Page Text
________________
ગાથા - ૭ ૨૨. . . . . . . . . . . . . . . . . . અધ્યાતપરી' . . . . . . . . . . . . . . . . .
ભાવાર્થ - સંસારમાં કોઈપણ વસ્તુને હેય સ્વીકારવામાં, એ વસ્તુમાં રહેલ અનિષ્ટસાધન– પ્રયોજક છે, એમ કહીને પૂર્વપક્ષીને એ કહેવું છે કે, સંસારી જીવોને શરીરના સંરક્ષણનો જે અનુબંધ છે, તે રૌદ્રધ્યાનનું કારણ છે, તેથી અનિષ્ટનું સાધન છે માટે હેય છે; જ્યારે સાધુ શરીરનું રક્ષણ કરે છે, ત્યાં મોક્ષસાધન–મતિ હોવાથી તે અનિષ્ટનું સાધન બનતું નથી, પરંતુ મોક્ષના સાધનભૂત શરીરના રક્ષણથી જ મોક્ષની સાધના સારી થાય છે, તેથી તે સંરક્ષણ ઇષ્ટનું સાધન બને છે, માટે મોક્ષસાધન–મતિથી શરીરનું સંરક્ષણ સાધુને અનિષ્ટ નથી. અને એ જ વાતને “સવિશેષ છે..” ન્યાયથી વિશેષરૂપે દઢ કરે છે, અને બતાવે છે કે, વાસ્તવિક રીતે સાધુ આ મારું શરીર મોક્ષનું સાધન છે, એ પ્રકારની મતિથી જયારે શરીરના સંરક્ષણનું સતત ચિંતવન કરે છે, અને તેને અનુરૂપ શરીરના સંરક્ષણનો યત્ન કરે છે, ત્યારે ત્યાં વિશેષણાંશ મોક્ષસાધન–મતિ અને વિશેષ્યાંશ શરીરનું સંરક્ષણ છે; અને ‘વિશેષ...' એ ન્યાયથી ફક્ત વિશેષ્યાંશમાં વિધિનો બાધ હોવાને કારણે, વિધિવિશેષણાંશમાં સંક્રમિત થાય છે. અર્થાત્ કેવલ શરીરનું સંરક્ષણ શરીર પ્રત્યેના મમત્વથી સંસારી જીવો કરે છે, તેથી તે સંરક્ષણાનુબંધ રૌદ્રધ્યાનરૂપ બને છે; પરંતુ સાધુ શરીરના મમત્વથી શરીરનું સંરક્ષણ કરતા નથી, પરંતુ આ શરીર મારા મોંક્ષનું સાધન છે, માટે તેનું રક્ષણ કરીને હું મોક્ષમાર્ગમાં યત્ન કરું, તેવી મતિથી શરીરનું સંરક્ષણ કરે છે; તેથી
સવિશેષ ....' ન્યાયથી સાધુનું શરીરના પાલનનું ચિંતવન, મોક્ષસાધન–મતિના અનુબંધમાં જ પર્યવસાન પામે છે. અર્થાત મોક્ષસાધન–મતિના સતત ચિંતવનમાં જ પર્યવસાન પામે છે, પરંતુ સંરક્ષણાનુબંધી રૌદ્રધ્યાનમાં નહિ. તેની સામે ગ્રંથકાર કહે છે કે, સાધુ યતનાપૂર્વક ધર્મોપકરણને જયારે ધારણ કરે છે, ત્યારે પણ પોતાના રક્ષણ માટે જે કાંઈ યત્ન કરે છે, તે ઉપધિના મમત્વને કારણે નહિ, પરંતુ પોતાના મોક્ષને અનુકૂલ સાધનમાં તે સહાયક છે, માટે તેનું રક્ષણ કરીને મોક્ષની સાધના સમ્યગૂ થઈ શકે, તે જ આશયથી ઉપધિના રક્ષણ માટેનો યત્ન કરે છે, માટે સંરક્ષણાનુબંધી રૌદ્રધ્યાનની પ્રાપ્તિ નથી.
અહીં વિશેષ એ છે કે મૂળ શ્લોકમાં “સંરક્ષUIનુવન્ય' શબ્દથી સંરક્ષણાનુબંધી રૌદ્રધ્યાન લેવું છે અને આથી જ ટીકામાં બે વિકલ્પો પાડ્યા છે. ત્યાં સંરક્ષણાનુબંધી રૌદ્રધ્યાનરૂપ બીજો વિકલ્પ પાડ્યો છે અને ત્યારપછી વિશેષાવશ્યકભાષ્યના ઉદ્ધરણ પછી સંરક્ષણનો અર્થ કર્યો કે, સર્વમારણાદિ ઉપાયો વડે કરીને તસ્કરાદિથી નિજ વિત્તનું સંગોપન અને તેનું સાતત્યથી ચિંતન તે સંરક્ષણાનુબંધ. અહીં રૌદ્રધ્યાન કહેલ નથી પણ સંરક્ષણાનુબંધ જ કહેલ છે. આમ છતાં ત્યાં પણ સંરક્ષણાનુબંધિ રૌદ્રધ્યાન જ ગ્રહણ કરવાનું છે, કેમ કે સર્વમારાદિ ઉપાય દ્વારા ધનનું રક્ષણ રૌદ્રધ્યાનથી જ સંભવે. અને ત્યારપછી ‘મથ'થી જે કહ્યું ત્યાં, મોક્ષસાધન–મતિથી શરીરનું સંરક્ષણાનુબંધ અનિષ્ટ નથી ત્યાં, “સંરક્ષણનુવચ' શબ્દથી શરીરના સંરક્ષણનું સતત ચિંતન ગ્રહણ કરવાનું છે, પરંતુ રૌદ્રધ્યાન ગ્રહણ કરવાનું નથી, કેમ કે મોક્ષસાધન–મતિથી શરીરના સંરક્ષણનું ચિંતવન ત્યાં ઈષ્ટ છે, પરંતુ રૌદ્રધ્યાનરૂપ સંરક્ષણાનુબંધ ઈષ્ટ નથી llણા
અવતરણિકા -ચાવેત- પૂત સંરક્ષUTનુવંચિરૌદ્રધ્યાના તનતય વાધ્યાત્મપ્રતિવંધર્વ, તથા मानसात्मैकाग्र्यसंवेदनप्रतिबंधककायव्यापारानुषङ्गितया तद्विरोधित्वं भविष्यतीति चेत्? निरस्तमेवेदं प्रथमपक्षप्रतिबन्द्यां, तथापि वस्तुस्थितिमाह
| SR No. | 005701 |
| Book Title | Adhyatmamatpariksha Shabdasha Vivechan Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pravinchandra K Mota |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2001 |
| Total Pages | 394 |
| Language | Gujarat |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |