Page Text
________________
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
,
૨૧૬ અધ્યાત્મમત પરીક્ષા
ગાથા : ૫૪ ટીકાર્ય - મોજાન્તરાય'ભોગાંતરાયકર્મના ક્ષયોપશમથી સહિત સાતવેદનીયાદિ પુણ્યપ્રકૃતિના વિપાકોદયથી જ પ્રાણીઓને ભોગ સંપન્ન થાય છે, પરંતુ સ્વવિત્તમાત્રથી જ નહિ. તેમાં હેતુ કહે છે - અન્યથા અર્થાત્ સ્વવિત્તમાત્રથી જ ભોગ માનો તો કૃપણોને પણ સ્વનિત્તમાં ઉપભોગનો પ્રસંગ છે, અને એ પ્રમાણે નથી.
ટીકાર્ય - “તથા ર - અને તે પ્રમાણે સંભળાય છે –
તું 'કૃપણ, લક્ષ્મીને આપવા માટે કે ભોગવવા માટે સમર્થ નથી, પરંતુ હાથ વડે જેમ નપુંસક સ્ત્રીનો સ્પર્શ કરે તેમ સ્પર્શ કરે છે.
‘રૂતિ' ઉદ્ધરણના કથનની સમાપ્તિ સૂચક છે.
ટીકાર્ય “તમા' - તે કારણથી=ભોગવંતરાયકર્મના ક્ષયોપશમથી સધીચીન સાતવેદનીયાદિ પુણ્યપ્રકૃતિના વિપાકોદયથી જ પ્રાણીઓને ભોગ સંપન્ન થાય છે, પરંતુ સ્વવિત્તમાત્રથી જ નહિ; તે કારણથી, સ્વભોગસાધનસ્વરૂપ સ્વત્વ વિત્તાદિમાં સંભવતુ જ નથી. કેમ કે તેના ધનના, સત્ત્વમાં પણ ભોગનો અભાવ હોવાથી વ્યભિચાર છે.
ટીકાઃ-ગથ પ્રત્યેમી વ્યમિવારે રોષ, સીમલાવ માનવમિિત વે?, यस्य कार्यजनने न विलंबस्तस्यैव परमार्थतो हेतुतया तदानीमवर्जनीयसंनिधितयोपसेदुषां परेषामुपचारमात्रेणैव हेतुत्वात् ॥५४॥
ટીકાર્ય - ૩૫થ' -'૩થથી વ્યવહારવાદી કહે કે, પ્રત્યેકમાં આવો વ્યભિચાર દોષ માટે નથી, કેમ કે સામગ્રીથી જ કાર્યના અવ્યભિચારનો નિયમ છે. ત્યાં નિશ્ચયનયવાદી કહે છે કે, એ પ્રમાણે ન કહેવું. કેમ કે જેના કાર્યજનનમાં વિલંબ નથી, તેનું જ પરમાર્થથી હેતુપણું હોવાથી, ત્યારે અવજર્યસન્નિધિપણા વડે કરીને પ્રાપ્ત થયેલા પરનું ધનનું, ઉપચારમાત્રથી જ હેતુપણું છે. આ કથન વ્યવહારઉપજીવી અશુદ્ધ નિશ્ચયનયનું છે. દીફ અહીં કુવંરૂપત્વને કારણ માનનાર નિશ્ચયનયનું ગ્રહણ છે. તે ભોગાંતરાયના ક્ષયોપશમથી વિશિષ્ટ પુણ્યપ્રકૃતિ હોય તો અવશ્ય કાર્ય થાય માટે તેને કારણે માને છે, અને બાહ્ય એવા પણ કર્મનો આત્મા સાથે અભેદ કરીને કારણ કહે છે, તેથી તે વ્યવહારઉપજીવી નિશ્ચયનય છે.
ભાવાર્થ - અહીં વિશેષ એ છે કે, ગાથા-પ૩માં કહ્યું કે, આત્માની સાથે તાદામ્યવૃત્તિને નહિ ધારણ કરતા એવા બધા પણ પુદ્ગલોમાં સ્વ-પર વિભાગની સંકથા નથી; અર્થાત્ બધા પર જ છે, એમ નિશ્ચયનય માને છે. જ્યારે વ્યવહારના મતે સ્વ-પરનો વિભાગ છે; અને તે વ્યવહારના મતને જ જ્યારે દૂષિત કરવો છે ત્યારે, પુણ્યપ્રકૃતિના વિપાકથી જંતુને ભોગ થાય છે એ પ્રકારનું કથન નિશ્ચયનય કહે તો, પરપદાર્થનો ભોગ નિશ્ચયનયને માન્ય છે, તેમ પ્રાપ્ત થાય; જે નિશ્ચયનયને ઇષ્ટ નથી. તેથી તેનું તાત્પર્ય એ છે કે, સ્વભોગસાધનસ્વરૂપ સ્વત્વ વિક્તાદિમાં સંભવતું નથી, પરંતુ આત્માની સાથે તાદાસ્યવૃત્તિવાળા ભાવોમાં જ સંભવે છે, તે બતાવવું છે. અને તેની સિદ્ધિ માટે કહે છે કે, વ્યવહારને અભિમત ભોગ પણ ભોગ્ય વસ્તુ પોતાની પાસે છે એટલા માત્રથી થતો નથી, પરંતુ
| SR No. | 005701 |
| Book Title | Adhyatmamatpariksha Shabdasha Vivechan Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pravinchandra K Mota |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2001 |
| Total Pages | 394 |
| Language | Gujarat |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |