranA matane ja jyAre dUSita karavo che tyAre, puNyaprakRtinA vipAkathI jaMtune bhoga thAya che e prakAranuM kathana nizcayanaya kahe to, parapadArthano bhoga nizcayanayane mAnya che, tema prApta thAya; je nizcayanayane iSTa nathI. tethI tenuM tAtparya e che ke, svabhogasAdhanasvarUpa svatva viktAdimAM saMbhavatuM nathI, paraMtu AtmAnI sAthe tAdAsyavRttivALA bhAvomAM ja saMbhave che, te batAvavuM che. ane tenI siddhi mATe kahe che ke, vyavahArane abhimata bhoga paNa bhogya vastu potAnI pAse che eTalA mAtrathI thato nathI, paraMtu Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , , , , , , , , , , , , gAthA - 54-55 . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA..... 217 bhogAMtarAyakarmanA kSayopazamathI yukta evI puNya prakRtinA vipAkathI bhoga thAya che. paraMtu A paNa nizcayanayane abhimata nathI, chatAM vyavahAranayane abhimata je bhoga thAya che, temAM paNa bhogayogya vastu potAne AdhIna che tenAthI bhoga thAya che ema nathI, paraMtu puNyaprakRtino udaya che tenAthI thAya che; te rUpa sUkSma avalokana karyuM, te nizcayanayanI dRSTi che. AnAthI e prApta thayuM ke, padArthane sUkSmarUpe jovo te nizcayanayanI dRSTi che; ane te vakhate paNa karmathI potAnA AtmAne bhinnarUpe joyA vagara ja, nizcayanaye prastutamAM je yukti ApI, ke bhogAMtarAyakarmanA layopazamathI yukta evI puNyaprakRtinA vipAkathI bhoga thAya che, te sthAnane AzrayIne te nizcayanaya, vyavahAraupajIvI nizcayanaya che; kema ke vyavahAranaya AtmA ane karmano abheda mAne che, tema prastutamAM nizcayanaye paNa karma ane AtmAno abheda svIkArIne, vyavahAranaye bhogyavastune AdhIna bhoganI prApti svIkArI tenuM nirAkaraNa karIne, puNyaprakRtine AdhIna bhoga batAvavA yatna karyo; tethI vyavahAra upara jIvanAra A nizcayanaya che.JpayA avataraNikA - arthava paraminnA tApamaninAmapayanaviSyanta avataraNikArya - A pramANe=pUrvamAM nizcayanayavAdIe vyavahAranayavAdIne kahyuM ke tame je svatva batAvyuM te vAstavika nathI e pramANe, paramAM paNa svatvanA abhimAnI evA vyavahAranayane apAya batAvatAM kahe che gAthA - go paraami pujane vare mUko amasaMvaM | so kaha AyasahAvaM giddho visaesu uvalahai // 55 // ____( ya: paradravye punaH karoti mUDho mamatvasaGkalpam / sa kathamAtmasvabhAvaM gRddho viSayeSUpalabhate // 55 // ) gAthArtha je mUDha jIva paradravyamAM mamatva saMkalpa kare che, te viSayomAM vRddha, kevI rIte AtmasvabhAvane pAmI zake? kAva: vartupa dravya momUtrapravRtyu nitavAsanAvinaMvistRtavivisvabhAvamAvanatayAkuLatuBTyaamivaambhobhrsNbhaavnaaN bhAvayati nirantaraM mamakArabhAvanAM, sa kathaM jAgrati pratipakSe tadviparItAmAtmasvabhAvabhAvanAmAsevituM prabhavati? TIkArya -: ' paradravyamAM mohamUlaka pravRttithI upajanita vAsanAnA balathI vilupta viviktasvabhAvanI bhAvanatA hovAne kAraNe, je kharekhara mRgatRSNAmAM pANInA samUhanI saMbhAvanAnI jema niraMtara mamakAra bhAvanAne bhAve che, te pratipakSa jAgRta hote chate, arthAta mamakArabhAvanArUpa pratipakSa jAgRta hote chate, kevI rIte tadviparIta arthAta mamatvabhAvanAthI viparIta, AtmasvabhAvabhAvanAne karavA mATe samartha thAya? Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21. * * .. adhyAtmamata parIkSA . gAthA, 55 bhAvArtha:- ahIM vizeSa e che ke, mamakArabhAvanA prApta thaye chata, mamakArathI viparIta evI AtmasvabhAvabhAvanA thaI zakatI nathI. te AtmasvabhAvabhAvanA e che ke, nizcayanayathI eka kSetramAM rahelA pudagalonI sAthe AtmAne leza paNa saMbaMdha nathI. tAtparya e che ke, koI dravya anya dravyanA pariNAmane prApta karatuM nathI ane anya dravyamAM svapariNAmane karatuM nathI, paraMtu AtmA AtmadravyanI sAthe tAdAsyabhAve vartatA evA svapariNAmamAM ja pratiSThita che, ane te svapariNAma vItarAgabhAvasvarUpa che;=rAgAdinA leza paNa saMsparzarahita jJAtA-daSTAbhAvarUpa cetanAnI pariNatirUpa che; ane te ja vAstavika svatva che. e prakAre potAnA vItarAgasvarUpa pratye rucino atizaya thAya e rIte, punaH punaH buddhine sparza thAya e rIte, arthAt AtmapariNAmano sparza thAya e rIte, ciMtana karavuM te AtmasvabhAvabhAvanA che. utthAna - ahIM koI zaMkA kare ke, mamakArabhAvanAmAM potAnAthI pRthabhUta evA dhanAdimAM svAyatvajJAna hoya che, ane AtmasvabhAvabhAvanAmAM pote sarvadravyothI bhinna che evuM jJAna hovAthI, sarva dravyomAM svabhinnatva jJAna che; ane bAhya padArthomAM jyAM svayatva buddhi che, tyAM paNa te potAnAthI bhinna che, te prakAranI buddhimAM virodha Avato nathI; mATe paradravyamAM svAyatvajJAna hovA chatAM, paradravyamAM svabhinnatvanuM jJAna hovAthI, AtmasvabhAvabhAvanA thaI zakaze. tethI kahe che TIkA :-1tha svayatvajJAnaM ra mannatvajJAnavirothati ve? 1, parax vItvajJAnanavInatAraagvaasnaaprNpraayaa eva vItarAgasvabhAvabhAvanApratikUlatvAt, mmkaarsyaahngkaarsaamgriibhuuttvaacc|api caivaM viSayeSveva pratibaddhasyAsya kathaM svadravyamAtrapratibandho? vastutastu svIyatvamapi svatvaparyavasannameva, paramparAsaMbandhasya nizcayanayavAdinA'nabhyupagamAdanyathA yena kenacit saMbandhena sarvasya sarvasaMbandhitayA'saMbandhavyavahArasya kthaashesstaaprsnggaat| TIkArya :- 13 svAyatvajJAna svabhinnatva jJAnano virodhI nathI, A pramANe pUrvapakSI kahe, to te barAbara nathI. kema ke paratra svAyatvajJAnanibaMdhana daDhatara rAmavAsanAnI paraMparAnuM ja, vItarAgasvabhAvanI bhAvanAne pratikULapaNuM che. bhAvArtha:- tAtparya e che ke, je vyaktine rAgAdi vartatA hoya, te paNa jo vItarAgasvabhAvabhAvanA kare to dhIre dhIre tenA rAgAdi kSINa thAya che; paraMtu jene paravastumAM svAyatvanuM jJAna thAya che, temane te jJAnane kAraNe svAyatvajJAna thavAnA pUrve je rAgAdi hatA, te deDhatara thAya che, ane te rAganI vAsanA=saMskAro, AtmAmAM atizayita thatA jAya che; ane bhinna bhinna padArthamAM svAyatvanA jJAnane kAraNe, satata anya anya viSayaka rAgAdi thavAnA kAraNe, te vAsanAnI paraMparA cAle che; ane tenA kAraNe jIva vItarAgasvabhAvabhAvanA karI zakato nathI. Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 55 adhyAtmamataparIkSA 219 yadyapi pUrvapakSInuM e kahevuM che ke, svIyatvajJAna che tyAM paNa svabhinnatvajJAna thai zake che, tenuM nirAkaraNa sAmAnyathI jotAM vItarAgasvabhAvanI bhAvanAnuM pratikUlapaNuM kahevAthI thatuM nathI. paraMtu svabhinnatvajJAna vItarAgasvabhAvanI bhAvanAne anukULa che, kema ke jIvane potAnAthI A bhinna che evuM jJAna thavAnA kAraNe, badhA padArtho pratye te rAgAdirahita bhAvavALo thAya che. tethI je svabhinnatvajJAna vItarAgabhAvane anukULa nathI, te tattvathI svabhinnatvajJAna ja nathI. jema sAmAnya saMsArI jIvone maraNanuM jJAna sunizcita hovA chatAM niHzaMkathI jIve che teone, tattvathI maraNanuM jJAna nathI; tema bAhya padArthomAM jeo svIyatvanuM jJAna kare che, teone tAttvika evuM svabhinnatvajJAna thatuM nathI; tethI ja teone tyAM mamakAra thAya che. mATe e prApta thayuM ke, paramAM svIyatvajJAna e tAttvika svabhinnatvajJAnanuM virodhI che. utthAna :- ahIM zaMkA thAya ke, dhanAdimAM jyAre svIyatvabuddhi thAya che, te ja vakhate tyAM svabhinnatvanuM jJAna pratIta ja che, chatAM te vItarAgabhAvane kema pedA karatuM nathI? tethI bIjo hetu kahe che TIkArya :- 'mamAraNya' - mamakAranuM ahaMkAranI sAmagrIbhUtapaNuM che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, bAhya padArthomAM svIyatvajJAna thavAnA kAraNe je mamakAra pedA thAya che, te, jIvane zarIramAM je ahaMkAranI buddhi che,svaabhinnatvanI buddhi che, tene atizaya karavAmAM kAraNIbhUta che. (yadyapi vItarAgabhAvanA karanArane paNa, sarvathA zarIramAM ahaMkArabuddhi ane bAhyapadArthomAM mamakA2 buddhi na ja hoya tema nahIM; paraMtu vItarAgabhAvanAne kAraNe te ahaMkArabuddhi ane mamakArabuddhi kSINa thAya che.) ane te ja rIte zarIramAM ahaMkAranI buddhine kAraNe, zarIrane upakArI evA dhanAdimAM jIvane mamakAra thAya che. ane bAhya padArthamAM svIyatvajJAnane kAraNe te mamakAra jema jema vRddhi pAme che, tema tema zarIramAM ahaMkArabuddhi vRddhi pAme che. kema ke bAhya padArtho potAne upayogI che tethI mamakArabhAva thayo, paraMtu te upayogitA AtmAne nathI paNa zarIrane che, Ama chatAM zarIranI te upayogitAne jIva potAnI mAne che tethI zarIramAM ahaMkArabuddhi thAya che; ane jema jema bAhya padArthamAM mamakAra vRddhi pAme che, tema tema zarIramAM ahaMkAra vRddhi pAme che. Ama, ahaMkAra e zarIranI sAthe svaabhinnatvajJAnasvarUpa che, ane mamakArasvarUpa svIyatvajJAna tenI sAmagrIbhUta che, tethI svIyatvajJAna svabhinnatvajJAnanuM virodhI che. tethI bAhya padArthamAM svIyatvajJAna vItarAgabhAvanAnuM virodhI che. TIkArya :- 'atti ca' ane vaLI A rItebAhya padArthone potAnAthI bhinna mAnavA chatAM, je tyAM svIyatvanuM jJAna kare che e rIte, viSayomAM pratibaddha evA temane kevI rIte svadravyamAtramAM pratibaMdha saMbhave? bhAvArtha :- tAtparya e che ke, AtmasvabhAvabhAvanA dvArA jIvane svadravyamAtramAM pratibaMdha niSpanna karavAno che. jyAre 52dravyamAM je vyakti svIyatvajJAna kare che, te paradravyarUpa viSayomAM pratibaddha thavAne kAraNe, AtmasvabhAvabhAvanA dvArA niSpAdya evA svadravyamAtramAM, pratibaMdha kevI rIte karI zake? arthAt na karI zake. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 adhyAtmamata parIkSA gAthA - 55 56 TIkArthaH- "vastutaH' vaLI vAstavika rIte=nizcayanayanI dRSTithI, svAyatva paNa svatvamAM paryavasagna ja che=svatva to svatvarUpa che paraMtu svAyatva paNa svatvarUpa ja che; kema ke paraMparAsaMbaMdhano nizcayanayavAdI vaDe svIkAra karAyelo nathI. anyathA=paraMparAsaMbaMdhano svIkAra karIe to, je koi paNa saMbaMdhathI sarvanuM sarvasaMbaMdhIpaNuM hovAne kAraNe, asaMbaMdhavyavahAranA kathAzeSatAno prasaMga Ave che.=asaMbaMdhano vyavahAra karI nahi zakAya. bhAvArtha :- ahIM vizeSa e che ke, nizcayanayane tAdAbhyasaMbaMdha ja abhimata che. tethI AtmAnA bhAvomAM te svAyatvabuddhi kare che; ane svAyatva svatvamAM e rIte paryavasAna pAme che ke, dareka padArtha potAnA bhAvarUpe che, tethI te bhAvathI padArtha sarvathA apRthabhUta hovAthI, te padArtha te bhAvarUpa ja che; tethI te padArthanA bhAvone svIya kaho ke padArthasvarUpa che tema kaho, te eka ja vastu che. ane jo bAhya padArthomAM svAyatvabuddhi karavAmAM Ave, to te bAhya padArtharUpe pote che, tema ja tene prApta thAya. TIkA - tamAkApavAveva svavikhavyavaNitivAnA rasuparamArthata kRtti tivA TIkArya - "tame te kAraNathI=svAyatva svatvamAM paryavasAna pAme che, mATe bAhya padArthamAM svaparano vibhAga nathI paraMtu bAhya padArtho AtmA mATe kevala para ja che; te kAraNathI, rAga-dveSanA vazathI ja lokone (bAhya padArthamAM) sva-para vibhAganI vyavasiti jJAna, che, paraMtu paramArthathI nathI. e pramANe sthita che.papa avataraNikA:- tatAvanAmAninISa: punaraththAmAvanaivAzrayati tanyAhImupati avataraNikArya - tabhAvanAne=mamakAranI bhAvanAne, dUra karavAnI icchAvALAe, vaLI adhyAtmabhAvanA ja Azraya karavA yogya che. jethI karIne tenA mAhAbhyane=adhyAtmabhAvanAnA mAhAbhyane dekhADe che gAthA:- huM hari na je pare sthi mida vi. iyaM AyabhAvaNAe rAgaddosA vilijjanti // 56 // ( nAhaM bhavAmi pareSAM na me pare nAsti mameha kiJcit / ityAtmabhAvanayA rAgadveSau vilIyete // 56 // ) gAthArtha - huM parano nathI, para mArA nathI. vaLI ahIM=saMsAramAM, dhanAdi kAMI paNa mAruM nathI. e pramANe AtmabhAvanAthI rAga ane dveSa vilIna thAya che. bhAvArtha - avataraNikAno zlokanI sAthe saMbaMdha e rIte che ke, huM koino nathI, koI mAruM nathI, ane mAruM kAMi nathI e jAtanI vicAraNA jyAre haiyAne sparze e rIte karavAmAM Ave che tyAre, te AtmasvarUpanI bhAvanA che, ane te adhyAtmabhAvanA che.=AtmAmAM adhyAtmane pedA karavAne anukULa evI AtmasvarUpanI bhAvanA che. ane te adhyAtmanI bhAvanAthI AtmAno parapadArthamAM je saMzleSa che, te hIna - hInatara thato jAya che. te svarUpa Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : pa. adhyAtmamata parIkSA 221 ja adhyAtma che, ane te adhyAtmabhAvanAthI AtmAmAM adhyAtmabhAva atizayita thAya che, ane tenAthI adhyAtmanA pratipakSabhUta rAgadveSanI pariNati vilIna pAme che, te adhyAtmanuM mAhAtma che. TIkA - anAvilAneva di sarvamUna rASiprama:, ta ra tatvatipakSAtmAne ti vitnIne tattvAtmajJAnaM paramArthato vItarAgANAmeva, teSAmeva duHkhakSayarUpatatphalasaMbhavAt, antaHkaraNakhedanirAsasyaivAnAkulatvabhAvanArUpajJAnaphalatvAt, taduktaM AtmA'jJAnabhavaM duHkhamAtmajJAnena hanyate / tapasApyAtmavijJAnahInaizchettuM na zakyate // iti [yogazAstra 4-3] TIkArtha:- "manAbha'anAtmavidne ja sarvaduHkhanA mULabhUta rAga-dveSano prabhAva che, ane te rAga-dveSa, tatvatipakSa AtmajJAna hote chate vilaya=nAza pAme che; ane te AtmajJAna paramArthathI vItarAgane ja che; kema ke teone ja duHkhakSayarUpa talphaLano=AtmajJAnanA phaLano, saMbhava che. utthAna - ahIM prazna thAya ke, vItarAgane paNa asAtAnA udayakRta duHkha hoi zake che, to duHkhakSayarUpa tenuM phaLa tyAM che, tema kaI rIte kahI zakAya? tethI kahe che - TIkArya - jhArA ' aMtaHkaraNanA khedanA nirAsanuM ja anAkulatvabhAvanArUpa jJAnanuM phaLapaNuM che. - "ta,$' - te kahyuM che -'mAtma' AtmAnA ajJAnathI thayeluM duHkha, AtmajJAnathI nAza pAme che. tapa dvArA. paNa AtmavijJAnathI rahita evA jIvo vaDe (AtmAnA ajJAnathI thayela duHkhano ) uccheda karavA mATe zakya nathI. bhAvArtha:- ahIM anAtmavid teo che, ke jeo potAnAthI bhinna evA pudgalAdine potAnA mAne che, ane dehAdirUpa ja huM chuM ema mAne che. Ama chatAM, jyAre abhavyAdi paNa paraloka mATe sunizcita hoya che tyAre - paralokapradhAna banIne sudaDha rIte saMyamAdimAM yatna kare che tyAre paNa yadyapi teo bAhya bhogya padArthone ane zarIrane gauNa karIne jIve che, tyAre tene zarIrAdimAM pRthakmaNAnI buddhi avazya varte che; tethI zarIrAdine gauNa karIne tenAthI bhinna evA potAnA mATe temano sarva yatna che to paNa teo anAtmavid che. kema ke tattvathI Atmavid te ja che, ke jene zarIra ane bAhya padArthothI pRthabhUta evI cetanAnA je zuddha bhAvo che, tenuM AchuM AchuM paNa darzana thavAthI te bhAvo pratye atyaMta ruci pedA thAya che, ane tenAthI viruddha dehAdinA saMbaMdhathI thanArA bhAvo pratye nirguNatAnA bhAnane kAraNe aruci thAya che. tethI temane samyam avalokanapUrvaka AtmaguNo pratye rAga ane doSo pratye dveSa skurAyamAna hoya che. ane te prazastabhAvane pAmelA rAga-dveSa, dAhya evA kacarAne bALIne vati jema svataH nAza pAme che, tenI jema vinAzazIla che. kema ke atattvabhUta AtmAnA bhAvo pratye vartato dveSa, te bhAvone AtmAmAM skuraNa thatAM avarodha kare che; ane jyAre te bhAvo sarvathA skaraNa na thaI zake te avasthAne prApta kare, tyAre dveSa svataH vinAza pAme che; kema ke te bhAvo AtmAmAM utpanna na thaI zake te mATe Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 2 2. adhyAtmamataparIkSA gAthA -pa6 vivekI AtmA samyajJAnapUrvaka te bhAvo pratye dveSa kare che. ane te ja rIte guNo pratyeno rAga paNa guNonI anatizayatAnI kakSA sudhI ja varte che, paraMtu jayAre te guNo rAga vagara sahaja skuraNa thAya tevI kakSA prApta thAya, tyAre te guNo sarvatra udAsInatAnA bhAvarUpa vItarAgabhAvamAM ja pariNamana pAme che. tAtparya e che ke, jyAre AtmAne guNono rAga thAya che, tyAre te rAganA viSayabhUta guNo te vItarAgabhAvasvarUpa che, tethI AdyakakSAmAM jIvane vItarAgatAnA rAgathI vItarAga pratyenI bahumAnAdinI kriyA dvArA vItarAga pratye abhimukhabhAva thato jAya che, je rAganI atizayatA pAmato jAya che, ane atizayita vItarAgatAno rAga jayAre sattvanA prakarSane karAvI zake te bhUmikAno prApta thAya, tyAre rAga svayaM nAza pAme che ane vItarAgabhAva phuraNa thavA mAMDe che. ahIM anAtmavidne ja sarva duHkhanA mULabhUta rAga-dveSano prabhAva che ema kahyuM, tyAM vizeSa e che ke, yadyapi AdyakakSAvALA Atmavidne paNa prazasta rAga-dveSa hoya che, ane te uttarottara atizayatAne pAmatA hoya che, to paNa aprazasta rAga-dveSanA unmelanamAM te prazasta kaSAya kAraNabhUta bane che, ane aMte sarvathA rAga-dveSanA abhAvamAM vizrAMta thAya che; tethI phaLanI apekSAe teo Atmavid che. to paNa haju aMtaHkaraNanA khedanA nAzarUpa phaLa thayuM nathI, te apekSAe teone Atmavid na kahetAM vItarAgane ja paramArthathI Atmavid kahela che. ahIM sarva duHkhanA mULarUpa je rAga-dveSa kahyA che, te sarva duHkha zAtA-azAtArUpa nahIM; paraMtu AtmAnI AkuLatAnA pariNAmarUpa je duHkha che, te rAga-dveSa prabhAva che. yadyapi je padArtha pratye rAga hoya che, ane puNyathI te padArthanI prApti thAya che tyAre rAgaprabhava duHkha dekhAtuM nathI, paraMtu vastutaH tyAre paNa je padArtha pratye rAga che, te padArthanA vyAghAtaka padArtha pratye avazya dveSa hoya che. kvacit te bahu atizayita na hoya to paNa, jIvane te iSTa padArthono vyAghAta na thAya tevI AkAMkSA hoya che; tethI ISTanA vyAghAtaka padArthanA nivartanano pariNAma paNa hoya che, te dveSarUpa che. tethI rAgakALamAM paNa prAptapadArthanA rakSaNanI AkAMkSA ane tenA vyAghAtakanI nivRttinI AkAMkSAdi AkuLatArUpa, aratinA pariNAmasvarUpa duHkha tyAM varte che. phakta jyAre te rAga-dveSa prazasta prazastatara bhAvane pAmatA jAya che, tyAre te AkuLatAnA janaka banatA nathI, paraMtu uttarottara aprazasta rAgAdikRta je AkuLatA che, tenI maMdatAnA janaka bane che. vaLI te AtmajJAna paramArthathI vItarAgane ja che; kema ke teone ja duHkhakSayarUpa AtmajJAnanA phaLano saMbhava che. teno bhAva e che ke, bIjAone duHkha prazasta rAgane kAraNe alpa alpatara thatuM hoya che to paNa, sarvathA AkuLatAnA kSayarUpa duHkhakSaya vItarAgane ja che. tethI kAryanI niSpattinI apekSAe AtmajJAna tyAM ja che, mATe paramArthathI vItarAgane ja AtmajJAna che, ema kyuM che. ahIM prazna thAya ke, vItarAgane paNa asAtAnA udayakRta duHkha hoi zake che; to duHkhakSayarUpa AtmajJAnanuM phala tyAM che, ema kema kahevAya? tethI kahe che ke, aMta:karaNanA khedanA nirAsanuM ja, anAkuLatvabhAvanArUpa jJAnanuM phaLapaNuM che. tAtparya e che ke, anAkuLatvabhAvanArUpa AtmajJAna che, ane te vRddhine pAmatuM aMtaHkaraNanA khedano nirAsa kare che; ane aMte te anAkuLatvabhAvanArUpa jJAna vItarAgatAmAM niSThAne pAme che tyAre, paripUrNa aMtaHkaraNanA khedano nirAsa kare che. ane ahIM aMta:karaNano kheda bAhya padArtho pratye rAga-dveSane kAraNe thayelA jIvanA AkuLatA pariNAmarUpa ja che, ane Atmavi te ja duHkhano kSaya ahIM grahaNa karela che. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 56 adhyAtmamataparIkSA . . . . . . . . . .23 TI:- yattu jJAnaM rAgadveSanirAsAya na prabhavet, na tannizcayato jJAnamapi, ata eva caraNabhane nizcayato jJAnadarzanayorbhaGga eva, vyavahAratastu tadbhajaneti giiyte| taduktaM 1 NicchayaNayassa caraNassuvaghAe nANadaMsaNavahovi / vavahArassa u caraNe hayammi bhayaNA u sesANaM / ti [paJcAzaka 11-45] nizcayo hi phalaM kurvadeva kAraNamabhyupaiti, vyavahArastu kuzUlanihitabIjavat svarUpayogyamapIti vizeSa iti dhyeym| TIkArya -vA' vaLI je jJAna rAga-dveSanA nirAsa mATe samartha nathI, te nizcayathI jJAna ja nathI. AthI karIne ja=je jJAna rAga-dveSanA nirAsa mATe samartha nathI, te nizcayathI jJAna ja nathI AthI karIne ja, caraNanA bhaMgamAM nizcayathI jJAna-darzanano bhaMga ja che. vaLI vyavahArathI tenI bhajanA che e pramANe kahevAya che, arthAt vyavahArathI caraNanA bhaMgamAM jJAnadarzana hoya paNa kharA ane na paNa hoya. 'taqo'-te kaheluM che nizcayanayane caraNanA upaghAtamAM jJAna-darzanano vadha paNa che. vaLI vyavahArane caraNano nAza hote chate zeSanI=jJAna-darzananI, bhajanA che. TIkArya :- "nizcayo' nizcayanaya) phala karatA ja kAraNane kAraNa tarIke svIkAre che. vaLI vyavahAra(naya) kubhUlanihitabIjanI jema svarUpa yogyane paNa kAraNa mAne che, e pramANe vizeSa che ema vicAravuM. (AthI ja pUrvamAM nizcayanayane AzrayIne vItarAgane ja Atmavid kahela che, e prakAre yojana che.) ast :- evaM cAtmajJAne satyAtmA'jJAnavilayAt tatprayuktarAgadveSavilaye tanmUlakA'ratipariNAmarUpaduHkhavilaya eveti vyavatiSThate, tenAtmajJAne sati duHkhavilaye kSutpipAsAdikamapi na bhavatyeveti pareSAM pratyAzAvAlI samunmUlitA bhavati, kSudhAdipariNAmasya jJAnA'nAzyatvAditi sphuTIbhaviSyatyagre // 56 // TIkArya :- vaM' ane e pramANe uparamAM paramArthathI AtmajJAna vItarAgane ja che ityAdi je sarva kahyuM e pramANe, AtmajJAna hote chate, AtmAnA ajJAnanA vilayathI tatvayukta=ajJAnaprayukta, rAga-dveSano vilaya thaye chate, tanyUlaka=rAga-dveSamUlaka, aratipariNAmarUpa du:khano vilaya ja che, e pramANe vyavasthita che. tene te kAraNathI=AtmajJAna dvArA paraMparAe aratipariNAmarUpaduHkhano vilaya thAya che te kAraNathI, AtmajJAna hote chate, duHkhanA vilayamAM sudhA-pipAsAdi paNa na thAya ja, e pramANe paranI digaMbaranI, viparIta AzArUpI velaDI mUlathI nAza pAme che; kema ke sudhAAdi pariNAmanuM jJAnathI anAzyapaNuM che, e pramANe AgaLamAM spaSTa karaze.IN6ll 1. nizcayanayasya caraNasyopaghAte jJAnadarzanavadho'pi / vyavahArasya tu caraNe hate bhajanA tu zeSayoH / / Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA 224 avataraNikA :- atha parikhAnathaiva tamamiIti avataraNikArya :- have pariNAmanA ja phaLanI stuti kare che -- bhAvArtha :- gAthA-56nI avataraNikAmAM kahela ke, mamatvabhAvanAne dUra karavAnI icchAvALAe, adhyAtmabhAvanA AzrayaNa karavA yogya che; ane te adhyAtmabhAvanAthI niSpanna thato jIvano je pariNAma che, te pariNAmanuM phaLa mokSa che, te batAvIne te pariNAmanA ja phaLanI mahattA batAve che gAthA - 57 gAthA: to pariNAmAu cciya bandho mokkho va NicchayaNayassa / NegaMtiyA aNaccaMtiyA puNo bAhirA jogA // 57 // ( tatpariNAmAdeva bandho mokSo vA nizcayanayasya / naikAntikA anAtyantikAH punarbAhyA yogAH // 57 // ) gAthArtha :- te kAraNathI=gAthA-48thI 56 sudhImAM je nizcayanayanI mAnyatA batAvI, tenuM nigamana karatAM kahe che ke, te kAraNathI, nizcayanayane pariNAmathI ja baMdha ane mokSa che. vaLI bAhya yogo naikAntika ane anAtyaMtika che. 2lSI :- jIvasya hi dvividhaH pariNAmo viziSTo'viziSTazca, AdyaH paroparAgapravarttitazubhAzubhAGgatayA dvividho'ntyastu svadravyamAtrapravRttatayaikavidha eva / jIvazcopadarzitAnyatarasvapariNAmameva kurute, na na tu parapariNAmaM, ekakSetratayA'vasthitAnAmapi pudgalAnAM tadupAdAnahAnA'yogyatayA tatkarmatvAbhAvAt, svatantraprApyasyaiva karmatvAt / TIkArya :- 'nIvasya' jIvanA viziSTa ane aviziSTa be prakAranA pariNAma che. Agha=viziSTa pariNAma, parauparAgathI pravartita zubhAzubha aMgapaNArUpe be prakArano che. vaLI aMtya=aviziSTa pariNAma, svadravyamAtra pravRttipaNAthI eka prakAre ja che. dara 'puddattAnAM' ahIM SaSThI saptamI arthaka che. bhAvArtha :- ahIM vizeSa e che ke, nizcayanayanA mate pudgala ane AtmA be bhinna padArtho che. pudgalano pariNAma AtmAne prApta thato nathI ane AtmAno pariNAma pudgalane prApta thato nathI. Ama chatAM, mohanIyakarmanI udayamAna prakRtine nimitta karIne, bAhya evA arihaMtAdinA guNone joine, teonA u5rAgathI pravartita zubha bhAva jIvamAM AvirbhAva pAme che. te zubha bhAva parathI pedA karAyela nathI, paraMtu jIva svataH ja paranA nimittathI te bhAva kare che. tethI bAhya evA tIrthaMkarAdi ane atyaMtara evA karmarUpa para padArthane nimittarUpe grahaNa karIne je bhAva pravarte che, te parauparAgathI pravartita che. te ja rIte azubha bAhya viSayanuM avalaMbana laine jIva jyAre Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 57. adhyAtmamataparIkSA.. * * * * * * * . . . . . . . . .225 pariNAma kare che, tyAre te azubha bhAva parauparAgathI pravartita che. A baMne prakAranA parauparAgapravartita bhAvo jIvanA viziSTa pariNAmarUpa che. ane jayAre jIva bAhya padArthane nimittarUpe grahaNa karato nathI, tyAre te padArthonA nimitte pravartato pariNAma jIvamAM thato nathI; te vakhate svadravyamAtrathI pravRtta evo eka ja prakArano bhAva thAya che, je aviziSTa ekasvarUpa che. TIkArya - "jIvaza' ane jIva, upadarzita anyatara svapariNAmane ja kare che, paraMtu para pariNAma karato nathI; kema ke eka kSetrapaNA vaDe avasthita paNa pudgalomAM tad upAdAna-hAnanI ayogyatA hovAne kAraNe, =jIva vaDe upAdAna-hAnanI ayogyatA hovAnA kAraNe, tatkarmatvano jIvanA karmatvano, abhAva che. utthAna :- ahIM prazna thAya ke, jIvanA prayatnanuM karma, pudgaladravya kema thatuM nathI? tethI temAM hetu kahe che TIkArya :- "tatra' - svataMtrathI prAptanuM ja svataMtra evA kartAthI prApyanuM ja, karmapaNuM che. bhAvArtha tAtparya e che ke, jIve, upadarzita anyatara svapariNAmane ja kare che, paraMtu para pariNAmane jIva karato nathI; arthAta mATImAMthI ghaTa banAvavArUpa je mATIno ghaTapariNAma thAya che, te rUpa para pariNAma jIva karato nathI; te ja rIte audArika ke kArmaNavargaNAnA pudgalone zarIrarUpe ke karmarUpe pariNAma paNa jIva karato nathI. kema ke eka kSetrapaNA vaDe avasthita paNa zarIranAM ke karmanAM pugalomAM jIva vaDe grahaNa ane hAnanI yogyatA nahIM hovAnA kAraNe, jIvanI kriyAnA viSayabhUta te padArtho banatA nathI. ' ahIM prazna thAya ke, jIvanA prayatnanuM karma, pudgala dravya kema banatuM nathI? temAM 'vaMtatra ....maitrI' hetu kahyo. tenuM tAtparya e che ke, svataMtra evA kartAnI kRtino je viSaya hoya te ja karma kahevAya, paraMtu te pudgalo jIvathI grahaNanI yogyatAne dhAraNa karatA nathI, tethI jIvathI te prApya nathI; phakta te pugalo eka kSetramAM hovAne kAraNe jIva te pudgalone grahaNa kare che tevo jIvane bhrama varte che. vastutaH jIvanA prayatnathI jIvamAM viziSTa ke aviziSTa pariNAma ja pedA thAya che, ane jIvanA te prayatnane nimitta karIne bAhya padArtho svataH te te rUpe pariNAma pAme che; e prakArano nizcayanayano Azaya che. Ast:- kathaM tarhi jJAnAvaraNAdidravyakarmabandha iti cet? Atmano rAgadveSarUpaM bhAvakarma nimittIkRtya yogadvArA nivizamAnAnAM svata evopAttavaicitryANAM jJAnAvaraNAdibhAvapariNaterupacArAt iti gRhaann| kArca: - "vArtha' ahIM pUrvapakSI kahe che ke, to pachI jJAnAvaraNAdidravyakarmabaMdha kevI rIte che? teno uttara ApatAM kahe che - AtmAnA rAga-dveSarUpa bhAvakarmane nimitta karIne, yoga dvArA (AtmAmAM) nirizamAna, (ane) svataH ja upAttavaicitryano=vicitra evA karmapugalono, jJAnAvaraNAdi bhAva pariNatinA upacArathI, (jJAnAvaraNAdi dravyakarmarUpe vyavahAra thAya che) e pramANe tuM grahaNa kara. Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226. ...... adhyAtmamata parIkSA ..... gAthA - 57 ahIM..... 'sivizamAnAnAM svata vopAttavaivicA'mAM SaSThI vibhaktino anvaya jJAnAvaraNAdi dravyakarmarUpe vyavahAra thAya che tenI sAthe che ane temAM jJAnAvarAmiAvarirUpavarAt' hetu che. utthAna - "jIvI ..... rUti gRha' sudhInA kathananuM nigamana karatAM kahe che TIkA - tasmatu puthapapapariVITHvAtmano vanyastattarSanAM tattapitre :varUpa phalamapIti sthitm| TIkArya - "tamAt' - te kAraNathI puNya-pApanA pariNAmathI ja-jIvanA puNyane anukULa evA zubha ane pApane anukULa evA azubha pariNAmathI ja, AtmAne baMdha che; ane te te karmanA te te vipAkakALamAM (AtmAne puNya ane pApanA pariNAmathI) sukha-duHkharUpa phaLa paNa che; e pramANe sthita che. bhAvArtha-tAtparya e che ke, pUrvamAM viziSTa ane aviziSTa be prakAranA jIvanA pariNAma kahyA, temAM je viziSTa pariNAma che, tene paNa be prakArano kahela che. temAM je zubha pariNAma kahyo te bhAvapuNyarUpa che, ane je azubha pariNAma che te bhAvapAparUpa che. te be prakAranA puNya ane pApanA pariNAmathI ja AtmAne dravyakarmano baMdha thAya che; ane baMdhAyelA che te karmono te te vipAkakALa jayAre pragaTa thAya che, tyAre jIva sukha ane duHkharUpe pariNAma pAme che. tethI jIvanA bhAvapariNAmarUpa puNya ane pApanA phaLarUpa sukha-duHkhanI prApti thAya che, ane bhAvakarma jema jIvanA pariNAmarUpa che tema sukha ane duHkha paNa jIvanA pariNAmarUpa che. te baMne pariNAmo vacce kAryakAraNabhAva che. jyAre AtmA sAthe eka kSetramAM rahelA dravyakarmano AtmA sAthe ekakSetrarUpa saMbaMdha che, paNa jIdhanI sAthe ekatvarUpa pariNAma nathI; ane jIva potAnA pariNAmathI dravyakarmane pariNamana pamADato nathI, paraMtu dravya karma svataH pariNAma pAme che, kevala te jIvanA pariNAmane nimitta kare che. ane karmanA udayakALamAM paNa te karmano udaya sukha-duHkhane pedA karato nathI, paraMtu udayamAna te karmane nimitta karIne, jIva svataH ja sukhaduHkharUpe pariNamana pAme che; e prakAre nizcayanayanuM tAtparya che. A utthAna :- pUrvamAM zuddhanizcayanayathI kahyuM ke, jIva be prakAranA pariNAmo kare che, paraMtu parapariNAmane karato nathI; ane tyAM viziSTa pariNAmane zubhAzubharUpa be prakArano svIkAryo. have zuddhatara nizcayanayane AzrayIne viziSTa pariNAma paNa vastutaH ekarUpa ja che, te kahe che bhAvArtha:- ahIM vizeSa e che ke, eka vicakSAthI pramANanA vyavahAranaya, azuddha nizcayanaya ane zuddhanizcayanaya; A rIte vibhAga thAya che; ane vyavahAranaya karatAM nizcayanaya zuddha hovAthI, bIjI rIte vivakSA karatAM nizcayanayanA zuddha nizcayanaya, zuddhatara nizcayanaya ane zuddhatama nizcayanaya e rIte paNa vibhAga thAya che. ahIM A bIjA prakAranI vivaphA darzAvela che. te A rIte vyavahAranaya AtmAne parapariNAmano kartA mAne che, tethI te azuddhanaya che; jyAre nizcayanaya AtmAne svapariNAmano kartA mAne che, e apekSAe vyavahAranaya karatAM-nizcayanaya zuddha Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 57 adhyAtmamataparIkSA 227 che; ane te zuddha nizcayanayanI dRSTithI, viziSTa pariNAma zubha-azubharUpa be prakAranA che. jyAre zuddhatara nizcayanaya sUkSma jonAro che, ane te puNya ane pApa pariNAmane eka azuddharUpe ja svIkAre che; ane zuddhatama nizcayanaya aviziSTa zuddha pariNAmane ja svIkAre che. ahIM zuddhatara nizcayanayane AzrayIne kahe che. ast :- puNyapApapariNAmAvapyazuddharUpatayA vastuta ekarUpAveva, tatphalayorapi sukhaduHkhayoratyantamabhinnatvAt, na hi puNyaphalamapi cakravarttyAdisukhaM paramArthataH sukhaM, aGganAsambhogAdiviSayautsukyajanitAratirUpaduHkhapratIkAramAtratvAttasya / na ca viparyayo'pi suvacaH, pratyakSabAdhAt taduktaM 1 puNNaphalaM dukkhaM ciya kammodayao phalaM va pAvassa / naNu pAvaphalevi samaM, paccakkhavirohiyA ceva // (vi. bhA. 2004) 2 jatto cciya paccakkhaM somma ! suhaM Natthi dukkhamevedaM / tappaDiyAravibhiNNaM to puNNaphalaMti dukkhaM ti // (vi. bhA. 2005) 3 visayasuhaM dukkhaM ciya dukkhapaDiyArao tigicchavva / teM mumuvayArAJo, aa ya vayAro viLA tatta || (vi. mA. 2006) chUTuM 'tatvAyorapi' ahIM 'pi' zabda 'vAra' arthaka che ane 'na haiiM mukhyattamapi' ahIM 'Tvi' zabda 'yasmAt' arthaka che. TIkArya :- 'puNyapApa' - puNyapApapariNAma paNa azuddhapaNArUpe vastutaH ekarUpa ja che, kema ke tenA phalarUpa ja arthAt puNyapApanA phalarUpa ja sukha-duHkhanuM atyaMta abhinnapaNuM che. je kAraNathI puNyanuM phala paNa cakravartyAdi sukha, 5ramArthathI sukha nathI; kema ke tenuM arthAt cakravartyAdi sukhanuM, aMganAsaMbhogAdi viSayanA utsukapaNAthI janita aratirUpa duHkhanuM pratIkAramAtrapaNuM che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, zuddha nizcayanaya jIvanA viziSTa pariNAmano zubha-azubharUpe je vibhAga pADe che, -te puNyapApanA pariNAmarUpa ja che. arthAt puNyabaMdhane anukULa evo je zubha adhyavasAya, ane pApabaMdhane anukULa evo je azubha adhyavasAya, te baMneno judo vibhAga kare che. paraMtu zuddhatara nizcayanaya zubha-azubha baMne pariNAmo AtmAnA svabhAvabhUta nathI, paraMtu parauparAgathI pravartita che tethI, tene azuddharUpa eka svarUpe ja svIkAre che. ane temAM te yukti Ape che ke, te be pariNAmanA phalarUpe jIvane je sukha-duHkha prApta thAya che, te 1. puNyaphalaM duHkhameva karmodayataH phalamiva pApasya / nanu pApaphale'pi samaM pratyakSavirodhitA caiva // 2. yata eva pratyakSaM saumya ! sukhaM nAsti duHkhamevedam / tatpratIkAravibhaktaM tataH puNyaphalamiti duHkhamiti // 3. viSayasukhaM duHkhameva duHkhapratIkAratazcikitseva / tatsukhamupacArAnnopacAro vinA tathyam // Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228. . . adhyAtmamataparIkSA .. gAthA - 57 bemAM judApaNuM nathI. yadyapi sukha e jIvane anukULa vedanarUpa che ane duHkha e pratikULa vedanarUpa che, tethI te apekSAe te judA hovA chatAM judA kema nathI? te batAvavA arthe kahe che ke - puNyanuM phaLa je cakravaryAdika sukha che, te paNa vAstavika jIvamAM vartatI utsukatAne kAraNe, je aratino pariNAma varte che, te rUpa duHkhanA pratIkAramAtrarUpa che. AnAthI e phalita thayuM ke, jema moTo ghaDo hoya te paNa ghaTa che ane nAno ghaDo hoya te paNa ghaTa che; tema saMsArI jIvone jyAre pApano udaya hoya che tyAre aratirUpa duHkha varte che, ane puNyano udaya hoya tyAre, utsukatAne kAraNe je arati hoya che, te bhogasAmagrI maLavAthI kAMika alpa thAya che. tethI pApanA udayakALamAM je arati che, te pratIkArasAmagrInA abhAvane kAraNe adhika duHkharUpa che, ane puNyanA udayakALamAM pratIkArasAmagrI prApta thavAthI te aratinuM duHkha kAMika alpamAtrAmAM che; tethI duHkharUpe baMne pariNAmo samAna che. mATe ja puNyapApanA phaLane abhinnarUpe nizcayanaya svIkAre che. ahIM vizeSa e che ke, zatAvedanIyathI jIvane anukULa vedana utpanna thAya che; paraMtu saMsArI jIvone puNyanA udayanA kALamAM zAtA sahavartI viSayomAM utsukatA paNa vartatI hoya che, ane viSayonI aprAptikALa sudhI tyAM aratirUpa duHkha hoya che, ane viSayonA prAptikALamAM te duHkhano pratIkAra thAya che; ane sAmAnyathI ghAtI prakRtinA sAnnidhyamAM aghAtI prakRti paNa ghAtI jevI ja che, te dRSTine sAme rAkhIne, puNyapApanA phaLane duHkharUpa batAvela che. paraMtu jemano moha nAza thayo che, teone zAtAvedanIyakarmathI kevala zAtAno ja anubhava thAya che, paNa ausukya ke aratino pariNAma thato nathI; tethI aratirUpa duHkha teone nathI, ane aratirUpa duHkhanA pratIkArarUpa sukhano pariNAma paNa teone nathI; tethI teonA sukhane nizcayanaya paNa prAyaH duHkharUpa. kahI zakaze nahi. paraMtu tevuM vadana vItarAgane ja hoya che, tethI tenI vivakSA karela nathI ema bhAse che. . utthAna - pUrvamAM kahyuM ke, pApanuM phaLa duHkha che, ane puNyanuM phaLa duHkhano pratIkAra che; tyAM koIne zaMkA thAya che, uparokta kathana karatAM viparIta svIkArIe to zuM vAMdho? arthAt puNyanuM phaLa sukha che, ane pApanuM phaLa sukhano. pratIkAra che; tema mAnIe to zuM vAMdho? tethI kahe che - TIkArya - "ratra ane viparyaya paNa, arthAt puNyanuM phaLa sukha ane pApa e sukhanA pratIkArarUpa che, e pramANe viparyaya paNa, suvaca nathI; kema ke pratyakSa bAdha che. bhAvArtha - ahIM pratyakSabAdha e che ke, azAtAmAM vihvaLa thayelA jIvone aratino pariNAma pratyakSathI dekhAya che, paraMtu ratirUpa sukhanA pratIkArarUpa almarati tyAM dekhAtI nathI; tethI tyAM sukhanA pratIkArarUpa pApanuM phaLa svIkAravuM, te pratyakSa virodhI che. puthapApa pratyakSavAghAta' e kathanamAM taduthI sAkSI kahe che TIkArya -puuTnaM - karmano udaya hovAne kAraNe pApanA phalanI jema puNyanuM phaLa duHkharUpa ja che. narthI zaMkA kare che ke, pApanA phaLamAM paNa samAna che. arthAt pApanuM phaLa sukharUpa che e pramANe samAna che. to kahe che ke ema kahevAmAM pratyakSa virodhitA che. Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 57. . . . . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 bhAvArtha - tAtparya e che ke, "nanu' thI koI zaMkA kare ke, pApanuM phaLa sukha che; kema ke karmodayathI karAyeluM che, puNyaphaLanI jema. tene graMthakAra kahe che ke, e prakAranuM anumAna thaI zake nahi; kema ke pratyakSa virodhitA che. ane e ja vAtane vi.bhA.gAthA-200pamAM batAve che. pratyakSa virodhitAmAM hetu kahe che - no vyaya' - je kAraNathI ja he saumya! A pApanuM phaLa pratyakSa sukha nathI, duHkha ja che; te kAraNathI tenA pratIkArathI duHkhanA pratIkArathI, vibhakta puNyanuM phaLa che, jethI karIne puNyanuM phaLa duHkha che. 'ti' kathananI samApti sUcaka che. vasuhRduHkhanA pratIkArarUpa hovAthI, cikitsAnI jema viSayasukha paNa duHkha ja che, ane upacArathI te sukha che, ane upacAra tathya vinA thato nathI. bhAvArtha:- ahIM vizeSa e che ke, A rIte sarva puNyaphaLane duHkharUpe siddha karavAthI, jagatamAM sukha nAmano padArtha aprasiddha thaze. tethI vi.bhA.gAthA-2006 zlokanA uttarArdhamAM kahe che ke, puNyaphaLamAM sukhano upacAra karyo che, tethI sukha nAmano padArtha kyAMka hovo joie. ane te vi.bhA. gAthA-2007mAM kahe che ke, te sukha mokSamAM che. utthAna - pUrvamAM sthApana karyuM ke, puNyanuM phaLa duHkha che, ane e ja anubhavathI batAvyuM. have mULagAthAmAM kahela ke, pariNAmathI ja mokSa che, tene batAvatAM kahe che TIkA - parokSarAnArthaypasatAM hajIrAthAnAM tatsAmagrI mUTvitripu pravRttimaitrIvazorIjImahAmohAnattajvaaloptaappraaytRssnnaa ( ? tRSNAyAH) paramArthato duHkharUpatayA janitaduHkhavegamasahamAnAnAmindriyANi vyAdhisthAnIyatAmiSTaviSayAzca tatsAmyasthAnIyatAmAbibhratIti kathaM na duHkhapratIkArarUpatayaitatsukhaM paryavasyati? iti pAramArthikasukhajanakAdaviziSTAddharmapariNAmAd duHkhajanako viziSTapariNAmo vilIyate, sa eva mokSa iti sthitaM, "dharmAdharmakSaye mokSaH" iti vcnaat| tataH pariNAmAdeva bandhamokSAviti TIkArya -parokSajJAna mATe prayatna karatA chadmasthonI tatsAmagrIbhUta arthAt parokSajJAnanI sAmagrIbhUta iMdriyomAM, pravRttamaitrInA vazathI udIrNa, mahAmoharUpa agninI javAlAnA upatApa sadaza tRSNAnuM, paramArthathI duHkharUpapaNuM hovAne kAraNe, (tRSNAthI) janita duHkhanA vegane nahi sahana karatA evA jIvonI iMdriyo, vyAdhisthAnIya che; ane iSTa viSayo, tenA sAmyasthAnIyatAne dhAraNa kare che. ethI karIne, A sukha arthAt saMsAranuM sukha, duHkhanA pratIkArarUpe kema paryavasita na thAya? arthAt paryavasita thAya. ethI karIne pAramArthika sukhajanaka aviziSTa dharmapariNAmathI, duHkhajanaka viziSTa pariNAma vilIna thAya che, ane te ja mokSa che; e pramANe sthita che. kema ke dharma ane adharmano kSaya thaye chate mokSa che; e pramANe vacana che. A-17 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 adhyAtmamata parIkSA . . . . . . . . . gAthA -57 bhAvArtha:- ahIM vizeSa e che ke, jIvane iMdriyanI sAthe anAdikALano saMbaMdha hovAthI pravRttimaitrI che; ane te maitrIne kAraNe, iMdriyone je anukULa hoya temAM ja jIvane ruci pedA thAya che. tethI pravRttamaitrIvaza udIrNa evI mahAmoharUpa agninI jvAlAnA upapAta saMdeza tRSNA kahela che. ane iMdriyothI tRSNA pedA thAya che tethI tRSNArUpa duHkhane pedA karanAra iMdriyo hovAthI iMdriyone vyAdhisthAnIya kahela che. utthAna :- TIkAnA prAraMbhathI mAMDIne rUti vAnas' sudhInA kathananuM nigamana karatAM tata:' thI kahe che TIkArya :- "tata:' - te kAraNathI pariNAmathI baMdha ane mokSa che, e pramANe sthita che. TIkAH- vepaBHUvyApa variMyatitni vayo vAhya vaMdhamokSahetavate naiRntiA vAtyaktiA: tatsadbhAvAsadbhAvAbhyAmapi phlaasdbhaavsdbhaavdrshnaat| TIkA - "ve tu' je vaLI paramANavyaparopaNa ane bahiraMgayatiliMgAdi baMdha ane mokSanA hetuo che, te ekAMtika nathI ane AtyaMtika nathI; kema ke tenA sarbhAva ane asadbhAvathI paNa phalanA sadbhAva ane asadbhAvanuM darzana che. bhAvArtha:- vyavahAranaya paraprANavyaparopaNane baMdhanuM kAraNa mAne che, ane bAhya sAdhuveSane mokSanuM kAraNa mAne che; ane te bAhyadRSTithI baMdha ane mokSanAM kAraNo dekhAya tevAM che, tethI tene bAhya kAraNo kahyAM. ane nizcayanaya te bAhya kAraNone ekAMtika ane AtyaMtika nathI ema kahIne, mokSa pratye tenI kAraNatA nathI tema sthApana kare che; kema ke nizcayanaya ekAMtika ane AtyaMtika kAraNane ja kAraNarUpe mAne che. ane te bAhya kAraNo ekAMtika ane AtyaMtika kAraNa nathI, temAM yuti batAve che ke, (1) bAhya kAraNano abhAva hoya chatAM phaLano asalkAvA dekhAya che. jema koie hiMsA karI chatAM narakarUpa phaLa tene prApta na thayuM. e ja pramANe bAhya kAraNa yatiliMga dhAraNa kare che, chatAM mokSarUpa phaLanI prApti thatI nathI; ane (2) bAhya kAraNono abhAva hoya chatAM phalano sadUbhAva dekhAya che. jema koIe bAhya hiMsA nathI karI chatAM narakamAM jAya che. ane bAhya kAraNa yatiliMga vinA paNa, bharatAdine kevalajJAna thayuM che. ane (3) bAhyakAraNa vidyamAna hoya tyAre phalano sadbhAva paNa prApta thAya che. jema bAhya hiMsA karato hoya, tyAre karmabaMdhanI prApti thAya che; ane bAhya sAdhuno veSa vidyamAna hoya, tyAre mokSasvarUpa phaLanI prApti thAya che. te ja rIte (4) bAhya kAraNanA abhAvamAM phalano abhAva paNa hoya che. jema bAhya hiMsA nathI, to narakAdinI prApti thatI nathI; ane bahiraMga yatiliMga vinA mokSanI prApti thatI nathI. tethI bAhya kAraNanA sadbhAva ane asadubhAvamAM phalanA sabhAva ane asadbhAvano anekAMta che. ane vaLI bAhya kAraNane AtyaMtika nathI tema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, koi jIva bAhya hiMsA ghaNI kare, to paNa alpa phaLa maLe; ane koI jIva bAhya hiMsA alpa kare, to paNa ghaNuM phaLa maLe; tema paNa prApta thAya che. tevI rIte koi jIva saMyamanI ghaNI AcaraNA kare, to paNa sAmAnya phaLa prApta kare; ane koi jIva alpa AcaraNA kare, to paNa Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 57 adhyAtmamataparIkSA 231 kevaLajJAnarUpa phaLane prApta kare, jema aimuttAmunie kevalajJAna prApta karyuM. tethI bAhya AcaraNAnI taratamatA pramANe phaLanI taratamatA nathI, paraMtu jema pariNAmanI vizuddhi thAya tema phaLa adhika maLe, ane pariNAmanI vizuddhi alpa hoya to phaLa alpa maLe; e pramANe bhAvane AzrayIne taratamatA che, tethI pariNAma e AtyaMtika kAraNa che. mATe bAhya kAraNane kAraNarUpe nizcayanaya svIkArato nathI. AnAthI e phalita thayuM ke, nizcayanaye pariNAmathI ja baMdha ane mokSa che ema sthApana karyuM, ane vyavahArane abhimata baMdhanA kAraNarUpe paraprANavyaparopaNa ane mokSanA kAraNarUpe yatiliMgAdine anaikAMtika ane anAtyaMtika sthApIne akAraNarUpe siddha karyAM. utthAna :- pUrvamAM kahyuM ke, nizcayanayanI dRSTie pariNAmathI baMdha ane mokSa che; jyAre bahiraMga kriyA ke bahiraMga yatiliMgAdi mokSanA hetu tarIke vyavahArane abhimata che; ane te anaikAMtika ane anAtyaMtika che te kathanamAM, digaMbaranI mAnyatA pramANe yathAjAtaliMga paNa ekAMtika che; tenuM nirAkaraNa karavA 'kyAretAt' thI digaMbaranI mAnyatAnuM sthApana kare che. TIst :- syAdetat-yathAjAtaliGgaM mokSasAmagryAM nivizamAnamavyabhicAri bhaviSyati tadupalambha evopacaritAsadbhUtavyavahAreNa viSayAdinivRttyA'zuddhanizcayanayenAbhyantarA'vratapariNAmaM tyaktvA zubhapravRttirUpANi vyavahAravratAni paripAlya, triguptilakSaNasamAdhikAle tAnyapi parityajya kevalajJAnopalaMbhAt, bharatAdInAmapi tathaiva pravRtteH, stokakAlatayA paraM sthuuldRssttibhistthaa'naaklnaat| taduktam "paJcamuSTibhirutpATya truTyan bandhasthitIn kacAn / '' jovAnantaramevApadrAnan ! zreLi ! vatam // kRti / [ maivaM, zakyaparihArasyApi dhyAnasAmagrIvazAt parijihIrSAdikaM vinA'parihAre vAkkAyasaMvRttisamatvalakSaNatriguptisAmrAjye kevalajJAnA'pratirodhAt / ] TIkArya :- 'sthAvetat' ahIM digaMbara A pramANe kahe ke, mokSanI sAmagrImAM jema aviziSTa pariNAma Avazyaka che, tema yathAjAtarliMga paNa nivizamAna avyabhicArI thaze; kema ke tadupalaMbhamAM ja=yathAjAtaliMganA upalaMbhamAM ja, uparita asadbhUta vyavahAranayathI viSayAdinI nivRtti karIne, (ane) azuddha nizcayanayathI atyaMtara avrata pariNAmano tyAga karIne, (ane) zubha pravRttirUpa vyavahAravratonuM pAlana karIne, traNa guptilakSaNa samAdhi kALamAM teono=zubhapravRttirUpa vyavahAvratono, paNa tyAga karIne kevalajJAnano upalaMbha thAya che. utthAna :- pUrvamAM kahyuM ke, yathAjAtaliMganA upalaMbhamAM ja A kramathI kevalajJAna prApta thAya che, tyAM zaMkA thAya ke, bharatAdine yathAjAtaliMga vagara paNa kevalajJAna thayela, tethI tyAM vyabhicAra che. tenA nivAraNa mATe pUrvapakSI kahe che Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 57 TIkArya :- 'martAvInAm' bharatAdine paNa te prakAre ja pravRtti hovAthI kevalajJAna thayela. paraMtu (yathAjAtaliMganA grahaNathI mAMDIne kevalajJAnanI vacamAM) alpakALapaNuM hovAthI sthUladaSTi vaDe te prakAre jaNAtuM nathI. bharatAdine te ja prakAre kevalajJAna thayela. temAM 'taDum 'thI sAkSI Ape che TIkArya :- 'padmamuSTimi:' he rAjana ! zreNika ! pAMca muSTi vaDe vALone ukheDIne baMdhanI sthitine toDatA locanI anaMtara ja kevala prApta karyuM. 'kRti' uddharaNanA kathananI samApti sUcaka che. utthAna :- digaMbaranA kathananuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe che - TIkArya :- 'maivaM' ema na kahevuM=yathAjAtaliMganA upalaMbhamAM kevalajJAna thAya che ane tenA vinA kevalajJAna thatuM nathI, tema na kahevuM. kema ke dhyAnasAmagrInA vazathI parihAra karavAnI icchAdi vinA zakya parihArano paNa aparihAra hote chate, vAkkAyasaMvRtti ane (mananI saMvRttirUpa) samatvalakSaNa triguptinA sAmrAjyamAM, kevalajJAnano apratirodha che. bhAvArtha :- 'sthAvetat' thI je kathana karyuM tenuM tAtparya e che ke, yathAjAtaliMgane grahaNa karyA pachI ja viSayAdinI nivRtti thAya che, te nizcayanayanI dRSTie saMbhavita nathI. kema ke nizcayanayathI viSayAdithI jIva sadA nivRtta che, kAraNa ke nizcayanayanA mata pramANe paradravyane paradravyanI sAthe saMbaMdha ja saMbhavato nathI. tethI viSayAdithI jIva sadA nivRtta che, paraMtu upacarita asadbhUtavyavahAranayathI viSayonI nivRtti thai zake che. tAtparya e che ke vyavahAranayanA (1) anupacarita sadbhUtavyavahAranaya, (2) anupacarita asadbhUtavyavahAranaya, (3) uparita sadbhUtavyavahAranaya ane (4) uparita asadbhUtavyavahAranaya e pramANe cAra vikalpo saMbhave che. vyavahAranaya AtmAnA guNono bheda karIne saMbaMdhanuM grahaNa kare che. jema AtmAnuM kevalajJAna, AtmAnuM matijJAna ityAdi. jyAre nizcayanaya svaguNono abheda ja svIkAre che. anupacarita sabhtavyavahAranaya H- 'AtmAnuM kevalajJAna' e kathana anupacarita sabhtavyavahAranayathI thai zake che, kema ke AtmAno kevaLajJAnanI sAthe saMbaMdha upacarita nathI. upacarita sadbhUtavyavahAranayaH- 'AtmAnuM matijJAna' e kathana uparita sadbhUtavyavahAranayathI thai zake che, kema ke jJAna e AtmAno guNa che tethI te sadbhUta che. Ama chatAM matijJAna e kSayopazamabhAvano guNa che, kSAyikabhAvano guNa nathI, tethI upacarita che. anupacarita asadbhUtavyavahAranaya :- 'AtmAnuM zarIra' e kathana anuparita asadbhUtavyavahAranayathI thai zake che, kema ke AtmAno zarI2 sAthe vyavahArathI saMbaMdha pratIta thAya che, tethI AtmA ane zarIrano saMbaMdha upacirata nathI. paraMtu asadbhUta eTalA mATe che ke, zarIra e AtmAnA pariNAmarUpa nathI. Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 57 adhyAtmamataparIkSA 33 upacarita asabhtavyavahAranaya :- 'AtmAnA viSayo' e kathana uparita asadbhUtavyavahAranayathI thai zake che, kema ke AtmAno viSayo sAthe upacArathI saMbaMdha saMbhave che. kAraNa ke vyavahAramAM paNa bhogya padArtho pratyakSathI pRtharUpe pratIta thAya che, to paNa AtmA sAthe upacArathI bhogya padArthanA saMbaMdhano vyavahAra pravarte che. A rIte bhogyapadArthano AtmA sAthe upacArathI vyavahAra pravarte che, tethI upacarita asadbhUtavyavahAranayathI yathAjAtaliMga grahaNa karyA pachI ja viSayAdinI nivRtti thAya che, tema digaMbarane kahevuM che. vaLI nizcayanaya pariNAmane ja mAne che, ane azuddha nizcayanaya azuddha pariNAmane mAne che. tethI azuddha nizcayanayanI dRSTie yathAjAtaliMga grahaNa karyA pachI atyaMta avratapariNAmano tyAga thAya che, ane tyAra pachI samiti-guptiAdirUpa pAMca mahAvratasvarUpa vyavahAvratonuM pAlana thAya che; ane te vratapAlanano jyAre atizaya thAya che, tyAre sarva azubha saMskAro uccheda pAme che; ane te vakhate traNa guptirUpa samAdhikALa prApta thAya che, ane te triguptilakSaNa samAdhikALamAM, vyavahAratono tyAga karIne, kevalajJAnano upalaMbha thAya che; ema digaMbarane kahevuM che. ahIM triguptilakSaNasamAdhikALa e che ke, prathama bhUmikAmAM jIvane azubha saMkalpa-vikalpa pravartatA hoya che. te azubha saMkalpa-vikalponI nivRtti mATe zubhapravRttirUpa vyavahAvrato che. te vyavahAvratomAM samyak kasarata karIne azubha pravRttinA utpAdaka saMskArono jyAre uccheda thAya che, tyAre jIvane viSayo tarapha javAno avakAza ja raheto nathI. tethI jIvanI vizrAMtinuM anya koi avalaMbana nahi rahevAthI, AtmamAtramAM vizrAMta rahI zake tevo kALa prApta thAya che ane te ja triguptilakSaNasamAdhikALa che. ane te triguptilakSaNasamAdhikALamAM vyavahAvrato N anupayogI hovAthI, te vyavahAvratone choDIne jIva AtmamAtramAM vizrAMta thAya che.=zuddha AtmAnA svarUpamAM ekAgrabhAvane pAme che. ane tenAthI kevalajJAnanI prApti thAya che. mATe mokSanI sAmagrImAM yathAjAtaliMga paNa avyabhicArI kAraNa che, ema digaMbarano Azaya che. ahIM vizeSa e che ke, je vyakti samyak prakAre yathAjAtaliMgane grahaNa kare che, te vyaktino yatna traNa prakArano che. (1)bAhya viSayanA tyAgano, (2) atyaMtara avratanA pariNAmanA tyAgano ane (3) vyavahAvratanA pAlanano. nizcayanayanI dRSTithI viSayothI jIvanI sadA nivRtti hovAthI temAM yatna saMbhavato nathI, tethI te yatnane uparita asadbhUta vyavahAranayathI grahaNa karela che. ane aMtaraMga je avratanA pariNAmano tyAga che, te paNa vyavahAranayathI saMbhavita nathI, tema ja zuddha nizcayanayathI paNa saMbhavita nathI, paraMtu azuddha nizcayanayathI saMbhavita che. kema ke vyavahAranayanI dRSTie bAhya padArthano tyAga saMbhave, ane zuddha nizcayanayanI dRSTie AtmAne avratano pariNAma ja hoto nathI, ke jethI teno tyAga saMbhave; tethI azuddha nizcayanayathI atyaMtara avratanA pariNAmano tyAga ahIM grahaNa karela che, ane vyavahAravratonuM pAlana vyavahAranayanI dRSTithI grahaNa karela che. tethI uparita asadbhUta vyavahAranaya, azuddha nizcayanaya ane vyavahAranayanI dRSTithI kula traNa prakArano yatna tyAM grahaNa karela che, ane tyAra pachI traNa guptinu sAmrAjya pragaTe tyAre kevalajJAna thAya che. tethI digaMbarane e kahevuM che ke, e traNa prakAranA yatnamAM uparita asadbhUtavyavahAranayathI viSayanI nivRtti Avazyaka che, ane te yathAjAtaliMga grahaNa karyA vagara saMbhave nahi; tethI mokSanI sAmagrImAM yathAjAtarliMga paNa avyabhicArI kAraNa che. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA gAthA - 17 ahIM prazna thAya ke, bharatAdine to yathAjAtaliMga vagara ja kevalajJAnanI prApti thai che, tethI yathAjAtaliMgane kAraNa mAnavAmAM vyabhicAra Avaze. teno uttara ApatAM digaMbara kahe che ke, bharatAdine paNa te prakAre ja pravRtti hovAthI kevalajJAna thayela; paraMtu yathAjAtaliMganA grahaNathI mAMDIne kevalajJAnanI vacce alpakALa hovAthI sthUla dRSTivALA jIvo vaDe te pramANe jaNAtuM nathI. ane 'tavun' thI svakathananI puSTi karavA digaMbare sAkSIpATha pazcamuSTimi:........ Apela che. tenuM nirAkaraNa karatAM 'maivaM'thI graMthakAre je kahyuM tenuM tAtparya e che ke, yathAjAtanA liMganA upalaMbhanA pUrvokta kramathI kevalajJAna thAya che, tenA vinA kevalajJAna thatuM nathI, evuM nathI. kema ke jayAre tattvaciMtanamAM caDavAthI dhyAnanI sAmagrI prApta thAya che, tenA vazathI, arthAt tattvaciMtananA kAraNe dhyAna pedA thavAne anukULa cittanI bhUmikA pedA thAya che tenA vazathI, jeno parihAra zakya che evA gRhasthaveSAdino paNa parihAra karavAnI icchAdi nahi hovAne kAraNe aparihAra hote chate, vacananI saMvRttirUpa, kAyAnI saMvRttipa ane samatvalakSaNa mananI saMvRttirUpa triguptinA sAmrAjyamAM, kevalajJAnano apratirodha che. 234 utthAna :- pUrvamAM e batAvyuM ke, nizcayanayanI dRSTithI pariNAmathI ja mokSa che; tyAM digaMbara mAnyatA pramANe, mokSasAmagrImAM yathAjAtaliMga paNa Avazyaka che, tenA vagara mokSa saMbhave nahi; tenuM sthApana karIne nirAkaraNa karyuM. have vaLI koi kahe che ke, jIvarakSaNAdipravRttirUpa bAhya vrata paNa kevalajJAnamAM vighnabhUta che; ane A jAtanI mAnyatA AdhyAtmikonI che, ane te AdhyAtmiko pariNAma pratye atiniviSTa dRSTivALA hovAthI, pariNAmane upakA2ka je bAhya AcAra che, te paNa temane mokSamAM vighnabhUta lAge che. temanI mAnyatA batAvIne nirAkaraNa karatAM kahe che TIkA :- dhai: punarujyaMte 'avratAni parityajya vrateSu pariveSTitaH / tyajettAnyapi saMprApya paramaM padamAtmanA / [ ] iti, teSAmayamAzayo, yad jIvaghAtAdinivRttAvapi jIvarakSaNAdipravRttirekadezavratavikalparUpA rAgA'vinAbhAvinI nirvikalpakasamAdhivirodhinIti kathaM punarasau na saumanasya pratipanthI ? samAdhIcchyA'nyathA vA samAdheriva rakSaNecchayA'nyathA vA jiivrkssnnaadiprvRtterviitraagtvaa'virodhitvaat| TIkArya :- 'thai: puna:' jeo vaLI kahe che - avratono tyAga karIne vratomAM pariveSTita evo muni AtmA dvArA=svaprayatnathI, paramapadane saMprApta karIne--nirvikalpaka samAdhine prApta karIne, teno paNa=vratono paNa, tyAga kare che, e pramANe teono A Azaya che. teonA Azayane 'var'thI batAvatAM kahe che - ('va' zabda 'vadyuta' arthamAM che.) jIvaghAtAdinI nivRtti hovA chatAM paNa ekadezavratavikalparUpa jIvarakSaNAdinI pravRtti, rAga sAthe avinAbhAvinI nirvikalpaka samAdhinI virodhinI che. ethI karIne kevI rIte vaLI A=Azaya, saumanasyano pratipaMthI nathI? arthAt AdhyAtmikono A Azaya saumanasyano pratipaMthI che. kema ke samAdhinI icchAthI samAdhinI jema athavA anyathA=bIjI rIte, samAdhinI jema, rakSaNanI icchAthI jIvarakSaNAdinI pravRttinuM athavA anyathA=bIjI rIte, jIvarakSaNAdi pravRttinuM vItarAgatvanI sAthe avirodhIpaNuM che. Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 57 adhyAtmamataparIkSA 235 dUra 'thai: punarutte'thI kahyuM te kathana vItAvatvAvaidhitvAt' ahIM puruM thAya che. tAtparya e che ke, bIjA koi jIvarakSAnI pravRttine nirvikalpaka samAdhinI virodhI kahIne bAhyakriyAne mokSanI vyAghAtaka kahe che, tenuM nirAkaraNa ahIM pUruM thAya che . bhAvArtha :- AdhyAtmikono Azaya e che ke, vrata e AtmAnA asaMyamanA tyAgarUpa svapariNAmamAM rahevA mATenI AcaraNArUpa che. te vratono eka deza jIvarakSAdinI kriyArUpa che. tethI jIvarakSaNAdinI pravRtti ekadezavrata vikalparUpa che, arthAt jIvarakSAnuM pAlana karavAnI icchAthI janya pravRttirUpa che. tethI icchArUpa rAgavALI te pravRtti che. mATe rAga sAthe avinAbhAvinI te pravRtti hovAthI, nirvikalpaka samAdhi sAthe te pravRttino virodha che. teno uttara ApatAM siddhAMtakAre 'samAdhIyA ....... virodhitvAt', sudhI je hetu kahyo, tenuM tAtparya e che ke koi vyaktine cittanI samAdhinI icchA thAya, ane tethI te vyakti cittanI samAdhi mATe yatna kare, ane te yatna dvArA samAdhine prApta kare, tyAM samAdhinI icchArUpa rAgathI pravRtti hovA chatAM, samAdhinI prApti vItarAgatvanI virodhI nathI. ane samAdhinI icchA vagara paNa, koi bAhya nimittane joine sahaja rIte citta samAdhidazAne pAme, to paNa te samAdhi vItarAgatvanI virodhI nathI. kema ke samAdhi e vItarAgatvane anukULa evA cittanA svastha pariNAmarUpa che. te ja rIte koi vyaktine jIvarakSAnI icchAthI jIvarakSAmAM pravRtti thAya, tema ja koi vyaktine badhA jIvo pratye potAnA tulyatvarUpa samatvabuddhi thavAnA kAraNe jIvarakSaNamAM pravRtti thAya, to te jIvarakSaNanI pravRtti vItarAgatvanI virodhI nathI. kema ke jIvarakSaNano pariNAma, e vItarAgatvane anukULa evA sarva jIvo pratye potAnA tulya buddhine pedA karavAne anukULa ke pedA thayela bhAvane atizaya karavAne anukULa evA prayatnarUpa che. utthAna :-'svAvetat'thI digaMbare mokSanA aMgarUpe dravyaliMgane paNa avinAbhAvIrUpe sthApana karyuM tenuM nirAkaraNa karyuM. vaLI AdhyAtmiko mokSanA aMgarUpa evA vyavahAravratone paNa nirvikalpaka samAdhinA virodharUpe sthApana karIne mokSamAM akAraNa kahe che; tenuM thai punarujyate' thI kathana karIne nirAkaraNa karyuM. have pUrvamAM digaMbaranuM nirAkaraNa karatAM kaheluM ke, traNa guptinuM sAmrAjya prApta thaye chate kevalajJAna thAya che; te vAtane ja mokSanA kAraNarUpe avinAbhAvarUpe sthApana karatAM che TIst :- triguptisAmrAjyaM punaH kevljnyaansaamgriibhuutmvshymessttvymev| taccedam - ArttaraudradhyAnAnubandhikalpanAjAlaviyogaH paramamAdhyasthyapariNatiryoganirodhAvasthAbhAvI sarvathA manonirodhazceti tridhA manoguptiH / vAgguptirapi maunAvalambanena sarvathA vA tannirodharUpA mukhavastrAcchAditamukhena saMbhASaNAdinA vAksaMvRttirUpA vA / kAyaguptirapyupasargAdyupanipAte'pi nizcalatA yoganirodhe sarvathA ceSTAparihAro vA zayanAsanAdiSu siddhAntoktayatanAprakAreNa ceSTAniyamarUpA ca / taduktam- (yogazAstra 1/41-42-43-44) Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 . . . . . . . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA ...... * ::: .... gAthA 27 vimuktakalpanAjAlaM, samatve supratiSThitam / AtmArAmaM manastajjJairmanoguptirudAhRtA / / saMjJAdiparihAreNa yanmaunasyAvalambanam / vAgvRtteH saMvRtirvA yA sA vAgguptirihocyate / / upasargaprasaGge'pi kAyotsargajuSo muneH / sthirIbhAvaH zarIrasya, kAyaguptirnigadyate // zayanAsananikSepAdAnacaGkramaNeSu ca / sthAne ca ceSTAniyamaH kAyaguptistu sA parA / / TIkArya -triparisarca' vaLI triguptisAmrAjyane kevalajJAnanI sAmagrIbhUta avazya jANavuM ja, ane te A (1) ArtaradradhyAnaanubaMdhI kalpanAnAlano viyoga, (2) paramamAdhyazyapariNati ane () yoganirodhaavasthAbhAvI sarvathA manano nirodha. A pramANe traNa prakAre manogupti che. vAgRti paNa (1) maunanA avalaMbanathI (2) athavA sarvathA vacanayoganirodharUpa ane (3) mukhavastrathI AMcchAdita mukhathI saMbhASaNAdi vaDe vAksavRttirUpa traNa prakAre che. kAyagupti paNa (1) upasargAdi upanipAtamAM paNa nizcalatA, (2) yoganirodhamAM sarvathA ceSTAparihArarUpa ane (3) zayana-AsanAdimAM siddhAMtamAM ukta yatanA prakArathI ceSTAniyamarUpa che. te ja kahevAyuM che. (yogazAstra zloka 141-42-43-44mAM) 'vimu' - kalpanAjAlathI vimukta, samatvamAM supratiSThita ane AtmAmAM ramaNa karatuM mana, tenA jANakAra vaDe manogupti kahevAyela che. "saMsAri' - saMjJAdinA parihArathI je maunanuM avalaMbana athavA vAvRttinI saMvRtti, te ahIM vacanagumi kahevAya che. upara- upasarga prasaMgamAM paNa kAyotsargayukta muninA zarIrano sthirIbhAva, te kAyagupti kahevAyela che. zayana zayana, Asana, nikSepa, AdAna ane caMkramaNamAM ane sthAnamAM ceSTAniyama, te vaLI parA kAyagupti che. bhAvArtha - (1) ArtadhyAna ane raudradhyAnanI anubaMdhI-phalavALI, evI kalpanAnAlano viyoga, e prathama prakAranI manogupti che. je muni tapa-tyAga ane saMyamanA zubha vikalpomAM ja cittane vyAkRta kare che te zubhayogavALA munine A prathama manogupti hoya che, ane dezaviratidharane jyAre dharmaanuSThAnamAM zubha vikalpo pravartatA hoya tyAre A prathama manoguti hoya che, ane apunabaMdhakane jayAre sampravRttiviSayaka zubha saMkalpa-vikalpo pravartatA hoya tyAre bIjarUpe A prathama manogupti hoya che. (2) ane paramamAdhyaApariNatirUpa bIjI manogupti zuddha upayogavALA munine ja hoya che; je nirvikalpa dazArUpa che, ane kSapakazreNi-upazamazreNine abhimukha che, yathAvat saMsAra ane mokSa pratye samAna cittarUpa che. (3) ane zailezI avasthAmAM carama manogupti hoya che. (1) vacanagupti paNa maunanA avalaMbanathI, ke je munine bolavAnuM koI prayojana na hovAthI, bAhya ke aMtara jalpAkArarUpe vacanano nirodha karIne, kevala zAstranA tattvamAM nyasta mAnasavALo ke dhyAnamAM magna hoya tyAre varte che; te ja rIte dezaviratidharane paNa sAmAyikAdi kALamAM tathAviyatna vakhate varte che; ane apunabaMdhakane Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 57 adhyAtmamataparIkSA 237 paNa maunanuM avalaMbana karIne zAstrAnusArI padArthamAM nyasta mAnasa hoya che tyAre bIjarUpe varte che. (2) ane sarvathA vacananirodharUpa bIjA prakAranI vacanagupti zailezIkaraNanA yatnathI thAya che. (3) ane vAgyuMvRttirUpa vacanagupti, munine ke sAmAyikAdimAM dezaviratidharane ane apunarbaMdhakane bIjarUpe vAgsamiti kALa sahavartI hoya che. (1) upasargAdimAM nizcalatArUpa kAyagupti, apramatta munine hoya che, ane apramatta dezaviratidhara zrAvakone paNa hoya che, ane apunarbaMdhakane bIjarUpe hoya che. (2) ane sarvathA ceSTAparihArarUpa kAyagupti, yoganirodha avasthAmAM hoya che. (3) ane ceSTAniyamarUpa kAyagupti, sarvaviratidharane hoya che, ane sAmAyika pauSadhAdimAM dezaviratidharane hoya che, ane apunarbaMdhakane bIjarUpe hoya che. TIkA :- athAtrApi pravRttiriAmarUpA zukSinivRttipariplAvirodhinIti cet hanta taddei nivRttiprinnaamo'pi manoyogapravRttipariNAma eveti svamapi svayaM virundhyaat| parapravRttiH svapravRttivirodhinIti cet ? na, zukladhyAnasaMpRktAntarjalpavikalpasyApi tathAtvA''patteH / 'bAhyapravRttistatheti' cet ? na, pravRtterabAhyatvAt, bAhyaviSayatvasya ca nirvaktumazakyatvAt, 'ekadezanivRttiH sarvanivRttivirodhinIti' `cet ? na, kArtsnyena yoganivRttestadAnImabhAvAt, viklpnivRtteshcaantHprinnaammaatrsaadhytvaat| TIkArya :- 'atha' ahIM pUrvapakSI A pramANe kahe ke, ahIM paNa=u52mAM kahela traNa prakAranA gupti pariNAmamAM paNa, pravRttipariNAmarUpa gupti, nivRttipariNAmarUpa guptinI virodhI che. tenA samAdhAnarUpe graMthakAra kahe che ke, to pachI nivRttino pariNAma paNa manoyogapravRttipariNAmarUpa ja che. ethI karIne svayaM=pote svano paNa virodhI thAya. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, manoguptimAM je prathama manogupti che te pravRttipariNAmarUpa che; ane vAgguptimAM vAsaMvRttirUpa je vacanagupti che te pravRttipariNAmarUpa che; ane kAyaguptimAM ceSTAnA niyamarUpa kAyasaMvRtti che, pravRttipariNAmarUpa gupti che. te traNeya pravRttipariNAmarUpa gupti tenAthI anya nivRttipariNAmarUpa guptinI virodhI che. tethI tenA dvA2A 52mamAdhyasthyapariNatirUpa nivRttipariNAmarUpa guptino, ane yoganirodharUpa nivRttipariNAmarUpa guptino, prAdurbhAva zI rIte thai zake? ema pUrvapakSInuM tAtparya che; ane kevalajJAnamAM je triguptinuM sAmrAjya apekSita che, tyAM nivRttipariNAmarUpa ja gupti joie, ema pUrvapakSIno Azaya che. tenA * sAmAdhAnarUpe haiMnta tadde .......vindhyAtA' sudhI je kathana kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, manoguptimAM paramamAdhyasthyapariNatirUpa je nivRttipariNAma che, te jagatanA tamAma padArtho pratye paramamAdhyasthyathI yukta evA dhyAnanA pariNAmarUpa che; ane te manoyoganA pravRttipariNAmarUpa che. te ja rIte vacana ane kAyAno je samyag nirodha mATeno yatna che, te paNa manoyoganA pravRttipariNAmarUpa che. ethI karIne je nivRttipariNAmarUpa gupti che, te pote paNa apekSAe pravRttipariNAmarUpa che. mATe te nivRttipariNAma svayaM potAno virodhI thaze. ane jo te nivRttipariNAma svayaM potAno virodhI nathI ema svIkAro, to te ja rIte pravRttipariNAmarUpagupti paNa, nivRttipariNAmarUpaguptinI virodhI nathI; paraMtu tene anukULa che. Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 57 TIkArya :- 'parapravRtti:' ahIM pUrvapakSI A pramANe kahe ke, nivRttipariNAmarUpa gupti pratye pravRttipariNAmarUpa gupti virodhI nathI ema tame siddha karyuM, to paNa pa2pravRtti svapravRttinI virodhI che.=pudgalamAM karAtI pravRtti AtmAmAM karAtI pravRttinI virodhI che. tenA samAdhAnarUpe graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM, kema ke zukladhyAnasaMpRkta aMtarjalpavikalpanI paNa tathApaNAnI Apatti Avaze. na bhAvArtha :- tAtparya e che ke, yadyapi nivRttipariNAmarUpa gupti paNa pravRttirUpa che, to paNa te pudgalanI pravRttirUpa nathI, paraMtu pudgalanA bhAvomAMthI nivRtta thavArUpa manoyoganI pravRttirUpa pariNAmasvarUpa che. paraMtu pravRttipariNAmarUpa gupti che te AtmAthI bhinna evA pudgalomAM pravRttisvarUpa che, tethI te parapravRtti AtmAmAM pravRtti karavArUpa svapravRttinI virodhI che, mATe nivRttipariNAmarUpa gupti ke je svapravRttipariNAmasvarUpa che tene ja guptirUpe mAnavI Avazyaka che; paraMtu pravRttipariNAmarUpa guptine guptirUpe mAnavI ucita nathI; ema pUrvapakSInuM tAtparya che. tenA samAdhAna rUpe 'guptadhyAna. Dapatte:' sudhIno je hetu kahyo tenuM tAMtparya e che ke, zreNimAM jyAre zukladhyAna pravarte che tyAre, zukladhyAna zrutanA aMtarjalpavikalparUpa dhyAnasvarUpe pravarte che, te manoyogarUpa athavA to kadAca bhASArUpavacana hoya to vacanayogarUpa hovAnA kAraNe, manovargaNA ke bhASAvargaNAnA pudgalomAM pravRttisvarUpa che. tethI te parapravRttirUpa hovAnA kAraNe, zukladhyAnamAM AtmAmAM pratiSThAna thavArUpa je svapravRtti che, tenI virodhI parapravRtti banaze. ....... TIkArya :- 'vAhya' ahIM pUrvapakSI A pramANe kahe ke, bAhyapravRtti che te rUpa pa2pravRtti te pramANe che=AtmAnI svapravRtti sAthe virodhI che. tenA samAdhAnarUpe graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM, kema ke pravRttinuM abAhyapaNuM che ane bAhyaviSayapaNAnuM nirvacana karavA mATe azakyapaNuM che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, pUrvapakSIne e kahevuM che ke, bAhyapravRtti che te rUpa parapravRtti AtmAnI svapravRtti sAthe virodhI che; jayAre zukladhyAnakALamAM aMtarjalpavikalparUpa je parapravRtti che, te aMtaraMga hovAnA kAraNe, AtmAnI svapravRtti sAthe virodhI nathI. tenuM samAdhAna karatAM kahyuM ke, pravRttinuM abAhyapaNuM che ane bAhyaviSayapaNAnuM nirvacana azakya che. tenuM tAtparya e che ke, je pravRtti jIvanA pariNAmarUpa che, tene bAhya kahI zakAya nahi. tethI pUrvapakSI kahe che ke, pravRtti bhale jIvapariNAmarUpa hoya, paraMtu pravRttipariNAmarUpa gupti che teno viSaya bAhya che, tethI bAhyaviSayatvarUpa bAhyapravRtti svapravRttinI virodhI che. tethI bIjo hetu kahe che ke, pravRttipariNAmarUpa guptimAM bAhya viSayapaNAnuM kathana karavuM zakya nathI, kema ke bAhyaviSayapravRtti te ja kahevAya ke jenAthI jIva pudgalomAM pravartato hoya, ane karmane bAMdhato hoya; jyAre pravRttipariNAmarUpa gupti to jIvane saMsAranA bhAvomAMthI nivRtta karIne saMyamane abhimukha karanArI che. tethI pravRttipariNAmarUpa gupti bAhya viSayaka che tema kahI zakAya nahi. TIkArtha :- 'veza' ahIM pUrvapakSI A pramANe kahe ke, ekadezanivRtti sarvanivRttinI virodhI che. tenuM samAdhAna karatAM graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM, kema ke kArtyathI=saMpUrNapaNAthI, yoganivRttino tyAre abhAva che ane vikalpanivRttinuM antaHpariNAmamAtra sAdhyapaNuM che. Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 57 adhyAtmamataparIkSA 239 bhAvArtha :- tAtparya e che ke pUrvapakSIne e kahevuM che ke, pravRttipariNAmarUpa guptimAM niyaMtrita pravRtti hovAnA kAraNe ekadezanI nivRtti che, jyAre nivRttipariNAmarUpa gupti sarvanivRttirUpa che; ane ekadezanI nivRtti sarva nivRttinI virodhI che, tethI pravRttipariNAmarUpa gupti mAnavI yukta nathI; kema ke sarvanivRttinI te sAdhaka nathI paraMtu bAdhaka che; ane sarvanivRttirUpa ja gupti kevalajJAna mATe Avazyaka che. tenA javAbarUpe siddhAMtakAra kahe che ke tema na kahevuM, kema ke nivRttipariNAmarUpa guptikALamAM paNa, saMpUrNapaNAthI yoganivRtti nahi hovAnA kAraNe, saMpUrNapaNAthI yoganivRttino tyAre abhAva che, tethI te vakhate paNa ekadezanivRtti mAnavI paDaze; ane ekadezanivRtti sarvanivRttinI virodhI hoya to, nivRttipariNAmarUpa guptine paNa gupti kahI zakAze nahi. ahIM pUrvapakSI zaMkA kare ke, saMpUrNapaNAthI yoganI nivRtti caudamA guNasthAnake hovAne kAraNe, sarva karmanA kSayanI sAdhaka yoganivRtti kSapakazreNimAM bhale na hoya, paNa kSapakazreNimAM vikalpanI nivRtti che, ane te nivRttirUpa gupti kevalajJAna mATe Avazyaka che, ane pravRttipariNAmarUpagupti bAdhaka che, kema ke tyAM vikalpanI nivRtti nathI; e prakAre pUrvapakSInA AzayaneM sAme rAkhIne, bIjo hetu kahe che ke, vikalpanI nivRttinuM aMtaHpariNAmamAtra sAdhyapaNuM che. tenuM tAtparya e che ke, kSapakazreNikALamAM yadyapi vikalpanI nivRtti che, ane pravRttipariNAmarUpa guptimAM vikalpo pravarte che, to paNa vikalponI nivRtti bAhyapravRttinA nivartanathI sAdhya nathI, paraMtu bAhyapravRtti vartatI hoya to paNa, vikalpanI nivRttine anukULa aMtaraMga pariNAma pedA thAya to, vikalpanI nivRtti thai zake che; ane bAhya nivRtti hovA chatAM vikalpanI nivRttine anukULa aMtaraMga pariNAma pedA na thAya to, vikalpo nivartana pAmatA nathI. tethI bAhyapravRttirUpa je pravRttirUpa gupti che, te vikalpanivRttinI vyAghAtaka che, tema kahI zakAya nahi. paraMtu azubha vikalpanI paraMparAnA nivartana dvArA, pravRttipariNAmarUpa gupti vikalpanI nivRttine anukULa evA aMtaHpariNAmane pedA karavAmAM sahAyaka che. tethI tenA dvArA jo aMtaHpariNAma pedA thai jAya to, vikalponI nivRtti thai zake. tethI sarvanivRttirUpa vikalpanivRtti che, tenA ekadezanivRttirUpa je pravRttipariNAmarUpa gupti che, te virodhI mAnI zakAya nahi. TI51 :- atha zubhA'zubhavAkkAyavyApArarUpabAhyakriyAyAH zubhAzubhamanovikalparUpAbhyantarakriyAyAzca nivRttiH paramacAritram, taduktaM dravyasaGgrahe 1' bahirabbhantarakiriyAroho bhavakAraNappaNAsaTTham / nANissa jaM NijuttaM taM paramaM sammacAritaM / ti, (46) tacca kathaM bahiH kriyAyAM saMbhavati ? iti cet ? na tadAnImapi hetubhUtAntarvikalpopakSayAdeva kevalopalambhAditi zatazaH pratipAditatvAt bahiH kriyAyAstadvirodhitve ca sUkSmakAyakriyAyA api tadvirodhitvaprasaGgAt, sthUlakriyAtvena tadvirodhitve'tiprasaGgAt, mohapUrvakakriyAtvena virodhitve ca mohatvenaiva tathAtvaucityAditi nizcayanayaniSkarSAt / 1. bAhyAbhyantarakriyAro dho bhavakAraNapraNAzArtham / jJAnino yantriyuktaM tatparamaM samyakcAritram // Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 57 TIkArya - "atha' ahIM pUrvapakSI kahe che ke, zubhAzubha vacana tathA kAyavyApArarUpa bAhyakriyAnI ane zubhAzubha manovikalparUpa atyaMtara kriyAnI nivRtti paramacAritra che. te dravyasaMgrahamAM kaheluM che - bhavanA kAraNanA praNAza mATe je jJAnIno bAhya ane atyaMtara kriyAno nirodha niyukta che, arthAt AtmA sAthe joDAyela che, te parama samyakyAritra che; ane te bAhyakriyAmAM kevI rIte saMbhavI zake? teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM, kema ke tyAre paNa jayAre bAhyakriyA varte che tyAre paNa, hetubhUta evA aMtaHvikalpanA upakSayathI ja kevalajJAnanA hetubhUta evA aMtaHvikalpanA upakSayathI ja, kevalajJAnano upalaMbha thAya che, e kathana seMkaDo vAra=anekavAra, pratipAdana karyuM che. utthAna - ahIM pUrvapakSI kahe ke, atyaMtara kriyA bhale paramacAritranI virodhI na thAya, paraMtu bAhyakriyA to virodhI thaze ne? tethI kahe che TIkArya - vahiM' bAhyakriyAnA tadvirodhIpaNAmAM=paramacAritranA virodhIpaNAmAM, sUkSmakAyakriyAno paNa tadvirodhIpaNAno-paramacAritranA virodhIpaNAno, prasaMga Avaze. ane caudamA guNasthAnaka pahelAM sUkSmakAyakriyA to avazya hoya ja che tethI kSapakazreNImAM paNa paramacAritra mAnI zakAze nahi. utthAna :- ahIM pUrvapakSI kahe ke, sthUlakriyAtvena virodhI kahIzuM, sUkSmakriyAne nahi. tethI kahe che - TIkArya - "dhUna' sthUlakriyAtvena tadvirodhIpaNAmAM arthAt paramacAritranA virodhIpaNAmAM atiprasaMga Ave bhAvArtha:- tAtparya e che ke, sthUla bAhya kriyA virodhI che, ane sUkSma nahi; ema kahezo to kevalIone paNa vihAra-upadezArirUpa pUla bAhyakriyAo hovAthI, paracAritra nAza thavAnI Apatti Avaze; ane temane paNa apakRSTa cAritravALA banI javAno atiprasaMga Avaze. utthAna :- ahIM pUrvapakSI kahe ke, mohapUrvakanI kriyAo ja paramacAritrano virodha karanArI che ane kevalIone mohapUrvakanI kriyA nathI, mATe atiprasaMga nahi Ave. to kahe che TIkArya - "mohapUrvA' mohapUrvakakriyAtvena virodhIpaNAmAM mahatvathI ja tathAtvanuM ucitapaNuM che. arthAt mohapUrvakanI kriyAne virodhI mAnavA karatAM mohane ja virodhI mAnavo ucita che, e pramANe nizcayanayano niSkarSa che. utthAna :- zlokanA prAraMbhathI mAMDIne nizcayanayana ' sudhInA kathananuM nigamana karatAM kahe che - Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 57-58 adhyAtmamataparIkSA 241 TIkA-tasmA svaparipAmarthyavasvArthasiddhikSamatvA vADhiyAnAmavijhiratisthitimAM du: 1 paramarahassamisINaM samattagaNipiDagajhariyasArANaM / pariNAmiyaM pamANaM nicchayamavalaMbamANANaM // ti (ogha ni. 1098) // 57 // TIkArya :- te kAraNathI svapariNAmanuM ja svakAryasiddhikSamapaNuM che, bAhya yogonI akiMcikaratA che; e pramANe sthita che. je kAraNathI kahyuM che - parama' nizcayanayanuM avalaMbana karanArA, samasta gaNipiTakanA arthAt dvAdazAMgInA jharitasArane pAmelA, RSionuM pariNAma pramANa che. (ane) A parama rahasya che.IfpaNA avataraNikA - kameva viziSya vivevati avataraNikArya - ukta vAtanuM ja svapariNAmanuM ja, svakAryasiddhimAM samarthapaNuM che, e vAtanuM ja vizeSa karIne vivecana kare che - gAthA : 'siddhI Nicchayao cciya, doNhaM saMjogao a cheyattam / katthai doNhavi uvaogo tullavaM ceva // 58 // ___(siddhinizcayata eva dvayoH saMyogatazca chekatvam / kutracit dvayorapi upayogastulyavadeva / / 58 // ) gAthArtha siddhi nizcayathI ja che=nizcayane abhimata evA bhAvaliMgathI ja che, ane enA saMyogathI ekapaNuM che =nizcayane abhimata bhAvaliMgathI sahita evA dravyaliMganA saMyogathI ekapaNuM=namaskaraNa yogyatA che, ane koIka ThekANe=jJAna-kriyAsthaLamAM, baMneno paNa upayoga samAna ja che. (daka saMvegI upAzrayanI hastapratimAM "vAstha' pATha che ane A ja gAthAnI TIkAmAM AgaLa gati vAdavAthaTTa hovi Davagono tuvaM veva' e pramANe gAthAnuM pratIka che tyAM paNa "vasthi' pATha che, tethI e mujaba ame ahIM gAthAmAM "zrIrU pATha rAkhela che. A sthAne pATaNanI hastapratimAM "W' A pramANe pATha che, te mujaba chAyAmAM " vat vat' karela che te vicAravuM. ame ahIM zrIpha' pATha mujaba sutravat' rAkhela che. bhAvArtha - tAtparya e che ke, mokSanI prApti dravyaliMgathI nathI paNa bhAvaliMgathI che; e pramANe nizcayanayanuM vacana che, ane mokSanI prAptimAM vyavahAranayane abhimata jebAhya AcaraNA che, tene nizcayanaya avajaryasannidhirUpe svIkAre che, ane tethI ja koIka ThekANe bAhya kriyA vagara paNa bhAvathI kAryanI niSpatti thAya che; ane bhAvanI 1. paramarahasyamRSINAM samastagaNipiTakajharitasArANAm / pAriNAmikaM pramANaM nizcayamavalambamAnAnAm / / Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 adhyAtmamataparIkSA ..... gAthA - 58 sAthe kAryanI vyAmi che, tethI nizcayathI siddhi che tema kahela che. ane jJAna-kriyAsthaLamAM mokSanuM kAraNa vyavahAranayane jJAna abhimata che, ane nizcayanayane cAritra abhimata che; kema ke cAritra mokSa pratye anaMtara kAraNarUpa che, ane jJAna e cAritranA kAraNarUpa che; ane jJAna sanmArganA samyagU paricchedanamAM vizrAMta thAya che, ane cAritra sanmArgamAM samyagu aMtaraMga pramANamAM vizrAMta thAya che, je parAkASThAne pAmIne mokSarUpa kAryane pedA kare che. A rIte mokSa pratye cAritra sAkSAt kAraNa hovAthI nizcayanaya cAritrane mokSanA kAraNa tarIke svIkAre che, ane jJAnane cAritranA kAraNa tarIke mAne che, mokSanA kAraNa tarIke jJAnane nizcayanaya svIkArato nathI. ane vyavahAranaya kahe che ke jJAna, cAritra dvArA mokSa pratye kAraNa che, tethI cAritra vyApArasthAnIya che, mokSanI prApti to samyagu jJAnathI thAya che, kema ke samyajJAna vagara cAritra paNa samyagU nahi hovAnA kAraNe, phalaasAdhaka che. tethI mokSano arthI jIva samyagujJAnamAM ja prayatna kare che, ane samyajJAna svayaM samyayatnane pedA karIne cAritranI niSpatti kare che. mATe kAryArthIno jemAM yatna hoya te ja kharekhara kAraNa kahevAya, tethI jJAnane ja mokSa pratye kAraNa mAnavuM ucita che. ane sthitapakSa, jJAna ane kriyAne mokSa pratye tulya kAraNarUpe svIkAre che; kema ke jJAna vagara kriyA sabhya thatI na hovAthI niSphaLa jAya che, ane jJAna paNa kriyAne pedA karyA vagara kAryakSama banatuM nathI; tethI jJAnane mAnanAra vyavahAranayano ane kriyAne mAnanAra nizcayanayano tulyavasamAna, upayoga che. ane bAhyakriyAne kAraNe mAnanAra vyavahAra ane bhAvaliMgane kAraNe mAnanAra nizcaya, e baMnenuM grahaNa karIe tyAre nizcayathI ja siddhi che tema prApta thAya che, mAtra bAhya kriyA to bhAvaliMgamAM nimittamAtrarUpe upakAraka che. 21st:- iha hi nizcayavyavahArayorbalavattvA'balavattve vicAryamANe siddhistAvadAtmano mokSalakSaNA naizcayikena bhAvaliGgenaiveti nizcaya eva blvaan| namaskaraNArhatArUpaM chekatvaM bhAvaliGgasadhrIcIna dravyaliGgasyaiveti tasyApi balavattvaM, taduktaM vaMdanakaniryuktau rUppaM TaMkaM visamAhayakkharaMNa viya rUvago ccheo| Turrapa samAgone sUvo che rAnakuve che. (128) 2 rUppaM patteyabuhA, TaMkaM je liMgadhAriNo smnnaa| / davvassa ya bhAvassa ya, cheo samaNo samAoge // tti (1139) atra hirUpyamazuddhaM TaMkaM viSamAhatAkSaramiti carakAdiSu prathamo bhaGgo, rUpyamazuddhaM TakaM samAhatAkSaramiti dvitIyaH pArzvasthAdiSu, rUpyaM zuddhaM TaMkaM viSamAhatAkSaramiti pratyekabuddhAdiSu tRtIyo, rUpyaM zuddha TaMka samAhatAkSaramiti caturthaH shuddhvesssaadhussu| ayameva cAvikalArthakriyAkAritayopAdeyo, bhAvaliGgasya sarvatra ythaavnnishcetumshkytvaat| TIkArya - 'rUdi' - kharekhara ahIM arthAta nizcaya ane vyavahAranA balavAnapaNAnI ane abalavAnapaNAnI vicAraNAmAM, AtmAnI mokSalakSaNA siddhi naiRRyika evA bhAvaliMgathI ja che, ethI karIne nizcaya ja balavAna 1. rUpaM TaMkaM viSamAhatAkSaraM nApi rupakazchekaH / dvayorapi samAyoge rupazchekatvamupaiti / / 2. rUpaM pratyekabuddhASTaMkaM ye liGgadhAriNaH zramaNAH / dravyasya ca bhAvasya ca chekaH zramaNaH samAyoge / / . Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA:58. . adhyAtmamataparIkSA . .......... 23 che. bhAvaliMga sadhIcIna dravyaliMganuM ja namaskaraNaarpatArUpa chetva che. ethI karIne tenuM paNa dravyaliMganuM paNa, balavAnapaNuM che. ta - te vaMdanaka niryuktimAM kahyuM che M' - rUpuM ane viSamAkSara TAMkavALo evo rUpiyo vyavahArayogya nathI. baMnenA paNa samAyogamAM arthAtu. zuddha rUpuM ane sAcI TAMka e baMnenA samAyogamAM, rUpiyo vyavahArayogyatAne pAme che. "rUpe' - rUpAnA sthAne pratyekabuddha che ane hiMgadhArI zramaNo TAMka jevA che. dravya ane bhAvanA samAyogamAM zramaNa cheka arthAta namaskaraNa yogya che. 'tti' zabda uddharaNanI samApti che. bhAvArtha- sAdhuveSa dhAraNa nathI karyo evA pratyekabuddha cAMdI jevA che, ane bhAva vagaranA liMgadhArI zramaNo chApa jevA che, ane sAdhuveSa dhAraNa karela che ane bhAvasAdhupaNuM che evA zramaNo namaskaraNayogya che. TIkArya - satra' - ahIMyAM arthAt vaMdanakaniyuktinA kathanamAM (1) rUpya azuddha ane viSamAra TaMka e pramANe prathama bhaMga carakAdimAM che, (2) rUpya azuddha ane samAhatAkSara TaMka e pramANe dvitIya bhaMga pArthasthAdimAM che, (3) rUpya zuddha ane viSamAhatAkSara TaMka e pramANe trIjo bhaMga pratyekabuddhAdimAM che ane (4) rUpya zuddha ane samAhatAkSara TaMka e pramANe cotho bhAMgo zuddhaveSadhArI sAdhumAM che. TIkArya - "mameva' A ja zuddhaveSavALA sAdhumAM vartato cotho vikalpa ja, avikala arthakriyAkArIpaNuM hovAnA kAraNe upAdeya che, kema ke bhAvaliMganuM sarvatra yathAvat nizcaya karavA mATe azakyapaNuM che. bhAvArtha - tAtparya e che ke, vaMdanane anukULa evuM avikala arthakriyAkArIpaNuM bhAvaliMga sadhIcIna sahita, dravyaliMgamAM che mATe te upAdeya che; ane kevala bhAvaliMgavALA pratyekabuddhAdi che, temAM vikala arthapaNuM che, kema ke bhAvaliMga pAmelA evA kevaLIne paNa devatAo veSa ApyA pachI ja namaskArAdi kare che. Ama chatAM, guNasaMpattirUpa bhAvaliMga teomAM hovAne kAraNe, te aMzamAM namaskaraNayogyatA teomAM che; Ama chatAM athakriyAkArIpaNA vaDe A cotho vikalpa ja upAdeya che. ahIM prazna thAya ke, kharekhara namaskaraNayogya guNasaMpatti ja che, to dravyaliMgarahita evA bhAvaliMgavALAne upAdeya kema na kahyA? tethI kahe che - - bhAvaliMgano kvacit yathAvat nizcaya thai zake to paNa, sarvatra yathAvat nizcaya thavo azakya che, mATe vyavahAra karavo duSkara bane; tethI bhAvaliMganA pratisaMdhAnapUrvaka dravyaliMgane ja maskArarUpa vyavahAra mATe svIkArAyela che. yadyapi bhAvaliMgano nirNaya duSkara che to paNa, bAhyaliMga dvArA bhAvaliMgano samyam nirNaya karavA mATe yatamAMnane kvacit mAyAdine kAraNe bhrama thAya to paNa, tene namaskAranuM phaLa avazya prApta thAya che. tethI ja dravyaliMgathI pratisaMdhAna pAmela bhAvaliMgavALI vyaktine namaskAra karavA mATe upAdeya tarIke grahaNa karela che. Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA utthAna :- pUrvamAM kahyuM ke, bhAvaliMgano sarvatra yathAvat nirNaya thai zake tema nathI, tyAM koi zaMkA karatAM kahe cheTIkA :- 'tlRi dravyatikRmeva vantanIyastvi'ti cait? mavereva yatra muLadhitva pratisandhIvate kastatpratisandhAnopAyaH? iti cet ? AlayavihArAdivyavahArapATavopadarzanamityAkalaya / 244 yavanAma: 1 AlaeNaM vihAreNaM ThANAcaMkamaNeNa ya / sakko suvihio gAuM bhAsAveNaieNa ya / / tti (Ava. ni. 1148) liGgini pArzvasthatvAdipratisandhAne tu tadavandanIyameva / gAthA - 18 TIkArya :- 'tardi' to dravyaliMga ja vaMdanIya ho. kahevAno bhAva e che ke, dravyaliMgavALAmAM paNa bhAvaliMgano nirNaya azakya che, tethI bhAvaliMgayukta dravyaliMgano nirNaya duSkara banaze. mATe dravyaliMgane ja vaMdanIya mAnavuM ucita che. tenA javAbarUpe kahe che 'bhaveteva' dravyaliMga vaMdanIya bane ja, jyAM guNAdhikapaNuM pratisaMdhAna karAya che. bhAvArtha :- kahevAno bhAva e che ke, guNAdhikatvano nirNaya chadmastha mATe azakya che, chatAM jyAM liMga dvArA pratisaMdhAna thatuM hoya tevuM dravyaliMga ja vaMdanIya che, mAtra dravyaliMga vaMdanIya nathI. TIkArya :- 'stahi~' tenA pratisaMdhAnano upAya zuM che? e pramANe pUrvapakSI kahe to, kahe che ke Alaya-vihArAdi vyavahAranA paTupaNAnuM darzana e pramANe tuM jANa. arthAt sAdhumAM Alaya-vihArAdi vyavahAranuM sArApaNuM dekhAtuM hoya te ja guNAdhikanA pratisaMdhAnano upAya che, ema tuM jANa. je kAraNathI Agama che - 'AtayeLa'- AlayathI, vihArathI, sthAna ane AcaMkramaNathI, bhASAvainayikathI suvihita che, e pramANe jANavuM zakya che. 'tti' zabda uddharaNanI samApti sUcaka che. 'tiSini'- vaLI liMgimAM pArthasthAdinA pratisaMdhAnamAM te=dravyaliMga avaMdanIya ja che. TI$1 :- athA'tIrthakaratvapratisandhAne'pi pratimAvandanAdivA'sAdhutvapratisandhAne'pi talliGgavandanAdadhyAtmazuddhirabAdhitai / takurtA 1. Alayena vihAreNa sthAnA''caGkramaNena ca / zakyaH suvihito jJAtuM bhASAvainayikena ca / / Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 58............... adhyAtma parIkSA 245 1 titthayaraguNA paDimAsu Natthi NissaMsayaM viyANaMto / titthayaraMti NamaMto so pAvai NijjaraM viulaM / / (Ava. ni. 1130) 2 liMgaM jiNapannattaM evaM NamaMtassa NijjarA viulA / jaivi guNavippahINaM, vaMdai ajjhappasohIe / / (Ava. ni. 1131) maivaM zaGkiSThAH, talliGgavandane tadgatasAvadhakriyAnumodanAvadyaprasaGgAt, pratimAyAM tu tdbhaavaat| uktaM ca 3 santA titthayaraguNA titthayare tesimaM tu ajjhappaM / Tya sAvaMA jiriyA, thereluM yuvA samajumannA || tti (kAva.ni.2232) TIkArya - "matha' ahIM pUrvapakSI kahe ke, atIrthakaraNAnA pratisaMdhAnamAM paNa pratimAnA vaMdananI jema, asAdhutvanA pratisaMdhAnamAM paNa tenA=pArthasthAdinA, liMganA vaMdanathI, adhyAtmanI zuddhi abAdhita ja che. 'taku$ - te kaheluM che - tisthayara'T' tIrthaMkaranA guNo pratimAmAM nathI (e pramANe) niHsaMzaya jANato, (ane) tIrthakara che e pramANe namato, te vipula nirjarAne pAme che. 'ti jo ke guNaviprahIna che (to paNa), jinaprajJataliMgane adhyAtmanI vizuddhithI vaMde che; e rIte namanArane vipula nirjarA thAya che. "vaM' teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM. kema ke tenA=pArthasthAdinA, liMganA vaMdanamAM, temAM rahela sAvadya kriyAnI anumodanAthI, avadyano prasaMga che; vaLI pratimAmAM teno abhAva che. '' ane kaheluM che - santA' tIrthakaramAM tIrthakaranA guNo che, vaLI teono A adhyAtma che, arthAt namaskAra karanArAono A adhyAtma chekacitta che; arthAt tIrthakaramAM tIrthaMkaranA guNo che, ane teonI A pratimA che, e prakAranuM citta che; athavA to tIrthakaranA guNo che, ane teone ame namaskAra karIe chIe, e prakAranuM citta che; ane pratimAmAM sAvaghakriyA nathI, tethI tyAM anumodanA nathI; ane itaramAM=pArthasthAdimAM sAvaghakriyA che, tethI pArthasthAdine praNAma karanArane nakkI sAvaghakriyAnI anumodanA che. utthAna :- pUrvamAM "naivaM zagier:' mAM je hetu Apyo, ane ta7 thI Avazyakaniyukti gAthA-1132nI je sAkSI ApI, teno bhAva batAvatAM kahe che 1. tIrthaMkaraguNAH pratimAsu na santi niHsaMzayaM vijAnan / tIrthaMkara iti naman sa prApnoti nirjarAM vipulAm // 2. liGgaM jinaprajJaptamevaM namataH nirjarA vipulA / yadyapi guNaviprahINaM vandate 'dhyAtmazuddhyA / / 3. smantaH tIrthaMkaraguNAstIrthakare teSAmidamadhyAtmam / na ca sAvadyA kriyA itareSu dhruvA samanujJA / / A-18 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 adhyAtmamataparIkSA TIsi H- ayaM bhAvaH- dravyaliGgaM hi tadvati svata eva guNavattvapratisandhApakatayA svasamAnAdhikaraNaguNavattvapratisandhApakatayA vA namaskarttavyatAyAmupayogi sattadviSayakamutsAhamAdhAyAdhyAtmazuddhyai prabhaviSNu, na tu pratimAdivat taTasthatayaiva svasadRzabhAvasmArakatayA, tathA ca dravyaliGgaM sAvadyasvAzrayaviSayakotsAhAdhAyakatayA dharmapratipaMthi, na tu pratimA, tatra guNatvAjJAnAd / gAthA - 58 dara 'taMtra muLavAjJAnAvA' pATha che tyAM 'taMtra muLavatttAjJAnAvA' pAThanI saMbhAvanA che, ane te mujaba artha karela che. TIkArya :- 'ayaM bhAva:-' dravyaliMga tAnamAM=dravyaliMgavAnamAM, svataH ja guNavattvapratisaMdhApakapaNAthI, athavA svasamAnAdhikaraNaguNavattvapratisaMdhApakapaNAthI, namaskartavyatAmAM upayogI thatuM tadviSayaka utsAha AdhAna karIne, adhyAtmanI zuddhi mATe samartha che; paraMtu pratimAdinI jema taTasthapaNAthI ja svasardezabhAvasmArakapaNAthI nahi. ane te pramANe dravyaliMga sAvaghasvAzrayaviSayaka utsAhaAdhAyakapaNAthI dharmano pratipaMthI che; paraMtu pratimA nahi, kema ke tyAM=pratimAmAM, guNavattvanuM ajJAna che. bhAvArtha :- dravyaliMga dravyaliMgavALAmAM svataH ja guNavattvanA pratisaMdhApakapaNAthI,=je vyaktino pUrvamAM paricaya che, ane temAM rahelI guNasaMpattinuM potAne jJAna che, te vyaktine pharI jotAMnI sAthe te vyaktinuM dravyaliMga bhUtakALamAM te vyaktimAM joyela guNonI upasthiti karAve che. yadyapi te guNo sAkSAt kAryarUpe atyAre dekhAtA nathI; kema ke guNo to ceSTAthI jaNAya che, ane tevI ceSTA atyAre koi prakAranI na hovA chatAM, pUrve paricita evI te vyaktinuM dravyaliMga, svataH ja bhUtakALamAM joyelA tevA guNonuM pratisaMdhAna karAve che, ane te rIte namaskartavyatAmAM upayogI bane che. athavA dravyaliMga tadvAnamAM svasamAnAdhikaraNaguNavattvapratisaMdhApakapaNAthI, namaskartavyatAmAM upayogI che.=aparicita evA muniveSadhArIne joine, dravyaliMganA adhikaraNamAM guNa hoya che evo sAmAnya bodha hovAnA kAraNe, jyAM sudhI vizeSa paricaya na thAya tyAM sudhI te vyaktinuM dravyaliMga te dravyaliMgavALAmAM guNavattvanI saMbhAvanA hovAnA kAraNe, svasamAnAdhikaraNa=dravyaliMgasamAnAdhikaraNa, guNavattvanuM pratisaMdhAna karAve che, ane te rIte namaskartavyatAmAM upayogI bane che. paraMtu A bIjA prakAranA pratisaMdhAnamAM guNono vizeSa nirNaya nahi hovAnA kAraNe thobhavaMdanAdino vyavahAra che; jyAre prathama prakAranA pratisaMdhAnamAM anya vaMdana paNa thAya che. A baMne prakAranA pratisaMdhAnapUrvaka, utsAhane AdhAna karIne dravyaliMga adhyAtmanI zuddhi mATe samartha che; paraMtu pratimAnI jema taTasthapaNuM hovAne kAraNe svasadezabhAvasmArakapaNAthI adhyAtmanI zuddhi mATe samartha nathI. tAtparya e che ke, pratimA guNa ane doSa baMnethI rahita che, tethI guNa-doSanI apekSAe pratimAmAM taTasthatA che; ane tethI ja pratimAnI jevA prakAranI prazamAdi mudrAvALI AkRti che, tatsadeza bhAvonuM smaraNa karAvavA dvArA, tadviSayaka namaskAranA utsAhanuM AdhAna karIne, pratimA adhyAtmanI zuddhi mATe samartha bane che. paraMtu muninuM dravyaliMga kvacit guNayukta hoya ane kvacit doSayukta paNa hoya che, tethI tyAM tevA prakAranI taTasthatA nathI. tethI dravyaliMganA sadeza bhAvasmaraNa karAvavA dvArA, tadviSayaka namaskAranA utsAhanuM AdhAna Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA:58. .. adhyAtmamata parIkSA. . . . . . 247 karIne, dravyaliMga adhyAtmanI zuddhi mATe samartha banatuM nathI. paraMtu pUrvamAM kahelA prakAranA guNavattvanA pratisaMdhApakapaNAthI dravyaliMga adhyAtmanI zuddhi mATe samartha bane che; ane te rIte= pratimAnI jema svasadezabhAvasmArakapaNAthI dravyaliMga adhyAtmanI zuddhi mATe samartha nathI, paraMtu pUrvokta be prakAranA guNavattvanA pratisaMdhApakapaNAthI dravyaliMga adhyAtmanI zuddhi mATe samartha che te rIte; dravyaliMga sAvadya svAzrayaviSayaka namaskAranA utsAhaAdhAyakapaNAthI dharmanuM pratipaMthI che. kema ke nirguNa evA pArthasthAdimAM guNavattvanuM pratisaMdhAna thAya che, ane nirguNamAM guNavattvanuM pratisaMdhAna e temanI sAvaghakriyAnI anumatirUpa che, tethI te dharmanuM pratipaMthI che, paraMtu pratimA nahi. A pratimA vItarAgatA Adi guNavALI che tevuM jJAna thatuM nathI, paraMtu pratimAne jotAM vItarAga sadeza AkRtivALI A pratimA che tevuM smaraNa thAya che. ane dravyaliMgamAM guNa ane doSa baMne saMbhavita hovAne kAraNe, jyAre namaskArano utsAha thAya che, tyAre avazya tyAM guNavattvanuM jJAna hovuM joIe. paraMtu jayAre dravyaliMgamAM sAvadyapravRtti dekhAtI hoya, ane guNo na dekhAtA hoya tyAre, te dravyaliMga sAvadya svAzrayaviSayakautsAhaAdhAyakapaNAthI dharmanuM pratipaMthI che. arthAt dravyaliMgano Azraya je sAdhu che, te sAvadha pravRttivALo che; ane tevA sAvaghapravRttivALA sAdhumAM dravyaliMgane joIne, namaskArano utsAha thAya to te namaskAra karanArane adharmanI prApti thAya che, paraMtu dharmanI prApti thatI nathI. daka TIkAmAM 'tu pratimA .... tatra putvAsAnA pATha che, tyAM guNavattvIjJAnA' pAThanI saMbhAvanA hovAthI te mujabe artha karela che; ane "patviIsAnA pATha laIe to A rIte arthaghaTana karavuM - nizcayanayanI - daSTithI guNa-guNIno abheda karIne pratimA guNasvarUpa che tethI abheda daSTithI pratimAmAM guNatvanuM ajJAna che, e mujaba samajavuM. TIkA-pana pratimAM narvitA devasati valato sumeLa zisittaH prahAra: TIkArya :- "ni' AnA dvArA=pUrvamAM kahyuM ke pratimA taTastha hovAne kAraNe ja svasadezabhAvasmArakapaNAthI adhyAtmanI zuddhinuM kAraNa che, enA dvArA, pratimAne namaskAra karanArAonI adevamAM devasaMjJA che, e pramANe kahetA evA luMpakanA mastaka prahAra apAyo. bhAvArtha tAtparya e che ke, pratimA pASANarUpa hovAne kAraNe adevarUpa che, ane je loko pratimAne namaskAra kare che, teone adevarUpa te pratimAmAM devanI saMjJA che, =adevamAM deva tarIkenI mAnyatA che; ane te mRSA mAnyatA che, e prakAre kahetA evA lupakanuM khaMDana thayuM. kema ke pratimA svasadazabhAvasmArakapaNAthI adhyAtmanI zuddhinuM kAraNa che; paraMtu te mRSArUpa nathI, kema ke zAstramAM pratimAne deva kahevA e sthApanA satyarUpe svIkArela che. 21:- athaivaM pArzvasthatvAdyapratisandhAnadazAyAmapi talliGgavandanAt tatsAvadhakriyAnumatiprasaGgaiti cet? na, punaH punadarzane tatra tadrUpyanizcayasambhavAt, apUrvadRSTe tu doSapratisandhAnAdivirahe tatra guNasambhAvanAsambhavAd, ata eva tathaiva tatra sahasA vndnaadiprvRttiH| uktaM ca Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 ..adhyAtmamata parIkSA. gAthA - 58 apuvvaM daTTaNaM abbhuTThANaM tu hoi kAyavvaM / sAduMma driputre nahiM nasa gaM noja | Fra (Ava. ni. 2225) tathA ca doSavattvena jJAta eva guNavattvena ruciranuciteti phlitm| uktaM ca 2 jaha velaMbagaliMgaM jANaMtassa Namao havai doso / NiddhaM dhasamiya NAUNa vaMdamANe dhuvo doso / tti (Ava. ni. 1149) ata eva pratimAyAmarhadAderiva tadveSe sAdhvantaraguNAdhyAropeNa namaskAro'pi pratyuktaH, sAvadyakarmayuktatayA tsyaadhyaaropaa'vissytvaadityaahuH| TIkArya - "' thI pUrvapakSI kahe che ke, A rIte pUrvamAM kahyuM ke dravyaliMga sAvadhasvAzrayaviSayakautsAhaAdhAyakapaNAthI dharmano pratipaMthI che e rIte, pArthasthatyAdi apratisaMdhAna dazAmAM paNa tenA liMgane vaMdanathI tatsAvaghakriyAnI-temanAmAM rahela sAvaghakriyAnI, anumatino prasaMga Avaze. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM, kema ke vAraMvAra darzanamAM tyAM=pArthasthAdimAM, taddarUpapaNAnA nizcayano saMbhava che, arthAtu pArthasthAdirUpa nizcayano saMbhava che. ane apUrvadaSTamAM doSapratisaMdhAnAdino viraha hote chate, tyAM guNanI saMbhAvanAno sabhAva hovAthI, pUrvamAM kahela svasamAnAdhikaraNaguNavattvanA pratisaMdhApakapaNAthI, temanuM vyaliMga namaskAramAM upayogI che. phakta apUrvadarzanakALamAM temanI amuka pravRttithI doSanuM pratisaMdhAna thatuM hoya to, tyAM guNanI saMbhAvanAno asaMbhava che. tethI tyAM vaMdanAdi pravRtti na thAya. TIkArthaH- "bata iva' AthI karIne ja apUrvadaSTamAM doSapratisaMdhAnAdino viraha hote chate, guNanI saMbhAvanA che; AthI karIne ja, te pramANe ja tyAM sahasA vaMdanAdi pravRtti che, (phakta ucitapravRttirUpa abhyasthAnasvarUpa ja sahasA vaMdanAdi pravRtti che.) anya sarva prakAre vaMdanAdi pravRtti nathI. jyAre guNavAnano nirNaya thAya che tyAre, je pramANe yogya hoya te pramANe vaMdanakriyA ucita che. temAM sAkSIpATha ApatAM kahe che -te kahyuM che -vaLI apUrva joIne abhutthAna kartavya che. (ane) daSTapUrva sAdhumAM yathAyogya jene je yogya hoya te karavuM. TIkArya :- "tathA ' ane te rIte=pUrvamAM kahyuM ke, apUrvadaSTamAM doSapratisaMdhAnano viraha hote chate, guNanI saMbhAvanAno sadbhAva che, tethI karIne tyAM sahasA abhyatyAnarUpe vaMdanAdi pravRtti che; ane jayAre guNarahita che. evo nirNaya thAya che tyAre vaMdanAdino niSedha che. te rIte, doSavasvarUpe jJAtamAM ja guNavattvarUpe ruci anucita 1. apUrva dRSTvA'bhyutthAnaM tu bhavati karttavyam / sAdhau dRSTapUrve yathArha yasya yadyogyam / / 2. yathA viDambakaliMga jAnato namato bhavati doSaH / nirvasameva jJAtvA vandati dhruvo doSaH / / Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 58 adhyAtmamataparIkSA 249 TIkArya :- '3n ca' ane kahyuM che- 'narde' - jema viDaMbaka liMga che e pramANe jANatA evA namaskAra karanArane doSa thAya che, e pramANe nirbaMsane jANIne vaMdana karate chate (vaMdana karanArane) dhruva doSa che. TIkArya :- 'ata va' AthI karIne ja=doSavattvarUpe jJAtamAM ja guNavattvarUpe ruci anucita che, AthI karIne ja, pratimAmAM arihaMtAdinA adhyAropathI namaskAra thAya che tema, tenA veSamAM=pArthasthAnA veSamAM, sAdhvantaranA= bIjA sAdhunA, guNanA Aropa dvArA namaskAra karavo joie, e paNa pratyukta che. kema ke tenuM=pArthasthAdinA veSanuM, sAvaghakarmayukta hovAnA kAraNe adhyAropanuM aviSayapaNuM che, e pramANe kahe che. TI$1 :- syAdetat-sAvadyakarmayuktatA na sAdhutvAbhAvavyApyatvena pratisaMhitA sAdhutvAdhyAropapratibandhikA, vizeSadarzanato'pyAhAryAropapravRtteH, anyathA pratimAdAvapyarhattvAbhAvavyApyapaugalikatvajJAne tadabhedAdhyavasAyA'saMbhavAditi cet ? na, AhAryAropajanikAyA icchAyA vidhiniyantritatayaiva pravRtteH, na ca vidhiryogyatAmapuraskRtyaM pravarttate, kathamanyathA janmAdisamayaM vinA zakrAdayo'pi dravyabhagavajjIveSu bhAvabhagavattvamadhyAropya zakrastavAdikaM na paTheyuH ? na TIkArya :- 'sthAvetat' ahIM pUrvapakSI A pramANe kahe ke, sAdhutvanA abhAvanI sAthe vyApyapaNAthI pratisaMhita evI sAvadyakarmanI yuktatA, sAdhutvaadhyAropanI pratibaMdhikA nathI; kema ke vizeSadarzanathI paNa AhAryaAropanI pravRtti che.=A pArzvastha che, e prakAranA vizeSadarzanathI paNa temAM sAdhutvano AhArya Aropa thai zake che. 'anyathA' evuM na mAno to=vizeSadarzanathI *AhAryaAropanI pravRtti che evuM na mAno to, pratimAdimAM paNa arhattvanA abhAvanI sAthe vyApya evA paudgalikatvanuM jJAna thaye chate, tad abhedanA adhyavasAyano=arhattvanA abhedanA adhyavasAyano, asaMbhava thaze. ( A pramANe pUrvapakSInuM kathana che.) 7' teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM, kema ke vidhiniyaMtritapaNA vaDe ja AhAryaAropajanikA evI icchAnI pravRtti che; ane yogyatAne AgaLa karyA vagara vidhi pravartatI nathI. * AhAryaAropa :- A paththaranI mUrti che tevuM jJAna hovA chatAM tatsadeza AkAramAM A bhagavAna che evo je Aropa karAya te AhArya Aropa kahevAya. yogyatAne AgaLa karyA vagara vidhi pravartatI nathI, tene ja puSTa karatAM kahe che TIkArya :- 'thamanyathA' anyathA=yogyatAne AgaLa karyA vagara vidhi pravartatI hoya to, janmAdi samayane choDIne zakrAdi paNa dravyabhagavAnanA jIvamAM bhAvabhagavAnapaNAno adhyAropa karIne zakrastava kema na bole? arthAt bolavuM joie. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, pArzvasthAmAM sAvadyakarmayuktatA che, tethI sAdhupaNAno abhAva che to paNa sAdhupaNAno Aropa thai zake che, e prakAre pUrvapakSIne kahevuM che. ane temAM pUrvapakSI yukti Ape che ke, vizeSa darzanane kAraNe Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250. * * , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , adhyAtmamata parIkSA. gAthA 58 paNa AhArya AropanI pravRtti che. arthAt pArthasthAmAM sAdhutvano abhAva che, e prakAranuM vizeSa darzana hovA chatAM paNa, AhArya Aropa karIne vaMdanAdi vyavahAra thaI zake che. ane tema na thatuM hoya to, bhagavAnanI pratimAmAM paNa spaSTa dekhAya che ke A pratimA pudgalanI banelI che tethI arihaMtanA abhedano adhyavasAya thavo joIe nahi, chatAM pratimAmAM jema abheda adhyavasAya thaI zake che, tema pArthasthAmAM paNa sAdhutvano Aropa thaI zake che. teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke, e pramANe na kahevuM, ane temAM mAhA ...pravRtta:' hetu kahyo. tenuM tAtparya e che ke, pratimAmAM paNa tadabhedano adhyavasAya AMhArya AropathI thAya che, paraMtu te zAstranI vidhithI niyaMtrita rIte thAya che. apratiSThita pratimAmAM evo abhedano adhyavasAya thato nathI, kema ke tyAM vidhi pravartatI nathI. te ja rIte pArthasthAdimAM paNa AhArya AropanI icchA thatI nathI, kema ke te prakAranI vidhi nathI. tyAM vidhi kema pravartatI nathI? to kahe che - vidhi yogyatAne AgaLa karyA vagara pravartatI nathI.arthAtu phakta dravyaliMgane sAme rAkhIne tyAM sAdhutvano adhyAropa karavA mATe vidhi pravartatI nathIparaMtu vidhi yogyatAne AgaLa karIne pravarte che. ane te vAtane ja puSTa karatAM kahe che - janmAdi kalyANakone choDIne iMdrAdi paNa dravyabhagavAnanA jIvamAM bhAvabhagavAnano adhyAropa karIne zakratavAdi kema bolatA nathI? arthAt bolavuM joIe. kahevAno Azaya e che ke, vidhi, yogyatAne AgaLa karyA vagara pravartatI hoya to, caramabhavamAM janmAdi samayane choDIne=cyavana, janma ane dIkSAkalyANakane choDIne, pUrvabhavamAM ke caramabhavamAM paNa, zakro bhAvaadhyAropa karIne zakrastava bolatA nathI. phakta caramabhavamAM ja bhAvatIrthakaranI avasthA pUrve kalyANakarUpa yogyatAne AgaLa karIne AropanI vidhi pravarte che; tethI tyAM adhyAropa thAya che, te sivAya adhyAropa thato nathI. te ja rIte pArthasthAdi liMgamAM bhAvasAdhupaNAno Aropa karIne vaMdanAdi vidhi thai zake nahi; kema ke tyAM adhyAropanI yogyatA nathI, jema janmAdikalyANako sivAyadravyabhagavAnamAM paNa bhAvabhagavAnanA adhyAropanI yogyatA svIkAravAmAM AvI nathI. utthAnaH-pUrvamAM kahyuM ke vidhi, yogyatAne AgaLa kyA vagara pravartatI nathI; anyathA zakrAdi paNa dravyabhagavAnanA jIvamAM bhAvabhagavatapaNAno adhyAropa karIne, caramabhavanA janmAdi samayane choDIne, pUrvabhavamAM ke caramabhavamAM paNa zakrastavAdi kare; paraMtu teo karatA nathI. tenAthI e nakkI thayuM ke, adhyAropanI yogyatA hoya tyAM ja vidhi pravarte che. tyAM atha' thI pUrvapakSI zaMkA karatAM kahe che TIkAH- 3tha dravyo vAyatIyAva rUDha:, tapaza 1 samayammi davvasaddo, pAyaM jaM joggayAi rUDhotti / Niruvacario a bahuhA, paogabheovalaMbhAo / 2 miupiMDo davvaghaDo, susAvago taha ya davvasAhutti / sAhU ya vyavo, mAruM sukha no mayaM utA (6/20-22) 1. samaye dravyazabdaH prAyaH yad yogyatAyAM rUDha iti / nirupacaritazca bahudhA prayogabhedopalambhAt / / 2. mRtpiDo dravyaghaTaH suzrAvakastathA ca dravyasAdhuriti / sAdhuzca dravyadeva evamAdi zrute yato bhaNitam / / Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA -58. . . . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA . . . . . . . . . . . . . . . . . 251 tathA ca yena paryAyeNa bhAvibhUtabhAvajanakatvaM vastunastameva paryAyaM puraskRtya tasya dravyatvavyapadezaH pravarttate, ata eva zayyAsaMstArakAdigatasyA''vazyakajJazarIrasya, dravyAvazyakatvaM, na tu loSTvAdiparyAyeNa pariNaMsyata iti tatra tatra vyavasthitam, iti tatparyAyaviziSTaeva dravye kAraNe kAryopacArarUpo bhAvAdhyAropaH saGgacchate, kathaM punarayameva nyAyaH sthApanAyAmAyojyate? iti cet? maivaM, "davvajiNA jiNajIvA" ityaviziSTokterahajjIvarUpAyA bhAvArhattvopAdAnatvayogyatAyA AkAlamaikarUpatayaivAkalanAt, sahakArivizeSasannidhAnajanitAtizayarUpANAmekabhavikabaddhAyuSkAbhimukhanAmagotrabhAvayogyatAnAmeva tattadvyavahArakAryajanakatvAt, ahIM kahyuM ke "matha dravyazabdo yogyatANAmeva rUDha: teno anvaya AgaLamAM ti tatparyAviziSTa' sAthe che. te A rIte dravyazabda yogyatAmAM ja rUDha che; tyAra pachI "tapuchuM' thI paMcAzakanI temAM sAkSI ApI, ane tathA vyavasthitam' sudhI tenI siddhi karI ane pachI kahyuM ke, ethI karIne tatparyAyaviziSTa ja dravyarUpa kAraNamAM kAryanA upacArarUpa bhAvaadhyAropa saMgata thAya che. vaLI A ja nyAya sthApanAmAM kevI rIte ghaTe? e prakAre pUrvapakSInI zaMkA che. TIkArya - 'matha' dravyazabda yogyatAmAM ja rUDha che. temAM paMcAzakanI sAkSI ApatAM kahe che - "samathami' - je kAraNathI zAstramAM dravyazabda prAyaH yogyatAmAM rUDha che, ane bahudhA prayogabhedano upalaMbha hovAthI nirupacarita che. te prayogabhedano upalaMbha kahe chemipi' je kAraNathI zrutamAM mATIno piMDa dravyaghaTa che, tathA suzrAvaka dravyasAdhu che, ane sAdhu dravyadeva che; ityAdi kahela che. ti' paMcAzakanA uddharaNanI samApti sUcaka che. 'TIkArya tathA ra' ane e rIte=dravyazabda yogyatAmAM rUDha che e rIte, je paryAyarUpe vastunuM bhAvibhUtabhAvajanakapaNuM che, te ja paryAyane AgaLa karIne teno dravyatva vyapadeza pravarte che. bhAvArtha - tAtparya e che ke, koI vyakti A bhavamAM bhAvimAM rAjA thavAno hoya ke bhUtakALamAM rAjA thayelo hoya to vartamAnamAM manuSyaparyAyarUpe bhAvi ke bhUtakALanA rAjAbhAvanuM janakapaNuM che. te ja paryAyane=A bhAvarUpa manuSyaparyAyane AgaLa karIne, teno vyapadeza=te bhAvano vyapadeza, arthAt rAjAbhAvano dravyatvarUpe vyapadeza pravarte che=A dravyarAjA che e prakAre vyapadeza pravarte che. TIkArya :- mata vi' AthI karIne ja je paryAyathI bhAvi-bhUta-bhAvajanakapaNuM che, te paryAyane AgaLa karIne, drivyatvarUpe vyapadeza pravarte che, AthI karIne ja, zavyAsaMstAraka Adigata evA AvazyakajJanA zarIranuM dravya AvazyakapaNuM che, paraMtu lokhuM Adi paryAyarUpe nAza pAmatA evA AvazyakajJanA zarIranuM nahi; e pramANe tyAM tyAM vyavasthita che. arthAt te te zAstramAM vyavasthita che. Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra5ra : * * *** .. . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA gAthA-98 bhAvArtha - tAtparya e che ke, Avazyakane jANanAra vyakti AvazyakanI kriyAmAM upayukta hoya che tyAre, te vyakti bhAvaAvazyaka kahevAya, ane praNavono dhva' e kathanane AzrayIne, AvazyakanI kriyAmAM anupayukta hoya tyAre, te vyakti dravyaAvazyaka kahevAya. ane bhAva Avazyaka karanAra vyaktinuM zarIra paNa apekSAe dravyaAvazyaka kahevAya, kema ke te vyaktinuM zarIra paNa bhAvane pedA karavAmAM sahAyaka che; mATe bhAvanuM je kAraNa bane te dravya kahevAya, e apekSAe bhAvaAvazyaka karanAra vyaktinuM zarIra paNa dravyaAvazyaka kahevAya. tethI jayAre te vyakti mRtyu pAme che tyAre, tenA zarIrane bhAva Avazyaka karanAra vyaktinI sAthe kathaMcit abheda hovAne kAraNe dravyaAvazyaka kahevAya che; ane te zarIra bALI nAMkhyA pachI mATI Adi rUpe pariNAma pAme che tyAre, te dravya Avazyaka kahevAtuM nathI. ahIM vizeSa e che ke, noAgamathI bhAvaAvazyaka e kahevAya ke, jyAre muni munibhAva..te kare che tyArathI mAMDIne jIvana sudhI bhAva AvazyakarUpa che; ane munibhAvanI prApti pUrve bhavya zarIrarUpa dravyaAvazyaka che, ane mRtyu pachI tenuM zarIra jyAM sudhI vinAza pAmatuM nathI, tyAM sudhI jJazarIrarUpa dravyaAvazyaka che. ahIM TIkAmAM sthita:' e 'paripat' vartamAna kRdaMtanuM paDInuM rUpa che, ane te AvazyakajJanA zarIranuM vizeSaNa che. tethI e prApta thAya ke, nAza pAmatuM evuM AvazyakajJanA zarIranuM dravya AvazyakapaNuM nathI; e pramANe tyAM tyAM-te AgamomAM vyavasthita che. TIkArya - 'ti' AthI karIne=je paryAyathI bhAvanuM kAraNa che te ja paryAyathI dravyatvarUpe vyapadeza che, anya paryAyathI nahi; AthI karIne, tatparyAyaviziSTa ja dravyarUpa kAraNamAM=bhAvanA kAraNabhUta paryAyathI viziSTa ja dravyarUpa kAraNamAM, kAryanA upacArarUpa bhAvano adhyAropa saMgata thAya che. vaLI A ja nyAya sthApanAmAM kevI rIte saMgata thAya? e prakAre pUrvapakSI kahe che. bhAvArtha - kahevAno Azaya e che ke, je pramANe caramabhavamAM tIrthakaranA jIvo te ja bhavamAM bhAvatIrthakara thAya che, tethI te caramabhavarUpa paryAyathI viziSTa evA tIrthakaranA jIvarUpa dravyakAraNamAM, kevaLajJAna pUrve bhAvatIrthakarano adhyAropa saMgata thAya che, anya bhavamAM nahi; kema ke tatparyAyaviziSTa evuM dravyarUpakAraNa carama bhava che, anya bhavo nathI. ane A nyAya sthApanAmAM kevI rIte saMgata thAya? tAtparya e che ke, atizayita evA dravyarUpa kAraNamAM kAryano adhyAropa saMgata che, jema - caramabhavamAM atizayita yogyatArUpa dravyatIrthakaramAM bhAvatIrthakarano adhyAropa saMgata che; paraMtu sthApanA to kAraNarUpa ja nathI, tethI kAryarUpa bhAvaadhyAropa tyAM=sthApanAmAM, kevI rIte saMgata thAya? A prakAre pUrvapakSInI zaMkA che. TIkArya - maiva' pUrvapakSInI zaMkAno uttara ApatAM naivathI graMthakAra kahe che ke ema na kahevuM. temAM hetu kahe che TIkArya - vyApA' - "dravyajina jinezvaranA jIvo che" e rIte aviziSTa ukti hovAthI, ahaMjIvarUpa bhAvaahattvanA upAdAnatvanI yogyatAnuM, AkAla ekarUpapaNA vaDe ja Akalana hovAthI, sahakArI vizeSanA sannidhAnathI janita evA atizayarUpavALI vyaktionI ekabhavikabhAva, (athavA) baddhAyuSyabhAva, (athavA) Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA 58. adhyAtmamata parIkSA . . . . . . 253 abhimukhanAmagotrabhAvarUpa yogyatAnuM ja, te te vyavahArakAryanuM janakapaNuM che. tethI pUrvapakSInI vAta saMgata nathI. (e pramANe anvaya samajavo.) bhAvArtha - tAtparya e che ke, "vyani nigIvA" e pramANe aviziSTa ukti che, tethI bhAvatIrthakaranI prAptithI pUrvanA sarvakALamAM yogyatA ekarUpe jaNAya che. Ama chatAM, sarvakALamAM bhagavAnanA jIvane bhAvajinano adhyAropa karIne pUjavAmAM AvatA nathI, mATe vizeSa kakSAmAM ja dravyajinamAM bhAvajinano adhyAropa thAya che. ane te vizeSa kakSA batAvatAM kahe che - tIrthaMkaranA jIvo trIjA bhavamAM tIrthakara nAmakarmane anukULa ArAdhanA kare che tyAre, te ArAdhanArUpa sahakArI vizeSanA sannidhAnathI janita evA atizayarUpa, tIrthakaranA jIvasvarUpa upAdAnathI ekabhavikAdi traNa prakAranI yogyatAnuM ja, te te vyavahArakAryanuM janakapaNuM che. arthAt temAM bhAvabhagavattvano Aropa karIne, ucita bhakti karavArUpa, te te vyavahArakAryanuM janakapaNuM che. tethI e prApta thayuM ke, tatparyAyaviziSTa dravyarUpa kAraNamAM kAryanA upacArarUpa bhAvaadhyAropa saMgata thAya che, ema je pUrvapakSIe kahyuM, te saMgata thatuM nathI, paraMtu atizayarUpa upAdAnanI A traNa prakAranI yogyatAmAM, bhAvaadhyAropa saMgata thAya che. arthAta upAdAna kAraNamAM kAryanA upacArarUpa bhAvaadhyAropa saMgata thato nathI, paraMtu atizayita dravyamAM bhAvaadhyAropa saMgata thAya che. mATe pUrvapakSInuM kathana saMgata nathI. ahIM vizeSa e che ke, traNa prakAranI yogyatAnuM te te vyavahArakAryanuM janakapaNuM che, ema kahyuM tenAthI yadyapi e prApta che ke, yogyatA, kAraNarUpa dravyamAM che, ane tyAM ja bhAvaadhyAropa thAya che, ane te bhAvaadhyAropa kAraNamAM kAryanA upacArasvarUpa che. Ama chatAM, jemAM adhyAropa karavAmAM Avela che te bhAvanuM upAdAna kAraNa che tene kAraNe tyAM adhyAropa karavAmAM Avato nathI, paraMtu te dravyamAM rahelI yogyatAvizeSa che tene kAraNe adhyAropa karavAmAM Ave che. tethI pUrvapakSIe kahela ke, upAdAna kAraNamAM bhAvano adhyAropa thai zake paraMtu sthApanAmAM adhyAropa thaI zake nahi, e vAta saMgata nathI. AthI karIne ja upAdAna dravyamAM je ekabhavikAdi traNa prakAranI vizeSa yogyatAo che, tyAM adhyAropa thaI zake che; tema sthApanAmAM paNa pratiSThAvidhi dvArA jyAre atizaya varte che tyAre bhAvaadhyAropa thai zake che. A prakAranA Azayane svayaM AgaLa spaSTa kare che. Est:- vivecitaM cedaM dravyAloke, tathA ca "yathA'tizayitadravya eva bhAvAdhyAropastathAtizayitasthApanAyAmapIti pratipattavyaM, atizayazca dravye bhAvajananAbhimukhyAdiH, sthApanAyAM tu vihitatvapratisaMdhAnAdiravihitAcaraNe AjJAvirAdhanAdidoSasaMbhavAditi drssttvym| TIkArya ane A vAta=sahakArI vizeSa sannidhAnajanita atizayarUpa evI ekabhavikAdi yogyatAnuM ja te te vyavahArakAryanuM janakapaNuM che e vAta, dravyAlokamAM vivecana karAI che. (A sUcana adhika jijJAsune tyAMthI jovA mATe che.) TIkArya - 'tathA ra' rIte pUrvamAM kahyuM ke A traNa prakAranI yogyatAnuM te te vyavahArakAryanuM janakapaNuM che te rIte, je pramANe atizayita dravyamAM bhAvano adhyAropa thAya che, te pramANe atizayita sthApanAmAM paNa Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 adhyAtmamataparIkSA bhAvano adhyAropa thAya che, e pramANe svIkAravuM kahevAno Azaya e che ke pUrvamAM 'thaM puna: . Ayonyate'thI pUrvapakSIe kahela ke, sthApanAmAM A nyAya kevI rIte ghaTaze? arthAt nahi ghaTe. tenuM samAdhAna ahIM prApta thAya che. kema ke je pramANe atizayita dravyamAM bhAvano adhyAropa thai zake che tema atizayita sthApanAmAM paNa bhAvano adhyAropa thai zake che. utthAna H- dravyamAM ane sthApanAmAM atizaya zuM che te batAve che TIkArya :- 'atizayazca' ane dravyamAM je bhAvajanana abhimukhyAdi bhAva che, te atizaya che. ane sthApanAmAM vihitatvanuM pratisaMdhAnAdi che, te atizaya che. gAthA - 58 ..... bhAvArtha :- tAtparya e che ke, dravyamAM=bhAvanI niSpattinA kAraNIbhUta evA dravyamAM, pUrvokta traNa prakAranI yogyatA jyAre varte che, tyAre te dravya bhAvajananane abhimukha che; ane te dravyamAM rahela bhAvajanana abhimukhyAdi bhAvo che, te atizaya che. dUra ahIM 'bhAvanananAbhimudhyAvi:' kahyuM tyAM 'Avi' padathI bhAvajanana kriyA grahaNa karavAnI che. vaLI sthApanAmAM jyAre jinamUrtimAM pratiSThAdi vidhAno karAyAM hoya che tyAre teno adhyAropa vihita hoya che, ane je pratimAmAM pratiSThAdi karAyela nathI tyAM adhyAropa vihita nathI. tethI jyAM vihitapaNAnuM pratisaMdhAnAdi che te ja sthApanAniSTha atizaya che. dara ahIM 'viditatvapratibaMdhAttAvi:' kahyuM tyAM 'Avi'padathI pratimAmAM khaMDitapaNAno abhAva Avazyaka che tenuM grahaNa karavuM. utthAna :- ahIM prazna thAya ke, pratimAmAM bhAvanuM smaraNa thAya tevo prazamAdi guNothI yukta AkAra hoya che, tethI pratiSThAdi thayela na hoya tyAM, vihitatvanuM pratisaMdhAnAdi na hovA chatAM paNa, prazamAdirUpa AkRtino atizaya mAnIne bhAvaadhyAropa karavAmAM zuM vAMdho che? tethI kahe che TIkArya :- 'avihitAcaLe' avihitanA AcaraNamAM AjJAvirAdhanAdi doSono saMbhava che. - bhAvArtha :- tAtparya e che ke, jyAM pratiSThA thayela nathI tyAM adhyAropa karavAnuM zAstramAM avihita che. Ama chatAM adhyAropa karavAmAM Ave to AjJAvirAdhanAdi doSo lAge che. (AthI pArzvasthAnA sAdhuveSamAM sAdhvantaranA = anya susAdhunA, guNano adhyAropa karIne vaMdanAdi karavAmAM, zAsranuM avidhAna hovAthI AjJAvirAdhanAdi doSo lAge.) Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 58 adhyAtmamataparIkSA 255 251 :- etena pratimAyAM sAvadyakriyArUpadoSA'bhAve'dharmAjananavanniravadyakriyA'bhAve dharmajananamapi na yum, tevuo . 'jaha sAvajjA kiriyA, natthi ya paDimAsu evamiyarA vi / tayabhAve Natthi phalaM aha hou aheugaM hou / / [Ava.ni. 133] pratyuktam, na hi namaskaraNIyagatA kriyA namaskartuH phalaM janayatIti syAdvAdinaH saGgirante, api tu tamAlambya pravRttaH svagatazubhasaGkalpa eva svasya zubhaphalaprada iti / taduktaM 2 jiNasiddhA diti phalaM pUAe keNa vA pavannamiNaM / dhammAdhammaNimittaM phalaM ihaM savvajIvANaM / / ti| [vi.A.bhA. 3230] dara 'na yuk'no anvaya 'pradyum' sAthe che. TIkArtha H- AnAthI arthAt atizayita dravyamAM ja bhAvano adhyAropa che, ane te pramANe atizayita sthApanAmAM paNa che, e pramANe kahyuM ane atizaya zuM che te batAvyuM. AnAthI, pratimAmAM sAvadhakriyArUpa doSanA abhAvamAM adharmanA ajanananI jema, niravagha kriyAnA abhAvamAM dharmajanana paNa yukta nathI; e pramANe koi kahe che te pratyukta che. 'tavrutta thI temAM sAkSI kahe che. teno bhAva A pramANe che 'nanha' jema pratimAmAM sAvadya kriyA nathI, tema itara paNa arthAt niravadya kriyA paNa nathI. ane tenA arthAt niravadyakriyAnA abhAvamAM, phaLa arthAt puNyalakSaNaphaLa nathI; ane jo phaLa hoya to phaLanI utpatti ahetuka mAnavI paDe. 'na yu......tyu' kahyuM, temAM hetu kahe che 'nahi~' namaskaraNIyamAM rahela kriyA, namaskartAne phaLa pedA kare che; e pramANe syAdvAdIo mAnatA nathI. paraMtu tene arthAt namaskaraNIyane AlaMbana karIne pravRtta svagata zubha saMkalpa ja, svane zubha phaLa ApanAro che. 'kRti' kathananI samApti sUcaka che. svagata zubha saMkalpa ja svane zubha phaLa ApanAro che, temAM 'tavu' thI sAkSI Ape che. teno bhAva A pramANe che- 'nitijJA' jinezvaro ane siddho pUjAnuM phala Ape che, A konA vaDe svIkArela che? ahIM arthAt saMsAramAM sarva jIvone dharma ane adharmanimitte phaLa maLe che. 1. yathA sAvadyA kriyA nAsti ca pratimAsu evamitarApi / tadabhAve nAsti phalamatha bhavatvahetukaM bhavatu // 2. jinasiddhA dadati phalaM pUjAyAH kena vA prapannamidam / dharmAdharmanimittaM phalamiha sarvajIvAnAm / / Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA bhAvArtha :- pUrvamAM kahyuM ke, je prakAre atizayita dravyamAM bhAvano adhyAropa thai zake che, tema atizayata sthApanAmAM paNa bhAvano adhyAropa thai zake che, tethI enA dvArA vakSyamANa kathana paNa pratyukta thAya che. ane vakSyamANa kathana e che ke, pratimAmAM jema sAvaghakriyA nathI tema niravadyakriyA paNa nathI; tethI pratimAnI pUjA karavAthI jema sAvaghakriyAnA abhAvane kAraNe pApa baMdhAtu nathI, tema niravadyakriyAnA abhAvane kAraNe puNya paNa baMdhAya nahi; e pramANe koi kahe che te pratyukta che. ane temAM hetu kahe che ke, vaMdanIya vastugata sAvadya ke niravadya kriyA phaLa pedA karatI nathI, paraMtu vaMdanIya vastune avalaMbIne pravRtta thayelo zubha saMkalpa ja svane=vaMdana karanArane, phaLa Ape che. tethI pratimAmAM niravaghakriyA nahi hovA chatAM, pratimAne avalaMbIne thatA zubha bhAvothI vaMdana karanArane zubha phaLa thAya che. ahIM vizeSa e che ke, je jIva pAsasthAdinA liMgamAM pAsasthApaNAnuM jJAna hovA chatAM anya sAdhuno adhyAropa kare che, tene paNa te liMga dvArA susAdhunuM smaraNa avazya thavAnuM; ane tenAthI utpanna thato "A sAdhu che' e prakArano bhAva jyAre haiyAmAM vartato hoya tyAre ema ja lAge ke, tenuM haiyuM liMga dvArA guNonuM smaraNa kare che; ane tenA kAraNe sAdhu pratye AdaravALo thaine te jIva namaskAra kare che, tethI te jIvanuM sAmAnyathI zubhacitta che tema lAge, tethI tenuM zubha phaLa paNa avazya prApta thavuM joie. paraMtu tattvathI, vyakta upayogAtmaka uparokta zubha citta vartatuM hovA chatAM, pAsasthAvartI doSo paNa tene jJAta hovAthI, pAsasthAdinI upekSA karavAno bhAva paNa tenAM cittamAM varte che; ane bhagavAnanI AjJA paNa te adhyAropano niSedha kare che, tethI bhagavAnanI AjJAnI upekSAno bhAva paNa tyAM varte che; ane bhagavAnanI AjJAnI upekSA karIne nirguNImAM paNa guNano adhyAropa karavAnI anucita ruci paNa tyAM varte che; ane te ruci balavAna hovAthI pravRttinI niyAmaka bane che. ane potAnI sUkSma prajJAthI jo samyag avalokana karavA prayatna kare to, pAsasthAdi nirguNa che tema jovAnuM tenAmAM sAmarthya che, tema chatAM tenI upekSA karIne AtmavaMcanA paNa kare che; ane tattvano ja phakta mAre pakSapAta karavo joie evI manovRttino tyAM abhAva varte che. A badhA anucita bhAvo, vyakta upayogamAM na hovA chatAM jyAre balavAna vartatA hoya tyAre, guNonuM smaraNa hovA chatAM tatkRta phalane badale balavAna te bhAvo phalaprada bane che. jema jamAline utsUtrabhASaNa pachI paNa, saMyamamAM sudRDha yatna ane mokSanI AkAMkSAdi hovAne kAraNe samitiguptino samyag yatna vartato hato tyAre paNa, 'hemALe De' e vacananA asamyag svIkArarUpa vartato teno asagrahano pariNAma balavAna hovAthI, temano sarva udyama mokSamArganI sarvathA bahAra hato. tethI pravAha zubha bhAvo ja karmabaMdha ke nirjarAmAM niyAmaka nathI, paraMtu cittavRttinI samyak vidhipUrvakanI svacchatA hoya to ja pravartatA zubha bhAvo tenI atizayatA karIne phalaprada bane che. 256 gAthA - 18 utthAna :- svagata zubha saMkalpa ja svane zubha phala Ape che tema kahyuM, to pratimAdi kevI rIte upakAra kare che? e pramANe pUrvapakSI kahe, to kahe che TIkAH- nanu tardi pratimAya: thamupavaMnti? kRti zvet prazamarasanimanamityAvidmAvartuLamAvanAjnitmnovishuddhihetutyeti gRhANa / uktaM ca Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 257 PuthA - 58...............sadhyAtmamataparIkSA... ..........257 1 'kAmaM ubhayAbhAvo tahavi phalaM asthi mnnvisuddhiie| tIe puNa maNavisuddhIi, kAraNaM hoMti paDimAo [Ava.ni.1134] tti / / sArtha :- 'prazamarasa' prazabharasanibhAna tyahi bhagavagutbhAvanAthI 4nita manovizuddhinA utu5||thii pratimAdi upakAra kare che, e pramANe grahaNa kara. ane kahyuM ke - 'kAma' (pratimAmai) sAvadha mane ni215 bane jiyAno mAmA , mA anumata cha to 555, manavizuddhithI (namaskAra karanArane) phalaprApti thAya che. vaLI te manavizuddhinuM kAraNa pratimAo che. TIs:- athaivaM pArzvasthAdidravyaliGgamapi muniguNasaGkalpakAraNatayA manaHzuddhyai vandanIyamastu iti cet? ko'yaM saGkalpaH? (1) kiM dravye bhAvAdhyAroparUpaH? (2) uta sthApanAyAM tadAroparUpaH? (3) AhosvittaTasthatayaiva bhAvAnumAnaM? (4) athavA bhaavaanusmrnnN?| TImArtha :- 'atha'thA pUrvapakSI 3 cha , prabhArI arthAt 'nanu'thA 4 prazna yo ane teno uttara bhApyo manovizuddhihetupaNAthI pratimAdi upakAra kare che e pramANe, pArthasthAdi dravyaliMga paNa muniguNasaMkalpanA 129159||thii bhanzuddhi mATe hanIya ho..... teno uttara ApatAM kahe che ke, A arthAt muniguNasaMkalpa zuM che? (1) | dravyamA bhAvanA adhyAro535 cha? (2) athavA sthApanAmAM ta6 AroparUpa arthAt bhAvanA adhyAroparUpa che? (3) athavA tttsth55||thii 4 bhAvanu anumAna 42 te cha? (4) athavA bhAvanu sma295 42 te cha? 2151 :- tatra na prathamaH, pratimAyAmiva dravyaliGge bhAvakAraNatvaghaTakarUpaniravadyakriyAyA yogamanapekSya prazastabhAvAdhyAropA'pravRtteH pravarttamAnasya cAyogye yogyAdhyavasAyarUpatayA'zubhasaGkalparUpatayA pratyuta klissttkrmbndhkaarnntvaat| ata eva dravyaliGgapratimayoH sAvadhaniravadyakriyobhayasattvA'sattvAbhyAM vizeSa Avedito bhvti| uktaM ca 2 jaivi a paDimAu jahA, muNiguNasaMkappakAraNaM liMgaM / ubhayamavi atthi liMge, Na ya paDimAsUbhayaM atthi tti / / [Ava.ni.1135] idaM khalvatra tAtparyaM- yat pratimAyAmarhadbuddhiH sthApanAbhAvAbhedAdhyavasAyaparyavasAyinI, sA ca svAlambanasya pratiSThAdirUpAmeva yogyatAmapekSya prshsyte| yA tu pArzvasthAdidravyaliGge sAdhubuddhiM sA tu niravadyakriyAghaTitaM dravyatvamevAnapekSya pravarttamAnA viparyAsarUpatayA kathaM prazasyatAm? 1. kAmamubhayAbhAvastathApi phalamasti manovizuddhaH / tasyAH punarmanovizuddhaH kAraNaM bhavanti pratimAH / / . 2. yadyapi ca pratimA yathA munigaNasaMkalpakAraNaM liGgam / ubhayamapyasti liGge, na ca pratimAsUbhayamasti / / Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA gAthA - 18 atha dravyaliGgedravyatvAbhAvavacanaM kuto na vyAhanyate ? iti cet ? na, atra dravyapadasyApradhAnArthakatvAt upacArato'pradhAnArthakasyApi dravyapadasya kvciddrshnaat| taduktaM paJcAzake 1 'appAhanne vi ihaM katthai diTTho udavvasotti / aMgAmo naha dravvAyario sayA'maLyo | tti [6-12][35.26-24] 258 TIkArtha :- 'taMtra' temAM arthAt cAra vikalpo pADyA temAM, prathama vikalpa barAbara nathI; kema ke pratimAnI jema dravyaliMgamAM bhAvakAraNatvaghaTakarUpa niravaghakriyAnA yoganI apekSA rAkhyA vagara, prazasta bhAvanA adhyAropanI apravRtti che, ane pravartamAnanedravyaliMgamAM bhAvakAraNatvaghaTakarUpa niravadyakriyAnA yoganI apekSA rAkhyA vagara prazasta bhAvanA adhyAropanI pravRttimAM pravartamAnane, ayogyamAM yogya adhyavasAyarUpapaNuM che; ane tenA kAraNe azubhasaMkalparUpapaNuM hovAthI pratyuta kliSTa karmabaMdhanuM kAraNa che. bhAvArtha :- cAra vikalpamAM prathama vikalpa barAbara nathI, kema ke phakta dravyaliMga bhAvanuM kAraNa nathI, paraMtu niravaghakriyAviziSTa dravyaliMga bhAvanuM kAraNa che. ane bhAvakAraNatvanAM be aMgo che (1) niravadyakriyA ane (2) dravyaliMga. tethI bhAvakAraNatvanA ghaTakarUpa niravaghakriyA che. te niravaghakriyAnA yoganI apekSA rAkhyA vagara dravyaliMgamAM bhAvasAdhuno adhyAropa thai zake nahi. jema pratimAmAM niravaghakriyAnI apekSA rAkhyA vagara bhAvano adhyAropa thAya che, tema dravyaliMgamAM bhAvano adhyAropa thai zake nahi. (ahIM pratimAnuM dRSTAMta vyatirekathI jANavuM). Ama chatAM, niravaghakriyAnI apekSA rAkhyA vagara prazasta bhAvano adhyAropa karIne pravartamAnane, ayogyamAM yogya adhyavasAyarUpapaNuM hovAthI, azubha saMkalpa che. tethI te azubha saMkalpa kliSTa karmabaMdhanuM kAraNa bane che. ahIM azubha saMkalpa e atattvamAM tattvabuddhirUpa che, tethI te asatpraharUpa che, ane tene kAraNe kliSTa mithyAtvamohanIyanA baMdhanuM kAraNa, te adhyavasAya bane che. TIkArya :- 'ata va' AnAthI ja=pUrva kathanamAM pratimAnuM vyatireka dRSTAMta batAvyuM, ane dravyaliMgamAM bhAvakAraNatvanA ghaTakarUpa niravaghakriyAnI apekSAe prazasta bhAva thAya che, ane niravaghakriyAnI apekSA vagara prazasta bhAva thato nathI ema kahyuM. AnAthI ja, dravyaliMga ane pratimAmAM sAvadya ane niravagha kriyArUpa ubhayanA sattva ane asattva dvArA vizeSa Avedita thAya che=jaNAya che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, dravyaliMgamAM sAvadya ane niravagha kriyArUpa ubhayanuM sattva che, ane pratimAmAM sAvagha ane niravagha kriyArUpa ubhayanuM asattva che; tenAthI dravyaliMga ane pratimA e bemAM je bheda che, te jaNAya che. 'urjA pa'thI temAM sAkSI ApatAM kahe che 1. aprAdhAnye'pIha kvacid dRSTastu dravyazabda iti / aGgAramardako yathA dravyAcAryo sadA'bhavyaH / / Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 TIkArya :- 'navRvi' pratimAnI jema muniguNanA saMkalpanuM kAraNa dravyaliMga jo ke che to paNa pratimAnI sAthe vaidharmI che. je kAraNathI liMgamAM sAvadyakarma ane niravadyakarma ubhaya paNa che ane pratimAmAM ubhaya nathI, kema ke pratimAmAM sAvadyakarma nathI. gAthA - 58 adhyAtmamataparIkSA vizeSArtha :- ahIM Avazyakaniryukti gAthA-1135nuM joDANa A rIte che ii gAthAmAM DimAna' pachI je 'yathA' che teno anvaya 'pratimA' sAthe che. OM gAthAnA uttarAddha pUrve 'yataH' adhyAhAra che. dara 'yadyapi'nI sAthe saMbaMdha dharAvato 'tathApi'no bhAga adhyAhAra che te A pramANe - to paNa pratimAnI sAthe vaidharma che. pUrvamAM "ata .....vizeSa Avevito mati" ema kahyuM tyAM dravyaliMga ane pratimAno je bheda che te batAvavA mATe Avazyakaniryukti gAthA-1135nI sAkSI Apela che. * utthAna :- 'ata Dva'nI pUrve taMtra na prathama: ema kahIne temAM je hetu kahyo, tenuM tAtparya 'rUvuM hatu'thI kahe cheTIkArtha :- 'rUvuM' ahIM kharekhara A tAtparya che. arthAt prathama vikalpa barAbara nathI, temAM A tAtparya che pratimAmAM, sthApanA ane bhAvanikSepAnA abheda adhyavasAyamAM paryavasAna pAmanArI je arhatbuddhi che, te svaAlaMbananI pratiSThAdirUpa ja yogyatAnI apekSAe prazasta che,=sva eTale arhabuddhi, tenA AlaMbanarUpa pratimAnI pratiSThAdirUpa yogyatA tenI apekSAe prazasta che; paraMtu je pAsasthAdi dravyaliMgamAM sAdhubuddhi che, te vaLI niravaghakriyAghaTita dravyatvanI apekSA vagara, pravartamAna viparyAsarUpapaNuM hovAne kAraNe kevI rIte prazasta kahevAya? arthAt na kahevAya. OM TIkAmAM 'yaMt' che tyAM 'yA' pAThanI saMbhAvanA che. bhAvArtha [ :- pratimAmAM pratiSThAdirUpa yogyatAne AzrayIne bhAvatIrthaMkaranA abhedanI buddhi karavI e ucita che, paraMtu pratiSThAdirUpa yogyatA na hoya ane bhAvatIrthaMkaranI abhedabuddhi karavAmAM Ave to te ucita gaNAya nahi. * te ja rIte pArzvasthAdinA sAdhuveSamAM niravaghakriyAghaTita dravyatva nathI, tethI tyAM sAdhubuddhi karavI te prazasta nathI, arthAt pArzvasthAdimAM dravyasAdhuveSa che paraMtu temAM sAvaghakriyA che, tethI tenuM dravyaliMga sAvaghakriyAthI ghaTita che paraMtu niravaghakriyAthI ghaTita nathI; jyAre vaMdana mATenI yogyatArUpe niravadhakriyAghaTita dravyatva svIkAravuM te ucita che, paraMtu sAvaghakriyAghaTita dravyatva vaMdana mATe ayogya che. tethI tyAM sAdhutvabuddhi karavI te viparyAsarUpa hovAne kAraNe vaMdanakriyA prazasta bane nahi, paraMtu pApanuM kAraNa thAya. - Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . adhyAtmamataparIkSA . . . . . . . . . . . . . . gAthA-58 utthAna - "vat - artha prayatAm' e prakAranA pUrvanA kathanamAM kahyuM ke, pArthasthAdi dravyaliMgamAM je sAdhubuddhi che te niravaghakriyAghaTita dravyatvanI apekSA vagara pravarte che. enAthI e prApta thayuM ke, pArthasthAdi dravyaliMgamAM niravaghakriyAghaTita dravyatva nathI. tethI pUrvapakSI atha'thI zaMkA karatAM kahe che - TIkArya - 'atha' dravyaliMgamAM dravyatvanA abhAvanuM vacana kema haNAze nahi? arthAt paraspara vyAghAta pAmaze. arthAtu pArthasthAdinA veSamAM dravyaliMga kahevuM, ane vaLI niravaghakriyAghaTita dravyatva temAM nathI ema kahevuM, e paraspara virodhI vacana che. e prakAre pUrvapakSInI zaMkAmAM kahe che ke tArI vAta barAbara nathI. 'satra' kema ke ahIMyAM arthAt pArthasthAdinA dravyaliMgamAM, je dravyapada che te apradhAnArthaka che. ane tenI puSTi karavA mATe hetu kahe che rUparito'- upacArathI apradhAnArthaka paNa dravyapadanuM kvacit darzana che. arthAta zAstramAM koI ThekANe apradhAnArthaka dravyapada paNa dekhAya che. te paMcAzakamAM kaheluM che'maMhi'ahIM=zAstramAM, apradhAnArthaka dravyazabda kvacit jovAyela che. jema sadA abhavya aMgAramadaka dravyAcArya TIkA - nApatitIvo, avazya lobelAdhyApaviSayatvAva, anyathA viruddhaphicapyupaasytvaaptteH| veSavato'yogyatve'pi veSo nAyogya iti cet? na, tatrApi pravacanahIlanAnuguNatvAdyayogyatAsattvAt, caurasaMsargiNo'pi caurpraaytvaacc| daka pravacanahI7nAnubhutvAri ahIM Ari' che. tenAthI 'mArAvidhinasvAdri' laI zakAya. TIkArya - "yoyI' bIjo bhAgo paNa barAbara nathI. kema ke ayogyanuM yogyanI sAthe abheda adhyAropanuM aviSayapaNuM ja che, anyathA viDaMbakanA liMgane paNa upAsyapaNAnI Apatti Ave che. ahIMpUrvapakSI kahe ke, veSavALAnuM ayogyapaNuM hovA chatAM veSa ayogya nathI. to kahe che ke ema na kahevuM, kema ke tyAM paNa arthAt veSamAM paNa; pravacanahIlanA anuguNatvAdi ayogyatA rahelI che. utthAna - ahIM pUrvapakSI kahe ke, veSavALo pravacanahIlanA kare che, veSa pravacanahIlanA karato nathI; tethI veSa kharAba na kahevAya. tethI kahe che - TIkArya - 'vIra saMoi ' - coranA saMsargInuM paNa corasadezapaNuM che. utthAna :- bIjo vikalpa barAbara nathI e vAta karIne, tene ja puSTa karatAM 'para'thI kahe che Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 58 adhyAtmamataparIkSA 261 TISI :- api ca guNavadabhedAdhyAropasya tadgatotkarSavattvapratIti: prayojanamata eva 'gaGgAyAM ghoSa:' ityatra gaGgApadasya gaGgAtIre lakSaNayA tatra gaGgAbhedAdhyavasAyAdeva zaityapAvanatvAdikaM pratIyata iti zAstrIya pravAdaH, anyathA 'gaGgAyAM ghoSa:' iti prayogasya 'gaGgAtaTe ghoSa:' iti prayogAdavizeSApatteH / ata eva rUpakAlaGkArAdigarbhatattadvRttaghaTitastutistotrAdipraNayanodbhUtaprabhUtabhaktiprAgbhArAdvipulanirjarAlAbho bhagavataH stutikRtaam| etena pratimAyAM "tIrthaMkaro'yaM mokSado bhavatu" ityAdi mRSAbhASAprayogaH karmabandhAyeti vadan lumpakaH svayameva svazirasi bhUtAyatta iva dhUliM prakSipannavagantavyo, viziSTabhaktyA bhASitayostAdRzastutiprayojikayo: sthApanAyAcanAdisatyAsatyAmRSAbhASayoH zreyomUlatvAt, sthApyasthApanayorupameyopamAnayozca bhASAvizeSeNa bhedatirodhAnatAratamyeNaiva bhaktitAratamyodbhavadarzanAt, ata eva lAkSaNikaprayoge'pi sAropAsAdhyavasAnAmUlakayostayoH sphuTa eva vizeSa iti / tathA ca dravyaliGge bhAvaliGgAdhyAropAttatrAtizayitatvapratisandhAne'varjanIyasannidhikatayA tadvatyapyatizayitatvapratisaMdhAne . tadanumatiprayukto doSa: kathaGkAraM vAraNIyaH ? idamevAbhipretyoktaM 'NiyamA jiNesu u guNA paDimAu ddissa je maNe kuNai / aguNeviyANaMto kaM Namau maNe guNaM kAuM // [ Ava.ni.1136] ' api ca... prayojanam' sudhI dhuM, teno anvaya 'tathA ca dravyaliMge kathaGkAraM vAraNIyaH ?' dhuM, tenI sAthai che. * 'ata eva gaGgAyAM ghoSaH . sphuTa eva vizeSa iti / sudhI vayyenuM ke athana che, te tenI puSTi bhATe cheTIDArtha :- 'api ca' jane vaNI guNavaddanA khatmeha-adhyAropanuM prayozana, tahUgata ut'rthavattvanI pratIti che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, bhagavAnanI mUrtimAM guNavAna evA bhagavAnanA abhedanA adhyAropanuM prayojana, bhagavAnanI mUrtigata utkarSavattvanI pratIti che; ane te pratIti thayA pachI tenI pUjA AdithI phalanI prApti thAya che. TIDArtha :- 'ata eva' AthI durIne 4= gueAvahUnA khameghnA adhyAropanuM prayo4na tahUgata utrSavattvanI pratIti arAvavI te che, khAthI urIne 4, 'gaGgAyAM ghoSa: ' se prayogamAM gaMgApahanI gaMgAtIramAM lakSaNA hovAne araho, tyAM=gaMgAtIramAM, gaMgAnA abhedanA adhyavasAyathI ja zItaLatA-pAvanapaNuM Adi pratIta thAya che. e pramANe zAstrIya pravAda che. ''anyathA' jevuM na mAno to gaMgAnA abhedhadhyavasAyathI gaMgAtIramAM utrSanI pratIti thAya che, jevuMna 1. niyamAjjineSu tu guNA: pratimAH dRSTvA yAn manasi karoti / aguNAMstu vijAnan kaM namatu manasi guNaM kRtvA ? || A-19 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 adhyAtmamataparIkSA. gAthA - 58 mAno to, "gaMgAmAM ghoSa' che e prayogano 'gaMgAtIramAM ghoSa' che e pramANe prayogathI avizeSanI Apatti che. arthAt samAna mAnavAnI Apatti che. bhAvArtha - tAtparya e che ke, gaMgAmAM ghoSa(gAyone bAMdhavAnuM sthAna, gamANa) che e prayogathI, e ghoSa je tIra upara che te zItaLa ane pavitra che tevI pratIti thAya che. kema ke lakSaNAthI gaMgApadanI gaMgAtIramAM upasthiti karavAne kAraNe, tIramAM je zItaLatA-pavitrapaNuM Adi utkarSa nathI, te paNa gaMgAnA abhedanA adhyavasAyathI pratIta thAya che; ane gaMgAtaTamAM ghoSa che e prayogathI, gaMgAtaTa ghoSanuM adhikaraNa che eTalI ja pratIti thAya che. ane A baMne prayoga bhinna bhinna pratIti karAve che te mAnya che; paraMtu abhedanA adhyavasAyathI, jo tIramAM zItaLatA-pavitratAdinI pratIti thatI na hoya to, baMne prayoga sarakhA mAnavAnI Apatti Avaze. . A mata muva'. kathanathI e siddha karyuM ke, jema gaMgAmAM ghoSa che e prayogamAM gaMgA ane ghoSano abhedaadhyavasAya karavAthI zaitya-pAvanatvAdika pratIta thAya che; tema jinapratimAmAM guNavAna evA bhAvaarihaMtano abhedaadhyAropa karavAthI, targata=pratimAgata, bhagavAnanA guNanI pratIti thAya che te pratimAgata utkarSavattvanI pratIti karAvavA svarUpa che. TIkArya - "mata vi' AthI karIne ja guNavat abhedaadhyAropanuM targata utkarSavattvanI pratIti karAvavI e prayojana che, AthI karIne ja, rUpaka alaMkArAdi garbhamAM che jene tevA, te te vRttathI te te zlokathI, ghaTita stutistotrAdinA praNayanathI=racanAthI, udbhUta thayelA prabhUta bhakti prAbhAranA kAraNe, bhagavAnanI stuti karanArane vipula nirjarA thAya che. bhAvArtha:- tAtparya e che ke, bhagavAnanI puMDarIkanI upamAthI ke siMhanI upamAthI namutthaNe Adi sUtramAM stuti karAyela che te rUpaka alaMkArathI, bhagavAna karmanI sAme siMha jevA parAkramazIla ane puMDarIka jevA nirlepa che tevI upasthiti, siMha ane puMDarIkano bhagavAnanI sAthe abheda karavAthI thAya che. bAhya guNavALA evA siMha ane puMDarIkano bhagavAnamAM je abhedaadhyAropa che, te bhagavAnamAM tevA prakAranA vizeSa svarUpanI pratIti karAve che ane tenAthI bhagavAna pratye atizayita bhakti prAdurbhAva thAya che ane tenA kAraNe stuti karanArane vipula nirjarA prApta thAya che. TIkArya - Tna' AnA vaDekarUpakArigarbhastuti-stotra dvArA utpanna thayela prabhUta bhaktinA prabhArathI vipula nirjarAlAbha thAya che, enA vaDe, "A tIrthakara che, mokSa ApanArA thAo" ItyAdi mRSAbhASAprayoga karmabaMdha mATe thAya che, e pramANe kaheto kuMpaka, svayaM ja potAnA mastaka upara bhUtAyattanI=bhUtAviSTanI, jema dhULa nAMkhato jANavo. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, jema bhUtAviSTa mANasa potAnA mastaka upara dhULa nAMkhavAnI anucita pravRttirUpa ceSTA kare che, tema pratimAne tIrthakara kahevA ane temanI pAse mokSanI mAMgaNI karavI e vacana, kharekhara nirjarAnAM Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 58 . adhyAtmamata parIkSA . . . . . . 263 kAraNabhUta che, chatAM tene karmabaMdhanAM kAraNabhUta kahevAM te bhUtAviSTanA jevI anucita pravRttirUpa ceSTA che. ahIM vizeSa e che ke, jema rUpaka alaMkAramAM siMhanI sAthe bhagavAnano abheda karavAthI bhagavAnanuM viziSTa svarUpa upasthita thAya che, ane tenAthI pedA thatA bhAvanA atizayane kAraNe vipula nirjarA thAya che, tema pratimAmAM bhAvaarihaMtano abheda karavAthI vizeSa bhAva thAya che. tethI vizeSa bhAvajanya nirjarA mATe pratimAmAM tIrthakaroDya' evI buddhi thAya che. mATe lepakanuM vacana asaMgata che. utthAna :- te lekhakanuM vacana asaMgata kema che? temAM hetu kahe che - TIkArya - "viziSTa' viziSTa bhaktithI bhASita, tevA prakAranI stutinI prayojikA sthApanA satya bhASAnuM ane yAcanAdi asatyAmRSA bhASAnuM zreyomUlapaNuM che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, "A tIrthakara che" e sthApanA satyarUpa bhASA che ane "mokSa ApanArA thAo" e yAcanA asatyaamRSAbhASArUpa che. kema ke sthApanArUpe jinapratimA pratiSThita hovAthI sthApanA satyarUpa che, ane bhagavAna vAstavika mokSa ApanArA nathI, chatAM temanI pAse "mokSa Apo" e mAMgaNI karavI, te mokSaprAptimAM nimittarUpa bane che, tethI te asatyaamRSArUpa vyavahArabhASA che. ane A baMne bhASAo bhagavAnanI stuti karavAnA prayojanathI bolAyelI che. tethI A baMne bhASA zreyanuM kalyANanuM kAraNa bane che. mATe A baMne bhASAprayoga karmabaMdha mATe thAya ema kahevuM te asaMgata che. utthAna -pUrvamAM kahyuM ke, viziSTa bhaktithI bolAyelI ukta baMne bhASA kalyANanuM kAraNa che. tyAM prazna thAya ke, viziSTa bhakti haiyAmAM pedA karavAnI che, te mATe pratimAthI bhinna evA bhAvatIrthakaranI pratimAmAM abheda karavAnuM, ane upameyathI bhinna evA upamAnano rUpaka alaMkAramAM abheda karavAnuM prayojana zuM che? ethI kahe che TIkArya - " A' sthApya ane sthApanAmAM ane upameya ane upamAnamAM, bhASAvizeSa dvArA bhedanA tirodhAnanA tAratamyathI ja, bhaktinA tAratamyanA udbhavanuM darzana thAya che. bhAvArtha - tAtparya e che ke, ukta bhASAvizeSa dvArA jema jema buddhinI aMdara sthApya evA bhAvatIrthakara ane sthApanA e benA bhedanuM tirodhAna thatuM jAya che, ane mUrti sAkSAt bhAvatIrthakararUpa pratIta thAya che; ane upameya evA bhAvatIrthakara (bhagavAna) siMhanI upamA dvArA karmanI sAme sAkSAt siMha jevA parAkramavALA pratIta thAya che; tema tema sthApya ane sthApanAnA abhedane kAraNe pratimA pratye bhaktino atizaya udbhava thAya che, ane upamAna ane upameyanA bhedanA tirodhAnane kAraNe upameya evA bhAvatIrthaMkara pratye siMhAdinI upamA dvArA bhaktinI atizayatAno udbhava thAya che. TIkArya - mata ga' AthI karIne ja=bhASAvizeSa dvArA bhedanA tirodhAnanA tAratamyathI, bhaktinuM tAratamya Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * * * * * * * * ::::::::: * * * * * * * * * * * * * * * * :: 264. . :: * * * * * * adhyAtmamata parIkSA , gAthA - 58 uddabhava pAme che. AthI karIne ja, lAkSaNika prayogamAM paNa sAro ane sAdhyavasAnAmUlaka evA te baMne prayogono spaSTa ja vizeSa=bheda che. bhAvArtha tAtparya e che ke, lAkSaNika prayogamAM sAropa prayoga ane sAdhyavasAnA prayoga hoya che. jema toDyuM prayoga thAya che, tyAM so' zabda paramAtmAno vAcaka che ane marda zabda svano vAcaka che. A "soDa6 prayogamAM paramAtmAno svamAM Aropa che, mATe A sAropa prayoga che. ane kadaMrda e prakAranA prayogamAM prathama huM' zabda paramAtmAnA svarUpano vAcaka che ane bIjo marda zabda svano vAcaka che. A "daMga'no prayoga sAdhyavasAnA prayoga che, kema ke paramAtmasvarUpa huM chuM tema ekarUpapaNAnI upasthitino bhAva che. tethI prathama sAropa prayoga karatAM bIjA prakAranA sAdhyavasAnA prayogamAM bhedanuM tirodhAna atizayita hoya che. tethI sAropa prayoga karatAM sAdhyavasAnA prayogakALamAM yogIpuruSa paramAtmAne atizaya AsannabhAvavALo bane che. tethI tyAM bhaktino atizaya varte che. A rIte A baMne prayogamAM spaSTa bheda che. AnAthI e kahevuM che ke, jema sAropa lAkSaNika prayoga ane sAdhyavasAnA lAkSaNika prayoga baMne lakSaNAthI thAya che, chatAM sAropa prayoga karatAM sAdhyavasAnA prayogamAM paramAtmA sAthe abhedano atizaya hoya che, tethI tyAM atizaya bhakti varte che; te ja rIte sthApya ane sthApanAno ane upameya ane upamAnano bhASAvizeSa dvArA jema jema abhedano atizaya thAya che, tema tema bhaktino atizaya thAya che. tethI nirjarA vizeSa arthAt vipula nirjarA thAya che. mATe pratimAmAM tIrthakaroDya' "mokSa mavahu' e prakAranA prayogo bhaktiprakarSa mATe karavA ucita che. TIkArtha:- tathA ra' ane te rIte-pUrvamAM "guNavat ... prayogana' sudhInuM kathana karyu te rIte-guNava abhedaadhyAropanuM prayojana tadgata utkarSavattvanI pratIti che te rIte, draliMgamAM bhAvaliMgano adhyAropa karavAthI, tyAM=dravyaliMgamAM, atizayitapaNAnuM pratisaMdhAna thaye chate, avajaryasaMnidhikapaNuM hovAnA kAraNe tadvAnamAM paNa=dravyaliMgavALI vyaktimAM paNa, atizayitapaNAnA pratisaMdhAnamAM (tenAmAM rahelA je doSo che) tenI anumatiprayukta doSa kevI rIte vAraNa thaI zake? arthAtu na thaI zake. bhAvArtha - tAtparya e che ke, dravyaliMgamAM bhAvaliMganA adhyAropanA kAraNe dravyaliMgavALI vyaktimAM paNa je atizayitapaNAnuM pratisaMdhAna thAya che, tenAthI te vyaktimAM rahelA je doSo che te ja arthathI atizayitatvarUpe prApta thAya che. tethI tenA doSo pratye Adara-bahumAnAdinI abhivyakti thAya che. mATe te vyaktinA doSonuM anumodana thAya che ane te vyaktinA doSasevanamAM potAnAM Adara-bahumAnAdi kAraNa bane che. te rIte paNa te vyaktinA doSonuM anumodana thAya che, te kevI rIte vAraNa thaI zake? A rIte 'para' thI karelA kathanano anvaya thAraM vArIya ?' sAthe che. tharvazIra TIkArya - pharmavAmiprenyoruM'- Ane ja= para prayogana' ane 'tathA 2. vAra :?' A saMpUrNa kathanane abhipreta karIne AvazyakaniryuktimAM kahyuM che - Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 58 * * *** .. .265 adhyAtmamata parIkSA "khiyA 'jinomAM niyamA guNo che, pratimAne joine jene jinonA guNone, manamAM kare che. vaLI (pAsatyAdimAM) aguNone jANato kayA guNone manamAM karIne namaskAra kare? utthAna - pUrvamAM kahyuM ke, pAsasthAne vaMdana karavAmAM tenA doSonI anumati prApta thaze. tenA nivAraNarUpe 'atha'thI pUrvapakSI kahe che East :- atha yaddharmAvacchedenotkarSavattvajJAnaM taddharmAvacchedenaiva tadanumitiriti cet? tathApi tvaduktarItyA pArzvasthatvAdyavacchedenApi sAdhvabhedAdhyAropAdisAmagryotkarSavattvajJAnAttadavacchedAnumatyA kathaM na prmaadopbRNhnnm|| ata evoktaM 1 kiikammaM ca pasaMsA suhasIlajaNammi kammabaMdhAya / je je pamAyaThANA te te uvavUhiA huMti // tti| [Ava. ni. 1192] TIkArya - katha' je dharmAvacchedana=liMgadharmavacchedana, utkarSavattvanuM jJAna che, taddharmAvacchedana ja tenI anumati che. =liMgadharmAvacchedena pAsatyAdine karAtA vaMdanathI tenI anumati che. A pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakAra kahe che ke, to paNa tamArI kahevAyelI rItithI=je dharmarUpe utkarSavattvanuM jJAna che, te dharmarUpe ja tenI anumati che. e pramANe tamArI kahevAyelI rItithI, pArthasthatyAdi avacchedana paNa=avacchedarUpe paNa, sAdhuabhedanA adhyAropAdinI sAmagrI hovAne kAraNe utkarSavattvanuM jJAna hovAthI tad avacchedamAM pArthasthatvAdi avacchedamAM, anumati hovAnA kAraNe pramAdanI upabRhaNA kema na thAya? arthAt thAya. bhAvArtha tAtparya e che ke pUrvapakSIne e kahevuM che ke, pAsatthAnA pArthasthabhAvane sAme rAkhIne utkarSavattvanuM jJAna nathI, paraMtu sAdhuliMga avacchedathI-utkarSavattvanuM jJAna che; tethI pAsatyAdine vaMdana karavAthI tenA liMganI anumodanA thAya che, paNa tenA pArthasthabhAvanI anumodanA thatI nathI. tenA khulAsArUpe tathApi' thI graMthakAra kahe che- to paNa pUrvapakSInI kahevAyelI paddhatithI purovarsI pAsatthAmAM jema liMgabhAva che, tema pArthasthabhAva paNa che, ane tyAM sAdhuabhedano adhyAropa karavAthI pArzvasthabhAva paNa sAdhuabhedanA adhyAropanI sAmagrIrUpa che. tethI te rUpe paNa tyAM utkarSavattvanuM jJAna thaze. tethI tenA pArthasthabhAvanI anumodanA prApta thaze. " ahIM vizeSa e che ke, vicArarUpe bhale pArthasthAdinA liMgamAM abhedabuddhino Azaya hoya, chatAM purovartI padArtha doSavALo che evo potAnI buddhithI nirNaya thato hoya to paNa tenI upekSA karIne tyAM abhedano Aropa kare che tyAre, arthathI prApta evo teno pArthasthabhAva paNa abhedanI sAmagrI banI jAya che, kema ke tenI buddhimAM vicAra nahi hovA chatAM te daSTa che. tethI te rUpe utkarSavattvanuM jJAna thAya che ane tenA kAraNe tenA pramAdane utkarSa jovArUpe upavRMhaNAno pariNAma hoya che. 1. kRtikarma ca prazaMsA sukhazIlajane karmabandhAya / yAni yAni pramAdasthAnAni tAni tAnyupabaMhitAni bhavanti / / Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 .. adhyAtmamataparIkSA gAthA - 58, EsArtha :- 'ata evoktaM'- sAthI rIne 4 arthAt pAvasthAhine hana 42vAthA tenA prabhAhanI 75DA yAya cha, mAthI rIne 4, 4 cha 'kiikamma' suzIla 04namA iti bhane prazaMsA bhaja bhATe thAya che. (mane te 42pAthI) 44 pramAna sthAno che, te te sthAno upaeNhita thAya che. 'tti' mAvazyA 29nI samAvi sUya che. alst :- ye tu tadviSayakakRtikarmaprazaMse kAraNaprApte te tu svArasikatadutkarSajJAnA'janakatayA tdgtprmaadopbRNhnnprvnne| ata evetthaM tadvidhAnamasmArSa:- [ A. ni. 1126-27-28 / 1 mukkadhurAsaMpAgaDasevIcaraNakaraNapabbhaTe / liGgAvasesamitte jaM kIrai taM puNo vucchaM // 2 vAyAi namukkAro hatthusseho ya sIsanamaNaM ca / saMpucchaNa'cchaNaM cho bhavaMdaNaM . vaMdaNaM vAvi // 3 pariyAyaparisapurise khittaM kAlaM ca AgamaM NaccA / kAraNajAe jAe jahArihaM jassa jaM joggaM // 4 pariyAyabaMbhaceraM parisaM viNIyA si(i) purisa NaccA vA / kulakajjAdAyattA, Aghavau guNAgamasuaM vA // [bhA. 204] 5 eyAI akuvvaMto jahArihaM arihadesie magge / Na havai pavayaNabhattI, abhattimaMtAdayo dosA // tti| [A. ni. 1129] / , TImArtha :- 'ye tu' 4 vaNI tena athAt pAvasthA viSaya iti bhane prazaMsA 4125 / / arthAt 2456 che te, *svArasika tadutkarSajJAnanuM ajanakapaNuM hovAne kAraNe, tadgata arthAt pArthasthAdigata pramAdanI upabRhaNAmAM samartha nathI. * sva. 757|thii 42|y te svA2si.7. 1. muktadhUH saMprakaTasevIcaraNakaraNaprabhraSTaH / liGgAvazeSamAtre yatkriyate tatpunarvakSye // 2. vAcA namaskAro hastocchrayazca zironamanaM ca / sampracchanamAsanaM chobhavaMdanaM vaMdanaM vA'pi // 3. paryAyapariSatpuruSAn kSetraM kAlaM cAgamaM jJAtvA / kAraNajAte jAte yathArha yasya yadyogyam // 4. paryAyo brahmacaryaM pariSad vinItAsya puruSaM jJAtvA vA / kulakAryANyAyattAnyAkhyAto guNA''gamazrutaM vA // 5. etAnyakurvato yathArhamarhaddazite maarge| na bhavati pravacanabhaktirabhaktyAdayo doSAH / / Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 58 adhyAtmamata parIkSA .. 267 bhAvArtha - ahIM vizeSa e che ke, pArthasthAdine kAraNaprApta vaMdanamAM tautkarSajJAnajanakapaNuM svArasika nathI, jyAre apavAdika kAraNa vagara pArthasthAdinA vaMdanamAM taatkarSajJAnajanakapaNuM svArasika che. tethI tyAM pramAdanuM upabRhaNa che. kahevAno bhAva e che ke, jene vaMdana karavAmAM Ave che tyAM utkarSanuM jJAna avazya hoya che. paraMtu je vyakti lokamAM potAnI hInatA na dekhAya evA AzayathI athavA koinI sAthe aLakhAmaNA na thavuM paDe tevA AzayathI athavA "ApaNe bahu vicAra na karavo, vezane joine vaMdana karavuM" tevA nirvicAraka AzayathI vaMdana karavAne abhimukha che, temane svArasika utkarSanuM jJAna che. kema ke potAnAmAM vartatA mohabhAvane kAraNe, zAsanahIlanAdi kAraNo hovA chatAM guNanirapekSa vaMdanano bhAva thAya che, tethI te svArasika utkarSanuM jJAna che. ane kAraNa prAptamAM to vizeSa tAttvika lAbhane sAme rAkhIne tautkarSanuM jJAna che, tethI te svArasika nathI. bhagavAnanA vacananA kAraNe te te saMyogomAM vizeSa lAbhanA arthIpaNAthI tenA utkarSanuM jJAna hoya, te zAsananI hIlanAnuM kAraNa banatuM nathI, paraMtu unnatinuM kAraNa bane che. tethI tyAM targata pramAdanuM upavRMhaNa nathI, paraMtu ucita pravRttirUpa kartavya hovAthI nirjarAnuM kAraNa bane che. TIkArya - 'mata tra'... AthI karIne ja=pArthasthAdine apavAdika vaMdana pramAdadoSanI upabRhaNAmAM samartha nathI; AthI karIne ja, A prakAre, tenA=pArthasthAdinA, vaMdananA vidhAnane zAstrakAroe kahyuM che : "muthuirA' - tyAga karela che saMyamanI dhurA jeNe evA, mUlaguNa tathA uttaraguNanA samudAyane saMprakaTa sevanArA, caraNakaraNathI bhraSTa thayelA evA kevala dravyaliMgayuktamAM je karAya che, te vaLI kahevAya che dI"karataM mo vuchuM' mu.pu. pATha che tyAM AvazyakanI mu.pratamAM naM ra taM puNo vuche pATha che ane te punaH zabda vizeSaNa arthamAM che. ane tenuM tAtparya e che ke, muktadhurAdivALA pAsatthAmAM paNa apavAdarUpa kAraNane AzrayIne je vAcAdithI namaskAra karAya che. te vaLI kahevAya che; paraMtu kAraNanA abhAvamAM to teone vaMdana karavAno pratiSedha ja prApta che, te kahevAtuM nathI. tethI ahIM A vizeSatA batAvavA arthe puna:zabdano prayoga che. ahIM mukurAsaMpAdasevIvaraVRUT ' Akho sAmAsika pada che. samAsa A rIte jANavo - 'muktadhUH samprakaTasevI cAsau caraNakaraNaprabhaSTazca tasmin' "vAyArU' - nirgamabhUmi AdimAM jovAyelAne vAcA=abhilApa karAya che, enA karatAM gurutara puruSakAryanI apekSA hoya to tene namaskAra karAya che, enAthI vizeSakAryanA prayojanamAM abhilApa-namaskArayukta hastoya arthAt hAtha UMco karAya che. e pramANe vizeSa vizeSa puruSakAryanI apekSAmAM zironamana arthAt uttamAMga vaDe namaskAra karavo, saMpRcchA karavI kSemakuzaLanI pRcchA karavI. cha0' - tenI bAjumAM keTaloka kALa besI vArtAlApa karavo, tenA upAzraye - sthAne jaIne ArabaTIvRttithI arthAt game tema vaMdana karavuM, athavA parizuddha vaMdana karavuM.. riyAya' (A vAnamaskArAdi paNa) paryAya, pariSad ane puruSane jANIne tathA kSetra, kAla ane Agamane jANIne, kAraNa utpanna thaye chate yathAI jene je yogya hoya te tene karavuM. Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 adhyAtmamataparIkSA bhASyakAra teno arthAt paryAya vagere zabdano avayavArtha kahe che"riyAyavamavera" paryAya brahmacaryarUpa, parSadA vinIta che ke kevI che? ane puruSa kevo che? te jANIne, arthAt kulakAryAdi tene AdhIna kevA che? 'JayavaDa' te kSetramAM te kevo AkhyAta arthAt prasiddha che, ke jenA baLathI tyAM rahI zakAya,'muLa'duSkALamAM pratijAgaraNa karI zake tevo che, e rUpa guNanI prApti kevI che, 'JaLama' Agama arthAt sUtrArtha ubhayarUpa ane 'sugaM' zruta arthAt sUtra tenI pAsethI prApta thAya tevuM che. (A pramANe paryAyAdine jANIne, yathArha jene je yogya hoya te tene karavuM.) gAthA - 18 dardI 'lakhkhAvAyattA' - ahIM dhrujAryAvIni anena AvattAni A pramANe samAsa che. kulakAryAdimAM AdithI gaNa ane saMghanuM kArya levuM. 'cArUM' - A arthAt vAnamaskArAdi (kaSAyanA utkaTapaNAthI) nahi karanArane, yathAyogya arhaddezita mArgamAM pravacanabhakti nathI; tethI karIne abhakti Adi doSo che. Adi zabdathI svArthabhraMza, baMdhanAdi doSo jANavA. TIst :- tathA ca kAraNikatadvandanapravRtterabhaktimattvAdidoSaparijihIrSayaiva pravRttatvAt pravacanabhaktyAdiko guNa eva na tu doSa iti drssttvym| dRSTvA ca tAdRzaM kAraNaM tathA''caraNIyaM, na tu svarasatastatra pravRttyuttaraM yAdRcchikAlambanamudbhAvanIyaM tAdRzAlambanasya prmaadaacrnnpryvsittvaat| yadAgama: 'AlaMbaNANa bhario logo jIvassa ajaukAmassa / jaM jaM picchai loe taM taM AlaMbaNaM kuNai // tti| [A.ni. 1188] TIkArya :- ane te pramANe=pUrvanI gAthAomAM pArzvasthAdine apavAdika vaMdana karavAnuM batAvyuM te pramANe, kAraNika tadvandanAdi pravRttinuM arthAt pArzvasthAdine vaMdanAdi pravRttinuM, abhaktimattvAdi doSone tyAga karavAnI icchAthI ja pravRttapaNuM hovAthI, pravacanabhaktyAdika guNa ja che paraMtu doSa nathI, e pramANe jANavuM. ane tevA prakAranuM kAraNa joine te pramANe AcaraNa karavuM joie, paraMtu svarasathI tyAM arthAt pArzvasthAdimAM pravRtti pachI yAdaicchika AlaMbana udbhAvana karavuM joie nahi; kema ke tAdeza AlaMbananuM, arthAt pravRtti pachI yAdaicchika AlaMbananuM pramAdAcaraNamAM paryavasitapaNuM che. 'yajJAma:' je kAraNathI Agama A pramANe che 'AnaMvALa' ayatanAnI icchAvALA jIvane arthAt pramAdIjIvane, loka AlaMbanathI bharelo che. je je lokamAM te jue che te te AlaMbana kare che. TIkA :- yatta dravyatikuM mAvanidrAdhyAopava pratimAvAvaSyadbhavamevAropo nayu, 1. AlaMbanaiH bhRto loko jIvasyA'yatanAkAmasya / yadyad pazyati loke tattadAlaMbanaM karoti / / Aropasya mithyAtvAditi Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 58 adhyAtmamataparIkSA 269 lumpakasya mataM tadapamataM, tenApi mukhavastrikAdau gurupAdakalpanayaiva vandanakAdidAnAt, 1 'cittabhittiM Na NijjhAe NAriM vA sualaMkiyaM' ityaadyaagmbaadhprsnggaacc| TIkArya :- 'yattu' dravyaliMgamAM bhAvaliMganA adhyAropanI jema pratimAdimAM paNa arhad abhedano Aropa che te yukta nathI; kema ke AropanuM mithyApaNuM che, e pramANe je luMpakano mata che te apamata che. kema ke tenA vaDe paNa=luMpaka vaDe paNa, mukhavahnikAdimAM gurucaraNanI kalpanAthI ja vaMdanakAdi dAna che. utthAna :- luMpakanA matanA nirAkaraNamAM prathama hetu Apyo ke, tenA vaDe paNa mukhavatrikAmAM gurupAdanI kalpanAthI vaMdana karAya che. ahIM koine zaMkA thAya ke, jema dravyaliMgamAM bhAvaliMgano adhyAropa anucita che, tema pratimAmAM paNa bhagavAnanA abhedanA Aropane anucita svIkArI laie ane luMpaka mukhavannikAmAM gurupAdanI kalpanA kare che te paNa anucita svIkArI laie to zuM vAMdho ? tethI bIjo hetu kahe che - 'cittamitti' - ane citrabhIMtamAM rahelI alaMkRta nArInuM dhyAna na karavuM joie, ityAdi AgamanA bAdhano prasaMga che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, citramAM dorAyelI nArInA dhyAnathI jIvane rAgAdi thAya che ane tethI ja tenA dhyAnano AgamamAM niSedha karelo che. te ja rIte bhagavAnanI pratimAnuM dhyAna karavAthI zubha bhAva thAya che, tethI citrabhittinArInA AgamavacanathI pratimAnI pUjyatAnI siddhi thAya che. tethI jo pratimAmAM arihaMtanA abhedano svIkAra karIne pUjA karavAnuM svIkAravAmAM na Ave to, 'cittamitti' e prakAranuM Agamavacana paNa apramANa che, ema mAnavAno prasaMga prApta thAya. kema ke pratimAmAM arihaMtanA abhedathI zubha bhAva thato nathI tema mAnIe to, bhIMtamAM citrAyelI nArInA dhyAnathI paNa rAga thato nathI; tema mAnavAno prasaMga Ave. utthAna :- pUrvamAM kahyuM ke pratimAmAM arihaMtano abheda svIkAravAmAM na Ave to'cittamitti'ityAdi AgamanA bAdhano prasaMga prApta thaze, tyAM pUrvapakSI 'cittamitti' ityAdi AgamanI saMgati karatAM kahe ke, nArIpadanuM nAnAarthapaNuM svIkArIzuM to AgamanI anupapatti nahi thAya. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra'na ='thI kahe che SI :- na ca tatra nArIpadasya nAnArthakatvAnnAnupapattiH, na hi taTasthatayA citritakAminIM pratisandadhAnasya kAmavikArAdiprAdurbhAvo, api tu sAkSAtkAminImeva puraH sphurantImAkalayata iti / TIkArya :- 'na ca taMtra ' tyAM=citrabhittinArInuM dhyAna na karavuM te AgamamAM anupapatti nathI ema na kahevuM, kema ke nArIpadanuM nAnAarthapaNuM che. citrita kAminIne taTasthapaNAthI (=citrita nArIne citritarUpe jovI, ane 1.zrI dazavaikAlika sUtra 8-55 eno uttarArdha- bhakkharaM piva daTThUNaM diTThi paDisamAhare / / citrabhitti na nirdhyAyet nArIM vA svalaGkRtAm / bhAskaramiva dRSTvA dRSTiM pratisamAharet // Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27. . . . . adhyAtmamata parIkSA . . . . . . . gAthA - 58 bhAvanArIne bhAvanArIrUpe jovI, paraMtu citrita nArImAM bhAvanArIno upacAra na karavo; e rUpa madhyasthapaNAthI) pratisaMdhAna karanAra puruSane kAmavikAra prAdurbhAva thato nathI, paraMtu AgaLamAM skurAyamAna thatI sAkSAt kAminIne ja jANatA evA puruSane (kAmavikAra thAya che.) 'rUti' zabda kathananI samApti sUcaka che. bhAvArtha - tAtparya e che ke, nArIpadane nAmAdi cAra nikSepArUpe nAnArthaka kahIne lepakane e kahevuM che ke, 'cittamatta-nArIne kahenAra AgamavacanamAM sthApanAnikSepArUpa nArIne grahaNa karIne tenA ciMtavanano niSedha karela che, tethI te vacananA baLathI pratimAmAM bhAvaarihaMtanA abhedano Aropa thai zake nahi. tenA javAbarUpe graMthakAra kahe che ke, sthApanAnikSepArUpa nArImAM paNa bhAvanArIno abhedaadhyAropa thAya che tyAre ja vikAra pedA thAya che, paraMtu bhAvanArIno abheda adhyavasAya karyA vagara sthApanAnilepArUpa nArIne jovAthI vikAra pedA thAya nahi. tethI jema sthApanAnArImAM bhAvanArInA abhedanI buddhithI ja vikAra pedA thAya che, tema sthApanAnilepArUpa pratimAmAM bhAvatIrthakaranI abhedabuddhithI ja bhagavAna pratye pUjyabhAvanI vRddhi thAya che. tethI vittaff .... e prakAranA Agamavacanane pramANarUpe svIkArIe to pratimAmAM abheda Aropa mAnavo te ucita siddha thAya. utthAna :- vaLI pratimAmAM arihaMtano abhedaadhyAropa yukta che, tenI puSTi arthe "yathA rA'thI kahe che - TIkA - yathA yAtrAmadgArA pApananataM tathA pratimA sumaraphUnyastha puSyAnazatvamaNi, ti kiM jAlmena shaadhikvicaarnnyaa| TIkArya - "yathA' ane je pramANe ahIMyAM=citrabhittinArImAM, azubha saMkalpanuM pApajanakapaNuM che, te pramANe pratimAdimAM zubha saMkalpanuM puNyajanakapaNuM paNa che. ethI karIne jAlma evA lupakanI sAthe adhika vicAraNAthI saryuM. TIkA - catudravya mAvAme tAttviAva, thApanI sthApyAe turatathati tanna, taddhaviziSTAcadhrmvishisstten sahAtadbhAvabhAvAt, anyathA tadviSayakopacArasya nirmuulktvprsnggaat| TIkA :-"yag' vaLI je dravyamAM bhAvano abheda che te tAttvika ja che. vaLI sthApanAmAM sthApyano abheda tevo nathI; e pramANe pUrvapakSI=luMpaka, kahe che te barAbara nathI. temAM hetu kahe che taddha'- taddharmaviziSTanuM anyadharmaviziSTanI sAthe atabhAva che. anyathA tadviSayaka upacAranA nimUlakapaNAno prasaMga che. bhAvArtha 'vajuthI pUrvapakSInuM e kahevuM che ke, dravya ja bhAvarUpe pariNAma pAme che, tethI dravyamAM bhAvano abheda Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - - - - - - - - - - , , , , , , , gAthA - 58 - adhyAtmamata parIkSA - 271 tAttvika ja che. jema mATIrUpa dravya ja ghaTarUpe pariNAma pAme che ane dravyatIrthakara ja bhAvatIrthakara thAya che, tethI dravyamAM bhAvano abheda tAttvika ja che; jayAre sthApanA sthAparUpe pariNAma pAmatI nathI, arthAt pratimA kyAreya bhAvatIrthakararUpa banatI nathI; tethI pratimAmAM sthApya evA bhagavAnano abheda tAttvika nathI. tenA nirAkaraNarUpe 'taviziSTa prasa' sudhI graMthakAre je kahyuM tenuM tAtparya e che ke, dravya ane bhAva vacce vAstavika bheda che. AthI ja dravyamAM bhAvanA abhedano upacAra thAya che. tethI dravyamAM bhAvano abheda paNa tAttvika nathI aupacArika che. te ja rIte sthApanA ane sthApya vacceno abheda paNa aupacArika ja che. tethI dravyamAM bhAvano abheda tAttvika che ema kahIne sthApanAmAM sthApyanA abhedanuM nirAkaraNa karavuM te anucita che. taddhaviziSTa prasa' sudhI je paMkti che, teno zabdAnvaya A rIte che jema mATIno piMDa dravyaghaTa che ane ghaTa avasthA bhAvaghaTa che, tene laine yojana karIe to, taddharmaviziSTanuM arthAt piMDa avasthAthI viziSTa evI mATInuM, anyadharmaviziSTanI sAthe arthAt ghaTadharmaviziSTa mATInI sAthe atadbhAva che. arthAt piMDaavasthAviziSTa mATI te ghaTaavasthAviziSTa mATIrUpa nathI, paraMtu bhinna avasthArUpa che. tethI piDaavasthAviziSTa mATIrUpa dravyamAM ghaTaavasthAviziSTa mATIrUpa bhAvaghaTano abheda e tAttvika nathI paraMtu aupacArika che. ane aupacArikana mAnIe ane tAttvika mAnIe to tadviSayaka upacAranA nirmulakapaNAno prasaMga Avaze. arthAt dravyaghaTamAM bhAvaghaTanA abheda upacArane nimUla thavAno prasaMga Avaze. ahIM trIjo vikalpa taTasthatAthI ja bhAvanuM anumAna karavuM te che. tenuM tAtparya e che ke, koi vyakti pArthasthAdi vyaktine jue ane potAnI taTastha buddhithI padArthane jotAM tene dekhAya ke, purovartI vyakti zithilAcAravALI che, tethI tenAmAM bhAvasAdhupaNuM nathI, paraMtu bhAvasAdhunI sAthe saMbaMdhavALo evo sAdhuno vepa teNe dhAraNa karyo che, ane te vezanA baLathI bhAvasAdhunuM tyAM arthAtu pAsatthAmAM te anumAna kare che. jema agninI sAthe dhUmano saMbaMdha che, tethI dhUmane joine koi vyakti agninuM anumAna kare, tema pArthasthAmAM rahelA sAdhuvezane joIne te sAdhuvezanI sAthe saMkaLAyela bhAvasAdhupaNAnuM te anumAna kare che; ane te anumAna karIne tene vaMdana kare to zuM vAMdho che? ema pUrvapakSIno Azaya che. tenuM nirAkaraNa nApi tRtIyA'thI kare che. TIkA nApitRtIyo, dravyatriI mAvatniAvinAmavitvamAvenata numApavatvasaMmavAta, vinAmavisuvihitdrvylinggsy ca ttraa'prtisndhaanaat| TIkArya - dravyaliMgano bhAvaliMganI sAthe avinAbhAvipaNAno abhAva hovAne kAraNe, taduM anumApakatvano arthAta bhAvaliMganA anumApakatvano dravyaliMgamAM asaMbhava che, ane tad avinAbhAvi arthAt bhAvaliMga sAthe avinAbhAvi, suvidita dravyaliMganuM tyAM=pArthasthAdimAM apratisaMdhAna che. bhAvArtha tAtparya e che ke, jema koi vyakti "parvato ghUmavAna va:' ema anumAna kare, tyAM patinI sAthe dhUmano avinAbhAva nathI, paraMtu AadhanasaMyukta patinI sAthe dhUmano avinAbhAva che, tethI vahinA baLathI dhUmanuM anumAna thaI zake nahi. te rIte sAdhunuM dravyaliMga bhAvaliMganI sAthe avinAbhAvi nathI, paraMtu dhanasaMyukta vahni jema dhUma sAthe avyabhicArI che tema suvihita sAdhunuM dravyaliMga arthAt sArI vidhiothI Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA gAthA - 58 272 sevAtuM evuM dravyaliMga, bhAvaliMganI sAthe avyabhicArI che. ane pAsatyAdimAM vartatuM dravyaliMga vahni jema dhUma sAthe vyabhicArI che tema vyabhicArI hovAne kAraNe, tenAthI bhAvasAdhupaNAnuM anumAna thai zake nahi. utthAna :- ahIM cotho vikalpa bhAvanuM anusmaraNa che. arthAt pArzvasthAdine joine bhAvasAdhunuM anusmaraNa thAya che; ane tene kAraNe pArzvasthAdine vaMdana karIe to zuM doSa che? e prakArano pUrvapakSIno Azaya che. tene sAme rAkhIne nirAkaraNa karatAM kahe che TIst :- nApi caturtha:, tadddravyaliGgasya yena saha saMbandhagrahastatrA'sAdhutvajJAne jAgrati sAdhutvaprakAraka - smaraNA'saMbhavAt, sAdhvantare'gRhItasaMbandhakasya ca tasya tatsmArakatvA'yogAt / TIkArya :- cotho vikalpa paNa barAbara nathI. temAM hetu kahe che 'tar' - tad dravyaliMgano arthAt je dravyaliMgane joine bhAvasAdhunuM smaraNa karavA prayatna kare che, te dravyaliMgano jenI sAthe saMbaMdha graha thAya che tyAM, asAdhutvanuM jJAna jAgRta thaye chate, sAdhutvaprakAraka smaraNano asaMbhava che. che bhAvArtha :- tAtparya e che ke, pote je dravyaliMgane jue che te dravyaliMgano pArthasthAdinI sAthe saMbaMdha che ane pArzvasthAdinA zithilAcArane joine tyAM asAdhutvanuM jJAna thayuM che; tethI te pAsasthAmAM sAdhutvaprakAraka smaraNa dravyaliMganA baLathI thai zake nahi. kema ke dravyaliMganI sAthe sAdhupaNAno avinAbhAvI saMbhava nathI, paraMtu suvihita dravyaliMgano ja sAdhupaNA sAthe avinAbhAvI saMbaMdha che. utthAna :- ahIM pUrvapakSI kahe ke, pArzvasthAnA veSane joine anya bhAvasAdhumAM vartatA sAdhubhAvanuM smaraNa karIne pArzvasthAnA veSane vaMdana karIzuM, to zuM vAMdho che? tethI bIjo hetu kahe che TIkArya :- 'sAdhvantare' - sAdhvaMtaramAM agRhIta saMbaMdhavALA evA te veSano tasmArakatvano ayoga che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, purovartI veSa pArzvasthA sAthe saMbaMdhavALo grahaNa thAya che, paraMtu susAdhu sAthe saMbaMdhavALo che tema grahaNa thatuM nathI. tethI te veSanA baLathI anya bhAvasAdhumAM rahelA guNonuM smaraNa thai zake nahi. tethI bhAvasAdhunA guNonuM smaraNa karIne pArzvasthAdinA veSane namaskAra karI zakAya nahi. mATe cotho vikalpa barAbara nathI. utthAna :- pUrvamAM kahyuM ke, anya susAdhumAM agRhIta saMbaMdhavALuM pArthasthAdinuM dravyaliMga che, tethI te dravyaliMga dvArA bhAvasAdhunA guNonuM smaraNa thai zake nahi. tyAM pUrvapakSI bhAvasAdhunA guNanuM smaraNa kevI rIte thai zake tenA mATe 'atha'thI batAve che. Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 18 adhyAtmamatapa2IkSA 273 TIkA :- graMtha pArzvasthAvinikavargane sadyo ( ? savRza ) varzanotodhitamaMAsathI cInapUrvAnumavavabhAveva viziSTasAdhuguNasmaraNasaMbhava iti cet ? na, zItalavihAriNi veSamAtreNa sAdRzyapratisaMdhAnA'saMbhavAt, tadbhinnatve sati tadvRttibhUyodharmavattvena sAdRzyavyavahArAt, anyathA sarvasya sarvasadRzatvApatteH / TIkArya :- 'atha' pArzvasthAdi liMgadarzanamAM sadezadarzanathI udbodhita saMskArathI yukta pUrva anubhavanA baLathI ja viziSTa sAdhuguNanA smaraNano saMbhava che. e pramANe pUrvapakSI kahe to graMthakAra kahe che ke, te barAbara nathI. 'zItatsavihAriLi' - kema ke zItalavihArImAM vezamAtrathI sAdRzyanA pratisaMdhAnano asaMbhava che. te kema che? temAM hetu kahe che 'vijJaO' - tabhinnatva hote chate tavRttibhUyodharmavattvathI sAdRzyano vyavahAra che 'anyathA' - anyathA arthAt uparokta sAdRzyano vyavahAra che evuM na mAno to, sarvane sarvasadazapaNAnI Apatti Ave che. bhAvArtha :- ahIM 'ftha'thI kahela pUrvapakSanA kathananuM tAtparya e che ke, pUrvamAM koi susAdhune pote joyela che ane tenA veSa jevo ja veSa pArzvasthAdinA liMganA darzanamAM tene dekhAya che. tethI te sadazadarzanathI saMskAra jAgrata thAya che, ane te saMskArathI yukta pUrvanA anubhavanA baLathI ja potAne viziSTa evA sAdhunA guNanuM smaraNa thAya che, ane tethI haiyAmAM temanA pratye bahumAna thavAthI, tevA veSadhArIne namaskAra karIe to zuM vAMdho? e prakArano pUrvapakSIno Azaya che ahIM vizeSa e che ke, pUrvano susAdhudarzana vakhatano anubhava te vakhate ja hoya che; vartamAnamAM jyAre pArzvasthAne jue che tyAre te anubhava smaraNarUpe AvI zake che, paraMtu anubhavarUpe to vartamAnamAM pUrvano anubhava hoi zake nahi. tethI e prApta thAya ke, pUrvanA anubhavathI AtmAne susAdhu ane veSa vaccenA saMbaMdhanuM grahaNa thAya che ane vartamAnamAM pArzvasthAdinA liMgane jovAthI te saMskAro jAgRta thAya ane tene kAraNe vartamAnamAM viziSTa sAdhuguNanuM smaraNa te veSadhArI pAsasthAmAM thAya che. tethI ema kahevuM joie ke, pUrvanA anubhavanA baLathI paDelA saMskArano, sadezadarzanane kAraNe udbodha thavAthI, viziSTa sAdhuguNanuM smaraNa thAya che. paraMtu tema na kahetAM, pUrvanA anubhavanA baLathI viziSTa sAdhuguNanuM smaraNa thAya che tema kahyuM. tenuM kAraNa pUrvanA anubhavane smaraNamAM pradhAna hetu tarIke batAvavo che, ane pUrvanA anubhavathI thatA sadezadarzanathI udbodhita saMskArane vizeSaNa rUpe kahela che. te A rIte svanirUpitajanakatAsaMbaMdhathI sadezadarzanathI udboSita saMskAra pUrva anubhavamAM rahe che. enAthI yukta evo pUrvano anubhava sAdhuguNanA smaraNanuM kAraNa che. tenA nirAkaraNa rUpe graMthakAra kahe che ke, zithilAcArI evA pAsatthAmAM susAdhu sadeza veSa che, eTalA mAtrathI susAdhu sadaza guNo che, e prakAranA sAdazyanA pratisaMdhAnano asaMbhava che. tethI tevA pAsasthAnA liMgamAM susAdhunA guNanuM smaraNa karIne namaskAra thai zake nahi. ahIM zItalavihArImAM sAdezyanA pratisaMdhAnano asaMbhava che tema kahyuM, ane temAM hetu kahyo ke, tenAthI bhinna hoya ane tadgata bhUyodharmavALo hoya tene sAdazya kahevAya; ane prastuta pAsasthAmAM phakta veSa sadeza che, paraMtu tavRttibhUyodharma nathI. arthAt jema veSa sadeza che, tema AcAra Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 adhyAtmamatapa2IkSA gAthA - 58 paNa sadaza hoya to tenAthI bhinna vyaktimAM tavRttibhUyodharmavattva che tema kahI zakAya, ane tevuM sAdazya to suvihita veSadhArImAM saMbhave, ane jo veSamAtrathI sAdazya svIkArIe to saMsArI jIvone paNa manuSyarUpe sadeza svIkAravAnI Apatti Ave. utthAna :- ahIM koine prazna thAya ke, jema pratimAmAM bhagavAnanI AkRtimAtranuM sAmya che, chatAM tame bhagavAnanA guNonuM smaraNa karo cho ane te rIte smaraNa karIne bhagavAnane vaMdanAdi vyavahAra karo cho; te ja rIte susAdhunA veSanuM sAdazya zithilAcArImAM che, to jinapratimAnI jema tyAM paNa veSamAtranA sAdRzyathI guNanuM smaraNa karIne vaMdana karavAmAM zuM vAMdho che? tethI kahe che TI51:- na ca sadbhAvasthApanA sAdRzyapratisaMdhAnaM vinA sthApyasmaraNAya prabhavati, yadyapyutsargataH sthApanAyAM sthApyAbhedAdhyavasAya eva saMbhavI tathApi vAsanA'dA kvacittaTasthatayAM'pi tatsmaraNaM zubhAdhyavasAyamAdhatte ityevaM smaraNAdhAyakatayA'pi sthApanopayoga iti dhyeym| na cAtra tatsaMbhavati / TIkArtha H- 'na ca' sadbhAva sthApanA, sAdRzyanA pratisaMdhAna vinA sthApyanA smaraNa mATe samartha thatI nathI. jo ke utsargathI sthApanAmAM sthApyano abheda adhyavasAya ja saMbhave che, to paNa vAsanAnA adaDhapaNAmAM kvacit taTasthapaNAthI paNa tenuM smaraNa zubha adhyavasAyane kare che. ethI karIne A rIte arthAt 'tA.......madhatte' sudhI kahyuM e rIte, smaraNaAdhAyakapaNAthI paNa sthApanAno upayoga che, e pramANe jANavuM. ane ahIMyAM=pArthasthAdinA dravyaliMgamAM, teno--liMganA darzanathI susAdhunA guNanA smaraNano, saMbhava nathI. bhAvArtha :- ApaNe tyAM sthApanA be prakAranI che. (1) sadbhAva sthApanA ane (2) asadbhAva sthApanA. sadbhAva sthApanAmAM dRSTAMta tarIke pratimAdi che ane asadbhAva sthApanAmAM daSTAMta akSAdi che. sadbhAva sthApanAmAM bhagavAnanI prazamAdi mudrAnI sAdRzya mudrAvALI pratimA hovAthI, sthApya evA bhagavAnanuM smaraNa karavA samartha thAya che. jo ke utsargathI sthApanAmAM sthApyano abheda adhyavasAya ja saMbhave che, kema ke pratiSThAkALamAM pratimAmAM vidhipUrvaka abhedAropa karavAmAM Ave che. tethI vihitatvanA pratisaMdhAnane kAraNe pratimA pUjya bane che. tethI zAstranI maryAdAne je jANato hoya te jIvane abheda adhyavasAya thAya che, tethI utsargathI kahela che. Ama chatAM, tevA prakAranI upasthiti zAstranA baLathI jene na hoya te jIvane A mUrtimAM sthApyano abheda che evI vAsanA adRDha hoya che. tethI te jIva mAtra eTaluM ja jANe che ke, bhagavAnanI aMjanazalAkA thayela che, (paraMtu vAstavika je bhagavAna che tasvarUpa A pratimA nathI ema te jIvane bodha hoya che, tethI 'jinapratimA jina sarakhI che" evI dRDha vAsanA te vyaktine hotI nathI.) tyAre koika vakhate taTasthapaNAthI paNa sadeza AkRtine kA2Ne bhagavAnanuM smaraNa thAya che. arthAt sthApya ane sthApanAmAM abheda buddhi karyA vagara, taTasthapaNAthI vastunuM avalokana kare tyAre tene pratIta thAya che ke, purovartI padArtha sAkSAt bhagavAna nathI, paraMtu pASANAdimAMthI nirmANa karAyelI A bhagavAnanI AkRti che. e pramANe taTasthapaNAthI avalokana kare che to paNa A bhagavAnanI mUrti che evuM jJAna hovAne kAraNe mUrtine joine bhagavAnanA guNonuM smaraNa zubha adhyavasAya utpanna kare che. Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA 275 gAthA - 56 kevala abhedabuddhimAM jevo uttama adhyavasAya hoya che, tenAthI apakRSTa adhyavasAya taTasthapaNAthI avalokana karanArane hoya che, ane abhedabuddhimAM jema atizayatA Ave che tema adhika uttama adhyavasAya thAya che. A rIte smaraNaAdhAyakapaNAthI paNa sthApanAno upayoga che ema jANavuM, ane pArzvasthAdinA dravyaliMgamAM teno saMbhava nathI. arthAt pArzvasthAnA liMganA darzanathI susAdhunA guNanA smaraNano saMbhava nathI; kema ke liMgadhArImAM doSanA sadbhAvanuM darzana che. TIkA :- rUti vimatiprasanAnuprasastyA? TIkArya :- A pramANe=cAra vikalpo vaDe batAvyuM e pramANe, atiprasakta evI anuprasaktithI saryuM. * 'kRti' zabda cAre vikalponI samApti sUcaka che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, cAra vikalpo pADyA enI pUrvamAM pratimAdi kevI rIte upakArI thAya che, e prakAranI zaMkAnA samAdhAnamAM kahela ke, prazamarasanimagna ityAdi stuti bolavAthI bhagavadguNonI bhAvanAthI janita manovizuddhinA keMtupaNA vaDe karIne pratimA upakArI thAya che. enI sAme pUrvapakSIe, A pramANe pArzvasthAdi dravyaliMga paNa muniguNasaMkalpanA kAraNapaNAthI manazuddhi mATe vaMdanIya ho, A anuprasakti ApI. ane A anuprasakti cAra vikalpo pADIne atiprasakta che, ema graMthakAre siddha karyu. arthAt pArthasthAdinA dravyaliMgane muniguNasaMkalpanA kAraNapaNA vaDe karAtuM vaMdana manazuddhine badale mananI azuddhinA kAraNarUpe atiprasakta che. mATe pUrvapakSIe je anuprasakti Apela te atiprasakta hovAne kAraNe mAnI zakAya nahIM. ahIM vizeSa e che ke prasakti tene kahevAya ke je potAno siddhAMta che tene vyAghAta thato hoya tevuM kathana hoya. ane tyAM (1) keTalIka prasakti evI hoya ke je sAmAnyathI prasaktirUpa lAge, paNa vAstavika prasakti * nathI, tethI tenuM nivAraNa thai zake. (2) jyAre keTalIka prasakti nivAraNa na thai zake tevI hoya che. (1) jema sAdhu pUrNa ahiMsA pALe che, tevI mAnyatA sAme koi prasakti Ape ke, sAdhue SaTkAyanuM pAlana karavuM hoya to teNe vihArAdi na karavAM joie. tethI vihAra na karavAnI tyAM prasakti prApta thAya. A rIte prasakti pote mAnelA siddhAMtamAM Ave che, ane A prasakti sAmAnya dRSTithI prasaktirUpa lAge, vastutaH prasakti nathI, kema ke tenuM nivAraNa thai zake che. (2) jyAre bIjA prakA2nI prasakti, jema ke 'vat sat tat kSAirja' A ekAMta anityavAdInI mAnyatA che. tenA siddhAMta sAme kahI zakAya ke, jo sarva padArtha kSaNika hoya to bhUtakALamAM joyelI vastunuM je smaraNa thAya che, te na thavAno prasaMga Ave. ane kSaNikavAdI A kathananuM nirAkaraNa karI zakaze nahi. A rIte keTalIka prasaktionuM nivAraNa thai na zake tevI hoya che, je vAstavika doSarUpa che. jyAre anuprasaktimAM siddhAMta nathI hoto, paraMtu tyAM evuM hoya che ke, jo tame AvuM mAnazo to tamAre A paNa mAnavuM paDaze. tyAM te anuprasakti nivAravAnI Ave, ane nivArI na zakAya to svIkAravAnI Ave. jema sAdhu SaTkAyanuM pAlana karanAra hoya che, to teNe sAdhvIjInA saMyamarakSaNArthe apavAdathI paNa kAlikasUrie Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276.. . adhyAtmamata parIkSA. gAthA - 58 yuddha karela tema yuddha karAya nahi; A prakAranI koI prasakti Ape tyAM, anuprasakti e prApta thAya ke, jo sAdhvIjInA ziyaLanA rakSaNa mATe apavAdathI yuddha karI zakAya, to koI rAjAnA prANa bacAvavA mATe paNa sAdhue yuddha karavuM joie. AnAthI e prApta thayuM ke, pakAyapAlananA siddhAMta sAme, sAmAnyathI virodhI evuM yuddhanuM apavAdika vidhAna sAme rAkhIne, tenA jevo ja doSa Apavo te anuprasakti che. paraMtu jo A anuprasakti nivAraNa na karI zakAya to je anuprasakti ApI tene paNa siddhAMta tarIke grahaNa karavI joie. jema prastutamAM sAdhvIjInA ziyaLanA rakSaNa mATe apavAdika yuddha karavuM e mAnya che, tema rAjAnA prANarakSaNa mATe yuddha karavuM e paNa mAnya karavuM paDe. ane te anuprasakti atiprasakta hoya to te batAvI tenuM nirAkaraNa karI zakAya. jema prastutamAM sAdhvI arthaka kAlikasUrie yuddha karela, paNa asaMyamI arthaka yuddha karela na hatuM; tethI rAjAnuM rakSaNa karavA mATe yuddha karavArUpa je anuprasakti che, te asaMyamanA poSaNamAM atiprasakta che. te ja rIte prastutamAM pArthasthAdinA dravyaliMgane, muniguNasaMkalpanA kAraNapaNAthI karAtuM vaMdana, mananI azuddhinA kAraNarUpe atiprasakta che. mATe pratimAnI jema tenAthI mananI zuddhi thaI zake nahi. -: pArthasthAdiliMgamAM muniguNasaMkalpaviSayaka cAra vikalponuM tAtparya : (1) dravyamAM bhAvano adhyAropa - pUrvapakSIe sau prathama pArthasthAdinuM dravyaliMga che temAM bhAvano adhyAropa karyo. paraMtu pArthasthAdinuM dravyaliMga apradhAna che, kema ke niravaghakriyAghaTita evuM dravyatva pArthasthAdimAM nathI. mATe tenA dravyaliMgamAM bhAvano adhyAropa thaI zake nahi. tethI bIjo vikalpa pADe che, te A rIte (2) sthApanAmAM bhAvano adhyAropa - pUrvapakSIe bIjo vikalpa e pADyo ke, pArthasthAdinA dravyaliMgamAM bhAvano adhyAropa na thAya to paNa, pArthasthAdinA veSarUpa je muninI AkRti che, te rUpa sthApanAmAM bhAvano adhyAropa karIne saMgati karIzuM; A pramANe pUrvapakSI kahe che. tyAM graMthakAra kahe che ke, ayogyanI sAthe te veSa saMsargI hovAnA kAraNe, sthApanAmAM=pArthasthAdinA veSamAM, bhAvano Aropa thaI zakaze nahi; anyathA viDaMbakamAM paNa Aropa karavAno prasaMga prApta thAya. tethI A doSanuM nivAraNa karavA mATe pUrvapakSI trIjo vikalpa pADe che, te A rIte (3) taTasthapaNAthI bhAvAnumAna - ayogya evA pArthasthAdinI sAthe veSa saMsargI hovAne kAraNe bhAvano Aropa thaI zakato nathI, mATe pUrvapakSIe trIjo vikalpa e pADyo ke, taTasthapaNAthI bhAvanuM anumAna karIzuM. arthAtu pArthasthAdi dravya ane teno veSa e baMneno abheda karavAne badale, taTasthatA rAkhIne te baMne judA che e rUpe joizuM. tethI ayogya evA pArthasthAdithI pRthabhUta evo pArthasthAdino veSa, bhAvanuM anumAna karAvaze. tenA kAraNe vaMdana karIzuM, jethI bIjA vikalpamAM batAvAyela viDaMbakane upAsya mAnavAno doSa nahi Ave. yadyapi viDaMbakamAM paNa veSa che, tethI A vikalpa pramANe viDaMbaka paNa vaMdanIya banaze evuM lAge; paraMtu veSa ane vyaktine taTasthapaNAthI pRthapha karela hovAthI, te veSathI anumita sAdhupaNAnA bhAva pratye pUjyabuddhipUrvakanuM vaMdana che, paraMtu viDaMbaka evI vyakti pratye vaMdana nathI; kema ke te veSathI pRtharUpe upasthita che. mATe viDaMbakane Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA -58 . .... adhyAtmamata parIkSA upAsya mAnavIno doSa nahi Ave. A pramANe pUrvapakSIe trIjo vikalpa pADyo. A vikalpanuM nivAraNa karatAM graMthakAra kahe che ke, sAdhunA veSarUpa dravyaliMga, sAdhunI pariNatirUpa bhAvaliMganI sAthe avinAbhAvI nathI; tethI taTasthapaNAvaDe pAsatthAnA liMgane juduM grahaNa karavAmAM Ave to paNa, tenAthI bhAvasAdhunuM anumAna thaI zake nahi. A rIte trIjA vikalpanuM nirAkaraNa karavAthI pUrvapakSI cotho vikalpa pADe che. te A rIte (4) bhAvanuM anusmaraNa - pUrvapakSI cotho vikalpa grahaNa karIne kahe che ke, ame bhAvaliMganuM smaraNa karIzuM. arthAta pAsatyAnA dravyaveSane joIne saMyamImAM vartatA bhAvaliMganuM ame smaraNa karIzuM, ane te rIte pAsasthAne vaMdana karIzuM; tethI koI doSa nathI. tenuM nirAkaraNa graMthakAre e karyuM ke, pAsatthAmAM asAdhutvaprakAraka jJAna jAgrata hovAne kAraNe, sAdhutvaprakAraka smaraNa thaI zake nahi. mATe A cAre vikalparUpa saMkalpa manazuddhinuM kAraNa banI zakatA nathI. ahIM vizeSa e che ke, prathama vikalpathI AvatA doSanA nivAraNa mATe pAchaLano vikalpa pADavAmAM Ave che. ema karatAM pachInA badhA vikalpomAM pUrva pUrvanA vikalpanA doSanuM nivAraNa hovA chatAM, navA doSanI prApti thAya to te dareka vikalpo doSavALA che ema siddha thAya che; ane aMtima vikalpa jo doSarahita che ema siddha thAya, to te vAta te vikalpathI svIkAravI joie. paraMtu prastutamAM cothA vikalpamAM paNa doSa Ave che, tethI cAre vikalpothI pAsatyAdinuM dravyaliMga vaMdanIya siddha thatuM nathI. utthAna - gAthA-paTanI TIkAnA prAraMbhathI ahIM sudhI je kathana karyuM tenuM nigamana karI, gAthA-paTanA uttarArdhanuM yojana karatAM kahe che TI:- tasmAd dravyaliGgabhAvaliGgayorvyavahAranizcayayoH samAyogecchekatvameva, kevalajJAnAdirUpArthakriyA tu nishcyaadev| TIkArya - "tamA te kAraNathI, vyavahArane abhimata dravyaliMga ane nizcayane abhimata bhAvaliMganA samAyogamAM ja chekatva che. arthAt benA samAyogamAM ja namaskaraNayogyatA che. vaLI kevalajJAnAdirUpa arthakriyA nizcayathI ja che, arthAt nizcayane abhimata evA bhAvaliMgathI ja che, paNa dravyaliMgathI ke dravyaliMga ane bhAvaliMga ubhayathI nathI. Ast:- na cAyamapi nizcayo vyavahAramanantarbhAvya na pravarteta sahasrasaGkhyeva paMcazatImiti vAcyaM, antarbhAvo hiM svasAmagrIvyApyasAmagrIkatvaM svaviSayatvavyApyaviSayatAkatvaM svakAryatAvacchedakavyApyakAryatAvacchedakakatvaM svasvarUpabhedamAtrAtirohitaikatvazAlitvaM vaa| nAyaM nizcaye'sadbhUtavyavahArasya saMbhavati, api tu zuddhavyavahArasya, ata evAha- "katthai doNhavi uvaogo tullavaM ceva"tti, kutracid jJAnakriyAdisthale dvyonikriyyostulyvdevopyogH| A-20 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 . adhyAtmamata parIkSA .. gAthA - 58 TIkArya - "R vArtha' jema sagna saMkhyA pAMcaso saMkhyAno aMtarbhAva karIne pravarte che, tema A paNa nizcaya =kevalajJAnarUpa kArya jenAthI thAya che e paNa nizcaya, vyavahArane aMtarbhAva karyA vagara pravartato nathI, ema na kahevuM; kema ke aMtarbhAva cAra prakAranA che. (1) svasAmagrIvyApyasAmagrIkatva, (2) svaviSayatvavyApyaviSayatAkatva, (3) svakAryatAvacchedakavyApyakAryatAvacchedakakatva ane (4) svasvarUpabhedamAtra-atirohita-ekatvacAlitva. TIkArya -"nAtha' (ane) nizcayamAM abhUtavyavahArano A=aMtarbhAva, saMbhavato nathI, paraMtu zuddhavyavahArano (aMtarbhAva) saMbhave che. AthI karIne ja=abhUtavyavahArano aMtarbhAva saMbhavato nathI, paraMtu zuddhavyavahArano saMbhave che; AthI karIne ja, kahe che mata vAda' - thI gAthAnA uttarAddhanuM utthAna karela che. TIkArya - "vapha' koI ThekANe = jJAna-kriyAdi sthaLamAM baMneno paNa = jJAna ane kriyAno paNa, tulyavat = samAna ja upayoga che. stha ... reva' sudhI mULagAthAnuM pratIka che. dara 'dayorAnayoH '=pATha che tyAM 'yopi jJAjyiorapi' e pramANe pAThanI saMbhAvanA che, kema ke mULagAthAmAM kovi' zabda che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke kevalajJAnAdirUpa arthakriyA nizcayathI thAya che ema kahyuM, te bhAvaliMgarUpa nizcaya jANavo. ahIM bhAvaliMga zabdathI, kevalajJAna pratye kAraNarUpa evo jIvano jJAna ane cAritrarUpa aMtaraMge pariNAma grahaNa karavAno che. ane te pariNAmamAM zuddhavyavahArane abhimata jJAnano pariNAma aMtarbhAva pAme che, paraMtu asadUbhUtavyavahArano nizcayamAM aMtarbhAva thato nathI; kema ke asadbhUtavyavahAra dravyaliMgane kevalajJAnAdirUpa arthakriyAnuM kAraNa svIkAre che. ahIM asabhUta eTalA mATe kahela che ke, te bAhyaceSTAtmaka kriyAne kevalajJAnAdirUpa jIvanI aMtaraMga pariNatinA kAraNarUpe svIkAre che. vAstavika rIte jIvanI kevalajJAnAdirUpa aMtaraMga pariNati pratye tene anukULa evuM bhAvaliMga che tene ja kAraNa mAnI zakAya; paNa dravyaliMgane kAraNa mAnI zakAya nahi. tethI jIvathI pRthabhUta evA dravyaliMgane kAraNarUpe svIkAravuM te asaddabhUta padArthanuM kathana che. vaLI A dravyaliMga vagara phakta bhAvaliMgathI kevalajJAnAdinI prApti thAya che, tethI kevalajJAnanI prApti nizcayathI ja thAya che ema kahyuM che, ane bhAvaliMgarUpa nizcayanI kukSimAM praviSTa evA jJAna-kriyArUpa aMzone grahaNa karIne kahyuM ke, zuddhavyavahArano aMtarbhAva nizcayamAM thai zake che. ahIM vizeSa e che ke, jJAna ane kriyAthI kevalajJAnAdinI prApti thAya che ane nizcayanaya kevalajJAnanuM sAkSAt kAraNa cAritra mAne che; jayAre vyavahAranaya cAritranA kAraNa evA jJAnane kevalajJAnanuM kAraNa mAne che, ane kahe che ke, kriyA dvArA jJAna kevalajJAnanuM kAraNa che, jema daMDa bhUmi dvArA ghaTanuM kAraNa che. tethI nizcayanayane mokSanuM kAraNa cAritra abhimata che, ane zuddhavyavahAranayane mokSanuM kAraNa jJAna abhimata che; paraMtu bhAvaliMgathI ja mokSa mAnanAra nizcayanayanI kukSimAM jIvanA mokSane anukULa bhAvarUpa jJAna ane cAritra baMne prApta thAya che, Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 58 adhyAtmamata5rIkSA 279 tethI zuddharvyavahArano nizcayanayamAM aMtarbhAva thAya che tema kahela che. ane asadbhUtavyavahAranaya bAhya saMyamanI AcaraNAne mokSanuM kAraNa kahe che, ane bAhya AcaraNA vagara marudevA Adine kevalajJAna thAya che, tethI asadbhUtavyavahArano aMtarbhAva nizcayanayamAM thato nathI tema kahela che. AnAthI e prApta thayuM ke je jIva kevalajJAnane prApta kare che, te niyamA jJAna ane kriyA dvArA prApta kare che. tethI zudvavyavahArathI saMvalita evA nizcayathI ja siddhi hovA chatAM asadbhUtavyavahAranayathI asaMvalita ja nizcayanayathI kevalajJAnathI siddhi che. A rIte, kevalajJAnAdi arthakriyA nizcayathI ja che ema kahyuM tyAM, 'vAra' asadbhUtavyavahAranayano vyavaccheda kare che, paNa zuddhavyavahArano vyavaccheda karato nathI. -: cAra prakAranA aMtarbhAvanuM svarUpa : (1) svasAmagrIvyApyasAmagrIkatvarUpa aMtarbhAva che. tenuM svarUpa A pramANe che - sva=ghaTa, tenI sAmagrI mR= mATI che. tenI vyApya sAmagrI nIlamRd=nIlamATI che ane vyApyasAmagrIka nIlamRthI niSpanna thayela nIlavaTa che. temAM raheluM vyApyasAmagrIkatva che, te aMtarbhAva padArtha che. arthAt ghaTamAM nIlaghaTano aMtarbhAva che ane te nIlaghaTamAM rahelu vyApya sAmagrIkatva temAM rahelo aMtarbhAva nAmano padArtha che. prastutamAM tenuM yojana karatAM batAve che - sva=bhAvaliMga, tenI sAmagrI aMtaraMga yatnarUpa che. tenI vyApya sAmagrI jJAna ane kriyAmAM vartato aMtaraMga yatna che. tethI vyApyasAmagrIka jJAna ane kriyA banyAM ane vyApyasAmagrIkatva jJAna ane kriyA baMnemAM che. tethI jJAnarUpa je zuddhavyavahAra che, teno aMtarbhAva bhAvaliMgarUpa je nizcayamAM thAya che. ane dravyaliMgarUpa asadbhUtavyavahAra che, teno aMtarbhAva bhAvaliMgarUpa nizcayamAM thato nathI. kema ke svasAmagrIvyApyasAmagrIkatva jJAnamAM che, cAritranI bAhya AcaraNAmAM nathI. - (2)svaviSayatvavyApyaviSayatAkatvarUpa aMtarbhAva che. tenuM svarUpa A pramANe che - bIjo vikalpa viSayane AzrayIne karela che. te A rIte - sva=bhAvaliMga, teno viSaya jJAna ane kriyA che. temAM rahelI svaviSayanI vyApyaviSayatA jJAnamAM che. tethI svaviSayavyApyaviSayatAka jJAna banyuM. zuddhavyavahAranaya jJAnane mokSanA kAraNarUpe mAne che. tethI bhAvaliMgane kAraNa mAnanAra nizcayanayamAM zuddhavyavahArano aMtarbhAva thAya che ane asabhtavyavahAra dravyaliMgane kAraNa mAne che, tethI bhAvaliMgane kAraNa mAnanAra nizcayanayamAM asadbhUtavyavahArano aMtarbhAva saMbhavato nathI. kema ke marudevA Adine bAhyaliMga vagara ja kevalajJAna thayela che, tethI bAhya AcArane mokSanuM kAraNa kahenAra asadbhUtavyavahAranayano aMtarbhAva nizcayanayamAM thato nathI. (3) svakAryatAvacchedakavyApyakAryatAvacchedakakatvarUpa aMtarbhAva che. tenuM svarUpa A pramANe che - sva=kAraNa, prastutamAM bhAvaliMganuM kAraNa jJAnakriyAmAM vartato aMtaraMga yatna che. tenI kAryatA bhAvaliMgamAM che. teno avacchedaka bhAvaliMgatva che. tenuM vyApyakArya jJAna che. tethI vyApyakAryatAvacchedaka jJAnatva che ane vyApyakAryatAvacchedakaka jJAnamAM vartato yatna che. mATe jJAnamAM rahela yatnarUpa ja svakAryatAvacchedakavyApyakAryatAvacchedakakatvarUpa aMtarbhAva padArtha che. Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280. . . . ..... adhyAtmamata parIkSA gAthA-58 ahIM vizeSa e che ke, nizcayanayane kevalajJAnanuM kAraNa bhAvaliMga abhimata che, je jJAna-kriyA ubhaya svarUpa che. ane te bhAvaliMgamAM kAryatAvacchedaka bhAvaliMgatva che ane tenuM vyAkhyakArya jJAna che ane te jJAnamAM vyApyakAryatA che ane te vyApyakAryatAno avacchedaka jJAnatva che ane te vyApyakAryatAno avacchedakaka = vyAkhakAryatAno avacchedaka che jene tevo jJAnaniSTha yatna che, te ja aMtarbhAva padArtha che. mATe bhAvaliMgarUpa nizcayamAM zuddhavyavahArano aMtarbhAva thAya che, ane asabhUtavyavahAranayano aMtarbhAva thato nathI. (4) svasvarUpabhedamAtra-atirohita-ekatvazAlitvaaMtarbhAva che. tenuM svarUpa A pramANe che- sva=jJAna, tenuM svarUpa jJAnatva che. te rUpe bhAvaliMganI sAthe jJAnano bhedamAtra atirohita che tevuM jJAna bhAvaliMganI sAthe je ekatvazAli che, temAM raheluM ekatvazAlitva te aMtarbhAva che. ahIM vizeSa e che ke, svasvarUpano bhedamAtra atirohita che jemAM, evuM bhAvaliMganI sAthe ekapaNuM jJAnamAM che, tethI jJAna ekatvazAla che. te jJAnamAM raheluM svasvarUpabhedamAtra-atirohita-ekatazAlitva, aMtarbhAva padArtha che. kahevAno Azaya e che ke, bhAvaliMga e jJAnakriyAnI samyam AcaraNArUpa che. Ama chatAM jJAnanuM potAnuM svarUpa jJAnatvena bhAvaliMgathI pRthapharUpa che. tethI jJAnano potAnA svarUpano bhedamAtra=saMpUrNa bheda, tirodhAna nathI ane jJAna e bhAvaliMga svarUpa ja che, e apekSAe jJAnano bheda bhAvaliMgamAM tirodhAna paNa che. A rIte jJAnanA svarUpano bhedamAtra atirodhAna hoya evuM jJAnanuM ekatva bhAvaliMgamAM che, ane zuddhavyavahArane kevalajJAnanA kAraNa tarIke jJAna abhimata che, tethI zuddhavyavahArano aMtarbhAva nizcayamAM thAya che; paraMtu asabhUtavyavahArano aMtarbhAva nizcayamAM thato nathI, kema ke bAhya AcaraNAnuM uparamAM batAvela tevuM e-zAlitva bhAvaliMgamAM nathI. -: cAra vikalpomAM vizeSatA :ahIM aMtarbhAva padArthane batAvavA cAra vikalpo pADyA, te cAra vikalpomAM vizeSatA A rIte che(1) prathama vikalpamAM vyApakakAryamAM vyApyakAryano aMtarbhAva che. (2) bIjA vikalpamAM vyApakaviSayamAM vyApyaviSayano aMtarbhAva che. (3) trIjA vikalpamAM bhAvaliMgamAM yatnarUpa vyApakakAraNamAM, jJAnamAM yatnarUpa vyApyakAraNano aMtarbhAva che. bhAvaliMga ane jJAna kArya che ane te baMnemAM vartato yatna kAraNa che. (4) cothA vikalpamAM kathaMcit svarUpa abhedarUpa aMtarbhAva che. A cAra vikalpo sivAya aMtarbhAva nAmano padArtha saMbhavato nathI. tethI cAra vikalpo ja pADyA che. utthAna -mULa gAthAnA uttarArdhamAM kahela ke jJAna-kriyAthI mokSa thAya che, e sthAnamAM jJAna-kriyAno samAna upayoga che te batAvavA mATe jJAnanayatravyavahAranaya, ane kriyAnaya=nizcayanayano paraspara AkSepa parivAra 'tathAdithI batAve che. Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 58 ..adhyAtmamataparIkSA ........281 As :- tathAhi-jJAnanayo manyate-jJAnameva mukhyaM na kriyA, mithyAjJAnAt pravRttasya phlaa'sNvaadaat| taduktamanyairapi vijJaptiH phaladA puMsAM, na kriyA phaladA matA / / mithyAjJAnAt pravRttasya phalAsaMvAdadarzanAt / / iti / tathA''game'pyuktaM 1 paDhamaM nANaM tao dayA [zrI dazavai. adhya. 4] 2 jaM annANI kammaM khavei / [paMcavastu-564], tathA 3. pAvAu viNivattI pavattaNA taha ya kusalapakkhaMmi / viNayassa ya paDivattI, tiNNivi nANe samappaMti // [ ] idaM ca kSoyopazamikajJAnamAzrityoktaM kSAyikamAzrityApi jJAnasyaiva prAdhAnyaM, na hi kevalajJAnamanavApya tIrthakarAdayo'pi siddhimadhyAsata iti| tato jJAnameva kAraNatvAtpradhAnaM kriyA tu tatkAryatayA gaunniiti| na hi kevalajJAnamanavApya' - 'hi' yasmAitha che. 'siddhimadhyAsata iti' - 2 'iti' kSayopazama bhane yi zAnane mAzrayIne zAnanI pradhAnatA khyApana karI, te kathananI samApti sUcaka che. Est :- 'tathAhi' - te sA prabhArI - zAnanaya mAnecha zAna 4 bhuNya cha, ThiyA nahi. bha. 3 mithyAzAnathI pravRttane phalano asaMvAda che. anya vaDe paNa te kahevAyuM che'vijnyptiH' - vikSisAna, puruSane 35ya banecha, jiyA isa sAyanA DesI nathI. mithyAzAnathI pravRttine phalanA asaMvAdanuM abhAvanuM, darzana thAya che. 'iti' - manyanA 7629|n| thananA samAtisUya: cha. te pramANa 201mamA 59 va cha'paDhama'- prathama zAna bhane pachI yA che. 'jaM annANI' - (IoDo varSamA 555) 25zAnI sbha pApe cha, (to atithI gu zAnI zvAsonyAsa bhAthI 55Ave che.) bhane - . 'pAvAu' - 55thA vinivRtti tathA muzavapakSamA pravartana bhane vinayanI pratipatti, (ma) tro 59 zAna hote chate samya prApta thAya che. 'idaM ca' - mane sAzAnanaye yuM te, kSayopazamizanane sAzrayAne utuMcha. kSAyi zAna ne sAzrayAne 1. paDhamaM nANaM tao dayA evaM ciTThai savva sNje| annANI ki kAhI kiMvA nAhIi cheapAvagaM / / prathamaM jJAnaM tato dayA, evaM tiSThati sarvasaMyataH / ajJAnI kiM kariSyati? kiMvA jJAsyati chekapApakam / / 2. jaM annANI kamma khavei bahuAI vAsakoDIhiM / taM nANI tihi gutto khavei usAsamitteNa // yadajJAnI karma kSapayati bahubhiH varSakoTibhiH / tajjJAnI tribhirguptaH kSapayati ucchAsamAtreNa // * 3. pApAt vinivRttiH pravarttanA tathA ca kuzalapakSe / vinayasya ca pratipattistrINyapi jJAne samApyante / / Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 ...adhyAtmamataparIkSA..... gAthA - 58 paNa jJAnanuM ja pradhAnapaNuM che. je kAraNathI tIrthakarAdi paNa kevalajJAnane prApta karyA vagara siddhi pAmatA nathI. 'tato' - te ||25=kssyopshm bhane kSAyi zAna banene mAzrayAne zAnanI pradhAnatA zAvI. tenu nigamana karatAM kahe che ke, te kAraNathI jJAna ja kAraNa hovAthI pradhAna che. vaLI kriyA tatkAryakajJAnanuM kArya, hovAthI gauNa 'gauNIti' - sahI iti che te shaannyn| jathananI samAti sUya cha. ghaTano artha ghaTasAmagrIrUpe daMDamAM pravRtti kare che, tethI te mukhya che; ane te daMDanA kAryarUpe bhrami prApta thAya che, paNa sAkSAt ghaTanI sAmagrI bhrami nathI, tethI te gauNa che; te rIte mokSanA arthInI sAkSAt jJAnamAM pravRtti che, tethI te mukhya che; ane jJAnanA kAryarUpa kriyA gauNa che, e prakAre jJAnanayano Azaya che. DA:- kriyAnayastvAha-kriyA hi phaladAyinI, jJAnasyApi tajjananenaivopakSINatvAt, jAnato'pi kriyAM vinA phlpraaptyshrvnnaat| taduktamanyairapi kriyaiva phaladA puMsAM, na jJAnaM phaladaM matam / yataH strIbhakSyabhogajJo, na jJAnAt sukhito bhavet / / iti / tathA''game'pyuktam-' subahuMpi..... 2 nANaM savisayaNiyayaM, na nANametteNa kjjnnipphttii| maggaNNU diTuMto hoi saceTTho aceTTho ya / / 3 AujjanaTTakusalAvi naTTiA, taM jaNaM Na tosei / jogaM ajUMjamANI jiMdaM khisaM ca sA lahai / / 4 iya nANaliMgasahio, kAiajogaM Na juMjai jo u / Na lahai sa mukkhasukkhaM lahai a jiMdaM sapakkhAu / / 5 jANato vi ya tariuM, kAiajogaM Na juMjai jo u / so vujjhai soeNaM evaM nANI caraNahINo / / [Ava.ni.1143-44-45-46] tathA 6 jahA kharo01. subahupi suyamahIyaM kiM kAhI? caraNavippahINassa / aMdhassa jaha palittA dIvasayasahassakoDIvi / / (Ava.ni.98) subahvapi zrutamadhItaM kiM kariSyati caraNaviprahINasya / andhasya yathA pradIptA dIpazatasahasrakoTirapi / / 2. jJAnaM svaviSayaniyataM na jJAnamAtreNa kAryaniSpattiH / mArgajJo dRSTAnto bhavati saceSTo'ceSTazca / / 3. AtodyanRttakuzalApi nartakI taM janaM na toSayati / yogamayuJjantI nindAM khisA ca sA labhate / / 4. evaM liGgajJAnasahitaH kAyayogaM na yuGkte yastu / na labhate sa mokSasaukhyaM labhate ca niMdAM svapakSataH / / 5. jAnanApi ca tarituM kAyayogaM na yuGkte yo tu / sa udyate zrotasaivaM jJAnI caraNahInaH / / 6. jahA kharo caMdaNabhAravAhI bhArassa bhAgI na hu caMdaNassa / evaM khu nANI caraNeNa hINo NANassa bhAgI na hu suggaie / / ( A.ni.100) yathA kharazcandanabhAravAhI bhArasya bhAgI na khalu candanasya / evaM khalu jJAnI caraNena hIno jJAnasya bhAgI na khalu sugateH / / Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA:58... 283 . adhyAtmamataparIkSA ... idaM ca kSAyopazamikI kriyAmAzrityoktaM, kSAyikamapi cAritrameva pradhAnaM, na hi kevalino'pi zailezyavasthAbhAvinI sarvasaMvararUpAM cAritrakriyAmanupalabhya nirvANabhAjo bhvntiiti| tathA cAnantaryeNa phalahetutvAt kriyaiva pradhAnA pAramparyeNa kAraNatvAjjJAnaM tu gaunnmiti| TIkArya :- "jiyAnA:' vaLI kriyAnaya kahe che ke, kriyA ja phaladAyinI che. kema ke tajanana dvArA ja=kriyAnA janana dvArA ja, jJAnanuM paNa upakSINapaNuM che. ahIMmapi'thI e kahevuM che ke, bAhya nimittAnuM avasannidhirUpe upakSINapaNuM che, paraMtu jJAnanuM paNa kriyAjanana dvArA ja upakSINapaNuM che; arthAt caritArthapaNuM che. utthAna - kriyAjanana dvArA jJAna caritArtha kema che, te batAvatAM kahe che TIkArya - "nAnAto pi' - jANatAne paNa kriyA vinA phalaprAptinuM azravaNa che. bhAvArtha:- tAtparya e che ke kriyAnaya mAne che ke, jJAna, kriyAne pedA karIne caritArtha thai jAya che, paraMtu mokSanI prApti pratye te kAraNa nathI, mokSanI prApti to kriyAthI ja thAya che. jema kulAlano pitA kulAlane pedA karIne caritArtha thai jAya che ane ghaTapratye kulAla ja kAraNa che, kulAlano pitA nahi; tema mokSa pratye kriyA ja kAraNa che, jJAna nahi. ane tenI puSTi mATe kahe che ke, jANavA chatAM paNa kriyA vagara phalanI prAptinuM azravaNa che. enAthI e prApta thAya che ke, kriyAthI ja phalanI prApti che, jJAnathI nahi. kema ke jo jJAnathI phaLanI prApti thatI hota to, kiyA vagara jANanArane phaLanI prApti thavI joie. paraMtu kriyA vagara phala prApta thatuM nathI. mATe mokSaprAptirUpa phala pratye kriyA ja kAraNa che; jJAna kriyAne pedA karIne caritArtha thai jAya che. 1 anyo vaDe paNa te kahevAyeluM che TIkArya - vaiva' - kriyA ja puruSane phala ApanArI che, jJAna phala ApanAruM kahela nathI. je kAraNathI strI ane bhakSya bhogano jANakAra (tenA) jJAnathI sukhI thato nathI. kRti' - anyanA uddharaNanA kathananI samApti sUcaka che. 'tthaa''gme'pyuktmte pramANe AgamamAM paNa kahyuM che kesuvahupi. A Avazyaka niryuktinI 68mI gAthA che. teno artha A pramANe - caraNarahitane subahu paNa adhIta=bhaNeluM, evuM zruta zuM karaze? jema lAkho kroDa paNa pragaTAvelA dIvA AMdhaLAne zuM kare? bhAvArtha - ahIM prazna thAya ke, zruta e cakSasthAnIya che, tene aMdhanA dRSTAMtathI kema kahela che? tenuM tAtparya Avazyakaniyukti gAthA-99thI e prApta thAya che ke, cAritra cakSasthAnIya che ane zrata e pradIpasthAnIya che. tethI cAritrarahita game teTaluM zruta bhaNe to paNa tene tattva dekhAtuM nathI, paraMtu caritra sahita thoDuM paNa zruta bhaNe tene tattva dekhAya che. Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA gAthA 18 ahIM vizeSa e che ke, Agama adhyayanano adhikArI cAritrI ja kahela che. kema ke cAritrI samitiguptine sevato saMyamanA bhAvonuM vedana kare che ane zrutAbhyAsathI zrutarUpa dIpaka dvArA te bhAvonA sUkSmabhAvone cAritrI jue che, je mokSa pratye AsatrakAraNarUpa che; jyAre cAritrarahita saMyamanA bhAvonuM vedana karato nathI tethI potAne prApta thayela bhAvathI uparanI kakSAnA bhAvane zruta dvArA avagAhana karI zakato nathI. teMthI caraNarahitane aMdhasthAnIya kahela che. 284 TIkArya :- 'nAI' - jJAna svaviSayamAM niyata che = jJAnano potAno viSaya bodha karAvavo te che. temAM ja te niyata che=pUrNa che, paraMtu phalaprAptimAM pUrNa nathI. (kema ke) jJAnamAtrathI kAryanI niSpatti thatI nathI. saceSTa ane aceSTa mArgane jANanAra temAM dRSTAMta che. na bhAvArtha :- tAtparya e che ke, mArgano jANakAra hoya paraMtu cAlavAnI kriyA na kare to sthAne pahoMcato nathI, paraMtu cAlavA vagerenI kriyA kare to ja sthAne pahoMce che. tema jJAna paNa paricchittimAM vizrAMta pAme che, paraMtu mokSarUpa phaLanI prApti kriyAthI ja thAya che. A pramANe kriyAnayanuM vaktavya che. TIkArya :- 'A'pna' - vAjiMtra ane nRtyamAM kuzala paNa nartakI yogane arthAt nRtyane nahi karatI, te janane=je loko tenuM nRtya jovA utsuka thaine AvelA che te janane, khuza karatI nathI ane te niMdA ane khisAne pAme che. 'rUca nALattina' - e pramANe arthAt nartakInI jema, jJAna ane liMgathI sahita=jJAna ane sAdhuvezathI yukta evo paNa je sAdhu, kAyikayogane arthAt samitiAdirUpa kAyikayogane pravartAvato nathI, te mokSasukhane pAmato nathI ane svapakSathI arthAt bIjA sAdhuo taraphathI niMdAne pAme che. dara ahIM 'nAni sahiyo' pATha che tyAM AvazyakaniryuktimAM 'ninALannattio' pATha che. 'nALato vi' - jANato paNa taravAnI icchAvALo, je vaLI kAyikayogane arthAt hAtha-paga halAvavArUpa kAyika kriyAne karato nathI, te pANInA srota vaDe=pravAha vaDe, DUbe che. e pramANe caraNahIna jJAnI paNa (bhavasamudramAM) DUbe che. 'tathA nannA vo'0 - je pramANe caMdananA bhArane vahana karanAra gadheDo bhArano bhAgI thAya che, caMdanano nahi; e pramANe caraNathI hIna evo jJAnI jJAnano bhAgI thAya che, sugati arthAt mokSagatino nahi. bhAvArtha :- ahIM 'sugati' padathI sadgati grahaNa karavAnI nathI, paraMtu mokSagati grahaNa karavAnI che; e pramANe Avazyakaniryukti gAthA-100nI TIkAmAM kahela che. tethI jJAnanA bhArane vahana karavA chatAM cAritrarahita mokSagatine prApta karato nathI. Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 58 * * * * * , , , , , , , , , , , , adhyAtma parIkSA .... * . . . . . . .285 TIkArya :- "pharva ra' - ane A kriyAnaye je kahyuM te, kSAyopathamikI kriyAne AzrayIne kaheluM che. kSAyika paNa cAritra ja pradhAna che, je kAraNathI kevalIo paNa zailezI avasthAbhAvI sarvasaMvararUpa cAritrakriyAne pAmyA vagara nirvANane bhajanArA thatA nathI. nirvAnumAno mavatti' pachI 'ti' che, te kSAyopathamika ane kSAyika kriyAne AzrayIne kathana karyuM, tenI samApti sUcaka che. utthAna - nirvAda . mavatIti' sudhI je kathana karyuM, tenAthI e prApta thayuM ke, mokSa pratye anaMtara kAraNa kriyA che mATe te ja mukhya che. te batAvatAM kahe che TIkArya - "tathA tra' - ane te rIte anaMtarapaNAthI phalanuM hetupaNuM hovAthI kriyA ja pradhAna che. vaLI jJAna paraMparAe kAraNa hovAthI gauNa che. ' ' pachI 'ti' che, te kriyAnayanA vaktavyanI samApti sUcaka che. TIkA - satrA sthitapakSo-vinAmavitvanattarapavitrayoddhayorevAvizeSagItvameva to: di jJAnaM vineva pravRttiM vinApi phalamutpadyate, na vA bhakSyabhogAdipravRttikAle zailezyavasthAyAM vA jJAnaM naastiiti| TIkArya :- ahIM arthAt jJAnanaye potAnuM vaktavya kahyuM ane kriyAnaye potAnuM vaktavya kahyuM tyAM, A pramANe= vakSyamANa sthitapakSa=pramANapakSa che. "vinAmavitva' - baMnenA =jJAna ane kriyAnA ja, avinAbhAvitva ane anaMtarabhAvitvano avizeSa hovAthI te baMnenuM jJAna ane kriyAnuM, tulyapaNuM ja che. bhAvArtha tAtparya e che ke, sthitapakSa pramANe mokSarUpa kArya pratye jJAna ane kriyA baMne avinAbhAvI che, bAhyaliMga mokSarUpa kArya pratye bahulatAe vyAptivALuM hovA chatAM avinAbhAvI nathI, paraMtu jJAna ane kriyA baMnemAMthI koInI bahulatAe vyApti nathI, paraMtu saMpUrNa vyApti che; tethI jyAM jyAM mokSarUpa kArya thAya tyAM tyAM baMnenuM astitva avazya joie. ane te ja rIte mokSarUpa kArya pratye jJAna ane kriyAnuM anaMtarabhAvipaNuM paNa tulya ja che. arthAt mokSanI niSpattinI pUrvekSaNamAM pUrNa jJAna ane sarvasaMvararUpa pUrNa cAritra avazya hoya che. tethI kAryamAM aMtara vagara bhAvitva=hovApaNuM, jJAna ane kriyA baMnemAM samAna che. tethI mokSanA kAraNa tarIke jJAna ane kriyA baMne samAna che, ema sthitapakSanuM kahevuM che. - ahIM vizeSa e che ke, kriyAne pedA karIne jJAna caritArtha thai jAya che ane kriyAthI mokSanI prApti thAya che, tema nizcayanaya mAne che, ane te pramANe vicArIe to anaMtarabhAvirUpe kriyA prApta thAya ane jJAna mokSarUpa Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * 286. . adhyAtmamataparIkSA .. gAthA - 58 ' kAryamAM kriyAnA pUrvabhAvirUpe prApta thAya. paraMtu sthitapakSa kahe che ke, nizcayanaya kahe che tevuM nathI; paNa mokSarUpa kAryanI pUrvekSaNamAM jJAna ane kriyA baMne vidyamAna che. tethI caudamAM guNasthAnakanI caramasaNamAM kevalajJAna ane sarvasaMvararUpa cAritra baMne vidyamAna che, ane tenAthI ja mokSarUpa kArya thAya che. tethI anaMtarabhAvipaNuM jJAna ane kriyA baMnemAM samAna che. mATe mokSarUpa kArya pratye jJAna ane kriyA baMne samAna kAraNa che, phakta kriyA nahi. ane tenI ja puSTi karavA mATe di' thI kahe che TIkArya - di' - jema jJAna vagara phala pedA thatuM nathI, tema pravRtti vagara paNa phaLa pedA thatuM nathI. A pramANe kahIne sthitapakSe jJAnanayane e batAvyuM ke, jema mokSa pratye jJAna avinAbhAvI che tema pravRtti paNa avinAbhAvI utthAnaH-RvA'thI have je kahe che tenAthI, mokSa pratye jema kriyA anaMtarabhAvI che, tema jJAna paNa anaMtarabhAvI che; te batAvatAM kahe che navA' - bhakSyabhogAdi pravRttikAlamAM ke zailezI avasthAmAM jJAna nathI, ema nahi. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, pravRttithI jyAre phaLa niSpanna thAya che tyAre tyAM jJAna paNa che ja. tethI kArya pratye baMnenuM anaMtarabhAvIpaNuM che ja. utthAna :- sthitapakSe A rIte jJAna ane kriyAnA viSayamAM potAnuM vaktavya kahyuM. tenI sAme jJAnanaya prazna kare TIkA-'pravRttimAtra 7 nipraniti ce? jJAnamaMtriSiA tathA saMvAvijJAnaM nanananiti re? saMvAdinI pravRttirapi tthaa| TIkArya :- pravRttimAtra phalaprada nathI. mATe mokSa pratye jJAna ja mukhya che, kriyA nahi. tenI sAme sthitapakSa kahe chejJAnamatrapi' - jJAnamAtra paNa tevuM nathI=phalaprada nathI. arthAt phala pratye jJAna ane pravRttinI samAnatA che, paraMtu jJAnanI mukhyatA nathI. tenI sAme jJAnanaya kahe che saMvavijJAna' - saMvAdijJAna phalajanaka che. arthAt jJAnamAtra bhale phalajanaka na hoya, paraMtu saMvAdijJAna avazya phalajanaka che. tethI jJAna ja mukhya che, paraMtu pravRtti nahi. sthitapakSa teno javAba Ape chesaMvAvinI' - saMvAdinI pravRtti paNa tevI che=phaLajanaka che. (tathI mokSarUpa kArya pratye baMnenI tulyatA ja che.) 2151:- syAdetat-jJAnasya pravRttAveva hetutA, phalaprAptistu prvRtterev| na ca pravRttikAle jJAnamayastyeveti Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA gAthA 58. .287 tasya phalahetutvamityuktameveti vAcyaM, ghaTe daNDarUpavattatra tasyA'nyathAsiddhatvAditi / maivaM,'nANakiriyAhiM mokkho' iti vacanAt, 2 pAraMparappasiddhI daMsaNanANehi hoi caraNassa / pAraMparappasiddhI jaha hoi tahannapANANaM // [ Ava. ni. 1166] iti vacanAcca jJAnasya kriyAdvAreNa mokSajanakatvakalpanAt / na ca dvAreNa dvAriNo'nyathAsiddhirasti, anyathA daMDAderapi cakrabhramyAdinA ghaTAdAvanyathAsiddhiprasaGgAt / TIkArya :- sthitapakSa kahe che ke, kriyAvAdInA mate A pramANe thAya - 'jJAnasva' - jJAnanI pravRttimAM ja hetutA che, phaLaprApti to pravRttithI ja che. ahIM potAnI vAtanI puSTi karavA mATe kriyAnaya kahe che 'na dha pravRttiAne' - pravRttikAlamAM jJAna paNa che, ethI karIne tenuM= jJAnanuM, phalahetupaNuM che, (A pramANe sthitapakSa dvArA pahelAM kahevAyuM che.) e pramANe na kahevuM. 'ghaMTe' - kema ke ghaTamAM daMDanA rUpanI jema tyAM=phaLaprAptimAM, jJAnanuM anyathAsiddhapaNuM che. 'kRti'- kriyAnayanA kathananI samApti sUcaka che. have kriyAvAdIne sthitapakSa kahe che - * 'maivaM' - e pramANe na kahevuM, kema ke "nAiirayAdi moskvo'' e pramANe vacana che. ane ''pAraMparasiddhI * tannapALAI'' e vacana hovAthI, jJAnanI kriyArUpa dvArathI mokSajanakapaNAnI kalpanA che. ahIM kriyAnaya kahe che ke, mokSa pratye kriyA ja kAraNa che ane jJAna anyathAsiddha che. teno uttara ApatAM sthitapakSa kahe che 'na ca dvArA' - vyApAra dvArA vyApArInI anyathAsiddhi thatI nathI. anyathA=vyApAra dvArA vyApArInI anyathAsiddhi che evuM kaho to, daMDAdino paNa cakrabhrakhyAdi (vyApAra) dvArA ghaTAdimAM anyathAsiddhino prasaMga Ave che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke kriyAvAdIne e kahevuM che ke, pravRtti pratye jJAna hetu che ane phaLa pravRttithI prApta thAya che; tethI mokSarUpa kArya pratye kriyA ja hetu che, jJAna to pravRtti pratye hetu che, mokSa pratye nahi. ane te ja vAtane puSTa karavA mATe kriyAnaya sthitapakSane kahe che ke pravRttikALamAM paNa jJAna vidyamAna che eTalAmAtrathI mokSarUpa kArya pratye pravRttinI jema jJAna paNa kAraNa che tema svIkArI zakAya nahi; kema ke ghaTarUpa kArya karatI vakhate daMDa vidyamAna hoya che tema daMDanuM rUpa paNa vidyamAna hoya che, paraMtu daMDanuM rUpa ghaTa pratye kAraNa nathI, paraMtu anyathAsiddha che. te ja rIte mokSarUpa kArya pratye pravRtti kAraNa che ane te ja vakhate jJAna vidyamAna che, to paNa jJAna mokSa pratye kAraNa 1. nANakiriyAhi mokkho tammayamAvassayaM jao teNa / tavvakkhANarambho kAraNao kajjasiddhitti // (vi. A. bhA. 3) jJAnakriyAbhyAM mokSastanmayamAvazyakaM yatastena / tadvyAkhyAnArambhaH kAraNataH kAryasiddhiriti // 2. pAraMparya prasiddhirdarzanajJAnAbhyAM bhavati caraNasya / pAramyaryasiddhiryathA bhavati tathA'nnapAnayoH / Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28. * * gAthA -- 58 adhyAtmamata parIkSA.. nathI, paraMtu daMDanA rUpanI jema anyathAsiddha che. A pramANe kahIne kriyAnaye e sthApana karyuM ke, phaLanI prApti pravRttithI ja che. ahIM sthitapakSa kahe che ke e pramANe na kahevuM, kema ke jJAna ane kriyAthI mokSa che e pramANe zAstravacana che. jo mokSa kriyAthI ja thato hota to zAstravacana paNa te ja prakAre hovuM joIe. paraMtu"nAiirayahiM mollo" e zAstravacanathI ja siddha thAya che ke mokSa pratye baMnenI kAraNatA che. utthAna :- ahIM prazna thAya ke, jo mokSa pratye jJAna ane kriyA baMne kAraNa che ane baMne anaMtarabhAvI che, to pachI jJAnane kriyA dvArA mokSajanaka kema kahyuM? sAkSAt jJAnane mokSajanaka kema na kahyuM? tethI sthitapakSa kahe che ke TIkArya - "pAraMpara'.... e vacana hovAthI jJAnanA kriyArUpa vyApAra dvArA mokSajanakatanI kalpanA che. paraMpara... Avazyaka niryukti - 1166 zlokano artha A pramANe chedarzana-jJAna vaDe karIne cAritranI paraMparAe siddhi che. je prakAre paraMparAe siddhi thAya che, te prakAre anna-pAnanA viSayamAM (lokamAM pratIta che.) bhAvArtha - ahIM cAritranI pAraMpara prasiddhi kahI tenuM tAtparya e che ke, cAritranI prApti prayatnathI sIdhI thatI nathI, paraMtu darzana ane jJAnathI thAya che. darzana-jJAnamAM prayatnapUrvaka cAritramAM prayatna karavAthI cAritranI prApti thAya che. tethI mokSarUpa kArya pratye darzana, jJAna ane cAritra traNa mukhya che. ane A pAraMpara prasiddhi je prakAre thAya che te prakAre anna-pAnanA viSayamAM lokamAM pratIta che. eno bhAva e che ke, annArthI, bhojana mATe sthAlI, iMdhana ane taMdulAdine grahaNa kare che, pAnArthI drAkSAdine paNa grahaNa kare che; te pramANe ahIM darzana, jJAna ane cAritra traNenI pradhAnatA che. tethI e phalita thAya che ke, jJAnathI cAritra dvArA mokSanI prApti thAya che. ahIM vizeSa e che ke, sAkSAt cAritramAM yatna karavAthI cAritranI prasiddhi nathI, kema ke ajJAnI kriyAmAM pravRtti kare che chatAM cAritranI prasiddhi nathI; paraMtu jJAna-darzanathI niyaMtrita pravRtti karavAthI cAritra avazya pedA thAya che, tethI paraMparAe prasiddhi kahela che. bAkI sAmAnyathI jotAM to paraMparA tyAre kahevAya ke, siddhinI prApti cAritrathI che ane cAritranI prApti darzana-jJAnathI che, tethI siddhinI prasiddhi paraMparAe darzana-zAnathI che; chatAM uparokta vizeSa dRSTithI cAritranI darzana-jJAna dvArA paraMparAe prasiddhi kahela che. AnAthI sthitapakSane e kahevuM che ke, Avazyakaniyukti gAthA-1166 pramANe paNa mokSa pratye kriyAnI jema jJAna kAraNa che. jema ghaTa pratye daMDa bhUmi dvArA kAraNa che, paraMtu ghaTa pratye jema daMDanuM rUpa anyathAsiddha che, tema jJAna anyathAsiddha nathI. ane jJAna-kriyA baMnemAM anaMtarabhAvipaNuM paNa che, tethI kAryanI pUrvekSaNamAM baMnenuM astitva che. ane jJAna prathama niSpanna thAya che ane kAryanI pUrvekSaNa sudhI te astitva dharAve che, ane te jJAna dvArA ja kriyArUpa dvAra (vyApAra) pedA thAya che ane te kriyArUpa dvAra paNa mokSarUpa kAryanI pUrvekSaNa sudhI avazya hoya che. tethI mokSarUpa kArya prati phakta kriyA kAraNa che ane jJAna anyathAsiddha che, ema je kriyAnaya kahe che, te vAta ucita nathI. ane pUrvamAM kriyAnaye sthApana karyuM ke, ghaTamAM daMDanA rUpanI jema jJAnanuM mokSa pratye anyathAsiddhapaNuM che, tenA nivAraNa mATe na thI kahe che ke, dvAra dvArA dvArInuM=vyApAra dvArA vyApArInuM, anyathAsiddhapaNuM Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA-58. adhyAtmamata parIkSA ..289 nathI. ane evuM na mAno to daMDArirUpa dvArInuM paNa cakrabhamyAdirUpa dvAra dvArA ghaTAdirUpa kAryamAM anyathAsiddhi mAnavAno prasaMga Avaze. Ama kahIne sthitapakSe e svIkAra karyo ke, kriyA dvArA jJAna mokSanuM kAraNa che ane mokSarUpa kAryanI pUrvekSaNamAM baMnenuM astitva samAna che mATe mokSa pratye jJAna ane kriyA baMnenI tulya kAraNatA che. utthAna :- pUrvamAM kriyAnaye mokSanA kAraNarUpe kriyAne sthApana karavA mATe, jJAnane mokSa pratye anyathAsiddha sthApana karyuM. tenuM nirAkaraNa karIne sthitapaNe e sthApana karyuM ke, mokSa pratye jJAna ane kriyA baMne samAna kAraNa che ane kriyA dvArA jJAna mokSa pratye kAraNa che. tyAM koIne zaMkA thAya ke, cAritranI prApti cAritrAvaraNanA kSayathI ja thAya che, jJAnathI nahi. tenuM nirAkaraNa karavA mATe sthitapakSa kahe che TIkA - atha vArivaM cAritrAvarakSAdeva, rajJAnAviti ve? paivuM, pravRttirUpavaritrananakIrSAyA jJAnAdhInatvAt, yoganirodhasyApi vishissttopyogsaadhytvaacc| TIkArya - atha'thI pUrvapakSI kahe che ke, cAritra cAritrAvaraNanA kSayathI ja thAya che, jJAnathI nahi. teno uttara ApatAM sthitapa kahe che ke, ema na kahevuM, kema ke pravRttirUpa cAritrajanaka cikIrSAnuM jJAnAdhInapaNuM che. utthAna - ahIM prazna thAya ke, yoganirodha to jJAnAdhIna nathI, mATe jJAna sarvasaMvararUpa cAritra dvArA mokSanuM kAraNa che tema kahevAze nahi. tethI bIjo hetu kahe che TIkArya - jonirodha yoganirodhanuM paNa viziSTa evA (kevalajJAnanA) upayogathI sAdhyapaNuM che. (tethI jJAna dvArA sarvasaMvaranI prApti thAya che.) bhAvArtha - kriyAnayane e kahevuM che ke, cAritra cAritrAvaNakarmanA kSayathI thAya che, jJAnathI nahi. tethI e prApta thAya ke, jJAna, cAritra dvArA mokSanuM kAraNa che mATe jJAna paNa pradhAna che, e pramANe sthitapakSanI mAnyatA che te saMgata thatI nathI. teno uttara ApatAM sthitapakSa kahe che ke ema na kahevuM, ane temAM pravRttirUpa'thI hetu kahyo. tenuM tAtparya e che ke, jJAnane kAraNe cikarSA pedA thAya che ane te cikISa pravRttirUpa cAritrane pedA kare che ane tenAthI cAritrAvaNakarmano kSayopazamAdi thAya che, tethI pariNatirUpa cAritra prApta thAya che; mATe cAritrano icchuka jJAnamAM pravRtti kare che. mATe jJAna cAritra dvArA mokSa pratye kAraNa che, te saMgata ja che. - ahIM prazna thAya ke, yoganirodha to jJAnAdhIna nathI, mATe jJAna sarvasaMvararUpa cAritra dvArA mokSanuM kAraNa che tema kahevAze nahi. tethI sthitapakSa bIjo hetu kahe che ke, yoganirodha paNa kevalajJAnanA viziSTa upayogathI sAdhya hovAthI, jJAna dvArA sarvasaMvaranI prApti thAya che. - ahIM vizeSa e che ke, teramAM guNasthAnakamAM kevalajJAna pragaTe che, paraMtu kevalajJAna pragaTyA pachI badhA kevalIone tarata jayoganirodhanI pravRtti hotI nathI, paNa AyuSyanA aMtakALamAM yoganirodhanI pravRtti kevalIo kare che. tethI pUrvanA kevalajJAnanA upayoga karatAM yoganirodhakAlamAM kevalajJAnano viziSTa upayoga varte che, ke je Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290. adhyAtmamata5rIkSA gAthA - 58 upayogane kAraNe yogano nirodha thAya che. tethI yoganirodha paNa viziSTa evA kevalajJAnanA upayogathI thAya che, mATe jJAna dvArA ja sarvasaMvaranI prApti che. utthAna :- pUrvamAM sthitapakSe jJAnane kriyA dvArA mokSajanaka che ema siddha karIne, jJAna ane kriyA ubhayanuM mokSajanakapaNuM sthApana karyuM; ane 'atti ca' thI jJAna ane kriyA baMnenuM sAkSAt mokSajanakapaNuM navizeSathI batAvatAM kahe che TIst :- api ca, RjusUtranayamate'pi kevalajJAnamapi kSaNaparamparAparyavasannameva, tatra ca zailezIcaramakSaNo jJAnacAritrabhAvena parasparamupazliSTasvabhAva eva mokSajanaka iti tatkSaNatvena dvayorjanakatvaM tulyameva / na ca tathAjanakatAyAmatiprasaGgaH, tatkSaNapariNatAtmanaH taddhetutayA syaadvaadprveshenaa'ntiprsnggaat| na ca jJAnanirUpitatvacAritranirUpitatvalakSaNaviruddhadharmAdhyAsAdekasya tatkSaNasya bhedaprasaGga iti vAcyam, ekatra jJAne nIlapItAdinAnAjJeyAkArANAmivAnyatrApi yugapannAnAdharmANAM samAvezasyA'viruddhatvAditi vijJA TIkArya :- 'pi =' ane vaLI (RjusUtranayanA mate) kevalajJAna paNa kSaNaparaMparA-paryavasanna ja che, ane tyAM= RjusUtranayanA matamAM, jJAnacAritrabhAvarUpe paraspara upazliSTa svabhAvavALI ja zailezInI caramakSaNa mokSajanaka che. ethI karIne tatkSaNatvena=caramakSaNapaNA vaDe karIne, RjusUtranayanA matamAM paNa, baMnenuM=jJAna-cAritra baMnenuM, mokSajanakapaNuM tulya che. ane te prakAranI janakatAmAM atiprasaMga nathI, kema ke tatkSaNapariNata AtmAnuM=jJAnacAritrabhAvarUpe paraspara upazliSTa svabhAvavALI caramakSaNarthI pariNata AtmAnuM, tadvetupaNAthI=mokSahetupaNAthI, syAdvAdanA praveza vaDe atiprasaMga nathI. bhAvArtha :- RjusUtranaya kevalajJAnanI paNa kSaNaparaMparA svIkAre che. tethI teramA guNasthAnakamAM kevalajJAna pragaTyA pachI kevalajJAnanI kSaNaparaMparA cAlu rahe che, ane zailezInI caramakSaNamAM jema kevalajJAnanI kSaNaparaMparA cAlu che, tema cAritranI paNa kSaNaparaMparA cAlu rahe che. tethI je jIva zailezInI caramakSaNamAM Ave che, tenI te caramakSaNa jJAna ane cAritranA pariNAmarUpe paraspara upazliSTa svabhAvavALI prApta thAya che. ane zailezInI caramakSaNa ja mokSa pratye kAraNa che, tema RjusUtranaya mAne che, tethI mokSa pratye yoganirodhanI caramakSaNa mokSanuM kAraNa nathI, paraMtu ca2makSaNapaNAvaDe karIne zailezInI caramakSaNa mokSa pratye kAraNa che. ane te caramakSaNa jJAna ane cAritra ubhayabhAvathI upazliSTa svabhAvavALI hovAthI, mokSa pratye RjusUtranayanA matamAM paNa jJAna ane cAritra beyanuM janakapaNuM samAna ja che. arthAt sthitapakSanA mata pramANe to jJAna-cAritranuM mokSajanakapaNuM che, paraMtu RjusUtranayanA matamAM paNa jJAna ane cAritra baMnenuM mokSajanakapaNuM samAna ja che. ahIM koi zaMkA kare ke, te prakAranI janakatA svIkAravAmAM RjusUtranayane atiprasaMga Avaze. te A pramANe -RjusUtranaya anugata koi dravya svIkArato nathI. tethI koi eka jIvanI zailezInI caramakSaNa svIkArIne temAM vartatA jJAnanA pariNAmane ane te ja vakhate koi anya jIvanI zailezInI caramakSaNa svIkArIne temAM vartatA Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 58 adhyAtmamataparIkSA 291 cAritranA pariNAmane grahaNa karIne, te ubhayathI mokSarUpa kArya pedA thayuM che, tema mAnavAno atiprasaMga prApta thAya che. kema ke jema kevalajJAnanI kSaNaparaMparA ane cAritranI kSaNaparaMparA RjusUtranaya svIkAre che, tema te benA AdhArarUpa koi eka dravyane te svIkArato nathI. tethI anya jIvanI jJAnakSaNa ane anya jIvanI cAritrakSaNane grahaNa karIne, mokSajanaka mAnavAno atiprasaMga RjusUtranayane prApta thAya. tenA nivAraNa mATe graMthakAra kahe che ke, tatkSaNapariNata AtmAnA tadvetupaNAthI arthAt mokSahetupaNAthI syAdvAdano praveza thAya che ane tethI atiprasaMga nathI. tAtparya e che ke, caramakSaNapariNata AtmA mokSano hetu che ane tethI syAdvAdano praveza thAya che, arthAt RjusUtranaye ca2makSaNane mokSajanaka svIkArI ane te caramakSaNane jJAna ane cAritrabhAvathI upazliSTa svabhAvavALI svIkArI, tethI atiprasaMganI prApti AvatI hatI, kema ke ekAMtavAda upara cAlanAra RjusUtranaya sarvathA dravyano apalApa kare che, tethI AdhArabhUta dravyono asvIkAra thavAthI atiprasaMganI prApti thai, paNa syAdvAdIne to je RjusUtranaya mAnya che te ekAMte mAnya nathI, ane tethI ja syAdvAdane mAnya RjusUtranaya samyag RjusUtranaya che, ane te samyag RjuMsUtranaya dravyano svIkAra gauNarUpe kare che; ane tethI ja te samyag RjusUtranaya nityatvathI saMvalita evA anityatvano ja svIkAra kare che. tethI anityatvanA svIkAranI kukSimAM gauNarUpe nitya evo AtmA arthathI prApta thAya che. ane samyag RjusUtranayane sAme rAkhIne kahyuM ke, caramakSaNapariNata evo AtmA je nityarUpa che, te ja mokSa pratye hetu che. ane caramakSaNapariNata evA AtmAne heturUpe svIkAravAthI syAdvAdano ahIM praveza thAya che, kema ke jema RjusUtranaya kSaNikavAdane svIkAre che, tema gauNarUpe AtmAne paNa svIkAre che. A rIte syAdvAdanA pravezathI atiprasaMga prApta thaze nahi. * AnAthI e phalita thayuM ke, dareka nayane ekAMte svamAnyatA svIkAravAmAM je doSa prApta thAya che, te syAdvAdIne prApta thato nathI, kema ke syAdvAdIne gauNarUpe anya naya paNa svIkRta che. tethI syAdvAdI jyAre RjusUtranayathI vicArato hoya tyAre paNa, gauNarUpe nitya AtmAno svIkAra kare che. tethI ja atiprasaMga prApta thato nathI. utthAna :- ahIM zaMkA thAya ke, jJAnacAritrabhAvarUpe paraspara upazliSTa svabhAvavALI ca2makSaNa mokSajanaka che, tethI e prApta thayuM ke ca2makSaNamAM jJAnanirUpitatva ane cAritranirUpitatva che. mATe viruddha dharmAdhyAsane kAraNe eka evI te kSaNanA bhedano prasaMga Avaze. tethI kahe che - TIkArya :- 'na ca' jJAnanirUpitatva ane cAritranirUpitatvarUpa viruddha dharmanA adhyAsane kAraNe, eka evI te kSaNanA bhedano prasaMga Avaze ema na kahevuM, kema ke jJAnamAM nIlapItAdi nAnA jJeyAkAronA ekatra samAvezanI jema=eka kAlavartI je jJAna che, temAM eka ThekANe nAnA jJeyAkArono samAveza thAya che tema, anyatra paNa=caramakSaNamAM paNa, yugapa =ekIsAthe nAnA dharmanA samAvezanuM aviruddhapaNuM che. bhAvArtha :- 'patra jJAne' ahIM ekatra eTalA mATe kahela che ke, koi jIvanA jJAnamAM prathama nIlAkAra pachI pItAkAra e pramANe kramazaH nAnA jJeyakArono bodha thAya che, te bhinna bhinna jJAnanI saMtati che. tene ahIM RNa Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA gAthA - 58 292. karavAnuM nathI; paraMtu eka kSaNanA jJAnamAM nIlapItAdi nAnA jJeyAkArono ekatra samAveza che, arthAt vartamAna kSaNanI jJAnapariNatimAM samAveza che, tenuM grahaNa karavAnuM che, je citraraMgavALA paTanA jJAnamAM thAya che. utthAna :- A rIte sthitapakSe jJAna-kriyArUpa samudAyane mokSanA kAraNa tarIke sthApana karyuM. tethI e prApta thAya ke phakta jJAna ke phakta kriyA mokSanuM kAraNa nathI. tyAM 'nanu'thI zaMkA karatAM kahe che TIkA :- nanu jJAnayiyo: pratyeka mukhinazavatvamAvAsamuvAye'pa thaM takhkhananam? 3 =- [ vi. mA. 1162 ] 1 patteyamabhAvAu NivvANaM samudiyAsu vi Na juttaM / nANakiriyAsu vottuM sikatAsamudAyatellaM va // tti cet ? maiva, pratye vezopAriLa: samuvAvasya sarvopArIvAtA OM ca- [ vi. mA. 164] 2vIsuM Na savvaha cciya sikayAtellaM va sAhaNAbhAvo / desovagAriyA jA sA samavAyaMmi saMpuNNA // ti / TIkArya :- 'nanu'thI pUrvapakSI kahe che ke, pratyeka evA jJAna-kriyAmAM muktijanaka zaktino abhAva hovAthI samudAyamAM paNa kevI rIte tajjanana=muktijanana thai zake? arthAt na thai zake. 'urjA va'thI temAM vizeSAvazyakanI sAkSI Ape che 'patteya' - pratyekamAM arthAt pratyeka evA jJAna-kriyAmAM abhAva hovAthI, samudita evA jJAna-kriyAmAM paNa nirvANa yukta nathI, siktAsamudAyamAM telanI jema. bhAvArtha :- jema pratyeka retInA kaNamAM tela nathI, to retInA samudAyamAM tela hotuM nathI, tema pratyeka evA jJAna ane kriyAmAM muktijananazaktino abhAva che, to tenA samudAyamAM kevI rIte muktijananazakti hoi zake? arthAt na hoi zake. e pramANe pUrvapakSIno kahevAno bhAva che. TIkArya :- 'maiva' - maivathI graMthakAra kahe che ke te pramANe na kahevuM. temAM hetu kahe che'pratye' - pratyeka evA dezopakArInA samudAyanuM sarvaupakArakapaNuM che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, pratyeka daMDa, cakra, cIvara, kulAla vagere dezopakArI che ane teno samudAya sarvopakAra kare che arthAt ghaTarUpa kArya kare che. te pramANe pratyeka evA jJAna-kriyAmAM dezopakAritA che, tethI teno samudAya sarvopakAra kare che, arthAt mokSarUpa kArya kare che. 1. pratyekamabhAvAnnirvANaM samuditayorapi na yuktam / jJAnakriyayorvaktuM sikatAsamudAyatailamiva / / 2. viSvak na sarvathaiva sikatAtailamiva sAdhanAbhAvaH / dezopakAritA yA sA samavAye saMpUrNA // Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 58 TIkArya :- '3n ca' - ane kahyuM che adhyAtmamataparIkSA 293 'vIzuM ' - siktAtelanI jema pratyeka evA jJAna-kriyAmAM sarvathA ja sAdhanaabhAva=kAraNano abhAva, nathI. (jJAna-kriyA pratyekamAM) je dezopakAritA che, te samavAyamAM saMpUrNa che. ra prastutamAM siktAtelanI jema, e dRSTAMta vyatireka dRSTAMta samajavuM. arthAt siktAkaNomAM jema sarvathA telano abhAva che, tema jJAna ane kriyAmAM mokSasAdhanatAno sarvathA abhAva nathI; paraMtu pRthak evA jJAna ane kriyAmAM dezopakAritA che. tethI benA samudAyathI mokSarUpa kArya thAya che. 2&st :- nanu keyaM dezopakAritA? kiM sUkSmakAryajanakatA uta tadabhivyaJjakatA Ahosvit sAmagryekadezatvaM ? nAdyaH, daNDacakrAderapi pratyekaM sUkSmaghaTajananaprasaGgAt / na dvitIyo, alabdhAtmalAbhasya tasyA'bhivyaktyasaMbhavAt, sati vastuni jJAnajananayogyaM hyabhivyaJjakamucyate prdiipaadivditi| na ca daNDAdinA pratyekamabhivyajyamAnamapi sUkSmaM ghaTamIkSAmahe / alakSaNIyatatsUkSmatAyAM caabhivyktivcovirodho'tiprsnggshc| tRtIye tu sAmagryekadezatvamapi tajjanakatvaparyavasannaM na pratyekamitarattu durvacamiti cet ? na, sahakArivaikalyaprayuktakAryAbhAvavattvarUpAyA eva dezopakAritAyAH sArvatrikyAH pratyekamabhidhitsitatvAt, kvacittu tilAdiSu pratyekaM tailAdikaM prati dezopakAritA sUkSmatadupadhAnarUpA tat kAryamahattvasya kAraNamahattvAdhInatvAt, kvacittu bhramighrANyAdyatizayitasamUharUpamadakAryaM prati guDadrAkSekSurasAdiSu tadavayavajanakatvarUpA sA, taduktaM- "1 bhamighaNivitaNhayAI patteyaM pi hu jahA mayaMgesu" **? ttA TIkArya :- 'nanu'thI pUrvapakSI kahe che ke, A dezopakAritA zuM che? (arthAt dezopakAratA koi padArtharUpa nathI.) (1) zuM sUkSmakAryajanakatA che? (2) athavA zuM tadabhivyaMjakatA che? (3) athavA zuM sAmagrIekadezapaNuM che? * A traNa vikalpomAMthI AdyapakSa arthAt sUkSmakAryajanakatArUpa dezopakAritA mAnI zakAya tema nathI, kema ke tema mAnavAmAM pratyeka evA daMDa-cakrAdinuM paNa sUkSma-ghaTa-jananano prasaMga Ave che. bIjo pakSa arthAt tadabhavyaMjakatArUpa dezopakAritA paNa mAnI zakAya tema nathI, kema ke alabdha AtmasvarUpavALA tenI arthAt ghaTanI abhivyaktino asaMbhava che. arthAt jyAM sudhI ghaTAdi kArye potAnuM svarUpa prApta karyuM nathI, tyAM sudhI daMDAdi te ghaTAdinI abhivyakti kai rIte karI zake? je kAraNathI vastu hote chate jJAnajananayogya abhivyaMjaka kahevAya che, pradIptanI jema, ane pratyeka evA daMDAdithI abhivyajyamAna arthAt abhivyakta thato evo sUkSma ghaDo ame jotA nathI. utthAna :- ahIM koi zaMkA kare ke, daMDAdithI sUkSma ghaTa abhivyakta thAya che, paraMtu te sUkSmatA alakSaNIya che. tethI kahe che 1. bhamighaNivitaNhayAI patteyaM pi hu jahA mayaMgesu / taha jai bhUesu bhave ceyA to samudaye honA / / (vi.bhA. 1653) bhramighrANivitRSNAdayaH pratyekamapi khalu yathA madaGgeSu / tathA yadi bhUteSu bhaveccetanA tataH samudaye bhavet // A 21 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 adhyAtmamata parIkSA , gAthA - 58 manakSaya' - alakSaNIya evI tasUkSmatAmAM arthAt ghaTanI sUkSmatAmAM, abhivyakti vacanano virodha Avaze ane atiprasaMga Avaze. 'tRtIye tu' - vaLI trIjI dezopakAritA je sAmagrI ekadezatvarUpa che te vikalpamAM sAmagrInuM ekadezapaNuM paNa tanakatvamAM paryavasAna pAmatuM pratyeka nathI. 'rUtaratta' - vaLI A traNa vikalpothI itara koi vikalpa durvaca che. A pramANe nathI pUrvapakSIe je kahyuM, teno uttara graMthakAra Ape che ke, tArI vAta barAbara nathI. temAM hetu kahe che"hAri' - sahakArIvaikalyaprayukta-kAryAbhAvavattvasvarUpa ja sArvatrika-dezopakAritAnuM pratyekamAM abhidhitsitpaNuM che, arthAt pratyeka kAryanA pratyeka kAraNamAM AvI dezopakAritA kathita che; mATe pUrvapakSInI vAta barobara nathI. e pramANe anyava che. "#citta' - vaLI kyAreka pratyeka evA tilAdimAM tilAdi prati sUkSmatadupadhAnarUpa dezopakAritA che, kema ke tenA kAryamahattvanuM kAraNa mahattvane AdhInapaNuM che. 'citta' - vaLI kyAreka bhrami-prANi Adi atizayita samUharUpa madakArya prati guDa, drAkSa ane ilurasAdimAM tadavayavajanakarUpa te-dezopakAritA, che. tavuM' - te kahyuM che - miyA' - je prakAre bhrami, dhrANi ane vistRSNAdi pratyeka paNa madanA aMgomAM che, tema jo (pRthvI Adi) bhUtomAM cetanA hoya, to ja enA samudAyamAM cetanA hoI zake. A vizeSAvazyaka sAkSIgAthAnA pUrvAddhanuM ja phakta prastutamAM prayojana che. uttarAddha to tyAM nAstikamatanA nirAkaraNa mATe, pAMca bhUtathI atirikta AtmA che, te siddha karavA mATe che. temAM 'mini ' daSTAMta tarIke kahela che. bhAvArtha - "nanu vaye zoparitA?' A dezopakAritA zuM che? ema kahIne pUrvapakSIne e kahevuM che ke, dezopakAritA je traNa vikalpothI batAvI te traNe vikalpothI ghaTatI nathI ane cotho koi vikalpa nathI. mATe dezopakAritAnA samudAyanuM sarvopakArakapaNuM che ane tenA dvArA pratyeka evA jJAna-kriyAmAM dezopakAritA hovAthI, tenA samudAyamAM sarvopakArakapaNuM arthAt mokSarUpa kArya karavApaNuM che, te ghaTI zakatuM nathI. temAM pUrvapakSI prathama sUkSmakAryajanakatArUpa dezopakAritA che te saMgata nathI, te batAve che; ane kahe che ke, sUkSmakAryajanakatArUpa dezopakAritA svIkArIe to, pratyeka evA daMDa-cakrAdithI paNa sUkSma ghaTa pedA thAya che tema mAnavuM paDe, je saMgata nathI. tethI pratyeka evA daMDa-cakrAdimAM sUkSmakAryajanakatArUpa dezopakAritA nathI, tema prastutamAM jJAna-kriyA pratyekamAM sUkSmakAryajanakatvarUpa dezopakAritA mAnI zakAya nahi. bIjo vikalpa tadabhivyaMjakatArUpa che-sUkSmakArya-abhivyaMjakatArUpa che, ane te paNa barAbara nathI. te batAvatAM kahe che ke, je ghaTAdi kAryo haju pragaTa thayAM nathI tene pratyeka evA daMDAdi abhivyakta kare che, tema kahI zakAya nahi. kema ke vastu vidyamAna hoya tene jJAnajananayogya batAvavuM te abhivyaMjaka padArtha che, jema vidyamAna ghaTane pradIpa abhivyakta kare che; paraMtu je ghaTa haju pragaTa thayo nathI tevA ghaTane, daMDa-cakAdimAMthI koi eka, teno sUkSma abhivyaMjaka che, tema svIkArI zakAya nahi. ane te ja batAve che ke, daMDAdi pratyeka dvArA abhivyakta thato sUkSma ghaTa ame kyAMya joyo nathI. Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 58 adhyAtmamata parIkSA . . . . . 295 annakSa'- alakSaNIya evI ghaTanI sUkSmatAmAM abhivyakti vacanano virodha Avaze ane atiprasaMga Avaze, tema kahyuM. tenuM tAtparya e che ke, alakSaNIya evo sUkSma ghaTa che tema kaho cho ane daMDAdithI abhivyajayamAna kaho cho, e kathana paraspara viruddha che; kema ke abhivyajayamAna eTale lakSaNIya, paNa nahi ke alakSaNIya kahI zakAya. ane jo daMDAdi vaDe alakSaNIya sUkSma ghaTa abhivyakta thAya che tema svIkArI laie, to paNa daMDAdi vaDe alakSaNIya sUkSma paTAdi kAryo abhivyakta thAya tema mAnavAno atiprasaMga Ave, kema ke jema paTAdi tyAM dekhAtA nathI tema ghaTAdi paNa tyAM dekhAtA nathI. chatAM daMDAdi vaDe alakSaNIya sUma ghaTa abhivyakta thAya che tema kaho, to daMDAdi vaDe alakSaNIya sUkSma paTAdi kAryo paNa abhivyakta thAya, ema kahevAmAM koi niSedha thaI zake nahIM. mATe daMDAdithI sUkSma ghaTa abhivyakta thato nathI. te rIte prastutamAM jJAna-kriyA pratyekamAM sUkSmakAryaabhivyaMjakatvarUpa dezopakAritA mAnI zakAya nahi. vaLI trIjA vikalpamAM sAmagrInuM ekadezapaNuM tattvanatvamAM paryavasAna pAme che tema kahyuM. tenuM tAtparya e che ke, jJAna ane kriyA ubhaya mokSanA janaka che, paraMtu baMne jayAre sAthe vidyamAna hoya tyAre mokSanI sAmagrI bane che. kema ke te baMne jayAre sAthe hoya tyAre baMnemAM sAmagrI ekadezatva che, tethI te sAmagrInuM ekadezatva mokSajanakatvamAM ja paryavasAna pAme che. paraMtu jJAna-kriyA jayAre pratyeka hoya, tyAre pratyekamAM sAmagrI ekadezatva nathI, kema ke mokSarUpa kAryanuM janakatva tyAM vartatuM nathI. jema skaMdhano eka deza skaMdhanI sAthe vartatA paramANune kahevAmAM Ave che, paraMtu skaMdhathI pRthabhUta evA paramANune skaMdhano deza kahevAto nathI; tema ekalo daMDa hoya to te ghaTajanana koI vyApAravALo nathI, paraMtu ghaTanI badhI sAmagrI bhegI thAya tyAre ja daMDamAM sAmagrI ekadezatva hoya che, ane te vakhate daMDamAM paNa ghaTajanakatvano bhAva ghaTajananane anukUla vartato hoya che. AnAthI e phalita thayuM che, jayAre - jJAna ane kriyA baMne sAthe vidyamAna che, tyAre temAM sAmagrI ekadezatva che ane te mokSajanakatvamAM paryavasAna pAme che ane ekaluM jJAna ke ekalI kriyA hoya temAM sAmagrI ekadezatva nathI, mATe tyAM dezopakAritA ghaTI zake nahi. - A rIte A traNa prakAranI dezopakAritA saMgata nathI, ema pUrvapakSIe sthApana karyuM, tenuM nirAkaraNa karatAM "ra' thI traNa prakAranI dezopakAritA kaI rIte saMgata che, te batAvatAM graMthakAra kahe che- ahIM sahakArIvaikalyaprayukta-kAryAbhAvavattvarUpa dezopakAritA kahI. te traNa prakAranI che. (1) sahakArIvaikalyaprayukta-sarvathA-kAryAbhAvavattvarUpa dezopakAritA (2) sUkSmatadupadhAnarUpa dezopakAritA, te sUkSmatadupadhAnarUpa hovA chatAM, sahakArIvaikalyaprayukta-mahatvasvarUpakAryAbhAvavasvarUpa che. (3) tadavayavajanakarUpa dezIpakAritA, te tadavayavajanakarUpa hovA chatAM sahakArIvaikalyaprayukta-samudAyasvarUpaA kAryAbhAvavasvarUpa che. (1) daMDamAM sahakArI-vaikalya-prayukta kAryAbhAvavasvarUpa dezopakAritA che, e sarvathA-kAryAbhAvavattvarUpa che. e ja rIte cakra, kulAla vagere tathA paTanI sAmagrI taMtu, vaNakara vagere pratyekamAM, sarvathA-kAryAbhAvavattvarUpa dezopakAritA che. ahIM vizeSa e che ke, ghaTanI sAmagrIbhUta daMDAdimAM je kAryAbhAvavattva che, te sahakArIrvakalyaprayukta Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26. . . . . adhyAtmamata parIkSA .gAthA -58 kAryAbhAvavasvarUpa che. tethI daMDAdimAM dezopakAritA che, paraMtu taMtumAM je ghaTarUpa kAryAbhAvavattva che, te sahakArIvaikalyaprayukta nathI. kema ke taMtune daMDAdi ghaTanI sAmagrI maLe to paNa ghaTarUpa kArya thAya nahi. tethI ghaTarUpa kAryanI dezopakAritA, taMtu vageremAM nathI. yadyapi kAryAbhAva samavAyasaMbaMdhathI tenA upAdAnamAM hoya che, to paNa svajanakatAsaMbaMdhathI daMDAdi kAraNomAM paNa kAryabhAva hoya che. tethI tyAM sahakArIrvakalyaprayukta-kAryAbhAvavasvarUpa dezopakAritA kahelI che. (2) talanA pratyeka dANAmAM sUkSmatadupadhAnarUpa kArya che arthAta sUkSma tela vidyamAna che, chatAM sahakArIrvakalyaprayukta mahattvasvarUpa kAryAbhAvavasvarUpa te dezopakAritA che. ahIM vizeSa e che ke, A bIjA prakAranI kAryAbhAvavattvarUpa dezopakAritA talanA pratyeka dANAmAM hoya che, jema pratyeka talamAM aMzathI tela hoya che ane talanA samudAyamAM te telarUpa kArya atizayita hoya che. vaLI A bIjA prakAranI dezopakAritA sarvathA-kAryAbhAvavasvarUpa nathI, paraMtu sUkSma kArya upadhAnarUpa hovA chatAM, mahattvarUpa kAryAbhAvavattvarUpa che. arthAt sUkSma rIte telarUpa kArya pratyeka talamAM vidyamAna che, ane tenuM kAryamahattva kAraNamahattvane AdhIna che; arthAt ghaNA talanA samudAyamAMthI ghaNuM tela nIkaLe che, tethI pratyeka talanA dANAmAM sUkSmatadupadhAnarUpa dezopakAritA che, te sahakArIvaikalyaprayukta-mahattvasvarUpa-kAryAbhAvavasvarUpa dezopakAritA (3) madanA avayavo mahuDAnA phUlo, goLa-drAkSAdi, pANImAM avayavajanakarUpa kArya che. arthAt pratyeka avayavanuM kArya tyAM dekhAya che, chatAM sahakArIvaikalyaprayukta-samudAyarUpa-kAryAbhAvavattvarUpa te dezopakAritA che. ahIM vizeSa e che ke, A trIjA prakAranI kAryAbhAvavattvarUpa-dezopakAritA tadavayavajanakatvarUpa hovA chatAM, samudAyasvarUpa-kAryAbhAvavasvarUpa che. jema mahuDAnA phUlo cittabhrAmaka zaktinA kAraNabhUta che, ghANi arthAt tRptijanaka zakti goLa drAkSAdimAM che ane vistRSNAkaraNazakti arthAt tRSA rahita karavAnI zakti pANImAM che. te dareka aMga potapotAnA svataMtra kAryane pRtharUpe pedA kare che ane badhA bhegA varte che tyAre, te te avayavathI janya samUhAtmaka kArya pedA thAya che. tethI madanA pratyeka aMgamAM tadavayavajanakarUpa dezopakAritA che, te sahakArIvaikalyaprayukta-samudAyasvarUpa-kAryAbhAvavattvarUpa dezopakAritA che. TIkA-partana tIstAna taitpAdyatvenA svIkArat kRtivaMdanAtkAlimapatha paTavati IntiH kAryamAtratAyAM draSTavyo, na tu pratyekA'janakakAraNakAryatAyAM, uktbhaassaavirodhprsnggaadityvdheym| tena' no anvaya "rUti vadheyam' nI sAthe che. TIkArtha:- AnAthI, arthAt pUrvamAM sahakArIvaikalyaprayukta-kAryabhAvavattvarUpa dezopakAritA sarvatra kahe che ane tenuM ja vizeSa rIte traNa prakAranuM kathana karyuM. AnAthI, A pramANe jANavuM. ane te ja batAve che Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 58 adhyAtmamataparIkSA . . . . . . . . "tI:' - tenAthI arthAt dezopakAritAthI talAna te vakhate, tai=AcArya vaDe, utpAdapaNA vaDe (kAryano) asvIkAra hovAthI mRtpiDa, daMDa, kulAlAdi sAmagrI dvArA ghaTanI jema, e pramANe daSTAMta kAryamAtramAM jANavuM, paraMtu pratyeka ajanaka che kAraNa jene, evI kAryatAmAM daSTAMta na samajavuM. kema ke ukta bhASAnA virodhano prasaMga bhAvArtha:- tAtparya e che ke, vizeSAvazyakabhASyamAM AcArya vaDe, (A dezopakAritA) jyAre sAmagrI ekaThI na hoya ane sahakArInuM vaikalya hoya tyAre, te dezopakAritAthI kArya utpanna thatuM nathI, mATe kAryanA utpAdapaNA vaDe te dezopakAritAne svIkArela nathI. yadyapi te vakhate sUkSmatadupadhAnarUpa kArya ke avayavajanakarUpa kArya koI ThekANe dekhAya che, chatAM tyAM mahattvasvarUpa ke samudAyasvarUpa kArya virakSita che, te kArya nahIM hovAnA kAraNe, kAryanA utpAghapaNA vaDe te dezopakAritAne svIkAratA nathI. tethI daMDa, mRtpiDa, kulAlAdi sAmagrI vaDe ghaTanI jema, e daSTAMta vizeSAvazyakamAM Apela che, te kAryasAmAnyamAM jANavuM. arthAt sUkSmatadupadhAnarUpa kAryamAM ke avayavajanakarUpa kAryamAM na jANavuM, paraMtu apekSita mukhya kArya je che, te kAryasAmAnyamAM jANavuM; paNa nahIM ke pratyeka ajanaka che kAraNa jene, evI kAryatAmAM. arthAt daMDAdi pratyeka, ghaTarUpa kAryane pedA karatAM nathI, paraMtu sAmagrI ekaThI thAya che tyAre kAryane pedA kare che; tethI pratyeka ajanaka che kAraNa jene evI kAryatAmAM, dRSTAMtane svIkArIe to uparamAM je paribhASA karI teno virodha Ave che. te virodha A rIte che uparamAM je paribhASA karI te paribhASA e che ke, sahakArIvaikalyayukta-kAryAbhAvavasvarUpa dezopakAritA traNa rIte batAvI. (1) sarvathAkAryAbhAvavattvarUpa (2) sUkSmatadupadhAnarUpa (3)tadavayavajanakarUpa . have ahIM 'tpiAdaMDanAnAvisAmaya vaTava' e dRSTAMta pratyeka ajanaka-kAraNakAryatAmAM laie to, daMDAdimAM dezopakAritA ghaTe, bAkI talAdimAM ke madanA aMgomAM dezopakAritA na ghaTe; kema ke te pratyeka sUkSmatadupadhAnarUpa kArya ke tadavayavajanakarUpa kArya kare che. tethI vivakSita kAryamAtratAmAM A dRSTAMta levAthI, diMDAdimAM sarvathA-kAryAbhAvavasvarUpa dezopakAritA, telAdimAM vivakSita mahattvasvarUpa-kAryAbhAvavasvarUpa dezopakAritA ane madanA aMgomAM vivakSita samudAyasvarUpa-kAryAbhAvavattvarUpa dezopakAritA ghaTe che. A rIte vizeSAvazyakamAM kahela daSTAMta, kAryamAtratAmAM ghaTAvavAthI pU.upAdhyAyajI mahArAje karela ukta paribhASAno virodha Avato nathI. TIst :- jJAnacAritrayozca kRtsnakarmakSayalakSaNaM mokSarUpakAryaM prati nirjarArUpadezakarmakSayajanakatvaM dezopakAritvaM pratyekamaviziSTamiti prtibhaati||58|| TIkArya - jJAna ane jJAna-cAritranA kRtnakarmakSayalakSaNa mokSarUpa kArya prati, nirjarArUpa dazakarmakSayajanakatvarUpa dezopakArIpaNuM, pratyeka evA jJAna ane kriyAmAM aviziSTa che; e pramANe pratibhAse che. bhAvArtha :- prastutamAM jJAna ane cAritramAM tadavayavajanakarUpa dezopakAritA ghaTe che. jema madanA pratyeka aMgo Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298. . . . . adhyAtmamata parIkSA .... gAthA - 58 mahuDAnA phUlo, goLa, drAkSAdi vagere pratyekanuM kArya kare che ane madirAthI samudAyanuM kArya thAya che, te pramANe jJAna svasAdhya nirjarA kare che ane cAritra svasAdhya nirjarA kare che; jyAre samudita evA jJAna ane kriyA kRtnakarmakSayalakSaNa mokSarUpa kArya kare che. tethI jJAna ane kriyA pratyekamAM dezopakAritA aviziSTa che; e pramANe pratibhAse che, tema upAdhyAyajI mahArAja kahe che. -: sthitapakSanA kathanano sArAMza : 'trAlaM sthitapakSa:'.... sthitapakSe je kahyuM, tenuM saMkSipta kathana A pramANe che - sau prathama sthitapakSe kahyuM ke, mokSarUpa kArya pratye avinAbhAvi ane anaMtarabhAvi evA jJAna ane cAritra baMnenuM ja avizeSa hovAthI tulyapaNuM che. tyArapachI sthitapaNe jJAnanayane zikSA ApI. tyAra pachI kriyAnane zikSA ApI. tyArapachI kriyAvAdI jJAnane anyathAsiddha kahe che, tene sthitapakSe kahyuM ke, "nAliriyahiMmovo' A vacanathI jJAna ane kriyA baMne mokSa pratye samAna kAraNa che ane pAraMpara prasiddhithI paNa jJAna, kriyA dvArA mokSajanaka che. tyArapachI kriyAnayavAdI kahe che ke, cAritra, cAritrAvaNakarmanA kSayathI thAya che, jJAnathI nahi; tethI cAritra ja pradhAna che. teno uttara sthitapaNe Apyo ke, pravRttirUpa cAritrajanaka cikkaSAnuM jJAnAdhInapaNuM che ane yoganirodhanuM viziSTaupayogasAdhyapaNuM che mATe jJAna paNa pradhAna che. A rIte samudita evA jJAna-kriyA mokSa pratye kAraNa che tema sthApana karyA pachI, sthitapakSe vyavahAranayanuM avalaMbana laine AtmAnA pariNAmarUpa jJAna-kriyAne svIkArIne mokSanI kAraNatA batAvI ane RjusUtranayanuM avalaMbana laIne jJAna-kriyA upazliSTa svabhAvavALI zailezInI caramakSaNane mokSanA kAraNarUpe batAvI. tyArapachI pUrvapakSIe kahyuM ke, pratyeka evA jJAna ane kriyAmAM muktijananazaktino abhAva hovAthI, samudAyamAM paNa muktijanana kevI rIte ghaTaze? teno uttara Apyo ke, pratyeka evA dezopakAritAnA samudAyanuM sarvopakArakapaNuM che. tyArapachI pUrvapakSIe kahyuM ke, dezapakAritA zuM che? arthAta traNa vikalpo batAvIne kahyuM ke tenAthI dezopakAritA ghaTI zakatI nathI ane cotho vikalpa durvaca che, tethI dezopakAritA koi padArtha nathI ke jenAthI pratyeka evA dezopakArI jJAna-kriyAnuM sarvopakArakapaNuM arthAt mokSaprApti pratye sAdhanapaNuM ghaTI zake. te pUrvapakSInA kathana sAme dezopakAritA padArtha zuM che te graMthakAre batAvyuM, ane tenA dvArA prastutamAM kRtnakarmakSayalakSaNa mokSarUpa kArya pratye, jJAna ane cAritra baMnemAM svasAdhya nirjarArUpa dazakarmakSayajanakapaNuM che, arthAt tadavayavajanakarUpa dezopakAritA jJAna ane cAritra baMnemAM samAna che ane pratyeka evA dezopakArInA samudAyanuM sarvopakArakapaNuM che; te siddha karyuM. tethI mokSarUpa kArya prati jJAna ane cAritra baMne tulya samAna kAraNa che, e pramANe sthitapaNe rajUAta karI.pitA avataraNikA - parva jJAnathiyostItvamupatizya vizeSamAveti Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * * * * * * * * * * * * - - - - , , , , , , , , gAthA - 59-60. adhyAtmamata parIkSA . .299 avataraNikArya - e pramANe, arthAta gAthA naM-58mAM jJAnanaye jJAnanI pradhAnatA darzAvI, tyArapachI kriyAnaye kriyAnI pradhAnatA darzAvI, ane sthitapaNe baMnenI samAlocanA karI kahyuM ke, jJAna-kriyAnuM tulyapaNuM che; e pramANe, jJAna-kriyAnuM tulyapaNuM upadeza karIne vizeSane jaNAve che. arthAt jJAna ane kriyAmAM kriyAnI vizeSatA che, te sthitapakSa batAve che gAthA : tullattamavekkhAe NiyamA samudAyajogamahigicca / kiriyA visissae puNa nANAu sue jao bhaNiyaM // 59 // (tulyatvamapekSayA niyamAtsamudAyayogamadhikRtya / kriyA viziSyate punarjJAnAt zrute yato bhaNitam / / 59 / / ) gAthArtha :-samudAyayogane AzrayIne niyamathI jJAna ane kriyA baMnene paraspara apekSA hovAne kAraNe, jJAna ane kriyA baMnenuM tulyapaNuM che. vaLI jJAnathI kriyA vizeSa che, je kAraNathI AgamamAM kahyuM che bhAvArtha - sthitapakSanI dRSTie samudAyane AzrayIne jJAnane kriyAnI apekSA che ane kriyAne jJAnanI apekSA che, ane e rIte baMne paraspara apekSA rAkhIne kArya niSpanna kare che; tethI baMnenuM tulyapaNuM che. vaLI jJAnathI kriyAmAM sthitapakSanI apekSAe paNa vizeSatA che. jJAnathI kriyAmAM je vizeSatA che, te have batAve che gAthA - jamhA daMsaNanANA saMpunnaphalaM na diti patteyaM / cArittajuA diti hi visissae teNa cArittaM // 60 // ( yasmAddarzanajJAne saMpUrNaphalaM na dattaH pratyekam / cAritrayute datta eva viziSyate tena cAritram // 60 // ) gAthArtha :- je kAraNathI pratyeka evAM darzana ane jJAna saMpUrNa phalane ApatAM nathI, cAritrayukta darzana ane jJAna saMpUrNa phala Ape ja che, tethI cAritra vizeSa che. dImULagAthAmAM di' che, te vArtha' che. TIkA - yadyapi mokSatraNa varSe jJAna itucavat vyAprite tathApi &Anato reta svetarasakalakAraNasamavadhAnavyApyasamavadhAnakatvalakSaNautkarSazcAritrakriyAyA eva, na khalu SaSThaguNasthAnabhAvipariNAmarUpaM cAritraM caturthaguNasthAnabhAvipariNAmarUpaM jJAnamantareNa, na vA caturdazaguNasthAnacaramasamayabhAvi paramacAritraM trayodazaguNasthAnabhAvi kevalajJAnamantarA sNbhvti| itthaM ca ghaTakAraNeSvapi daNDAdiSu caramakapAlasaMyoga evaatiricyte| Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GOO . . . . . * * * * * * * adhyAtmamata parIkSA gAthA - 59 60 TIkArya - yadyapi' jo ke mokSarUpa kAryamAM jJAna ane kriyAno tulyavad vyApAra che, to paNa kAlathI ane dezathI svatarasakalakAraNasamavadhAnavyApyasamavadhAnatva lakSaNa utkarSa cAritrakriyAnuM cAritrAtmaka kriyAnuM) ja che. temAM hetu kahe che"paNuM' - chaThThA guNasthAnakabhAvI pariNAmarUpa cAritra caturtha guNasthAnakabhAvI pariNAmarUpa jJAna vagara AvatuM nathI, athavA caudamAM guNasthAnakanA caramasamayabhAvI paramacAritra teramAM guNasthAnakabhAvI kevalajJAna vagara saMbhavatuM nathI. have te ja vAtanI puSTi karatAM kahe che 'rUstha' A rIte arthAt svaitarasakalakAraNasamavadhAnavyApyasamavadhAnakatva lakSaNa utkarSa cAritrAtmaka kriyAmAM che, e rIte, ghaTanA kAraNabhUta paNa daMDAdimAM caramakapAlasaMyoga ja atizayita che. bhAvArtha - tAtparya e che ke, sthitapakSane jJAna karatAM cAritranI vizeSatA zuM che te batAvavI che, ane te vizeSatA e che ke, cAritra hoya tyAM niyamA jJAna-darzana hoya che, ane jJAna-darzana hoya tyAM cAritra na paNa hoya, e prakAranI vyApti che. tethI cAritrakALamAM jJAna-darzanarUpa anya kAraNa avazya hoya che, te ja cAritrano utkarSa che; te batAvatAM kahe che ke, jo ke mokSarUpa kArya pratye jJAna-kriyA samAna kAraNa che, to paNa kALane AzrayIne ane ratnatrayInA AzrayabhUta vyaktirUpa dezane AzrayIne, svacAritra, tenAthI itara jJAna ane darzana e rUpa sakala kAraNanA samavadhAnanI sAthe vyApya samavadhAnatva cAritramAM che, e ja cAritrano utkarSa che. kema ke cAritra chaThThA guNasthAnakamAM hoya che ane jJAna cothA guNasthAnakamAM hoya che, tethI cAritra hoya tyAM cothA guNasthAnakavartI jJAna avazya hoya che, mATe cAritrano utkarSa che. tevI ja rIte kSAyikabhAvane AzrayIne paNa caudamAM guNasthAnakamAM caramasamayabhAvI paramacAritra hoya tyAre, teramA guNasthAnakabhAvI kevaLajJAna avazya hoya che; mATe cAritra sAthe jJAna niyata che, tethI cAritrano utkarSa che. ane e ja vAta daSTAMta dvArA spaSTa kare che ke, caramakapAlano saMyoga hoya tyAre daMDAdi sarva kAraNo avazya hoya che. mATe badhA kAraNomAM caramakapAlasaMyoga vizeSa kahevAya che. te ja rIte prastutamAM cAritranI vizeSatA che. utthAna - sthitapaNe cAritrano utkarSa batAvyo, tyAM vyavahAranaya jJAnano paNa utkarSa batAvavA mATe atha thI kahe che TIkAH-matha svaprathovijJAtIyasaMthAsambandhanA svaprogrAtizayitavAritrasaMvaMdhena jJAnA svetarasakalakAraNasamavadhAnavyApyasamavadhAnakatvaM nirbAdhamiti cet? na, svatastathAtvasya vizeSArthatvAt, svatastvaM ca samavadhAne kAraNAntarAghaTitatvamityAhanIyam // 59-60 // TIkArya - "atha' svaprayojayavijAtIyasaMyogasaMbaMdhathI daMDAdinuM ane svaprayojyaatizayitacAritrasaMbaMdhathI jJAnAdinuM svatarasakalakAraNasamavadhAnavyApyasamavadhAnakatva nibaMdha che; e pramANe jJAnanayavAdI kahe, to tene Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 59-60-61 adhyAtmamata parIkSA - 301 sthitapakSa kahe che ke, ema na kahevuM. kema ke svataH tathAtvanuM vizeSArthapaNuM che ane svatasta samavadhAnamAM kAraNotara aghaTitapaNuM che; ityAdi vicAravuM. bhAvArtha - sthitapakSe utkarSanuM je lakSaNa karyuM, e lakSaNa cAritramAM batAvI cAritramAM utkarSa sthApana karyuM. e ja lakSaNa jJAnamAM saMgata karavA mATe, vyavahAranaya saMbaMdhavizeSanI kalpanA karIne, jJAnamAM paNa tevA prakArano utkarSa nibaMdha che; te batAve che. te A rIte =daMDAdi, tatrayojaya vijAtIya caramakapAlasaMyoga A saMbaMdhathI daMDAdi jyAM hoya tyAM daMDathI atirikta ghaTanA yAvat kAraNo avazya hoya che. tethI A paraMparAsaMbaMdhathI daMDAdimAM paNa utkarSanI prApti thaze. e rIte sva =jJAnAdi arthAt kSayopazamabhAvanuM zrutajJAna ane AdithI samyagdarzana, tatrayojaya atizayita cAritra te chaThThA guNasthAnakanuM bhAvapariNativALuM cAritra, athavA sva=kSAyikabhAvanuM jJAna, tatrayojaya caudamAM guNasthAnakanuM zailezI avasthAnuM paramacAritra, A saMbaMdhathI zrutajJAna athavA kevalajJAna hoya tyAre, tyAM mokSanAM yAvat kAraNo avazya hoya che. mATe A paraMparAsaMbaMdhathI jJAnAdimAM paNa utkarSanI prApti thaze. tethI caramakapAlasaMyoga ane cAritrAtmaka kriyAmAM sthitapaNe jema utkarSabatAvyo, tema daMDAdimAM ane jJAnamAM paNa utkarSa ghaTe che. tenuM nirAkaraNa sthitapakSa kare che ke, svataH tathAtvanuM vizeSArthapaNuM che. arthAt sakalakAraNasamavadhAnavyApyasamavadhAnakatvarUpa je utkarSanuM lakSaNa che, te cAritramAM svataH che ane jJAnamAM parata che. tethI jJAnamAM svataH utkarSa prApta thatuM nathI ane prastutamAM svataH tevA prakArano utkarSa grahaNa karavAno che ane tevo svataH utkarSa jJAnamAM nathI cAritramAM ja che. kema ke svataHmAM svatarUM e samavadhAnamAM kAraNotara aghaTitatvarUpa grahaNa karavAnuM che. jJAnamAM jayAre sakalakAraNasamavadhAnavyApyasamavadhAnakatva lAvavuM che, tyAre saMbaMdhanI kukSimAM mokSamArganA kAraNabhUta evA cAritrane rAkhavuM paDe che, mATe kAraNotaraghaTitavyApyasamavadhAnakatva jJAnamAM che, tethI parataH tathAtva che; jyAre cAritranuM svataH tathA che.IISa9-6oll avataraNikA:- satha nizcayavyavahAvivazeSamu varUpayarathativiti avataraNikArya - nizcaya ane vyavahArano viSayavizeSa kahevAyo. have svarUpanA paNa=nizcaya-vyavahAranA svarUpanA paNa viSayavizeSano atideza kare che bhAvArtha tAtparya e che ke, gAthA-58mAM jJAna ja mukhya che' ema sthApana karIne prathama vyavahAranayano viSaya batAvyo. tenI sAme 'kriyA ja sAdhaka che' e pramANe je kriyAnayanuM kathana che, te nizcayanayanuM vaktavya che, te batAvyuM. tyArapachI sthitapakSe baMnenuM samAdhAna karyuM. Ama chatAM sthitapakSe gAthA-pa9 ane 60mAM jJAna ane kriyAnuM tulyapaNuM upadeza karIne kriyAnuM vizeSa Avedana karyuM. tenAthI e prApta thayuM ke, jJAna karatAM kriyAmAM vizeSatA che e rUpa, nizcaya ane vyavahArano viSayavizeSa=viSayabheda, pUrvamAM batAvyo. have prastuta gAthA61mAM nizcaya ane vyavahAranA svarUpano paNa atideza kare che. * Azaya e che ke gAthA-5960 pramANe viSayavizeSa hovAne kAraNe vyavahAranaya karatAM nizcayanaya balavAnA Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 61 che, tema nizcayanayanuM svarUpavizeSa hovAne kAraNe paNa, nizcayanaya vyavahAranaya karatAM balavAna che, e prakAre gAthA-61mAM atideza kare che. gAthA : evaM vavahArAu balavanto Nicchao muNeyavvo / egamayaM vavahAro savvamayaM Nicchao vatti // 61 // ( evaM vyavahArAdbalavAnnizcayo muNitavyaH / ekamataM vyavahAraH sarvamataM nizcayo veti // 61 // ) gAthArtha H- e rIte, arthAt gAthA-59-60mAM batAvyuM e rIte, vyavahAra karatAM nizcaya balavAna jANavo athavA ekamata vyavahAra ane sarvamata nizcaya che. bhAvArtha :- pUrvamAM gAthA 59-60mAM nizcaya ane vyavahArano viSayavizeSa batAvyo, arthAt sakalakAraNasamavadhAnavyApyasamavadhAnakatva cAritramAM hovAthI, jJAna karatAM cAritrano utkarSa che e rUpa viSayavizeSa, batAvyo, teno 'vaM' zabda parAmarzaka che. ahIM gAthAnA pUrvArdhanuM kathana gAthA-59/60nA nigamanarUpa che ane tyArapachI te pUrvArdhanA kathanathI uttarArdhanuM kathana atidezarUpa che. vyavahAra karatAM nizcayano viSayavizeSa che, e rIte vyavahAra karatAM nizcayanuM svarUpavizeSa che, te atideza che; ane vyavahAra karatAM nizcayanuM svarUpavizeSa zuM che te gAthA-61nA uttarArdhamAM batAvela che. TIkA :-viSayastha vanavattvAyeva hatu vyavahAranayAnnizcayanayo'tittvitA athavA yasya RSivyavahArAnukuulsyaiksy nayasya mataM vyavahAro'numanyate, pAramArthikaM sakalanayamataM tu nizcayaH, iti viSayabahutvAdapyasya vizeSa iti dhyeyam / TIkArya :- 'viSayastha' viSayanuM balavAnapaNuM hovAthI vyavahAranayathI nizcayanaya adhika che=pUrve gAthA-5960mAM jJAna karatAM cAritrano utkarSa batAvyo. e rIte viSayanA balavAnapaNAne kAraNe ja vyavahAranaya karatAM nizcayanaya adhika che. ( A ja vyavahAranaya karatAM nizcayanayano viSayavizeSa che.) 'athavA' - athavA je koi vyavahArane anukUla evA eka nayano mata che tene vyavahAra mAne che, vaLI pAramArthika sakalanayanA matane nizcaya mAne che. ethI karIne viSayanuM bahulapaNuM hovAthI paNa Ano=nizcayano vizeSa che. (A vyavahAranA svarUpa karatAM nizcayanayano viSayavizeSa che.) bhAvArtha :- tAtparya e che ke, dravyAstikanaya cAre nikSepA mAne che, ane te dravyAstikanayano mata vyavahArane anukUla che, kema ke A cAre nikSepAthI prApta evA ghaTamAM ghaTazabdano vyavahAra thAya che; ane vyavahArane anukULa evA A dravyAstikanayanA matane vyavahAranaya mAne che. jyAre nizcayanaya pAramArthika evA sakalanayanA matane Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 61-62. . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA . . . . . . . . . . . . . . . . 303 mAne che. arthAt sarvanaya bhAvaghaTane icche che ane bhAvaghaTa ja pAramArthika ghaTa che ane nizcayanaya bhAvaghaTane ja svIkAre che, tethI sarvanayone mAnya nizcayanayano viSaya che, e rUpa viSayabahatva nizcayanayanuM che. e rIte prastutamAM vyavahAranaya jJAnane mAne che, arthAt jJAna, cAritra dvArA mokSanuM kAraNa che tema vyavahAranaya kahe che. ane nizcayanaya kahe che ke, jJAna, cAritrane pedA karI caritArtha thai gayuM, tethI mokSanuM kAraNa cAritra che. A rIte nizcayane mAnya cAritra, vyavahAranayane paNa mAnya che. tethI nizcayano viSaya sarvanayamAnya che ane vyavahAranayane mAnya evuM jJAna, nizcayanayane mokSanA kAraNarUpe mAnya nathI paraMtu cAritranA kAraNarUpe mAnya che. A rIte viSayabahuta hovAthI vyavahAranaya karatAM nizcayanayanA svarUpano vizeSa che. ukta kathanamAM bhASyanI sAkSI Ape che TIkA - 3i ra mAthe (3620). 1 ahaveganayamayaM ciya vavahAro jaM na savvahA savvaM / savvaNayasamUhamayaM viNicchao jaM jahAbhUyaM / / |ti|| // 61 / / ('athavA' zabda che te vizeSAvazyakanA pUrvazloka sAthe vikalpane batAvavA mATe che. ahIM tenuM prayojana nathI.) TIkArya :- ane kahyuM che- ekanayamata ja vyavahAra che=je koi paNa eka nayano mata che te vyavahAranaya svIkAre che. temAM hetu kahe che- je kAraNathI sarvathA sarva (sarva vastu) sarvanayasamUhamaya nathI. zlokanA uttarArdumAM kahe che - vinizcaya =nizcayanaya che, je prakAre che, te, te prakAre ja svIkAre che. bhAvArtha - sarvathA sarva sarvanayasamUhamaya nathI ema kahyuM, teno bhAva e che ke, vyavahAranaya sarva prakAre sarvanayasamUhamaya vastune svIkArato nathI, jayAre nizcayanaya je vastu je prakAre che te vastu te prakAre ja svIkAre che; tethI sarvanayasamUhamaya che. vizeSAvazyakabhASyanI gAthAmAM sarva zabda che te sarvavastuno parAmarzaka che ane vyavahAranaya sarvanayane mAnya evI vastu svIkAravA samartha nathI, kema ke vyavahAranaya pUladarzI che. tethI sarvanayane saMmata evA mokSanA kAraNabhUta pariNAma ja tene mokSanA kAraNarUpe dekhAtA nathI, paraMtu mokSanI kAraNabhUta tene bAhya AcaraNA dekhAya che. Ama chatAM, bAhya AcaraNAne pariNAmanI niSpatti dvArA mokSanA kAraNa tarIke vyavahAranaya mAne che, jayAre nizcayanaya yathAbhUta paramArthane jonAro hovAthI, mokSanA kAraNabhUta pariNAmane ja mokSanA kAraNarUpe svIkAre che; je sarvanayane mokSanA kAraNarUpe mAnya ja che. jayAre vyavahArane mAnya bAhya AcaraNAne, RjusUtrAdi sUkSmanaya mokSanA kAraNarUpe svIkAratA nathI.II61TI avataraNikA :- 3tha samafthatakheva nizcayanavizeSamasadamAno vyavahAravAnI hiMdIvo vitajAthenA pratyavatiSThate 1. arthavaikanayamatameva vyavahAro yA sarvathA sarvam / sarvanayasamUhamataM vinizcayo yad yathAbhUtam / / Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 62 avataraNikArya :- pUrva gAthA naM. 59-60-61mAM samarthita ja nizcayanayanA vizeSane sahana nahi karato evo vyavahAravAdI, siMhAvalokita nyAyathI pratIkAra kare che. bhAvArtha :- ahIM siMhAvalokita nyAya e che ke, gAthA naM.59-60mAM sthitapakSe nizcayanayanA vizeSane sthApana karyuM, tyAM vyavahAranaye tenuM nirAkaraNa na karyuM. paraMtu tyArapachI pharI zloka-61mAM sthitapakSe nizcayanayanA svarUpavizeSanuM samarthana karyuM, te sAMbhaLI lIdhuM. ane te baMnene sahana nahi karato vyavahAravAdI, AgaLanuM sAMbhaLyA pachI, pAchaLamAM jovArUpa siMhAvalokita nyAyathI, gAthA naM. 59-60mAM sthitapaNe je nizcayanayanuM samarthana karyuM, tenuM nirAkaraNa karatAM kahe che ahiyA jar3a tuha kiriyA ahiyaM nANaMpi tassa heutti / kAraNaguNANurUvA kajjaguNA Neva vivarIyA // 62 // (adhikA yadi tava kriyA adhikaM jJAnamapi tasya heturiti / kAraNaguNAnurUpAH kAryaguNA naiva viparItAH / / 62 / / ) gAthA : gAthArtha :- jo tane kriyA adhika che, to teno=kriyAno, hetu che ethI karIne jJAna paNa adhika che. jJAna adhika kema che? temAM hetu kahe che- kAraNaguNane anurUpa kAryaguNo hoya, viparIta nahi ja. st :- yadi hi yuktikalApena bhavatA'tizayavatI kriyA vyavasthApitA tarhi saiva bhagavatI svakAraNaM jJAnamatizayitamAha- 'svApekSayA tasyAtizayo'stu na tu svakAryApekSayeti' cet ? na, "dAseNa me kharo kIo dAso vi me kharovi me|' iti nyAyAt svakAryakAryasyApi svakAryatvAvizeSAt / TIkArya :- 'yadi' jo yuktikalApa vaDe tamArA vaDe=sthitapakSa vaDe, atizayavALI kriyA vyavasthApita karAi, to ja atizayavALI kriyA tenA kAraNabhUta evA jJAnane atizayita kahe che, kema ke kAraNanA atizaya vagara kAryano atizaya hoya nahi. tenI sAme sthitapakSa kahe che 'svAOkSayA' - svaapekSAe jJAnano atizaya ho, paNa nahIM ke svakAryanI apekSAe. tenA samAdhAna rUpe vyavahAranaya kahe che ke tArI vAta barAbara nathI. temAM hetu kahe che 'vAseLa me' - 'vAmeLa me to jIo vAso vime svaro vi me|' e pramANe nyAya hovAthI svakAryakAryanuM paNa svakAryatva avizeSa che arthAt samAna che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, sthitapakSe pUrve kriyAnI atizayatAne khyApana karI. tethI tevI atizayavALI kriyAne pedA karanAra jJAna ja che, tethI te kriyAnA atizayanuM khyApana te jJAnanI atizayatAne ja kahe che. ane 1. dAsena me kharaH kIto dAso'pi me kharo'pi me / Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 62 adhyAtmamataparIkSA 305 jJAnano atizaya svaapekSAe ja che, paNa nahi ke kriyAnI apekSAe; kema ke atizayavALI kriyAne pedA karavA mATe jJAna ja samartha che ema vyavahAranaya kahe che. AnI sAme sthitapakSa kahe che ke te sAmarthyarUpa atizayatAne kAraNe jJAnamAM bhale atizayatA ho, paraMtu jema kriyAmAM potAnA kAryanI apekSAe atizayatA che, tema jJAnamAM nathI. jema sarvasaMva2bhAvane prApta evI kriyA mokSane prApta karAvavA samartha bane che, tema jJAna samartha banatuM nathI; tethI kriyAmAM svakAryanI apekSAe atizayatA che, te rIte jJAnamAM svakAryanI apekSAe atizayatA nathI. tenA samAdhAnarUpe vyavahAra kahe che ke, tArI vAta barAbara nathI. temAM hetu kahyo ke "vAseLa me' e nyAyathI svakAryakAryanuM paNa svakAryatva avizeSa che. tenuM tAtparya e che ke, "dAsa mAro che tethI teno kharIda karelo gadheDo paNa mAro che'' e nyAyathI, mAruM arthAt jJAnanuM kArya kriyA ane kriyAnuM kArya mokSa che, te paNa mAruM ja arthAt jJAnanuM ja kArya thayuM. tethI svakAryanI apekSAe paNa jJAnamAM atizayatA prApta thAya che. ******* utthAna :- pUrvamAM kahyuM ke, atizayavALI kriyAne jJAna pedA kare che, tethI ja tevI atizayavALI kriyAne pedA karanAra jJAna mukhya che. have vyavahAranaya kahe che ke, vyavahAranayanI paribhASA che ke, kAryano artha jemAM mukhya yatna kare che te ja mukhya kahevAya, e rIte paNa mokSarUpa kArya pratye jJAna ja mukhya che. te batAvavA arthe 'astu vA'thI kahe che TI51 :- astu voktAtizayazAlikAryakatvalakSaNaH pAribhASika eva vizeSaH / yathAhi mRttikA'pAntarAlavarttipiMDazivakakusUlAdIni janayantI na ghaTaM prati mukhyakAraNatAM jahAti, tathA jJAnamapyAntarAlikaM sarvasaMvaraM janayan mokSaM prati tatheti tattvam / - TIkArya :- 'astu vA' athavA ukta atizayazAlikAryakatvalakSaNa pAribhASika ja vizeSa jJAnamAM ho. 'yathArdi' - je pramANe mRttikA, apAntarAlavartI piMDa, zivaka, kusUlAdine pedA karatI, ghaTa prati mukhya kAraNatAno tyAga karatI nathI; te pramANe jJAna paNa, apAntarAlika sarvasaMvarane pedA karatuM, mokSa prati te pramANe che, arthAt mukhyakAraNatAno tyAga karatuM nathI; e pramANe tattva che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke pUrvamAM kahyuM ke, kriyAnuM kArya mokSa che, tethI mokSarUpa atizayita kAryane je pedA kare te atizayavALuM kahevAya ane te rIte mokSane pedA karanAra kriyA che, tethI jJAna karatAM kriyAmAM atizaya che. tyAM * vyavahAranaye 'vAseLa me' . e prakAranA nyAyathI, mokSarUpa kArya paNa jJAnathI ja thayuM che ema sthApana karIne, potAnAmAM atizaya sthApana karyo. have tevA prakArano atizayazAlikAryaka arthAt kriyAnayanA kAryarUpa je mokSarUpa atizayavALuM kArya che, tevuM atizayazAlikAryaka jJAna che ane tevuM atizayazAlikAryakatva jJAnamAM che ane te pAribhASika ja vizeSa jJAnamAM che ane tene ja spaSTa karatAM 'vathahi'....thI batAvyuM. tenAthI e prApta thAya ke, jema ghaTano arthI mukhya prayatna mATImAM kare che, mATe mATI ghaTa pratye mukhya kAraNa che ane mATInI avAMtara avasthAo mukhya kAraNa nathI; tevI rIte mokSano artha jJAnamAM mukhya prayatna kare che ane tenI apAMtarAla avasthArUpa sarvasaMvara jJAnathI pedA thAya che, to paNa mokSa pratye mukhya kAraNa jJAna ja che. Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA gAthA - 62-63 306 vicAraka jIva jANe che ke yathAtathA pravRttithI mokSa thai zake nahi, mATe mokSanA arthIe samyajJAnamAM ja yatna karavo joie; ane te jJAna ja samyak kriyA karAvIne mokSanuM kAraNa bane che. tethI mokSa pratye mukhya kAraNa jJAna che, e prakArano vyavahAranayano Azaya che. utthAna :- pUrvamAM vyavahAravAdIe, sarvasaMvararUpa kriyA pedA karavA dvArA mokSa prati pote arthAt jJAna mukhya kAraNa che te siddha karyuM, ane have 'pi '... thI kriyAnirapekSa jJAnathI ja mokSa prApta thAya che, te batAve che TI$1 :- api ca yathA mantrAnusmaraNAt kevalAdeva phalaM dRzyate tathA mokSo'pi jJAnAdeveti tasya mukhyatvam yAddA TIkArya :- 'pi ca' ane vaLI maMtranA anusmaraNamAtrathI ja phala dekhAya che tyAM jema kriyAnI AvazyakatA nathI, tema mokSa paNa jJAnathI ja prApta thai zake che; ethI karIne tenuM arthAt jJAnanuM mukhyapaNuM che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, sAmAnya rIte sarvatra phalanI prApti yathArthabodha ane tad niyaMtrita pravRttithI dekhAya che ane te apekSAe mokSarUpa phala paNa jJAna ane kriyA ubhayanI apekSA rAkhe che, paraMtu maMtranA anusmaraNathI viSano apahAra thato dekhAya che tyAM viSanA apahArane anukUla koi kriyA dekhAtI nathI, paraMtu jJAnanI pariNatirUpa je maMtranuM anusmaraNa che te ja phalane prApta karAve che; tema kevala jIvanI jJAnapariNatithI ja mokSa prApta thAya che; ema jJAnanayanuM kahevuM che.62A avataraNikA :- dvitIyahetupa dUSati avataraNikArya :- bIjA hetune paNa dUSita kare che gAthA naM.-65mAM sthitapakSe kahela ke, viSayanA balavAnapaNAthI ja vyavahAra karatAM nizcaya adhika che. temAM viSayanA balavAnapaNArUpa prathama hetunuM nirAkaraNa gAthA-62mAM vyavahAranaye karyuM ane 'zthavA'thI gAthA61mAM nizcayanayanA svarUpanI adhikatAmAM sthitapakSe kahela ke nizcaya sarvanayamata che, tethI vyavahAra karatAM adhika che, te rUpa bIjA hetune dUSita karatAM kahe che aha jai savvaNayamayaM viNicchao igamayaM ca vavahAro / to so sayalAdeso vigalAdeso kahaM hou // 63 // (atha yadi sarvanayamataM vinizcaya ekamataM ca vyvhaarH| tat sa sakalAdezo vikalAdezaH kathaM bhavatu ? ||63 || ) gAyA : gAthArtha :- vyavahAravAdI 'atha' thI kahe che - jo sarvanayamata nizcaya ane ekamata vyavahAra che, to te nizcaya, sakalAdeza (pramANa) banI jaze. tethI vikalAdeza (naya) kevI rIte thAya? Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 63-64 adhyAtmamataparIkSA TI51 :- yadi nAma nizcayanayaH sarvanayasamUhamAskandettarhi tadekamUrttisakalAdezatAM pratipadya vikalAdezarUpaM nayalakSaNameva parijahyAt / tathA coktavacovyAghAta iti // 63 // 307 TIkArya :- 'pavi' jo nizcayanaya sarvanayanA samUhane prApta kare, to sarvanayanA samUharUpa ekamUrtisakalAdezatAne svIkArIne, vikalAdezarUpa nayalakSaNano ja tyAga karaze ane te rIte ukta vacanano vyAghAta che. arthAt zloka naM.61nI TIkAmAM kahyuM ke, bahutvapaNuM hovAne kAraNe nizcayano vizeSa che, e vacanano vyAghAta che. 'rUti' che te bIjA vikalpanA dUSaNanA kathananI samApti sUcaka che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, nizcayanaya sarvanayamata che tethI sakalAdezatAne svIkAre che, tethI nayanuM lakSaNa temAM ghaTatuM nathI. mATe vyavahAra karatAM nizcaya vizeSa che tema kahI zakAya nahIM. kema ke temAM nayanuM lakSaNa vikalAdezarUpa rahetu nathI. ahIM vizeSa e che ke, nizcayanaya sarvanayasaMmata vastune mAne che ane tema kahevAthI e prApta thAya ke, nizcayanaya sakalAdezarUpa che. ane sakalAdezano artha e thAya ke saMpUrNa vastune grahaNa karanAra che, tethI sakalAdezarUpa nizcaya hovAthI te pramANarUpa che. jyAre naya che te pramANarUpa nathI paNa pramANanA ekadezarUpa che, AthI ja naya vikalAdezarUpa che. ane nayane sakalAdeza kahevAthI vikalAdezarUpa nayanA lakSaNano tyAM tyAga thaze, tethI tene nayarUpa kahI zakAze nahi. jema A mArI mAtA che tema kaho to te vaMdhyA che tema kahI zakAya nahi, tevI rIte nizcayanayane sakalAdezarUpa kaho to tene naya kahI zakAya nahi, ane naya kaho to sakalAdeza kahI na zakAya.II63|| avataraNikA :- atra sthitapakSamAnantra samAdhmade avataraNikArya :- ahIMyAM arthAt sthitapakSe nizcayanuM je samarthana karela tyAM vyavahAre gAthA-62mAM dUSaNa ApyuM, tyAM sthitapakSanuM avalaMbana karIne samAdhAna ame karIe chIe. (sthitapakSanuM avalaMbana karIne graMthakAra samAdhAna kare che-) gAthA : mukkhAmukkhavibhAgo icchAmitteNa Natthi egaMto / jai atthi to vi nANe caraNaM sAro ti taM mokkhaM // 64 // ( mukhyAmukhyavibhAga icchAmAtreNa nAstyekAntaH / yadyasti tadapi jJAne caraNaM sAra iti tanmukhyam ||64|| ) gAthArtha :- icchAmAtrathI ekAMte mukhyAmukhyano vibhAga nathI. jo che to paNa jJAnamAM cAritra sAra che. ethI karIne te (cAritra) mukhya che. Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308. . . . . adhyAtmamata parIkSA.... gAthA - 64 TIkA :- vyavahAro di viSaye jJAna pradhAnapAtvenAmAnujo, nizcayastu viSayaM vara, tanayo: kalpanAkoTimavalambya pravRttaM vivAdamapanetumubhayoH samIkaraNapravaNapramANapakSamantarA ka ivAnyaH prabhavatu? yattu vastupariccheda eva jJAnasya mukhyo vyApAraH, tatkaraNAdeva ca sahakArikAraNatayA jIvasya cAritrakriyAM nanayat tokSa prati patayopayute, tadu- [vi. mA. 224ra ] 1 vatthupariccheyaphalaM havejja kiriyAphalaM ca to nANaM / na u nivvattayamiTuM suddhaM ciya jaM tao'bhihiyaM / / tti, tadapi nizcayanayAnusAreNa draSTavyam, vyavahArataH shkaarsyaapyupkaartvaat| ata eva tatraivoktam 2 nANaM paraMparamaNaMtarA u kiriyA tayaM pahANayaraM / juttaM kAraNamaha vA samayaM to donni juttAI // ti [vi. bhA. 1137] TIkArya - "vyavahAra' vyavahAranaya svaviSaya jJAnane pradhAnakAraNapaNA vaDe mAne che. vaLI nizcayanaya svaviSaya cAritrane pradhAnakAraNapaNA vaDe mAne che. te kAraNathI nizcaya ane vyavahAranI kalpanAkoTine arthAt kalpanAprakArane avalaMbana karIne pravRtta evA vivAdane dUra karavA mATe, ubhayanA samIkaraNamAM pravaNa evA pramANapakSane choDIne koNa anya samartha thAya? arthAta koI samartha na thAya. utthAna - avataraNikAmAM kahyuM ke, sthitapakSanuM avalaMbana laine vyavahAre Apela dUSaNanuM ame samAdhAna karIe chIe. tyArapachI TIkAno prAraMbha karatAM vyavahAra hiMvmavA' e kathana dvArA batAvyuM ke, vyavahAranaya mokSa pratye jJAnane pradhAna kAraNa mAne che, ane nizcayanaya mokSa pratye cAritrane pradhAna kAraNa mAne che. A baMne nayanA vivAdanuM samAdhAna sthitapakSa sivAya koI karI zake tema nathI. paraMtu te samAdhAna mATe yatnano prAraMbha karatAM, graMthakArane vizeSAvazyakanuM vizeSa vaktavya smRtino viSaya banatAM te vaktavya pramANe, jJAna, mokSa prati gauNarUpe siddha thAya tevI Apatti Ave che, ane sthitapakSane avalaMbIne mokSa prati jJAna-kriyA samAna kAraNarUpa abhimata che, tethI tenI saMgati karatAM kahe che TIkArya - "yA' - je vaLI vastunA paricchedamAM ja jJAnano mukhya vyApAra che ane tenA karaNathI ja arthAt te karavAthI ja =te pariccheda karavAthI ja, sahakArI kAraNapaNAthI jIvanI cAritrakriyAne pedA karatuM te=jJAna, mokSa prati gauNapaNAthI upayogI che, te paNa nizcayanayanA anusAre jANavuM. temAM hetu kahe che - vyavahArathI sahakAranuM paNa upakArapaNuM che. 6; "yag' no anvaye tapa nizcayAnusAre' tenI sAthe che. 1. vastuparicchedaphalaM bhavetkriyAphalaM ca tato jJAnam / na tu nirvatakamiSTaM zuddhameva yat tato'bhihitam / / 2. jJAnaM pAramparamanantarA tu kriyA tatpradhAnataram / yuktaM kAraNamatha vA samakaM tato dve yukte / / Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 64 adhyAtmamataparIkSA . . . . . . . . . . . . . . . 309 tapuruM' te vAta vizeSAvazyakamAM kahela che. valtha' - tethI karIne jJAna vastuparicchedaphalavALuM ane kriyAphalavALuM thAya, paNa nahIM ke zuddha ja te arthAt jJAna nirvartaka iSTa che. je kAraNathI kahevAyuM che. ka tataH' no anvaye vizeSAvazya nA pUrva zloka sAthe che. (vizeSAvazyaka gAthA-1142mAM kahela tat' zabda nA tataH' arthamAM che.) hRtatohita' no anvaye vizeSAvazyakanA pAchaLanA zloka sAthe che. dara ti' che te sAkSIpAThanI samApti sUcaka che. 'gata ava' AthI karIne ja arthAt pUrvanuM kathana nizcayanayAnusAre che, ane temAM je hetu kahyo ke vyavahArathI sahakAranuM paNa upakArapaNuM che, ethI karIne ja, tyAM ja arthAt vizeSAvazyakabhASyamAM ja, kahevAyuM che - nA' (jo) jJAna paraMparAe ane anaMtara kriyA hoya (to) kriyA pradhAnatara kAraNa yukta kahevAya, davA3tha va kharekhara baMne sAthe che, arthAt jJAna ane kriyA mokSarUpa kArya karavAmAM sAthe che. tethI karIne mokSarUpa kArya pedA karavAmAM baMne yukta arthAt sAthe che. bhAvArtha:- jJAnano vastupariccheda mukhya vyApAra che ane vastuno pariccheda karavAthI cAritranI kriyA pedA karavAmAM jJAna sahakArI bane che. tethI mokSa pratye mukhya kAraNa cAritra che ane jJAna gauNa kAraNa che, e prakArano dhvani vizeSAvazyakabhASya gAthA-1142mAMthI nIkaLe che, ane te ja svIkArIe to cAritra ja mukhya kAraNa tarIke siddha thaI jAya; jyAre sthitapakSane cAritra ane jJAna baMnene mokSa pratye samAna kAraNa tarIke sthApana karavAM che, tethI kahe che ke, A prakAranuM vizeSAvazyakabhASyanuM kathana paNa nizcayanayanA anusAra jANavuM, paraMtu sthitapakSanI apekSAe nahi. ane potAnI vAtanI puSTi karavA mATe sthitapakSa kahe che ke, cAritrane mokSarUpa kArya karavAmAM jJAna sahakAra Ape che, te sahakAra paNa mokSarUpa kAryanI niSpatti karavAmAM upakAra karanAra che. tethI mokSarUpa kArya pratye jema cAritra kAraNa che, tema jJAna paNa kAraNa che. ane cAritra ane jJAna baMne samAna kAraNa che, te batAvavA mATe vizeSAvazyakabhASya-1137mI gAthAnI sAkSI ApI ane sthApana karyuM ke, sthitapakSa pramANe jJAna ane kriyA mokSa prati samAna kAraNa che. ' vizeSAvazyakabhASya gAthA-114ramAM "vatthaparicchanna' kahyuM teno bhAva e che ke, jJAna vastunA paricchedaphaLavALuM che ane tethI kriyAphaLavALuM che, paraMtu zuddha ja te jJAna mokSanuM nirvartaka iSTa nathI. AnAthI e prApta thayuM ke, mokSanuM zuddha nirvartaka kriyA che tene niSpanna karIne jJAna gauNarUpe mokSanuM nirvartaka che. - vyavahArataH saphaLalrathANuparatvI' ema kahyuM tenuM tAtparya e che ke, cAritrakriyA je mokSarUpa kArya karI rahI che, temAM jJAna sahakArI che. tethI jJAnamAM mokSarUpa kArya pratye sahakAra che ane te sahakAra che te ja upakAra che = mokSarUpa kAryane je cAritra pedA kare che, te cAritrano upakAra che; paraMtu jJAna je sahakAra Ape che, te paNa upakAra che. tethI cAritramAM ane jJAnamAM upakAratva samAna hovAne kAraNe, jJAna gauNapaNA vaDe karIne kAraNa kahI zakAya nahi. Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 adhyAtmamata parIkSA .. - ahIM vizeSa e che ke jIvane mokSarUpa phaLa prApta karAvavAmAM cAritra upakAraka che, tema jJAna paNa cAritrane * * * * * * * * * . . .gAthA - 64 kArya karavAmAM sahakAra Ape che, tethI te paNa samAna ja upakAraka che. utthAna - sthitapakSanuM avalaMbana karIne graMthakAra kriyAnaya ane jJAnanayanA kathananA vivAdanuM samAdhAna karatAM kahe che TIkA :- hinAnatyavimA muitizayazAnivAryavaMtatiparyavimA vAnAvRtya sAmAnyato dvayostulyavat kAraNatvameva jijJAsitaM, tadA tathaiva tatparicchettuM prmaannmutshte| yadi tu tayoH kAraNatvaM pratisandhAyApi mukhyatvA'mukhyatvajijJAsaiva pravarttate tadA mukhyatvamapi tayoravizeSeNaiva darzayan pramANatAM puuryitumutshet,aapekssikyormukhytvgaunntvyorhsvtvdiirghtvyorivaavirodhaat| TIkArya :- "vi di' jo aMtya-anaMtya vibhAgano anAdara karIne, athavA gAthA-62mAM vyavahAra karela pAribhASika ja vizeSarUpe ukta atizayazAlikAyakatva ane tadviparyaya vibhAgano anAdara karIne, sAmAnyathI baMnenuM tulyavat kAraNapaNuM che ke nahIM evI jijJAsA hoya to, te ja prakAre sAmAnyathI tulyavat kAraNapaNuM che te ja prakAre, tenA pariccheda mATe=kAraNapaNAnA pariccheda mATe, pramANa utsAhita thAya che. tu' - ane jayAre vaLI te baMnenA kAraNapaNAnuM pratisaMdhAna karIne paNa, mukhyatva-amukhyatvaviSayaka potAnI jijJAsA ja pravarte che tyAre, mukhyatva paNa te baMnenuM avizeSathI ja dekhADato pramANa, potAnI pramANitAne pUravA mATe utsAhita thAya che. utthAna :- pUrvamAM kahyuM ke sthitapakSa jJAna ane kriyAne samAna kAraNa svIkAre che, to paNa te bemAM mukhya koNa che? evI jijJAsA thAya to sthitapakSa jJAna-kriyAnI avizeSathI ja mukhyatA batAve che. tyAM prazna thAya ke jo sthitapakSane jJAna-kriyAnI mukhyatA samAna ja mAnya hoya to gAthA-5960mAM jJAna karatAM cAritranI vizeSatA kema batAvI? tethI kahe che 'mApekSiyoH' - Apalika evA mukhyatva ane gauhatvano, svatva ane dIrghatvanI jema avirodha che. bhAvArtha - vidi'thI kahyuM tenuM tAtparya e che ke, aMtya-anaMtya vibhAgane AzrayIne jo vicAraNA karavAmAM Ave, ke aMtya kAraNa cAritra che ane anaMtya kAraNa jJAna che, tethI pramANa paNa teno Adara karIne baMnene nyAya Ape, to aMtya kAraNarUpe cAritrane ja mukhyarUpe svIkArI zake. ane te ja rIte gAthA-62mAM kahela ukta atizayazAlikAyakatva jJAnamAM che ane tadviparyaya kriyAmAM che, teno Adara karIne pramANa mukhyanI vicAraNA kare, to jJAnane mukhya ane kriyAne gauNa tarIke kahI zake. paraMtu te baMneno anAdara karIne, sAmAnyathI mokSarUpa kAryane karavArUpe kAraNapaNuM jJAna ane kriyA baMnemAM samAna che ke nahi, evI jyAre jijJAsA thAya che tyAre, pramANa te baMnemAM samAna kAraNapaNuM che, te pramANe kahe che Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 311 gAthA - 64 adhyAtmamata parIkSA pavitathI kahyuM tenuM tAtparya e che ke, jJAna ane kriyAmAM kAraNatvanuM pratisaMdhAna thayuM na hoya, paraMtu temAM nizcayanayanI dRSTithI kriyAnuM kAraNarUpe pratisaMdhAna thAya ane jJAnanuM prayojakarUpe pratisaMdhAna thAya tyAre, te bemAM koNa mukhya che ane koNa amukhya che evI jijJAsA pravartatI nathI; paraMtu jayAre sthitapakSanI dRSTithI jJAnakriyA kAraNarUpe baMne samAna hovAne kAraNe, baMnemAM kAraNatvanuM pratisaMdhAna thaI jAya che tyAre, te bemAM koNa mukhya kAraNa che evI jijJAsA pravarte che, tethI koIka apekSAe jJAna mukhya che, to anya koIka apekSAe kriyA paNa mukhya che, chatAM tenI vivakSA karyA vagara mukhyatA baMnemAM avizeSathI ja che; tema pramANa dekhADe che. pratisAyApi' - ahIM "mapi'thI e kahevuM che ke, jayAre sthitapakSanuM avalaMbana na levAmAM AvyuM hoya tyAre mokSa pratye jJAna-kriyAnuM kAraNa paNuM na jaNAya, paraMtu sthitapakSanuM avalaMbana laIne jJAna ane kriyAnuM mokSa pratye kAraNarUpe pratisaMdhAna karyA pachI paNa, mukhyAmukhyatvanI jijJAsA pravarte che tyAre, te baMnenuM avizeSathI ja mukhyapaNuM dekhADato pramANa, pramANatAne pUre che. mApakSayoH 'thI kahyuM tenuM tAtparya e che ke, koIka apekSAe koika vastune hrasva kahyA pachI, te ja vastune koi anya apekSAe dIrgha kahIe, to temAM jema virodha nathI; tema kriyAne ke jJAnane koIka apekSAe gauNa kahyA pachI koI anya apekSAe mukhya kahIe, to virodha Avato nathI. te rIte ja sthitapakSe koI apekSAe jJAna karatAM cAritranI vizeSatA gAthA-59/60mAM batAvela che, temAM doSa nathI. TIkA - cata-jJAna para che popakSI sanna mokSananati, , zivivihepuruSayoriva jJAnakriyayorekasvabhAvenA'sahakAritvAt, gatikriyAyAM nayanacaraNayoriva bhinnasvabhAvatayaiva tayoH sahakAritvAt, prakAzaguptivizuddhyoH svabhAvavaicitrya evAnupravezAd yadAgama: "nA pAsa sodo tavo saMgamo ya zuttikaro ! tiNhaMpi samAoge mukkho jiNasAsaNe bhaNio / tti' [vi. bhA. 1161] yathA hi kacavarapUritagRhavizuddhaye pradIpaprajvAlanasaMmArjakapuruSavyApAraNavAtAyanajAlakAdisthaganAni reNvAdiprakAzabAhyareNvAdipravezaniSedhAbhyantarareNusaMzodhanavyApAratayopayujyante tathA jIvagRhavizuddhaye'pi jJAnatapaHsaMyamA api prkaashvyvdaanaa'naashrvvyaapaartyeti| etattAtparyaM-sarvathA virajaskatvaM hi gRhavizuddhiH, tatra pUrvarajo'panayane saMmArjanImArjanaM, niHzeSatadapanayane ca pradIpaprakAzo'nAgatatadabhAve casvakAraNavighaTanadvArA jAlakasthaganaM nibandhanamiti trayopanipAtAdArthasamAjasiddhA sA, tathA pUrvakarmA. panayane tapaH, kAtsyena tadapanayane jJAnamanAgatakarmAbhAve ca svakAraNavighaTanadvArA saMyamo hetuH, ityetattrayopanipAte sarvathA niSkarmatvalakSaNo mokSo'pyArthasamAjasiddha eveti mntvym| TIkArya - "cAtat jJAna, paricchedamAM ja upakSINa thatuM mokSajanaka nathI e pramANe kriyAnaya kahe, tene sthitapa kahe che ke ema na kahevuM; kema ke zibikAvAhaka puruSanI jema jJAna-kriyAnuM eka svabhAvathI asahakArIpaNuM che. jJAna-kriyAnuM eka svabhAvathI asahakArIpaNuM kema che? temAM hetu kahe che - 1. jJAnaM prakAzakaM zodhakaM tapaH saMyamazca guptikaraH / trayANAmapi samAyoge mokSo jinazAsane bhaNitaH / / Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 adhyAtmamata parIkSA gAthA - 64 atikriyAya' - gatikriyAmAM nayana ane caraNanI jema bhinna svabhAvapaNAthI ja te benuM=jJAna ane kriyAnuM, sahakArIpaNuM che. jJAna ane kriyA bhinna svabhAvathI hetu kema che? temAM hetu kahe che praveza' - prakAzanI vizuddhi ane guptinI vizuddhinuM svabhAvavaicitramAM anupraveza che. svabhAvavaicitramAM anupraveza kema che? temAM hetu kahe che vavAma:' - je kAraNathI vizeSAvazyakabhASyanI gAthA-1161 rUpa Agama che. vizeSAvazyaka gAthA-1161no artha A pramANe che "nA.' - jJAna prakAzaka che, tapa zodhaka che ane saMyama guptikara che. traNeno paNa samAyoga thaye chate jinazAsanamAM mokSa kahela che bhAvArtha - tAtparya e che ke, zibikAvAhako jema zibikAnA sthAnAMtara vahanarUpa kAryane eka svabhAvathI ja karavAnA svabhAvavALA che, te rIte jo jJAna ane kriyA eka svabhAvathI kArya karatA hoya to, mokSarUpa kArya prati jJAna ane kriyAne pRthapha mAnavAnI jarUra rahe nahi; kema ke AtmAne mokSa tarapha gamanakriyA karavAnA svabhAvarUpe te baMne eka che tema kahevuM paDe. te rIte to kriyA ja mokSajanaka che ane kriyAmAM jJAna aMtarbhAva pAme che tema mAnavuM paDe. paraMtu gatikriyAmAM jema cakSu mArgane dekhADavAnA svabhAvathI hetu che ane caraNa jema sthAnAMtara karaNathI hetu che, te rIte jJAna mokSamArgane dekhADavAmAM hetu che ane cAritra mokSamArgane anukULa yatna karavArUpe hetu che. tethI mokSarUpa kAryanA bhinna bhinna ghaTakapaNA vaDe teo hetu hovAthI, jJAna ane kriyA baMnethI ja mokSarUpa kArya thAya che tema mAnavuM paDe. ahIM bhinna svabhAvapaNAthI jJAna ane kriyAnuM hetupaNuM che, kema ke jJAna e mokSane anukULa prakAzarUpa vizuddhisvarUpa che ane cAritra e guNirUpa vizuddhisvarUpa che. te baMne vaicitryano svabhAvavaicitryamAM ja anupraveza che arthAt te baMne prakAranI vizuddhi bhinna svabhAvavALI hote chate mokSarUpa kAryamAM vizrAMta pAme che. utthAna :- vizeSAvazyaka gAthA-1161no bhAva TIkAmAM batAvatAM kahe che TIkArya - "yathAdi - je pramANe kacarAthI bharAyelA gharanI vizuddhi mATe pradIpanuM prajavalana reNu AdinA prakAzana vyApArathI upayogI che, saMmArjaka puruSanuM vyApAraNa e atyaMtara reNunA saMzodhanathI upayogI che ane vAtAyana-jAlakAdinuM sthagana, bAhya reNu AdinA pravezanA niSedha vyApArathI upayogI che; te pramANe jIvagRhanI vizuddhimAM paNa (1) prakAzavyApArapaNAthI jJAna, (2) vyavadAnavyApArapaNAthI tapa ane (3) anAzravavyApArapaNAthI saMyama upayogI che. TIkArtha:- "atItva' AnuM tAtparya A pramANe - sarvathA jarahitapaNuM te gRhavizuddhi che. tyAM=gRhavizuddhimAM pUrvajanA apanayanamAM=dUra karavAmAM, saMmArjanI dvArA (sAvaraNI dvArA) mArjana karavuM te Avazyaka che. tyAra pachI niHzeSa rajanA apanayanamAM pradIpano prakAza Avazyaka che ane anAgata evA rajanA abhAvamAM, rajanA Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 64 adhyAtmamataparIkSA 313 kAraNanA vighaTana dvArA,=rajanI prAptimAM kAraNa vAtAyana dvArA pavananuM Agamana che, ke je rajane gRhamAM lAvavAnuM kAraNa che, tenA vighaTana dvArA, jAlakanuM sthagana kAraNa che. ethI karIne traNanA upanipAtathI arthasamAjasiddha te gRhanI vizuddhi che=traNa prakAranA kAraNonA upanipAtathI prApta thanArA, traNa prakAranA kAryasvarUpa arthasamAjathI siddha evI gRhanI vizuddhi che. te ja prakAre pUrvakarmanA apanayanamAM tapa kAraNa che, kArnmena=saMpUrNapaNAthI, pUrvakarmanA apanayanamAM jJAna kAraNa che ane anAgata karmanA abhAvamAM svakAraNa-vighaTana dvArA saMyama kAraNa che. ethI karIne A traNano upanipAta thaye chate sarvathA niSkarmatvalakSaNa mokSa paNa arthasamAjasiddha ja che, e pramANe jANavuM. bhAvArtha :- ahIM traNa prakArano arthasamAja e che ke, prathama saMmArjanInA (sAvaraNInA) mArjanathI sthUla pUrvarajanuM apanayana prApta thayuM. pachI pradIpanA prakAzathI uttarabhAvi saMmArjanInA mArjanathI je niHzeSa rajanuM apanayana che, te yadyapi saMmArjanInA mArjanathI che, to paNa temAM pradIpano prakAza mukhya kAraNa che, tethI pradIpanA prakAzanuM kArya niHzeSa rajanuM apanayana che ane jAlakasthagananuM kArya bhaviSyamAM AvanArI rajanA abhAva svarUpa che. A traNa prakAranA arthasamAjathI siddha evI gharanI vizuddhi che. ahIM vizeSa e che ke, dharmamAM mokSamArganA prAraMbharUpe sau prathama bAhyatapa ane atyaMtara vinayAdi tapamAM yatna karavAmAM Ave che. tyAra pachI vizeSa prakArano zAstrAbhyAsa karyA pachI jJAnano AvirbhAva thAya che tyAre, tapanI kriyA jJAnanA kAraNe atizayavALI thaine pUrva sarva karmanuM apanayana (=dUra) kare che, paraMtu jJAnane kAraNe tapa dvArA te atizaya nirjarA thai hovAthI, jJAnathI sarva karmanuM apanayana che ema kahela che. ane pUrvanA sarva karmanA apanayana mATe karAtA tapakALamAM, AtmAmAM navAM karmonA AgamananuM je kA2Na asaMyamabhAva che, tenA vighaTana dvArA saMyama hetu che. yadyapi tapa e uttaraguNarUpa hovAthI, mUlaguNarUpa saMyama karatAM paNa jIvanA ativizuddha pariNAmarUpa che, paraMtu te jJAnanA AvirbhAvathI uttarabhAvi niHzeSakarmanA apanayanamAM samartha evo te tapa uttaraguNarUpa che; jyAre ahIM vizeSa jJAnanA AvirbhAva mATe pUrvamAM sAmAnya rIte bhavavairAgyAdine pAmIne je je tapa karavAmAM Ave che, tene tapazabdathI grahaNa karela che, ane vizeSa jJAna sahabhAvI vizeSa tapane jJAnamAM ja aMtarbhAva karela che. 251 :- etena svabhAvabhedo vyAkhyAto, vyApArAdibhedasyaiva tadarthatvAt kathamanyathA daMDacakrAdInAmapi 'bhinnasvabhAvatayA ghaTahetutvaM ? iti / TIkArya :- 'tena' AnA dvArA=pUrvamAM gRhavizuddhinuM dRSTAMta ApyuM AnA dvArA, jJAna ane kriyAno svabhAvabheda vyAkhyAta karAyo, arthAt jJAna prakAzasvabhAvarUpe ane tapa-saMyamarUpa kriyA vyavadAna ane anAzravavyApArarUpe mokSa prati hetu che, e rUpa svabhAvabheda kahevAyo. svabhAvabheda vyAkhyAta karAyo temAM hetu kahe che Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 adhyAtmamatapazakSA... . . . . . . . . . . gAthA -64 'vyApArAdi' - vyApAmenuM 4 tatha5j cha, anyathA vIrIta 6-yaha- 59 minna svbhaav59|| vaDe ghaTahetutva prApta thAya? 'iti' - 206 thananI samAti sUya che. bhAvArtha - tAtparya e che ke, gRhavizuddhinA dacaMtathI je jJAna, tapa ane saMyamanuM mokSa prati hetupaNuM kahyuM, te jJAna, tapa ane saMyamamAM vyApArabhedane batAvanAra che, arthAt bhinna vyApArarUpe te traNeya mokSa prati hetu che. ane tema na mAno to daMDa-cakrAdi paNa bhinna svabhAvapaNA vaDe ghaTa prati hetu che, te kevI rIte kahI zakAya? tethI jema bhinna svabhAvapaNA vaDe daMDa-cakrAdi ghaTa pratye hetu che, tema bhinna svabhAvapaNA vaDe jJAna ane kriyA mokSa prati hetu che, tethI mokSa pratye baMne mukhya kAraNa che ema sthitapakSa kahe che. East :- syAdetat-suzodhayitRpravRttau zodhyanizcayasya nAzArthipravRttau nAzyanizcayasya vA hetutvAt karmApaninISupravRttau tannizcayamAtramupayujyatAM kimitarajJAnena? maivaM, yAvatsu heyeSu heyatvajJAnasya jJAnavijJAnakrameNa zravaNAdeva saMbhave tataH pratyAkhyAnasaMyamA'nAzravatapovyavadAnAkriyatvajananakrameNa paramapadalAbhopadezAt, tathA ca prajJaptau saMgrahaNIgAthA-[2-5-111 zloka-21] ___ 1 savaNe nANe ya vinnANe paccakkhANe a sNjme| aNaNhae tave ceva vodANe akiriA siddhi | tti / tathA ca sAvadyayoganivRttiniravadyayogapravRttirUpacAritre heyatvopAdeyatvajJAnAyaiva vidhiniSedhavAkyaghaTitaM prvcnmupyujyte| ata eva jaghanyato'STapravacanamAtRzrutamapyupadizyate, taavtaa'pyuktpryojnsNbhvaat| tAvat zrutajJAnopajanitacAritrapravRttezcAzubhayogahAnaM sAdhyaM karmahAnaM tUddezyamiti vishessH| evaM ca reNoriva karmaNaH sAkSAdapanayanA'saMbhavAt kathaM dRSTAntaH sustha iti nirastam samarthitazca jJAnasya prakAzakatopayogo'nyathA heyopAdeyaviparyaye vivekaasNbhvaat| ata eva jJAnavirahitakriyAyA alpaphalatvamuktaM, yathAvajjJAnasyaiva ythaavtprvRttihetutvaat| ToDArtha :- 'syAdetat' - 20 mAre zaM thAya, te zaM. cha suzodhayitAnI pravRttimAM zodhyanA nizcayanuM (hetupaNuM hovAthI) ane nAzArthInI pravRttimAMnAzyanA nizcayanuM hetupaNuM hovAthI, (ane) karma apaninISanI pravRttimAM tazizcayamAtraHkarmano nizcayamAtra, upayogI ho, itarajJAnathI zuM? bhAvArtha AtmAne zuddha karavAnI pravRttimAM zodhya evA AtmAnuM jJAna Avazyaka che, athavA karmanA nAzanA arthInI pravRttimAM nAzya evA karmanuM jJAna Avazyaka che, tethI karma dUra karavAnI icchAthI thatI pravRttimAM karmano nizcaya Avazyaka che, te sivAya anya jJAna Avazyaka nathI. tethI mokSanA kAraNarUpe jJAnane svIkArIe to paNa 1. zravaNe jJAne ca vijJAne pratyAkhyAne ca saMyame / anaMhaske tapasi caiva vyavadAne'kriyA siddhiH / / Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 64 adhyAtmamata parIkSA 315 sarva zAstrajJAnane mokSanA kAraNarUpe svIkArI zakAya nahi, paraMtu AtmAnuM jJAna zodhyarUpe Avazyaka che athavA to karmanuM jJAna nAzyarUpe Avazyaka bane, anya jJAna nahi. TIkArya - "maivaM' teno uttara ApatAM graMthakAra kahe che ke, e pramANe na kahevuM.=karmane dUra karavAmAM karmano nizcayamAtra ja upayogI che, itara jJAna nahi; e pramANe na kahevuM. kema ke jJAna, vijJAna krama vaDe zravaNathI ja thAvat heyamAM heyatva jJAnano saMbhava thaye chad=uddabhava thaye chate, tyArapachI pratyAkhyAna ane saMyamarUpa anAzrava, ane tapasvarUpa vyavadAna vaDe akriyatvajanananA kramathI paramapadanA lAbhano upadeza che. ane te pramANe prajJatimAM saMgrahaNI gAthA che=prajJaptisUtramAM saMgraha karanArI gAthA che. prajJaptimAM saMgrahaNI gAthAno artha A pramANe che - "savane jJAna ane vijJAnarUpa zravaNa hote chate, pratyAkhyAna ane saMyamarUpa anaMtaska = pAparahita bhAva hote chate, parUpa vyavadAna hote chate akriyAnI siddhi che. TIkArya tathA tra' - ane te rIte-pUrvamAM kahyuM ke, jJAna, vijJAnanA kramathI zAstranA zravaNa dvArA yatvanuM jJAna thAya che ane tyArapachI anAzrava ane parUpa cAritranI prApti thAya che te rIte, sAvaghayoganI nivRtti ane niravaghayoganI pravRttirUpa cAritra arthaka heyatva ane upAdeyatvanA jJAna mATe ja, vidhi-niSedha vAkyaghaTita pravacana upayogI che. bhAvArtha - ahIM zaMkAkArano Azaya e che ke, koI vastunI zuddhi karavI hoya to jenI zuddhi karavAnI hoya te vastuno nirNaya Avazyaka che; ane koI vastuno nAza karavo hoya to nAzya vastuno nirNaya Avazyaka che. e rIte mokSa mATe karmano nAza karavAno che, tethI karmano nirNayamAtra mokSa mATe upayogI che; paraMtu mokSanA kAraNarUpa je zAstrajJAna sthitapakSa kahe che, tenI AvazyaktA nathI. tenuM nirAkaraNa karatA graMthakAra zaiva thI kahe che ke ema na kahevuM. kema ke je pravRtti heya che temAM heyapaNAnuM jJAna Avazyaka che ane te jJAna zAstranA zravaNathI jJAnavijJAnanA kramathI pragaTa thAya che. arthAt zAstronuM zravaNa karavAmAM Ave to prathama sAmAnya jJAna thAya, pachI vizeSa jJAna thAya che. (A mujaba kramathI jJAna thAya che.) ane tyArapachI pratyAkhyAna ane saMyamarUpa anAzravabhAva pragaTe che ane tapasvarUpa vyavadAna pragaTe che ane tenAthI yoganirodharUpa akriyatnanI prApti thAya che ane tenAthI paramapadano lAbha thAya che. tethI karmanAzarUpa mokSa pratye mAtra karmanuM jJAna upayogI bane nahi, paraMtu heya padArthamAM heyatvanuM jJAna ane upAdeya padArthamAM upAdeyatvanuM jJAna Avazyaka bane che, ane tenI sAkSIrUpe prajJaptimAM saMgrahaNI gAthA kahela che. ane A prajJaptinA vacanathI e siddha thAya che ke prathama zAstrazravaNa, tenAthI jJAna-vijJAna, pachI pratyAkhyAna, saMyama ane tapa dvArA akriyatnanI prApti ane tenAthI mokSanI prApti thAya che. te rIte saMyamanI prApti arthe heya-upAdeyanuM jJAna Avazyaka bane che ane te jJAna karavA mATe ja vidhi-niSedha vAkyaghaTita pravacana upayogI che. mATe nAzya evA karmanA jJAnamAtrathI mokSanI prApti thaI zake nahi, paraMtu heyaupAdeyanA jJAnathI ja krame karIne mokSanI prApti thaI zake. TIkArya - prati hava' AthI karIne ja=pUrvamAM kahyuM ke, sAvagha yoganI nivRtti ane niravagha yoganI pravRttirUpa Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA gAthA - 64 316 cAritra arthaka heyatva-upAdeyatva jJAna jarUrI che, ane te jJAna mATe vidhi-niSedha vAkyaghaTita pravacana upayogI che; AthI karIne ja, jaghanyathI paNa aSTapravacanamAtA viSayaka zrutano paNa upadeza apAya che. kema ke teTalAthI paNa=aSTapravacanamAtAnA jJAnathI paNa, (cAritrarUpa) ukta prayojanano saMbhava che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, jo ke cAritra mATe heyatva-upAdeyatvanuM jJAna Avazyaka che; tethI ja pravacanamAM heyatva-upAdeyatvanuM jJAna karavA mATe vidhi-niSedhAtmaka varNana hoya che, ane ghaNA jIvone zAstraabhyAsanA atizayathI ja cAritra pragaTe che ke pragaTa thayela cAritra vizuddha-vizuddhatara thAya che; to paNa tathAvidha buddhinA sAmarthyanA abhAvane kAraNe jaghanyathI aSTapravacanamAtAnuM jJAna paNa upadezarUpe apAya che. kema ke teTalA jJAnathI paNa cAritramAM pravRtti thai zake che. utthAna :- pUrvamAM kahyuM ke cAritra mATe heya-upAdeyanuM jJAna Avazyaka che ane heya-upAdeyanA jJAna mATe vidhiniSedha vAkyaghaTita pravacana upayogI che, tyAM zaMkA thAya ke, vAstavika rIte karmanAza karavA mATe jayAre yatna karavo che, tyAre pravacananA jJAnathI cAritramAM yatna thAya che, nahi ke karmanAzamAM; tethI kahe che TIkArya :- 'tAvat' - teTalA zrutajJAnathI upajanita cAritranI pravRttithI, azubhayoganuM hAna sAdhya che ane karmanuM hAna uddezya che, e pramANe vizeSa che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, cAritranI pravRtti mATe upayogI zrutajJAna 'tAvat' zabdathI grahaNa karavAnuM che, paNa aSTapravacanamAtArUpa jaghanya zrutajJAna grahaNa karavAnuM nathI. koika jIvone cAritranI pravRtti aSTapravacanamAtAnA jJAnathI thai zake che, jyAre ghaNA jIvone vizada evA heyatva-upAdeyatvanA jJAnathI thai zake che, ane teTalA zrutajJAnathI cAritramAM pravRtti karavAthI saMsAranA kAraNabhUta evA azubhayoganuM hAna sAdhya bane che; tethI azubhayoganA hAnanA kAraNe karmahAna svataH prApta thAya che. paraMtu sAkSAt karmanAza mATe yatna, jema daMDathI ghaTanAza thAya tema thai zakato nathI. tethI karmahAnane uddezIne cAritramAM pravRtti thAya che. TIkArya :- 'vaM ca' ane A rIte=pUrvamAM je 'sthAvetat' thI zaMkA udbhavelI ane tenA nirAkaraNa rUpe 'maivaM'thI je khulAso karyo ke, jJAna-vijJAnanA krama vaDe zravaNathI ja heyatva jJAnano saMbhava che ane tyArapachI pratyAkhyAnasaMyamarUpa anAzrava, taparUpa vyavadAna ane akriyatvanA kramathI paramapadano lAbha thAya che ane tenI puSTi mATe aMte kahyuM ke, zrutajJAnathI janita cAritranI pravRttithI azubha yoganuM hAna e sAdhya che ane karmahAna e uddezya che, e prakAre vizeSa che; e pramANe kathana karyuM e rIte, reNunI jema karmanA sAkSAt apanayanano asaMbhava hovAne kAraNe, pUrvamAM je gRhanuM dRSTAMta ApyuM, te kevI rIte saMgata thaze? e nirasta jANavuM. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, gRhanI aMdara rahela reNuno=rajano, pramArjanathI sAkSAt apanayanano saMbhava che, tema jIva upara lAgelA karmanuM hastAdi kriyAthI apanayana karavuM saMbhavita nathI; tethI dRSTAMta saMgata thaze nahi, tema koinI mAnyatA che, te nirasta jANavI. te A rIte - zrutajJAnanA baLathI tapamAM jyAre samyag yatna pravarte Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 317 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 64 che, tyAre sAkSAt sAdhya azubha yoganuM hAna che, paraMtu te karmahAnane uddezIne che; kema ke azubha yoganA hAnanI sAthe karmahAna avinAbhAvI che. tethI tapamAM karAyelA yatnathI karmanuM apanayana thAya che=karma dUra thai jAya che, mATe dRSTAMta saMgata che. phakta daSTAMtamAM rajakaNanuM apanayana e sAkSAt sAdhya che, jyAre dASkRtikamAM azubhayoganuM hAna e sAkSAt sAdhya che, paraMtu karmahAna uddezya che; eTalo vizeSa che. TIkArya :- 'sathitajI' pUrvamAM 'vaM ='thI je kahyuM, tenAthI jJAnano prakAzakatArUpa upayoga samarthita karAyo. kema ke anyathA=jo jJAna na hoya to, heya-upAdeyamAM viparyaya thaye chate, cAritramAM je pravRtti che temAM vivekano asaMbhava che. bhAvArtha :- tAtparya e che ke pUrvamAM kahyuM ke, jJAna-vijJAnanA krama vaDe zravaNathI ja heyatvanA jJAnano saMbhava che ane tyArapachI pratyAkhyAna-saMyamarUpa anAzrava, taparUpa vyavadAna ane akriyatvanA kramathI paramapadano lAbha prApta thAya che; e kathanathI zrutajJAna karmanA nAza mATe prakAzakatArUpe upayogI che, enuM samarthana thayuM. kema ke jo jJAna na hoya to heya-upAdeyamAM viparyaya thaye chate, cAritranI pravRttimAM vivekano asaMbhava che; tethI viparyayavALI te cAritranI pravRtti, paramapadanA kAraNabhUta evI nirjarA mATe samartha banaze nahi. tethI jJAna e samyak pravRttinuM prakAzaka che. TIkArya :- 'gata va' AthI karIne ja=jJAnano prakAzakatArUpa upayoga samarthita karAyo, AthI karIne ja, jJAna virahita kriyAnuM alpaphaLapaNuM kahyuM che; kema ke yathAvat jJAnanuM ja yathAvat pravRttimAM hetupaNuM che. bhAvArtha H- jJAnarahita kriyAne alpaphaLavALI kahI che, tenuM tAtparya e che ke, jema maMDukacUrNa pharI sAmagrI maLatAM maMDukone (deDakAMne) pedA karI zake che, tema jJAnarahita kriyAthI thayela klezono nAza pharI sAmagrI maLatAM prAdurbhAva mAme che; jyAre jJAnapUrvakanI kriyAthI je klezanAza thAya che, te maMDukanA dagdha cUrNa jevo che. mATe jJAnarahita kriyAthI je kleza nAza thAya che te sAMsArika tuccha phaLamAM vizrAMti pAmanAro che, ane kadAca apunarbaMdhakadazA hoya to paNa samyajJAnathI thatI kriyA karatAM tenuM alpaphaLa kahyuM che. ane abhavya jIva paNa kaSAyonA upazamapUrvakanI kriyAthI navamA traiveyaka sudhI jai zake che, paraMtu teno upazama niranubaMdha hoya che; jyAre jJAnapUrvakanI kriyAthI thato upazama sAnubaMdha hoya che, tethI mokSaphaLamAM vizrAMta pAme che. Talst :- yadapyuktaM 'jJAnameva pradhAnaM kriyAnirapekSAdeva mantrAnusmaraNAdviSaghAtanabhogamanAdidarzanAt' iti tadapyapezalaM, tatrApi parijapanAdikriyAsadhrIcInamantropayogAdevoktaphalasaMbhavAt, yadAha1 parijavaNAIkiriyA mantesuvi sAhaNaM Na tammattaM / tantrANao ana phalaM tannANaM jeNamakkiriyaM // [ vi. A. 1140] 1. parijapanAdikriyA mantreSvapi sAdhanaM na tanmAtram / tajjJAnatazca na phalaM tajjJAnaM yenA'kriyam // Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . . . . . . 318 adhyAtmamata parIkSA gAthA - 64 TIkArya -"yagi' kriyAthI nirapekSa ja maMtranA anusmaraNathI, viSaghAta-nabhogamanAdi darzana hovAne kAraNe, jJAna ja pradhAna che; e pramANe vyavahAravAdIe gAthA-6ramAM chelle je vaLI kahyuM che, te paNa apezala che. temAM hetu kahe che tatrApi' - tyAM paNa arthAt maMtranA anusmaraNathI, viSaghAta-nabhoganAdi dekhAya che tyAM paNa, parijapanAdi kriyA sahita maMtranA upayogathI ja ukta phalano saMbhava che. yavAdathI temAM vizeSAvazyakanI sAkSI Ape che nivariyA' - maMtromAM paNa parijapanAdi kriyA sAdhana che, tanmAtra nathI. arthAt maMtrAdi mAtra phaLanAM sAdhana nathI ane tat jJAnathI=maMtranA smaraNarUpa jJAnathI, phaLanI prApti thatI nathI; je kAraNathI te jJAna=maMtranA smaraNarUpa te jJAna, akriya che. utthAna :-"ya3i 'thI sthitapaNe jJAnavAdIne kahyuM ke, maMtranA anusmaraNathI thatA kAryamAM paNa mAtra jJAna ja kAraNa nathI, paraMtu jJAna ane kriyA ubhayathI ja phaLanI prApti thAya che. tyAM matha'thI jJAnavAdI kahe cheTIkAH-34tha ripanA dhArAvAhitajJAnameva, turivAdiyADaDavAzavArthananavatvmsnggtmiti vAcyam, kriyAyAH saMyogavibhAgAdAveva hetutvena tAM vinA''kAzAdAvapi kAryAntarAbhyupagamAditi cet? satyaM, tathApyatra nabhogamanAdikriyAyAstanmantrasaGketopanibaddhadevatopAhRtatayA kriyAnirapekSatvAsiddheH, Aha ca 1 to taM katto? bhannai taM samayaNibaddha devovhiy| kiriyAphalaM ciya jao na nANamittovaogassa // tti [vi. bhA. 1141] yathAhi-nabhogamanamuddizya devatA''hvAnAya pravarttamAnasya mantrAnusmaraNaM tatpravRttihetuH tathA karmakSayamuddizya cAritre pravarttamAnasya pravacanajJAnamapi tatpravRttihetuH, agrimaphalaM tvavinAbhAvAditi prmaarthH| TIkArya - "parigAna' parijapana paNa dhArAvAhika te jJAna ja che. arthAt maMtranA anusmaraNarUpa jJAna ja che, paraMtu kriyA nathI. utthAna - ahIM prazna thAya ke, jJAna to akriya che, tethI kAryajanaka banI zake nahi. tethI kahe cheTIkArya - vANyi ' - akriyanuM paNa akriya evA jJAnanuM paNa, AkAzanI jema kAryajanakapaNuM asaMgata che, e pramANe na kahevuM. temAM hetu kahe che kriyA:' - kriyAnuM saMyoga-vibhAgAdimAM ja hetupaNuM hovAthI, tenA vinA=kriyA vinA, AkAzAdimAM paNa anya kAryono abhyAgama che; e pramANe jJAnavAdI kahe che. tene graMthakAra kahe che ke, tArI vAta sAcI che. 1. tatastatkuto? bhaNyate tatsamayanibaddhadevatopAhatam / kriyAphalameva yato na jJAnamAtropayogasya / / Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 64 319 ..... adhyAtmamata parIkSA .... 'tathApi' - to paNa ahIMyAM arthAt maMtranA anusmaraNathI nabhogamanAdi dekhAya che tyAM, nabhogamanAdi kriyAnuM tanaMtrasaMketathI upanibaddha devatAthI upAhatapaNuM arthAt laI javApaNuM hovAthI, kriyAnirapekSatvanI asiddhi che. bhAvArtha:- tAtparya e che ke, nabhoganAdi kriyAmAM maMtranuM anusmaraNa te vyaktinuM che ane maMtranA anusmaraNa sAthe saMkaLAyela devatA nabhoganAdi karAvavAmAM pravRtti karAve che; tethI nabhoganAdi kArya, maMtranA anusmaraNa karanAranuM jJAna ane maMtranA saMketa sAthe joDAyela devatAnI kriyA e ubhayathI janya thayuM. tethI nabhoganAdi kAryamAM kAraNa maMtranuM anusmaraNa ane devatAno yatna be thayAM. tethI kriyAnirapekSa ekalA jJAnathI nabhoganAdi kriyA thatI nathI. TIkArya -madira' - ane kahe che to taM zo?' - tethI karIne te konAthI thAya? (to) kahevAya che samaya arthAt saMketanibaddha devatAthI upAhata teganabhogamana, kriyAphala ja che. je kAraNathI jJAnamAtra upayoganuM phaLa=nabhoganarUpa kArya nathI. bhAvArtha - tAtparya e che ke, nabhoga manarUpa kArya maMtranA saMketa sAthe joDAyelA devatAnI kriyAnuM phaLa che. kevala vyakti maMtranuM smaraNa kare tenAthI nabhogamana kArya thatuM nathI, paraMtu maMtranA saMketa sAthe joDAyeladevatA nabhogamanAdi kAryamAM pravRtti karAve che. tethI saMketanuM smaraNajJAna ane devatAnI kriyA ubhaya kAraNathI ja nabhoganAdi kArya thAya che. utthAna - "tathApi'thI je kahyuM ane "mAda rA'thI temAM vizeSAvazyakanI sAkSI ApI te kathanano paramArtha batAvatAM kahe che TIkArya - di' - jema nabhogamanane uddezIne devatAnA AhvAne mATe pravartamAnanuM maMtrAnusmaraNa, ta-vRttimAM =devatAnI AhAnanI pravRttimAM, hetu che, te pramANe karmakSayane uddezIne cAritramAM pravartamAnanuM pravacanajJAna paNa, ta-vRttimAM=cAritranI pravRttimAM, hetu che. utthAna - ahIM prazna thAya ke, nabhogamanane uddezIne maMtranuM anusmaraNa devatAnA AhvAnanI pravRttino hetu bane ane karmakSayane uddezIne karAtuM pravacanajJAna paNa cAritranI pravRttino hetu bane, to nabhogamana ke karmakSayarUpa agrimaphaLa zAnAthI prApta thAya? tethI kahe che TIkArya - mitsaM' - vaLI agrimaphala avinAbhAvathI thAya che. arthAt maMtranA anusmaraNamAM nabhogamanarUpa agrimaphaLa, devatAnA AhAna sAthe avinAbhAva hovAthI thAya che; ane pravacanajJAnamAM karmakSayarUpa agrimaphala, cAritranI sAthe avinAbhAva hovAthI thAya che. e pramANe paramArtha che. Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 329. * , ' ' ' ' ' ' ' : : : : : : ' ', ' * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * adhyAtmamata parIkSA. . . gAthA - 64 TIkA :-ttena revatADaDaThThAne strInuzmara yathA vanameva tathA vAtareSya sAne vAva tatheti parAstam, na hi cakrabhramaNe kevalo daMDo heturiti ghaTe'pi tnnirpekssstthaa| TIkArya :- jana' - AnAthI arthAt "tathApi thI rUri paramArtha ' sudhI je kahyuM enAthI, devatAnA AhAramAM maMtranuM anusmaraNa jema kevala hetu che, tema bIjAM kAryomAM paNa jJAna kevala ja te pramANe che, arthAt hetu che, te apAsta thayuM. temAM hetu kahe che ra di' ja kAraNathI cakrabhramaNamAM kevala daMDa hetu che, ethI karIne ghaTamAM paNa tanirapekSatracakrabhramaNanirapekSa te pramANe hetu nathI; arthAt cakrabhramaNa-nirapekSa kevala daMDa hetu nathI, paraMtu cakrabhramaNathI ja daMDa ghaTapratye hetu che. (tema karmakSayarUpa kArya pratye paNa kriyAnirapekSa mAtra jJAna hetu nathI.) bhAvArtha - tAtparya e che ke, devatAnA AhAramAM maMtrajApa kevala hetu che, tema cAritranI prApti phakta jJAnathI thAya che; paraMtu eTalA mAtrathI kAryAtaramAM arthAt bIjAM kAryomAM paNa phakta jJAna hetu che tema kahI zakAya nahi. kema ke nabhogamanarUpa kArya pratye maMtranuM anusmaraNa ane devatAnI pravRtti be kAraNa che ema siddha thayuM, te rIte nirjarArUpa kArya ke mokSarUpa kArya kevala jJAnathI thAya nahi, paraMtu jJAna-cAritra ubhayathI thAya che. AnAthI e prApta thayuM ke, devatAnA AhAna mATe maMtranA anusmaraNarUpa phakta jJAna ja kAraNa che, tema sarvatra jJAna kAraNa nathI; paraMtu nabhogamanarUpa kArya pratye maMtranuM anusmaraNa ane devatAnI pravRtti be kAraNa che, te pramANe cAritranI prApti jJAnathI thAya, paNa mokSarUpa kArya pratye jJAna ane cAritra ubhaya kAraNa che. utthAna - devatAAhvAnamAM pU.upAdhyAyajI mahArAja sAhebe phakta jJAnane kAraNa tarIke svIkArI lIdhuM, jyAre pU.malayagiri mahArAja devatAollAnamAM paNa maMtranA anusmaraNarUpa jJAna ane parijapana-pUjanAdi kriyA svIkAre che. tethI pU.upAdhyAyajI mahArAja tathA pU.malayagirijI mahArAjanA vacanano sthUlathI virodha dekhAya che, teno parihAra karatAM kahe che TIkA - yatta revatAThThApi punaH punaH parinAnapULanAiikrayApekSa patnajarirararamithe tA kAcitkaM vastusthitimanurudhya, anyathA pUjanAderapi pUrvaM jJAnasyaiva vizrAmAt, prathamajJAnapravRttyoH samakAlabhAvinyorapi kAryakAraNabhAvAbhiprAyAzrayaNAdveti srvmvdaatm| TIkArya - vaju je vaLI devatAnA AhAramAM paNa pharI pharI parijapana ane pUjanAdi kriyAnI apekSA pU.malayagirijI mahArAja vaDe kahevAi, te vaLI kvacit vastusthitine AzrayIne kahevAI che. anyathA arthAta kvacit na mAno ane devatAAhvAnamAM sarva ThekANe parijapanAdi kriyA mAno, to pUjanAdinA pUrvamAM paNa jJAnano ja vizrAma che. Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 321 gAthA - 64 . adhyAtmamata parIkSA .... bhAvArtha - "yA'thI je kahyuM tenuM tAtparya e che ke, pU.upAdhyAyajI mahArAje pUrvamAM devatAAhvAnamAM kevala maMtranA anusmaraNane kAraNa tarIke svIkAryuM, jyAre pU.malayagirijI mahArAja devatAAhvAnamAM paNa maMtranuM anusmaraNa tathA parijapana-pUjanAdi kriyAne kAraNe mAne che. tethI devatAAhvAnamAM paNa be hetu hovAthI sthUlathI baMne kathanano virodha Ave che. teno parihAra karatAM pU.upAdhyAyajI mahArAja kahe che ke, devatAAhvAna arthe parijapana-pUjanAdi kriyA je pU.malayagirijI mahArAje svIkArI che, tyAM paNa pUjanAdinA pUrvamAM jJAnane ja pUjanAdi pratye kAraNa mAnavuM paDaze. tethI devatAnA AhvAna mATe karAtAM parijapana-pUjanAdi kriyA pratye jJAna ja phakta hetu che, paraMtu jJAna-kriyA baMne nahi. tethI sarvatra jJAna-kriyAnA hetuno svIkAra pU.malayagirijI mahArAja paNa karI zakaze nahi. utthAna :- pU.malayagirijI mahArAja pUjanAdinA pUrvamAM jJAnane kAraNa tarIke svIkArI le, to paNa devatAAhvAnamAM to maMtranuM anusmaraNa ane pUjanAdi kriyA baMne svIkAre che; tethI virodha Ubho ja rahe che. tethI tenA parihAra mATe bIjo hetu kahe che TIkArya - prathama' - samakAlabhAvI paNa prathama jJAna ane pravRttinuM kAryakAraNabhAvanA abhiprAyanuM AzrayaNa karavAthI kvacit vastusthitine AzrayIne pU. malayagirijI mahArAjanuM kathana che, e pramANe sarva avadAta che. arthAta amAruM kathana ane pU.malayagirijI mahArAjanA kathanano virodha nathI; e pramANe sarva avadAta che. bhAvArtha-tAtparya e che ke, je vyakti nabhoyAnavidyA sAdhe che, te prathama te maMtrane sAdhavA mATe tadadhiSThAyaka devanuM parijapana ane pUjanarUpa kriyA kare che, paraMtu te kriyA tenA samyapha jJAnapUrvaka hoya che. tethI te jJAnano upayoga ane pravRtti samakAlabhAvI hoya che. te samakAlabhAvI paNa jJAna ane pravRttinuM kAryakAraNabhAvanA abhiprAyathI AzramaNa karela che, arthAt jJAna kAraNarUpa che ane pravRtti kAryarUpa che e prakAre AzramaNa karela che, tethI devatAoDhAnamAM paNa kriyAnI apekSA che, ema pU.malayagirijI mahArAje kahela che. paraMtu te kathana prathama pravRttinI apekSAe che, jyAre vidyA siddha thAya che tyAre maMtrasmaraNamAtrathI devatAAhvAna thAya che. tethI prathama maMtra sAdhavAnA kAlarUpa kvacit vastusthitine AzrayIne pU. malayagirijI mahArAjanuM kathana che. utthAna - sthitapakSa potAnA kathananuM nigamana karatAM kahe cheTIkA - tavaM nizcayavyavahArayocchiko mukyAmukyavimA vivira rUm TIkArya - tarva A rIte nizcaya ane vyavahArano yAdacchika mukhyAmukhya vibhAga akiMcitkara che ema kahevAyuM. bhAvArtha:- tAtparya e che ke, pUrvamAM jJAnanaya ane kriyAnaye potapotAnI dRSTithI potAnuM mukhyatva ane anyanuM amukhyatva sthApana karyuM, te nizcaya ane vyavahArano yAdacchika(svaicchA mujaba) mukhyAmukhya vyavahAra che, ane te sthitapakSanI apekSAe akiMcitkara che, e pramANe sthitapakSa dvArA kahevAyuM. Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 64 utthAna H- A rIte sthitapakSe nizcaya ane vyavahAranA yArdacchika mukhyAmukhya vibhAgane akiMcitkara kahyo, to paNa vyavahAravAdIno mokSa pratye jJAnane mukhya svIkAravAno adhyavasAya nivartana pAme nahi, to tene bodha karAvavA mATe sthitapakSa kahe che TI$1 :- yadi punarvyavahAravAdinaH svaviSaye jJAne mukhyatvavivakSA na nivarttate tadA sa evaM pratibodhanIyonanu caraNameva pradhAnaM, tasya jJAnasAratvenAbhidhAnAt, yadAgama:1 sAmAiamAIaM suanANaM jAva biMdusArAo / tassavi sAro caraNaM sAro caraNassa nivvANaM // ti / [vi. bhA. 1126 ] api ca jJAnamapi caraNayogenaiva jJAnaM, anyathA tasyA'jJAnAdavizeSAt, Aha catad jJAnameva na bhavati yasminnudite vibhAti rAgagaNaH / tamasastu kutaH zaktirdinakarakiraNAgrataH sthAtum / / [ ]ti / kiJca, jJAne mukhyatvaM kAlpanikaM, caraNe tu kAryopayogi, na khalu mukhyatvenopacarito'pi daNDazcaramakapAlasaMyogamanapekSya ghaTaM janayituM prabhuriti dig // 64 // TIkArtha :- 'vi' jo vaLI vyavahAravAdInI svaviSaya evA jJAnamAM mukhyapaNAnI vivakSA nivartana pAmatI nathI, tyAre te (vyavahAravAdI) A pramANe pratibodha karavA yogya che kharekhara caraNa ja pradhAna che, kema ke jJAnanA sArarUpe tenuM arthAt cAritranuM abhidhAna che. 'yAjJama:' - je kAraNathI Agama che 'sAmAJa' - sAmAyikAdi yAvat biMdusAra sudhInuM zrutajJAna che, arthAt sAmAyikathI mAMDIne biMdusAra paryaMta caudapUrva sudhInuM zrutajJAna che, teno paNa sAra caraNa che, ane caraNano sAra nirvANa che. 'tta' - uddharaNanI samApti sUcaka che. utthAna :- have sthitapakSa bIjI rIte nizcayanayanI dRSTithI vyavahAravAdIne pratibodha kare che TIkArya :- 'pi ca' vaLI jJAna paNa cAritrayogathI ja jJAna che, anyathA tenuM arthAt jJAnanuM ajJAnathI avizeSa che. 'Aha ' - ane kahyuM che 'ta' - te jJAna ja nathI, ke je udaya pAme chate rAgagaNa varte che. sUryanA kiraNanI AgaLa rahevA mATe aMdhakAranI kyAMthI zakti hoya? 'kRti' - uddharaNanI samApti sUcaka che. 1. sAmAyikAdikaM zrutajJAnaM yAvad bindusArAt / tasyApi sArazcaraNaM sArazcaraNasya nirvANam / / Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......... 323 gAthA - 64-65 . . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA .... utthAna "vi'thI sthitapakSa trIjI rIte vyavahAravAdIne pratibodha kare che TIkArtha - jigna' - jJAnamAM mukhyatva kAlpanika che, caraNamAM vaLI kAryopayogI che. mukhyatvapaNAthI upacarita paNa daMDa, caramakapAlasaMyoganI apekSA rAkhyA vagara ghaTane pedA karavA mATe samartha nathI, e pramANe dizA che. bhAvArtha tAtparya e che ke, vastutaH mukhya kAraNa te ja kahI zakAya ke, jenI prApti thAya tyAre avazya kArya niSpanna thAya. jema caramakapAlasaMyoga ghaTakArya pratye mukhya kAraNa che, tethI caramakapAlasaMyoga thAya eTale ghaTakArya niSpanna thAya, tethI caramakapAlasaMyogamAM mukhyatva che; jyAre daMDamAM tenuM mukhyatva nathI, chatAM daMDamAM mukhyatvapaNAno upacAra thAya che; kema ke kAryano arthI daMDamAM sIdho prayatna kare che, tethI daMDamAM mukhyatvano upacAra thAya che. tema prastutamAM cAritramAM caramakapAlasaMyoga jevuM mukhyatva che, mATe mokSarUpa kArya pratye cAritra sAkSAt kAraNa che. Ama chatAM, jJAnaya potAnI daSTivizeSa rAkhIne jJAnamAM mukhyatvanI kalpanAmAtra kare che ane kahe che ke mokSano arthI pahelo prayatna jJAnamAM kare che, tethI jJAna mukhya che; paraMtu jJAna paraMparAe kAraNa hovAne kAraNe tyAM mukhyatva kAlpanika che.ll64ll avataraNikA - matha dvitIyahetukUNAmudithISurAda - avataraNikArya - have bIjA hetunA dUSaNano uddhAra karavAnI icchAthI kahe che gAthA-61mAM sthitapakSe nizcayanayanuM vyavahAranaya karatAM je vizeSa che tenuM samarthana karyuM. temAM vyavahAranaye gAthA-62 ane gAthA-63mAM dUSaNa ApyAM ane gAthA-64mAM prathama dUSaNanuM samAdhAna sthitapaNe karyuM ane vyavahAranaye Apela bIjA hetunA dUSaNane dUra karavAnI icchAthI sthitapakSa kahe che gAthA - savvAyatta puna saahiM saMmo namo uvo | ___Na ya Nicchayassa teNaM sayalAdesattamegassa // 65 // (sarvanayamayatvaM punaH sarveSAM sammato yato viSayaH / na ca nizcayasya tena sakalAdezatvamekasya // 65 // ) gAthArtha - vaLI je kAraNathI sarvanayane saMmata viSaya sarvanayamatatva che, te kAraNathI eka evA nizcayanayanuM sakalAdezapaNuM nathI. TIkA - patAvaveva dinizcaya sarvanayayitva, sarvanayamatatva vA ya viSayo bhAva: sarveSa nayAnAM saMmata iti tadAha bhagavAn bhASyakAra:- 1 savvanayA bhAvamicchaMti' tti, na caitAvataiva tadvAkyasya sakalAdezatvaM, yaugapadyena sakaladharmA'pratipAdanAt, 2 pramANapratipannAnantadharmAtmakavastunaH kaalaadibhirbhedvRtti1. sarve nayA bhAvamiti | 2. pramANanayatattvAloka sUtra naM. 4/44 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA gAthA - 65 prAdhAnyAdabhedopacArAdvA yaugapadyena pratipAdakaM vacaH sakalAdeza' iti hi tallakSaNam / ayamartha:- paryAyArthikanayaM gauNIkRtya dravyArthikaM ca pradhAnIkRtya, tatkAlInatvalakSaNena kAlena tadguNatvalakSaNenA''tmarUpeNa, tadAdhArakatvalakSaNenArthena, tadaviSvagbhAvalakSaNena saMbaMdhena, tadanuraJjakatvalakSaNenopakAreNa, tadavagAhakAvagADhatvalakSaNena guNidezena bhedapradhAnatatsaMbandharUpeNa saMsargeNa, ekazabdavAcyatvalakSaNena zabdena ca saha, yadaikadharmeNa saha sakaladharmANAmabhedavRttiH pratisandhIyate, yadA vA dravyArthikanayagauNabhAve paryAyArthikanayamukhyatAyAM ca nA'bhedavRttirujjIvatItyabhedopacAra evAzrIyate tadaikenApi zabdenAnekadharmapratyAyanamukhyena tadAtmakatAmApannasyAnekAzeSadharmarUpasya vastuno yaugapadyena pratipAdanAt sklaadeshH| 'yadA tu bhedavRttiprAdhAnyAt bhedopacArAdvA naikaH zabdo'nekadharmapratyAyana kSamastadA krameNa tAvaddharmAbhidhAyakaM vAkyaM vikalAdeza:' iti kathaM na nayadvayakramayugapadarpaNamanapekSya saptabhaGgyapravRttau tatra. pratibhaGgAniyataH sakalAdezatvavicAro'bhitticitrArpita: ? iti / dara kRti hi takSAm ahIM ddi' zabda yasmAdarthaka che. TIkArya :- 'tAvaDeva' nizcayanuM ATaluM ja sarvanayamayatva ke sarvanayamatatva che, je eno=nizcayano, viSaya bhAva sarva nayone saMmata che. 'kRti' kathananI samApti sUcaka che. bhASyakAra bhagavAna te kahe che - "sarva nayo bhAvane icche che.' 324 'tti' uddharaNanA kathananI samApti sUcaka che. 'na ca' - ane ATalA ja mAtrathI te vAkyanuM sakalAdezapaNuM nathI. temAM hetu kahe che 'yogapona' yaugapadya arthAt ekI sAthe sakala dharmanuM apratipAdana che. yugapat sakala dharmanuM apratipAdana kema che? temAM hetu kahe che je kAraNathI pramANapratipatra anaMtadharmAtmaka vastunuM kAlAdi svarUpe abhedavRtti prAdhAnyathI ke abheda upacArathI ekI sAthe pratipAdaka vacana sakalAdeza che, e pramANe tenuM arthAt sakalAdezanuM lakSaNa che. 'tAvat' thI 'takSAm' sudhI je kahyuM teno artha A pramANe che TIkArya :- ayamartha:- paryAyArthikanayane gauNa karIne ane dravyArthikanayane pradhAna karIne (1)tatkAlInatvalakSaNa kAlarUpe (2) tadguNatvalakSaNa AtmarUpe (3) tadAdhArakatvalakSaNa artharUpe (4) taviSvabhAvalakSaNa= tapRthabhAvalakSaNa saMbaMdharUpe (pa)tadanuraMjakatvalakSaNa upakArarUpe (6) tadavagAhakaavagADhatvalakSaNa guNIdezarUpe (7) bhedapradhAnatatsaMbaMdharUpa saMsargarUpe (8) ekazabdavAcyatvalakSaNa zabdarUpe je eka dharmanI sAthe sakala dharmonI abhedavRtti pratisaMdhAna karAya che, athavA dravyArthikanayanA gauNabhAvamAM ane paryAyArthikanayanI mukhyatAmAM abhedavRtti vartatI nathI, ethI karIne abheda upacAra ja Azraya karAya che tyAre, eka paNa zabda dvArA Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 65 adhyAtmamata parIkSA 325 aneka dharmono bodha karavAnA abhimukhabhAvathI tadAtmakatAne pAmelI aneka azeSadharmarUpa vastunuM ekI sAthe pratipAdana thatuM hovAthI te pratipAdaka vacana sakalAdeza che. vaLI jayAre bhedavRtti prAdhAnyathI athavA bheda upacArathI, eka zabda aneka dharmonI pratIti karAvavA samartha nathI tyAre, krama vaDe=jeTalA dharmo vastumAM che te sarva dharmonuM krama vaDe abhidhAyaka vAkya, vikalAdeza che. ethI karIne, nayanAkramathI arpaNanI ane nayadvayanA yugapa arpaNanI apekSA rAkhyA vagara, saptabhaMgInI apravRtti hote chate, tyAM arthAt nizcayanaya bhAvane Icche che e kathanamAM, pratibhaMgamAM aniyata sakalAdezatvano vicAra, zuM bhIMta vagara citrAmaNa karavA jevo nathI? arthAt bhIMta vagara citrAmaNa karavA jevo che. ahIM 'Anera', 'mAtmapeja' vagere ATha sthAnomAM tRtIyA che te svarUpa arthaka che. zabdavIdyatvatnakSane brena 4 sada ahIM 'sada adhika bhAse che. dara vinAzaH ti' ahIM 'ti' zabda hetu arthaka che. dara "samayapravRttI' saptamI che, te hetu arthaka che. bhAvArtha-tAtparya e che ke, saptabhaMgI be prakAranI che. (1) sakalAdezanI samabhaMgI ane (2) vikalAdezanI saptabhaMgI, sakalAdezanI saptabhaMgIne pramANarUpe kahevAmAM Ave che ane vikalAdezanI saptabhaMgIne nayarUpe kahevAmAM Ave che. sakalAdezanI saptabhaMgI vastunA eka dharmanI sAthe sarva dharmano abheda karIne pravarte che. tethI anaMtadharmAtmaka vastunA pUrNabodhasvarUpa sakalAdezanI saptabhaMgI che te pramANarUpa che. jyAre eka dharmanI sAthe sarva dharmano bheda karIne koI eka ja dharmanI saptabhaMgI bane che, tyAre sAta bhAMgAo dvArA anaMtadharmAtmaka vastunA eka ja dharmano pUrNa bodha thAya che, paraMtu anaMtadharmAtmaka vastuno nahi; tethI te vikalAdezarUpa saptabhaMgI che, te nayasvarUpa che. ahIM sakalAdezanI saptabhaMgI karavA mATe amedavRtti karavI hoya tyAre, paryAyArthika nayane gauNa karIne ane dravyArthikanayane pradhAna karIne, tatkAlInatvAdi ATha dharmarUpe eka dharmanI sAthe sakaladharmanI abhedavRttinuM pratisaMdhAna karAya che. teno bhAva e che ke, vastu anaMtadharmAtmaka che. Ama chatAM, vacana dvArA tenuM kathana karavuM hoya tyAre, koIka eka dharmathI tenuM kathana thAya che. jema padoti ' tyAM astitvadharmathI ghaTanuM kathana thAya che. te astitvadharmanI sAthe ghaTamAM rahelA sakala dharmano abheda thaI zake che. ane te karavA mATe dravyArthikanayanuM avalaMbana levAmAM Ave to, dravyArthikanaya, dravyanI sAthe dravyamAM vartatA paryAyono abheda kare che tethI, abhedavRttinI prApti thAya. ane abhedavRtti karIne eka astitvadharma sAthe ghaTamAM vartatA sarva dharmono, astitvadharma sAthe abheda hovAthI, tatkAlInatvAdirUpe abhedavRttinuM pratisaMdhAna karavAmAM Ave to, astitvadharmanA bodhanI sAthe ghaTamAM rahelA sarva dharmono paNa bodha thAya che. tethI sAta bhAMgAo dvArA jayAre astitvadharmano pUrNa bodha thAya tyAre, tenI sAthe abhedane pAmelA sarva dharmono bodha paNa thaI jAya che. tethI sakalAdezanI saptabhaMgIthI ghaTarUpa vastuno anaMtadharmAtmaka rUpe bodha thAya che. AthI ja sakalAdezanI samabhaMgI pramANarUpa kahela che. vaLI sakalAdeza, dravyArthikanayane gauNa karIne ane paryAyArthikanayane pradhAna karIne karavAmAM Ave tyAre, eka dharmanI sAthe sakala dharmonI abhedavRttinI prApti thatI nathI, paraMtu abheda upacArano Azraya karAya che, ane Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 adhyAtmamata parIkSA gAthA - 65 te abheda upacAra kAlAdi AThane AzrayIne karavAmAM Ave che. ane sakalAdezanI saptabhaMgI abhedavRttithI karavA mATe dravyArthikanayane pradhAna karavAmAM Ave che, ane abheda upacArathI karavA mATe paryAyArthikanayane pradhAna karavAmAM Ave che. jyAre vikalAdezanI saptabhaMgI karavA mATe paryAyArthikanayane mukhya karavAmAM Ave ane dravyArthikanayane gauNa karavAmAM Ave, tyAre bhedavRttinI prApti thAya che; ane jayAre paryAyArthikanayane gauNa karavAmAM Ave ane dravyArthikanayane mukhya karavAmAM Ave, tyAre bhedanA upacAranI prApti thAya che. tethI vikalAdezanI samabhaMgImAM bhedadaSTi hovAne kAraNe eka zabdathI eka ja dharmano bodha thAya che, ane temAM anaMtadharmAtmaka vastunA eka ja dharmano sAta bhAMgAo dvArA bodha karavAmAM Ave che, jethI eka dharmano paripUrNa bodha thAya che, je nayasvarUpa che. tethI vikalAdezanI saptabhaMgI nayasvarUpa che ane sakalAdezanI saptabhaMgI pramANarUpa che. - kAlAdi AThanuM svarUpa - (1) tatkAlInatvalakSaNa kAla - ghaTarUpa vastumAM je kALe astitvadharma rahela che, te kALamAM ghaTatva, dravyatva Adi aneka dharmo rahelA che. tethI astitvadharmanI sAthe ghaTatvAdi dharmono abheda tatkAlInatvarUpe che. arthAt je kALamAM astitvadharma che te kALamAM ja anya dharmo paNa che. tethI tatkAlInatva badhA dharmomAM samAna che. AnAthI e prApta thayuM ke, badhA ja dharmo potapotAnA svarUpe judA che; jema astitvadharma astitvarUpe judo che, ghaTatva dharma ghaTavarUpe judo che. Ama chatAM baMnemAM tatkAlInatva samAna che, kema ke eka kALamAM te baMne dharmo varte che. te rIte tatkAlInatva svarUpa sarva dharmamAM samAna hovAthI, te rUpe badhA dharmono paraspara abheda che. (2) taguNatvalakSaNa AtmasvarUpa - jema ghaTano astitva guNa che, tema ghaTanA ghaTatva guNa che. mATe ta-Natva baMnemAM samAna che. arthAt ghaTaguNatva astitvamAM paNa che ane ghaTatvamAM paNa che. te rUpe ghaTatva ane astitvano abheda prApta thAya. tema ghaTamAM vartatA sarva dharmono ta-Natvena abheda prApta thAya. (3) tadAdhArakatvalakSaNa artha - ghaTamAM rahelA astitva dharmano AdhAra jema ghaTa che, tema ghaTamAM rahelA ghaTava dharmano AdhAra paNa ghaTa che. e ja rIte ghaTamAM rahela anaMta dharmono AdhAra paNa ghaTa che. tethI tadAdhArakatvarUpa arthathI ghaTamAM vartatA sarva dharmono paraspara abheda che. (4) tadaviSyabhAvalakSaNa saMbaMdha -jema ghaTanI sAthe astitvadharmano aviSyambhAvasaMbaMdha=apRthakatvabhAvasaMbaMdha che, tema ghaTatAdi anya dharmono paNa avipnambhAvasaMbaMdha che. tethI tadaviSyabhAvalakSaNa saMbaMdhathI sarva dharmono paraspara abheda che. (5) tadanusaMjakatvalakSaNa upakAra - jema astitvadharma e ghaTano anuraMjaka che, tema ghaTatvadharma paNa ghaTano anuraMjaka che. tethI tadanuraMjakatva astitvamAM ane ghaTatvamAM samAna che ane te ja eno upakAra che. arthAt ghaTane potAnA guNothI te dharmo anuraMjita kare che. e rUpa upakArathI sarva guNono paraspara abheda che. Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 65 adhyAtmamataparIkSA .327 (6) tadavAMhakAvagADhatvalakSaNa guNIdeza :- ghaTavartI astitvadharmano avagAhaka ghaTa che ane tenAthI avagADha je AkAzapradeza (kSetra) che, te guNIdeza arthAt guNI evA ghaTano deza che, arthAt guNInuM kSetra che. ane te svarUpe eka dharmanI sAthe sarva dharmano abheda che. arthAt astitvadharma sAthe guNIdezarUpe sarva dharmano abheda che. je astitvadharmanA guNI evA ghaTanuM kSetra che, e ja ghaTatvadharmanA guNI evA ghaTanuM kSetra che. e rIte anaMta dharmanA guNIno deza eka hovAthI, guNIdezarUpe sarva dharmano pa2spa2 abheda che. (7) bhedapradhAnatatsaMbaMdharUpa saMsarga :- bhedapradhAnatatsaMbaMdharUpa saMsargarUpe eka dharmanI sAthe sakala dharmonI abhedavRttinuM pratisaMdhAna karAya che ema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, aviSvabhAvalakSaNa saMbaMdhamAM abheda pradhAna hoya che, ane saMsargarUpa saMbaMdhamAM bheda pradhAna hoya che. ane bhedapradhAna evA je astitvano ghaTanI sAthe saMbaMdha che, te ja saMbaMdha anya dharmono ghaTanI sAthe che. tethI saMsargarUpe eka dharmanI sAthe sarva dharmono abheda pratisaMdhAna karAya che. ahIM vizeSa e che ke, saMbaMdhamAM paNa dravyArthikanayathI jovAmAM Ave tyAre aviSvabhAva (kathaMcit tAdAtmyabhAva) saMbaMdhanI prApti thAya, ane paryAyArthikanayathI jovAmAM Ave tyAre bhedanI pradhAnatA prApta thAya. kema ke aviSvabhAva saMbaMdhamAM abheda pradhAna che ane dravyArthikanaya abhedane juve che, tethI badhA dharmono dravyanI sAthe abheda dekhAya che. Ama chatAM badhA dharmono dravyanI sAthe kathaMcit bheda paNa che. tethI paryAyArthikanayathI jovAmAM Ave tyAre sarva dharmono eka dharmImAM saMsarga mAtra dekhAya, paraMtu dharmI sAthe abheda na dekhAya. tethI e prApta thAya ke, saMbaMdhanI vivakSA karavAnI hoya tyAre, eka dharmanI sAthe sakala dharmanI abhedavRttinuM pratisaMdhAna dravyArthikanayane AzrayIne karAya che, ane te vakhate paryAyArthikanaya gauNa hoya che ane dravyArthikanaya mukhya hoya che; ane saMsarganI vivakSA ka2vAnI hoya tyAre, paryAyArthikanaya pradhAna hoya che, tethI eka dharmanI sAthe sakala dharmanA bhedanuM pratisaMdhAna mukhya karIne sakala dharmono ghaTa sAthe saMsarga che tema pratisaMdhAna thAya che. (8) ekazabdavAcyatvalakSaNa zabda H- ekazabdavAcyatvalakSaNa zabdarUpe eka dharmanI sAthe sakala dharmonI abhedavRttinuM pratisaMdhAna karAya che ema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, 'ghaTo'sti'e prakAranA prayogamAM 'asti' e prakArano zabda astitvadharmavALA ghaTarUpa vastuno vAcaka che, tema te ja'asti' zabda anaMtadharmAtmaka evI ghaTa vastuno vAcaka che. tethI astitvarUpa eka dharmanI sAthe ekazabdavAcyatvarUpe sakala dharmanA abhedanI prApti thAya che. ahIM vizeSa e che ke, 'ghaTo'sti' e prayogamAM 'asti' zabda astitvadharmavALA ghaTa zabdano vAcaka che ane dhaTa pote anaMtadharmAtmaka vastu che. tethI 'asti' zabdathI ja anaMtadharmAtmaka vasturUpa ghaTanuM kathana thatuM hovAthI, 'asti' zabda vAcyatvarUpe ja ghaTaniSTha sarva dharmonA abhedanI prApti thAya che. -: saptabhaMgInI niSpatti H vastunA eka dharmane AzrayIne vicAraka vyaktine sAta prakAranI jijJAsA thAya che, tethI sAta prakAranA prazno UThe che. ane te sAta prakAranA praznonA javAbarUpe sAta bhAMgAo paDe che, ane te ja samabhaMgI vastu che. Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " . . * * * *... gAthA - 65 328.. adhyAtmamata parIkSA ane vicArakane sAtathI vadhAre jijJAsA thaI zakatI nathI, te ja batAve che ke sAta jijJAsA pUrNa thavAne kAraNe eka dharmano paripUrNa bodha saptabhaMgIthI thAya che. saptabhaMgI karavA mATe prathama bhAMgAmAM eka nayanuM arpaNa (mukhya) karavAmAM Ave che, ane bIjA bhAgamAM tenA pratipakSa nayane arpaNa karavAmAM Ave che. trIjA bhAMgAmAM nayayanuM kramasara arpaNa karavAmAM Ave che, ane cothA bhAMgAmAM nayadvayanuM yugapa6 arpaNa karavAmAM Ave che. A rIte cAra bhAMgAo ghaTarUpa pUrNa vastune grahaNa karIne karavAmAM Ave che, ane pAchaLanA traNa bhAMgA, ghaTarUpa vastunA eka dezamAM eka naya ane anya dezamAM nayadrayanA yugapa6 arpaNa karIne karavAmAM Ave che. tethI pAMcamo bhAMgo, eka dezamAM eka nayanuM arpaNa karIne ane anya dezamAM nayayanuM yugapa6 arpaNa karIne bane che. chaThTho bhAMga, pAMcamAM bhAMgAmAM grahaNa karAyela nayanA pratipakSanayanuM eka dezamAM arpaNa karavAmAM Ave che ane bIjA dezamAM yugapad nayadrayanuM arpaNa karavAmAM Ave che. ane sAtamA bhAMgAmAM, eka dezamAM eka nayanuM, bIjA dezamAM pratipakSa eka nAnuM ane trIjA dezamAM baMne nayanuM yugapa6 arpaNa karavAmAM Ave che. tethI saptabhaMgI karavA mATe haMmezAM nayayanuM grahaNa thAya che. Ama chatAM vikalAdezanI saptabhaMgI, anaMtadharmAtmaka vastunA anaMta dharmonA kathanarUpa nahi hovAthI ane eka ja dharmane sAta bhAMgAo dvArA paripUrNa jaNAvanAra hovAthI, vikalAdezanI saptabhaMgIne nayasaptabhaMgI kahevAya che. jyAre sakalAdezanI saptabhaMgI, eka dharmanI sAthe sarva dharmono abheda thayelo hovAnA kAraNe, paripUrNa vastuno bodha karAvanAra hovAthI, pramANasaptabhaMgI kahevAya che. ahIM vizeSa e che ke, jema sarvajJa anaMtadharmAtmaka vastune paripUrNa jANe che, tema chabastha paNa sakalAdezanI saptabhaMgIthI paripUrNa vastune jANe che. tethI sarvazanA jJAnatulya ja sakalAdezanI saptabhaMgIthI vastuno bodha thAya che. to paNa sarvajJa anaMtadharmone prAtisvika arthAt judA judA rUpe eka ja samayamAM kevalajJAnathI jANe che, jyAre cha0 sakalAdezanI saptabhaMgIthI anaMta dharmono eka dharmanI sAthe abheda karIne samUharUpe bodha kare che. utthAna -pUrvamAM sthitapakSe kahyuM ke, vyavahAra karatAM nizcayanI vizeSatA che ke, nizcaya sarvanayamatarUpa che, jayAre vyavahAra sarvanayamatarUpa nathI. tenI sAme vyavahAravAdIe kahela ke, jo nizcayanaya sarvanayamatarUpa hoya, to te sakalAdeza banI jaze; ane sakalAdeza e pramANarUpa che, tethI nizcayanayane nayarUpe svIkArI zakAze nahi. tyAM vyavahAranaye nizcayanaya sarvanayamata che te sarvanayamatano koi spaSTa artha karela nathI, paraMtu sarvanayane mAnya che te ja nizcayane mAnya che te vAta svIkArIne, nizcayanayane pramANa mAnavAnI Apatti Apela che. tethI sthitapakSe prastuta gAthA-65nA prAraMbhamAM sarvanayamatano artha karI batAvyo ke, nizcayanayano viSaya bhAva che, te sarvanayane mAnya che; te prakArano sarvanayamayatva ke sarvanayamatatvano artha che. mATe nizcayanayane sakalAdeza mAnavAnI Apatti Avaze nahi. tyAM prazna thAya ke, sakalAdeza ane vikalAdeza zuM padArtha che? ane nizcayanayano viSaya bhAva che, ane te sarvanayane mAnya che, eTalA mAtrathI te sakalAdeza kema banato nathI? te prakAranI zaMkAne sAme rAkhIne "mayamartha: ... MttiritrArpitaH ti' sudhInuM kathana che. tenAthI e spaSTa thAya che ke, sakalAdezamAM saptabhaMgInI pravRtti hoya che, ane sakalAdezanI saptabhaMgIthI paripUrNa vastunuM grahaNa thAya che, tethI sakalAdeza pramANavacanarUpa hoya che; ane pramANavacana badhA nayonA saMgraharUpa padArthane svIkAranAra che, jayAre nizcayanaya badhA nayone mAnya padArthane svIkArato nathI, paraMtu nizcayanayane mAnya bhAva che te badhA nayone mAnya che, tethI ja tesakalAdezarUpa Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 65. adhyAtmamata parIkSA 329 nathI. ane te sakalAdezarUpa nathI tethI nizcayanayanuM kathana saptabhaMgInA sAta bhAMgAo niSpanna karavAmAM (banAvavAmAM) kAraNa nathI, Ama chatAM nizcayanayane sakalAdeza kahIne pramANa mAnavAnI Apatti ApavI te bhIMta vagara citra karavA jevI hAsyAspada pravRtti che. utthAna - ahIM prazna thAya che, to pachI vyavahAranaya sthitapakSane kaI rIte nizcayanaya sakalAdezarUpa banaze, e prakAranI Apatti Ape? te zaMkAne sAme rAkhIne ja ju esiddhiththAta ' sudhInuM kathana che. te batAve che--- TIkA-unusajjana zopayovRttipratisAyanizcayapayA pratipAthituM AvatopattA, vyavahArArpitajJAnahetukatvapuraskAreNApi tatpravRtteH, api tu svaviSayamAtreNa sklbhnggopaagrhktyaa| na ca tathAtvaM tasyAdyApi siddhimdhyaast| TIkArya - thatu' vaLI sakalAdezaupayogI abhedavRttipratisaMdhAyakapaNArUpe nizcayano upayoga kahevA mATe tamArA vaDe arthAt vyavahAranaya vaDe AraMbha karAyo nathI, kema ke vyavahAraarpita jJAnahetutva puraskArathI paNa saptabhaMgInI pravRtti che, paraMtu svaviSayamAtrathI sakalabhaMgaupagrAhakapaNArUpe (nizcayanayano upayoga kahevA mATe upakrAMta karAyo che.) ane nizcayanuM tathApaNuM arthAt svaviSayamAtrathI sakalabhaMgaupagrAhakapaNuM, haju sudhI paNa siddhine pAmyuM nathI. sAmAnyathI dravyArthikanayane AzrayIne abhedavRtti karAya che, Ama chatAM nizcayanayathI paNa abhedavRtti prApta thatI haze, ema uparanA kathanathI phalita thAya che. tattva bahuzruta jANe. bhAvArtha sarvanayamatatvano artha traNa rIte thaI zake che, te A rIte- (1) nizcayanaya je mAne che te sarvanaya mAne che. tethI nizcayanaya sarvanayamaya che. jema nizcayanaya bhAvaghaTane mAne che, te bhAvaghaTane anya sarva navo ghaTarUpe svIkAre che. (2) sarva nayo je mAne che, tenA samudAyarUpa mAnyatA je dharAve, te sarvanayamaya kahevAya. jema pramANavAkya sarvanayanA samudAyarUpa che ane tethI pramANavAkyane sarvanayamata kahevAya. (3) sakalAdeza e pramANarUpa hovAthI sarvanayanA samudAyarUpa che, ane salAdezane upayogI evI abhedavRttino pratisaMdhAyaka nizcayanaya che, tethI upacArathI tene paNa sarvanayamaya kahI zakAya. kema ke sarvanayamaya pramANavAkyano bodha karavAmAM nizcayanI upayogitA che. tethI upacArathI trIjo vikalpa sakalAdezarUpa prApta thAya. ahIM sakalAdezamAM upayogI evI abhedavRttino pratisaMdhAyaka nizcayanaya che, teno bhAva e che ke, nizcayanaya dharma-dharmIno abheda kare che, jayAre vyavahAranaya dharma-dharmIno bheda kare che. ane nizcayanaya dharmadharmIno abheda karato hovAne kAraNe, sakalAdeza mATe upayogI evI eka dharmanI sAthe anya sarvadharmanI abhedavRtti nizcayanayathI prApta thAya che. tethI amedavRttino pratisaMdhAyakanizcayanaya che, ane tene ja kAraNe kAlAdi ATheyane AzrayIne eka dharmanI sAthe saMkaladharmanI abhedavRttinI prApti thAya che. Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330.. adhyAtmamataparIkSA .. gAthA - 65 have ahIM sthitapakSane e kahevuM che ke, A trIjA prakArano sarvanayamatatvano artha sAme rAkhIne, vyavahAranaye nizcayanayane sakalAdeza kahevAnI Apatti Apela nathI. kema ke e rIte jo vyavahAranaya Apatti Ape to vyavahAranaya paNa sakalAdeza banI zake. kema ke sakalAdezanI saptabhaMgI banAvavA mATe vyavahAraarpita jJAnahetutva puraskArathI paNa pravRtti thAya che. tethI saptabhaMgI banAvavAmAM upakAraka hovAthI vyavahAranayane paNa upacArathI sakalAdeza svIkArI zakAya. ane jo vyavahAranaya aupacArika sakalAdezanA svIkArathI nizcayanayane nayarUpe asvIkAranI Apatti Ape, to vyavahAranaya paNa aupacArika rIte sakalAdeza hovAne kAraNe nayarUpe asiddha thAya. tethI pUrvamAM kahela traNa vikalpamAMthI bIjA vikalpane sAme rAkhIne, vyavahAranaye nizcayanayane sakalAdezarUpe svIkAravAnI Apatti Apela che. tene sAme rAkhIne ja sthitapakSa kahe che ke, svaviSayamAtrathI sakalabhaMganA upagrAhakapAvaDe karIne nizcayanA upayogane pratipAdana karavA mATe vyavahAranaye upakrAMta karela che. AnAthI e prApta thAya che, nizcayanayano viSaya sarvanayanA samudAyarUpa che, ane tethI ja sakalAdezanI saptabhaMgImAM sakalabhaMgano upagrAhaka nizcayanaya che, ane tethI nizcayanaya pramANarUpe prApta thaze. A bhAvane sAme rAkhIne vyavahAranaye sthitapakSane Apatti Apela che. tenI sAme sthitapakSa kahe che ke, nizcayanayanuM tathApaNuM arthAt svaviSayamAtrathI sakalabhaMganuM upagrAhakapaNuM, haju siddha thayuM nathI, ke jethI nizcayanayane pramANarUpe kahevAnI Apatti Ave. AnAthI e phalita thayuM ke, traNa vikalpamAMthI bIjo vikalpa svIkArIe, to ja nizcayanaya pramANarUpa che tema kahI zakAya. paraMtu nizcayanaya bIjA vikalparUpe sarvanayama tvarUpa nathI, paNa pahelA vikalparUpe sarvanayamayatvarUpa che, ema sthitapakSane kahevuM che. tethI tene sakalAdezarUpe svIkAravAnI Apatti Avaze nahi. ahIM sakalAdezavacana ane pramANavacana ekAryavAcI che. ahIM "vyavahAratijJAnadetutvapura repa" je kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, vyavahAranaya mokSanA kAraNarUpe jJAnanI arpaNA (mukhya) kare che. tethI saptabhaMgInA sAta bhAMgA karavA arthe jayAre vyavahAranayanI arpaNA karavAmAM Ave, tyAre te prathama bhAMgo kare che ke "yAjJAnamasti' arthAt kathaMcit mokSanA kAraNarUpe jJAna che. tyArapachI nizcayanayane avalaMbIne bIjo bhAMgo banyo ke, " jJAnannAsti' arthAt mokSanA kAraNarUpe jJAna nathI. A rIte sAte bhAMgAnI niSpatti karavAmAM yathAyogya vyavahAranaya paNa kAraNa bane che. tethI sakalAdezanI saptabhaMgI pratye kAraNa banatuM hovAthI upacArathI tene paNa sakalAdeza kahI zakAya. viSayamAa samapaprAtiyA' kahyuM tenuM tAtparya e che ke, pramANavAkya svaviSayamAtrathI sakalabhaMgano upagrAhaka che. kema ke pramANavAkya jJAnadiyAkhyAM mokSaH' e pramANe mAne che. tethI sAta bhAMgA karavA mATe " jJAnamati' e prakArano prathama bhAMgo thAya che, tyAre jJAnane grahaNa karIne prathama bhAMgo bane che. ane pramANane mAnya cAritrane grahaNa karIne "yAjJAnabrApti' e prakArano bIjo bhAgo thAya che. tethI pramANano viSaya jJAna ane cAritra baMne hovAthI, pramANanA viSayamAtrathI baMne bhAMgA banI zake che. te ja rIte AgaLanA bhAMgA paNa banI zake che. tethI pramANanA viSayamAtrathI pramANa sakalabhaMgano upagrAhaka che, jyAre naya potAnA viSayamAtrathI sakalabhaMgano upagrAhaka nathI. Ama chatAM sthitapakSane vyavahAranaye kahyuM ke, tame nizcayanayane sarvanayamata mAno cho tethI, te svaviSayamAtrathI pramANanI jema sakalabhaMgano upagrAhaka thaze, ane Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA -65 .. * * 331 adhyAtmamata parIkSA. tethI tene pramANa mAnavAnI Apatti Avaze. teno sthitapakSe javAba Apyo ke, svaviSayamAtrathI sakalabhaMgaupagrAhakapaNuM nizcayanayanuM haju paNa siddha thayuM nathI. utthAna :- ahIM "ra vana' thI je kathana karyuM tyAM kahyuM ke, sakalAdezane upayogI evI abhedavRttinA pratisaMdhAyakarUpe nizcayanayano upayoga che tene svIkArIne vyavahAranaye Apatti Apela nathI. tenAthI e phalita thayuM ke, sakalAdezanI saptabhaMgI karavAmAM amedavRttinA pratisaMdhAyakarUpe arthAt sakalAdezanA niyAmakarUpe nizcayanaya che, jayAre vyavahAranaya sakalAdezanA niyAmakarUpe nathI. te vAtane sAme rAkhIne sthitapakSa vyavahAranayane kahe che TIkA - sanAdeniyAma svarUpa vyavahAratizayitve tu nizcayI sattaffmamataviSayavaimitra bADhamanumanyAmaha ekA TIkArya - sakalAdezanA niyAmakanvarUpa vyavahArathI atizayitapaNe nizcayanayanuM sarvAbhimataviSayatvanI jema ame atyaMta mAnIe chIe ja. bhAvArtha:- sthitapakSa kahe che ke, jema nizcayanayanuM sarvanayamayatva che, tema sakalAdezaniyAmakatva paNa che. je vyavahAra karatAM nizcayanI vizeSatA che. dUra ahIM "safmataviSayavaM' e "sarvanayamayatvanA arthamAM che. utthAna -sthitapakSe sakalAdezaniyAmakarUpe vyavahAra karatAM nizcayanayanuM atizayapaNuM batAvyuM, tyAM vyavahAranaya paNa nizcayanaya karatAM jJAna-kriyArUpa viSayanA vistArAtmaka sakalabhaMgaupagrAhakavarUpa balavanta potAnAmAM che te batAve che, tenuM sthitapakSa nirAkaraNa kare che. TIkA -yA ? "tavasaMgamo aNumo fthe pavayA 2 vavahAro" rUti vacanAt vyavahAra caiva jJAnakriyArUpaviSayadvayavistArAtmakasakalabhaGgopagrAhakatvaM balavattvA''vedakamiti tanna, aparNAntaraprayojakanayAntarAbhAve bhaGgasAkalyA'saMbhavAd, vyavahAreNApi jJAnasya pradhAnatayA tapaHsaMyamayostUpasarjanatayaiva hetutvaabhyupgmaat| TIkArya - utta' tapa-saMyama anumata che ane nigraMthapravacana ane cakArathI samyagdarzana te vyavahAranaya che. A prakAranA AvazyakaniyuktinA vacanathI vyavahAranuM ja jJAna-kriyArUpa viSayayanA vistArAtmaka sakalabhaMga 1. AvazyakaniyuktiH asyottarArddhaH- saddujjusuyANa puNa nivvANaM saMjamo ceva // 789 / / tapa:saMyamo'numato nainthyaM pravacanaM ca vyavahAraH / zabdaRjusUtrayoH punanirvANaM saMyamazcaiva / / Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 adhyAtmamata parIkSA gAthA - 65 upagrAhatva che te balavattvanuM Avedaka che, e pramANe vyavahAranaya kahe che, te barAbara nathI. (ahIM 'ya' no anvaya tanna' nI sAthe che.) temAM hetu kahe che arpaNAMtara prayojaka nayAMtaranA abhAvamAM bhaMgasAkalyano asaMbhava che. utthAna - ahIM zaMkA thAya ke, AvazyakaniyuktinA vacana pramANe, vyavahAranaye jJAnano ane tapa-saMyamano baMneno svIkAra karela che. tethI jJAnanayane AzrayIne prathama bhAMgo karyA pachI kriyAne AzrayIne bIjo bhAgo thaI zake che, tethI arpaNAMtaranA prayojaka nayAMtarano tyAM abhAva nathI. tenA nirAkaraNa rUpe kahe che vyavahAre pi' - vyavahAra vaDe paNa mokSa pratye jJAnane pradhAnatArUpe ane tapa-saMyamane gauNapaNArUpe svIkArela hovAthI (arpaNAMtaranA prayojaka nayAMtarano abhAva che.) bhAvArtha - tAtparya e che ke, jJAna ane kriyAmAM prathama jJAnane arpaNa karIne eka bhAgo pADyA pachI, bIjI arpaNA karavAmAM prayojaka evo nayAMtara arthAt anya naya, jo kriyArUpa hoya to tene mukhya karIne bIjo bhAMgo paDI zake, ane e rIte badhA bhAMgAo saMbhave. paraMtu vyavahAranayanA mate AvazyakaniryuktinA vacana mujaba yadyapi jJAna ane kriyA ubhaya anumata che, to paNa vyavahAranaye jJAnane pradhAnarUpe ane tapa-saMyamane gauNarUpe hetu tarIke svIkArela che tethI, jJAnanayanI arpaNa karIne, tyArapachI anya bhAMgAno prayojaka nayAMtararUpa kriyAnaya vyavahAranayanA mate mukhyarUpe nathI. yadyapi vyavahAranaya tapa-saMyamane svIkAre che, paNa gauNarUpe svIkAre che; tethI tenI arpaNA dvArA bIjo bhAgo karI zakAya nahi, kema ke jenI arpaNa karAya te mukhya hoya, gauNa nahi. ahIM vizeSa e che ke, pramANavAkya jJAna ane kriyA ubhayane pradhAnarUpe svIkAre che, tethI jJAnanI arpaNA karIne prathama bhAMgo thaI zake ane kriyAnI arpaNa karIne bIjo bhAMgo thaI zake, ane tyArapachI yathAyogya kramika ane yugapad arpaNA dvArA anya bhAMgAo paNa thaI zake che, tethI pramANanI saptabhaMgI thaI zake che. paraMtu vyavahAranaya to jJAnane mukhyarUpe svIkAre che, tethI jJAnane arpaNa karIne vyavahAranaya saptabhaMgInA yathAyogya bhAMgAo karI zake; paraMtu kriyAne arpaNa karIne vyavahAranaya bhAMgAo karI zake nahi. kema ke tapasaMyamarUpa kriyAne te gauNarUpe svIkAre che ane saMpUrNa samabhaMgI karavAmAM vyavahAranayane nayAMtaranI apekSA rahe che. ahIM arpaNAno artha mukhya che. tethI je naya jene mukhya tarIke svIkAre te ja arpaNa karIne te bhAMgo karI zake. utthAna -pUrvamAM AvazyakaniyuktinA pAThathI e prApta thayuM ke, vyavahAranaya pravacana ane tapa-saMyamane svIkAre che ane tyAM pUrvamAM kahyuM ke, vyavahAranaya jJAnane pradhAnarUpe svIkAre che ane tapa-saMyamane gauNarUpe svIkAre che. to paNa vyavahAranaya ubhayane arthAt jJAna ane kriyAne svIkAre ja che. tethI tene sakalabhaMgaupagrAhaka mAnavAmAM zuM vAMdho che? e prakAranI zaMkAne sAme rAkhIne kahe che TIkA - ra di viSayaprathAna tathA sanALupAIpa nathI prAmAthamiSTa, anyathA sAmAnyavizeSobhayasvIkArapravaNasyolUkadarzanasya prAmANyaprasaGgAt, na caivamiSyate, yadabhANa bhagavAn Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 65... * * * * * * * * ....... adhyAtma parIkSA..................... 333 mANaIR:- [vi. mA. mA. 2221] 1dohi vi Naehi NIyaM satthamulUeNa taha vi micchattaM / / ___jaM savisayappahANattaNeNa annonnaNiravekkhaM / ti dara vizeSAvazyaka gAthA 2195 mULamAM "savilayaprahaUTH ' che. tyAM te gAthAnI TIkAmAM "viSaprAdhAnya myupAmena' A rIte artha karela che. tathA zlokamAM pAravevamavuM' che. tyAM vizeSAvazyaka bhASyamAM niravevasthA' pATha che. ane te zuddha pATha lAge che. Cii sakalabhaMgaupagrAhaka mAnavuM te pramANarUpe mAnavArUpa ja che. TIkArya - svaviSayanA pradhAnapaNArUpe sakalanA abhyapagamamAM paNa arthAt svIkAramAM paNa, nayanuM prAmANya iSTa nathI. anyathA arthAt svaviSayanA pradhAnapaNArUpe sakalanA abhyapagamamAM paNa nayanuM prAmANya iSTa hoya to, sAmAnya ane vizeSa ubhaye svIkAramAM nipuNa evA ulUkadarzananA prAmANyano prasaMga che, ane A iSTa nathI. je bhagavAna bhASyakAre kahyuM che'rodivi' -be naya dvArA ulUka vaDe zAstra racAyeluM che, to paNa mithyAtva che. je kAraNathI svaviSayanA pradhAnapaNA vaDe karIne anyonya nirapekSa evA be naya arthAt dravyAstikanaya ane paryAyAstikanaya, ulUke svIkAryA che. bhAvArtha tAtparya e che ke, koi paNa naya svaviSayanA pradhAnapaNA vaDe karIne sakalano svIkAra kare, to paNa nayane pramANa kahevAya nahi; paraMtu sakala vastune pradhAnarUpe svIkAre, te ja pramANa vacana che. ane AthI ja, vyavahAranaya pradhAnarUpe jJAnane svIkAre che ane gauNarUpe tapa-saMyamane svIkAre che tethI te nayavacana che; jyAre pramANavacana jJAnane paNa pradhAnarUpe svIkAre che ane tapa-saMyamane paNa pradhAnarUpe svIkAre che. ane naiyAyikavaizeSikadarzana sAmAnya ane vizeSa ubhayane pradhAnarUpe svIkAratuM hovA chatAM, sAmAnya ane vizeSane anyonya nirapekSa svIkAre che, tethI te durnaya che. AnAthI e prApta thAya ke, sunaya svaviSayane pradhAna svIkAre ane anya nayanA viSayane gauNarUpe svIkAre, jayAre durnaya svaviSayane mAtra svIkAre ane anyananA viSayane na svIkAre; athavA sAmAnya ane vizeSarUpa paripUrNa vastune paNa, svasvaviSayanA prAdhAnyathI svIkAravA chatAM, paraspara nirapekSa svIkAre, to te durnaya bane. ulUka eka ja vastune sAmAnya ane vizeSarUpe mAnato nathI. ghaTavAdi jAti ghaTamAM mAne che, ane dravyaguNa ane karma e traNamAM sattArUpa jAti mAne che, ane paramANumAM vizeSa nAmano svataMtra padArtha mAne che. A rIte anyonya nirapekSa sAmAnya ane vizeSane svIkAre che mATe te durnaya che. ane sAdI eka ja vastune dravyArthikanayathI sAmAnyarUpe ane paryAyArthikanayathI vizeSarUpe svIkAre che, tethI te sAmAnya ane vizeSane anyonya sApekSa svIkAre che. ane te sAmAnya ane vizeSane anyonya sApekSa svIkAravA chatAM, gauNa-mukhyabhAvathI svIkAre, tyAre naya bane che; ane sAmAnya ane vizeSa baMnene mukhya svIkAre, tyAre pramANa bane che. 1. dvAbhyAmapi nayAbhyAM nItaM zAstramulUkena tathApi mithyAtvam / yatsvaviSayapradhAnatvenA'nyonyanirapekSau / / Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 65-66 utthAna :- 'rA tathAa racAI ... thI gAthA-6panI TIkAnI pUrNAhuti sudhInuM nigamana karatAM kahe cheTIkA - tavaM pratye bhopArva dostutyameva vatta, pratima sattAzayonAthI tuM nizcayo'tiricyata ityuktN||65|| TIkAryaH- "vaM'te kAraNathI, A rIte baMnemAMthI pratyekanuM bhaMgaupagrAhakavarUpa bala tulya ja che, ane pratibhaMgane AzrayIne sakalAdezaprayojaka vaDe nizcaya adhika che, e pramANe kahevAyuM. bhAvArtha - ahIM vizeSa e che ke, nizcaya ane vyavahAra baMnenuM, te te bhaMgaupagrAhakapaNuM che. te A rIte-jJAnane mukhya karIne vyavahAranaya kahe ke mokSanA kAraNarUpe jJAna "cAlmati'. nizcayanaya kriyAne mukhya karIne kahe ke mokSa pratye kAraNarUpe jJAna yAtrAti' A rIte vyavahAranaye jJAnanI arpaNa karIne ti' bhAMgo karyo, ane nizcayanaye jJAnanI anarpaNA karIne nAti' bhAMgo karyo. tethI nizcayanaya ke vyavahAranaya sakalabhaMganA upagrAhaka nathI paraMtu pratyeka bhaMganA upagrAhaka che. ane nayanA arpaNa-anarpaNa dvArA je bhaMganI niSpatti thAya che, temAM nizcayanayane AzrayIne pratyeka bhaMgamAM abhedavRttinA pratisaMdhAnathI sakalAdezanI prApti thAya che. tethI sakalAdezano prayojaka nizcaya che vyavahAra nahIM, mATe te vyavahAra karatAM sthitapakSane adhikarUpe saMmata che. dipA avataraNikA:- vivivati avataraNikArya -A ja vivecana kare che. arthAt pUrvazlokanA aMte taheva'thI nigamana karatAM kahyuM ke, pratibhaMga sakalAdezanA prayojakapaNA vaDe karIne nizcaya adhika che. e ja vivecana kare che gAthA : jeNaM sayalAdeso abhayavittIi NicchayAdhINo / teNeva so pamANaM na pamANaM hoi vavahAro // 66 // ( yena sakalAdezo'bhedavRttau nizcayAdhInaH / tenaiva sa pramANaM na pramANaM bhavati vyavahAraH // 66 // ) gAthArtha - je kAraNathI abhedavRtti karavAmAM sakalAdeza nizcayaAdhIna che, te kAraNathI ja te pramANa che ane vyavahAra pramANa nathI. TIkA - ra di nizayanavAryameva saLanA veza:, pitu pramANavAkya, takriyAmAmeravRttipratisndhaayktyaa ca nizcayo'pi pramANamityupacaryate, na tu vyavahAranayastathA, tatroktopacArakAraNA'bhAvAt Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 66-67. ......... adhyAtmamata parIkSA ...... TIkArya - di je kAraNathI nizcayanayavAkya ja sakalAdeza nathI, paraMtu pramANavAkya (sakalAdeza) che, ane taniyAmaka arthAt sakalAdezaniyAmaka, abhedavRttinA pratisaMdhAyakapaNA vaDe nizcaya paNa pramANa che e pramANe upacAra karAya che. paraMtu vyavahAra tathA nathI=pramANa nathI. temAM hetu kahe chetatro' - tyAM eTale vyavahAranayamAM, ukta upacAranA kAraNano abhAva che=pramANanA upacAranA kAraNano abhAva che arthAt sakalAdezanI prayojakatArUpa je upacAranuM kAraNa teno abhAva che, tethI vyavahAranaya upacArathI paNa pramANa nathI. bhAvArtha:- sthitapakSa vyavahAranayane kahe che ke, nizcayanayanuM vAkya sakalAdeza nathI, paraMtu pramANavAkya sakalAdeza che, kema ke pramANavAkya paripUrNa vastuno svIkAra kare che. to paNa sakalAdezanA niyAmaka abhedavRttinuM pratisaMdhAna karavA mATe nizcayanaya upayogI che; kema ke nizcayanaya dharma-dharmIno abheda kare che, jayAre vyavahAranaya dharmadharmIno bheda kare che. ane dharma-dharmIne abheda karavAthI sarva dharmano paraspara abheda karavo hoya to, nizcayanaya abhedavRttino pratisaMdhAyaka bane che, tethI pramANavAkyanI niSpatti karavAmAM nizcayanaya upayogI bane che. jayAre vyavahAranaya bhedavRttino pratisaMdhAyaka hovAne kAraNe, sakalAdezanI saptabhaMgI karavAmAM upayogI nathI. mATe vyavahAranaya upacArathI paNa pramANarUpe kahevAto nathI, ane nizcayanaya pramANavAkyanI niSpattinuM kAraNa hovAthI upacArathI pramANarUpe kahI zakAya che. e prakAranI vyavahAra karatA nizcayanI vizeSatA che, e vAta prastuta gAthAthI sthitapakSa batAve che.ll16II avataraNikA - yajunivaritaviSayasvarUpa nizcayI vatnavasvamuparitaviSayasvarUpaM vyavahAra durbalatvamiti pareSAM mataM tadApAtaramaNIyamityupadidarzayiSurAha avataraNikArya - je vaLI nirupacarita viSayavarUpa nizcayanuM balavanta, ane upacarita viSayavarUpa vyavahAranuM durbalatva, e prakArano parano mata che, te ApAtathI ramaNIya che. e batAvavAnI icchAthI kahe che bhAvArtha - tAtparya e che ke, nizcayanaya mokSa prati cAritrane kAraNe mAne che, je sAkSAt kAraNa hovAne kAraNe nirupacarita kAraNa che, kema ke kAryane kare te kAraNa kahevAya. ane mokSarUpa kAryane caraNakriyA pedA kare che, mATe nizcayano viSaya nirupacarita che, ane te ja nizcayanuM balavattva che. jayAre vyavahAranayano viSaya jJAna che, ane mokSanA prati sAkSAt kAraNa cAritra che ane cAritranuM kAraNa samyajJAna che. vyavahAranaya mokSanA kAraNabhUta cAritranA kAraNarUpa jJAnane mokSanA kAraNa tarIke kahe che. tethI vyavahArano viSaya upacarita che ane te ja vyavahAranuM durbalapaNuM che, e pramANe parano mata che. te prathama dRSTie jotAM ramaNIya che, paraMtu sUkSmabuddhithI joIe to tevo nathI. te dekhADavAnI icchAthI sthitapakSa kahe che Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 adhyAtmamataparIkSa arIsA . .............. gAthA - 67 gAthA - jamaNuvayArovi balaM kassai NagaMtiyaM have taMpi / egassa mukkhabhAve NiyamA avarovayArotti // 67 // (yadanupacAro'pi balaM kasyacinnaikAntikaM bhavettadapi / ekasya mukhyabhAve niyamAdaparopacAra iti // 67 / ) gAthArtha - koIkanayanuM (nizcayanayanuM) je anupacAra paNa bala che te paNa ekAMtika nathI. kema ke ekanA mukhyabhAvamAM niyamathI aparano upacAra che. TIkA :-: vRtvanuparitiviSayasvarUpaMnizcayanI vartamAdyate taitryavahAranayasthApitasvIrtavyameva, nizcayamukhyatAyAM vyavahAropacAravadvyavahAramukhyatAyAM nizcayopacArasyApi sNbhvaat| na hi nikSepacatuSTayaniyatAnAM zabdAnAmekatarapakSapAto vivakSAM vinA sNbhvii| TIkArya - : jeonA vaDe nizcayanuM anupacarita viSayatvarUpa bala kahevAya che, teo vaDe vyavahAranuM paNa bala svIkAravuM joIe ja. kema ke nizcayanI mukhyatAmAM vyavahAranA upacAranI jema, vyavahAranI mukhyatAmAM nizcayanA upacArano paNa saMbhava che. utthAna :- vyavahAranI mukhyatAmAM nizcayanA upacArano paNa saMbhava che ema kahyuM, tenI puSTi karatAM kahe che TIkArya - " hi - nikSepacatuSTayaniyata evA zabdono, ekatara nikSepamAM pakSapAta, vivakSA vinA saMbhavato nathI. bhAvArtha :- tAtparya e che ke, padArthanI vicAraNAmAM koI nathI jyAre vicAraNA karAya che, tyAre eka nayane mukhya karIne vicAraNA karAya tyAre bIjo naya gauNa bane che; ane je gauNa che tene ja upacarita rIte svIkAravAmAM Ave che. tethI jyAre nizcayanayane mukhya karavAmAM Ave, tyAre vyavahAranaya upacArarUpa kahevAya. te rIte vyavahAranayanI mukhyatAthI padArthanI vicAraNA karavAmAM Ave tyAre nizcayanaya gauNa bane che. jema "jJAnajiyAkhyAM moH " e sthitapakSa mAne che, tyAM vyavahAranaya jJAnane mukhya kare che ane kriyAne gauNa kare che. tethI te kahe che ke mokSanuM mukhya kAraNa jJAna che ane jJAna, kriyA dvArA mokSanI prApti karAve che. tethI kriyA, jJAnanA vyApAra sthAne che, paraMtu mokSa pratye mukhya kAraNa to jJAna che. tethI vyavahAranayanA mate vyApArasthAnIya kriyA gauNa che ane daMDasthAnIya jJAna mukhya che. ane nizcayanaya kriyAne ja mukhya kare che ane te kahe che ke jJAna to kriyAnI niSpatti karIne caritArtha thayela che, mokSa pratye to kriyA ja kAraNa che. tethI nizcayanayanI dRSTie mokSa pratye nirupacarita kAraNa kriyA che, ane kriyAne pedA karanAra jJAna upacArathI mokSa pratye kAraNa kahI zakAya. ane tenI ja puSTi karavA mATe kahe che ke, nikSepacatuSTayaniyata evA zabdono, ekatara nikSepamAM pakSapAta, Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA: 67. . adhyAtmamata parIkSA..... vivekSA vagara seve nahi. tenuM tAtparya e che ke, dareka zabdothI vAcya cAra nikSepAo che. Ama chatAM nizcayanaya kahe che ke, bhAvanikSepo ja vAstavika che. tethI nizcayanaya traNa nikSepAno asvIkAra karIne bhAvanikSepA pratye pakSapAta kare che, te nayanI vivakSAne AdhIna che. ahIM nizcayanayanI vivakSA e che ke, "tadarthakriyAkArI vastune ja tadarthathI vAcya karI zakAya. jema jaladhAraNarUpa arthakriyA je karI zake, tene ja ghaTapadathI vAcya karI zakAya. ane AthI ja nizcayanaya kahe che ke, sthApanArUpa ghaTa jaladhAraNa karavA samartha nathI, chatAM jo tene ghaTa kahI zakAya, to paTane paNa ghaTa kahI zakAya. tethI arthakriyAkAritva)rUpa vivakSAne AdhIna nizcayanaya bhAvaghaTane ja ghaTarUpe svIkAre che. to paNa sthitapakSa kahe che ke, vastutaH ghaTAdi dareka zabdo nAmAdi cAre nipAmAM niyata che. mATe jyAre vivakSAthI cAre nikSepomAMthI nizcayanaya bhAvarUpa nipAno pakSapAta kare, tyAre nizcayanI vivakSAthI bhAvanikSepo anupacarita che, ane nAmAdi traNa nikSepAo upacarita che. ane jyAre vyavahAranaya potAnI vivakSA kare, tyAre vyavahAranA mate nAmAdi traNa nikSepAo anupacarita che, ane bhAva upacarita che; kema ke vyavahAranaya dravyathI abhinna bhAvane svIkArato nathI, tethI vyavahAranayanA mate prathamanA traNa nikSepAo anupacarita che ane bhAvanikSepo upacarita che. ane jyAre koI eka nayanI vivaphA na hoya, paNa pramANathI nikSepAno vicAra karavAmAM Ave, tyAre dareka zabdo cAre nipAmAM niyata bane che. Ama vivakSAne AzrayIne ekatarano pakSapAta karIne nizcayanaya bhAvane anupacarita kahe che, te ja rIte vyavahAranaya paNa nAmAdi traNa nipAne anupacarita kahI zake che. ahIM vizeSa e che ke dravyane pradhAna karIne vyavahAranaya prathamanA traNa nipAne anupacarita kahe che, ane arthakriyAkAritvane mukhya karIne nizcayanaya bhAvanipAne anupacarita kahe che. te ja rIte kAryano arthI sAkSAt jemAM yatna kare te kAraNa kahevAya, ane mokSanA arthInI sAkSAt jJAnamAM pravRtti che, tethI jJAnane mokSanA anupacarita kAraNarUpe vyavahAranaya kahe che. ane nizcayanaya anaMtara kAraNane kAraNa kahe che; ane mokSanuM anaMtara kAraNa cAritra che, jyAre jJAna to cAritranuM kAraNa che, ane jJAna, kriyA dvArA mokSanuM kAraNa che, tethI upacArathI ja mokSanuM kAraNa kahevAya, tema kahe che. . AnAthI e phalita thayuM ke jJAna-kriyA sthaLamAM ane nikSepacatuSTayasthaLamAM nizcayane mukhya karIe to vyavahAranuM kathana upacArathI che, tema vyavahArane mukhya karIe to nizcayanuM kathana paNa upacArathI che. AthI ja jJAna-kriyAnI upacarita-anupacarita vAtamAM puSTi karavA mATe nikSepacatuSTayanuM kathana karela che. utthAna -pUrvamAM kahyuM ke, cAre nipAmAM niyata zabdono, ekataranipAmAM pakSapAta vivekSA vagara thato nathI. tethI koI vivakSAthI nizcayanaya pradhAna banI zake ane koI vivakSAthI vyavahAranaya pradhAna banI zake. tenI sAme nizcayanaya kahe che ke, sakalana saMmata bhAva che. tethI nizcayanaya ja pradhAna che vyavahAra nahi. te prakAranI zaMkAne sAme rAkhIne kahe che - TIkA "sattana saMmato bhAvavAnuparitArtha'rUti ve? tidravyathAsanikSepani : pramANatvameva pratipattumIhase? atha nAmAditrayaM dravyArthikasya mukhyo'rtho bhAvastu gauNa eva, ata eva Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338. ................ adhyAtmamata parIkSA ............. gAthA - 67 bAvaM viya sa6LayA letA rUti saLaMgavaSe [ vi. mA. 2847 pUrvAddha.] 2NAmAitiyaM davvaTThiyassa bhAvo ya pjjvnnyss| ti[vi.bhA.75 pUrvArddhaH] bhagavadbhASyakAravacovirodhaparihAraH sAmAnyavizeSabhAveneti cet? tarhi bhAvo'pyupacaritaH prApta ityAyuSmataH pratijJAyAH kA gatiH? TIkArya "satta'sakalana saMmata bhAva ja anupacarita artha che arthAtu bhAva sarvanaya mAne che, mATe anupacarita che. jyAre anya nikSepa sarvanayane mAnya nathI mATe upacarita che. tenI sAme sthitapakSa kahe chetaliM- sakala nikSepane saMgraha karanAra evA dravyArthikanayane tuM pramANarUpe svIkAravA icche che? arthAt jo nizcayanaya kahe ke, bhAva anupacarita che, to nizcayanayane dravyArthikanayane pramANa mAnavAnI Apatti Avaze. bhAvArtha - tAtparya e che ke, sakalana saMmata bhAva ja anupacarita artha che, ema kahIne nizcayanaya e kahevA mAMge che ke, nizcayanayanI apekSAe bhAva to anupacarita che ja, e sthitapakSane mAnya che, paraMtu sarvanayanA sthAnamAM bhAva ja mukhya che, e sthitapakSa svIkArato nathI. tethI tene nizcayanaya kahe che ke, bhAva badhA nayone saMmata che mATe bhAva ja sarvatra mukhya che, arthAt badhA nayonA sthAnamAM mukhya che. ane te pramANe kahevAthI e prApta thAya ke, dravyArthikanayanA sthAne dravya to mukhya che ja, paraMtu bhAva paNa mukhya che. ane e daSTine sAme rAkhIne sthitapakSa nizcayanayane kahe che ke, A rIte nizcayanaya kahe to cAre nikSepAno saMgraha karanAra dravyArthikanayane pramANa mAnavAnI tene Apatti Avaze. kema ke dravyArthikanaya dravyane pradhAna karanAra che tethI tenA matamAM nAmAdi traNa nikSepA to pradhAna che ja, ane have nizcayanA vacanathI dravyArthikanayanI dRSTie paNa bhAva anupacaritArtha thavAthI, cAre nikSepA tene mukhyarUpe mAnya thayA. tethI dravyArthikanayane pramANa svIkAravAnI nizcayanayane Apatti Ave che. tenA samAdhAnarUpe 'matha'.......thI nizcayanaya kahe che - TIkArtha 'matha' - nAmAdi traNa, dravyArthikano mukhya artha che ane bhAva gauNa ja che. AthI karIne ja vizeSAvazyaka bhASya gAthA 2847nA pUrvAddha, ane vizeSAvazyaka bhASya gAthA-75nA pUrvArdhanI sAthe je bhagavad bhASyakAranA vacanano virodha che. teno parivAra sAmAnya-vizeSa bhAvathI thAya che. A pramANe nizcayanaya kahe, to graMthakAra, kahe che - tahiM - to pachI bhAva paNa upacarita prApta thayo. arthAta dravyArthikanayanI daSTie bhAva upacarita prApta thayo. ethI karIne tArI pratijJAnI zuM sthiti thaze? bhAvArtha - tAtparya e che ke, nizcayanaye pratijJA karela ke, bhAva sarvatra anupacarita che, te pratijJA rahI nahi. kema ke dravyArthikana bhAvane gauNarUpe svIkAra karyo, to bhAva upacarita che te siddha thayuM. tethI nizcayanaye pratijJA karI 1. bhAvameva zabdanayAH zeSA icchanti sarvanikSepAn / 2. nAmAditrikaM dravyArthikasya bhAvazca paryAyanayasya / Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA: 67. . . . . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA . . . . . . . . . . . . . . . . .339 hatI ke bhAva anupacarita che, te vAta siddha na thaI. dara ahIM nirupacarita-anupacarita-mukhya e zabdo ekAryavAcI che. tathA upacarita-gauNa e zabdo ekAryavAcI vizeSAvazyakabhASya gAthA 2847nA pUrvAddhano artha A pramANe che - 'mAve' - zabdano arthAta zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta naya bhAvane ja, ane zeSa nayo arthAt naigamAdi cAra no sarvanipAne icche che. vizeSAvazyakabhASya gAthA 75nA pUrvAddhano artha A pramANe che"mAruM dravyArthikanayane nAmAdi traNa ane paryAyanayane bhAva (mAnya che.) bhAvArtha:- ahIM vizeSa e che ke, zeSa nayo cAre nipAne icche che ema kahevAthI, dravyArthikanaya cAre nikSepAne svIkAre che, e arthavizeSAvazyakabhASya gAthA 2847nA pUrvAddhathI prApta thayo. ane vizeSAvazyaka gAthA 7panA pUrvAddhathI dravyArthikaMya traNa nikSepo svIkAre che, e prakArano artha prApta thayo. tethI sthUladaSTithI baMne vacanono paraspara virodha che. ane teno parihAra e rIte thayo ke, vizeSAvazyaka gAthA 2847nA pUrvAddhanuM kathana sAmAnya vivekSAthI che, eTale dravyArthikanAM cAre nikSepo svIkAre che ema kahyuM. ane vizeSAvazyaka gAthA 75nA pUrvAddhanuM kathana vizeSa vivakSAthI che, tethI dravyArthikanaya traNa naya svIkAre che ema kahyuM. tethI bhAkhrakAranA vacanano virodha raheto nathI. ane A prakAranuM vacana vizeSAvazyakamAM kahevAnuM prayojana, vizeSAvazyakanA adhikArabhedane AzrayIne che. arthAt vizeSAvazyaka gAthA 75 vakhate judo adhikAra cAlato hato, tethI tyAM dravyArthikanAM traNa nikSepo svIkAre che ema kahyuM. ane vizeSAvazyaka gAthA 2847 vakhate judo adhikAra cAle che, te adhikAranA anusaMdhAna pramANe zeSa nayo cAre nikSepA icche che ema kahyuM. e prakArano khulAso pU.upAdhyAya yazovijayajI mahArAje anya graMthamAM karyo che. - AnAthI e phalita thayuM ke, dravyArthikanaya cAre nikSepA mAne che, e pramANe vizeSAvazyakabhASyamAM kahyuM, tyAM dravyArthinIya mukhya traNa nipA mAne che ane bhAvane gauNa mAne che, te sarvano saMgraha karIne sAmAnyathI cAre nipA mAne che ema kahyuM che. ane vizeSAvazyakabhASya gAthA 75mAM dravyArthikana nAmAdi traNa nipA mAne che ema kahyuM, te dravyArthikanayane mukhyarUpe abhimata nAmAdi traNa nikSepA che, tenuM grahaNa karIne kahela che. tethI te vacananA baLathI ja siddha thAya che ke, dravyArthikanaya bhAva nikSepAne gauNa mAne che. ane nizcayanaya ema kahe ke, dravyArthikanaya bhAvane gauNa mAne che, mATe koi virodha nathI, to tenA mate bhAva nikSepAno upacArarUpe ja svIkAra thayo. tethI te ema nahi kahI zake ke, sarva nayathI bhAva anupacarita che. paraMtu nizcayanayanI dRSTie bhAva anupacarita che, jyAre vyavahAranayanI daSTie bhAva upacarita che, tema paNa nizcayanayane svIkAravuM paDyuM, mATe nizcaya ja anupacarita che, tema sthitapakSa svIkArato nathI. TIkA tenanizcayavovArtha no vivitajhArena vothituM vyavahAravyApAroDanAryavothanAthanArthamASapryoktRshrotriypraay iti vaco vicAryameva draSTavyaM, pratisvaM tayobhinna vyApAropadarzanAt, nAmAdInAM caturNA Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 . adhyAtmamata parIkSA. * . . . . . . . . . .gAthA - 67 pRthak pRthak kAryakAritvasya tatra tatra prapaJcitatvAt, vyavahAranizcayapratipAdyabhedAbhedAdidharmANAM sarvatra tulyatvAdekatarAnAdare ubhayAnAdaraprasaGgAt, yuktestulyatvAcceti dig| TIkArya - "ni' AnA vaDe arthAt pUrvamAM siddha karyuM ke, nizcayanaya jema anupacarita che, tema apekSAe vyavahAranaya paNa svasthAnamAM anupacarita che. AnA vaDe, vakSyamANa evA nizcayanayanuM kathana paNa vicAraNIya ja jANavuM, arthAt sthitapakSane amAnya ja jANavuM. bhAvArtha - tAtparya e che ke, nizcayanaya ja nirupacarita viSayavALo che e prakAranI nizcayanayanI mAnyatAnuM sthitapaNe jema nirAkaraNa karyuM, e ja rIte vaphTamANa paNa nizcayanayanuM kathana, sthitapakSanI dRSTie nirAkaraNIya nizcayanayanuM vakSyamANa kathana A pramANe che TIkArya - "nizcaya' - nizcayabodhya ja artha lokavidita prakArathI bodha karAvavA mATe, vyavahArano vyApAra anAryane bodha karAvavA mATe anArya bhASA bolanAra brAhmaNa tulya che, e prakAranuM vacana vicAraNIya ja jANavuM. temAM hetu kahe che - nizcayavyavahArano pratisvabhinna vyApAra dekhAya che. bhAvArtha - tAtparya e che ke, nizcayanayanuM kahevuM che ke, AtmA guNathI abhinna che, tethI zrutasvarUpe je AtmA che. te zrutakevalI che, ane cauda pUrvanA jJAnarUpa zrutanI prApti pUrve nizcayanayane zrutakevalI mAnya nathI. tethI zrutakevalInA pratipAdana mATe nizcayanayane AtmAthI zrutane juduM kalpavA mATe vyavahAranayanuM avalaMbana levuM paDe che. ane vyavahAranayanuM avalaMbana laIne, AtmAthI judA evA zratane taratamatArUpa grahaNa karIne, jenAmAM paripUrNa arthAta cauda pUrvanuM zrata hoya tene nizcayanaya zrutakevalI kahe che, ane jenAmAM paripUrNa zrata nathI tene zrutakevalI kaheto nathI; ane AtmAthI pRthapharUpe zruta nizcayanayane abhimata nathI, to paNa anAryane anAryanI bhASAmAM brAhmaNa tattva samajAve, tema lokane samajAvavA mATe, vyavahAranayanuM avalaMbana laIne AtmAthI zratane pRthapharUpe kalpIne, zrutakevalI koNa che teno bodha nizcayanaya karAvI zake che. tethI vyavahAranayano upayoga nizcayanayanA tattvane samajAvavA pUrato che, e prakAranuM nizcayanuM vacana vicAraNIya jANavuM, arthAt asamaMjasa jANavuM, e pramANe sthitapakSa kahe che. kema ke nizcayanayanuM kahevuM che ke, mokSamArganI pravRttimAM tattvane batAvanAra nizcayanaya ja che, ane vyavahAranaya to lokone te tattva samajAvavA mATe ja phakta upayogI che, paraMtu vyavahAranaya svayaM tattva batAvato nathI. e vAta sthitapakSane mAnya nathI, ane temAM hetu kahe che ke, pratyeka evA nizcayanaya ane vyavahAranaya e baMneno mokSane anukULa pravRttirUpa bhinna vyApAra dekhAya che. tenuM tAtparya e che ke, nizcayanaya kiyAmAM pravRtti karAve che ane vyavahAranaya jJAnamAM pravRtti karAve che, mATe baMneno bhinna bhinna vyApAra dekhAya che; ane mokSane mATe jJAna ane kriyA baMne upakArI che, tethI nizcayabodhya arthabodha karAvavA mATe vyavahArano vyApAra che, ema je nizcayanaya kahe che, te barAbara nathI. Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA:67. . adhyAtmamata parIkSA .. 341 utthAna :- ahIM nizcayanaya kahe che ke, kharekhara jJAna-kriyA sthaLane AzrayIne vyavahAranayanI mokSane anukULa pravRtti bhale sthitapakSa kahe, to paNa vyavahAranaya nAmAdi traNa nipAne ArAdhya kahe che te ucita nathI, paraMtu bhAvanikSepo ja kAryakArI che arthAt phalasAdhaka che, ane nAmAdi traNa nikSepA akiMcitkara che, mATe vyavahAranaya anAdaraNIya che. tethI bIjo hetu kahe che TIkArya - nAmAvInAM' nAmAdi cAreyanuM pRthapha pRthaka kAryakArIpaNAnuM tyAM tyAM prAMcitapaNuM che. bhAvArtha - tAtparya e che ke, jema bhAvatIrthakaramAM vartato bhAva, yogya jIvane Adara utpanna karIne nirjarAnuM kAraNa bane che; tema tIrthaMkaranuM nAmasmaraNa paNa nirjarAnuM kAraNa bane che, ane temanI sthApanA paNa yogya jIvane nirjarAnuM kAraNa bane che, ane chabastha avasthAvartI dravyatIrthaMkaranuM darzana paNa nirjarAnuM kAraNa bane che. tethI nirjarArUpa kAryakArIpaNuM pRthapha pRthapha rUpe sarva nipAmAM che. mATe bhAva ja AdaraNIya che ane vyavahArane saMmata traNa nikSepA AdaraNIya nathI, e kathana sthitapakSane mAnya nathI. sthitapakSanuM kahevuM e che ke, nizcayabodhya artha mATe vyavahArano vyApAra che, tema potAnA sthAnamAM tattvanI prApti karAvavAmAM paNa vyavahArano vyApAra che. utthAna - A rIte jJAna-kriyA sthaLamAM ane cAra nikSepAnI ArAdhyatA sthApana karI te sthaLamAM vyavahAranaya bhale tattvane batAvato hoya to paNa AtmAnI sAthe potAnA guNono abheda karanAra nizcayanaya ja vAstavika che, jayAre vyavahArane abhimata bheda kAlpanika che. vyavahArano upayoga kevala nizcayabodhya artha lokone samajAvavA mATe upayogI che, vastutaH vyavahAranayane abhimata guNa-guNIno bheda vAstavika nathI, e jAtanI nizcayanI mAnyatAnuM nirAkaraNa karavA mATe sthitapakSa kahe che TIkArya - vyavahAra' - vyavahAra-nizcaya pratipAdya bhedAbhadAdi dharmonuM sarvatra tulyapaNuM che. tethI te bemAMthI= bhedAbhadAdimAMthI ekataranA anAdaramAM ubhayanA anAdarano prasaMga Avaze. bhAvArtha - tAtparya e che ke, nizcayanayane AtmAnA dharmono AtmA sAthe abheda abhimata che, jyAre vyavahAranayane te bhedarUpe abhimata che, jyAre sthitapakSane kathaMci bheda ane kathaMci abhedarUpe mAnya che. tethI sthitapakSa kahe che ke, AtmAnA dharmono AtmA sAthe mAtra abheda nathI, ane nizcayanayane je abheda mAnya che te paNa bhedathI savaMlita che, ane vyavahAranayane je bheda mAnya che te paNa abhedathI saMvalita che. tethI dareka ThekANe bhedabhedAdi dharmonuM sarakhuM sthAna che. ane nizcayanaya sarvathA bhedano anAdara kare to bhedathI saMvalita evA abhedano paNa anAdara prApta thaze. tethI nizcayanayane ubhayanA anAdarano prasaMga prApta thaze. mATe nizcayanayane abheda iSTa hoya to kathaMcit bheda paNa svIkAravo paDaze. phakta nizcayanaya bhedasaMvalita abheda kahIne vizeSaNarUpe bhedane svIkArI zake, ane abhedane vizeSyarUpe kahI zake, jethI bheda gauNa bane ane abheda mukhya bane, paraMtu sarvathA bhedano niSedha karI zake nahi. A-24 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamata parIkSA gAthA -67 3ra.................. adhyAtma parIkSA............ gAthA 67 $ belAbeliya ' ahIM "Adi padathI nityAnityAdi dharmanuM grahaNa karavuM. utthAna - vaLI nizcayanI jema vyavahAra paNa sevanIya che, e batAvatAM kahe che- ' TIkArya - "yuH 'nizcayane mAnya cAritra che ane vyavahArane mAnya jJAna che, tyAM mokSane mATe cAritra upayogI che te sAdhavA mATenI jeTalI nizcayanayanI yuktio che, teTalI jayuktio mokSa pratye jJAnane kAraNa svIkAravAnI vyavahAranayanI che. tethI jJAna ane kriyAne mokSanA kAraNarUpe svIkAravAnI yuktinuM tulyapaNuM che. As:- syAdetat-RjusUtrazabdanayAzca zuddhA itare tvazuddhA iti niyamaH kathaM mukhyAmukhyArthakatvaM vinA? iti, maivaM, vyApakAvyApakaviSayatvAdinaiva zuddhAzuddhabhedavyavasthAnAt anythaa'tiprsnggaaditi||67|| TIkArya - "cAt' sthitapakSa nizcayanayane kahe che ke, kadAca tame A pramANe kaho ke, RjusUtrAdi no zuddha che ane itara=vyavahAra-saMgrahAdi nayo azuddha che, e prakArano niyama (je zAstramAM che te) mukhya - amukhyapaNA vagara kevI rIte saMbhave? arthAtu na saMbhave. ti' = ethI RjusUtrAdi no mukhyArthane kahenArA che-anupacarita arthane kahenArA che, ane vyavahArAdi nayo amukhArthane kahenArA che=upacarita arthane kahenArA che, tethI nirupacarita viSayapaNe nizcayanuM che, mATe nizcaya balavAna che, ema na kahevuM. A pramANe sthitapakSa kahe che.. daka "ti' zabda hetu arthaka che ane tyArapachInuM kathana adhyAhArarUpe samajavuM. ' mAM hetu kahe cheTIkArtha:- "sthApavA'(mukhyAmukhyArthakatvathI zuddhAzuddhanuM vyavasthAna nathI paraMtu) vyApaka-avyApaka viSayavAdithI ja zuddhAzuddha bhedanuM vyavasthAna che. anyathA atiprasaMga che. kRti' zabda kathananI samApti sUcaka che. bhAvArtha tAtparya e che ke, jema jema vyApaka viSaya hoya tema tema azuddha che ane avyApaka viSaya hoya te zuddha che, te jAtanI paribhASAthI zAstramAM zuddha-azuddhano vyavahAra che. ane dravyAstikanayono viSaya vyApaka hoya che tethI vyApaka viSayavALA che, ane uttarottara naya temAM saMkoca kare che tethI avyApaka viSayavALA che. jema prathamanA traNa nAyo cAreya nikSepAne grahaNa kare che mATe vyApaka viSayavALA che, ane RjusUtrAdino bhAvane ja grahaNa kare che tethI avyApaka viSayavALA che, tene AzrayIne janayono zuddhAzuddhano vyavahAra che. AvuM na mAno to, arthAt vyApaka-avyApaka viSayavAdithI zuddha-azuddha bheda na mAno to, ane mukhya-amukhya arthane kAraNe bheda mAno to, atiprasaMga Avaze te A rIte Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA: 67-68. * * * * * * * * adhyAtmamataparIkSA . . . . . . 343 - dareka navo svasthAnamAM mukhyArthane kahenArA che ane parasthAnamAM amukhArthane kahenArA che, kema ke samyagu nayate ja che ke je gauNarUpe parane paNa svIkAre, tethI parane svIkAre tyAM amukhyArtha che. ane A rIte RjusUtrAdinaye paNa parasthAnamAM amukhyArtha hovAthI azuddha che, ema mAnavAno atiprasaMga prApta thAya. paraMtu vyApaka-avyApaka viSayapaNAthI zuddhAzuddhanI paribhASA grahaNa karavAthI, temane azuddha mAnavAno atiprasaMga Avaze nahIM. "vyApavivyApaviSayavArniva' ahIM'mAra' padathI sAmAnya ane vizeSa viSayavAdinuM grahaNa karavuM, ane 'kArathI mukhyamukhyArthakatvano vyavaccheda jANavo. lNA avataraNikA:punara :khAvAvALArUmajhAyarUpo nizcaya: zuddha tirAva vartavAna ti tAn sadaNDamanuzAsitumAha avataraNikArya - je vaLI kahe che ke, bhAva ja AdaraNIya che evA prakAranA abhiprAyarUpa nizcaya zuddha che, ethI karIne te ja=nizcaya ja, balavAna che, teone sadaMDa anuzAsana karatAM kahe che bhAvArtha tAtparya e che ke, pUrvapakSIno abhiprAya e che ke, nizcayanayanA mate bhAva ja AdaraNIya che, arthAt cAra nipAmAM bhAva ja AdaraNIya che, arthAt mokSarUpa kArya pratye bhAvaliMga ja AdaraNIya che, paNa nahIM ke bAhya AcaraNArUpa dravyaliMga; A prakAre nizcayanayano abhiprAya che, tethI nizcaya ja zuddha che. kema ke vastutaH bhAvaliMgathI ja nirjarAnI niSpatti thAya che, kema ke bhAvaliMga cAritramohanIyanA kSayopazamarUpa che ane dravyaliMga audayika evI kAyika-vAcika ane mAnasika kriyArUpa che. mATe nizcaya ja balavAna che, evuM je kahe che tene temAM Apatti ApavArUpa daMDapUrvaka anuzAsana kare che NicchayaNayassa visayaM bhAvaM ciya je pamANamAhaMsu / tesiM viNeva heuM kajjuppattIi kA merA // 68 // ( nizcayanaya viSayaM bhAvameva ce pramANamag: tevA vinaiva detuM kAryotpattI vAra? II68) gAthArtha-jeo nizcayanayanAviSaya evA bhAvane ja pramANa=AdaraNIya, kahe che, teone hetu vinA kAryotpattimAM zuM maryAdA che? arthAt kAMI maryAdA nathI. bhAvArtha:- gAthAmAM je kahyuM ke, jeo mokSarUpa kArya pratibhAva ja kAraNa hovAne kAraNe munine te ja sevanIya che tema kahe che, temane hetu vinA kAryotpattimAM zuM maryAdA che? enuM tAtparya e che ke, bhAvanA hetubhUta je dravyaAcaraNA che, e dravyaAcaraNA vinA A vyaktimAM ane A kALamAM bhAvarUpa kArya thayuM, temAM zuM maryAdA che? arthAt koNa niyAmaka che? kema ke vastutaH je vyakti je kALamAM samyapha prakAranI dravyaAcaraNA kare che, tyAre te samyapha Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 adhyAtmamata parIkSA. gAthA - 68 , dravyaAcaraNArUpa hetune pAmIne bhAvarUpa kArya utpanna thAya che. paraMtu bhAva ja AdaraNIya che tema kahyuM, tethI dravya anAdaraNIya che tema prApta thavAthI, dravya upara nirbharita evI bhAvanI utpatti temane thaze nahi. mATe arthathI temane bhAva paNa anAdaraNIya ja prApta thaze. s:- yathA hyAnantaryeNa phalasAdhakatvAdbhAva AdaraNIyastathA pAramparyeNa phalasAdhakattvAd dravyamapi tathA, anyathA cakrabhramaNa eva baddhotsAhAH kulAlAH kalazArthaM mRtpiNDadaNDacIvarakhaNDAdInapi naadriyern| 'prAcyadazAyAmeva tadAdaraNaM nAgrimadazAyAmiti' cet? tadevaM viSayabhedaniyamaM kAlabhedaM kaH pratikSipati, dravyAnAdaravAsanAyA eva devAnAMpriyasya praakrnniiytvaat| na ca tatkAlAnAdaraNIyatvAdanAdaraNIyatvaM nAma, atiprsnggaat| TIkArya - "yathA' jema AnantaryarUpe phaLasAdhaka hovAthI bhAva ja AdaraNIya che, tema paraMparAe phaLasAdhaka hovAthI dravya paNa tathA=AdaraNIya che. anyathA arthAtu paraMparAe phaLasAdhaka hovAthI dravya AdaraNIya nathI ema kaho to, cakrabhramaNamAM ja baddhautsAhavALA kulAlo, kalazanA mATe mRrtiDa-daMDa-cIvarakhaMDAdino paNa Adara kare nahi. prAdhya' pUrvadazAmAM ja tad AdaraNa che dravyanuM AdaraNa che, agrima dazAmAM nahi, e pramANe pUrvapakSI kahe to, tene sthitapakSa kahe che ke, to e pramANe viSayabhedanA niyama tarIke kALabhedane koNa khaMDana kare che? kema ke dravyaanAdaranI vAsanA ja devAnAMpriyanI (mUrkhanI) nirAkaraNa karavA yogya che. te kALe anAdaraNIya hovAthI vastu anAdaraNIya thaI jatI nathI, anyathA atiprasaMga Avaze. bhAvArtha - ahIM viSayabhedanA niyamanarUpe kAlabheda kahyo, tenuM tAtparya e che ke, kALa to pratikSaNa AvyA ja kare che. tethI kALanI kSaNomAM paraspara bheda che. paraMtu sAdhanA mATe dravyakriyAne pradhAna karavI ke bhAvane pradhAna karavo, e rUpa viSayabhedamAM niyamanarUpa kALabhedanuM, sthitapakSa khaMDana karato nathI, arthAt sthitapakSa svIkAre che. tethI e prApta thayuM ke, pUrvadazAmAM dravyakriyA pradhAnarUpe AdaraNIya che ane bhAva lakSarUpe AdaraNIya che, ane agrimadazAmAM bhAva ja pradhAnarUpe AdaraNIya che ane dravyakriyAo tadupaSTabhaka bane eTalI ja AdaraNIya che. ane AthI ja, prAthamika bhUmikAvALA sAdhuo satata saMyamanA anuSThAnomAM udyamazIla thaIne bhAvamAM yatna kare che, ane agrima bhUmikAvALA jinakalpikAdio dhyAnamAM yatna karIne bhAvamAM ja pradhAna yatna kare che; to paNa bhAvanI upaSTabhaka evI jinakalpAdinI caryAmAM paNa teo yatna kare che. - tatkAla te kALe =agrima bhUmikAmAM=jinakalpAdi bhUmikAmAM, mukhyarUpe dravyakriyA anAdaraNIya che eTalAmAtrathI te kriyAo anAdaraNIya kahevAtI nathI. ane jo tema kahevAmAM Ave to pUrvabhUmikAmAM bhAva paNa mukhyarUpe anAdaraNIya hovAthI, bhAvane anAdaraNIya svIkAravAno atiprasaMga Avaze. Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 68 adhyAtmamata5rIkSA 345 TIst :- atha bhAvArthitayaiva dravyasyAdaraNaM, na tu dravyArthitayA bhAvasyetyasti vizeSa iti cet ? kimatra kriyatAM ? kAryArthitayaiva kAraNasyA''daraNAt / TIkArya :- 'atha'thI pUrvapakSI kahe che ke, bhAvanA arthIpaNAthI dravyanuM AdaraNa che, paraMtu dravyanA arthIpaNAthI bhAvanuM nahi, e pramANe vizeSa che. tene sthitapakSa uttara Ape che ke, emAM zuM karIe ? kAryArthIpaNAthI ja kAraNanuM AdaraNa che. arthAt bhAvanA arthIpaNAthI ja dravyanuM AdaraNa che paraMtu dravyanA arthIpaNAthI bhAvanuM nahi, e rUpa nizcayanayanI vizeSatA sthitapakSa svIkArI le che. asi :- atha paramabhAvadarzino nizcayanayamAdriyamANA bhAvamevAdriyante'paramabhAvagatAstu vyavahAramAdriyamANA dravyamapi / taduktaM samayasAre 1 suddho suddhAdeso NAyavvo paramabhAvadarisIhiM / vavahAradesiA puNa aparamabhAve ThiA jeu || ti| [12] iti cet? satyaM, tathApi bhAvakAraNIbhUtamantataH zuddhAtmadravyamapyanAdRtya na te bhAvamAdattumutsahante / TIkArya :- 'atha'thI pUrvapakSI kahe che ke, paramabhAvadarzIo nizcayanayano Adara karatAM bhAvane ja Adara kare che. vaLI aparamabhAva pAmelAo vyavahArano Adara karatAM dravyano paNa Adara kare che. dUra ahIM 'dravyamapi' mAM 'pi'thI e samuccaya karavo che ke, bhAvano to Adara kare che paNa dravyano paNa Adara kare che, ane samayasAranI sAkSIthI tenI puSTi kare che. tene graMthakAra kahe che ke, tArI vAta sAcI che to paNa bhAvanA kAraNabhUta zuddhAtmadravyano paNa aMte anAdara karIne teo=paramabhAvadarzIo, bhAvane Adara karavA mATe utsAhita thatA nathI. samayasAranI sAkSI ApI, teno artha A pramANe che - - 'yuddho' - 52mabhAvadarzIoe zuddhAdeza-zuddhanayano Adeza=zuddhanayanI daSTi, zuddha jANavI. je vaLI aparamabhAvamAM rahelA che te vyavahAradezIyA=vyavahArane anusaranArA che. bhAvArtha :- ahIM 52mabhAvadarzIo ema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, jeo sarva audayika paryAyothI rahita AtmAno zuddha paramabhAva che tene joi rahyA che, arthAt karmarahita evA AtmAnA pariNAmane zrutajJAnanA baLathI joi rahyA che tevA munio. vaLI teo nizcayanayano Adara kare che, ema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, muni sva-svasthAnamAM ucita nayane svIkAre che, tethI jyAre te paramabhAvane jue che tyAre te bhUmikAne anurUpa nizcaya tene mATe AdaraNIya che, vyavahAra nahIM; tethI te bhUmikAmAM nizcayane abhimata evA bhAvano ja teo Adara kare che, arthAt bAhya AcArarUpa kriyAmAM yatna karatA nathI, paraMtu zrutanA baLathI potAne paramabhAva 1. zuddhaH zuddhAdezo jJAtavyaH paramabhAvadarzibhiH / vyavahAradezIyAH punaraparamabhAve sthA tu 1/ Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346... - adhyAtmamata parIkSA. gAthA - 68 dekhAyo che tene ja skaraNa karavA mATe dhyAnamAM yatna kare che, je zuddha upayoga svarUpa che ane e jIvanI nirvikalpadazA che. ane paramAvata' ema kahyuM, teno bhAva e che ke, je munio e bhUmikAmAM che ke jo vyavahArano Adara na kare to azubha vikalpo teone thAya tema che ane vyavahArano Adara kare to zubhavikalpo thAya tema che. paraMtu zuddha upayogamAM yatna karI zake tema nathI, ane teo te bhUmikAne anurUpa vyavahArano Adara kare to ja svahita sAdhI zake tema che, tevA aparamabhAvagata munio vyavahArano Adara karatAM dravyano =dravyakriyAno, paNa Adara kare che.=bhAvano to Adara kare che, paraMtu dravyakriyAno paNa Adara kare che.trakriyAthI apekSita bhAvane anukUla aMtaraMga ane bahiraMga AcaraNArUpa kriyAmAM paNa yatna kare che. ahIM vizeSa e che ke, paramabhAvane jonArA eTale sarva karmathI rahita evA zuddha AtmAne jonArA. AthI ja teo zuddha AtmAno AvirbhAva karavA dhyAnamAM yatna kare che. ane aparamabhAvane jonArA eTale karmathI baMdhAyelA evA potAnA A jonArA. AthI ja aparamabhAvane jonArA karmanI zuddhi arthe sadanuSThAnomAM yatna kare che. "tha' thI mAMDIne pUrvapakSIe kahyuM ke, paramabhAvane jonArAo bhAvano ja Adara kare che, dravyano nahi. tene sthitapakSa kahe che ke tArI vAta sAcI che; arthAt pUrNa satya nathI, paraMtu teo bhAvano Adara kare che eTalI vAta sAcI che. to paNa bhAvanA kAraNabhUta te zuddhAtmadravyano paNa aMtathI Adara karyA vagara teo bhAvano Adara karavA mATe utsAhita thatA nathI ema kahyuM tenuM tAtparya e che ke, paramabhAvane jonArAo nizcayanayane pradhAnarUpe svIkAre che, tethI vyavahAranI kriyAo teo pradhAnarUpe karatA nathI, ane mokSane anukUla evA bhAvamAM ja teo yatna kare che; to paNa bIjI badhI kriyAono anAdara karavA chatAM paNa, aMte zuddha bhAvane pragaTa karavA mATe zuddhAtmadravyano paNa teo Adara kare che; ane AthI ja zuddhAtmadravyanA dhyAnamAM yatna karIne, teo mokSane anukULa bhAva pragaTa kare che. tethI teo kevala bhAvane svIkAre che, te vAta barAbara nathI, paraMtu bhAvanA kAraNabhUta zuddhAtmadravyano paNa svIkAra kare che. TIkA-anizcayealImUta dravyamadriyana pi vyavahArabhUtaM dravya nAdiyA ti ve? na, 'kAraNaM cAnAdaraNIyaM ca' iti vacovirodhAt, zuddhazuddhataravyavahArasya purato'pi pravacane prtipaadittvaacc||68|| TIkArya - atha'thI pUrvapakSI kahe che ke, paramabhAvane jonArAo nizcayanayane abhimata evA zuddhaupayoganA kAraNIbhUta evA Atmadravyano Adara karatA hovA chatAM paNa, vyavahAranayane abhimata evA saMyamanI kAraNabhUta evI drakriyAno Adara karatA nathI. tene sthitapakSa kahe che ke e pramANe na kahevuM, kemake "kAraNa ane anAdaraNIya e vacanano virodha che. utthAna - ahIM je kahyuM ke "kAraNa ane anAdaraNIya' e vacanano virodha che, mATe pUrvapakSInI vAta barAbara nathI, tyAM zaMkA thAya che, e rIte bhale dravyakriyA AdaraNIya thAya; paraMtu prathama bhUmikAmAM dravyakriyA AdaraNIya che, ane AgaLanI bhUmikAmAM zuddha upayoga ja AdaraNIya che. mATe bhAva ja balavAna che. tethI kahe che Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 68-69 adhyAtmamataparIkSA 347 TIkArya :- 'zuddha'- zuddha-zuddhatara vyavahAranuM AgaLa paNa pravacanamAM pratipAdana karela che. (tethI AgaLa paNa dravya AdaraNIya che.) bhAvArtha :- nizcayakAraNIbhUta Atmadravyano paramabhAvadarzIo Adara kare che ema kahyuM tenuM tAtparya e che ke, paramabhAvadarzIo, AtmAnA bhAvano Adara kare che, te zuddha upayoga svarUpa che,=parama samatAsvarUpa che; ane te parama samatA tyAre ja saMbhave ke jIva, AtmamAtramAM ja pratibaMdhane dhAraNa kare,=kevala AtmadravyamAM nirata rahe, paNa paryAyamAM nirata rahe nahi. tethI teo AtmadravyamAM nirata rahevAno yatna kare che tyAre, temanA jJAnano viSaya Atmadravya che. tethI nizcayanayane abhimata zuddhaupayogarUpa bhAvanA avalaMbanarUpe kAraNIbhUta evA Atmadravyano paramabhAvadarzIo Adara kare che. vyavahA2kA2NIbhUta dravyano paramabhAvadarzIo Adara karatA nathI ema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, sAdhvAcAranA pAlanasvarUpa bhAvapUrvakanI kriyAo e vyavahAranayane abhimata evA saMyamanA kAraNIbhUta che, ane paramabhAvadarzI teno Adara karatA nathI, e vAta graMthakArane paNa abhimata che; kema ke teo asaMgaanuSThAnavALA paramaupekSAnA kAraNIbhUta dhyAnamAM ja yatna kare che, bAhyakriyAmAM mukhyarUpe nahi. Ama chatAM 'kRti zvet na' ema kahIne tenuM nirAkaraNa karyuM che. teno bhAva e che ke, 'kAraNIbhUta ane anAdaraNIya' e vacana ja virodhI che. vastutaH nizcayanI pradhAna dazAmAM yadyapi dravyakriyAnI AvazyakatA nahi hovAthI muni tenuM sevana na kare to paNa, vyavahAranI bhUmikAne AzrayIne te AdaraNIya che, paraMtu anAdaraNIya che tema kahI zakAya nahi. mATe ekAMte dravya anAdaraNIya che ane bhAva ja AdaraNIya che ema kahI zakAya nahi, paraMtu nizcayanI bhUmikAmAM jema bhAva mukhyarUpe AdaraNIya che, tema vyavahAranI bhUmikAmAM mukhyarUpe dravya AdaraNIya che, ema graMthakArane sthApana karavuM che. zuddha-zuddhatara vyavahAranuM AgaLa paNa pravacanamAM pratipAdana karela che ema kahyuM, tenuM tAtparya e che ke, jinakalpIo asaMgabhAvane pAmelA hovAne kAraNe prAyaH zuddhaupayogamAM vartatA hovA chatAM, kaThora caryArUpa zuddhatara vyavahArane seve ja che, ane kevalI paNa ucita AcArarUpa zuddhatA vyavahArane seve ja che; mATe jema bhAva AdaraNIya che, tema dravya paNa upara uparanI bhUmikAmAM AdaraNIya che ja, mATe dravyakriyA anAdaraNIya che ema kahevuM ucita nathI.68|| avataraNikA :- atha mudrAvinyAsAvirUpA vyavahAraviA saMsAracavAne paribhramatA nannunAnantaze: * prApteti na viziSTaphalavatIti sA kathamAdriyatAm ? iti cet ? bhAvopyanantazaH prApta iti so'pi kathamAdriyatAm? viziSTabhAvo'pUrva iti cet ? viziSTA kriyApi tatheti kimanupapannaM? ityAzayenAha - avataraNikArya :- 'atha'thI pUrvapakSI kahe che ke, mudrAvinyAsAdirUpa vyavahArakriyA, saMsAracakravAlamAM paribhramaNa karatA jaMtu vaDe anaMtIvAra prApta thai, ethI karIne viziSTa phalavALI nathI, ethI karIne te=kriyA, kema AdaraNIya thAya? tene graMthakAra kahe che ke, bhAva paNa anaMtIvAra prApta thayo, ethI karIne te=bhAva paNa kevI rIte AdaraNIya Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 adhyAtmamata parIkSA gAthA 69 thAya? viziSTa bhAva apUrva che, ema pUrvapakSI kahe, to sthitapakSa kahe che ke, viziSTa kriyA paNa te pramANe=apUrva che, ethI karIne zuM aghaTamAna che? e pramANe AzayathI kahe che - bhAvArtha:- bhAva paNa anaMtIvAra prApta thayo ema kahyuM, tyAM zubhalezyarUpa bhAva grahaNa karavAno che, je prApta karIne jIva yAvat navamA raiveyaka sudhI jaI zake che. gAthA : khAovasamigabhAvo suddho heu suhassa khaiassa / tabbhAveNa kayA puNa kiriyA tabbhAvavuDDikarI // 69 // ( kSAyopazamikabhAvaH zuddho hetuH zubhasya kSAyikasya / tadbhAvena kRtA punaH kriyA tadbhAvavRddhikaro // 69 // ) gAthArtha - zuddha lAyopazamikabhAva zubha evA kSAyikabhAvano hetu che. vaLI te bhAva vaDe=kSAyopathamikabhAva vaDe, karAyelI kriyA, te bhAvanI=kSAyopathamikabhAvanI, vRddhi karanArI che. TIkA - punaH punAgAlena nityaM prANI dimithyAvikSayapAmapraduSkRtaH savinavibhAva: siddhihetoH kevalajJAnAdikSAyikabhAvasyAvandhyaM nidAnamiti nirvivAdaM, tatastadbhAvapravRddhaye yatanIyaM nirvaannaarthibhiH| tadbhAvapravRddhikarI ca tadbhAvena dRDhayatnavatA vidhIyamAnA kriyA, tathA ca hAribhadraM vacaH 1khAovasamigabhAve dRDhajattakayaM suhaM aNuTThANaM / / parivaDiyaMpi ya hujjA puNovi tabbhAvavuDkiraM // [paMcAH 3-24] tatazca bhAvA''gRhayAlustadvRddhikAraNIbhUtAM kriyAM kuto nAgRhNIyAt? na hi neyamapUrvA nAma, apunarbandhakAdhucitabhAvapUrvakakriyAyAstadvadevA'pUrvatvAt, anyAdRzapUrvatvasya caadraapripnthitvaat| TIkArya - punaH punaH pharI pharI abhyAsa dvArA nairmalyane pAmelo mithyAdarzanAdinA kSayopazamathI prAdurbhata thayelo samyagdarzanAdi bhAva, siddhinA hetubhUta kevalajJAnAdi kSAyikabhAvanuM avaMdhya nidAna=kAraNa che, e pramANe nirvivAda che. tethI te bhAvanI=kSAyopathamikabhAvanI, vRddhi mATe, nirvANanA arthIoe yatna karavo joie. ane te bhAva vaDe kriyAmAM apekSita kSAyopathamikabhAva vaDe, daDha yatnavALA jIvathI karAtI evI kriyA, te bhAvanI=kriyAkALamAM vartatA kSAyopazamikabhAvanI, vRddhi karanArI bane che; ane te prakAre pU.haribhadrasUri mahArAjanuM vacana che. tethI karIne bhAvamAM AgrahavALA (nizcayanayavAdIo), tenI=bhAvanI, vRddhinI kAraNabhUta kriyAne kema grahaNa na kare? je kAraNathI A kriyA apUrva nathI ema nahi, arthAt apUrva che. temAM hetu kahe cheapunabaMdhakAdine ucita bhAvapUrvakanI kriyAnuM, tenI=bhAvanI, jema ja apUrvapaNuM che. 1. kSAyopazamikabhAve dRDhayanakRtaM zubhamanuSThAnam / paripatitamapi ca bhavet punarapi tadbhAvavRddhikaram // . Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 69 ii na di' - tti' che te yasmAdarthaka che. adhyAtmamataparIkSA 349 -- utthAna :- apunabaMdhakAdine ucita bhAvapUrvakanI kriyAnuM bhAvanI jema apUrvapaNuM bhale hoya, paNa eTalAmAtrathI kriyA AdaraNIya thoDI banI jAya? tethI anya hetu kahe che - 'anyAdRA' ane anyAdezapUrvatvanuM Adara aparipaMthIpaNuM che. AgaLamAM je kahyuM ke, te prakAre pU.haribhadrasUri mahArAjanuM vacana che, teno artha A pramANe che - 'chAovamimAve' kSAyopazamikabhAvamAM dRDha yatnathI karAyela zubha anuSThAna, paripatitane paNa te bhAvanI =kSAyopazamikabhAvanI, pharI paNa vRddhine karanAruM thAya che. bhAvArtha :- 'punaH puna: '- tAtparya e che ke, sau prathama jIvane mokSane anukULa evo koi bhAva pragaTe che, te bhAva samyagdarzanAdinA pariNAmarUpa hoya che, ane te bhAvano ja pharI pharI abhyAsa karavAmAM Ave to te bhAva nirmaLatAne pAme che, ane te uttarottara vRddhi pAmIne kSAyikabhAvamAM paryavasAna pAme che. AnAthI e prApta thayuM ke, kevalajJAnAdi kSAyikabhAva pratye tene anurUpa kSayopazamabhAva kAraNa che, ane nizcayanayane te bhAvavRddhi ja abhimata che; ane sthitapakSa nizcayanayane kahe che ke, A pramANe tuM mAne che e vAta nirvivAda che. tethI karIne te bhAvanI vRddhi kaMravA mATe yatna karavo joie, te vAta jema nizcayanayane mAnya che tema sthitapakSane paNa mAnya ja che; to paNa sthitapakSa jema nizcayanayane mAne che, tema vyavahAranayane paNa mAne che; ane bhAvane paNa pradhAnarUpe mAne che, tema bhAvanA kAraNarUpa kriyAne paNa pradhAnarUpe mAne che; tethI sthitapakSa nizcayanayane kahe che ke, dRDhayatnavALA puruSa vaDe te bhAvathI karAtI kriyA paNa te bhAvanI vRddhine karanArI che. Ama kahIne sthitapakSane e kahevuM che ke, pUrvano bhAva uttaranA bhAvanuM kAraNa che e vAta nirvivAda che to paNa, pUrvanA bhAvapUrvaka jyAre jIva dRDha yatnathI kriyA kare che, tyAre kriyAnA nimittane pAmIne ja pUrvano bhAva vRddhine pAme che. tyAM nizcayanaya kahe ke, AkriyAo to jIve anaMtIvAra karI ane tenAthI bhAva niSpanna thai zakyo nahi, to atyAre kriyAthI bhAva kema niSpanna thai zakaze? jema anaMtakALamAM jIve anaMtIvAra dravyacAritra pALyuM tyAre te kriyAothI bhAva na thai zakyo, to vartamAnamAM te kriyAthI bhAva kema thai zake? ema kahIne nizcayanayane bAhya AcaraNA, bhAvanI niSpattimAM akAraNarUpa sthApana karavI che. kema ke nizcayanaya je kAraNanI prAptithI kArya avazya thAya, tene ja kAraNarUpe svIkAre che, ane bAhyakriyAo anaMtIvAra prApta thayela hovA chatAM tenAthI kArya thayuM nahi, tethI nizcayanaya kahe che ke bAhyakriyAo kAraNa nathI. tene sthitapakSa kahe che ke, A kriyAo apUrva nathI ema nahi, arthAt anaMtakALamAM je kriyAo karI tenA karatAM A kriyAo judA prakAranI che. kema ke anaMtakALamAM je kriyAo karI te apUrva na hatI, ane tethI ja te kriyAothI bhAva niSpanna thayo nahi, ane tethI ja mokSanI prApti thai nahi. paraMtu apunarbaMdhakAdine ucita bhAvapUrvakanI kriyAo apUrva ja che, ane e apUrva kriyA ja bhAvanI vRddhi dvArA mokSanuM kAraNa bane che, ema sthitapakSane kahevuM che. 'anyAvRtta tAtparya e che ke, pUrvamAM sevelI dravyakriyAthI anaMtIvAra yAvat navamA traiveyakanI prApti thai, ane tevI ja kriyA pharI koine prApta thAya to te kriyAmAM tAdazapUrvatva che, ane te kriyAmAM raheluM tAdazapUrvatva vivekIne tenA pratye Adara thavAmAM paripaMthIrUpa=virodhIrUpa che. Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350. . adhyAtmamata parIkSA gAthA - 69 yadyapi apunabaMdhakanI kathaMcita pUrvasadaza kriyA che, to paNa bAhya AcaraNAnI apekSAe pUrvasadaza che paraMtu kSayopazamabhAvanI apekSAe anyAdaza che. tethI AcaraNAnI apekSAe emAM pUrvasadazapaNuM hovAne kAraNe tAdazapUrvatva che, paraMtu kSayopazamabhAvathI anuviddha hovAne kAraNe anyAdazapUrvatva che, tethI te kriyAmAM raheluM anyAdazapUrvatva vivekIne AdaranuM paripaMthI nathI. kema ke te kriyA anyAdazapUrvatvavALI hovAne kAraNe pUrvanI jema akiMcitkara nathI, paraMtu AdaraNIya che. TIkA - yAta-kriya svarUpo nAca na vA deyApi tu kSAyopazamanamAvavizeSatADayA, audayikabhAvavizeSitA tu heyeti viziSTavidhiniSedhayovizeSaNa eva paryavasAnamiti, maivaM, manovAkkAyakriyAbhedAnAM vicitrakAryajanakatvopadezenAnyataropakSayA'yogAt, avacchedakasyA'hetutvAt, tathAtve'pi vinigamanAvirahAt, bhAvavihitAnuSThAnasyaiva svaprakAzayogisAkSAtkAreNa bhaavvRddhijnktvvibhAvanAvyA taduktaM- 1 'aNuhavasiddhaM evaM pAyaM taha jogabhAviamaINaM / ' ti / TIkArya - "cAveta' sthitapakSa kahe che ke, nizcayanaya Ama kahe ke, kriyA, svarUpathI Adeya paNa nathI ane heya paNa nathI; paraMtu kSAyopathamikabhAvathI vizeSita (kriyA) Adeya che, vaLI audayikabhAvathI vizeSita (kriyA) heya che. ethI karIne viziSTa vidhi-niSedhanuM vizeSaNamAM ja paryavasAna che. 'ti' zabda veta' thI je kathana kahyuM, tenI samApti sUcaka che. ' nizcayanayanA kathana sAme sthitapakSa kahe che ke, ema na kahevuM. temAM cAra hetuo kahe che(1) mana-vacana-kAyAnA kriyAbhedono vicitrakAryajanakapaNAno upadeza hovAne kAraNe, anyataranA upakSayano ayoga che. (2) avacchedakanuM ahetupaNuM che. (3) tathApaNuM hote chate vinigamanAno viraha che; ane (4) bhAvavihita anuSThAnanuM ja svaprakAzayogI sAkSAtkAradvArA bhAvavRddhijanakapaNAnuM vibhAvana che. naM.- 4no hetu kahyo, temAM paMcAzakanI sAkSI Ape che. te A pramANe - "maputra' te prakAre yogabhAvita mativALAne prAyaH A anubhavasiddha che. daka A paMcAzakanI sAkSImAM te prakArano artha zAstrokta prakArathI grahaNa karavAno che, ane pata' zabdathI paMcAzakanA pUrvanA zlokmAM=3/24mAM batAvela che ke, kSayopazamabhAvanA daDha prayatnathI karAyela zubha anuSThAna, 1. paJcAzaka 3-25 asyottarArdha:- sammamavadhAriyavvaM buhehiM loguttamamaIe / anubhavasiddhametatprAyastathA yogabhAvitamatInAm / samyagavadhAritavyaM budhairlokottamamatyA / / Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 69. - adhyAtmamata parIkSA. 351 paripatitane paNa bhAvavRddhinuM kAraNa bane che te grahaNa karavAnuM che. AnAthI e prApta thAya ke, zAstrokta prakAre yogathI bhAvitA mativALAone daDha prayatnathI anuSThAna dvArA bhAvavRddhi thAya che, e prAyaH anubhavasiddha che. bhAvArtha - ahIM nizcayanaya sthitapakSane kahe che ke, kriyA upAdeya nathI ke heya nathI, paraMtu kSayopazamabhAvathI viziSTa evI kriyA upAdeya che ane audayikabhAvathI viziSTa evI kriyA heya che, e vAta tamArA kathanathI prApta thAya che. paraMtu tema mAnavA karatAM viziSTa vidhi-niSedha vizeSaNamAM parvayasAna pAme che e prakAre jAya che, tethI jayAre audayikabhAvathI viziSTa kriyAne tame heya kaho cho, ane kSAyopathamikabhAvathI viziSTa kriyAne tame upAdeya kaho cho tenA karatAM te baMnemAM vizeSaNarUpa bhAvane ja heya ke upAdeya mAnavo ucita che. tethI AtmAno audayikabhAva heya che ane kSAyopathamikabhAva upAdeya che. mATe AtmArthIe kSAyopamikabhAvamAM ja yatna karavo ucita che, paNa bAhyakriyAmAM nahi. tenA nivAraNarUpe "paivaM' thI sthitapakSa kahe che ke ema na kahevuM, ane temAM kramasara cAra hetuo kahyA. temAM nizcayanayanI kahevAnArI mAnyatAne sAme rAkhIne prathama hetu che, ane te nizcayanayanI mAnyatAno bhAva e che ke, kriyA, mana-vacana ane kAyAthI thAya che ane nizcayanayane kSayopazamabhAvanA kAraNabhUta mAnasika kriyA abhimata che, kema ke nizcayanaya mAne che ke kSayopazamabhAvane anukULa mAnasika yatnathI kAryanI siddhi thAya che, jyAre vacana ane kAyAnI kriyA pudgalomAM pravRttisvarUpa hovAthI akiMcitkara che. yadyapi mAnasika kriyA paNa pudgalamAM pravRttisvarUpa che, ane chabaWkALamAM bhAvamAM yatna karatI vakhate, tad avinAbhAvI manovargaNAmAM paNa tathAvidha yatna pravarte che, to paNa kSAyopathamikabhAvane anukULa mAnasika kriyAmAM manoyoganA pudgalamAM gauNarUpe yatna che, paraMtu mukhyarUpe to kSayopazamabhAvanI vRddhi arthe ja yatna che, paraMtu vAcika-kAyika kriyA kSayopazamabhAvanI vRddhimAM kAMI upayogI nathI, A prakAranuM je nizcayanayanuM kathana che, tenuM nirAkaraNa karatAM prathama hetu kahela che, teno bhAva nIce pramANe che mAnasika, vAcika ane kAyika kriyA vicitra kAryajanaka che, tema zAstramAM kahela che. tethI te traNeyamAMthI koino anAdara karI zakAya nahi. arthAt jema manamAM sabhya prakArano sudaDha yatna vartato hoya to tenAthI jema lAyopathamikabhAva ullasita thAya che; tema te ja vakhate tene anurUpa vAcika ane kAyika kriyA vartatI hoya to te bhAva vizeSa prakAre ullasita thAya che. tethI manoyoga mAtrathI kSayopazamabhAva karatAM, vacana ane kAyAnI sahAyathI pravartatA manoyogathI vizeSa prakArano kSayopazamabhAva pragaTI zake che. tethI te traNeyamAMthI koino anAdara thaI zake nahi. utthAna - ahIM nizcayanaya zaMkA kare ke yadyapi mana-vacana-kAyAnI kriyAo vicitra kAryajanaka che ema tame pUrvamAM sthApana karyuM, to paNa bhAva vagaranI vacana ane kAyAnI kriyA akiMcitkara che, ane manovyApArajanya bhAva ja uttara uttara bhAvano janaka che; tethI bhAva ja AdaraNIya che, kriyA nahi. tenA nirAkaraNarUpe kahe che avacchedakanuM ahetupaNuM che=bhAvaviziSTa kriyA nirjarA prati kAraNa che, ane temAM bhAva e kAraNatAno avacchedaka che, tethI bhAvAvacchinna kriyA hetu che ema prApta thayuM. ane je avacchedaka hoya che te kAraNa bane nahi, paraMtu kAraNatAno avacchedaka bane che. jema ghaTa prati daMDa kAraNa che ane daMDatva kAraNatAno avacchedaka che, paraMtu daMDatva ghaTano hetu nathI. mATe bhAvAvacchinna kriyA ja hetu che anya kriyA nahi. A prakAre vyavahAranayanA samarthana Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamata parIkSA gAthA - 69 352 mATe nizcayanayane sthitapakSa kahe che. utthAna - bhAvAvacchinna kriyA hetu che, e kathana vyavahAradaSTie abhimata hovA chatAM, nizcayane to bhAva avacchedakarUpe mAnya nathI, paraMtu bhAva kAraNarUpe abhimata che, ane kriyA avayaMsaMnidhirUpa nimittamAtrarUpe abhimata che, tethI kahe che tathApaNuM hote chate vinigamanAno viraha che vyavahAranayane avacchedakarUpe abhimata evA bhAvane heturUpe svIkArIe to paNa, bhAva hetu che ke kriyA hetu che e bemAM koI vinigamaka nathI, kema ke kAryaniSpattikALamAM avayaMbhAvI te baMne hoya che. anyataranA abhAvamAM kArya dekhAtuM nathI, mATe baMnemAMthI bhAvane ja kAraNa mAnavAmAM koi vinigamaka nathI. tethI baMnene hetu mAnavA paDaze. utthAna - A rIte vinigimanAno viraha batAvavAthI, bhAva ane kriyA baMne kArya prati hetu che ema siddha thAya; paraMtu kriyA ja kAryajanaka che te siddha thaI zake nahi. ane prastutamAM vyavahAranayane abhimata evI kriyAnI pradhAnatA sthitapakSe khyApana karIne nizcayanayano bhAvano Agraha dUra karavo che, tethI cotho hetu kahe che bhAvavihita anuSThAnanuM ja svaprakAzayogisAkSAtkAradvArA bhAvavRddhijanakapaNAnuM vibhAvana che. tAtparya e che ke bhAvapUrvakanI kriyA karavAmAM Ave che tyAre, te anuSThAnathI ja svaprakAzayogisAkSAtkAra thAya che. sva=bhAvavihita anuSThAna, teno prakAza tenuM saMvedana te bhAvavihita anuSThAnamAM apekSita je bhAvo, tenuM saMvedana te rUpa svaprakAza, te rUpe yogIne te anuSThAnano sAkSAtkAra thAya che, ane tenA kAraNe te anuSThAna bhAvavRddhinuM janaka bane che. ahIM vizeSa e che ke, je jIva bhAvapUrvaka anuSThAna kare che tene anuSThAnanA prAraMbha pUrvamAM vartato je bhAva che, te anuSThAnakALamAM atizayita bane che. tenuM kAraNa te anuSThAna samyaga upayogapUrvaka te karato hovAthI yogIne koika navA bhAvonuM saMvedana karAve che, je anuSThAnanA vizeSa prakAranA saMvedana svarUpa che, ane tenAthI ja pUrvamAM vartato je bhAva hoya che, te atizayita thAya che. jema bhagavAna pratye AdarabuddhivALo jIva, upayogapUrvaka bhagavAnanI bhaktimAM pravarte che tyAre, te anuSThAnamAM je je prakAranI bhagavAnanI bhaktinI kriyA kare che, te te prakAranA saMvedano te bhakti karanArane sAkSAtkArarUpe thAya che; ane tenA kAraNe bhaktinA prAraMbhakALamAM bhagavAnano je AdarabhAva hato te AdarabhAva te anuSThAnanA sAkSAtkAranA kAraNe atizayita bane che. mATe bhAvavihita anuSThAna AdaraNIya che, paNa phakta bhAva nahi. ahIM e dhyAna rAkhavuM ke, anuSThAna karatAM pUrve jIvane bhagavAna pratye je Adarabuddhi hoya che, te rUpa bhAva, anuSThAnakALamAM te kriyAthI puSTatara bane che. pachI jyAre anuSThAna karato nathI tyAre paNa, anuSThAnanA pUrvanA bhAva karatAM anuSThAnanA uttarakALamAM vizeSa prakArano bhAva tene hoya che. AthI karIne anuSThAna sevanAra jIva, dhIme dhIme guNasthAnakanI upara uparanI bhUmikAne prApta karato jAya che. ahIM nizcayanaya, bhAvane ja pradhAna karanAra che ane kriyAne gauNa karanAra che, tethI te kahe che ke, bhAvathI ja bhAvanI vRddhi thAya che, ane kvacit te vakhate bAhyakriyAo karAtI hoya che to te avajaryasannidhirUpe che. tethI ja nizcayanayanA mate kriyA gauNa che. Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 69 adhyAtmamataparIkSA 353 vyavahAranaya, bhAvapUrvakanI kriyAne uttarabhAvanI vRddhi dvArA mokSanuM kAraNa mAne che. tethI kriyAnA vizeSaNarUpe rahela bhAvane gauNa mAne che; ane kriyAthI niSpAdya bhAva, e paNa vyApArarUpa hovAthI gauNa che; paraMtu mukhya to kriyAo ja phalasAdhaka che. sthitapakSa bhAvane paNa mukhya svIkAre che ane kriyAne paNa mukhya svIkAre che, ane tethI ja te kahe che ke, pUrvanA bhAvathI uttarabhAvanI prApti dvArA kramasara kSAyikabhAvanI prApti thAya che. te nizcayanayane mAnya che ane te sthitapakSane paNa mAnya che. A rIte sthitapakSe bhAvanI pradhAnatA svIkArI lIdhI, ane kriyAnI pradhAnatA sthApana karavA mATe sthitapakSa kahe che ke, jema bhAva uttarottara vRddhi pAmIne kSAyikabhAvamAM vizrAMta pAme che, tema pUrvabhAvathI uttarabhAvanI niSpatti pratye bhAvapUrvakanI kriyA kAraNa bane che; paraMtu kriyAo na karavAmAM Ave to pUrvabhAva uttarabhAvarUpe prAyaH karIne thato nathI. tethI mokSanA kAraNarUpe jema bhAva jarUrI che tema kriyAo paNa jarUrI che. tethI nizcayanaya kriyAne gauNa kare che, te sthitapakSane mAnya nathI. tethI ja prastutamAM kriyAnI pradhAnatA sthApana karavA mATe sthitapakSano prayAsa cAle che. utthAna :- pUrvamAM 'sthAvetat'thI kahyuM ke, nizcayanaya, viziSTa vidhi-niSedhanuM vizeSaNamAM ja paryavasAna hovAne kAraNe bhAva ja AdaraNIya che, te sthApana kare che. te barAbara nathI, ema kahIne maivaM'thI sthitapakSe temAM yuktio ApI. have sthitapakSa te ja vAtane dRDha karatAM nizcayanayane 'api ='thI kahe che. * TIkA :- api ca bhAvazcittapraNidhAnarUpaH, sa ca vihitAnuSThAnaM vinA kimAlambya pravarttatAm ? na ca kriyAbhidhAnavarNArthaviSayeSu kathamekadA'nekopayogAH saMbhaveyuH ? iti vAcyam, chinnajvAlAdRSTAntena tatsaMbhavAdityAhuH, taduktaM paJcAzake 1 savvatthavi paNihANaM taggayakiriyAbhihANavanne / atthe visae a tahA diTThato chinnajAlAe / [3-22] 2 Na ya tatthavi tayaNUNaM haMdi abhAvo Na uvalaMbho tti / cittassavi vinneo evaM sesovaogesu // tti / [3-23] yathAhIM dhanasthAgnitruTitArciSaH saMbaddhatayAnupalabhyamAnasyApi santatyavicchedena tatsaMbaddhatvameva, evaM viSayAntare'nupalabhyamAnamapi praNidhAnaM santatyavicchedAtsaMvilagnameva, utkaTaviSayasyaiva praNidhAnopalambhahetutvAd, utkaTatvaM ca jijJAsAvizeSaviSayatvAdikaM bodhyam / yathA vA'lAte bhrAmyamANe cakradaNDAdyAkArapratibhAsa AzuvRttikRta eva, na tu tAttvikaH, svA'vagAhaka kSetrAdanyatra tadavasthAnAnupapattestathA kriyAdipraNidhAneSvekatvapratibhAsopyAzuvRttikRta eveti dig| 1. sarvatrApi praNidhAnaM tadgatakriyAbhidhAnavarNeSu / arthe viSaye ca tathA dRSTAntacchinnajvAlAyAH / / 2. na ca tatrApi tadaNUnAM haMdyabhAvo nopalaMbha iti / cittasyApi vijJeya evaM zeSopayogeSu / / Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 adhyAtmamataparIkSA gAthA - 69. TIkArtha :- 'api =' ane vaLI bhAva, cittapraNidhAna-cittanA upayogarUpa che ane te cittapraNidhAna-cittanA upayogarUpa bhAva, vihita anuSThAna vagara kone avalaMbIne pravarte? arthAt na pravartI zake. na -- utthAna :- pUrvamAM kahyuM ke, vihita anuSThAnaviSayaka cittano upayoga e bhAva padArtha che. tyAM prazna thAya ke, vihita anuSThAnanAM aneka aMgo che, to te dareka aMgomAM cittano upayoga eka sAthe kevI rIte rahI zake ke jethI anuSThAnane avalaMbIne bhAvanI niSpatti thAya? tethI kahe che - 'na ca' ane kriyA, abhidhAna=pada, varNa=padano eka deza=padanA akSaro, artha ane viSayamAM eka kALe aneka upayoga kevI rIte saMbhave? e pramANe nizcayanaya kahe che. tene sthitapakSa kahe che ke ema na kahevuM. temAM hetu kahe che -chinnavAlAnA dRSTAMtathI teno--cittanA upayogano (kriyAdinA viSayamAM) saMbhava che. te paMcAzakamAM kahyuM che - 'savvavi' tagata kriyA=anuSThAnagata kriyA, abhidhAna, varNamAM tathA arthamAM ane viSayamAM sarvatra paNa praNidhAna che. (ahIM) chinnajavAlAthI te prakAre daSTAMta che 'La ya tatvavi' - tyAM paNa=jvAlAno cheda thavAmAM paNa, tenA aNuno=vAlAnA aNuno abhAva nathI. - (paraMtu bhAva ja che) (ane) javAlAnA aNuno upalaMbha paNa nathI. e pramANe cittano paNa zeSa upayogamAM jANavo. paMcAzakanI gAthA-3/23no A prathama artha truTita jvAlAnA viSayamAM grahaNa karavo. have alAta=bhramaNa karAtA UMbADiyAnA viSayamAM bIjI rIte paMcAzakanI gAthA-3/23nuM arthaghaTana kare che - tyAM paNa arthAt chinnavAlAnA viSaya cakrAkAramAM paNa, tenA aNuno=chinnavAlAnA aNuno, abhAva nathI ema nahi, arthAt abhAva che; (ane) javAlAnA aNuno upalaMbha paNa thAya che. e pramANe cittano paNa zeSa upayogamAM jANavo. A baMne artho paMcAzakanI TIkA pramANe karela che. dara 'vastaMbho tti' - che, tyAM paMcAzakamAM vastaMbho vi' pATha che. chinnavAlAnuM dRSTAMta 'yathArtti'thI batAve che TIkArya :- "vadyArtti' - saMbaddhapaNAthI anupalabhyamAna paNa iMdhanastha agninI truTita vAlAnI saMtatino aviccheda hovAne kAraNe tatsaMbaddhapaNuM ja che-iMdhanastha agni sAthe saMbaddhapaNuM ja che, e pramANe viSayAMtaramAM anupalabhyamAna paNa praNidhAna saMtatinA avicchedane kAraNe saMvilagna ja che. utthAna H- ahIM prazna thAya ke, saMtatino aviccheda hovAthI viSayAMtaramAM praNidhAnarUpa cittano upayoga che, to upalaMbha kema thato nathI? temAM hetu kahe che 'Ta' - utkaTa viSayanuM ja praNidhAnanA uparaMbhamAM hetupaNuM che. utkaTapaNuM zuM che, te batAve che Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtmamataparIkSA gAthA - 69 . TIkArya :- '-dattuM ca' ane utkaTapaNuM jijJAsAvizeSaviSayatvAdikarUpa jANavuM. paMcAzakanI gAthA- 3/23mAM je bIjI rIte arthaghaTana karyuM te rIte arthaghaTana karatAM batAve che - TIkArya :- 'yathA vA' athavA jema bhramaNa karAtA UMbADiyAmAM cakra-daMDAdi AkArano pratibhAsa AzuvRttikRta ja che, paraMtu tAttvika nathI, kema ke svaavagAhakakSetrathI anyatra tenA avasthAnanI anupapatti che, te pramANe kriyAdipraNidhAnomAM ekatvano pratibhAsa paNa AzuvRttikRta ja che. e pramANe dizA che. 355 bhAvArtha :- ahIM 'sthAvetat'thI nizcayanaye kahela ke, kriyAo be prakAranI che. (1) auyikabhAvanI ane (2) kSAyopazamikabhAvanI. temAM audayikabhAvanI kriyA heya che ane kSAyopazamikabhAvanI kriyA upAdeya che, ane viziSTa vidhi-niSedha vizeSaNamAM paryavasAna pAme che; e rIte kriyA heya ke upAdeya rahetI nathI, paraMtu kriyA sAthe saMkaLAyela audayakabhAva heya che ane kSayopazamikabhAva upAdeya che; mATe mokSanuM kAraNa kSayopazamikabhAva che, kriyAo nahi. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakAra kahe che ke, te kriyAviSayaka bhAva kriyAne avalaMbIne pravarte che, mATe kriyA paNa bhAvanI niSpattinA kAraNarUpe upAdeya siddha thAya che. tyAM prazna thAya ke, kriyA-zabda-artha ane AlaMbanamAM eka vakhate upayoga kai rIte rahI zake? tethI kahe che ke, chinnavAlAnA dRSTAMtathI eka upayogano saMbhava che, ane te chinnavAlAnuM dRSTAMta bhinna bhinna nayanI dRSTithI be rIte batAve che 'cAdda' koi jIva dharmAnuSThAna karato hoya tyAre teno upayoga kvacit kAyika ceSTAmAM dekhAto hoya che, te vakhate zabdamAM ke arthamAM upayoga dekhAto nathI; kvacit mUrti Adi AlaMbanamAM upayoga dekhAto hoya che, tyAre zabda, arthAdimAM upayoga dekhAto nathI; to paNa te kriyA daramyAna te jIvanI kAyika kriyA cokkasa rIte pravartatI hoya che, ane sUtronuM zabdoccAraNa paNa yathArtha pravartatuM hoya che, ane te zabdonA arthano bodha paNa upayogapUrvaka kriyA karanArane thato hoya che ane mUrti Adi AlaMbana sAthe paNa pratisaMdhAna vartatuM hoya che. tethI jyAre kriyA AdimAM upayoga hoya che, tyAre arthAdimAM upayoga anupalabhyamAna hovA chatAM avazya che; tethI ja arthAdino bodha, sUtranI saMtati Adino aviccheda dekhAya che. tethI te sarva kriyAnA sarva aMgomAM te jIvano upayoga saMvilagna ja che. tyAM prazna thAya ke, to pachI anubhava to evo thAya che ke ekamAM ja upayoga che. tethI kahe che ke, utkaTa viSayanA ja praNidhAnano upalaMbha che. jema chinnajvAlAmAM vacamAM anutkaTa agni hovAne kAraNe upalabdhi thatI nathI, chatAM saMtatinA avicchedane kAraNe agninI jvAlA saMlagna ja che; tema kriyAkALamAM kyAreka zabdamAM to kyAreka arthamAM to kyAreka kAyika ceSTAmAM to kyAreka mUrtirUpa AlaMbanamAM upayoga dekhAya che, paraMtu sarvatra dekhAto nathI; kema ke je vakhate je upayogano utkaTa viSaya hoya te pratIta thAya che, jyAre anyatra pratIti nahi thavA chatAM upayoga che, kema ke kriyAnA dareka aMgonI saMtatino aviccheda che. ahIM prazna thAya ke, cittanuM praNidhAna, kriyA Adi darekamAM varte che, chatAM jyAM utkaTa viSaya che tyAM upayoganI prApti dekhAya che ema kahyuM, tyAM utkaTapaNuM zuM che te batAvatAM kahe che ke, utkaTapaNuM jijJAsAvizeSaviSayatvAdikarUpa che. teno bhAva e che ke, koi jIva kriyA karato hoya tyAre, mAre kriyA samyag Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 gAthA - 69 adhyAtmamata parIkSA , karavI che e prakAre kAyika ceSTAmAM jijJAsA vizeSa hoya tyAre, te kAyika kriyAmAM jijJAsA vizeSa hovAne kAraNe tyAM mAnasa yatna vyakta dekhAya che; ane tyArapachI zabdoccAraNamAM jijJAsA vizeSa thAya tyAre, te vyaktino mAnasa upayoga zabdamAM pravarte che. tethI kriyAnA je aMgamAM jijJAsA vizeSa hoya, tyAM utkaTa praNidhAna hoya che; ane anyatra anutkaTa hoya che. ahIM vizeSa e che ke, jyAM vyakta upayoga dekhAya tyAM utkaTa praNidhAna hoya che ane anyatra vAsanArUpe yatna pravarte che, tethI tyAM anutkaTa praNidhAna che tema kahela che. vathA vA' athavA to bIjI rIte kriyA, abhidhAna, varNAdimAM eka sAthenI pratIti kaI rIte thAya che, te batAve che - je prakAre goLa goLa pheravAtA UMbADiyAmAM cakraka(goLAkAra) ke daMDAdi AkArano je pratibhAsa thAya che, te AzuvRttikRta che paNa tAtvika nathI, kema ke jyAre cakrAkAra ke daMDAkAra tene pheravavAmAM Ave che, tyAre je kSetramAM tenI avagAhanA che, te kSetrathI anyatra tenA avasthAnanI anupapatti che. te ja prakAre kriyA AdimAM upayoganA ekatvano pratibhAsa thAya che te AzuvRttikRta che, tAttvika nathI. "yathA vA'thI karela arthathI e prApta thAya che ke, koI jIva sudaDha yatnapUrvaka kriyAdi darekamAM atizayita upayukta thaIne jyAre vyApRta thAya che tyAre, kriyAdi karanArane ema ja bhAse che ke, kriyAdi darekamAM mArA cittano upayoga che, paraMtu kALa atisUkSma hovAne kAraNe bhinna bhinna kALamAM kriyAdimAM upayoga vartato hovAthI eka ThekANe upayoga che tyAre anyatra upayoga nathI, paraMtu kramasara darekamAM upayoganI parAvRtti hovA chatAM ekatvano pratibhAsa AzuvRttikRta che. pUrvamAM chinnajavAlAnA daSTAMtathI ane UMbADiyAnA daSTAMtathI, kriyAkALamAM kriyA, abhidhAna, varNa, artha ane viSayamAM upayoga kaI rIte pravarte che te batAvyuM tyAM, chinnavAlAnA daSTAMtamAM je jIvano upayoga dhIme dhIme kriyA-arthAdimAM kramasara pravartato dekhAto hoya che, tevA prakAranI kriyAne sAme rAkhIne kahela che. tethI e prApta thAya che, te jIvano koika vakhate upayoga kriyAmAM dekhAya che, to koIka vakhate zabdamAM dekhAya che, to koika vakhate arthamAM dekhAya che, to koIka vakhate AlaMbanamAM dekhAya che tyAre te jIvane te te viSayamAM utkaTa upayoga hoI zake. anyatra saMskArAtmaka citta pravartatuM hoya che, tene anutkaTa tarIke vivakSA karela che. ane tene ja kAraNe kriyA, abhidhAnAdi sarvanI saMtati avicchedarUpe cAlu hoya che. jayAre bIjA UMbADiyAnA daSTAMtamAM citta sarvatra zIgha parAvartana pAme che, tethI eka sAthe kriyA, aryAdi bavAmAM upayoga che tema lAge che. paraMtu vAstavika rIte je vakhate kriyAmAM upayoga che, te vakhate arthAdimAM upayoga nathI ane jayAre arthAdimAM upayoga che, tyAre kriyAmAM upayoga nathI. te mAnasa upayogane sAme rAkhIne kahela che. ahIM vizeSa e che ke, bhAvapUrvakanI kriyAmAM kriyAviSayaka upayoga che tene cittapraNidhAna kahela che, ane te cittano upayoga ja bhAva zabdathI vAcya karela che, ane te praNidhAnAdi pAMca AzayomAMthI anyatara AzayarUpa che. tethI caramAvartathI bahAranA jIvo paNa saMyamagrahaNa karIne kvacit cittanA upayogapUrvaka anuSThAna karatA hoya che to paNa, temano cittano upayoga zAse batAvela dizAmAM nahi hovAthI, temanA mAnasaupayogane tuccharUpe svIkArela che. ane ahIM cittapraNidhAna zabdathI te upayoga grahaNa karavAno nathI, paraMtu vihita anuSThAnane anurUpa cittanA upayogane cittapraNidhAna zabdathI grahaNa karavAno che, je praNidhAnAdimAMthI koi eka AzayarUpa Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA : 69 .. . . . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA .................. 357 utthAna -pUrvamAM "cAta'thI kahela ke, nizcayanaya ema kahe che ke, kSayopazamabhAvanI kriyA upAdeya che ane audayikabhAvanI kriyA heya che, ane viziSTa vidhi-niSedhanuM vizeSaNamAM parvayasAna pAme che, ethI bhAva ja Adeya che, tenuM sthitapakSe ""va' thI nirAkaraNa karyuM. ane tyArapachI "pi 'thI puSTi karI ke, bhAva, cittanA upayogarUpa che, ane te anuSThAnaviSayaka ja hovAthI anuSThAna paNa bhAvanI jema AdaraNIya che. tyArapachI pharI tenI puSTi karatAM "pi ca'thI kahe che TIkA - pi 2 mAvadiyAnajJAti tAvannivivAduM 1 'jiNNAsAvi hu etthaM liGgaM eyAi haMdi suddhaae| nevvIford fsaddhA sA tayAM || [qvA. rU-26] tti vecanAta ! tathA ca tasyAM satyAM kasya nAma na vihitAnuSThAnapravRttiH? iti kimakriyArucikadAgrahagrastena saha vivArapAya? 6? TIkArya -mapi ane vaLI bhAvakriyAno hetu jijJAsA che, e nirvivAda che. temAM hetu kahe che : 'niVUTIkSatti tathari e pramANe paMcAzakanuM vacana che. tathA 'ane te rIte arthAt bhAvakriyAno hetu jijJAsA che te rIte, te=jijJAsA, hote chate vihita anuSThAnamAM pravRtti koNa na kare? ethI karIne akriyAruci kadAgrahagrasta (ekAMta nizcayavAdI) sAthe vicAraNAthI zuM? paMcAzakanI sAkSIno artha A pramANe che - 'niJUT/Hva' - AmAM=anuSThAna viSayamAM, jijJAsA paNa zuddha evI AS=vaMdanAnuM, liMga che. nirvANanA arthIne nirvANanuM aMga samyajJAnAdi che, tenuM nimitta A=jijJAsA, prasiddha che. bhAvArtha - paMcAzakanI sAkSInA vacanathI e siddha thAya che ke, anuSThAna viSayamAM je jijJAsA che, te bhAvakriyAno hetu che. sthitapakSa kahe che ke, bhAvapUrvakanI kriyAmAM nimitta kAraNa jijJAsA che, ane jijJAsA anuSThAnaviSayaka ja hoya che. tethI mokSane mATe bhAvane kAraNarUpe svIkAro to, tenI niSpattinA kAraNarUpa jijJAsAthI paNa anuSThAnamAM pravRtti thaze, mATe akriyArucinA kadAgrahavALA ekAMta nizcayanayanI sAthe vicAraNA thaI zake nahi paraMtu sunayarUpa nizcayanaya to gauNarUpe kriyAne paNa avazya svIkAre che, kevala bhAvane mukhya svIkAre che, ane temAM nimitta kAraNa tarIke kriyAne kahe che. tethI mokSanA arthIe jema bhAvamAM yatna karavo joie, tema vizeSa bhAvanI niSpatti mATe bhAvapUrvakanI kriyAmAM paNa yatna karavo joie.li69II avataraNikA:- matha bhAvavRddhimeLottarottaragujAnaprAptimupaviti 1. jijJAsApi khalvasyAM liGgametasyA haMdi zuddhAyAH / nirvANAGganimittaM siddheSA tadarthanAm / / Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358. gAthA-70-71 upa8...... . . . . . . . . ..sadhyAtmamataparIkSA avataraNikArya -vihita anuSThAnathI bhAvavRddhi thAya che ema kahyuM. have bhAvavRddhinAkramathI uttarottara guNasthAnanI prAptino upadeza Ape che gAthA : dhiisaddhAsuhaviviisaviNNattI tattadhammajoNitti / talladdhadhammabhAvA vaDDhai bhAvaMtaraM tatto // 7 // (dhRtizraddhAsukhAvividiSAvijJaptayastattvadharmayoniriti / tallabdhadharmabhAvAdvardhate bhAvAntaraM tataH // 70 // ) evaM pavaDDhabhAvo kameNa guNaThANase DhimAruhiya / pakkhINaghAikammo kayakicco kevalI hoi // 71 // ( evaM pravRddhabhAvaH krameNa guNasthAnazreNimAruhya / prakSINaghAtikarmA kRtakRtyaH kevalI bhavati / / 71 / / ) gAthArtha - dhRti, zraddhA, sukhA, vividiSA ane vijJapti tattvadharmanI yoni che. tyArapachI=A dharmayoninI prApti thAya tyArapachI, tenAthI labdha dharmabhAvathIetattvadharmayonithI prApta dharmabhAvathI, bhAvAMtara vadhe che. A gAthArtha e pramANe pravRddha bhAvavALo AtmAkramathI guNasthAnakanI zreNi upara ArUDha thaine prakSINa ghAtakarmavALo kRtakRtya kevalI thAya che. nA * 'tattadhammajoNitti' - 248 iti' 206 che te tattvabhanI yoninI saMnyAnA samAti sUyacha bhane vijJAna pachI tenuM yojana che. East :- "dhRtiH zraddhA sukhA vividiSA vijJaptiriti tattvadharmayonayaH" iti hi pAtaJjalAdiSu prsiddhm| tatrodvegAdiparihAreNa cetasaH svAsthyaM dhRtiH, tayA ca mArgAnusAritattvarucirjanyate, tAmeva zraddhAmAhuH, tayA ca bhujaGgamanalikAyAmatulyo viziSTaguNasthAnaratnapradAnazauNDaH svarasavAhI kSayopazamavizeSo janyate yamanye sukhetyaacksste| "sukhA viziSTAhlAdarUpA" iti paJcAzakavyAkhyAnaM kathaM? iti cet? kArye kAraNopacAreNa parAbhiprAyeNa vA, nahyAhlAdasya tattvacintAjanakatvaM nAma, kSayopazamena tasyopakSINatvAt, tadvihInAnAmapi ttprsnggaacc| tayA ca tattvacintArUpamadhyavasAnaM janyate yadanye vividiSAmAcakSate, tata eva hi zuzrUSAzravaNagrahaNadhAraNavijJAnohApohatattvAbhinivezA prajJAguNAH prAdurbhavanti prathamajaladharajalanipAtAdivAbhinavaprarohAH enaM vinA bhavantastvete tadAbhAsA eva, na tu taattvikaaH| tadevaM prajJAguNajananakrameNa tattvacintayA bodhirjanyate, iyaM ca karaNatrayavyApArAbhivyaGgyaM prazamasaMveganirvedAnukampAstikyAbhivyaktilakSaNaM samyagdarzanamucyate, tadanye vijnyptimaahuH| Easil :- 'dhRtiH' -kRti, zraddhA, sudhA, vividha bhane vizati tatpanI yoni cha, bhe pramANe ligule graMthomAM prasiddha che. Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 70-71 adhyAtmamataparIkSA dara 'vijJaptiiita' - ahIM 'kRti' zabda tattvadharmanI yoninI saMkhyAnI samApti sUcaka che. temAM arthAt je tattvadharmanI yoni che temAM, udvegAdinA parihArathI cittanuM svAsthya kRti che ane tenA vaDe arthAt dhRti vaDe mArgAnusArI tattvaruci pedA thAya che, tene ja arthAt mArgAnusArI tattvarucine ja zraddhA kahe che; ane tenA vaDe arthAt zraddhA vaDe bhujaMgamanI=sarpanI, nalikAnA AyAmatulya-laMbAi tulya, viziSTa guNasthAnarUpa ratnanA pradAnamAM samartha evo svarasavAhI kSayopazamavizeSa pedA thAya che, jene anya sukhA e pramANe kahe che. 'mulA' - sukhA viziSTaAhvAdarUpa che e pramANe paMcAzakanuM vyAkhyAna kevI rIte saMgata thaze? arthAt graMthakAre sukhAne jJAnAvaraNIyanA kSayopazavizeSarUpa kahI che ane paMcAzakamAM sukhAne viziSTaAhlAdarUpa kahI che, te kevI rIte saMgata thaze? A rIte benA virodhanI zaMkAnuM udbhAvana karIne parihAra karatAM kahe che'nArthe' kAryamAM kAraNanA upacArathI athavA paranA abhiprAyathI ( A kathana che.) utthAna :- 52nA abhiprAyathI sukhA AhlAdarUpa che tema kahyuM, tenI puSTi karatAM kahe che TIkArya :- 7 ddi' - AhlAdanuM tattvaciMtAjanakapaNuM nathI ja. 'f' evakArArthaka che. temAM be hetu kahe che - (1) tenuM=AhlAdanuM, kSayopazamathI upakSINapaNuM che arthAt caritArthapaNuM che. (2) ane taddhihInane=kSayopazamavihInane, paNa teno arthAt tattvaciMtAnI prAptino, prasaMga che. 359 'tathA gha' - ane tenA vaDe=sukhA vaDe, tattvaciMtArUpa adhyavasAna pedA thAya che, jene bIjA vividiSA kahe che. tenAthI ja=vividiSAthI ja, jema prathama vRSTithI abhinava aMkuro pedA thAya che, tema zuzruSA, zravaNa, grahaNa, dhAraNa, vijJAna, Uha, apoha ane tattvAbhinivezarUpa buddhinA guNo prAdurbhAva pAme che. AnA vinA=vividiSA vinA, A=zuzruSAdi prajJAguNo, tadAbhAsa rUpa ja che=zuzruSAdi AbhAsarUpa ja che, paraMtu tAttvika nathI. tethI A pramANe prajJAguNanA utpanna karavAnA kramathI tattvaciMtA vaDe bodhi pedA thAya che, ane Abodhi, yathApravRttAdika2NatrayavyApArathI abhivyaMgya prazama, saMvega, nirveda, anukaMpA ane AstikyanI abhivyaktilakSaNarUpa samyagdarzana kahevAya che. tene anya vijJapti kahe che. bhAvArtha :- 'tattvadharmayonaya: ' - tattvadharma eTale jJAna, darzana ane cAritrarUpa mokSamArga, tenI yoni=kAraNa, te tattvadharmanI yoni 'dhRti' Adi pAMca che. (1) dhRtinuM lakSaNa karatAM kahe che- udvega AdinA parihArarUpa je cittanuM svAsthya che te kRti che, ane A 'dhRti' namrutyurNa sUtramAM 'abhayadayANaM' padathI vAcya je 'abhaya' che tene batAve che. AnAthI e prApta thAya ke je 'abhaya'nI prApti che te kRti che, ane te 'abhaya' sAta prakAranA bhayarahita cittanA svAsthyarUpa che. Azaya e che ke je jIvo saMsAramAM avicAraka che, teo mUDhatAne kAraNe mRtyu Adi sAta prakAranA bhayono vicAra karatA nathI, ane maLela puNyamAM ja magna thaine jIve che; Ama chatAM, jyAre te sAta bhayomAMthI koi paNa bhaya sAme dekhAya tyAre teo vihvaLa thai jAya che, ane mRtyu Adi prApta na thAya te mATe zakya eTalA prayatno Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 adhyAtma parIkSA.. gAthA - 70-71 karatA hoya che. jyAre jIva kAMika vicAraka bane che tyAre tene saMsAra svayaM ja klezarUpa bhAse che ane sAte prakAranA bhayothI vyApta dekhAya che, ane te vicAre che ke kharekhara A saMsAramAMthI chUTavAno upAya zuM che? ane te svasthatApUrvaka bhayomAMthI nIkaLavAno ucita upAya vicArI zake che te tenI dhRti che; ane te pairyapUrvaka jayAre chUTavAnA upAyano vicAra kare che tyAre kAMika prAthamika bhUmikAno samyapha bodha tene hoya che, je yoganI prathama dRSTirUpa che. ane A dhRti saMsAramAM vartatA sAte bhayomAM udvega AdinA parihArapUrvaka cittanA svAstharUpa che, ane AvI vRtivALo jIvate dhRtinA baLathI bIjI bhUmikArUpa zraddhAne prApta kare che; je saMsAranA vistaraNanA upAyarUpa mArganA darzanasvarUpa cakSanI prAptirUpa che. tyArapachI kSayopazamavizeSarUpa trIjI bhUmikA prApta thAya che, jene bIjA 'sukhA' kahe che ane tenuM svarUpa A pramANe chebhujaMgamanI sarpanI, gamananalikAnA AyAma=daibaitulya, A kSayopazamavizeSa mArga che. tAtparya e che ke sarpa nalikAmAM peselo sIdho ja nalikAnA anya mArge bahAra nIkaLe che, tema jIvano A yopazamabhAva sAnubaMdha hovAne kAraNe uttarottara vRddhi pAmato sIdho samyagdarzananI bhUmikAne pAme che. tethI sarpanI nalikAno AyAma jema gamana mATe sIdho mArga che tema A kSayopazama sAkSAt samyagdarzanAdinI prAptimAM sIdhA mArgarUpa che, tethI ja tenuM bIjuM vizeSaNa kahela che ke viziSTa guNasthAnarUpa ratnanA pradAnamAM zauDa samartha, evo A kSayopazamavizeSa che. A kSayopazamavizeSa pariNAmane svarasavAhI eTalA mATe kahela che ke, saMyogothI ke vaDIlonI maryAdAthI te pariNAma pravartato nathI paraMtu nija abhilASathI pravarte che, arthAt pUrvamAM je cakSanI prAptithI mArganuM darzana thayela te mArgamAM gamanano nija abhilASa thavAne kAraNe jIvano tathAvidha yatna varte che, jene kAraNe sAnubaMdha kSayopazama varte che. paMcAlakajImAM sukhAno artha viziSTaAlhAdarUpa karyo tenuM tAtparya e che ke, trIjI bhUmikAne pAmela jIva, utkaTa mithyAtvamohanIyanA kSayopazamathI upabhraMhita evA jJAnAvaraNIyakarmanA kSayopazamajanya evA jJAnanA pariNAmarUpa A sukhAne prApta kare che, ane te bhUmikAmAM kriyAviSayaka viziSTa je AhvAda che te ja sukhAnuM kAraNa che, tethI sukhArUpa kAryamAM kAraNano upacAra karIne sukhAne viziSTaAlhAdarUpa kahela che. athavA to paranA abhiprAyathI kahela che, arthAt paranA abhiprAyathI sukhA viziSTaAlhAdarUpa che, paraMtu svasiddhAMta pramANe te viziSTa jJAnanA pariNAmarUpa che. paMcAzakamAM sukhAne viziSTaAlhAdarUpa kahela che te paradarzananA abhiprAyathI kahela che. tenI ja puSTi karatAM kahe che- AlhAda che te tattvaciMtAjanaka banato nathI, kema ke AlhAdanuM kSayopazama vaDe upakSINapaNuM che ane kSayopazamavihInane paNa tattvaciMtAnI prAptino prasaMga prApta thaze. tenuM tAtparya e che ke sukhAthI cothI bhUmikA vividiSA prApta thAya che je tattvaciMtArUpa che. tethI sukhA tattvaciMtAnI janaka che, paraMtu AhAda tattvaciMtAno janaka nathI, kema ke kriyAmAM thato AlhAda viziSTa jJAnanA kSayopazamane pedA karIne caritArtha thaI jAya che, tethI AhvAda e sukhArUpa nathI, paNa paranA abhiprAyathI paMcAzakamAM sukhAne viziSTaAlhAdarUpa kahela che. vaLI tenI ja puSTi karatAM bIjo hetu kahe che- jo AhvAda tattvaciMtAno janaka hoya to kSayopazamarahitane paNa kriyAmAM thatA AhAdathI tattvaciMtA pedA thavAno prasaMga Ave. Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 70-71 adhyAtmamataparIkSA 361 kahevAno bhAva e che ke koi jIva bhagavadbhakti Adi kriyA karato hoya tyAre, jene te bhakti Adi kriyAmAM AhlAda vartato hoya to tenAthI tene tattvaciMtAjanaka evo jJAnAvaraNIyano kSayopazama thai zake che, ane tenAthI tattvaciMtA pragaTa thai zake che. paraMtu keTalAkane te kriyAmAM AhlAda vartato hoya chatAM tattvaciMtAjanaka jJAnAvaraNIyano kSayopazama na thAya to paNa tene tattvaciMtAnI prAptino prasaMga prApta thaze. kema ke sukhAne viziSTaAhlAdarUpa svIkArIe to kriyAmAM tene AhlAda varte che tenAthI ja tattvaciMtAnI prAptino prasaMga prApta thAya, paraMtu tema thatuM nathI tethI AhlAda e sukhArUpa nathI. jyAre sukhA tattvaciMtAjanaka che, tethI te sukhA vaDe tattvaciMtArUpa adhyavasAya pedA thAya che jene bIjA vividiSA kahe che. ane vividiSAthI ja zuzruSA Adi prajJAnA ATha guNo pragaTe che, je prajJAnA ATha guNo prathama varasAdathI thatA navIna aMkurA jevA che. tattvaciMtArUpa adhyavasAya vagara thatA zuzruSAdi guNo AbhAsika ja che paraMtu tAttvika nathI. A rIte=pUrvamAM kahyuM ke tattvaciMtAnA adhyavasAyathI prajJAguNo pragaTa thAya che e rIte, prajJAguNajanananA kramathI tattvaciMtA vaDe bodhinI prApti thAya che, je prajJAnA ATha guNomAM tattvAbhinivezarUpa aMtima guNasvarUpa che, ane A bodhi yathApravRttikaraNa Adi traNa karaNanA vyApArathI pragaTa thanAra ane prazama-saMvegAdi guNanI abhivyaktirUpa samyagdarzanarUpa che, jene bIjA vijJapti kahe che. utthAna :- pUrvamAM dhRti Adine tattvadharmanI yoni batAvI, have tenuM nigamana karatAM kahe che 2251 :- tadevametaiH karaNairutpannadharmabhAvasya yathocitAnuSThAnaparAyaNasya sato bhAvAntaraM pravarddhate ""sai saMjAo bhAvopAyaM bhAvaMtaraM tao kuNai" iti vacanAt, atra prAyograhaNaM prAgasaJjAtatathAvidhabhAvAnAM marudevyAdInAM bhAvaprakarSaprAptyA yo vyabhicArastatparihArArthamiti vyAcakSate / atra ca bhAvaH kriyAviSayo grAhyaH, ''ra ''velAivihANaMmI taggayacittAiNA ya vinneo / tavvuDDibhAva'bhAvehi taha ya davveyaraviseso / " [ paMcA. 3-10] tti gAthAyAH prAk prakrAntatvAt, anyathA tAdRzabhAvasAmAnyaM prati kSayopazamavizeSasya, avyavahitottaratva. saMbandhena bhAvaviziSTabhAvaM prati ca bhAvasya hetutayA vyabhicArAnavakAzAt, bhAvapUrvakriyAyA api bhAvajanyatAvacchedakajAtivyApyajAtyavacchinnaM prati hetutvAnna vyabhicAra ityAhuH / dara ahIM 'tavevas' e 'tasmAt' arthaka che. dara 'tao Lapha' che tyAM paMcAzakamAM 'no hrApha' pATha che. TIkArtha :- 'tavevas'-te kAraNathI A karaNo vaDe=kRti Adi karaNo vaDe, utpanna dharmabhAvavALI, yathocita anuSThAnaparAyaNa evA jIvamAM bhAvAMtara vadhe che. temAM hetu kahe che . asyottarArdha :- tA eyamettha pavaraM liMgaM saD bhAvavuDDI tu / (paMcA. 3-11) sakRtsaMjAtobhAva: prAya: bhAvAntaraM tataH karoti / tasmAdetadatra pravaraM liGgaM sakRt bhAvavRddhistu // velAdividhAne tadgatacittAdinA ca vijJeyaH / tadvRddhibhAvAbhAvAbhyAM tathA ca dravyetaravizeSaH // Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * - * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * 362. .. adhyAtmamata parIkSA. gAthA - 70-71 je kAraNathI sakRta-ekavAra, thayelo bhAva prAyaH bhAvAMtarane kare che e pramANe vacana che. namo'no saMbaMdha paMcAzakano zloka "sa saMgo ' 3/11nA uttarAddha sAthe che. 'tra' - ahIM arthAt paMcAzakanA sAkSIpAThamAM je prAyaH zabdanuM grahaNa che, te pUrvamAM utpanna nahi thayela tathAvidha cittanA praNidhAnarUpa bhAvavALAM evAM marudevAdine bhAvaprakarSanI prAptithI je vyabhicAra Ave che tenA parihArArthe che, e pramANe paMcAzakanA TIkAkAra kahe che. 'tra tra' - ane ahIMyAM arthAt paMcAzakanA sa saMgAmo' kathanamAM, bhAva kriyAviSayaka grahaNa karavo, kema ke "tnA dhyeyavilaNo " e gAthAnuM prApha prakrAMtapaNuM che, arthAt "sapha saMgAmo....'gAthAthI pUrvamAM kathana che. 'vetArU' 3/10gAthA kriyAviSayaka che, tethI uttaranI "supha saMgAmo' 3/11 gAthA paNa kriyAviSayaka bhAvane jaNAve che. anyathA' - evuM na mAno to arthAta kriyAviSayaka praNidhAnarUpa bhAva grahaNa na karo ane bhAvasAmAnya grahaNa karo to, tAdaza bhAvasAmAnya pratye kSayopazamavizeSanuM hetupaNuM hovAthI ane avyavahita uttaratva saMbaMdhathI bhAvaviziSTa bhAva pratye bhAvanuM hetupaNuM hovAthI vyabhicArano avakAza nathI. (tethI paMcAzakamAM prAyaH zabdanI AvazyakatA rahetI nathI.) utthAna -pUrvamAM paMcAzakanA pAThamAM vyabhicAranA vAraNa mATe prAyaH zabdanuM grahaNa karyuM tenAthI e prApta thAya che, kvacit kriyAviSayaka bhAvathI bhAvavRddhi thAya che, ane kvacit bhavanA naiguNyanA darzanathI kriyA vagara paNa thayela bhAvathI bhAvanI vRddhi marudevAdinI jema thAya che. ane Ama svIkArIe to kriyAnuM bhAvapratye vyabhicArapaNuM prApta thAya, tethI vicArakanI pravRtti kriyAmAM saMbhave nahi, tethI kahe chemAvapUrvA' - bhAvapUrvaka kriyAnuM paNa bhAvajanyatAvacchedaka jAtinI vyApyajAtyavacchinna kArya prati hetupaNuM hovAthI vyabhicAra nathI, e pramANe siddhAMtakAra kahe che. venArUM...' gAthAno artha A pramANe che- veLAthI karato hoya, vidhipUrvaka karato hoya, targata cittAdithI karato hoya ane tenA kAraNe caityavaMdanaviSayaka pariNAmanI vRddhino bhAva hoya, tenAthI bhAvaanuSThAna jANavuM; ane veLAdi sarva viparIta hoya ane tenA kAraNe caityavaMdanaviSayaka pariNAmanI vRddhino abhAva hoya to dravyaanuSThAna jANavuM. C paMcAzaka 3-10 gAthAmAM tadUtacittavi'. 'mAdri' zabdathI vacana ane kAyAnuM grahaNa karela che. bhAvArtha - "tAza' tAdaza bhAvasAmAnya eTale mokSane anukULa prAthamika bhAvathI mAMDIne kSAyikabhAvanI prApti pUrvenA bhAva sAmAnya prati karmano kSayopazama hetu che, ane bhAvaviziSTa bhAva pratye pUrvekSaNano bhAva hetu che, tethI vyabhicArano avakAza che, mATe prAyaH zabdanI AvazyakatA nathI. ane paMcAzaka 3-10mAM "prAyaH" zabda che tethI "sarU saMjJA'e sAkSIpAThamAM kriyAviSayaka bhAvane grahaNa karIne kahe che ke eka vakhata kriyAmAM utpanna thayelo bhAva prAyaH bhAvAMtara kare che. Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA - 70-71 . . . . . . . . . . . adhyAtmamata parIkSA ................ 363 vaM'thI tyAdu?' sudhInA kathanamAM ekavAkyatArUpa vizeSatA A pramANe che sau prathama graMthakAre e batAvyuM ke, pRti Adi karaNothI utpanna thayelo dharmabhAva anuSThAna dvArA vRddhi pAme che. tyAM prazna thAya ke anuSThAnane vacamAM lAvavAnI jarUra zuM che? kema ke dhRti AdithI pedA thayelo bhAva ja anuSThAna vagara navA bhAvAMtararUpe pariNAma pAme che, tema svIkAravAmAM zuM vAMdho? tenA nivAraNa rUpe "saTTa saMjAgo.' e paMcAzakanA vacanathI puSTi karI ke A vacanathI kriyAviSayaka bhAva grahaNa karavAno che, ane e bhAva kriyAthI ja vadhe che, ane tene ja spaSTa karavA mATe batAvyuM ke tyAM prAyaH zabda marudevAdimAM vyabhicAranA vAraNa mATe che; ane te gAthA pUrve 'vetA...' gAthA che, tethI ja nakkI thAya che ke kriyAviSayaka ja bhAva grahaNa karavAno che. jo kriyAviSayaka bhAva grahaNa karavAno na hoya ane sAmAnya bhAva grahaNa karavAno hoya to marudevAdimAM vyabhicAra paNa na Ave. ane sarvatra pUrvabhAvathI uttarabhAva pedA thAya che, ane je je bhAvo thAya che te sarva pratye karmano kSayopazamavizeSa kAraNa che tema mAnavAmAM Ave to, prAyaH zabda mUkavAnI AvazyakatA rahe nahi; ane paMcAzakakAre "prAyaH" zabda mUkyo, te ja batAve che ke kriyAviSayaka bhAvane AzrayIne A kathana che. tyAM prazna thAya ke kriyAne AzrayIne bhAvane grahaNa karIne pUrvano bhAva uttaranA bhAvo pedA kare che tevuM mAnazo, to nisargathI thatA bhAvanI niSpatti pratye kriyAmAM vyabhicAra AvavAthI vicArakanI pravRtti bhAva arthe kriyAmAM thaze nahi, tethI te vyabhicAranA nivAraNa mATe bhAvanI avAMtara jAti pratye bhAvapUrvakanI kriyAne hetu banAvIne vyabhicAra nathI ema sthApana karyuM. enAthI e prApta thAya ke keTalAka jIvo adhigamathI ja bhAvane pedA karI zake tevA hoya che, ane tevA bhAva pratye bhAvapUrvakanI kriyA hetu che; tethI bhAvanA arthIe kriyAmAM ja pravRtti karavI ucita che. ane koika jIvo nisargathI bhAvane prApta karI zake tevA hoya che, te prakAranA bhAva pratye bhAvapUrvakanI kriyA hetu nathI, paraMtu pUrvano bhAva ja uttaranA bhAvane pedA kare che; Ama chatAM, moTA bhAganA jIvo nisargathI bhAva prApta karI zakatA nathI paraMtu adhigamathI ja bhAva prApta karI zake che, mATe kriyAmAM ja Adara karavo ucita che, paraMtu nisargathI ja phaLa prApta thaze tema vicArIne rAha jovI ucita nathI. TIkA - vuiM vottarottaramAvavizuddha punithai 18IprativairANinimUnAzaMvaSitaghnghaatikrmaa parApekSAviraheNa pariniSThitasakalakRtyaH sahajAnantacaitanyaprakAzavizrAntavilasadanekAntavAdamudrAmudritabhuvanatrayAntarbhUtaviSayAkArasaJcArasphAraguNaratnarAziH kevalI bhavati // 70 // 71 // TIkArya -jAvaM 2'-ane A rIte uttarottara bhAvanI vizuddhi dvArA guNazreNi upara ArUDha thaIne parAkASThA prApta vairAgyadazAthI atyaMta nAza karyA che ghanaghAtI karmo jeNe evA, parapadArthonI apekSA nahi hovAne kAraNe pariniSThita sakala kRtyavALA(=kRtakRtya), sahaja anaMta caitanyanA prakAzamAM vizrAMta hovAnA kAraNe vilAsa pAmatA evA, anekAMtavAdanI mudrAthI mudrita evA, traNa bhuvanamAM vartatA evA viSayonA AkAramAM saMcAra karanAra skAra=vistRta, guNaratnanI rAzivALA, kevalI thAya che. II9o-71 Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maiM prApti sthAna gItArtha gaMgA AHMEDABAD 5, jaina marcaMTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. (079) - 660 49 11, 660 36 59 nikuMjabhAI ra. bhaMDArI MUMBAI viSNumahala, trIje mALe, garavAre pevelIyananI sAme, DI roDa, carcageTa, muMbaI-20. * (022) - 2814048, 28101 95 zaileSabhAI bI. zAha SURAT zrInAthajI epArTamenTa, chaDhe mALe, hariparA, hAtha phaLIyA, surata-1. * (0261) - (o) 43 91 60, 43 91 63 naTavarabhAI ema. zAha, (AphrIkAvALA) AHMEDABAD 9, parizrama beMka opha inDIyA sosAyaTI, vijayanagara krosIMga pAse, amadAvAda-13. * (079)- 7478512, 7478611 kamalezabhAi dAmANI RAJKOT 'jinAjJA'', 27, karaNaparA, rAjakoTa-360 001. (0281) - (ghara) 233120 udayabhAI zAha JAMNAGAR C/o, mahAvI2 agarabattI varksa, C- 9, supara mArkeTa, jayazrI TokIjhanI sAme, jAmanagara. - (0288) - 678513 -8 vimalacaMdajI BANGALORE C/o, J. NEMKUMAR & COMPANY, Kundan Market, D.S.Lane, Chickpet Cross, Bangalore-560 053, (0) 287 52 62, (R) 225 99 25. H mudraka H mudreza purohita sUrya ophaseTa, AMbalI gAma, seTelAiTa-bopalaroDa, amadAvAda-58. Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - pa.pU. gaNivarya zrI yugabhUSAvijyajI ma.sA.nA cAkhyAnanA pustako (1) anukaMpAdAna (2) supAtradAna (3) cogaviMzikA bhAga-1 (4) cogaviMzikA bhAga-2 gItArthagaMgAthI praSThAzita graMtho vivecaka bhUkhya 35 30 40 20 10 05 (1) cogavaMzikA zabdazaH vivecana pravizalA bhotA adhyAtmaGdhaniSat prA zaNTazaH viveyana pravizalA, bhotA zrAvanA mAkhatonAM viddtyo| yugabhUSaNavijyajI ma.sA. (4) cogadaSTisamuccaya yugabhUSAvijyajI ma.sA. sadgati tabhArA hAthabhA ! yugabhUSAvijyajI ma.sA. (6) karmavAda karNikA yugabhUSaNavijyajI ma.sA. zanAyAra yugabhUSaNavijyajI ma.sA. zAsanasthApanA yugabhUSaNavijyajI ma.sA. (9) anekAntavAda yugabhUSaNavijyajI ma.sA. (10) praznottarI yugabhUSaNavijyajI ma.sA. (11) cittavRtti yugabhUSaNavijyajI ma.sA. (12) cAlo, mokSanuM sAcuM svarUpa samajIe yugabhUSaNavijyajI ma.sA. (13) Azraya ane anubaMdha sva. mohantavijyajI ma.sA. (14) manovijya ane Atmazuddhi yugabhUSaNavijyajI ma.sA. (15) bhAgavatI pravasthA paricaya yugabhUSaNavijyajI ma.sA. (16) viMzativiMzikA zabdazaH vivecana pUrvArthI pravizalA bhotA (17) adhyAmamataparIkSA zabdaza: vivecana bhAga-1 | praviNabhAI mAtA 10 10. 05 05 20 20 05 25 70 sUryA ophaseTa, AMbalIgAma, amadAvAda-58.