Adhyatmamatpariksha Shabdasha Vivechan Part 01

SR No.: 005701
Original Sutra Author: N/A
Author: Pravinchandra K Mota
Publisher: Gitarth Ganga
Publication Year: 2001
Total Pages: 394
Language: Gujarat
Classification: Book_Gujarati
File Size: 9 MB

Page 136

* 107 ગાથા - 23-24-25 અધ્યાત્મમત પરીક્ષા “યથા gi - જે રીતે જ ભોજનાદિમાં સંયમસાધનમાત્ર મતિથી જ શરીરના અનુરાગનું અનુબંધીપણું નિવર્તન પામે છે, તે રીતે અહીં પણ=ઉપધિમાં પણ, જાણવું. એથી કરીને (આહાર અને ઉપધિમાં) તુલ્યપણું=સમાનપણ ભાવાર્થ:- “નનું તાત્પર્ય એ છે કે, જેમ પ્રકાશની પ્રાપ્તિ માટે પ્રદીપમાં તેલનું પૂરણ કરવામાં આવે તો જ પ્રકાશ લાંબો સમય સુધી ટકી રહે, અને જયાં પ્રકાશની આવશ્યકતા હોય ત્યાં પ્રદીપનું ઉત્સર્પણ કરવામાં આવે તો જ પ્રકાશની પ્રાપ્તિ થાય; તેમ મુનિને જે સંયમનો પરિણામ થયો છે, તેનાથી વિશેષ એવા શુદ્ધાત્માના ઉપલંભની પ્રાપ્તિ માટે જ=બોધ માટે જ, કષાયરહિતપણા વડે કરીને, શરીરાદિના અનુરાગથી પ્રયુક્ત અનુચિત પ્રવૃત્તિની નિવૃત્તિ થયે છતે, જે સંયમસ્થાન છે તેને ટકાવવા માટે, સંભોજન અને સંચાલનની પ્રવૃત્તિ યુક્ત છે. તે આ રીતે આહાર ગ્રહણ કરવાથી સંયમની અંદર ચિત્તનો દેઢ પ્રયત્ન વર્તે છે, તે સમ્યફ પ્રકારે પ્રવૃત્ત રહે તો તેનાથી સંયમસ્થાનની વૃદ્ધિ થાય છે. અને જેમ દીપકને જયાં પ્રકાશ જોઈએ ત્યાં ઉત્સર્પણ કરવામાં આવે છે, તેમ પોતાને પ્રાપ્ત સંયમસ્થાન કરતાં ઉપરના સંયમસ્થાનની પ્રાપ્તિ માટે, તેને અનુકૂળ વિહારરૂપ=શરીરના સંચલનરૂપ, ચેષ્ટા આવશ્યક છે, કે જેના બળથી શુદ્ધાત્મતત્ત્વના ઉપલંભરૂપ ઉપરનું સંયમસ્થાન પ્રાપ્ત થાય. પરંતુ તે પ્રવૃત્તિ યુક્ત ત્યારે જ બને કે જયારે મુનિને વિષયભોગાદિવિષયક કષાયરહિતપણું હોવાને કારણે શરીરના અનુરાગથી પ્રયુક્ત એવી અયુક્તિની=અસમંજસ પ્રવૃત્તિની, નિવૃત્તિ થાય. અહીં વિશેષ એ છે કે, શુદ્ધાત્માના ઉપલંભની પ્રસિદ્ધિ માટે એમ કહ્યું, એનાથી એ પ્રાપ્ત થાય કે, મુનિને " શુદ્ધાત્માનો ઉપલંભ છે તેને જ વિશેષ પ્રગટ કરવો છે. તેના માટે જ મુનિ આહારવિહારાદિમાં પ્રવૃત્તિ કરે છે, અર્થાતુ પોતે જે સંયમસ્થાનમાં છે તેને વિશેષ પ્રાપ્ત કરવા માટે જ મુનિ આહાર ગ્રહણ કરે છે. કેમ કે આહારાદિથી : ઉપયોગ તીવ્ર બની શકે છે અને તેના દ્વારા સંયમસ્થાનની વૃદ્ધિ થઈ શકે છે. “ર વિમ' - “અને આ રીતે ઉપધિમાં સંભવ નથી” એ પ્રમાણે પૂર્વપક્ષીએ કહ્યું, તેનું તાત્પર્ય એ છે કે, જેમ આહારવિહોરાદિથી શુદ્ધાત્માનો ઉપલંભ થઇ શકે છે, તેમ વસ્ત્રાદિથી સંભવતો નથી. તેને ગ્રંથકાર કહે છે કે, જેમ દીવાને નિર્વાસસ્થાનમાં=પવન વગરના સ્થાનમાં મૂકવામાં આવે તો દીવો લાંબો સમય ટકી રહે છે, તેમ ધર્મોપકરણના પ્રહણથી શુદ્ધાત્માની પ્રાપ્તિ માટેનો યત્ન વિજ્ઞરહિત થઈ શકે છે; અને જો વસ્ત્રાદિ ગ્રહણ કરવામાં ન આવે તો શીતાદિ ઉપસર્ગને કારણે શુદ્ધાત્માના ઉપલંભનો યત્ન શિથિલ થાય છે. તેથી આહારાદિની જેમ યતનાપૂર્વક સાધુને વસ્ત્ર પણ ગ્રહણ કરવા યુક્ત છે. અહીં શંકા થાય કે, વસ્ત્રાદિ શરીરઅનુરાગના અનુબંધી છે, તેથી વસ્ત્ર ગ્રહણ કરવાથી શરીરનો અનુરાગ વધશે. તેને ગ્રંથકાર કહે છે કે, જેમ ભોજનાદિમાં સાધુને સંયમસાધનમાત્ર મતિ હોવાને કારણે શરીરના અનુરાગનું અનુબંધીપણું નિવર્તન પામે છે, તેમ વસ્ત્રમાં પણ સમાન છે. અહીં શરીર-અનુરાગ-અનુબંધીપણું નિવર્તન પામે છે એમ કહ્યું, ત્યાં “અનુબંધ'શબ્દ ફલ અર્થમાં છે. તેથી એ પ્રાપ્ત થાય છે, સાધુની વસ્ત્રમાં શરીરઅનુરાગના ફલરૂપે પ્રવૃત્તિ નિવર્તન પામે છે.ર૩ર૪l અવતરણિકા - મથ યાવત્યાહારવિહારયોવૃત્વમીમી તાવતી ઘર્મોપોડણવાધતેવુપતિ