Page Text
________________
૨૩૨
અધ્યાત્મમતપરીક્ષા
ગાથા - ૫૭
ટીકાર્ય :- ‘મર્તાવીનામ્' ભરતાદિને પણ તે પ્રકારે જ પ્રવૃત્તિ હોવાથી કેવલજ્ઞાન થયેલ. પરંતુ (યથાજાતલિંગના ગ્રહણથી માંડીને કેવલજ્ઞાનની વચમાં) અલ્પકાળપણું હોવાથી સ્થૂલદષ્ટિ વડે તે પ્રકારે જણાતું નથી. ભરતાદિને તે જ પ્રકારે કેવલજ્ઞાન થયેલ. તેમાં ‘તડુમ્ 'થી સાક્ષી આપે છે
ટીકાર્ય :- ‘પદ્મમુષ્ટિમિ:' હે રાજન ! શ્રેણિક ! પાંચ મુષ્ટિ વડે વાળોને ઉખેડીને બંધની સ્થિતિને તોડતા લોચની અનંતર જ કેવલ પ્રાપ્ત કર્યું.
‘કૃતિ' ઉદ્ધરણના કથનની સમાપ્તિ સૂચક છે.
ઉત્થાન :- દિગંબરના કથનનું નિરાકરણ કરતાં ગ્રંથકાર કહે છે
-
ટીકાર્ય :- ‘મૈવં' એમ ન કહેવું=યથાજાતલિંગના ઉપલંભમાં કેવલજ્ઞાન થાય છે અને તેના વિના કેવલજ્ઞાન થતું નથી, તેમ ન કહેવું. કેમ કે ધ્યાનસામગ્રીના વશથી પરિહાર કરવાની ઇચ્છાદિ વિના શક્ય પરિહારનો પણ અપરિહાર હોતે છતે, વાક્કાયસંવૃત્તિ અને (મનની સંવૃત્તિરૂપ) સમત્વલક્ષણ ત્રિગુપ્તિના સામ્રાજ્યમાં, કેવલજ્ઞાનનો અપ્રતિરોધ છે.
ભાવાર્થ :- ‘સ્થાવેતત્’ થી જે કથન કર્યું તેનું તાત્પર્ય એ છે કે, યથાજાતલિંગને ગ્રહણ કર્યા પછી જ વિષયાદિની નિવૃત્તિ થાય છે, તે નિશ્ચયનયની દૃષ્ટિએ સંભવિત નથી. કેમ કે નિશ્ચયનયથી વિષયાદિથી જીવ સદા નિવૃત્ત છે, કારણ કે નિશ્ચયનયના મત પ્રમાણે પરદ્રવ્યને પરદ્રવ્યની સાથે સંબંધ જ સંભવતો નથી. તેથી વિષયાદિથી જીવ સદા નિવૃત્ત છે, પરંતુ ઉપચરિત અસદ્ભૂતવ્યવહારનયથી વિષયોની નિવૃત્તિ થઇ શકે છે.
તાત્પર્ય એ છે કે વ્યવહારનયના (૧) અનુપચરિત સદ્ભૂતવ્યવહારનય, (૨) અનુપચરિત અસદ્ભૂતવ્યવહારનય, (૩) ઉપરિત સદ્ભૂતવ્યવહારનય અને (૪) ઉપરિત અસદ્ભૂતવ્યવહારનય એ પ્રમાણે ચાર વિકલ્પો સંભવે છે.
વ્યવહારનય આત્માના ગુણોનો ભેદ કરીને સંબંધનું ગ્રહણ કરે છે. જેમ આત્માનું કેવલજ્ઞાન, આત્માનું મતિજ્ઞાન ઇત્યાદિ. જ્યારે નિશ્ચયનય સ્વગુણોનો અભેદ જ સ્વીકારે છે. અનુપચરિત સભ્તવ્યવહારનય ઃ- ‘આત્માનું કેવલજ્ઞાન’ એ કથન અનુપચરિત સભ્તવ્યવહારનયથી થઇ શકે છે, કેમ કે આત્માનો કેવળજ્ઞાનની સાથે સંબંધ ઉપચરિત નથી.
ઉપચરિત સદ્ભૂતવ્યવહારનયઃ- ‘આત્માનું મતિજ્ઞાન’ એ કથન ઉપરિત સદ્ભૂતવ્યવહારનયથી થઇ શકે છે, કેમ કે જ્ઞાન એ આત્માનો ગુણ છે તેથી તે સદ્ભૂત છે. આમ છતાં મતિજ્ઞાન એ ક્ષયોપશમભાવનો ગુણ છે, ક્ષાયિકભાવનો ગુણ નથી, તેથી ઉપચરિત છે.
અનુપચરિત અસદ્ભૂતવ્યવહારનય :- ‘આત્માનું શરીર' એ કથન અનુપરિત અસદ્ભૂતવ્યવહારનયથી થઇ શકે છે, કેમ કે આત્માનો શરી૨ સાથે વ્યવહારથી સંબંધ પ્રતીત થાય છે, તેથી આત્મા અને શરીરનો સંબંધ ઉપચિરત નથી. પરંતુ અસદ્ભૂત એટલા માટે છે કે, શરીર એ આત્માના પરિણામરૂપ નથી.
| SR No. | 005701 |
| Book Title | Adhyatmamatpariksha Shabdasha Vivechan Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pravinchandra K Mota |
| Publisher | Gitarth Ganga |
| Publication Year | 2001 |
| Total Pages | 394 |
| Language | Gujarat |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 9 MB |