Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIAcArAMgA sUtram hindI padyamayabhAvAnuvAda zrI AcArAMgasUtra prathama zrutaskandha dvitIya zrutaskandha racayitA- AcArya vijaya suzIlasAra.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ mukhapRSTha citra paricaya pustaka meM diye gaye citroM kI eka jhalaka para vyAkaraNa bhagavAna mahAvIra ke pazcAt zrI sudharmA svAmI bhagavAna ke pATa para virAjamAna hue| citra meM dikhAyA gayA hai ki zrI jambU svAmI pRcchA kara rahe haiM aura zrI sudharmA svAmI unako upadeza de rahe haiN| mukhapRSTha para Upara kI tarapha samavasaraNa dikhAyA gayA hai| yaha arihaMta bhagavAna kI pravacana sabhA kahalAtI hai| choTe-bar3e sabhI prANI binA kisI bhedabhAva ke yahA~ Akara bhagavAna kI dezanA sunate haiN| isa alaukika pravacana sabhA kA nirmANa devatAoM ke dvArA kiyA jAtA hai| isa deva nirmita samavasaraNa meM tIrthaMkara bhagavAna ___prathama prahara meM pUrva dvAra se praveza karate haiM aura azoka vRkSa ke nIca pUrva dizA meM mukha karake siMhAsana para virAjamAna ho jAte haiN| usa samaya devagaNa tInoM dizAoM | meM bhagavAna ke jaise hI tIna pratibimboM kI racanA karate haiM jisase cAroM tarapha baiThe prANiyoM ko bhagavAna ke eka samAna | darzana ho skeN| isa samavasaraNa ke tIna | gar3ha hote haiN| pahale gar3ha meM kevalI, manaHparyava jJAnI, labdhidhArI tathA sAmAnya zramaNa-zramaNiyA~, deva-deviyA~ baiThate haiN| dUsare gar3ha meM pazu-pakSI gaNa Akara baiThate haiN| tIsare gar3ha meM devatAoM tathA manuSyoM ke vAhanoM ke Thaharane kI vyavasthA hotI hai| samavasaraNa ke bAhara cAroM dizAoM meM bar3I-bar3I dhvjaaeN| phaharAtI haiN|
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AcArAMga sUtrama indI padyamaya bhAvAnuvAda parasparopagraho jIvAnAm parasparopagraho jIvAnAm jI ciyA
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Wan U~ hrIM zrI arha nmH|| 294 zrutakevalI paMcama gaNadhara zrI sudharmAsvAmI jI dvArA viracita . HINDI prathama zrutaskandha kA hindI padyamaya bhAvAnuvAda (sacitra) racayitA pratiSThA ziromaNi-gacchAdhipati-jana jana ke zraddhA kendra pa.pU. AcArya bhagavaMta 7 zrImad vijaya suzIla sUrIzvara jI ma. sA. apAdana zrI suzIla gurukRpA prApta-pratiSThAcArya pa.pU. AcArya deva ) zrImad vijaya jinottama sUrIzvarajI ma. sA. prakAzana sahayoga zrI vizAratA padnam jaina saMgha, zrAvikA vhenoM zrI vijayavAr3A jaina saMgha, zrAvikA vahenoM * zA. samarAmila eNDa kaM. vijayavAr3A, zrI kunyunAtha gRha mandira * zrImatI vimalA vhena-chaganalAla jI jAvAla, vijayavAr3A zrI nellora jaina saMgha, zrAvikA bhenoN| prakAzaka zrI suzIla-sAhitya prakAzana samiti, jodhapura
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAre(pustakaH / (racayitA : saMpAdaka: preraka: zrI AcArAMga sUtram hindI padyamaya bhAvAnuvAda) ra pa. pU. AcArya bhagavaMta zrImad vijaya suzIla sUrIzvara jI ma.sA. pa.pU. AcArya deva zrImad vijaya jinottama sUrIzvarajI ma.sA. pU. munirAja zrI ratnazekhara vijaya jI ma. pU. munirAja zrI ravicandra vijaya jI ma. pU. munirAja zrI hemaratna vijaya jI ma. pU. munirAja zrI jinaratna vijaya jI ma. zrI suzIla-sAhitya prakAzana samiti, jodhapura 2000 zrI vIra saM. 2534, zrI vikrama saM. 2064, zrI nemi saM. 59, zrI lAvaNya saM. 46 61/- rUpaye (jJAna khAtA meM arpaNa kreN|) prakAzaka: ( pratiyA~ prathamAvati (mUlya: prApti-sthAna zrI aSTApada jaina tIrtha suzIla vihAra, varakANA roDa, po. rAnI, ji. pAlI-306 115 (rAja.) Ph. : (02934)222715, Fax : 02934-223454 zrI arihaMta dhAma jaina zvetAmbara TrasTa, vijayavAr3A Clo, Sri Sambhavanath Jain Swetamber Murti Pujak Sangh Jain Temple Street, Apo. : Vijaywada-520 001 (A.P.) Tel. : (0866) 2425521 zrI jaina zAsana sevA TrasTaclo, SHAH DEVRAJ JIJAIN 125, Mahaveer Nagar, PALI-306 401 (Rajasthan) Tel. : Off & Fax : (02932)231667,Resi. : 230146, Mobile: 94141-19667 zrIsuzIla-sAhitya prakAzana samiti C/o, saMghavI zrI guNadayAlacaMda jI bhaMDArI rAikA bAga, purAnI pulisa lAina, po. jodhapura-342 006 (rAja.) Ph. : (0291) 2511829, 2510621, Fax : 2511674 zrIsuzIla gurubhakta maMDala, mumbaI, Clo, SHAH JUGRAJJI DANMALJI SHRISHRIMAL Clo, S. K. & Co. 51/53, New Hanuman Lane, Maru Bhawan, Mumbai-400 002 (M.H.) Ph. : 022 (0)22015157, (R)23712546. M.: 9323312546
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ samarpaNa AAcArAga sUtram 120530 vandana hai abhinandana pratipala, jinavara ! guruvara ! kRpaanidhaan| balihArI gurucaraNa-zaraNa kA, jinapatha-darzana-jyoti mhaan|| upakata hai tana, mana, vidyA-dhana, saMyama kI cAdara sukumaar| 'guru suzIla' kI parama kRpA se, unako arpita yaha upahAra unaka caraNa caJcarIka vijaya jinottama sUri.R
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ - sadguruvandanA Da ra zAsana ke samrAT alaukika, divya guNoM ke anupama dhAma / ra tIrthoddhAra dhuraMdhara guruvara, nemi sUrIzvara tumheM praNAma / / sAhitya sudhA samrAT supAvana, kAvya kalA mandira abhirAma / ra agajaga meM jagamaga heguruvara,lAvaNya sUrIzvaratumheM praNAma / / kare saMyama ke samrAT kalAdhara, guNagarimA yukta sArthaka nAma / re pare amala kamala se zobhita guruvara, dakSa sUrIzvara tumheM praNAma / / re jainadharma ke divya divAkara, sarasvatI ke pAvana dhAma / kavi bhUSaNa tIrtha prabhAvaka, suzIla sUrIzvara tumheM praNAma / / pratiSThA ziromaNi dharma rakSaka, sAhitya ke sarjaka mahA / AcArya vijaya suzIla sUrIzvara mahArAja ahA / / guru nemi kI tejasvitA, lAvaNya dakSa-sudakSatA / re jI sAhitya meM lasatI, jinottama bhakti dhArA svacchatA / / Utta
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ // vandana ho gurU crnne|| sAhityasamA saMyamasamA zAsanasamrATa pa. pU. AcArya deveza zrImad vijaya lAvaNya sUrIzvara jI ma. sA. pa. pU. AcArya pravara zrImad / vijaya dakSa sUrIzvara jI ma. sA. pratiSThAziromaNi gacchAdhipati zrIsuzIla gurukRpAprApta parama pUjya AcArya pa. pU. AcArya bhagavaMta zrImad / ___ mahArAjAdhirAja zrImad vijaya nemi sUrIzvara jI ma.sA. vijaya suzIla sUrIzvara jI ma. sA. pa. pU. AcArya deva zrImad vijaya jinottama sUrIzvara jI ma. sA.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa. pU. zAsana samrATa samudAya ke vaDila - gacchAdhipati pa.pU. AcArya bhagavaMta zrImad vijaya suzIla sUrIzvarajI ma. sA. jIvana paricaya janma : gAyatra : vi. saM. 1973, bhAdrapada zuklA dvAdazI, 28 sitambara 1917 cANasmA (uttara gujarAta) mAtA : zrImatI caMcala bena mehatA pitA : zrI caturabhAI mehatA nAma : godar3abhAI parivAra gotra : cauhANa gotra vIzA zrImAlI saMyamI parivAra : pitAjI va do bhAI evaM eka bahana ne jaina bhAgavatI dIkSA aMgIkAra kI dIkSA : vi. saM. 1988, kArtika (mArgazIrSa) kRSNA 2, dinAMka 27 navambara 1931, zrI padmanAbha svAmI jaina tIrtha, udayapura (rAja.) dIkSA nAma : pU. muni zrI suzIla vijaya jI ma. sA. bar3I dIkSA : vi. saM. 1988, mahAsudI paMcamI, serisA tIrtha (gujarAta) gaNipadavI : vi. saM. 2007, kArtika (mArgazIrSa) kRSNA 6, dinAMka 1 disambara 1950, verAvala (gujarAta) paMnyAsa padavI : vi. saM. 2007, vaizAkha zuklA 3, dinAMka 6 maI 1951, ahamadAbAda (gujarAta) upAdhyAya pada : vi. saM. 2021, mAgha zuklA 3, dinAMka 4 pharavarI 1965, muMDArA (rAjasthAna) AcArya pada : vi. saM. 2021, mAgha zuklA 5 dinAMka 6 pharavarI 1965 muMDArA (rAjasthAna) kAladharma : vi. saM. 2061, Asoja sudi-8 maMgalavAra, 11 akTUbara 2005 cikapeTa, beMgalora sAhitya-sarjana : karIba 150 graMtha pustakoM kA lekhana, pustakoM kA anuvAda, granthoM kA sampAdana pratiSThAe~ : 188 se adhika jaina maMdiroM kI pratiSThAe~ va aMjanazalAkAe~ (vi. saM. 2021 se vi. saM. 2061 taka) jaina tIrtha nirmAtA : zrI aSTApada jaina tIrtha-suzIla vihAra, rAnI (rAjasthAna) alaMkaraNa : jaina dharma divAkara, marUdharadezodvAraka-rAjasthAna dIpaka-tIrthaprabhAvaka zAsanaratna-zrI jaina zAsana zaNagAra-jaina zAsana ziromaNi zAstra vizArada-sAhityaratna-kavi bhUSaNa-pratiSThA ziromaNi / jaina zAsana ziromaNi : vi. saM. 2055, pAlI zahara meM paTTa paramparA : zramaNa bhagavAna zrI mahAvIra svAmI paramAtmA ke paMcama gaNadhara zrI rAdhA svAmI jI mahArAja kI savidita paramArA
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ janma mAtA pitA dIkSA nAma bar3I dIkSA gaNipadavI nAma parivAra gotra saMyamI parivAra: pitAjI va do bhAI evaM eka bahana ne jaina bhAgavatI dIkSA aMgIkAra kI dIkSA : vi. saM. 1988, kArtika (mArgazIrSa) kRSNA 2, dinAMka 27 navambara 1931, zrI padmanAbha svAmI jaina tIrtha, udayapura (rAja.) paMnyAsa padavI upAdhyAya pada AcArya pada kAladharma pa. pU. zAsana samrAT samudAya ke vaDila - gacchAdhipati pa. pU. AcArya bhagavaMta zrImad vijaya suzIla sUrIzvarajI ma. sA. : vi. saM. 1973, bhAdrapada zuklA dvAdazI, 28 sitambara 1917 cANasmA (uttara gujarAta) : zrImatI caMcala bena mehatA : zrI caturabhAI mehatA : godar3abhAI : cauhANa gotra vIzA zrImAlI jIvana paricaya : pU. muni zrI suzIla vijaya jI ma. sA. : vi. saM. 1988, mahAsudI paMcamI, serisA tIrtha (gujarAta) : vi. saM. 2007, kArtika (mArgazIrSa) kRSNA 6, dinAMka 1 disambara 1950, verAvala (gujarAta) : vi. saM. 2007, vaizAkha zuklA 3 dinAMka 6 maI 1951, ahamadAbAda (gujarAta) : vi. saM. 2021, mAgha zuklA 3 dinAMka 4 pharavarI 1965, muMDArA (rAjasthAna) : vi. saM. 2021, mAgha zuklA 5 dinAMka 6 pharavarI 1965 muMDArA (rAjasthAna) : vi. saM. 2061, Asoja sudi-8 maMgalavAra, 11 akTUbara 2005 cikapeTa, beMgalora sAhitya-sarjana : karIba 150 graMtha pustakoM kA lekhana, pustakoM kA anuvAda, granthoM kA sampAdana pratiSThAe~ jaina tIrtha nirmAtA alaMkaraNa : 188 se adhika jaina maMdiroM kI pratiSThAe~ va aMjanazalAkAe~ (vi. saM. 2021 se vi. saM. 2061 taka) jaina zAsana ziromaNi : paTTa paramparA : : zrI aSTApada jaina tIrtha- suzIla vihAra, rAnI (rAjasthAna) : jaina dharma divAkara, marUdharadezodvAraka- rAjasthAna dIpaka - tIrthaprabhAvaka zAsanaratna - zrI jaina zAsana zaNagAra - jaina zAsana ziromaNi zAstra vizArada-sAhityaratna - kavi bhUSaNa - pratiSThA ziromaNi / vi. saM. 2055, pAlI zahara meM zramaNa bhagavAna zrI mahAvIra svAmI paramAtmA ke paMcama gaNadhara zrI sadharmA svAmI jI mahArAja kI savidita paramparA
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 000000 O 00 O mitAkSarI paricaya mAtA pitA janma sAMsArika nAma : zramaNa nAma gurudeva dIkSA bar3I dIkSA gaNi pada paMnyAsa pada upAdhyAya pada AcArya pada : zrI dAr3amI bAI (vartamAna meM sAdhvI zrI divyaprajJAzrI jI) : zrI uttamacandajI amIcandajI marar3IyA (prAgvATa) : jAvAla saM. 2018, caitra vada-6, zanivAra, 27 mArca, 1962 jayantIlAla : pU. munirAja zrI jinottama vijaya jI ma. : pa. pU. AcArya bhagavaMta zrImad vijaya suzIla sUrIzvara jI ma. sA. : jAvAla saM. 2028, jyeSTha vada-5, : : zrI suzIla gurU kRpA prApta pratiSThAcArya ravivAra 15 maI, 1971 udayapura saM. 2028 ASAr3ha zukla - 10 sojata siTI saM. 2046, migazara zukla - 6, somavAra, 4 disambara 1986 : jAvAla saM. 2046, jyeSTha zukla - 10, zanivAra, 2 jUna 1990 koselAva vi.saM. 2053, mRgazIrSa vada - 2, : pa. pU. AcAryadeva zrImad vijaya jinottama sUrIzvarajI ma. sA. : budhavAra, 27 navambara, 1996 lATADA vi. saM. 2053 vaizAkha zukla - 6, 12 maI 1997 parivAra meM dIkSita dAdA-pU. munizrI arihaMta vijaya jI ma., dAdI-pU. sAdhvI zrI bhAgyalatAzrI jI ma. mAtA - pU. sAdhvI zrI divyaprajJAzrI jI ma., bhuA-pU. sAdhvI zrI snehalatAzrI jI ma. bhuA - pU. sAdhvI zrI bhavyaguNAzrI jI ma.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ (prakAzakIya zrI AcArAGga sUtra kA padyamaya bhAvAnuvAda ko prakAzita karate hue hama gauravAnvita haiN| prastuta mahananIya grantha, svargIya zAsana samrAT sUricakra cakravartItapogacchAdhipati-bhAratIya bhavya vibhUti-akhaNDa brahmatejo mUrti-mahAprabhAvaka pratibhAzAlI jaMgama yuga pradhAna, kalpa vacana siddha mahApuruSa paramapUjya parama gurudeva AcArya mahArAjAdhirAja zrImad vijaya nemisUrIzvara jI mahArAja ke divya paTTAlakAra-sAhitya samrAT vyAkaraNa vAcaspati-zAstra vizArada-kaviratna-paramapUjya-pragurudeva AcAryapravara zrImad vijaya lAvaNya sUrIzvara jI mahArAja ke pradhAna paTTadhara saMyama samrATa-zAstra vizAradakavi divAkara vyAkaraNaratna-paramapUjya gurudeva AcAryavarya zrImad vijaya dakSa sUrIzvara jI mahArAja ke suprasiddha paTTadhara pratiSThA ziromaNi, gacchAdhipati-zAstravizArada-sAhityaratna kavibhUSaNa pUjya pAdaguru deva AcArya zrImad vijaya suzIla sUrIzvara jI ma. sA. ne sarala sarasa hindI padya meM likhA hai| AcArAMga sUtra jaina darzana kA AdhArabhUta zAstra hai tathA gyAraha aMgoM meM prathama aMga hai| AcArAMga sUtra ke isa padyamaya bhAvAnuvAda kA paThana-pAThana kara zramaNa-zramaNI va zrAvakagaNa apane jIvana meM ahiMsA aura saMyama kA pAlana kara saMvara bhAvanA se bhAvita hoMge, prabhu vANI ko hRdayAMgama kara apanA jIvana saphala kreNge| isa kRti meM raMgIna bhAvapUrNa sundara citroM ke mAdhyama se gambhIra viSayoM ko sarala tarIke se samajhAne kA prayAsa kiyA gayA hai|
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ *6* hama jaise alpajJa, kucha adhika likhane kI sthiti meM nahIM haiM / prastuta praNayana ko suvijJa pAThakoM ke lie prakAzita karate hue hama Apane Apako kRtArtha mAnate haiM tathA pUrNa zraddhA bhakti evaM samarpaNa bhAva ke sAtha, prastuta grantharatna ko evaM zrI gurucaraNoM meM bhAva - vaMdanA karate haiN| pa. pU. AcAryadeva zrI jinottama sUrIzvara jI ma. sA. ke prati bhI kRtajJa haiM kyoMki unake mArgadarzana, saMpAdana binA zAyada isa mahAna kArya kA prakAzana sambhava nahIM hotA / isa pustaka kI sundara sAja-sajjA, mudraNa Adi meM 'zrI divAkara prakAzana' AgarA ke zrI saMjaya surAnA ne bhI apanI kalAtmaka dRSTi kA paricaya diyA hai| etadartha unheM bhI dhanyavAda / -prakAzaka zrI suzIla sAhitya prakAzana samiti, jodhapura TrasTa maMDala saMghavI zrI guNadayAlacaMda jI bhaMDArI, zA. gaNezamala hastimala jI muThaliyA, saMghavI prakAzacandra genamala jI maraDIyA, zA. nainamala jI vinayacaMdra jI surANA, zA. mAMgIlAla jI tAteDa, zA. devarAja jI dIpacaMda jI rAThaur3a, zA. ramaNIkalAla milApacaMda jI, zA. ganapatarAja jI caupar3A, zA. sukhapAlacaMda jI bhaMDArI, jodhapura (rAja.) takhatagar3ha (mumbaI) jAvAla (cennaI) sirohI (mumbaI) mer3atA siTI (cennaI) javAlI (pAlI) novI (sUrata) pacapadarA (mumbaI) jodhapura (rAja.)
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Atma nivedanama Aja se lagabhaga 2600 varSa pUrva jainadharma ke caubIsaveM tIrthaMkara zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ne deva viracita samavasaraNa meM indrabhUti Adi ekAdaza samartha vidvAnoM ko apane-apane ziSya parivAra sahita vedapadoM kA satyArtha samajhA tathA jaina bhAgavatI dIkSA pradAna kii| usa samaya dharma tIrtha kI sthApanA karate hue bhagavAna mahAvIra svAmI ne una ekAdaza vidvAnoM ko gaNadhara ke utkRSTa padavI se alaMkRta karate hue jainAgama darzana ke maulika siddhAnta utpAda-vyaya-dhrauvya rUpI tripadI kA savidhi sArthaka rahasya bhI smjhaayaa| anupama tripadI ko kA AtmasAt karate pUjya gaNadharoM ne adbhuta dvAdazAGgI kI racanA kii| usameM sarvaprathama caudahapUrva kI racanA huii| caudaha pUrva ke samUha ko pUrvagata kahate haiN| dvAdazAGgI ke bAraha aMgoM meM se eka aGga dRSTipAda (diTThivAe) prAyaH . pandraha sau varSa pUrva hI vicchinna ho gyaa| samprati ekAdaza aGga sUtra hI prApta hote haiM1. AcArAMga sUtra 2. sUtrakRtAMga sUtra 3. sthAnAGga sUtra 4. samavAyAGga sUtra 5. vyAkhyAprajJapti sUtra 6. jJAtAdharmakathA sUtra 7. upAsakadarzAGga sUtra 8. antakRtAGga sUtra 9. anuttaropapAttikadazA sUtra 10. praznavyAkaraNa sUtra 11. vipAka suutr| suvidita hai ki AcArAMga sUtra paiMtAlIsa Agama sUtroM meM sarvaprathama parigaNita hai| vastutaH yaha prathama aMga svarUpa Agama hai| isake aneka nAma pracalita haiN| jaise-niyuktikAra zrI bhadrabAhu svAmI jI ne isa sUtra ke alaga-alaga 10 nAma batAye haiM-(1) AcArA, (2) AcAla, (3) AgAla, (4) AkAra, (5) AzvAsa, (6) Adarza, (7) aMga, (8) AcIrNa, (9) AjAti, (10) aamojny| phira bhI AcArAMga ke nAma se hI ise sarvatra prasiddhi prApta hai| isameM zramaNa-jIvana ke AcAroM kA vistRta varNana, zramaNa bhagavAna mahAvIra
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 8* svAmI kA saMkSipta jIvana caritra pramukhata caraNakaraNAnuyoga tathA goNataH anya tInoM anuyogoM kA varNana prApta hotA hai| isa mahanIya Agama meM kula 2,554 gAthAe~ (zloka) haiN| AcArAMGga ke prathama zrutaskaMdha meM nau adhyayana haiM(1) prathama zastraparijJA nAmaka adhyayana meM sAta uddezaka haiM, jinameM kramazaH dizA kA pRthvI kAya kA, upkAya (jalakAya) kA, agnikAya kA, vanaspati kAya kA, trasakAya kA tathA vAyukAya kA varNana hai| (2) AcArAGga sUtra ke dvitIya zrutaskaMdha nAmaka vibhAga meM solaha adhyayana haiM, jinameM varNita viSaya saMkSepataH isa prakAra hai1. piNDaiSaNA nAmaka adhyayana meM AhAra grahaNa karane kI vidhi kA varNana 2. zayyaiSaNA nAmaka dUsare adhyayana meM sthAna grahaNa karane kI vidhi kA varNana hai| - 3. IryA nAmaka tRtIya adhyayana meM IryA samiti vidhi kA varNana hai| 4. bhASaiSaNA nAmaka caturtha adhyayana meM bhASA samiti kA sArthaka varNana hai| 5. vastraiSaNA nAmaka paJcama adhyayana meM vastra grahaNa karane kI vidhi kA varNana hai| 6. pAtraiSaNA nAmaka SaSTha adhyayana meM pAtra grahaNa karane kI vidhi kA vizada varNana hai| . avagraha pratimA nAmaka saptama adhyayana meM AjJA grahaNa karane kI vidhi kA varNana hai| 8. ceSTikA nAmaka aSTama adhyayana meM khar3e rahane kI vidhi kA varNana hai| 9. niSidhikA nAmaka navama adhyayana meM baiThane kI sArthaka vidhi kA varNana hai| 10. uccAra-prasravaNa nAmaka dazama adhyayana meM laghu nIti, dIrgha (bar3I) nIti paraThane kI vidhi kA varNana hai| 11. zabda nAmaka ekAdaza adhyayana meM zabda zravaNa karane kI vidhi kA vizada varNana hai|
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ *9* 12. rUpa nAmaka dvAdaza adhyayana meM rUpa ko dekhane kI vidhi kA varNana hai| 13. prakriyA nAmaka trayodaza adhyayana meM gRhastha se kAma karavAne kI vidhi kA varNana hai| 14. anyonya kriyA nAmaka caturdaza adhyayana meM paraspara kriyA karane kI vidhi kA varNana hai| 15. bhAvanA nAmaka paJcadaza adhyayana meM bhagavAna mahAvIra svAmI ke caritra tathA pA~ca mahAvratoM kI paccIsa bhAvanAoM kA varNana hai| 16. vimukta nAmaka SoDaza adhyayana meM sAdhu kI upamAoM kA vazada varNana (3) zItoSaNIya nAmaka tRtIya adhyayana ke cAra uddezaka haiN| isameM supta, jAgRta, tattvajJa-atattvajJa, pramAda-tyAga evaM jo eka ko jAnatA hai vaha saba ko jAnatA hai ityAdi tathyoM kA pratipAdana utkRSTa rIti se kiyA gayA hai| (4) samyaktva nAmaka cauthe adhyayana meM bhI cAra uddezaka haiN| inameM kramazaH dharma kA mUla-dayA, sajJAna-ajJAna, sukha prApti kA upAya evaM muni (sAdhu) ke lakSaNa kA vizada varNana hai| (5) loka sAra (AvantI) nAmaka pA~cave adhyayana meM chaha uddezaka haiM, jinameM batAyA gayA hai ki viSayAsakta muni nahIM ho sktaa| muni to vahI hai jo ki sAvadyAnuSThAna kA tyAgI ho, kanaka-kAminI kA tyAgI ho tathA avyakta sAdhu akelA nahIM rhtaa| jJAnI aura ajJAnI kA bheda, pramAdI evaM apramAdI meM kyA antara hai ? isakA nirupaNa atyanta sAragarbhita bhASA meM saralatA se pratipAdita kiyA gayA hai| (6) dhUtAkhyAna nAmaka chaThe adhyayana meM pA~ca uddezaka haiN| inameM kAmAsakta ke duHkha, rAgI-virAgI ke sukha-du:kha, jJAnI muni kI dizA kA susthita evaM bhraSTa ke lakSaNa tathA uttama sAdhu ke lakSaNoM kA pratipAdana prabhAvI rUpa meM kiyA gayA hai| (7) mahAprajJA nAmaka sAtavA~ adhyayana vicchinna ho cukA hai| (8) vimokSa nAmaka AThaveM adhyayana meM ATha uddezaka haiM jinameM matamantAntara sAdhu akalpanIya parityAga zaMkA nivAraNa, vastra parityAga, bhakta
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ *10* pratyAkhyAna iMgita maraNa, pAdopagamana-maraNa-ina tIna paNDita maraNoM kI vidhi kA spaSTa varNana kiyA gyaa| (9) upadhAna zrata nAmaka nauveM adhyayana ke cAra uddezaka haiM. jinameM sarvajJa bhagavAna mahAvIra svAmI ke deva dUSya vastra kA, sthAnoM kA, pariSadoM kA tathA unake AcAra dhyAna evaM tapa Adi kA vizada varNana hai| AcArAGganAma isa jinAgama sUtra meM mUlata: 18,000 gAthAe~ thIM kintu samprati 2,500 gAthAe~ hI prApta hotI haiN| zeSa vicchina ho cukI haiN| dIkSoparAnta jaba maiMne svanAmadhanya sAhitya samrATa AcArya zrImadlAvaNya sUrIzvara jI ma. sA. kI nizrA meM zAstrIya adhyayana prArambha kiyA taba pUjyAcArya jI ke mukhArabinda se AcArAGga kI vizada mahimA kA zravaNa karane kA mujhe saubhAgya samprApta huaa| sAhitya samrATa kI vANI kA jAdU mere antastala meM tattvajJAna kI anupama kiraNeM pravAhita karane lgaa| merI buddhi ko pUjya gurudeva ke tAraka caraNoM meM jJAna vijJAna kI vizada carcAoM ke zravaNa se ananta AyAma milaa| merI manISA nikharatI gii| mujhe sAdhu jIvana evaM mAnava jIvana kI sArthakatA kA saccA bodha milaa| AcArAGga sUtra para kucha likhane kI bhAvanA pahale se hI mere mAnasa meM thii| saca to yaha hai ki saMskRta gadya meM isakA Azaya spaSTa karane kI bhAvanA adhyayana kAla meM thI kintu samprati hindI bhASA ke samucita vikAsa ko dhyAna meM rakhakara tathA viSaya ko saralatA se vyakta karane kA munijanoM kA Agraha mAnakara maiMne hindI padyAnuvAda ke mAdhyama se apanI prAkkAlIna bhAvanA ko pUrNa karane kA prayAsa kiyA hai| merA yaha prayatna, jana-jana ke mana meM Agama-rahasya kA sarala kAvyAtmaka rIti se saMcAra karane meM kitanA sArthaka saphala siddha hogA? yaha to jJAnIjana hI jAna sakate haiN| maiMne to "svAntaH sukhAya jana hitAya" yaha padyAtmaka racanA kI hai| padyamaya bhAvAnuvAda karate samaya maiMne sAvadhAnI baratane kA pUrNa prayAsa kiyA hai kintu phira bhI chadmastha hone ke kAraNa yadi kahIM lezamAtra bhI jinAgama viruddha lekhana huA ho to tadartha "micchAmi dukkddm"| jinAgamopAsaka -AcArya vijayasuzIla sUri
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA kyA ? kahA~ 38 1. maMgalAcaraNa 2. zrImad AcArAMgasUtra tasya prathama adhyayana : zastraparijJA prathama uddezaka dvitIya uddezaka tIsarA uddezaka cauthA uddezaka pA~cavA~ uddezaka chaThA uddezaka sAtavA~ uddezaka 2. dUsarA adhyayana : loka vijaya prathama uddezaka dvitIya uddezaka tIsarA uddezaka cauthA uddezaka pA~cavA~ uddezaka chaThA uddezaka 3. tIsarA adhyayana : zItoSNIya prathama uddezaka dvitIya uddezaka tIsarA uddezaka cauthA uddezaka 4. cauthA adhyayana : sakyaktva prathama uddezaka dvitIya uddezaka tIsarA uddezaka cauthA uddezaka 82
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 12* 89-107 . A 104 108-118 108 112 115 117 - 118 119-119 5. pA~cavA~ adhyayana : lokasAra prathama uddezaka dvitIya uddezaka tIsarA uddezaka cauthA uddezaka pA~cavA~ uddezaka chaThA uddezaka 6. chaThA adhyayana : dhuta prathama uddezaka dvitIya uddezaka tIsarA uddezaka cauthA uddezaka pA~cavA~ raddezaka 7. sAtavA~ adhyayana : mahAparijJA pahale se sAta uddezaka 8. AThavA~ adhyayana : vimokSa prathama uddezaka dvitIya uddezaka tIsarA uddezaka cauthA uddezaka chaThA uddezaka AThavA~ uddezaka 9. navA~ adhyayana : upadhAna zruta pahalA uddezaka dUsarA uddezaka tIsarA uddezaka cauthA uddezaka // 10. maMgalamaya-prazasti 119 119-131 119 121 122 124 1A 132-151 132 137 142 147 1 .
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 / / OM hrIM zrIM arhaM namaH / / / / caramatIrthaMkara zrI mahAvIrasvAmine namaH / / / / paMcamagaNadhara zrI sudharmasvAmine namaH / / / / zAsanasamrAT zrImadvijayanemi - lAvaNya - dakSa sUrIzvarebhyo namaH / / zrutakevalI paMcama gaNadhara zrI sudharmasvAminA viracitam zrI AcArAMgasUtram * tasyopari zAsanasamrAT tapogacchAdhipati zrImadvijayanemi - lAvaNya- dakSa sUrIzvarANAM paTTadharAcArya zrImad vijaya suzIlasUriNAM viracito hindI padyamaya bhAvAnuvAdaH
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AcArAMgasUtra ke prathama zrutaskandha kA padyamaya bhAvAnuvAda bhUmikA chanda dohA anantAnantabhAva ryuta, jinavANI namanIya / aghanAzaka bhavatAriNI, sukhada zAnta ramaNIya / / 1 / / jainAgama jaya-jaya aho, Atmazuddhi sopAna / jaya zruta jaya bahuzruta prabho ! avanItala bhAsvAna / / 2 / / tihU~ kAla hai eka rasa, manahu sudhA - bhaNDAra / saMtoM ko hai prANapriya, jinaAgama sukhasAra / / 3 / / par3ho - suno - samajho karo, miTate haiM traya tApa / - kaTa jAyeMge pApa saba, yadi samajheMge Apa / / 4 / / jinavANI ura meM rakho, karo na soca-vicAra | muni 'suzIla' bhavasiMdhu se ho jAoge pAra / / 5 / / " jinavANI bhAgIrathI mahAvIra ziva- zIza se, pragaTI Agama-gaMga / bhUpa bhagIratha sama lakhI, gaNadhara vacana - taraMga / / 6 / / yA ki himAlaya vIra - prabhu, vANI gaMgA-nIra / jisane bhI yaha jala piyA, khoIM tInoM pIra / / 7 / / brahma-salila isako kaheM, Agama-veda-purANa / 'suzIla' muni ke mana basI, banakara jIvana prANa / / 8 / / traya patha gAmini yaha nadI, yaha jAneM saba koya tIna loka ke tIna dukha, haratA vANI-toya / / 9 / / jaya gaMge hara-hara kareM, majjana karatI bAra / 'suzIla' muni jaya-jaya kare, basI hRdaya zruta dhAra / / 10 / / -- 1
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 2 * zrI AcArAMgasUtram caturvidha dezanA suraviracita bhagavanta kI, dharmasabhA bejor3a / deva - asura-nara Adi meM, sunane kI ho hor3a / / 11 / / cAra vidhA kI dezanA dete haiM ika sAtha / kisako kaisI dezanA, yaha zrotA ke hAtha / / 12 / / , prathama kathA AkSepa kI, jinapatha kA vistAra / bhavya loga hiya meM base, zraddhA se svIkAra / / 13 / / dvitIya kathA nikSepa kI, dvaya mata le pahacAna / para mata mithyA nirakhakara, jinamata zraddhA ThAna / / 14 / / tRtIya kathA saMvega rasa, dharmabhAva anurAga / dvaya bhava vAMchA parihare, jIvana ho bedAga / / 15 / / anta kathA nirveda kI, sukarma yA duSkarma / bina bhoge nahiM chinna ho, karo pApa se zarma / / 16 / / zrI samyak zruta jJAna pada, avanItala AdhAra / muni 'suzIla' bhAvoM sahita, vandana bArambAra / / 17 / / jinavANI mAhAtmya jinavANI kalimala haraNa, mA~ durge jagadamba / pApa nizAcara mardinI, pApa hare avilamba / / 18 / / niSkAraNa karuNA kareM, mahAvIra jinarAja / zAnta sudhArasa dezanA, pharamAte saratAja / / 19 / / sura-nara- pazu sunakara sabhI, unnata bhAva vizeSa / aghahArI jinavara vacana, maMgalamaya upadeza / / 20 / / jinavANI atizaya adhika, amRta rasa upmaan| khetI ho samyaktva kI, phala kaivalya pradhAna / / 21 / / jinavANI bhUSaNa aho ! maNDita bhAva nagIna / bhavya hRdaya zobhita adhika, jinakA aDiga yakIna / / 22 / /
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA pUrvApara avirodhamaya, jinavANI saakssaat| bhavya bhAva ArAdhanA, ziva-sukha kI saugAta / / 23 / / jJAna-nIra varSA kare, banakara jalada mhaan| prathama aura caubIsavIM, vANI eka smaan||24|| zrI gaNadhara kI buddhi meM, utarA jJAna amol| bhrAnti aura saMzaya miTeM, mana ho jAya alola / / 25 / / artharUpa upadeza jina, gaNadhara racate grantha / jinavANI aba taka aho! hai yaha vistRta paMtha / / 26 / / gaNadhara racanA aMga kI, karate pr-upkaar| zrI sthavira aMga bAhya, bhASya grantha udgAra / / 27 / / arddha mAgadhI meM kaheM, zrI jinavara updesh| saba jAneM saba hI suneM, rahe na koI shess||28 / / jinavANI bhava tAriNI, bodha bIja prkttaay| Adi-anta meM sAra ika, syAdvAda sukhdaay||29 / / mahimA jainAgama aho! viveka haMsa AsIna ho, zruta devI praNamanta / muni 'suzIla' isa jagat meM, jina Agama jayavanta / / 30 / / vANI anupama baMdhu yaha, Agama meM vistaar| muni 'suzIla' anubhava kahe, kahatA prakaTa pukAra / / 31 / / dvAdaza aMgI vaidya hai, mohAdika bhava rog| janma-maraNa miTa jAta haiM, miTeM karma ke bhog||32 / / zrI jinAgama anupama aho! akSaya jJAna nidhaan| muni 'suzIla' kara lo manana, mananazIla muni jaan||33|| Apta kathita vANI aho! gaNadhara gumphita bol| anumodana muni jana kareM, jainAgama anamola / / 34 / / sUtra manana cintana satata, tathya prApta ho nvy| tatva ratna khojata raho, Agama sAgara bhavya / / 35 / /
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AcArAMgasUtram saMyama tyAga virAga kA, jina Agama sndesh| bahuta sugama yaha rAjapatha, sUri 'suzIla' jineza / / 36 / / jIva-dayA vANI sukhada, jina Agama navanIta / muni 'suzIla' kramabaddha se, likhatA bhAva puniit||37 / / ravi kiraNeM haiM sUtra saba, haraNa timira ajJAna / A~kha tIsarI rudra kI, nAzai kAma mahAna / / 38 / / RSibhASita bhASA ahA, saMskRta-prAkRta doy| alpa zabda gambhIra ati, bhAva gahana avloy||39 / / jaya kAlika jinavara aho! de Agama updesh| kathA-pAtra hI badalate, akSaya bhAva vishess||40|| doSa-rahita vANI aho! jainAgama khlaay| muni 'suzIla' saMkSepa meM, sAra-sAra smjhaay||41 / / jainAgama varNana sukhada, jIvana kA AcAra / muni 'suzIla' vicAranA, karatA bArambAra / / 42 / / jinavANI jinavara vacana, sAdhaka jiivn-praann| sakala doSa ko vedhate, jainAgama ke baann||43 / / mahimA jainAgama kahU~, pahu~ce jahA~ na kaal| bhrAnta buddhi vidhvaMsa ho, ho vandana trykaal||44|| zrI zruta vandana janma-maraNa aru kaSTa maya, mahitala kaaraagaar| zrutadevI tU zIghra hI, bandhana dUra viddaar||45 / / deva-asura-nara pUjate, nitya sadA shrutjnyaan| jina Agama siddhAnta pada, ho vandana shrddhaan||46 / / jainAgama rAkeza hai, niza-dina rahatA vyoma / rAhu na grase kutarka kA, niSkalaMka yaha som||47 / /
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA jJAna yajJa svAdhyAya nita, yadi bAdhA A jAya / dUra kareM zruta deva saba, bAdhA deva bhagAya / / 48 / / nAnAvidha anupama ahA ! Agama artha apAra / muni 'suzIla' sAkSAt hai, ziva-sAdhana kA dvAra / / 49 / / chanda manoharaNa ' kahA~ amI aru viSa kahA~, tama kahA~ kahA~ razmi / kahA~ Aka kahA~ Ama, ahi puSpahAra jo / / 50 / / kahA~ tAre kahA~ arka, kahA~ nRpa kahA~ raMka | kahA~ Aga kahA~ bAga, grISma tuSAra jo / / 51 / / kahA~ zUla kahA~ phUla, kahA~ kaladhauta kahA~ loh| kahA~ mitra kahA~ ari, dayA atyAcAra jo / / 152 / / kahA~ jaina vaina aho ! mithyAtva vacana kahA~ / samAna kathana kare, mUr3ha mAyAcAra jo / / 53 / / pravacana - parIkSA zrI jainAgama ke sivA, anya zAstra haiM zastra / yA ki kalaza hai viSa - bharA, yA kA~ToM kA chatra / / 54 / / jainAgama par3hate na yadi, to par3hanA bekAra / Agama meM hI mana rame, muni jIvana kA sAra / / 55 / / Agama se ajJAna kA, kara chedana viccheda | Agama ke abhyAsa se, hoya granthi kA bheda / / 56 / / laukika lokottara lakho, zruta ke do-do bheda / sUtra parIkSA kIjie, pA jAye nirveda / / 57 / / zrI sadgurusAnnidhya meM, samajho zAstra rahasya / muni 'suzIla' kahatA are, tabhI saphala pAMDitya / / 58 / / *5 *
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ -. * 6 * - zrI AcArAMgasUtram -.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-. jinAgama cakSu bodha tajakara sUtrAbhyAsa aba, munivara par3hate mntr| bichA rahe zrIsaMgha meM, manamAne SaDyantra / / 59 / / Agama kI AzAtanA, kare mUr3ha din-raat| bhava-bhava meM dAridraya dukha, karatA Atama ghAta / / 60 / / svacchanda yadi Agama paThana, kahalAye mithyaatv| gira jAte bhava garta meM, mile na Atama stv||61|| binA azva ke ratha kahA~, ghor3A binA lagAma / jainAgama ke jJAna bina, muni jIvana bekaam||62 / / Agama kA adhyayana rahe, bina cintana bekaar| jaise hoM janmAndha ko, dIpaka vyartha hajAra / / 63 / / are agara isa janma meM, liyA na aagmjnyaan| stana bakarA kaMTha sama, niSphala jIvana jaan||64|| Agama rUpI cakSu bina, kahalAye muni andh| deva-gurU jina dharma kA, marma na jAne mnd||65 / / yadi kAnoM meM nahiM par3e, jina Agama updesh| unakA nara bhava vyartha hai, bhUtala bhAra vizeSa / / 66 gira jAoge naraka meM, hogA nahIM bcaav| jinavANI se dUra yadi, saccA hai prstaav||67 / / Ama na bhAvai kAga ko, khara misarI kaba khaay| jyoM jainAgama mUr3ha bhI, karatA kaba svaadhyaay||68|| jina Agama kucha aMza para, agara nahIM shrddhaan| mUr3ha bhAva kA jIva vaha, bhava-bhava meM hairaan||69|| vartamAna meM kara rahe, Agama vaad-vivaad| isIlie to ho rahA, jinazAsana brbaad||70 / /
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA tela binA dIpaka kahA~, pAdapa paatvihiin| sUtra binA jIvana dazA, tInoM vyartha pravIna / / 71 / / agara duSTa Agama par3he, artha kare vipriit| muni 'suzIla' gopana karo, jinazAsana kI rIti / / 72 / / Agama kI avahelanA, karatA bArambAra / nara-jIvana taba vyartha hai, kabhI na ber3A paar||73 / / jainAgama bhAsvAna zrI jainAgama meM aho! cAra kahe anuyog| eka viSaya vyAkhyA sarala, lagA rahe upyog||74|| dravyAnuyoga manana se, Atma tattva prkttaay| cintana ho SaDdravya kA, padArtha aru paryAya / / 75 / / aho gaNitAnuyoga se, palyopama sthitibodha / jisase mana avicala bane, vikasita anubhava paudh||76 / / poSaka guNa cAritra hita, muniyoM kA vyvhaar| caraNakaraNaanuyoga se, ho jAye bhava pAra / / 77 / / mahatpuruSa jIvana dazA, manana kathA abhiraam| dharmakathA anuyoga se, sAdhaka le vizrAma / / 78 / / sUtra bheda anuyoga se, Agama cAra prakAra / zIghra bodha ho sahaja meM, milate tattva udaar||79 / / sAdhaka mati gItArtha ho, jainAgama AdhIna / nizrA meM adhyayana kare, hotA zIghra prviin||80 / / jainAgama sAgara aho! sAdhaka banatA liin| saritA sama haiM aura saba, hotI siMdhu vilIna / / 81 / / jainAgama bhAsvAna sama, samasta loka prkaash| anya pravacana khadyota sama, jahA~-tahA~ aabhaas||82||
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ - zrI AcArAMgasUtram dAruNa dukha se zAstra jina, karate mukta hmesh| jaga meM upakArI mahA, jo-jo vacana jineza / / 83 / / Agama dIpaka sAtha meM, durmati gire na kuup| pahu~ce ziva nirvighna ho, banatA avicala bhuup||84|| Agama amRta kuNDa meM, karate bhavya nhaan| janma-janma ke roga dukha, ho jAte avsaan||85 / / AptajanoM kA kathana hI, jainAgama khlaay| sIdhe-sAde vacana para, denA dhyAna lgaay||86 / / vartamAna jinavara nahIM, uttama ArA nAya / jina Agama jina bimba hI, nizcaya mukti upaay||87|| janma-maraNa kA dukkha bhaya, mahitala meM cahu~ or| kevala AgamajJAna se, pA jAyegA chora / / 88 / / sUtrakAra stuti gaNadhara sudharmAsvAmin, prAtaH smrnniiy| jainAgama racanA ahA! jana-jana aacrnniiy||89 / / agni vaizyAyana gotra zubha, brAhmaNa kula vikhyAta / sanniveza kollAgapura, pAvana bhU prakhyAta / / 90 / / dhanya-dhanya dhammila pitA, dhanya bhadilA amba / puNyavAna bhUSaNa aho ! vizva dharA stambha / / 91 / / prabhu mukha se saMyama liyA, ziSya pA~ca sau saath| dIrgha Ayu pAkara aho! zAsana kiyA sanAtha / / 92 / / jagatbandhu varddhamAna prabhu, mokSagamana pazcAt / saMgha-syandana sArathI, ho cintana avdaat||93 / / Agama sAre Apake, gumphita gaNadhara raaj| nAma amara dvaya loka meM, jinazAsana srtaaj||94||
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA -.-.-.-.-.-.-.-.-.-..-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.. agara na Agama jagat meM, kyA hotA klikaal| muni 'suzIla' anAtha jyoM, are hAla behaal||95 / / agara na Agama jagat meM, milatA kabhI na pNth| amita puNya se mila rahA, jinazAsana nirgrnth||96 / / jainAgama kI nAva se, kara le sAgara paar| kevaTa haiM guruvara sadA, DUbe nahiM ma~jhadhAra / / 97 / / jainAgama hai kalpataru, baiTho isakI chA~ha / ise chor3akara cAhatA, kIkara tale pnaah||98|| Agama se agha vana dahana, dharma viTapa lhraay| zivaphala pragaTe zIghra hI, sUri 'suzIla' upaay||99 / / siddhi sadana Agama aho! cetana karo prvesh| pA~ca bheda svAdhyAya ke, karo vinaya privesh||10|| jainAgama hai parasamaNi, pAThaka haiM dhnvaan| sAdhana kara cAritra kA, hogA tU bhagavAna / / 101 / / jainAgama paratApa se, sarvakAla sNsaar| tirate jIva ananta hI, lo zraddhA svIkAra / / 102 / / naraka nivAraka sUtra jina, pApa-paMka dhula jaay| karma dahAvana vacana zubha, par3ho sUtra mana laay||103 / / jainAgama bhUSaNa mahA Agama jAnA zramaNa hI, jinazAsana sirmaur| karate dharma prabhAvanA, mahimaNDala cahu~ ora / / 104 / / Agama jAna parokSa para, pratyakSa gurumukha hoy| ataH vinaya se lIjie, bhava antara dukha khoy||105 / / Agama AjJA mAnya ho, zaraNAgati svIkAra / ziva sukha vaibhava prApta ho, durlabha kaba sNsaar||106||
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 10* zrI AcArAMgasUtram jaba-jaba jainAgama par3ho, ati Ananda vibhora / roma-roma zraddhA bar3he, jaise candra cakora / / 107 / / jaba taka Agama nahiM par3he, taba taka mithyA rAga / nIra-kSIra ko alaga kara, kiyA nIra kA tyAga / / 108 / / jainAgama Azraya sadA, latA-viTapa kA nyAya / are carAcara jagat meM, jyoM dharmAstikAya / / 109 / / jainAgama bhUSaNa mahA, dhAraka bhavya sadaiva / sUri 'suzIla' varaNa kare, hari kamalA svayameva / / 110 / / akSara-akSara maMtra hai, tavapaMkti koSa samAna / jainAgama cintAmaNI, upamA bhI niSprANa / / 111 / / jainAgama mahimA mahA, acintya jagatprabhAva / vyAkula jo bhava bhoga se, pAye Atma svabhAva / / 112 / / jananIsama Agama aho ! dete hita upadeza / phira bhI mUr3ha viveka bina, pAte satata kaleza / / 113 / / avalokana Agama kare, saMzaya kare na koya / samajha na Aye zIghra hI, pRcchA se hita hoya / / 114 / / gahana marma prakaTita kare, jainAgama AdhAra / ataH prathama kara lIjie, sUtra jJAna nirdhAra / / 115 / / bhakti - zakti donoM sulabha, jainAgama deM zreSTha / bAkI vikathAvAda hai, banakara raho saceSTa / / 116 / / jainAgama abhyAsa bina, moha na hogA chAra / sUri 'suzIla' anubhava yahI kahatA bArambAra / / 117 / / " alpa buddhi phira bhI karo, tuma Agama abhyAsa / utaregA anubhUti meM, avicala Atma- prakAza / / 118 / /
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA *11* jinAgama anuttara aho ! saravara zobhA jalaja kI, aru bhUSaNa kI rtn| munivara zobhita sUtra se, zobhita bhAgya prytn||119 / / sUtra rasAyana pIjie, guru AjJA anusAra / bhava bAdhA se mukta ho, kahate zrI aNagAra / / 120 / / loka sukhI Agama kare, tInoM tApa vinaSTa / mahA moha dukha chinna ho, pAte bhAva prakRSTa / / 121 / / jainAgama darpaNa kaho, doSa dikheM nija ruup| manavAMchita zivaphala mile, kalpavRkSa anurUpa / / 122 / / durlabha vAcana sUtra kA, mahat puruSa sNyog| avasara yaha kalikAla meM, mileM puNya ke yoga / / 123 / / muni 'suzIla' guruvara kRpA, jainAgama abhyaas| tattvaratna kara prApta ho, jisase jJAna prakAza / / 124 / / kahate zramaNa 'suzIla' yaha, Agama naukA jaan| AtmavAna ArUr3ha ho, pAyeM mokSa mhaan||125 / / rAkA rajanI meM udita, pUrNa indu raakesh| anya zAstra uDagaNa sarisa, miTe na tama kA lesh||126 / / sarvakAla meM eka rasa, jinavANI prabhu viir| artha bhAva jAneM vahI, jo haiM mati ke dhiir||127 / / jainAgama sAdhana binA, mokSa prApta kaba hota / mahAsiMdhu AvAgamana, pAra kahA~ bina pota / / 128 / / jinavANI hai mAtu-sama, pakar3e u~galI baal| mAtA kA vAtsalya hI, karatA sadA sa~bhAla / / 129 / / niSkalaMka Agama zazI, ghaTa-bar3ha kabhI na hoi| ___ghaTatA-bar3hatA candra hai, mAvasa jAtA khoi / / 130 / /
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ *12 zrI AcArAMgasUtram - - - -. -. -. - . -. -. -. - . -. -. -. -. -. -. -. -. muni 'suzIla' jina vacana haiM, ratnatulya rmnniik| mAlAvat gumphita karU~, Agama artha sttiik||131 / / jainAgama ke netra se, dIkhe jaga-jaMjAla / janma-maraNa bhI naSTa ho, kabhI na vyApai kaal||132|| jinavANI jAneM vahI, apramatta dhIra sujaan| kAlA akSara pramatta ko, mahiSI sama lo jaan||133 / / nyAyayukta jinavara vacana jAne-mAne aru kareM, sAdhaka kI pahacAna / patha darzaka haiM zramaNa jana, mata cUke naadaan||134|| karma zatru saba naSTa hoM, jinavANI asidhaar| amogha bANa hai rAma kA, bhISaNa isakI maar||135 / / saMgha sampadA sUtra hI, jinazAsana aadhaar| deza tathaiva videza ho, sUri 'suzIla' prcaar||136 / / zraddhA se Agama par3ho, karo na tarka prviin| satya tathya vANI aho! rakhanA eka yakIna / / 137 / / nirmala jala gaMgA bahe, yahI sUtra kA haal| sUri 'suzIla' ko mila gayA, avasara yaha kalikAla / / 138 / / sahaja siddhi sukha prApta ho, agara jinAgama bhkti| jJAnAvaraNIya karma kI, zithila ho sake shkti||139 / / nyAyayukta jinavara vacana, svIkRta le aacaar| zraddhA aru vizvAsa ho, basa itanA hI saar||140|| Agama kA karate raho, vandana aru stkaar| pUjana phala bhagavanta kA, gaNapati kA udgaar||141 / / Agama atizaya pApI bhI pAvana banA, arjuna mAlAkAra / jinavANI patavAra se, jIvana naiyA pAra / / 142 / /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA * 13 * jinavANI jagadamba ne, tArA aMjana cora / harikezI cANDAla the, bane zramaNa siramaura / / 143 / / ajJAna rUpa viSadhara are, kATa rahA cirakAla / maMtra gArur3I hai yahI, hare garala tatkAla / / 144 / / tIna kAla meM siddha hai, jainAgama siddhAnta / sUri 'suzIla' manana kare, jAkara muni ekAnta / / 145 / / atizaya Agama paThana se, zraddhA vRddhi virAga / tIrthaMkara pada bhI mile, karale mana anurAga / / 146 / / jainAgama pratyakSa nidhi, de saMtoSa hameza / vikathA cAra kaSAya se, bacate raheM vizeSa / / 147 / / Agama ghana jaladhAra se, moha paMka parihAra / nirmala rUpa svarUpa ho, prakaTita ho kSaNa vAra / / 148 / / tripadI - rahasya tIna jJAnadhAraka prabho, dIkSA caturtha jAna | hote jinavara kevalI, kareM dezanA dAna / / 149 / / tIrthaMkara tribhuvana tilaka, jana jana tAraNahAra / artha rUpa jinadezanA, gaNadhara mukha vistAra / / 150 / / aho ! aho ! jina kevalI, tripadImaya upadeza / jisase racanA sUtra ho, hAraka bhavi jana kleza / / 151 / / dravya sarva utpAda vyaya, tathA dhrauvyasvarUpa / tripadI tIrthaMkara kathana, Agama jananI rUpa / / 152 / / zrI jinAgama sahAya se, ananta jana bhava pAra / jina par3imA aNu jinAlaya, viSama kAla AdhAra / / 153 / / zrutajJAna sarisa vizva meM, anya nahIM AdhAra / muni 'suzIla' sajjhAya hI, rAta - divasa svIkAra / / 154 / /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 14* zrI AcArAMgasUtram pUrva samaya Agama adhika, samprati paiMtAlIsa / amRta kupikA tulya hai, pharamAte jagadIza / / 155 / / zrI gaNadhara zruta kevalI, pratyekabuddha bhagavAna / abhinna daza pUrvadharI, racita sUtra pahacAna / / 156 / / yukti- yukta haiM jinavacana, satya sanAtana grantha / muni 'suzIla' haiM sugama patha, aisA anya na paMtha / / 157 / / sat zAstra jIvana prabhA, jainAgama upakAra / muni 'suzIla' haiM zAnti kA, yaha akSaya AgAra / / 158 / / aMdhoM ko haiM netra sama, Agama sUtra mahAna / mithyAvAdI andha haiM, bhaTakeM sakala jahAna / / 159 / / Agama guNa gAyana satata, bhavya kare bhava anta / AjIvana zraddhA yahI, satya bhAva nirgrantha / / 160 / / agaNita guNa garimA aho ! jainAgama mArtaNDa / mithyAdRSTi ulUka jyoM, raheM timira pAkhaNDa / / 161 / / niryukti TIkA bhASya aru, cUrNi Agama bodha / bhava bhIru zrI sUrIzvara kI racanA ati zodha / / 162 / / zAzvata Agama bhAva se, saba jinavANI eka / kevala bhinna ho zabda se, hote pAtra aneka / / 163 / / Agama adhyayana bodha AjJA bina Agama paThana, garala tAlapuTa jAna / muni 'suzIla' sambodhi yaha samajhe jo guNavAna / / 164 / / mUla pATha zrAvaka hite, nahiM vAMcana adhikAra / phira bhI para upakAravaza, likhatA sAra vicAra / / 165 / / gurukula meM jAkara raho, cAho AgamajJAna / gupta rUpa jo dhAraNA, sahaja prApta zrImAn / / 166 / /
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA sUtra prakAzita sUrya sama, sulabha hue klikaal| phira bhI jo nara dUra hai, bhAgyahIna kNgaal||167|| cAhe jisako hai nahIM, jainAgama kA jJAna / pAtra-kupAtra ko dekhakara, kara lenA phcaan||168 / / jainAgama ke jJAna bina, vyartha dezanA jaan| muni 'suzIla' kI bAta para, dharanA sAdhaka dhyaan||169 / / sUtra jJAna jisane liyA, sabhI le liyA saar| basa itanI-sI bAta hai, dhyAna dharo anngaar||170 / / gAgara meM sAgara bharA, sindhu bindu daramyAna / paramANu rUpa Agama kaho, yA kalpabela upmaan||171 / / jainAgama isa vizva meM, ziva-sukha kA aadhaar| jAnA nahiM siddhAnta jo, vyartha mahI para bhaar||172|| jainAgama samajho agara, ziva-sukha apane haath| re cetana! cintana karo, yaha parabhava kA sAtha / / 173 / / Agama se anabhijJa hai, nirNaya se anjaan| nijamata paramata eka hai, kokila-kAga smaan||174|| jainAgama Adeza ko, karatA hai jo maany| sarvasiddhiyA~ kara baseM, saba bhUsI yaha dhaany||175 / / chanda kuMDaliyA bina yogodvahana ke paThana, bina dIkSA pryaay| Agama par3hanA doSa ho, jJAnI jana smjhaay|| jJAnI jana samajhAya, jyoM vidhavA garbha dhaare| vidhavA hotI bhraSTa, ki saMzaya adhika ubhaare|| muni 'suzIla' upamA kahe, ulUka aMdhA hoya din| bina yogodvahana sUtra, paThana dIkSA paryAya bin||176 / /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 16 * zrI AcArAMgasUtram .. -. jyotirmaya upadeza devoM ko hotA sadA, mAtra avadhi kA jJAna / jinavara zobhita nayana yuga, darzana kevalajJAna / / 177 / / niSkAraNa karuNA kareM, tIrthaMkara bhagavanta / jyotirmaya upadeza jyoM, pAvasa ghana brsNt||178 / / pUrvazruta ati gahana thA, sulabha nahIM ho jnyaan| aMgasRSTi sabake lie, parahita dRSTi mahAn / / 179 / / jinavANI mAtezvarI, bhavya jIva suta laal| karuNAkara rakSaNa karo, itanI arja sNbhaal||180 / / aho! vinaya se kara liyA, Agama kA bhumaan| kamalAkara tala jAnie, mokSa nikaTa mtimaan||181 / / dhanya-dhanya Agama aho! bhava maNDala aadhaar| jinavANI jana rasika jo, aho! saphala avtaar||182|| Agama nidhi prakaTita aho! samavasaraNa meM daan| ATha prahara hitadezanA, suranara harSa pradhAna / / 183 / / tatva khajAnA sUtra hai, nava-nava ratna anek| suguru jauharI zaraNa se, karanA prApta vivek||184|| jinavANI nyagrodha sama, bhASya zAkha vistAra / AjJA chAyAzraya raho, aho! aho! aNagAra / / 185 / / aho! antarmuhUrta meM, jainAgama nirmANa / zrI gaNadhara gumphita kare, Arya dharA ehsaan||186|| carama cakSu saba jagat meM, dhAraNa kareM anek| sUtra nayana nirgrantha ke, jisase pUrNa vivek||187|| calate vAda-vivAda saba, jaba taka sUtra na jnyaan| taba taka tAta viDambanA, rahatI khiiNcaataan||188||
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA * 17* jainAgama zraddhA karo, phalayuta pratyAkhyAna / cAhe zrAvaka zramaNa ho, saba hita bhAva samAna / / 189 / / jainAgama hai rAjapatha, upAdhyAya marmajJa / vinayayukta sevA kareM, bana jAe~ tattvajJa / / 190 / / dIkSita tIna varSa kA, nizItha aru AcAra / adhyayana kI anumati kareM, zrI guruvara guNadhAra / / 191 / / jinAgamoM ke paryAyavAcI nAma sUtragrantha pravacana vacana, Apta vacana AmnAya prajJApana upadeza zruta, Agama nAma kahAya / / 192 / / zrI AcArAMga ke paryAyavAcI nAma AyAra Ayarisa aMga, AjAi AcAla / AgarA''sAsa AiNya, amokkha aru AgAla / / 193 / / zrI AcArAMga mahattva bodha AcArAMga sUtra aho, bhavya jIvana AdhAra / prathama rUpa adhyayana sukhada, sAdhaka ho bhava pAra / / 194 / / AcArAMga sUtra aho ! zramaNa dharma kA mUla / gurumukha se par3ha lIjie, ho saMyama anukUla / / 195 / / AcArAMga sUtra aho ! jJAtA ho AcArya / isIlie mAnA gayA, zramaNoM meM anivArya / / 196 / / AcArAMga sUtra aho ! prathama prabhoH upadeza / traikAlika saMvidhAna yaha, hAraka bhavijana kleza / / 197 / / AcArAMga sUtra aho ! saba aMgoM kA sAra / sUri 'suzIla' nivRtti kA, sahaja mArga sukhakAra / / 198 / / AcArAMga sUtra aho ! prathama adhyayana khaas| muni jIvana paripAlanA, kara lenA ullAsa / / 199 /
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 18 * ___. zrI AcArAMgasUtram AcArAMga sUtra aho! jainadharma kA prANa / vizvabandhu kI bhAvanA, akhila jagat kA traann||200 / / AcArAMga sUtra aho! sarva vizva siramaura / vAda tarka ke samara kA, ho virodha ati ghora / / 201 / / AcArAMga sUtra aho! sarvAdhika praaciin| bhASAzAstrI kaha rahe, jana-jana Aja ykiin||202|| AcArAMga sUtra aho ! jainAgama navanIta / gadya-padya mizrita tathA, laya-gati-yuta sNgiit||203|| AcArAMga sUtra aho! karatA saMzaya nsstt| gupta artha prakaTita kare, sAdhaka kA hai isstt||204|| AcArAMga sUtra aho! tIrthaMkara pryaay| samavasaraNa anubhava kare, sura-tiryaMca nara raay||205|| AcArAMga sUtra aho! jAno prakaTa pramANa / kuMjI yaha AcAra kI, jainAgama jgpraann||206 / / jaganAyaka jinavara aho! dezakAla anuruup| dete pAvana dezanA, prakaTita Atama ruup||207|| mahAvideha sukSetra meM, sImandhara bhagavanta / aho! AyArasUtra kA, sarvaprathama vrnnnt||208|| Agama kI paribhASA vastu-tattva kA jo kare, dharma-marma kA jnyaan| . muni 'suzIla' Agama vahI, kara lenA shrddhaan||209|| paramparA AcAra se, tattva dei prkttaay| Apta vacana Agama aho, sIkha sahI btlaay||210|| rAga-dveSa se mukta hai, Apta puruSa bhgvnt| unakA hita upadeza hI, jainAgama shiv-pNth||211 / /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA * 19 * pUrvApara avirodhamaya, jinavANI jayavanta / sarvajJa Iza kI dezanA, gU~theM gaNadhara santa / / 212 / / prathama Agama vAcanA varddhamAna nirvANa se, do sau varSoM bAda / bhArata bhU duSkAla ho, dvAdaza varSa viSAda / / 213 / / chinna-bhinna muni saMgha thA, bahuzruta muni avasAna / jainAgama vismRta hue, kiMcit prajJAvAna / / 214 / / nagara pATaliputra meM, muni sammelana hoya / aMga saMkalana kara lie, yAda jinheM thA joya / / 215 / / dvitIya Agama vAcanA khAravela nararAja the, zAsana- bhakta udAra / karavAyA muni saMgha se, jina Agama uddhAra / / 216 / / prAnta ur3IsA madhya meM, zailakumArI sthAna / zramaNasaMgha ekatra taba, jina Agama utthAna / / 217 / / tRtIya Agama vAcanA zrI skandila munirAja the, thA zAsana duSkAla / atizAyI zruta naSTa ho, zramaNasaMgha behAla / / 218 / / bIta gayA durbhikSa jaba, mathurA nagarI madhya | sUtra saMkalana muni kareM, nava-nava khoje kathya / / 219 / / caturtha Agama vAcanA nAgArjuna AcArya the, banA vAcanA yoga / vallabhIpura saurASTra meM, muniyoM kA saMyoga / / 220 / / jo-jo smaraNa thA unheM, guMphita kiyA tamAma / rakSaNa jainAgama huA, thA anupama pariNAma / / 221 / /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ .... zrI AcArAMgasUtram * 20 * 10 prayAsa paMcama Agama vAcanA aho! aho! dasavIM sadI, vIra bAda nirvaann| gaNI devarddhi kSamAzramaNa, jinazAsana paridhAna / / 222 / / jinazAsana rakSaka aho! kara apanA blidaan| amara dharA para bana gaye, yuga-yuga nAma nidhAna / / 223 / / vallabhIpura saurASTra meM, muni maNDala ektr| jainAgama likhate rahe, vismRta pATha pavitra / / 224 / / paMcama thI yaha vAcanA, pustaka rUpa lalAma / katipaya zramaNa virodha meM, kyA Darane kA kaam||225 / / pAThAntara milate rahe, sUri 'suzIla' nirdesh| bhAva samanvaya ho gae, Agama rUpa vizeSa / / 226 / / SaSTha prayAsa yuga prasiddha munirAja the, pUraNa prjnyaavaan| likha-likha kara Agama ahA, amita kiyA ahsaan||227 / / navya-bhavya cintana diye, Agama TIkAkAra / lekhana cUrNI bhASya hita, jinazAsana upakAra / / 228 / / muni 'suzIla' cintana rahA, bIta gaye bahu saal| jina Agama upadeza ke, likhane padya rsaal||229 / / eka-eka Agama ahA, kramazaH lekhana bhaav| muni 'suzIla' socata rahe, rahe satata ura caav||230|| namra kathana jainAgama dohana karU~, navya bhavya itihaas| muni 'suzIla' sabake lie, kara lenA abhyaas||231 / / kaNThastha kara vyAkhyAna meM, lo upayoga lalAma / sUri 'suzIla' namra kathana, mata badalo tuma naam||232||
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA * 21 * -.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.. samasta vighna vinAzinI, jinavANI shiv-dvaar| jainAgama vandana karU~, kSaNa-kSaNa bArambAra / / 233 / / sUri 'suzIla' nitya namana, bahuzruta zrI shrmnnesh| yathAtathya varNana kare, bhASaka jo tiirthesh||234|| sUtrajJAna jisane liyA, sabhI le liyA saar| basa itanI-sI bAta meM, lAkhoM marma vicaar||235 / / sUtra racanA hetu chaha nimitta adhyayana zataka uddezya, prabho vacana anusaar| vAcana hita anukUlatA, racanA kAraNa sAra / / 236 / / kyA adhyayana pahale kareM, kyA phira karanA baad| Agama-racanA zreSTha zubha, sarala rIti se yAda / / 237 / / zrI sadguru bhagavanta mukha, jainAgama hara ek| sahaja artha ura dhAraNA, jisase Agama dekh||238|| sadguru apane ziSya hita, dete aagmjnyaan| sUtrarUpa racanA kare, zrI gaNadhara bhagavAna / / 239 / / sadguru apane ziSya se, pUche prazna vicaar| jisase racanA sUtra kI, karate karuNAgAra / / 240 / / ziSya pRcchA gurudeva se, uttara se sntoss| jisase AgamasUtra kI, ho racanA nirdoSa / / 241 / / gaNadhara nAma karma udaya (jana), racanA sUtrAcAra / caturvidha zrIsaMgha kA, ho unnata upakAra / / 242 / / zrI nirgrantha pravacana aho! dugdha tulya upmaan| maMthana TIkA cUrNi kA, artha ghRta sNvidhaan||243 / / Ayama lekhana virodha rahasya agara sUtra lipibaddha ho, bahudhA utpanna doss| hiMsA ho trasa jIva kI, saMyama kSaya udghoss||244|| ta upakA mathana TIkA vacana aho!
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 22 * zrI AcArAMgasUtram -. -. -. -. -. -.. jainAgama pratilekhanA, samyak hotI nAya / lekhana meM ati doSa hai, pUrva sUri phrmaay||245 / / pustaka bhAra upAdhi se, saMyama jAte haar| AjJA kaba jinarAja kI, parigraha bhaya sNsaar||246 / / pustaka se svAdhyAya meM, rahatA nitya prmaad| isIlie lekhana nahIM, karanA vyartha vivaad||247 / / zrI bRhatkalpa bhASya meM, pharamAte gnnvRnd| sAdhaka pustaka kholatA, athavA karatA banda / / 248 / / jitanI-jitanI bAra meM, akSara-lekhana hoy| caturlaghu kA prAyazcitta, saMzaya kare na koy||249 / / are purAtana samaya meM, bAteM bahuta virodh| .. taU anugraha saMta kA, likhate Agama shodh||250 / / svAdhyAya niSedha kA bodha sUri 'suzIla' siddhAnta jina, dhAre zuddha shrddhaan| vacanAmRta ura pAna kara, bhakti rasika bhumaan||251 / / samyak jJAnI jIva ho, sumati yukta svaadhyaay| prajJApanA ke prathama pada, Agama meM smjhaay||252 / / asajjhAya cauMtIsa taja, pratidina bhavya vicaar| navya jJAna abhivRddhi ho, Agama kA udgAra / / 253 / / svAdhyAya-niSedha-vicAra nabha meM tArA-patana ho, capalA camaka akaal| Agama kI sajjhAya tU, eka prahara taka ttaal||254|| kisI dizA meM dAha ho, dhak-dhak dahake aag| dAha zAnta ke kAla taka, svAdhyAya rasa tyaag||255 / /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA * 23 * -.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-. ghana garajeM bina kAla hI, capalA kar3aka akaal| doya prahara varjita kathana, bhavya karo yaha khyAla / / 256 / / tithiyA~ par3avA-dauja kI, aura tIja kI raat| zukla pakSa sajjhAya taja, eka prahara taka bhraat||257|| dhuMara zveta nabha meM dikhe, athavA kAlA rNg| jaba taka ho taba taka suno, svAdhyAya kara bhNg||258|| yakSa cihna AkAza meM, pAThaka ko dikhlaay| raja AcchAdita ho rahI, taba taka taja svaadhyaay||259 / / audArika sambandhI svAdhyAya niSedha rakta-mAMsa dikhane lage, sATha hAtha kI maap| bhItara ho svAdhyAya taja, pharamAte jina aap||260 / / mAnava haDDI rakta ho, zata kara tyAga nirdesh| jalI dhulI nahiM ho agara, dvAdaza varSa nissedh||261 / / azuci dikhAI de agara, yA Aye durgndh| taba taka nahiM svAdhyAya kara, pharamAte jincnd||262|| maraghaTa ho yadi nikaTa meM, zata kara lo tuma duur| svAdhyAya nahiM kIjie, rakhanA dhyAna jarUra / / 263 / / candragrahaNa dvAdaza prahara, aru solaha bhaasvaan| asaMjjhAya Agama vacana, samajha-samajha dhiimaan||264|| anya svAdhyAya niSedha bodha carcita mAnava bhUmipati, jo jAye prlok| jaba taka ghoSita anya nA, svAdhyAya para rok||265 / / rAja-vigraha jaba taka rahe, taba taka sUtra na baaNc| muni 'suzIla' zraddhA kare, jinavANI para saaNc||266 / /
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 24* zrI AcArAMgasUtram zava paMcendriya kA par3A, pAThaka bhavana nivaas| svAdhyAya nahIM kIjie, kara Agama vishvaas||267|| bhAdrASAr3hAsoja kaha, kArtika aru madhumAsa / rAkA tithi aru pratipadA, mAnya nahIM tithi khaas||268|| svAdhyAya nahIM kIjie, sandhi samaya jo cAra / sUri 'suzIla' sUtra vacana, sadA satya hitkaar||269 / / jinavANI kI vartamAna sthiti vartamAna kalikAla meM, Agama rUpa hjaar| uthala-puthala ke artha se, ho saMzaya vistAra / / 270 / / jina-pratimA varNana ahA! dete zIghra nikaal| manamAnI ve kara rahe, mAnava nahIM viDAla / / 271 / / caitya artha ko bhagna kara, likhate jJAna prdhaan| yaha pratyakSa meM mUr3hatA, mithyAtvI mtimaan||272 / / mUla sUtra ko badalakara, likhate pATha navIna / kare utsUtra prarUpaNA, ye mAnava mati hiin||273 / / sUtra paricaya nyUna aba, kathArasika naadaan| idhara-udhara kI bAta para, dete muni vyAkhyAna / / 274 / / zabda-zuddhi cintana nahIM, gRhIta apanA pakSa / jisase manuja mithyAtvI, kevala mahi yaza lakSa / / 275 / / abhayadeva zrImada zramaNa, navAMga ttiikaakaar| caitya artha jinamUrti hI, pharamAyA udgAra / / 276 / / TIkA bhASya va cUrNi kA, kyoM karate inakAra / are kaho isake binA, prApta na artha vicaar||277 / / caitya virodhI loga jo, karate ati anyaay| durita vRddhi kara svayaM hI, lete janama bddh'aay||278 / /
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMgalAcaraNa maMgalAcaraNa * 25 * zrI aSTApada tIrthaprati, zivarANI bhagavanta / jaya jaya Adi jiNaMda pada, vandana satata ananta / / 1 / / namo namo jinasUtra ko, nizi - dina bArambAra / Agama naukArUr3ha ho, bhavadadhi tAraNahAra / / 2 / / namo namo jina sUtra ko, prakaTita bhAva abhISTa / sUtra sajIvana auSadhI, bhava-bhava roga vinaSTa / / 3 / / niSkAraNa tAraNataraNa, saMyama ke AgAra / ki samatA RjutA mRdutA, tInoM aparampAra / / 4 / / jinakA atizaya puNya thA, mahimA cAroM ora / zrIguru vRddhi vijaya prabhu, jinazAsana siramaura / / 5 / / tIrthaprabhAvaka tIrthapati, tIrthaMkara anurUpa / siMhatulya gambhIra mukha, munimaNDala ke bhUpa / / 6 / / parama prabhAvaka parama guru, parama pUjya bhagavanta / zrImad vijayanemi sUri, vandana caraNa ananta / / 7 / / mahArathI sAhitya ke, kovida kula kamanIya / tejasvI ravimaNi sadRza, yuga-yuga AdaraNIya / / 8 / / vizvavandya AcAryavara, puruSottama kalikAla / zrI vijayalAvaNya sUri, zAsana jJAna mazAla / / 9 / /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 26* zrI AcArAMgasUtram bhAratabhUmi suyaza aho! atula ananta apaar| adbhuta zrutadhara Apa the, pUraNa karuNAgAra / / 10 / / zrI sadguru agraja aho! rahate nita nisskaam| zrImad vijayadakSa sUri, agaNita unheM prnnaam||11|| pAyA sadgururAja kA, AzIrvAda hmesh| jainAgama anuvAda hita, pAvana karU~ praveza / / 12 / / zrI bhadrabAhu AcAryavara, Agama ttiikaakaar| zrI jinadAsa mahataragaNI, jinakA zata aabhaar||13|| AcArya zIlAMka sUri, zrI ajita suuridev| niyukti cUrNi dIpikA, sahAya grantha sdaiv||14|| ina pUjyoM ke caraNa kA, lekara maiM AdhAra / sUri 'suzIla' kAvya ramya, racanA hita taiyaar||15|| 4 .
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImad AcArAMgasUtra tasya prathama adhyayana : zastraparijJA = prathama uddezaka * chanda-dohA. jaisA gItA meM huA, kRSNArjuna saMvAda / aise hI guru-ziSya kI, Aja kara rahe yAda / / 1 / / sudharma svAmI pA~caveM, prabhu gaNadhara vikhyAta / kahate jambU ziSya se, dharma-marma kI bAta / / 2 / / Agama racanA ina karI, kiyA jagat upakAra / par3ho-suno saMvAda yaha, vANI lo ura dhAra / / 3 / / *jIva kA astitva bodha. mUlasUtramsUyaM me AusaM ! teNaM bhagavayA evamakkhAyaM ihamegesiM No saNNA bhvi| padyamaya bhAvAnuvAda kaheM sudharmA ziSya se, AyuSman yaha jaan| zrImukha prabhu se maiM sunA, jIva bodha kA jnyaan||1|| aise haiM kucha jIva jaga, jinheM na sNjnyaa-jnyaan| kaise Age yaha kahU~, suna lenA dhara dhyAna / / 2 / / 'saMjJA' hai suna 'cetanA' do prakAra lo jAna / jJAna-cetanA hai prathama, dUjI anubhava-jJAna / / 3 / / saMvedana-anubhUti to, saba meM hotI taat| jJAna-bodha jinameM rahe, saMjJI jIva kahAta / / 4 / /
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 28* zrI AcArAMgasUtram patana. * caturthavAda. mUlasUtram se AyAvAdI loyAvAdI kammAvAdI kiriyaavaadii| padyamaya bhAvAnuvAda bhava-bhava bhaTake AtamA, rakhatA jo sNjnyaan| AtmavAdI hai vahI, lo tuma Age jAna / / 1 / / janma-maraNa ho loka meM, kAraNa krm-vidhaan| loka-karma-vAdI vahI, kriyA kare vaha jaan||2|| rAga zubhAzubha karma kI, kriyA bA~dhatI krm| cAroM vAdI eka hI, kahate svAmi sudharma / / 3 / / . .yoga cintana. mUlasUtramakarissaM ca'haM, kAravesu ca'haM, karao yAvi samaNuNNe bhvissaami| padyamaya bhAvAnuvAda 'kiyA' 'karU~' 'karU~gA' maiM, tIna kAla kA bodh| anumodana bhI maiM karU~, samajhe jo kara zodha / / 1 / / kriyA rUpa jo samajhatA, kara sakatA vaha tyaag| isako hI jambU kaheM, Atmadharma kI jaag||2|| * karma samArambha. mUlasUtrameyAvaMti savvAvaMti logaMsi kammasamAraMbhA parijANiyavvA bhvNti||3|| padyamaya bhAvAnuvAda samArambha kA hetu hai, yahI kriyA suna taat| hiMsA kA kAraNa yahI, kareM jIva kI ghaat||1|| kriyA rUpa ko samajhakara, karanA khUba vicaar| jJAna-virati se tyAganA, jIvana kA AdhAra / / 2 / /
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrva janma kA dizA ajJAna W | anya se para-vyAkaraNa sva-smRti
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrva janma kA dizA ajJAna isa saMsAra meM aneka jIvoM ko yaha jJAna nahIM hotA hai ki maiM pUrva dizA se AyA hU~ yA dakSiNa, pazcima, uttara athavA Urdhva dizA athavA adho dizA se AyA hU~? yA kisI eka dizA-vidizA se isa saMsAra meM AyA huuN| merI AtmA kahA~ se AI hai kahA~ Age janma legI? unake mana meM isa prakAra ke prazna uThate rahate haiN| ukta praznoM kA samAdhAna unheM tIna prakAra se mila jAtA hai (1) sva-smRti se-kisI ko jJAnAvaraNIya karma kA kSayopakSama hone para acAnaka jAti-smaraNa jJAna utpanna ho jAtA hai aura apane pUrvajanma kA jJAna ho jAtA hai| jaise brahmadatta cakravartI ko rAjasabhA meM nartakI kA nRtya dekhate-dekhate huA thaa| (2) para-vyAkaraNa se kisI ko tIrthaMkara Adi viziSTa jJAniyoM ke bodha karAne pr| jaise megha muni ko bhagavAna mahAvIra kI vANI se hAthI ke bhava kI smRti huii| ___ (3) paretara upadeza se kisI ko avadhijJAnI Adi anya muniyoM ke mukha se sunakara apane pUrvajanma kA jJAna hotA hai| jaise bhRgu purohita ke putroM ko muniyoM ke mukha se sunakara pUrvajanma kA jJAna huaa|
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama adhyayana : zastraparijJA * kriyA aura karmabodha * mUlasUtram - aNegarUvAo joNIo saMdhei, virUvarUve phAse paDisaMvede / padyamaya bhAvAnuvAda mUlasUtram - kriyA tathaiva karma kA, agara svarUpa na jJAta / / bahu prakAra kI yoniyoM, janma-maraNa vaha pAta / / 1 / / bahuvidha sparza anubhUti, karatA jIva aneka / athavA sukha-dukha bhogatA, pAThaka karo viveka / / 2 / / * parijJA-bodha * tattha khalu bhagavayA pariNNA paveiyA / padyamaya bhAvAnuvAda are dukkha se mukti hita, nizcaya jina pharamAna / parijJA dvaya prakAra kI, viveka mati pahacAna / / pApa nimitta-bodha * * 29 * mUlasUtram - imassa ceva jIviyassa parivaMdaNa - mANaNa- pUyaNAe jAI - maraNamoyaNAe dukkhapaDighAyaheuM / padyamaya bhAvAnuvAda kaheM parijJA bodha ko, athavA kaheM viveka / hiMsA ke kAraNa kaheM, jinavara vIra aneka / / 1 / / jIvana jIne ke lie, pApa kriyA anurakta / nAnavidha hiMsA kareM, avivekI nara trasta / / 2 / / apane yaza-sammAna hita, janma harSa bhI sAtha / . maraNa mukti dukha TAlane, ra~geM rakta meM hAtha / / 3 / /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ *30* zrI AcArAMgasUtram -. -. -. - . - . * karmabandha vicAra mUlasUtram eyAvaMti savvAvaMti logaMsi kammasamAraMbhA parijANiyavvA bhvNti| padyamaya bhAvAnuvAda karmasamArambha ho rahe, bahu prakAra isa lok| jisako phala kA jJAna ho, munivara vahI vishok|| *anubhUti kA apUrvadAna. mUlasUtramnai jassee logaMsi kammasamAraMbhA pariNAyA bhavaMti se hu maNI prinnaaykmme||13|| tti bemi|| padyamaya bhAvAnuvAda karma marma jo jAnatA, kara detA vaha tyaag| vahI zramaNa saMsAra meM, jisakA bhAva viraag||1|| prabhu-mukha se maiMne sune, aru samajhe jo bhaav| vaisA hI batalA rahA, aho! ziSya suna caav||2|| dvitIyoddezaka: * abodha dazA mUlasUtram aTTeloe parijuNNe dussaMbohe avijaanne| assiM loe pvvhie| tattha tattha puDho pAsa AturA pritaaveNti|| padyamaya bhAvAnuvAda suno ziSya isa loka meM, ve hI pIr3ita taat| jJAna-rahita ye mUr3ha jana, dikhA na bodha prbhaat||1|| lAkha-lAkha ho yatna bhI, phira bhI prApta na bodha / ajJAnI banakara raheM, jyoM pAnI bina paudha / / 2 / /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama adhyayana : zastraparijJA * pRthvIkAya bodha. mUlasUtram saMti pANA puDho siaa| padyamaya bhAvAnuvAda ajJAnI isa loka meM, paMDita ho dina-rAta / nitya yahI anubhava kare, phira bhI samajha na bhraat||1|| bhinna-bhinna paritApa deM, nAnA karma vicAra / re! re! Atura jIva tU, viSayAsakta apAra / / 2 / / pRthvIkAya madhya meM, Azrita jIva anek| hiMsA kabhI na kIjie, rakhanA yahI vivek||3|| * zramaNa hitopadeza. mUlasUtram lajjamANA puDho paas| padyamaya bhAvAnuvAda re! re! sAdhaka dekha tU, sAdhaka kA vyavahAra / hiMsA se lajjita rahe, anukampA aacaar|| * asAdhu nirNaya mUlasUtram aNagArA mo tti ega pvymaannaa|| padyamaya bhAvAnuvAda re! re! dekha kahate raheM, gRha-tyAgI hama snt| phira bhI hiMsA kara rahe, viSayoM meM Asakta / / 1 / / ....... *bodhibAdhaka tattva. mUlasUtram taM se ahiyAe, taM se abohie|
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ *32 * zrI AcArAMgasUtram padyamaya bhAvAnuvAda re! re ! hiMsA jagat meM, parapIr3ana anyaay| bodhivirodhaka jAna tU, sUri 'suzIla' btaay|| * hiMsA hI naraka hai. mUlasUtramse taM saMbujjhamANe AyANIyaM smutttthaae| soccA khalu bhagavao aNagArANaM vA ihmegesiN| NAyaM bhavai, esa khalu gaMthe, esa khalu mohe, esa khalu mAre, esa khalu nnrhe| iccatthaM gaDhie loe| padyamaya bhAvAnuvAda re! re! cetana samajha tU, hiMsA kA prinnaam| saMyama meM dRr3hatA kare, lekara samakita daam||1|| bhagavAna yA murAija se, zruta samyak updesh| virale nara ko jJAta ho, nizcaya hiMsA klesh||2|| yaha hiMsA bandhana are, yahI moha aru maar| yahI naraka pratyakSa meM, sUri 'suzIla' vicaar||3|| * surava icchuka. mUlasUtram iccatthaM gaDhie loe| padyamaya bhAvAnuvAda abhilASI jo saukhya kA, mUrchita viSayoM maaNy| karatA hiMsA manuja vaha, dAruNa dukha prkttaay|| * avyakta prANAnumUti. mUlasUtram ___ appege aMdhamabbhe, appege aNdhmcche| padyamaya bhAvAnuvAda aMdha-vadhira indriya vikala, mUka paMga mhikaay| unako anubhava kaSTa ho, avyakta cetnraay||1||
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama adhyayana : zastraparijJA jaise mUcchita manuja ko, sukha-dukha pIr3A hoya / 'SaTkAya jIva ko, sukha-dukha anubhava hoya / / 2 / / tyoM tIsarA uddezaka: saMyama zraddhA mUlasUtram - jAe saddhAeNikkhaMto, tameva aNupAlijjA vijahittA visottiyaM / padyamaya bhAvAnuvAda - re sAdhaka ! jisa bhAva se, dIkSA lI svIkAra / vahI bhAva saMzayarahita, kara pAlana aNagAra / / * mahAmArga * paNayA vIrA mahAvIhiM / mUlasUtram - padyamaya bhAvAnuvAda - vIra dhIra mAnava aho ! mahAmArga apanAya / lakSya samarpita ho gae, zraddhA bala vikasAya / / jala sajIva bodha * * 33 * mUlasUtram - ihaM ca khalu bho ! aNagArANaM udaya-jIvA viyAhiyA / padyamaya bhAvAnuvAda sAdhaka ke kalyANa-hita mahAvIra pharamAna / prANavAna nizcita salila, nahIM bhUla matimAna / / zramaNa dharma * aduvA adiNNAdANaM / mUlasUtram - padyamaya bhAvAnuvAda-- jo bhI sacitta nIra kA, kara lete upayoga / hiMsA tathA adatta ho, donoM ke saMyoga / |
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 34* .... zrI AcArAMgasUtram cauthA uddezaka: * zastra-bodha. mUlasUtramje dIhalogasatthassa kheyaNNe se asatthassa kheyaNNe, je asatthassa kheyaNNe se dIhalogasatthassa kheynnnne|| padyamaya bhAvAnuvAda dIrghaloka kA zastra suna, agara jise ho jnyaat| vaha saMyama ko jAnatA, pharamAte jgnaath||1|| saMyama bhAvasvarUpa kA, agara jise ho jnyaan| dIrghaloka vaha jAnatA, vahI kuzala mtimaan||2|| *viSaya-parimANa. mUlasUtram je pamatte guNaTThie se hu daMDe tti pvucci| padyamaya bhAvAnuvAda re puruSa! tU pramatta bana, huA viSaya meM liin| nizcaya daNDa tU de rahA, are! jIva aadhiin|| pA~cavA~ uddezaka: * mohita dazA. mUlasUtram esa loge viyAhie, ettha agutte annaannaae| padyamaya bhAvAnuvAda are! are! isa loka meM, viSayoM kI bhrmaar| ho Asakta agupta vaha, jina AjJA de TAra / /
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 'jalakAya ke zastra 'jalakAya ke zastra 3 6 agnikAya ke zastra kaivaar
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ apkAya va agnikAya ke zastra apkAya ke kaI zastra batAye gaye haiM, jinake dvArA yaha apkAya nirjiva ho jAtA hai| 1. kue~ se bAlTI Adi meM bharakara jala nikAlane para / 2. vastra Adi se jala chAnane pr| 3. jala se vastra Adi dhone para / 4. eka prakAra kA jala dUsare prakAra ke jala meM milAne para, jaise - nadI kA jala sarovara meM milAne para / 5. pAnI meM rAkha, sor3A, sarpha Adi kSAra dravya milAne para / 6. svaccha jala meM gaMdA jala milAne para / ina kAraNoM se jala- jIvoM kI hiMsA hotI hai| isI prakAra agnikAya ke zastra hote haiM, jaise 1. jalatI huI Aga meM bAlU, miTThI Adi DAlane para / 2. agni meM pAnI DAlane se / 3. vividha prakAra kI gaisa Adi se Aga bujhAne para / 4. agni meM gIlI ghAsa Adi DAlane para /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama adhyayana : zastraparijJA *35 * chaThA uddezaka: * pratyakSa anubhUti. mUlasUtram mNdssaaviyaanno| padyamaya bhAvAnuvAda alpa buddhi se yukta haiM, athavA mUrakha baal| trasa kAyA kI vedanA, kara anubhava behaal|| * surava icchuka jIvAtmA. mUlasUtramsavvesiM pANANaM savvesiM bhUyANaM savvesiM jIvANaM savvesiM sattANaM assAyaM apariNivvANaM mahabbhayaM dukkhaM / padyamaya bhAvAnuvAda sabhI jIva isa sRSTi ke, cAhata haiM sukh-shaanti| kyoM nahiM samajho baMdhu tuma, kyoM hai tumako bhrAnti / / 1 / / dukkha-asAtA-vedanA, nahIM kisI ko iSTa / mahAzramaNa kA vacana yaha, kara na jIva ko nsstt||2|| * mRtyu-bhaya. mUlasUtram tasaMti pANA padiso disAsu y| padyamaya bhAvAnuvAda- _... sarva dizA se ho rahe, trasa prANI bhybhiit| ... marane se Darate sadA, karo sabhI se priiti||
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ ... zrI AcArAMgasUtram *36 * -.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.. . -. -. - . - . - . . (sAtavA~ uddezakaH) *hiMsA-tyAga. mUlasUtram AyaMkadaMsI ahiyaM ti nnccaa| padyamaya bhAvAnuvAda parapIr3ana aru ahita kA, jise huA hai jnyaan| vaha hiMsA se virata hai, pharamAte bhgvaan|| * surava-durava-bodha. mUlasUtramje ajjhatthaM jANai, se bahiyA jANai, je bahiyA jANai se ajjhatthaM jaanni| padyamaya bhAvAnuvAda jo jAne antarjagat, vahI jAnatA baahy| para-nija kA jJAtA vahI, vahI zramaNa hai maany|| * zramaNa dharma. mUlasUtram iha saMtigayA daviyA NAvakaMkhaMti jiiviuN| padyamaya bhAvAnuvAda haiM kaSAya jinake damita, dayAvIra ve snt| kare na hiMsA vAyu kI, sAdhana hai jiivnt|| * duSTadazA . mUlasUtram je AyAre Na rmNti|
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama adhyayana : zastraparijJA *37* -.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.. padyamaya bhAvAnuvAda sAdhaka jo AcAra meM, ramaNa kare nahiM kruur| vaha hiMsA karatA sadA, ho saMyama ckcuur|| * vartamAna dazA. mUlasUtram AraMbhamANA viNayaM vyNti| padyamaya bhAvAnuvAda hiMsA meM anurakta nita, de saMyama upadeza / yahI Azcarya ho rahA, kaise ve shrmnnesh|| *Asakta zramaNa. mUlasUtram chaMdovaNIyA ajjhovvnnnnaa| padyamaya bhAvAnuvAda viSayoM meM Asakta nita, nija icchA anusaar| pApakarma karate raheM, kaise ve anngaar|| * durita dvAra. mUlasUtram AraMbhasattA pakaraMti sNgN| padyamaya bhAvAnuvAda Arambha meM Asakta ho, icchA aura bddh'aay| naye-naye bandhana bar3hA, pApakarma lipttaay||
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUlasUtram - dUsarA adhyayana : loka vijaya pahalA uddezaka kaSAya viSaya guNe se mUlaTThANe, je mUlaTThANe se guNe / padyamaya bhAvAnuvAda zabdAdika jo viSaya haiM, haiM kaSAya ke hetu / kAraNa mUla kaSAya ve, haiM viSayoM ke ketu / / * viSayapramAda parimANa * mUlasUtram - iti se guNaTThI mahayA pariyAveNaM puNo puNo vase pamatte / taM jahA - mAyA me, piyA me, bhAyA me, bhaiNI me, bhajjA me, puttA me, dhUyA me, suhA me, sahi sayaNa saMgaMthasaMthuyA me, vivittovagaraNaparivaTTaNabhoyaNacchAyaNaM me, iccatthaM gaDhie loe vase pamatte / padyamaya bhAvAnuvAda viSayoM kI icchA satata, jisase bar3he pramAda / pAtA vaha paritApa bahu, puni-puni janma viSAda / / 1 / / chanda ghanAkSarI mere tAta mAta are, bandhava bhaginI merI, merA putra merI putrI, merI pyArI nAri jo / merI vadhu merA mitra, merA hai sambandhI jAna, merA sahavAsI khAsa kare, manuhAra jo / / 2 / /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarA adhyayana : loka vijaya *39 * - . -. -. - - - -. nAka-kAna aru jIbha hai, A~kha tvacA lo jaan| pA~ca indriyo ke viSaya, chor3a jIva naadaan||3|| are dekha nizcaya kathana, umra jA rahI biit| hogA cintAgrasta tU, pahale soco miit||4|| .azaraNa bodha. mUlasUtram NAlaM te tava tANAe vA saraNAe vaa| padyamaya bhAvAnuvAda nahIM zaraNa saMsAra meM, rakSA ko parivAra / tU bhI to asamartha hai, kyoM nahiM kare vicaar|| * vRddhAvasthA bodha. mUlasUtram se Na hAsAe, Na kiDDAe, Na raie, Na vibhuusaae| padyamaya bhAvAnuvAda are mUr3ha jaba vRddha ho, jarjara bane shriir| indriya terI zithila hoM, bigar3egI tsviir|| *saMyama hitopadeza. mUlasUtramiccevaM samuTThie ahovihaaraae| aMtaraM ca khalu imaM saMpehAe dhIre muhattamavi No pamAyae vao accei jovvaNaM c| padyamaya bhAvAnuvAda dharma-zaraNa sakha dAna de, isI bhAva ko dhaar| udyata ho kalyANa-hita, saMyama-patha svIkAra / / 1 / / mAnava-jIvana dhanya hai, jIvana kA yaha dhyey| kara saMyama kI dhAraNA, yahI hai terA shrey||2||
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 40 * zrI AcArAMgasUtram jIvana yauvana jA rahA, jyoM saritA kA vega / tatparatA se prApta kara, aho ! dharma-saMvega / / 3 / / mUDhAtmA cintana mUlasUtram - jIvie iha je pattA / se haMtA chettA bhettA luMpittA viluMpittA uddavittA uttAsaittA / akaDaM karissAmitti maNNamANe / jehiM vA saddhiM saMvasati te vANaM egayA, NiyagA taM, puvviM poseMti, so vA te Niyage pacchA posijjA / padyamaya bhAvAnuvAda hai pramAda meM rAta-dina, ajJAnI insAna / vismRta karatA dharma ko, kaise ho kalyANa / / 1 / / prANI vadha kI lAlasA, karatA hai dina-rAta / chedana - bhedana- hanana se, bAla jIva kahalAta / / 2 / / granthI - bhedana kara rahA, aura indriyA~ cheda / viSazastrAdi prayoga kara, pahu~cAye parakheda / / 3 / / mUr3ha jIva cintana kare, karanA nUtana kAma / nahIM kisI ne jo kiyA, vaha karanA avirAma / / 4 / / pitA putra poSaNa kare, kare pitA kA putra / mithyA hai apanatva yaha, to bhI zaraNa na mitra / / 5 / / * vitta - bubhukSu jIvAtmA mUlasUtram uvAiyaseseNa vA saMnnihi - saMNicao kajjai, ihamegesiM asaMjayANaM bhoyaNAe / tao se egayA roga samuppAyA samuppajjati / jehiM vA saddhiM saMvasai te vANaM egayA niyagA puvviM pariharati, so vA te niyage pacchA pariharejjA /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarA adhyayana : loka vijaya *41 padyamaya bhAvAnuvAda mAnava dhana-upabhoga kara, saMcita karatA shess| kare parigraha bhAvanA, jor3e dravya hmesh||1|| putra-pautra leMge ise, jor3e dhn-bhnnddaar| maiM bhI lU~gA kAma meM, bhogUM sukha-saMsAra / / 2 / / kaur3I-kaur3I jor3akara, kAhe hota prsnn| gherA DAle roga ripu, hogI kAyA chinn||3|| * karma sattA prabhAva. mUlasUtram jANittu dukkhaM patteyaM saayN| padyamaya bhAvAnuvAda apanA-apanA bhoganA, nahIM kisI kA saath| cAhe sukha yA dukkha ho, cAhe bAlaka naath||1|| nizcita hogI karma kI, sattA tujhe lkhaay| karmadazA bhoge binA, nahiM chuTakArA paay||2|| re cetana! cintana karo, jaba Ate haiM bhog| bhoga karma sama bhAva se, yahI 'karma' kA 'yog'||3|| .Atmahita sAdhanA. mUlasUtram aNabhikkataM ca khalu vayaM sNpehaae| padyamaya bhAvAnuvAda re! re! jIvana jA rahA, jaise pavana prcaar| hita-ciMtana meM dhyAna de, nazvara deha vicaar||1|| hoi vivekI nara vahI, cAhe nija klyaann| AtmArthI banakara rahe, jyoM AjJA bhgvaan||2||
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 42* jaba taka indriya kSINa nahiM, taba taka bAjI hAtha / pravRtti ho saddharma meM, basa itanI sI * paNDita hitopadeza * mUlasUtram - padyamaya bhAvAnuvAda zrI AcArAMgasUtram khaNaM jANAhi paMDie / bAta / / 3 / / re! paNDita kSaNamAtra bhI, hoi na tujhe pramAda | uttama avasara prApta yaha, basa itanA rakha yAda / / 1 / / padyamaya bhAvAnuvAda bhavya manuja kA lakSya yaha, kahate AgamakAra / jaba taka hai nIroga tana, kara le AtmoddhAra / / 2 / / * dharmAcaraNa puruSArtha bodha * mUlasUtram - jAva soya - pariNNANA aparihINA, NettapariNNANA aparihINA, ghANapariNNANA aparihINA, jIha pariNNANA aparihINA, pharisapariNNANA aparihINA, icceehiM virUvarUvehiM paNNANehiM aparihINehiM AyaTTaM sammaM samaNu vAsijjAsi / / tti bemi / / jaba taka pA~coM indriyA~, nahiM ho pAtIM kSINa / taba taka dharmArAdhanA, kara le tU tallIna / / 1 / / nahIM bharosA deha kA, kaba ho jAe naSTa / ataH karo dharmAcaraNa, jJAnI bhAva spaSTa / / 2 / / avasara jaba cuka jAyegA, hogA pazcAttApa / sUri 'suzIla' zikSA sukhada, cintana kara lo Apa / / 3 / /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarA adhyayana : loka vijaya *43 * -.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.( dUsarA uddezaka - * arati dazA. mUlasUtram araiM AuTTe se mehAvI, khaNaMsi mukke| padyamaya bhAvAnuvAda rahe arati se vimukha jo, AtmaramaNa rati liin| vaha medhAvI puruSa hai, hai vaha sadA pravIna / / 1 / / arati vimukha kSaNa mAtra meM, ho jAyegA mukt| sUri 'suzIla' Agama-kathana, ubhayakAla vizvasta / / 2 / / * veSadhArI zramaNa caritra. mUlasUtramaNANAe puTThA vi ege NiyaTuMti, maMdA moheNa pAuDA, apariggahA bhavissAmo, samuTThAe laddhe kAme abhigAhai, aNANAe, muNiNo paDilehaMti, ettha mohe puNo-puNo saNNA No havvAe No paaraae| padyamaya bhAvAnuvAda aho! aho! jinarAja kI, AjJA kA phrmaan| usase vaha viparIta hI, mohAvRta insaan||1|| pariSaha aru upasarga se, zIghratayA ghbraay| taba ajJAnI jIva deM, saMyama sAja httaay||2|| kitane saMyama sAdha kara, aparigraha vrata dhaar| kAmabhoga meM lipta ho, jAte saMyama haar||3|| calate ve viparIta hI, AjJArahita jinnNd| kevala dhAraka veSa hI, ho jAte svacchanda / / 4 / / viSayabhoga sukha prApta hita, karate satata upaay| puni puni mohAsakta ho, sAdhaka bhAva httaay||5||
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ *44* zrI AcArAMgasUtram nahIM rahe gRhatIra vaha, nahIM zramaNa ke ghaatt| saMyama-vrata jo tor3a de, bigar3eM donoM tthaatt||6|| dhobI kA kuttA lakho, rahe na ghara nahiM ghaatt| isI taraha vrata chor3akara, hotA bArahabATa / / 7 / / * kalyANa-mArga. mUlasUtramvimuttA hu te jaNA je jaNA pAragAmiNo, lobhamalobheNa duguMchamANe laddhe kAme nnaabhigaahi| padyamaya bhAvAnuvAda viSayoM se haiM pAra jo, pAle apanA lkssy| gAmI-pAra 'suzIla' muni, muni jIvana kA tthy||1|| lobha vijaya saMtoSa se, hoi akarmA sNt| sUri 'suzIla' kalyANa kA, bar3A sugama hai pNth||2|| jIta lobha saMtoSa se, to tRSNA bhI jaay| taba le saMyama tAta jo, nizcita ziva-sukha paay||3|| indriya-bhoga kaSAya kA, dikhe jise prinnaam| muni 'suzIla' kA kathana yaha, sAdhaka vaha nisskaam||4|| .artha-anartha bodha. mUlasUtramviNA vi lobhaM Nikkhamma esa akamme jANai pAsai, paDilehAe NAvakaMkhai, esa aNagAre tti pvucci| aho ya rAo paritappamANe kAlAkAlasamuTThAI saMjogaTThI aTThAlobhI Alupe sahasakkAre viNi viTThacitte ettha satthe puNo punno| se Aya-bale se NAi-bale se sayaNa-bale se mitta-bale se pecca-bale se deva-bale se rAya-bale se cora-bale se atihi-bale se kiviNa-bale se smnn-ble| iccee-hiM virUvarUvehiM kajjehiM daMDasamAyANaM saMpehAe bhayA kajjai, pAvamokkho tti maNNamANe, aduvA aasNsaae|
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarA adhyayana : loka vijaya *45* padyamaya bhAvAnuvAda lobha tyAga karake are, saMyama jaba svIkAra / karmapaMka se rahita hI, bane puruSa aNagAra / / 1 / / parAdhIna ho lobha meM, pAtA dukha din-raat| rAta-divasa saMyoga rata, dhanahita prANI ghaat||2|| kevala lAlaca artha kA, manana yahI dina rain| viSayI corI bhI kare, khokara nija sukh-cain||3|| bAra-bAra vaha satata hI, karatA kAyika ghaat| baliSTha banane ke lie, jJAti-dravya aru bhraat||4|| sakhA baliSTha prApta hita, apane jana blvaan| parabhava meM balavAna maiM, surabala bhI blvaan||5|| bhUpati bala bhI prApta ho, bala dhAraka bhI cor| merA bala mahamAna bhI, kRpaNa zakti mahi or||6|| zramaNa bala bhI prApta ho, karanI vividha prkaar| lAlacavaza daNDita kare, hA! viSayI sNsaar||7|| merI icchA pUrNa ho, kare jIva kA hanta / yahI soca karatA are, phira bhI bhaya kaba anta / / 8 / / pApamukta ho jAU~gA, bhAvI phala kI aash| iha kAraNa hiMsA kare, sukha kA kara vishvaas||9|| * Arya dharma mUlasUtramtaM pariNNAya mehAvI Neva sayaM eehiM kajjehiM daMDa samAraMbhejjA NevaNNaM eehiM kajjehiM daMDaM samAraMbhAvejjA, NevaNNa eehiM kajjehiM daMDaM samAraMbhaMtaM vi aNNa Na samaNujANijjA, esa magge AriehiM paveie, jahettha kusale nnovliNpijjaasi|
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 46 * padyamaya bhAvAnuvAda - kuzala aura matimAna nara, vastu tattva kA jJAna / kathana 'vIra' kA samajhakara, jIteM loka jahAna / / 1 / / kare na karavAye nahIM, ho na samarthana rAga / tIna karaNatraya yoga se, ho hiMsA kA tyAga / / 2 / / loka-vijaya kA mArga yaha, kahate haiM prabhu vIra / lobha - parigraha-pramAda se, vilaga raheM muni dhIra / / 3 / / tIsarA uddezaka gotra cintana zrI AcArAMgasUtram mUlasUtram se asaI uccAgoe asaI NIyAgoe / No hINe No airitte, No pIhae / iti saMkhAe ko goyAvAI ko mANAvAI, kaMsi vA ege gijjhe tamhA paMDie No harise, No kujjhe / bhUehiM jANa paDileha sAyaM / / 77 / / padyamaya bhAvAnuvAda nIca - U~ca do gotra meM, jIva janma saMsAra / ,, eka bAra kI bAta nahiM letA bArambAra / / 1 / / nIca gotra kA hIna hai, kyoM samajhe nara ratna / ucca gotra kA zreSTha hai, nahIM gotra se bhinna / / 2 / / dou gotra ke jIva sama, hai Atmadharma adhikAra / nIca - U~ca ke bheda para, mata kara soca-vicAra / / 3 / / ucca jAti bhava prApta hita, kara icchA parihAra / aho ! jinezvara vacana para, kara cintana svIkAra / / 4 / / ucca gotra kula prApta ho, banakara vaha zrImAn / kauna puruSa isa loka meM, kara sakatA abhimAna / / 5 / /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ bala saMgraha ke vividha prayojana CO
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ bala saMgraha ke vividha kAraNa manuSya nija svArtha kI apekSA se vaha vibhinna prakAra kI hiMsA karatA rahatA hai| ___1. Atmabala yA zarIra bala ko bar3Ane ke lie mA~sa, madirA, auSadhi Adi kA sevana kiyA jAtA hai| 2. jAtibala-apanA pakSa majabUta karane ke lie mitra, jAti aura parivAra vAloM ko dhana Adi detA hai| 3. devabala-devI-devatA Adi ko prasanna karane ke lie bali detA hai| 4. rAjabala-rAjA kA sammAna pAne ke lie, AjIvikA Adi ke lie rAjAoM ko prasanna karatA hai| ____5. corabala-coroM Adi se sAMThagAMTha karake unheM sahayoga kara unase dhana prApta karanA cAhatA hai| 6. atithi, kRpaNa, zramaNa-bala-Adi ko yaza-kIrti ke lie bhojana, dhana Adi detA hai|
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarA adhyayana : loka vijaya *47* -.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.--.. ucca gotra pAkara are, garvita ho nahiM vijJa / nIca gotra pAkara are, dukhI na ho AtmajJa / / 6 / / paMDita puruSa vicAra kara, jAna lIjie baat| sukha kI icchA jagat meM, karate sabahI tAta / / 7 / / .karmacakra. mUlasUtramsamie eyANupassI, taM jahA-aMdhattaM bahirattaM mUyattaM kANattaM kuMTattaM khujjattaM vaDabhattaM sAmattaM sblttN| saha pamAeNe aNegarUvAo joNIo saMghAyai virUvarUve phAse pddisNveyi| padyamaya bhAvAnuvAda- . paMca samiti se yukta jo, de Agama para dhyAna / dravya bhAva se jAnie, sUri 'suzIla' prabhAna / / 1 / / andhA bahirA mUka ho, kANA kubar3A vkr| zyAma kuSTha zabalatva tana, gajaba karma kA cakra / / 2 / / dhAraNa karatA janma vaha, vividha yoniyA~ maahiN| bahu vidhi bhoge jIva dukha, bhoge aru bhchtaahi||3|| * mUr3ha jIva parIkSA. mUlasUtramse abujjhamANe haovahae jAImaraNaM annupriyttttmaanne| jIviyaM puDho piyaM ihamegesiM mANavANaM khittavatthumamAyamANANaM, ArattaM virattaM maNikuMDalaM saha hiraNNeNa itthiyAo parigijha tattheva rttaa| Na ittha tavo vA damo vA Niyamo vA dissti| saMpuNNaM bAle jIviukAme lAlappamANe muDhe vippriyaasmuvei| padyamaya bhAvAnuvAda- - - vyAdhi pIr3ita jahAna meM, ajJAnI din-raat| bhAjana ho apamAna kA, kadama-kadama para laat||1||
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 48 * zrI AcArAMgasUtram puni-puni tU bhava-cakra meM, ghUma rahA nAdAna / sUri 'suzIla' kaise are ! kara sakatA utthAna / / 2 / saMgraha kI mamatA adhika, khetI aura makAna / nitya asaMyama priya lage, mUr3ha jIva pahacAna / / 3 / / maNi - muktA kaladhauta tiya, nAnA ra~ga paridhAna / saMcaya kara Asakta ho, ceta jIva nAdAna / / 4 / / indriya sukha meM lIna ati, jIva mUr3ha aru bAla / kAmabhoga phala bhoga nita, kevala mamatA khyAla / / 5 / / japa-tapa-saMyama-niyama phala, kaba dekhA saMsAra / mUr3ha jIva kahatA are, banakara khUba labAra / || bAla jIva hara vastu ko dekha rahA viparIta / kintu anta meM hoyagI, usakI bahuta phajIta / / 7 / / , * saMyama - asaMyama - bodha * mUlasUtram - iNameva NAvakaMkhaMti, je jaNa dhuvacAriNo / jAimaraMNa pariNNAya, care saMkamaNe daDhe / suhasAyA dukkhapaDikUlA appiyavahA piyajIviNo jIvIu kAmA, savvesiM jIviyaM piyaM, taM parigijjha dupayaM cauppayaM abhijuMjiyA NaM saMsiMciyA NaM tiviheNaM jA vi se tattha mattA bhavai appA vA bahuyA vA, se tattha gaDhie ciTThai, bhoyaNAeM, tao se egayA vivihaM parisiTTha saMbhUyaM mahovagaraNaM bhavai, taM pi se egayA dAyAyA vA vibhayaMti, adattahAro vA se avaharai, rAyANo vA se viluMpaMti, Nassai vA se, viNassai vA se, agAradAheNa vA se Dajjhai, iti se parassa aTThAe kUrAI kammAI bAle pakuvvamANe teNa dukkheNa sammUDhe vippariyAsamuvei, muNiNA hu eyaM paveiyaM, aNohaMtarA e e, Noya ohaM tarittae, atIraMgamA e e, Noya tIraM gamittae, apAraMgamA e e, Noya pAraM gamittae, AyANijjaM ca AyAya tammi ThANe Na ciTThai, vitahaM pappa akheyaNe tammi ThANAmmi ciTTha |
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarA adhyayana : loka vijaya *49 * padyamaya bhAvAnuvAda jo bhI sAdhaka mokSa hita, letA saMyama dhaar| icchA nahiM bhava-bhoga kI, dhanya-dhanya angaar||1|| janma-maraNa ke tattva ko, aho! aho! tU jaan| saMyama meM dRr3hatA kare, jina AjJA phrmaan||2|| niyata samaya nahiM kAla kA, nA jAne kaba aay| muni 'suzIla' samyaktva sa~ga, saMyama zaMkha bjaay||3|| jIvana apanA lagata hai, sabako priya sNsaar| sabhI cAhate saukhya hI, dukha se hai inkaar||4|| vadha-chedana se saba DareM, sabako haiM priya praann| jInA cAhata kITa bhI, mata mAre nAdAna / / 5 / / viSayI athavA mUr3ha nara, bAla jIva insaan| dvipada-catuSpada jIva ko, satA rahA anajAna / / 6 / / kAma lagAkara rAta-dina, saMcaya karatA vitta / tana se mana se vacana se, daulata meM Asakta / / 7 / / prabala parizrama dhAra kara, nyUnAdhika dhana jodd'| moha rahA ati bhoga hita, rakhatA aura mrodd'||8|| saukhya bhoga kara bAda meM, bacA huA dhnmaal| rakSaka banatA rAta-dina, use nahIM kucha khyaal||9|| AtA aisA samaya jaba, dhana ke bhAgIdAra / ba~TavArA saba jaba kareM, taba karate tkraar||10|| athavA sAre dravya ko, cora curA le jaay| hAtha masalatA vaha rahe, banatA nahIM upaay||11|| athavA usake mAla ko, zAsaka letA chiin| hAtha male ati zoka meM, bana jAyegA diin||12||
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 50 * zrI AcArAMgasUtram athavA usakA dravya-dhana, hoya acAnaka naSTa / nimitta bahuta prakAra se, jJAnI bhAva spaSTa / / 13 / / sampati usakI eka dina, jalakara hotI rAkha / phira kyA rahatI bAda meM, vittahIna kI sAkha / / 14 / / krUra kArya karatA are, anya janoM hita aap| pApodaya se mUr3ha ve, karate ghora vilApa / / 15 / / zreya-preya kA tanika bhI rahe nahIM kucha bodha / , hotA hIna viveka se, kare na sat kI zodha / / 16 / / tIrthaMkara bhagavanta kA, nizcaya yaha pharamAna / kaba samartha saMsAra se tira jAye bhava yAna / / 17 / / , tIrthaMkara bhagavanta kA, nizcaya yaha udghoSa / are ! bAla saMsAra se, rakhate kabhI na hoza / / 18 / / tIrthaMkara bhagavanta ke, vacana yahI ati gUr3ha / bhavasAgara ke tIra para nahIM pahu~catA mUr3ha / / 19 / / " dvipada-catuSpada bhoga sukha, grahaNa kare Asakta / jinamArga meM sthita nahIM, bAla jIva mana sakta / / 20 / / ajJAnI nara hai vahI, saMyama bina vyavahAra / asaMyamAzraya hI rahe, niSphala nara avatAra / / 21 / / * jJAnI - ajJAnI mUlasUtram uddeso pAsagassa Natthi, bAle puNa Nihe kAmasamaNuNNe asamaya dukkhe dukkhI dukkhANameva AvaTTaM aNupa riyaTThai tti bemi / padyamaya bhAvAnuvAda jJAnavAna ko hai nahIM, Avazyaka upadeza / muni 'suzIla' saMketa se samajhe artha vizeSa / / 1 / /
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarA adhyayana : loka vijaya * 51 * rAga-dveSa Asakta ho, pIr3A prabala kssaay| ajJAnI Asakta nita, viSaya bhoga llcaay||2|| viSaya bhoga dukha rUpa hai, milate kaSTa hmesh| dukhI jIva dukhacakra meM, pAye nitya klesh||3|| cauthA uddezaka *karmavAda siddhAnta. mUlasUtramtao se egayA roga samuppAyA samuppajjaMti, jehiM vA saddhiM saMvasai te eva NaM egayA NiyayA puTviM parivayaMti, so vA te Niyage pacchA parivaijjA, NAlaM te tava tANAe vA saraNAe vA, tumaMpi tesiMNAlaM tANAe vA saraNAe vA, jANittu dukkhaM patteyaM sAyaM, bhogAmeva aNusoyati ihamegesiM maannvaannN| padyamaya bhAvAnuvAda are ajJAnI mUr3ha nara, karatA kyoM anyaay| viSayoM kA sevana kare, Adhi-vyAdhi prkttaay||1|| rahatA jinake sAtha meM, ve saba pyAre log| karate jaba avahelanA, aru nindA beroka / / 2 / / jJAnI jana kahate sabhI, sadA eka hI baat| tere pyAre loga jo, nahIM nibhAyeM saath||3|| samartha kaba saMsAra meM, deM ki zaraNa aru traann| khuda hI sukha-dukha bhoganA, basa itanA le jaan||4|| karmavAda siddhAnta kA, anupama nirmala jnyaan| kyoM ghabarAye kaSTa se, svayaM kiyA yaha jaan||5|| kitane prANI roga meM, bana jAte lAcAra / - kaSTa bhoga kA anta hai, ye hI satya vicAra / / 6 / /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 52 * - zrI AcArAMgasUtram -.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.. bhogoM kA saMcaya kiyA, kara udyama din-rain| bhoga na pAtA roga meM, hoi zoka becain||7|| * AzA-nirAzA. mUlasUtramAsaM ca chaMdaM ca vigiMca dhIre, tumaM ceva taM sallamAhaTTa, jeNa siyA teNa No siyA, iNameva NAva bujjhaMti je jaNA mohapAuDA thIbhi loe pavvahie, te bho ! vayaMti eyAiM AyayaNAI, se dukkhAe mohAe mArAe NaragAe NaragatirikkhAe, sayayaM mUDhe dhamma NAbhijANAi, udAhu vIre, appamAo mahAmohe, alaM kusalassa pamAeNaM, saMtimaraNaM saMpehAe, bheuradhamma saMpehAe, NAlaM pAsa, alaM te eehiN| padyamaya bhAvAnuvAda dhIra vIra mAnava tujhe, kahate AgamakAra / AzA icchA bhoga kI, kara denA prihaar||1|| AzArUpI zalya ko, diyA jigara meM ddaal| jisase dukha tU bhogakara, ho jAtA behAla / / 2 / / prApta kiyA sukha bhoga tU, kara-kara yukti anek| kintu kabhI milatI nahIM, sukha kI koI ttek||3|| sukhAbhAsa ko sukha samajha, bhaTaka rahe jo log| nita-nUtana hai Atmasukha, bane na usakA yoga / / 4 / / bhaTaka rahA hai kaSTa meM, yaha sArA saMsAra / sukha kI AzA meM rahe, deva manuja avatAra / / 5 / / mohajayI jaga jIva jo, unakA kahanA ek| ye sAdhana upabhoga hita, vanitAdika sukha dekh||6|| tiyA binA isa deha ko, saukhya prApta kaba hoy| yaha to nara kI bhrAnti hai, bhrAnti moha se hoy||7||
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhoga Asakti kA bhaMvarajAla
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhogAsakti kA bha~vara jAla vividha prakAra ke bhogoM meM Asakta manuSya maNi, sonA, ratna, strI, putra-putrI aura samasta parivAra, dAsa-dAsI, gRha-sevaka, palaMga, Asana, vAhana, vastra, gaMdha, mAlA, bhavana Adi para mamatva rakhatA hai| yaha eka prakAra se Asakti kA bhaMvara hai| __jaba kabhI usake zarIra meM aneka prakAra ke roga utpanna hote haiM taba, jinake lie dhana saMgraha kiyA ve svajana hI usase mu~ha phera lete haiN| ve asahAya chor3a dete haiN| __parivAra, mitra, vaidya Adi bhI rogoM se yA mRtyu se usakI rakSA karane meM samartha nahIM hote| ataH jANittu dukkhaM patteyaM-tuma jAno pratyeka vyakti kA duHkha apanA hI hotA hai| dUsarA use koI nahIM bA~Ta sktaa|
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarA adhyayana : loka vijaya * 53* -. -. kAraNa sAtoM naraka kA, tiryaMca bhava taiyAra / dukha se pIr3ita mUr3ha nara, kyoM na dharma se pyaar||8|| sunA vacana anamola yaha, mahA moha tiya muul| aho! vIra udghoSa hai, nahiM pramAda meM phUla / / 9 / / antardarzI kuzala vaha, eka bAta le jaan| AtmavAn banakara rahe, pAye lakSya mhaan||10|| Atma-tattva caitanya ko, nitya samajha avivaad| nazvara terI deha hai, karanA nahIM pramAda / / 11 / / adhika bhoga bhI prApta ho, icchA ho kaba puurnn| jagat bhoga nazvara sabhI, kyoM karatA bhava cuurnn||12|| .vIra zramaNa. mUlasUtramevaM pAsa mUNI ! mahabbhayaM, NAivAejja kaMcaNaM, esa vIre pasaMsie, jeNa Nivijjai AyANAe, Na me dei Na kuppijjA, thovaM laddhaM Na khiMsae, paDisehio pariNamijjA, eyaM moNaM samaNuvAsijjAsi tti bemi| padyamaya bhAvAnuvAda muniyoM ko upadeza deM, aho! jinaagmkaar| viSasama bhayakAraka mahA, bhoga-rUpa saMsAra / / 1 / / vahI vivekI nara sadA, samadarzI aru dhiir| taje viSaya rasa lAlasA, vahI puruSa hai vIra / / 2 / / jo tyAgI saMsAra-sukha, vahI jIva hai dhny| deva-loka guNagAna ho, nara-bhava sama nahiM any||3|| pariSaha sahatA dhIra mana, vahI saMyamI snt| mahAvratI saMsAra meM, kareM dukhoM kA anta / / 4 / /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ *54* .. zrI AcArAMgasUtram agara gRhI muni ko na de, kabhI azana kA daan| phira bhI karanA krodha nahiM, dharmavIra mtimaan||5|| yA phira zrAvaka hAtha se, milatA alpaahaar| to bhI nindA mata karo, samabhAvI angaar||6|| karatA gRhI niSedha jaba, phira mata jAnA dvaar| lauTa calo nija vAsa para, samatA le angaar||7|| vIravratI munirAja tU, samyak bhAva vicaar| vratAcaraNa karanA sukhada, ho jAe bhava pAra / / 8 / / gaar||7|| pA~cavA~ uddezaka * parigraha niSedha. mUlasUtramjamiNaM virUvarUvehiM satthehiM logassa kammasamArambhA kajjaMti, taM jahA-appaNe se puttANaM dhUyANaM suNhANaM NAiNaM dhAINaM rAINaM dAsANaM dAsINaM kammakarANaM kammakarINaM AesAe puDho paheNAe sAmAsAe pAyarAsAe, saMNihisaMNicao kajjai, ihamegesiM mANavANaM bhoynnaae| padyamaya bhAvAnuvAda jinheM loka kI hai nahIM, kiMcit bhI phcaan| kaSTa-nAza udyama kareM, indriya-sukha armaan||1|| suta-vanitA parivArahita, kareM zastra upyog| sevaka dAsI jJAtijana, hiMsA kA leM yog||2|| subaha-zAma ke azana-hita, karate karma anek| samArambha kara karma kA, rahate zUnya vivek||3|| saMcaya nAnA vastu kA, karate loga anek| aparigraha siddhAnta para, kara le jarA vivek||4||
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarA adhyayana : loka vijaya -. -. -. -. -. - . - . -. * AryadarzI. mUlasUtramsamuTThie aNagAre Arie AriyapaNNe AriyadaMsI ayaM saMdhiti adkkhu| se NAIe NAiyAvae na smnnujaanni| savvAmagaMdhaM pariNNAi NirAmagaMdho privve| padyamaya bhAvAnuvAda- - nirmala mati hai Arya nara, saMyama-pathI udaar| AryadarzI sAdhu vaha, lakhai satya ura dhaar||1|| udyama saMyama paMtha meM, rahe Arya angaar| AryadarzI Aryamati, kArya samaya anusAra / / 2 / / aho zramaNa! paramArtha tU, antara mana avlok| muni 'suzIla' tU sahaja hI, pA jAye bhava rok||3|| tana se mana se vacana se, tIna karaNa rakha sNg| kalpanIya nahiM vastu jo, tyAga-tyAga munirNg||4|| AmagaMdha AhAra jo, athavA hoi azuddha / jisameM ho Asakti nahiM, vahI azana hai zuddha / / 5 / / pratyAkhyAna parijJA se, munijana karanA tyaag| vizuddhAhAra grahaNa kara, vicarita bhAva viraag||6|| * nidAna-niSedha. mUlasUtramadissamANe kayavikkaesu, se Na kiNe Na kiNAva e kiNaMtaM Na samaNujANai, se bhikkhU kAlaNNe balaNNe mAyaNNe kheyaNNe khaNayaNNe viNayaNNe sasamayaNNe parasamayaNNe bhAvaNNe, pariggahaM amamAyamANe kAlANuTThAI apddinnnne|
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 56 * padyamaya bhAvAnuvAda zrI AcArAMgasUtram kraya-vikraya se rahita ho, kare nahIM karavAya / anumodana bhI nahiM kare, vahI niSTha munirAya / / 1 / / tIna karaNatraya yoga se, kraya-vikraya se dUra / balajJa aru kAlajJa vaha, vahI sAdhu hai zUra / / 2 / / jAneM jo AcAra muni, jAne muni - vyavahAra / rAga-dveSa se rahita jo, vahI niSTha AcAra / / 3 / / mamatA se mohita nahIM, munivara rahita nidAna / yukta kAlAnusAra hI, zuddha kriyA anagAra / / 4 / / * trividha mArga * mUlasUtram - duhao chettA NiyAi, vatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAyapuMchaNaM uggahaM ca kaDAsaNaM eesu ceva jANijjA / / 89 / / padyamaya bhAvAnuvAda rAga-dveSa chedana kare, kare pratijJA koya | varjita karanA zramaNavara, ArAdhaka taba hoya / / 1 / / jJAna darzana cAritra hita, sat kriyA anuSThAna / yahI zapatha kalyANamaya, pharamAte bhagavAna / / 2 / / vasana pAtra kambala tathA oghA avagraha pAya / , kaTAsana upayoga zuddha, grahaNa kare munirAya / / 3 / / AhAra viveka mUlasUtram - laddhe AhAre aNagAro mAyaM jaannijjaa| se jaheyaM bhagavayA paveiyaM / lAbhuttiNa majjijjA, alAbhutti Na soijjA, bahuM pi laguNa Nihe, pariggahAo appANaM avasakkijjA /
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarA adhyayana : loka vijaya padyamaya bhAvAnuvAda zuddha azana jaba prApta ho, mAtrA se pahacAna / jaisA prabhuvara ne kahA, vaisA ho parimANa / / 1 / / azana-lAbha jaba prApta ho, munivara kare na mAna / nahiM milane para zoka bhI, taja denA matimAna / / 2 / / adhika azana jaba prApta ho, saMcaya kare na santa / saMcaya ke duSkRtya se dUra rahe guNavanta / / 3 / / zramaNakRtya mUlasUtram - aNNA NaM pAsa pariharijjA, esamagge AriehiM paveie, jahittha kusale govaliMpijjAsi / padyamaya bhAvAnuvAda * 57 * samatAbhAvI muni sadA, kare parigraha tyAga / muni 'suzIla' jinavara kathana, samatA hI muni yAga / / 1 / / saMcaya ke durbhAva meM, kabhI na ho jo lipta / muni 'suzIla' kA kathana hai, sAdhU saMyama - tRpta / / 2 / / * kAmaniSedha * mUlasUtram kAmA duratikkamA, jIviyaM duppaDivUhagaM / kAmakAmI khalu ayaM purise| se soyar3a jUrai tippar3a piDDaD paritappar3a / padyamaya bhAvAnuvAda mahAkaThina saMsAra meM, eka vijaya hI kAma / muni 'suzIla' saMkSepa meM, kahatA padya lalAma / / 1 / / kAmabhoga ati adhika hai, alpa zvAsa tana mAya / kaha - jIvana kaise bar3he, hote vyartha upAya / / 2 / /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 58* zrI AcArAMgasUtram .........-.-.-.-.-.-.-.-.-"-"-' kAmabhoga kI lAlasA, rakhane vAle log| nizcaya hotA zoka taba, jaba hotA prApta viyog||3|| maryAdA se bhraSTa ho, pada-pada kheda amaap| sira para kara dhara ho dukhI, karatA pshcaattaap||4|| * dIrghadaSTi bodha. mUlasUtramAyatacakkhU logavipassI logassa ahobhAgaM jANai, uDDhaM bhAgaM jANai, tiriyaM bhAgaM jaanni| gaDie loe annupriyttttmaanne| saMdhi viittA iha mcciehiN| esa vIre pasaMsie je baddhe pddimoye| jahA aMto tahA bAhiM jahA bAhiM tahA aNto| aMto aMto pUi dehaMtarANi pAsai puDho vi savaMtAI paMDie pddilehaae| padyamaya bhAvAnuvAda Ayatalocana dekhatA, Urdhva-adho-tiryaka / 'darzI hai vaha loka kA, saMyama-rata nishshNk||1|| viSayabhoga saMsAra meM, jo nara hoM aaskt| paribhramaNa karate raheM, pharamAyeM bhagavanta / / 2 / / manuja-janma meM prApta ho, jJAnAdika phala saar| tyAgo viSayakaSAya ko, kAma-bhoga nissAra / / 3 / / mahitala meM mAnava aho! vahI dhIra arU viir| zramaNa prazaMsA yogya vaha, hare kAma rasa pIra / / 4 / / dravya-bhAva dvaya karma se, svayaM mukta mtimaan| mukta karAye anya ko, para tAraka guNavAna / / 5 / / bAhya bandhana bhagna rata, antara bandhana bhNg| karatA saccA vIra vaha, letA bhava jala lNgh||6|| jaise parijana moha ko, palabhara meM kara dUra / vaise rAga kaSAya ko, karatA cakanAcUra / / 7 / /
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka darzana Urdhva loka madhya loka adho loka (a) noTa : tInoM lokoM kA yaha citra kevala jIva ke loka paribhramaNa ko darzAne ke liye dikhAyA gayA hai|
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka cintana vizAla dRSTi vAlA sAdhaka lokadarzI hotA hai / vaha loka ke adhobhAga ko jAnatA hai, Urdhva bhAga ko jAnatA hai aura tirache bhAga ko jAnatA hai| vaha yaha bhI jAnatA hai - ( kAma - bhoga meM) Asakta puruSa saMsAra meM (athavA kAma bhoga ke pIche ) anuparivartana - punaH punaH cakkara kATatA rahatA hai / loka kA adho bhAga apane azubha karmoM ke kAraNa satata ghora kaSToM Adi se pIr3ita hai| sAdhaka adhogati ke una kAraNoM para bhI vicAra karatA hai aura unheM chor3atA hai / loka ke madhya bhAga meM tiryaMca va manuSya apane azubha tathA zubha karmoM ke kAraNa duHkha se trasta haiN| sAdhaka una gatiyoM ke kAraNa kA bhI vicAra karatA hai / phira unakA visarjana karatA hai / loka ke Urdhva bhAga meM devatA Adi nivAsa karate haiN| ve bhI viSaya-vAsanA meM Asakta hue zoka Adi se pIr3ita hote haiN| sAdhaka usa gati ke kAraNoM para vicAra karatA hai / loka meM AtmA Urdhva loka se tiryak loka meM AtA hai, vahA~ se adholoka meM jAtA hai, punaH tiryak va Urdhva loka meM gamana karatA hai| isa prakAra karmoM ke kAraNa satata paribhramaNa karatA rahatA hai| isa prakAra loka darzana yA loka cintana karane vAlA manuSya, loka paribhramaNa se mukta ho jAtA hai /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarA adhyayana : loka vijaya *59 * - - . - . -. -. -. -. -. -. -. -. -. -. -. -. -.. bAhara-bhItara eka-sI, bhItara-bAhara ek| hai azucimaya deha nara, kaha 'suzIla' pada ttek||8|| satata mUtra mala baha rahA, lakha tana ke nau dvaar| paMDita deha svarUpa ko, samajheM bhalI prakAra / / 9 / / nara-tana sAdhana-deha hai, nahIM bhoga-hita deh| muni 'suzIla' sAdhana karo, milatA zivapura geh||10|| jAno deha-azuddhi ko, jAna bhog-prinnaam| vamana kiyA kyoM cAhatA, mana para lagA lgaam||11|| * buddhimAna parIkSA. mUlasUtramse maimaM pariNNAya mA ya hu lAlaM paccAsI, mA tesu tiricchmppaannmaavaaye| kAsaMkase khalu ayaM purise, bahumAI kaDeNa mUDhe, puNo taM karei lohaM veraM vaDr3hei appnno| jamiNaM parikAhijjai imassa ceva pddivuuhnnyaae| amarAyai mahAsaDDhI aTTameyaM tuM pehAe apariNNAe kNdi| padyamaya bhAvAnuvAda buddhimAna sAdhaka vahI, viSaya-bhoga dukha jnyaat| kiMcit icchA nahiM karo, svapna kAla meM bhraat||1|| viSaya-bhoga sukha tyAgakara, punarapi kyoM llcaay| jaise mukha kI lAra ko, are kauna khA jaay||2|| sAdhaka apanI AtmA, samyak darzana jJAna / nahIM vimukha cAritra se, itanA rakhanA dhyaan||3|| samyak darzana-jJAna se, agara huA prtikuul| nizcaya hI tU pAyegA, janma-maraNa ke shuul||4|| jisase mAyA bahuta hI, karatA mAnava muuddh'| kevala saMkaTa bhogatA, artha na jAne guuddh'||5||
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ *60* zrI AcArAMgasUtram puni-puni bhoge viSaya rasa, hotA kaba sntoss| para jIvoM ke sAtha meM, adhika bar3hAtA ross||6|| nAzavAna kAyA are, mUr3ha jIva kaba jaan| vRddhi liye hiMsA kare, khAna-pAna paridhAna / / 7 / / rahanA cAhe deva jyoM, AThoM prahara jvaan| viSayAsakta manuja are, karatA aartdhyaan||8|| kyoM kara dukha cintana kare, viSaya-bhoga prinnaam| bAra-bAra kahanA yahI, karo tyAga aviraam||9|| chaThA uddezaka * duritakArya niSedha. mUlasUtramse taM saMbujjhamANe AyANIyaM, samuTThAe tamhA pAvaM kammaM Neva kujjANa kaarvejjaa| padyamaya bhAvAnuvAda doSa cikitsA meM yahI, jAneM zramaNa sujaan| sAvadhAna traya karaNa se, hiMsA meM naadaan||1|| grahaNa yogya hI grahaNa kara, sabhI karma saavdy| tIna vidhA se tyAga ho, sAdhu na hotA ajny||2|| *jJAnI parIkSA. mUlasUtramsiyA tattha egayaraM vipparAmusai chasu aNNayaramma kppi| suhaTThI lAlappamANe, saeNa dukkheNa mUDhe vippriyaasmuvei| saeNa vippamAeNa, puDho vayaM pkuvvi| jasime pANA pvvhiyaa| paDilehAe No NikaraNayAe, esa pariNNA pavuccai, kmmovsNtii|
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarA adhyayana : loka vijaya *61 * -. -. -. -. -. -. -. -. -. - . -. - padyamaya bhAvAnuvAda kisI eka. SaTkAya ke, kare prANa ko nsstt| sarva kAya hiMsA kare, jJAnI vacana spsstt||1|| sukha sAMsArika kAmanA, karatA saavdyog| svayaM kamAye karma se, pAve dukha sNyog||2|| kAraNa svaMya pramAda kA, pRthak pRthak ho ruup| karatA vaha bhava-vRddhi ko, pAye dukha bhava kuup||3|| jisase dvaya vidhi kaSTa ho, kare nahIM vaha kaary| basa itanA saMkSepa meM, kahate jJAnI Arya / / 4 / / parigraha ke hetu se, hotA dukkha mhaan| yaha jAne vaha sAdhu hai, yahI parijJA jnyaan||5|| * saMyama viveka. mUlasUtramje mamAiyamaI jahAi se cayai mmaaiyN| se hu diTThapahe muNI jassa Nasthi mmaaiyN| taM pariNAi mehAvI viittA logaM vaMtA logasaNNaM se maimaM prikkmijjaasi| NArai sahai vIre, vIre Na sahai rtiN| jamhA avimaNe vIre, tamhA vIre Na rjji| padyamaya bhAvAnuvAda aho! vahI sAdhaka kuzala, mamatva mati prihaar| mokSamArga draSTA vahI, jAne zivapura dvaar||1|| jAne lokasvarUpa ko, medhAvI insaan| tyAge saMjJA loka kI, pAle saMyama jnyaan||2|| kare na saMyama meM arati, vIra puruSa aacaar| kare na rati sukha-bhoga meM, vahI niSTha aNagAra / / 3 / / vIra puruSa rAgI nahIM, nahIM viSaya se moh| kyA tRNa bhI khaMDita kare, khar3I lATa jo loh||4||
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 62 * zrI AcArAMgasUtram _.........-.-.-.-.-.-.-"-" * samatvadarzI. mUlasUtram sadde phAse ahiyAsamANe, Nivvida NaMdi iha jiiviyss| muNI moNaM samAyAya, dhuNe kmmsriirgN|| paMtaM lUhaM sevaMti, vIrA smmttdNsinno| esa ohaMtare muNI tiNNe, mutte virae viyaahie|| padyamaya bhAvAnuvAda zabda-rUpa meM rata rahe, rahe viSaya meM DUba / saMyama-sukha hai eka rasa, muni 'suzIla' mata uub||1|| bhava-bhava bhaTakA hai are, kyoM nahiM samajhe muuddh'| samatA rasa kA pAna kara, yahI jJAna hai guuddh'||2|| vIra zramaNa nIrasa azana, sevana hita sviikaar| mukta virata mAnA gayA, tira jAe bhava dhAra / / 3 / / * muni-amuni bodha. mUlasUtramduvvasu muNI aNANAe, tucchae gilAe vattae, esa vIre pasaMsie, accei loya saMjogaM, esa NAe pvucci| .. padyamaya bhAvAnuvAda Agama AjJA-bhaMgarata, munivara jo svacchanda / mokSagamana ke yogya nahiM, jJAna-dhyAna meM mnd||1|| zrAvaka pRcchA jaba kare, to uttara nahiM paay| Atma-glAni ho zramaNa mana, puni-puni vaha pchtaay||2|| vahI prazaMsA yogya muni, karma vidAraNa viir| sAMsArika saMyoga taja, la~gha jAtA bhava tiir||3|| nyAya mArga uparyukta yaha, pharamAte bhgvnt| sUri 'suzIla' subhAvanA, kare karma kA anta / / 4 / /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarA adhyayana : loka vijaya B samabhAva - dezanA * mUlasUtram - jaM dukkhaM paveiyaM iha mANavANaM tassa dukkhassa kusalA pariNNamudAharaMti, iti kammaM pariNNAya savvaso je aNaNNadaMsI se aNaNNArAme, je aNaNArAme se aNaNNadaMsI, jahA puNNassa katthai tahA tucchassa katthai, jahA tucchassa katthai tahA puNNassa katthai / padyamaya bhAvAnuvAda zrI jinavara varNana kiyA, dukkhAlaya saMsAra / kuzala puruSa yaha jAnakara, tyAge jagat asAra / / 1 / / kAraNa hai jo karma kA, sAdhaka pahale jAna / tIna karaNa traya yoga se, karateM pratyAkhyAna / / 2 / / moha - vitta-parivAra saba, kaheM loka-saMyoga / hoi prazaMsita vaha zramaNa, rata jo loka-viyoga / / 3 / / kyA kAraNa haiM dukkha ke, jAne muni so dakSa / mArga batAye mukti kA, rahe sadA niSpakSa / / 4 / / nirdhana aura dhanADhya meM, jo muni hai samadraSTa / dharmapathI donoM use, raheM iSTa / / 5 / / puNyavAna balavAna ko, jo vahIM dezanA tuccha ko, pharamAte dIna hIna nara tuccha ko, jo dete upadeza / vahI dezanA bhUpa ko, pharamAte zramaNeza / / 7 / / * dezanA - viveka * eka-se dete upadeza / * 63 * zramaNeza / / 6 / / mUlasUtram - aviya haNe aNAiya mANe, etthaMpi jANa seyaMti Natthi, ke'yaM purise kaMca ge| esa vIre pasaMsie, je baddhe paDimoyae, uDDhaM ahaM tiriyaM disAsu, se savvao savvapariNNAcArI, Na lippar3a chaNapaeNaM vIre, se
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI AcArAMgasUtram mehAvI aNugghAyaNassa kheyaNNe, je ya baMdhapamukkhamaNNesI kusale puNa baddheo mukke * 64 * padyamaya bhAvAnuvAda dharmakathA vyAkhyAna meM, para darzana pratikAra / apamAnita rAjA kare, muni para kare prahAra / / 1 / / vaktA pahale samajha tU, zrotAdika nara kauna / avidhiyukta mata bola tU, usase acchA mauna / / 2 / / kisa darzaka kI mAnyatA, darzaka kI pahacAna / phira detA upadeza vaha, vaktA jo dhImAna / / 3 / / dravya kSetra aru kAla kA, karanA bhAva vicAra / phira denA upadeza muni, jana-jana kA upakAra / / 4 / / adho Urdhva tirachI dizA, jIva karma se bandha / vaha samartha jo karma ke, are ! miTAye phanda / / 5 / / vaha sAdhaka saba kAla meM, maMDita sarva prakAra / saba saMvara cAritra se, bhUSita bArambAra / / 6 / / rakhatA hiMsA se arati, kuzala karma hita nAza / vaha medhAvI vIra hai, karatA saphala prayAsa / / 7 / / anveSaNa karatA rahe, kATana karma upAya / ghAti karma kA kSaya kare, vahI mukta bana jAya / / 8 / / kuzala puruSa kRtya * mUlasUtram se jaMca Arabhe ja ca NArabhe, aNAraddhaM ca Na Arabhe, chaNaM chaNaM pariNNAya logasaNNaM ca savvaso / padyamaya bhAvAnuvAda kuzala puruSa jo kara rahe, vahI kArya svIkAra / kuzala puruSa jo nahiM kare, vahI kArya inakAra / / 1 / /
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarA adhyayana : loka vijaya jo bhI hiMsA hetu ho, taja denA vaha kArya | tIna yoga ya karaNa se, kareM tyAga anivArya / / 2 / / loka saMjJA prathama tU, re sAdhaka avaloka / tyAge sUri 'suzIla' to, AtmA bane azoka / / 3 / / ajJAnI dazA mUlasUtram - uddeso pAsagassa Natthi, bAle puNa Nihe / kAmasamaNuNNe asamiyadukkhe dukkhI dukkhANameva AvaTTaM aNupariyaTTA / tti bemi / padyamaya bhAvAnuvAda draSTA muni ko hai nahIM, Avazyaka upadeza / jAne kAraNa dukkha ke, rahatA sajaga hameza / / 1 / / rAga-dveSa Asakta jo, pIr3ita roga kaSAya / kAma manohara mAnyatA, dukkha zamana kaba pAya / / 2 / / * 65 * dvaya vidhi dukha se dagdha jo, dukkha cakra bhaTakAya / ajJAnI prakaTita dazA, jJAnI jana batalAya / / 3 / /
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA adhyayana : zItoSNIya pahalA uddezaka * jAgRta dazA. mUlasUtram suttA amuNI muNiNo sayA jaagrNti|| padyamaya bhAvAnuvAda amuni ajJAnI sadA, sotA hai dina-rAta / jJAnI muni jAge satata, saMyama meM rata taat|| * zraddhAcaraNaviveka. mUlasUtramloyaMsi jANa ahiyAya, dukkhaM, samayaM logassa jANittA, ittha satthovarae, jassime saddA ya rUvA ya rasA ya gaMdhA ya phAsA ya abhisamaNNAgayA bhvNti| padyamaya bhAvAnuvAda are! are! iha loka meM, ahita moha ajnyaan| rahe zastra se virata muni, saMyama-zraddhAvAna / / 1 / / sAdhaka ko iha loka meM, samatA muni-aacaar| ghAta na karanA prANa kI, basa itanA-sA saar||2|| chaha kAyA yuta loka yaha, kare na zastra pryog| Azraya lenA dharma kA, karo sukRta udyog||3|| zabda rUpa rasa gandha aru, sparza bhI lo jaan| pA~coM meM samabhAva rakha, jJAnI jana phrmaan||4||
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA adhyayana : zItoSNIya *67* -. -. -. -. -. -. -. - . -. mUlasUtramse AyavaM NAyavaM veyavaM dhammavaM baMbhavaM paNNANehiM pariyANai loyaM, muNItivacce, dhammaviUtti aMjU AvaTTasoe sNgmbhijaannaai| padyamaya bhAvAnuvAda *chanda-ghanAkSarI. AtmavAna jJAnavAna, vedavAna dharmavAna, brahmavAna mahAmuni, matijJAna dhArI jo| sarvaloka jJAtA draSTA, aho! vahI muniyogya, sarala svabhAva bhAva, upamAnavArI jo||1|| mana kA bhramaNa dvAra, bhoga saMga kSaya kare, AvRta stotra artha, sUkSma savicArI jo| AcArya 'suzIla' aho! Agama rahasya gUr3ha, rahA vijJa AmnAya, vinaya bhAvadhArI jo||2|| nirgrantha dazA. mUlasUtramsIusiNaccAI se NiggaMthe arairaisahe, pharUsayaM No veei, jAgaraverovarae, vIre evaM dukkhA pamukkhasi, jarAmaccuvaso vaNIe Nare sayayaM mUDhe dhammaM nnaabhijaanni| padyamaya bhAvAnuvAda zIta-uSNa pariSaha sahana, saMyama rati kA khyaal| aho! dhanya nirgrantha yaha, kara letA jaya kaal||1|| sadaiva jAgrata muni kahA, nivRtta vaira vikaar| aho! duHkhoM se mukta ho, sAdhaka isI prkaar||2|| vaha manuSya ati mUr3ha hai, rahatA dhrmvihiin| nizcaya hI vaha hoyagA, jarA-mRtyu aadhiin||3||
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ *68* zrI AcArAMgasUtram * bhAva nidrA niSedha. mUlasUtrampAsiya Aure pANe appamatto parivvae, maMtA eyaM maimaM pAsa AraMbhajaM dukkhamiNatti paccA, mAI pamAI puNa ei gabbhaM, uvehamANo saharUvesu aMjU mArAbhisaMkI maraNA pamuccai, appamatto kAmehaM, uvarao pAvakammehi, vIre Ayagutte je kheyaNNe, je pajjavajAyasatthassa kheyaNNe, se asatthassa kheyaNNe, je asatthassa kheyaNNe se pajjavajAyasatthassa kheyaNNe, akammassa vavahAro Na vijjai, kammuNA uvAhI jAyai, kamma ca pddilehaae| padyamaya bhAvAnuvAda Atura-vyAkula jIva kI, dazA dekha dhara dhyaan| .. apramatta ho vicaraNa karo, janma-maraNa phcaan||1|| bhAva nIMda meM masta jo, unakI dazA nihAra / buddhimAna tU dekha le, mata DUbe mNjhdhaar||2|| bhAva zayana kA khyAla jo, karatA satvara chiin| bhAva nIMda phala jAna tU, re! re! puruSa prviin||3|| hotA dukha Arambha se, dekhA vividha prkaar| isIlie Arambha kA, kara lenA parihAra / / 4 / / mAyAvI mAnava sabhI, aura pramAdI log| puni-puni jananI jaThara meM, pAte haiM sNyog||5|| paMcendriya ke viSaya meM, nahIM rAga nahiM dveSa / vaha mAnava saMsAra meM, saccA sarala vishess||6|| AzaMkita jo mRtyu se, mRtyu mukta bana jaay| yaha prayatna kara lIjie, Alambana sukhdaay||7||
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA adhyayana : zItoSNIya chanda kuMDaliyA apramatta muni hI sadA, kAma-bhoga se dUra / uparata rahatA pApa se, Atmagupta muni zUra / / Atmagupta muni zUra, jAnatA kSetra zastra ko / vaha sAdhaka kSetrajJa, bisAre rAga-dveSa ko / / viSayoM se ho vimukha, ho AtmaramaNa meM vyasta / vIra-dhIra vaha zramaNa, AtmavAna hI apramatta / / 8 / / . dohA * 69 * zabdAdika sukha ke lie, karate ghAta aneka / jAneM pIr3A ko vahI, jinakA saMyama neka / / 9 / / saMyama zubha AcAra meM, paricita pariSaha kaSTa / vahI sAvadyakArya ke, jJAtA phala ju aniSTa / / 10 / / aho ! karma se rahita jo, janma-maraNa ho kSAra / phira nahiM AnA loka yaha, banda hoya dukha dvAra / / 11 / / hotIM prApta upAdhiyA~, kAraNa karma kahAya / kSaya hita sAdhana kIjie, aho ! manuja bhava pAya / / 12 / / karma mUlodaya * mUlasUtram - kammamUlaM ca jaM chaNaM, paMDilehiya savvaM samAyAya dohiM aMtehiM adissamANe taM pariNNAya mehAvI viittA logaM vaMtA logasaNNaM se mehAvI parakkamijjAsi / padyamaya bhAvAnuvAda karmamUla kAraNa yahI, hiMsA aru chala-chanda / sarvadezanA grahaNa kara pAye nija Ananda / / 1 / / ,
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 70 * zrI AcArAMgasUtram rAga-dveSa se mukta jo, dekha-dekha saMsAra / re! sAdhaka matimAna tU, zIghratayA parihAra / / 2 / / saMyama-sAdhana yukta jo, tajakara viSaya kaSAya / sUri 'suzIla' saMkSepa meM, kahA mokSa sadupAya / / 3 / / dUsarA uddezaka * samyaktva - mahimA * mUlasUtram - jAiM ca vuDDhikaraM ca ihajja ! pAse, bhUehiM jANa paDileha sAyaM / tamhA tivijjo paramaMtti NaccA, sammattadaMsI Na karei pAvaM / / padyamaya bhAvAnuvAda he mAnava! tuma Aja hI, kSaNabhara karo na dera / janma- -maraNa dukha jJAta kara, bana jAyegI khaira / / 1 / sarva carAcara jagata meM, tU apanA sukha dekha | yaha cintana kara lIjie, rakhakara parama viveka / / 2 / / mokSa mArga pahacAna tU, re sAdhaka vidvAn / pApa karma se virata ho, banakara samakitavAna / / 3 / / jJAtA vidyA tIna kA, sAdhaka vahI sujAna / pUrva janma ke jJAna sa~ga, janma-maraNa bhI jAna / / 4 / / para - jIvoM ke dukkha-sukha, nija tulanA pahacAna / tIna bAta ke jJAna ko, zramaNa trividyA jAna / / 5 / / bandhana pariNAma * mUlasUtram - ummuMca pAsaM iha macciehiM, AraMbhajIvI ubhayANupassI / kAmesu giddhA NicayaM karaMti, saMsiccamANA puNariMti gabdhaM / /
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA adhyayana : zItoSNIya * 71* padyamaya bhAvAnuvAda are! yahA~ naraloka meM, saba jIvoM ke saath| hiMsA se bandhana bar3he, tajie pAtika bhrAta / / 1 / / hiMsAdika Arambha se, jIvana hoi vyatIta / baMdhana tor3o rAga ke, tabhI hoi bhava jIta / / 2 / / jo bhI mohita kAma meM, hotA bArambAra / saMcaya karatA karma kA, niSphala nara avatAra / / 3 / / karmoM se bhArI banA, jAtA bhava sara DUba / puni-puni garbhAvAsa meM, dukkha pAyegA khUba / / 4 / / * bAla saMga niSedha. mUlasUtramavi se hAsamAsajja, haMtA NaMdIti mnnnni| alaM bAlassa saMgeNaM, veraM vaDDai appnno||3|| padyamaya bhAvAnuvAda mAnava-kAmAsakta jo, racatA haas-prsNg| jIvoM kA vadha kara rahA, krIr3A bhAva umaMga / / 1 / / are ajJAnI jIva tU, vyartha hI baira bddh'aay| saMga kare nahiM bAla kA, jJAnI jana smjhaay||2|| * pApabhIrU. mUlasUtramtamhA tivijjo paramaMti NaccA, AyaMkadaMsI Na karei paavN| aggaM ca mUlaM ca vigiMca dhIre, palicchidiyA NaM nnikkmmdNsii|| padyamaya bhAvAnuvAda DaratA hai jo naraka se, pApakarma bhaya bhIru / vahI jAnatA mokSa gati, atizaya yuta nara dhiiru||1||
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 72 * zrI AcArAMgasUtram karma aghAtI cAra jo, janma-grahaNa kA dvAra / are dhIra kara dUra tU, mUla karma jo cAra / / 2 / / AtmadarzI hoya tU, karmabandha tU kaatt| muni 'suzIla' sAdhana sulabha, aho ! mokSa samrAT / / 3 / / ghAti - aghAtika karma * mUlasUtram - esa maraNA pamuccai se hu diTThabhae muNI, logaMsi paramadaMsI vivitta jIvI vasaMte samie sahie sayA jae kAlakaMkhI parivvae, bahuM ca khalu pAvaM kammaM pagaDaM / padyamaya bhAvAnuvAda muni 'suzIla' nita dekhatA, sAtoM guNa saMsAra / zreSTha mokSa pada prApta ho, saMyama nita aticAra / / 1 / / rAga-dveSa se rahita ho, rahe nipaTa ekAnta / zAnta samiti ho jJAnayuta, sAdhaka mana upazAnta / / 2 / / kabhI na ho yamarAja se, utsuka aru bhayabhIta / saMyamacArI zuddha muni, lete bhavaraNa jIta / / 3 / / sAtoM guNa dhAraNa kare, vahI zramaNa hai zUra / pahalA guNa hai mokSa pada, rAga-dveSa se dUra / / 4 / / kare kaSAyoM kA zamana, tIjA guNa pahacAna / yukta samitiyA~ pA~ca haiM, cauthA le yaha jAna / / 5 / / saMyama-sAdhana yatna kara, paMcama guNa yaha mAna / samAdhimaraNa guNa hai chaThA, saptama darzana - jJAna / / 6 / /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ moha darzanA agra mUla rAga dveSa AyuSya nAma anta jJAnA jJAnA 2 karma vRkSa kA agra aura mUla nAma vaida gotra agra mUla mohanIya AyuSya antarAya darzanA (asaMyata kI caMcala citta vRtti
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ karma vRkSa kA agra aura mUla 'agra' aura 'mUla' zabda ke aneka artha hote haiN| jaise-vedanIyAdi cAra aghAti karma agra hai| mohanIya Adi cAra ghAti karma mUla haiN| mohanIya saba karmoM kA mUla hai, zeSa sAta karma agra haiN| sAdhaka karmoM ke agra arthAt pariNAma aura mUla arthAt jar3a (mukhya kAraNa) donoM para viveka-buddhi se cintana karatA hai| kisI bhI duSkarmajanita kaSTa ke kevala agra = pariNAma para vicAra karane se vaha miTatA nahIM, usake mUla para dhyAna denA jarUrI hai| karmajanita duHkhoM kA mUla mohanIya karma hai, zeSa saba usake patra-puSpa haiN| asaMyata kI caMcala citta vRtti jo manuSya dhana va bhogopabhoga kI vastuoM se apanI icchA ko tRpta karanA cAhatA hai, vaha aisA bAla prayAsa karatA hai jaise koI vyakti jharane kI jaladhArA se calanI ko bharanA cAhatA hai|
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA adhyayana : zItoSNIya * 73* - - - -. chanda kuMDaliyA dekha cukA saMsAra-bhaya, hotA mukta sujAna / janma-maraNa hI dukha mahA, jJAnI ko yaha jnyaan|| jJAnI ko yaha jJAna, kara le dhAraNa guNa saat| dekhe vaha mokSa pada, taba rAga-dveSa bisraat|| jAne darzana-jJAna, yaha muni 'suzIla' kA lekh| jJAnI muni le jAna, bhaya janma-maraNa le dekh||7|| dohA bhava atIta isa jIva ne, kiye pApa bahu krm| bina kATe kalyANa nahiM, jAne kSaya kA marma / / 8 / / .dhairyavAna mUlasUtram saccammi dhiI kuvvahA, etthovarae mehAvI savvaM pAvaM kammaM jhosei| padyamaya bhAvAnuvAda sAvadhAna karate tujhe, budhajana AgamakAra / sthira ho tU satya meM, basa itanA-sA sAra / / 1 / / hitakArI jo jIva kA, vaha saMyama hI sty| saMyama se ho lakSya sukha, vaha ziva sukha hI nity||2|| satya jinezvara vacana haiM, le Agama meM dekh| jinavANI ko grahaNa kara, miTe karma kI rekh||3|| citra-vicitra bodha. mUlasUtram aNegacitte khalu ayaM purise, se keyaNaM arihai puuritte| padyamaya bhAvAnuvAda caMcala mana kA jIva jo, vaha saMyama se hiin| ........calanI meM jala ko bhare, aisA hai mati hiin||1||
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ *74* zrI AcArAMgasUtram udheDa-buna karatA rahe, liye manoratha citt| yatna kare saMsAra-sukha, cahe bar3hAnA vitta / / 2 / / apanI icchA pUrti hita, niza-dina karatA ytn| aneka mana kA mUr3ha nara, khoye sNym-rtn||3|| .abhaya-sandeza. mUlasUtramNissAraM pAsiya NANI, uvavAyaM cavaNaM NaccA, aNaNNaM cara mAhaNe, se Na chaNe Na chaNAvae chaNataM NANujANae, Nivvida NaMdi, arae payAsu, aNomadaMsI, NisaNNe pAvehiM kmmehiN| padyamaya bhAvAnuvAda pahale samyak jAnakara, phira karate prihaar| jJAnI icchA nahiM kare, viSaya-bhoga nissAra / / 1 / / muni 'suzIla' saMkSepa meM, sarva jinAgama saar| dete munivara dezanA, jIvoM ko mata mAra / / 2 / / dRr3ha mana dhAraNa kIjie, saMyama kA AcAra / janma-maraNa hai bhaya mahA, hiMsA sarva viddaar||3|| karaNayoga se tIna vidhi, hiMsA prtyaakhyaan| sUri 'suzIla' mokSagamana, mAraga parama pradhAna / / 4 / / viSayoM se ghRNA karo, aura na tiya anuraag| samyak jJAnAdika bano, pApa karma kara tyaag||5|| naraka mArga. mUlasUtram kohAimANaM haNiyA ya vIre, lobhassa pAse NirayaM mhNtN| tamhA ya vIre virae vahAo, chiMdijja soyaM lhubhuuygaamii||
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA adhyayana : zItoSNIya * 75* padyamaya bhAvAnuvAda aho! vIra tU krodha taja, taja mAyA aru maan| are lobha phala jAnie, mahA naraka upmaan||1|| yahI dekha cintana karo, ho jA pApa virkt| laghutA dhAraNa kara sadA, kare zoka kA anta / / 2 / / * damana bandhana bodha. mUlasUtram gaMthaM pariNAya iha'jja ! dhIre, soyaM pariNAya carijja dNte| ummagga laddhaM iha mANavehi, No pANiNaM pANe smaarbhejjaasi|| padyamaya bhAvAnuvAda re mAnava tU Aja hI, banakara vIra mhaan| graMthi parigraha Aja hI, karo tyAga matimAna / / 1 / / indriya aru mana se ba~dhA, viSaya-rUpa sNsaar| zIghra damana kara lIjie, kahate aagmkaar| / / unmajjana tU prApta kara, le saMyama avilamba / muni 'suzIla' uddhAra hita, karanA nahIM vilamba / / 3 / / tIsarA uddezaka loka sandhi. mUlasUtramsaMdhiM loyassa jANittA, Ayao bahiyA pAsa, tamhA Na haMtA Na vidhAyae, jamiNaM aNNamaNNavitigicchAe paDilehAe Na, karei pAvaM kamma, kiM tattha muNI kAraNaM siyA ? /
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ *76* -- zrI AcArAMgasUtram padyamaya bhAvAnuvAda Agama kA upadeza yaha, detA bahu AhlAda / lokasaMdhi ko jJAta kara, karanA nahIM pramAda / / 1 / / apane Atma samAna hI, para sukha-dukha kara jnyaat| ataH kisI ko mAra mata, nahIM karo para ghAta / / 2 / / AzaMkA se pApakarma, jo nahIM karatA koy| vaha sAdhaka mata mAnie, mukhya bhAva hI hoy||3|| bhaya-lajjA-pAkhaMDa se. mani hiMsA se dr|| mAtra dikhAvA jAna tU, nahiM muni saMyama shuur||4|| * cAha niSedha. mUlasUtramsamayaM tatthuvehAe appANaM vippsaaye| aNaNNaparamaM NANI, No pamAe kyaaivi| Ayagutte sayAvIre jAyAmAyAi jaave| virAgaM ruvesuMgacchijjA mahayA khuDDaehivA, AgaiM gaI pariNNAya dohiM vi aMtehiM adissamANe hiM seNa chijjai Na bhijjai Na Dajjhai Na hammai kaMcaNaM svvloe| padyamaya bhAvAnuvAda saba dvandvoM meM sama rahe, rahe svayaM meM tuSTa / harSa-zoka meM bhAva sama, ko sajjana ko dusstt||1|| ziva sukha se bar3hakara are! nahIM vastu jaga any| Atmagupta aru saMyamI, muni 'suzIla' vaha dhny||2|| indriya aru mana ko sadA, zIghra pApa se rok| kara le rakSA Atma kI, aho! vIra beroka / / 3 / / indriyagata jo vastu hai, unase hoi viraag| rAga-dveSa kA anta kara, kara rUpoM kA tyaag||4||
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA adhyayana : zItoSNIya * 77* -.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.. jIvoM kI jAne agati, jAne gati bhI saath| nahiM chedana ho loka meM, zivasukha sAdhaka haath||5|| utanA lenA azana ta, jitanA tana nirvaah| kevala saMyama ke lie, rakhanA yahI nigAha / / 6 / / divya kSudra jo vastu ho, rAga karo nahIM dvess| prApta karo vairAgya zubha, janma-maraNa-bhaya dekh||7|| zuddha sAdhanA hoi yadi, alpa samaya daramyAna / karmoM kA kSaya zIghra ho, milatA mokSa mhaan||8|| .caturtha gati-cintana. mUlasUtram avareNa puTviM Na saraMti ege, kimassa tIyaM kiM vaa''gmissN| bhAsaMti ege iha mANavAo, jamassa tIyaM tmaa''gmissN|| padyamaya bhAvAnuvAda bhAvI kabhI na socanA, yAda na karo atIta / vartamAna hI dekhanA, tabhI hoyagI jIta / / 1 / / bhUta-bhaviSyat pATa do, pisate inameM muuddh'| 'suzIla' saMyama meM ramaNa, yahI sAdhanA guuddh'||2|| hoi durdazA jIva kI, kabhI na kiyA vicaar| yaha kAraNa hai bhava-bhramaNa, cAroM gati saMsAra / / 3 / / tIna liMga the pUrva meM, bhAvI bhava ho dev| bAla jIva cintana yahI, kara na viSaya kI sev||4|| *zatru-mitra viveka. mUlasUtramkA araI ke ANaMde ? itthaM vi aggahe care, savvaM hAsaM pariccajja AlINa gutto privve| purisA ! tumameva tumaM mittaM, kiM bahiyA ___mittamicchasi ? / matrama
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 78* ...... - zrI AcArAMgasUtram -. -. -. -. -. -. -. - . -. -. -. - . - . -. -. -. -. -. -. padyamaya bhAvAnuvAda vartamAna meM sama lakhe, arati aura aannd| aisA sAdhaka kSaya kare, nija karmoM ke phnd||1|| hAsya taja jitendriya bana, mana vaca kAya smet| zuddha saMyama pAlaka aho! vaza hogA ym-pret||2|| tU hI terA zatru hai, tU hI terA mitr| bAhara mata khojo inheM, kara le bhAva pavitra / / 3 / / * Atma nigraha. mUlasUtrampurisA ! attANameva abhiNigijjha evaM dukkhA pmokkhsi| purisA! saccameva samabhijANAhi, saccassa ANAe se uvaTThie mehAvI mAraM tri| padyamaya bhAvAnuvAda kara sAdhaka tU Atma kA, nigraha kara din-raat| isa vidhi dukha se mukta tU, ho jAyegA bhraat||1|| eka mAtra mAnava are, samyak bhalI prkaar| aho! satya ko samajha tU, ho jAe bhava pAra / / 2 / / re mAnava dhImAna tU, satyAjJA svIkAra / tira jAe bhava sindhu se, nahiM khAye yama maar||3|| * pramAda dazA. mUlasUtram duhao jIviyassa parivaMdaNa mANaNa-pUyaNAe, jaMsi ege pmaayNti| padyamaya bhAvAnuvAda mahA mUr3ha mAnava are, rAga-dveSa se yukt| vaMdana-pUjA-mAna hita, hotA pApa pravRtta / / 1 / /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA adhyayana : zItoSNIya hoi pravRtta pramAda meM, bAla jIva dina-rAta / nAnA pApAcaraNa kara, adholoka dukha pAta / / 2 / / * prapaMca niSedha mUlasUtram - sahio dukkhamattAe puTTho No jhaMjhAe, pAsimaM davie lopAloya pavaMcAo muccai | padyamaya bhAvAnuvAda jJAnavAna sAdhaka kabhI, dukha se nahiM ghabarAya / vyAkula nahiM pratikUla se, samatA le apanAya / / 1 / / AtamadarzI mukta hai, lokAloka prapaMca / milanA usako lakSya taba, zaMkA kare na raMca / / 2 / / mUlasUtram - cauthA uddezaka eka meM aneka * 79 * gaMjA se savvaM jANai, je savvaM jANai se egaM jANai / padyamaya bhAvAnuvAda jo ki eka ko jAnatA, vaha jAne saMsAra / jo nara jAne sarva ko, liyA eka savicAra / / 1 / / jo jAnegA eka ko, jAne vahI aneka / 'suzIla' muni jAne sakala, vahI jAnatA eka / / 2 / /
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ *80* .. zrI AcArAMgasUtram -.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-. * utkRSTa dazA. mUlasUtramsavvao pamattassa bhayaM, savvao appamattassa Natthi bhyN| je egaMNAme se bahuM NAme, je bahuM NAme se egNnnaame| dukkhaM logassa jANittA vaMtA logassa saMjogaM jaMti dhIrA mahAjANaM, pareNaM paraM jaMti, NAvakaMkhaMti jiiviyN| padyamaya bhAvAnuvAda sevana kare pramAda jo, bhaya hotA cahu~ or| abhaya phala apramAda meM, tira jAe bhava ghor||1|| karatA eka kaSAya kSaya, kare bahuta kA naash| kare bahuta kA nAza jo, kaTe eka kI phaaNs||2|| sukha-dukha kAraNabhUta jo, are karma sNsaar| jAna-jAna kara tyAga de, kahate AgamakAra / / 3 / / re sAdhaka ! isa loka ke, dhana sukha mamatA tyaag| dhIra vIra tU mokSa hita, kara sAdhana vrata raag||4|| zraddhA ho jinavacana meM, vaha medhAvI hoi| vahI jAnatA loka ko, pUrNa abhaya hai soi||5|| zastra-asaMyama tIkSNa haiM, ika se bar3hakara ek| kintu na saMyama ho kabhI, kaha 'suzIla' pada ttek||6|| * kriyA kuzala. mUlasUtramegaM vigiMcamANe puDho vigiMcai, puDho vigiMcamANe egaM vigiMcai, saDDhI ANAe mehaavii| logaM ca ANAe abhisemaccA akuobhayaM, asthi satthaM pareNa paraM, Natthi asatthaM pareNa prN|
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA adhyayana : zItoSNIya *81* -. -. - - - . -. -. -. -. padyamaya bhAvAnuvAda jo bhI sAdhaka moha ko, kara letA hai nsstt| kare naSTa saba karma ko, rahe na koI ksstt||1|| zraddhAvAna manuja aho! Agama ke anusaar| buddhimAna kriyA kare, jinavara kA udgAra / / 2 / / hiMsA ke sAdhana are, mahitala aprmpaar| kintu sAra hai eka yaha, dayA bar3I sNsaar||3|| mUlasUtrameyaM pAsagassa daMsaNe uvaraya satthassa paliyataM karassa, AyANaM NisiddhA sgddbbhi| kimathi ovAhI pAsagassa Na vijjai nntthi| tti bemi| padyamaya bhAvAnuvAda sarvadarzI jinavara prabho! pharamAte updesh| virata hoi sava zastra se, karma rahe nahIM shess||1|| krodha-mAna-mAyA sabhI, jaga kaSAya saba jaan| medhAvI tyAge sabhI, pAye mukti mhaan||2|| karma upAdAna rUpa jo, kara hiMsA prihaar| zrI jinavara kA paMtha yaha, kahatA prakaTa pukAra / / 3 / / kyA draSTA ko ho kabhI, baMdhana yA ki upAdhi / uttara isakA hai yahI, draSTA ho nirupAdhi / / 4 / /
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ cauthA adhyayana : samyaktva pahalA uddezaka dharma rahasya mUlasUtram - esa dhamme suddhe niie sAsae samacci loyaM kheyaNNehiM paveie / padyamaya bhAvAnuvAda dharma ahiMsA zuddhamaya, zAzvata nitya jahAna / sarvaloka ko jAnakara, pharamAyA bhagavAna / / 1 / / * sarva jagat kalyANamaya, zrI jinavara udgAra | satya tathyamaya hai yahI, yahI dharma kA sAra / / 2 / / * lorkeSaNA niSedha * mUlasUtram - taM ittu Na Ni Na Nikkhive, jANittu dhammaM jahA tahA / diTThehiM NivveyaM gacchejjA, No logassesaNaM care / padyamaya bhAvAnuvAda mUlasUtram - -- chala - mAyA chor3o sakhe, anukaMpA vrata dhAra / jaisA dharma svarUpa hai, vaisA lo svIkAra / / 1 / / AjIvana pAlana karo, viSayoM se raha dUra / muni 'suzIla' lokeSaNA, kara de cakanAcUra / / 2 / / * ahiMsA prabodha * jassa Natthi imANAI, aNNA tassa kao siyA ? / /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ cauthA adhyayana : samyaktva *83* - . -. -. -. -. -. -. -. -. -. -. - . padyamaya bhAvAnuvAda agara ahiMsA dharma kI, nahiM tujhako phcaan| sabhI tattva haiM vyartha suna, nahiM hogA utthaan||1|| hiMsA meM rahate are, banakara bahu tlliin| bAra-bAra marate rahe, rahate jnmaadhiin||2|| * anabhijJa. mUlasUtram samemANA palemANA puNo puNo jAiM pkppeti|| padyamaya bhAvAnuvAda jainetara jo loga saba, yAki pramAdI bhaav| raheM dharma se bhinna ve, unameM kaba sdbhaav|| / dUsarA uddezaka * Asava-saMvara vicAra. mUlasUtramje AsavA te parisavvA, je parisavvA te AsavA, je aNAsavA te aparisavvA, je aparisavvA te aNAsavA, ee pae saMbu jjhamANe loyaM ca ANAe abhisamiccA puDho pveiyN| padyamaya bhAvAnuvAda Asrava kAraNa jo rahe, vaha saMvara khlaay| saMvara kAraNa jo rahe, vaha Asrava bana jaay||1|| saMvara vrata ju vizeSa bhI, karate bandhana krm| kAraNa bandhana karma jo, vahI nirjarA krm||2|| pada-bhaMgoM ko jAna le, zrI jinavara anusaar| karmabaMdha aru nirjarA, kaha dI bhalI prakAra / / 3 / /
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ *84* ... zrI AcArAMgasUtram -"-"-.-"-"-"-"-' *mRtyu. mUlasUtram nANAgamo maccumuhassa atthi| padyamaya bhAvAnuvAda jIva kAla ke gAla meM, to bhI kAla na khaay| ho sakatA aisA nahIM, zrI jinavara phrmaay|| * narakAnubhUti. mUlasUtram aho vavAie phAse pddisNveyNti| padyamaya bhAvAnuvAda Asrava kA sevana kareM, kareM karma kA bNdh| par3eM naraka tiryaMca gati, jo nara haiM mati aNdh|| .apriya-priya viveka. mUlasUtramsavvesiM pANANaM savvesiM bhUyANaM savvesiM jIvANaM savvesiM sattANaM asAyaM apariNivvANaM mahabdhayaM dukkhN| tti bemi| padyamaya bhAvAnuvAda prANIbhUta jIvasattva, are inheM mata maar| anucita zAsana mata kare, yaha jinavara udgaar||1|| pahu~cAo paritApa nahiM, aura na do tuma ksstt| vyartha inheM kyoM mArate, prANa sabhI ko isstt||2|| mAnava kI pahacAna hai, anukampA nirdoss| yahI dharma siddhAnta hai, sAdhaka rakhanA hosh||3|| kyoM sAdhaka tU prathama hI, paradarzana bana vijJa / unase hI pRcchA karo, jIva-dayA anabhijJa / / 4 / /
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ cauthA adhyayana : samyaktva *85 * muni 'suzIla' tumako kabhI, dukkha kabhI priya hoy| cAha banI kyoM sukkha kI, Aja batAo moy||5|| parama ahiMsA dharma ko, kara letA svIkAra / taba usase kahie yahI, apriya dukha sNsaar||6|| prANI bhUta jIva satva, unakA eka usuul| mahAdukkha kAraNa satata, jIva-dayA pratikUla / / 7 / / tIsarA uddezaka ) * tapa-prabodha. mUlasUtram evamAhu sammata dNsinno| padyamaya bhAvAnuvAda tIrthaMkara bhagavanta ne, pharamAyA traya kAla / samatA meM hI dharma hai, taja mana mithyA caal||1|| zakti parAkrama ko kabhI, sAdhaka rakhe na gupt| tapa meM rakha le bIratA, banakara tU nirlipta / / 2 / / * rAga-virAga. mUlasUtram narA muyacA dhammaviutti aNjuu|| padyamaya bhAvAnuvAda jaise murdA deha para, karate nava shRNgaar| are rAga usako kahA~, yaha anubhava ura dhaar||1|| anAsakta jo deha se, vahI jAnatA dhrm| jo jAnegA dharma ko, vahI sarala yaha marma / / 2 / / hiMsA dukha kA mUla hai, hote dukha utpnn| isIlie kara lIjie, hiMsA agha ko chinn||3||
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ ---- zrI AcArAMgasUtram . -. -. -. -. * karmadhunana. mUlasUtramiha ANAkaMkhI pNddie| aNihe ega mappANaM saMpehAe dhuNe sarIraM, kasehi appANaM, jarehi appaannN| jahA juNNAI kaTThAI havvavAho pamatthai, evaM attasamAhie annihe| vigiMca kohaM avikNpmaanne| padyamaya bhAvAnuvAda jinazAsana AjJA cale, paMDita vahI khaay| nija svarUpa dekhe satata, kaMpita kare kssaay||1|| cetana tana se bhinna hai, isI satya ko jaan| tapa se dhuno zarIra ko, taba hogI phcaan||2|| sAdhaka apanI deha ko, jIrNa karo din-raat| jIrNa-zIrNa karate raho, samabhAvoM ke sAtha / / 3 / / jaise pAvaka kASTha ko, kara detI hai nsstt| AtmasamAdhi se jur3A, pA letA phala isstt||4|| rAga-dveSa se rahita jo, avicala karatA dhyaan| karmakASTha ko bhasmakara, banatA Iza mahAna / / 5 / / * krodha dazA. mUlasUtramimaM NiruddhAuyaM saMpehAe, dukkhaM ca jANa adu AgamessaM, puDho phAsAiM ca phAse , loyaM ca pAsa viphaMdamANaM je nivvuDA pAvehiM kammehiM aNiyANA te viyAhiyA, tamhA aivijjo No pddisNjlijjaasi| padyamaya bhAvAnuvAda kSaNa bhaMgura nara deha hai, jisako hai yaha bodha / rahe akampita vaha sadA, aru chor3egA krodha / / 1 / / krodhI mAnava Ayu kA, karatA satvara naash| yahI jAnakara tyAga de, pharamAte avinaash||2||
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ karmadahana Atmayuddha sayama viveka
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ karma dahana 1. jaise agni purAne kASTa ko zIghra jalA DAlatI hai, vaise hI samAdhistha AtmA vAlA rAga-dveSa rahita puruSa prakampita karmazarIra ko (tapa evaM dhyAna rUpI agni se) zIghra jalA DAlatA hai| Atma-yuddha ___2. he sAdhaka! tU anya kisI ke sAtha yuddha mata kara, aSTa karma tathA pA~ca pramAdarUpI zatru jo tujhe parAjita karane ke lie vividha-vicitra rUpoM meM ghere hue haiM tU una zatruoM ko jIta! tere hAtha meM vijaya zastra hogaa| saMyama aura viveka ke dvArA ina zatruoM ko jItane kA kuzala puruSoM ne upadeza diyA hai| ise hI Atma-yuddha kahA jAtA hai| 000 . .
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ cauthA adhyayana : samyaktva *87* pIr3A pAye krodha se, ubhaya loka meM bandhu / yahI jAna taja krodha tU, tira jAye bhava sindhu / / 3 / / vartamAna meM krodha se, pAye dukha sNsaar| bhAvI jIvana meM mile, isase kaSTa apAra / / 4 / / yahI jAnakara tyAga de, krodha pApa kA muul| loka krodha se jala rahA, jyoM pAvaka se tuul||5|| pIr3A ke pratikAra hita, krodhI ita-uta bhaag| jahA~-tahA~ apamAna ho, karate loga mjaak||6|| pAye krodha nimitta tU, jAna naraka kA hetu / tyAga krodha ko pAya nara, bhava sAgara kA setu||7|| nahIM jalAye AtmA, krodharUpa jo aag| Agama ke marmajJa jo, rakhate zAnta dimaag||8|| cauthA uddezaka * nava dIkSita prabodha. mUlasUtramAvIlae pavIlae NippIlae jahittA puvvasaMjogaM hiccA uvasama, tamhA avimaNe vIre, sArae samie sahie sayA jae, duraNucaro, maggo vIrANaM aNiyaTTa gAmINaM, vigiMca maMsasoNiyaM, esa purise davie vIre, AyANijje viyAhie, je dhuNAi samussayaM vasittA bNbhecerNsi| padyamaya bhAvAnuvAda navadIkSita muni ke lie, dete jina updesh| pUrva yoga saMyoga saba, kare kaSTa avshess||1|| upazama rasa ko prApta kara, pIr3ita kare shriir| viSayoM aura kaSAya se, dUra rahe muni viir||2|| saMyama pAlana bhAvanA, pA~ca samiti se yukt| ........... udyama jJAnaarAdhanA, kriyA kuzala upyukt||3||
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ *88* zrI AcArAMgasUtram - - - mokSamArga meM kaSTa jo, sahana karo muni viir| mAMsa rakta isa deha se, kara le alpa sudhiir||4|| zuddha saMyama meM rame, muni jIvana-paryanta / mAnava-bhava kI saphalatA, pA letA mtivnt||5|| brahmacarya sukha-durga meM, karate zramaNa nivaas| karmoM ko kamajora kara, pA lete shiv-vaas||6|| * moha timira. mUlasUtram tamaMsi aviyANao ANAe laMbho Natthi, tti bemi|| padyamaya bhAvAnuvAda moharUpa a~dhiyAra meM, par3e hue jo log| muktimArga ko nahiM lakhe, rasika banA sukha bhog||1|| AjJA jo tIrtheza kI, lAbhavanta kaba hoy| bhaTaka rahA bhava sindhu meM, kUla na pAve koy||2|| * bodhi tattva. mUlasUtram jassaNatthi purA pacchA, majjhe tassa kuo siyA ? padyamaya bhAvAnuvAda jisakA Adi na anta hai, madhya kahA~ se hoy| bodhi bhAva dhAraNa karo, kahate jJAnI toy||1|| apane-apane karma jo, dete phala sNsaar| saMcaya azubha na kIjie, jo cAho sukha saar||2|| jJAnavAna samyak aho, nahIM upAdhika hoya / muni 'suzIla' mahimA mahI, kahate jinavara toy||3||
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ pA~cavA~ adhyayana : lokasAra pahalA uddezaka * tyAga rahasya. mUlasUtramAvaMtI keyAvaMtI loyaMsi vipparAmusaMti aTThAe aNaTThAe vA, eesu ceva vipparAmusaMti, guruse kAmA, tao se mArassa aMto, jao se mArassa aMto tao se dUre, Neva se aMto Neva se duure| padyamaya bhAvAnuvAda kAraNa athavA vyartha hI, hiMsA karate log| aise mAnava ko sadA, mileM naraka ke bhog||1|| ghAta kareM jisa jIva kA, vahI janma pA jaay| cAroM gati saMsAra meM, phira-phira gote khaay||2|| ajJAnI nara ke lie, duSkara bhog-viraag| marane para milatA nahIM, usako mokSa praag||3|| viSayoM ke sukha nikaTa nahiM, nahiM viSayoM se duur| phira kaise tyAgI kaheM, samajho Agama muur||4|| mUlasUtramse pAsai, phusiyamiva kusagge paNuNNaM NivaiyaM vAeriyaM, evaM bAlassa jIviyaM maMdassa aviyA Nao, kUrAI kammAiM bAle pakuvvamANe teNa dukkheNa mUDhe vippariyAsamuvei, moheNa gabbhaM maraNAi ei, ettha mohe puNo punno| padyamaya bhAvAnuvAda-. nIrabindu kuza noMka para, capala vAyu kA jhoNk| ....jala-kaNa jhara avanI par3e, tyAge kuza kI noNk||1||
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 90 * bAla manda aru mUr3ha kA, upamita jIvana dekha / muni 'suzIla' jIvana miTe, manahu~ dhUla kI rekha / / 2 / / krUra kAryarata mUr3ha jana, karatA dukha utpnn| sukha arthI banakara are, dukkha prApta ho khinna / / 3 / / puni-puni kAraNa moha se, janma-maraNa saMsAra / bAra-bAra bhava-cakra meM, tU taji moha vikAra / / 4 / / * saMzaya viveka * mUlasUtram zrI AcArAMgasUtram saMsayaM pariyANao saMsAre pariNNAe bhavai / padyamaya bhAvAnuvAda jo saMzaya ko jAnatA, vaha jAne saMsAra / jo saMzaya nahiM jAnatA, nahiM jAne jagasAra / / * doharI mUrkhatA * mUlasUtram - je chee se sAgAriyaM Na sevae, kaTTa evamaviyANao biiyA maMdassa bAlayA, laddhA huratthA, paDilehAe AgamittA ANavijjA aNAsevaNayAe / padyamaya bhAvAnuvAda muni 'suzIla' haiM nipuNa vaha, satya artha svIkAra / kare na sevana bhoga jo, letA maiM balihAra / / 1 / / maithuna sevana kara are, rakhatA hai jo gupta / duharI karatA mUrkhatA, kabhI na ho vizvasta / / 2 / / prApta bhoga phala kA are ! soco tuma pariNAma | nizcaya dukhaprada jAnakara, taja tU trayavidha kAma / / 3 / /
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ pA~cavA~ adhyayana : lokasAra * 91* - . - -. - - . - - .avidyA bhavacakra. mUlasUtramsayayaM mUDhe dhammaM NAbhijANai, aTTA payA mANava ? kammakoviyA je aNuvarayA avijjAe palimukkhamAhu AvaTTameva annupriyttRti| tti bemi| padyamaya bhAvAnuvAda- . re mAnava tU mUr3ha asa, sune na dharmaka mrm| kabhI nahIM tU jAnatA, nahIM tujhe kucha shrm||1|| saba prANI rasa viSaya se, pIr3ita baarmbaar| bahuta kuzala haiM karma meM, bar3hA rahe sNsaar||2|| Asrava se dUrI nahIM, aru hai citta mliin| bhrAnta jJAna se mokSa ho, batalAte mtihiin||3|| bhaMvararUpa bhavasindhu meM, puni-puni cakkara khaay| sUri 'suzIla' caturtha gati, kaho anta kaba aay||4|| 8 dUsarA uddezaka - * sanAtana mArga. mUlasUtram __esa magge AriehiM paveie uThThie No pmaaye| padyamaya bhAvAnuvAda aho ! sanAtana mokSa patha, Arya puruSa btlaay| muni 'suzIla' puruSArtha se, nizcaya zivasukha paay||1|| apramatta nara hI kare, nija-para kA klyaann| pramAda na kabahU kIjie, pharamAte bhgvaan||2||
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 92 * zrI AcArAMgasUtram * pramAda niSedha. mUlasUtram jANittu dukkhaM patteyaM sAyaM, puDhoM chaMdA iha maannvaa| padyamaya bhAvAnuvAda apanA-apanA hota hai, sabakA sukha-dukha jaan| mAnava tyAga pramAda ko, kahate haiM bhgvaan||1|| bhinna-bhinna mAnava yahA~, nAnA bhAva vicAra / sukha-dukha bhI bahurUpa hI, hote krmaadhaar||2|| .karma udaya. mUlasUtramesa samiyA pariyAe viyAhie, je asattA pAvehiM kammehiM udAhu te AyaMkA phusaMti, ii udAhu vIre te phAse puTTho hiyAsae, se puTvipeyaM pacchApeyaM, bheuradhammaM viddhaMsaNadhammamadhuvaM aNiiyaM asAsayaM, cayAvaca iyaM vippariNAmadhamma, pAsaha eyaM ruuvsNdhi| padyamaya bhAvAnuvAda pApa karma Asakta nahiM, taba bhI saMbhava ksstt| pharamAte prabhu vIra haiM, samatA ho taba isstt||1|| nizcita hI tana chUTatA, ghaTa-bar3ha hota jarUra / jAno deha-svabhAva ko, karanA nahIM gruur||2|| dhIra janoM ne yU~ kahA, samatA se saha ksstt| Age-pIche bhoganA, kitanI bAta spaSTa / / 3 / / yaha audArika deha hai, ho vidhvaMsa vinsstt| nahIM dhruva aura nitya yaha, kabhI na zAzvata isstt||4|| caya-apacaya se yukta ye, vividha bane prinnaam| dRSTikara pUrvokta para, re! re! aatmaaraam||5||
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ pA~cavA~ adhyayana : lokasAra * 93* - . -. -. * saMvara phalAdeza. mUlasUtram vippamukkassa Natthi mago viryss| padyamaya bhAvAnuvAda tana-dhana aru parivAra se, jinakA moha vinsstt| muni 'suzIla' pAyeM vahI, antima phala jo isstt||1|| saMvara se maMDita manuja, naraka tiryaMca na jaay| sAra tatva upadeza yaha, zrI jinavara phrmaay||2|| * parigraha phalAdeza. mUlasUtram egesiM mahabbhayaM bhvi| padyamaya bhAvAnuvAda eka parigraha vizva meM, karatA bhaya utpanna / aura paraspara kalaha ho, deha prANa ho bhinn||1|| eka parigraha vizva meM, pahu~cAtA sNtaap| sAre rizte khatma hoM, bar3hatA mahitala paap||2|| mUrchA yA Asakti jaba, hoi vastu meM taat| kAraNa vastu mamatva hai, saMgraha kI saugAta / / 3 / / .Atma-vijJAna. mUlasUtramse supaDibaddhaM sUvaNIyaMti NaccA purisA paramacakkhU viparakkama, eeSu ceva baMbhaceraM ti bemi|| padyamaya bhAvAnuvAda mokSa dRSTi sampanna tU, kara aisA puruSArtha / bhayaM mahA yaha jAnakara, tyAga parigraha svArtha / / 1 / /
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 94* aparigrahI aru saMyamI, brahmacarya rata joi / kahatA hU~ maiM tathya yaha, aru samajhAU~ toi / / 2 / / maiMne yaha anubhava kiyA, aura sunA yaha satya / mokSa-bandha donoM raheM, tere bhItara nitya / / 3 / / sunA aura anubhava kiyA, kahatA hU~ pratyakSa / baMdha - mokSa tava Atma meM, tathya satya niSpakSa / / 4 / / re sAdhaka tU mauna dhara, samyak bhAva pukAra / pragaTita siddhi 'suzIla' muni, hotI bArambAra / / 5 / / zrI AcArAMgasUtram virata parigraha pApa se, usakA uttama jJAna / jo nara viSayAdhIna ho, mahAmUr3ha insAna / / 6 / / tIsarA uddezaka saMyama svarUpa mUlasUtram - je puTThAI No pacchANivAI, je puvvuTThAI pacchANivAI, je No puvvuTThAI No pacchANivAI, sevi tArisie siyA, je pariNNAya loga maNNe sati / padyamaya bhAvAnuvAda sAdhaka tIna prakAra ke, kyA tInoM meM pharka / svarga - mokSa inako mileM, aru saMbhava hai narka / / 1 / / pahale saMyama sAdha kara, kabhI na girate log| jIvana bhara udyata raheM, kATeM bhava ke roga / / 2 / / dUje uTha udyama kareM, phira gira jAte tAta / saMyama - maNi ko tyAga deM, dina bhI inako rAta / / 3 / / tIje to uThate nahIM, nahiM girane kA prazna / saMyama ko jAne nahIM, kabhI na kare prayatna / / 4 / /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ pA~cavA~ adhyayana : lokasAra siMha tulya ghara tyAga kara, dIkSA le svIkAra / mRgAMka sama saMyama ahA ! pAle nira aticAra / / 5 / / prathama bhaMga se yukta jo, ve hI zramaNa mhaan| gautama dhannAdika aho ! paMcAnana upamAna / / 6 / / siMha tulya ghara tyAga kara, banate anta siyAra / saMyama hIrA pheMkakara kareM viSaya se pyAra / / 7 / / , / ukta bhaMga se yukta jo, ve muni mahA malIna / kaMDarIka sama ye zramaNa, anta bhoga meM lIna / / 8 / / kaSAya vijaya mUlasUtram - imeNa caiva jujjhAhi kiM te jujjheNa bajjhao ? padyamaya bhAvAnuvAda , sAdhaka karma - zarIra se yuddha karo dina-rAta / nahIM lobha ho anya se, kara le mAnava jJAta / / bhAva yuddha prabodha juddhArihaM khalu dullahaM / mUlasUtram - padyamaya bhAvAnuvAda bhAvayuddha ke yogya tanu, audArika kahalAya / nizcaya durlabha prApta ho, kuzala puruSa pharamAya / / 1 / / jIto sAdhaka samara tuma, janmajAta ripu mAra / sabhI zatru tujhameM chipe, kabhI na hogI hAra / / 2 / / tapa saMyama nara deha se, ho jAye hitakAra / antara ari jana jIta tU, yaha avasara isa bAra / / 3 / / suyaza Adi kI kAmanA, sundara prApta zarIra / durita na karanA loka meM, jo cAhe bhava tIra / / 4 / / * 95 *
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 96 * zubha karmoM ke udaya se, durlabha avasara pAya / magara mUr3ha bhava bhoga meM, vyartha hi janma ga~vAya / / 5 / / parAkrama bodha mUlasUtram - se vasumaM savvasamaNNAgayapaNNANeNaM appANeNaM akaraNijjaM pAvaM kammaM taM No aNNesI, jaM sammati pAsaha taM moNaMti pAsaha, jaM moNaMti pAsaha taM sammati pAsaha, Na imaM sakkaM siDhilehiM AijjamANehiM / padyamaya bhAvAnuvAda zrI AcArAMgasUtram - saMyama dhana kA rUpa lakha, jo svAmI kahalAya / sarva carAcara tatva kA, bodha sukhada ura mAya / / 1 / / jAne samyak jJAna jo, jAne vahI munitva / jAne agara munitva ko, vaha jAne samyaktava / / 2 / / duSkara saMyama pAlanA, hara prANI adhikAra / sUri 'suzIla' parAkramI, saMyama kA hakadAra / / 3 / / are carAcara viSaya meM, rakhatA agara mamatva / muni 'suzIla' sAdhaka nahIM, kabhI na pAye tattva / / 4 / / saMyama aru saMsAra kA, samyak bhAva vicAra / vaha saMyama pAlana kare, aho ! nipuNa aNagAra / / 5 / / rUkSa azana sevana kare, samyakdarzI vIra / karma naSTa tapa se kare, pA jAye bhava tIra / / 6 / / cauthA uddezaka * ekAkI vihAra niSedha * mUlasUtram - gAmANugAmaM duijjamANassa dujjAyaM dupparakkaMtaM bhavai aviyattassa bhikkhuNo /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ pA~cavA~ adhyayana : lokasAra padyamaya bhAvAnuvAda avyakta avasthA meM kare, grAma'nugrAma vihAra / pahale ho paripakva taba, ekala gamana vicAra / / 1 / / mAne nahiM jina vacana aru, sAdhana-patha pratikUla / duSparAkrama yaha zramaNa karanA nahiM tU bhUla / / 2 / / jinAgama adhyayana nahIM, alpa avadhi daramyAna / vijJa nahIM AcAra se nahIM dhyAna vijJAna / / 3 / / , are nikalakara gaccha se, karatA zramaNa vihAra / doSayukta jIvana rahe, dete saba dhikkAra / / 4 / / hoMi upasarga paMtha meM, jisase saMyama bhraSTa / nahIM caturvidha saMgha meM, zraddhA hogI puSTa / / 5 / / zramaNa nahIM gItArtha yadi, aura nahIM paripakva / are akelA vicaranA, muni kA nahIM mahatva / / 6 / / bAla avasthA santa kI, dekha kareM apamAna / doSAropaNa ho kabhI, jisase saMyama hAni / / 7 / / * ziSya hitopadeza * * 97 * mUlasUtram - vayasA vi ege bujhyA kuppaMti mANavA, uNNayamANe ya Nare mahayA moheNa mujjhai, saMbAhA bahave bhujjo bhujjo duraikkamA ajANao apAsao, eyaM te mA hou, eyaM kusalassa daMsaNaM tadbhiTThIe tammuttIe tappurakkAre tassaNNI taNNivesaNe, jayaM vihArI cittaNNivAI paMthaNijjhAi palibAhire, pAsiya pANe gacchijjA / padyamaya bhAvAnuvAda nahIM dharma meM nuipaNa jo, aura kriyA meM bhUla / kahane para bhI nahiM kare, hitakara vacana kabUla / / 1 / /
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 98* ....... zrI AcArAMgasUtram sadguru vANI suna are, karatA krodha kmaal| aMTasaMTa de gAliyA~, calatA ulTI cAla / / 2 / / mohita hotA saukhya se, bAra-bAra llcaay| nahiM saha pAye kaSTa taba, rove aru bilkhaay||3|| krodhI garvita zramaNa jo, kara letA gnntyaag| idhara-udhara vaha bhaTakatA, kAraNa alpa viraag||4|| paga-paga para bAdhA rahe, jisase vaha ghbraay| saMyama giri se gira par3e, mAnava janma gNvaay||5|| sAdhaka ko zikSA sukhada, pharamAte tIrtheza / sadaiva guru kI najara meM, rahanA Apa vishess||6|| parama bhAva vairAgya se, zramaNa kriyA anurkt| sadguru kI ho mukhyatA, rakhe yAda yaha sUkta / / 7 / / arpaNa sadguru caraNa meM, apanI icchA goy| guru AjJA dhAraNa kare, pApa kahA~ se hoy||8|| sadA nikaTa guru caraNa meM, le lenA vishraam| dharma-rati ho 'suzIla' muni, pAye avicala dhaam||9|| IryA samiti prathama hI, karanA tU avlok| yatanA se karanA gamana, lage pApa para roka / / 10 / / sadguru kI ArAdhanA, karanA bArambAra / muni 'suzIla' nizcaya yahI, ho jAye bhava paar||11|| * bhAvanA zakti. mUlasUtramegayA guNasamiyassa rIyao kAyasaMphAsamaNuciNNA egaiyA pANA uddAyaMti, ihalogaveyaNavejjAvaDiyaM, jaM AuTTIkayaM kammaM taM pariNAya vivegmei|
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ pA~cavA~ adhyayana : lokasAra *99* padyamaya bhAvAnuvAda guruvara AjJA dhAraNa, karatA samyak snt| zayanAdika kriyA sakala, yatanAyukta samasta / / 1 / / phira bhI hiMsA ho agara, alpa karma kA bndh| iha bhava meM pariNAma ho, kahate trishlaanNd||2|| jAnabUjha hiMsA kare, are manuja jo koy| prAyazcitta kara lIjie, vizuddhi gaharI hoy||3|| * mokSa siddhi. mUlasUtramse pabhUyadaMsI pabhUyapariNNANe uvasaMte samie sahie sayA jae, daTuM, vippaDiveei appANaM kimesa jaNo karissai ? esa se paramArAme jAo logammi itthIo, muNiNA hu eyaM paveiyaM, ubbAhijjamANe gAmadhammehiM avi NibbalAsae avi omoyariyaM kujjA avi uDDuTuM ThANaM ThAijjA avi gAmANugAma duijjijjA avi AhAraM vocchidejjA avi cae itthIsu maNaM, puvvaM daMDA pacchA phAsA, puvvaM phAsA pacchA daMDA, iccee kalahAsaMgakarA bhavaMti, paDilehAe AgamittA ANavijjA aNAsevaNAe tti bemi, se No kAhie, No pAsaNie, No saMpasArae, No mamAe No kayakirie vaigutte ajjhappasaMvuDe parivajjae sayA pAvaM, eyaM moNaM samaNuvA sijjaasi| padyamaya bhAvAnuvAda sAdhaka dekha pratyakSa tU, karmoM kA pariNAma / yathArtha rUpa saMsAra kA, pahacAno aviraam||1|| maMDita paMDita jJAnamaya, rakSaka muni chaha kaay| pA~ca samiti se yukta jo, tU upazAnta khaay||2|| ukta zramaNa satvara aho! kare karma kA ant| mokSasiddhi vaha sahaja meM, hAthoMhAtha turanta / / 3 / /
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ *100 * ........zrI AcArAMgasUtram * kAma-vijaya. kalatra kA upasarga ho, calita nahIM ho snt| saMyama meM dRr3hatA kare, AtamadhyAna rmnt||4|| are! zramaNa kI indriyA~, pIr3A nija phuNcaay| alpa azana aru rUkSa kara, mana mataMga smjhaay||5|| saba kucha karane para are, phira bhI pIr3A paay| zIta tApa AtApanA, grahaNa kare muniraay||6|| itanA karane para are, indriyA~ khUba staayN| vihAra kare anyatra hI, jahA~ na paricaya paay||7|| itanA karane para are, indriyA~ nahIM hnnt| azana grahaNa kA tyAga kara, rahe sadA ek'nt||8|| re! re! sAdhaka samajha tU, hotA deh-vinaash| phira bhI sevana viSaya kA, tanika kare mata aash||9|| nAri-saMga icchA kare, pAye nAnA ksstt| bhava AgAmI naraka ho, hotA bhava-bhava bhrsstt||10|| lampaTa jo mAnava yahA~, paga-paga le dhikkaar| vakta aura bevakta vaha, khAtA sabakI maar||11|| lampaTa mAnava ke are, lete kara-sira kaatt| nAnA dukha ihaloka meM, rahA kaSTa ati caatt||12|| kare na nArI saMga jo, jJAnavAna gunnvaan| rasika kathA bhI nahiM sune, mAno bahare kaan||13|| tiya sevA kI bhAvanA, svapna kAla nahiM rNc| rakSA karate Atma kI, saMyama ho sau ttNc||14||
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ pA~cavA~ adhyayana : lokasAra pA~cavA~ uddezaka * laghukarmA mAhAtmya * mUlasUtram - vitigicchAsamAvaNNeNaM appANeNaM No lahai samAhiM, siyA vege aNugacchaMti asiyA vege aNugacchaMti, aNugacchamANe hiM aNaNugacchamANe kahaM Na Nivvijje ? padyamaya bhAvAnuvAda saMzayayukta jo AtmA, aura samAdhivihIna / muni 'suzIla' zraddhA aDiga, kara lo Thosa yakIna / / 1 / / halukarmI gRhavAsa meM, sahaja samyaktva paay| sUri 'suzIla' sarala citta, tapaH tyAga apanAya / / 2 / / kitane aise loga jo, kara lete ghara tyAga / prApta kare samyaktva ko, jinakA aDiga virAga / / 3 / / anusaraNa AcArya kA, karate bhalI prakAra / unakA jIvana saphala hai, kahate AgamakAra / / 4 / / kare sUri avahelanA, banakara ke svacchanda / unakA jIvana viphala hai, pAte bhava-bhava dvandva / / 5 / / mUlasUtram - ziSya dazA yaha dekhakara samajhAyeM gururAja / niSkAraNa karuNA kareM, jisase banatA kAja / / 6 / / zrI jinAlaya zraddhA * * 101 * , tameva saccaM NIsaMkaM jaM jiNehiM paveiyaM / padyamaya bhAvAnuvAda jo-jo jinavara ne kahA, vahI satya nizzaMka / niSThA aru vizvAsa meM, lAkho lAkha nava raMga / / 1 / /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 102 * ... - zrI AcArAMgasUtram SaT dravyoM ke kathana meM, naraka-svarga sNsaar| pharamAyA jinavara yahI, satya tathya svIkAra / / 2 / / SaTkAyika varNana kiyA, sadA satya haiM tttv| yaha zraddhA majabUta taba, nara-bhava yahI mhttv||3|| jina mandira jo svarga meM, pharamAyA bhgvnt| yaha zraddhA majabUta jaba, unakA ho bhava ant||4|| * zraddhA aura azraddhA vicAra . mUlasUtramsaDissa NaM samaNuNNassa saMpavvayamANassa, samiyaMti maNNamANassa egayA samiyA hoi, samiyaMti maNNamANassa egayA asamiyA hoi, asamayati maNNamANassa egayA samiyA hoi, asamiyaMti maNNamANassa egayA asamiyA hoi, samiyaMti maNNa mANassa samiyA vA asamiyA vA samiyA hoi uvehAe, asamiyaMti maNNamANassa samiyA vA asamiyA vA asamiyA hoi uvehAe, uvehamANo aNuvehamANaM bUyA uvehAhi samihAe, iccevaM tattha saMdhI jhosio bhavai, se uTThiyassa Thiyassa gaI samaNupAsaha, itthavi bAlabhAve appANaM No uvdNsijjaa| padyamaya bhAvAnuvAda aho! aho ! jinavara vacana, satya tathya suvicaar| ati niSThA jinadharma para, saMyama le svIkAra / / 1 / / pahale zraddhA jo rahI, rahe anta taka ek| dhanya puruSa saMsAra meM, jisakA vimala vivek||2|| pahale zraddhA zuddha ho, ho saMyama meM priiti| taba ho dIkSA bAda meM, yaha sAdhana kI riiti||3|| azuddha zraddhA ho prathama, le saMyama shkaar| lekina dIkSA bAda meM, zuci zraddhA sNcaar||4|| pahale zraddhA thI nahIM, le saMyama svIkAra / agale bhava taka hoyagA, azraddhA suvistAra / 5 / /
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ pA~cavA~ adhyayana : lokasAra *103 * -.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.mAnava cAra prakAra ke, batalAte bhgvaan| ina cAroM meM kauna tuma, karo manana mtimaan||6|| samyak zraddhA manuja kI, zaMkA nahiM tilmaat| asamyak bhI samyak ho, bhAva tulya phala pAta / / 7 / / agara asamyaka bhAvanA, rakhatA jo insaan| samyak bhI asamyak ho, bhAva tulya phala jaan||8|| karo-karo udyama karo, saMyama meM din-raat| sAdhaka pAye zreSTha gati, pharamAte jinnaath||9|| saMyama-bhAva zithilatA, bhAva-zakti kmjor| nIca gati meM jIvAtmA, pAye kaSTa kaThora / / 10 / / re! sAdhaka tU alpa bhI, zithila bhAva prihaar| kSaNabhara kara na pramAda tU, zrI jinavara udgAra / / 11 / / .ahiMsA kI vyApakatA. mUlasUtramtumaMsi NAma taM ceva jaM, haMtavvaM ti maNNasi, tumasi NAma taM ceva jaM ajjAveyavvaMti maNNasi, tumasi NAma taM ceva jaM pariyAveyavvaM ti maNNasi, evaM jaM parighettavvaM ti maNNasi, jaM uddaveyavvaM ti maNNasi, aMjU ceyaM paDibuddha jIvI, tamhA Na haMtA Navi ghAyae, aNusaMve yaNamappANeNaM jaM haMtavva nnaabhiptthe| padyamaya bhAvAnuvAda re! re! hiMsaka manuja tU, hiMsA kare na any| muni 'suzIla' saMdeza yaha, mAre tU pazu vny||1|| denA cAhe kaSTa tU, vadha-pIr3A aru maar| kyoM kara jAne ucita tU, nara-pazu-mUr3ha-ga~vAra / / 2 / / tujhe dukkha jaba priya nahIM, para ko kyoM priya hoi| tU bhI jAne satya yaha, pApa-bIja kyoM boi||3|| jisa kAyA kA hanana tU, karatA bArambAra / usa kAyA meM anaMta hI, terA janma vicaar||4||
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ *104* zrI AcArAMgasUtram - . -. -. -. -.. jisako cAhe mAranA, are svayaM ho aap| re! re! hiMsaka zIghra hI, kara le pshcaattaap||5|| anukampA cintana karo, AtmAvat saba jiiv| mAnava-jIvana saphala ho, yahI jinAgama niiNv||6|| jJAnI nara hotA sarala, jAgarUka vaha dhny| hanana svayaM karatA nahIM, karavAye nahiM any||7|| are svayaM ko bhoganA, hiMsA kA prinnaam| ataH kisI ko mAra mata, mAnava bana nisskaam||8|| chaThA uddezaka * durgati mArga. mUlasUtramaNANAe ege sovaTThANA, ANAe ege NiruvaTThANA, eyaM te mA hou, eyaM kusalassa daMsaNaM, taidiTThIe tammuttIe tappurakAre tassaNNI tnnnnivesnne| padyamaya bhAvAnuvAda kucha to aise manuja haiM, calate jin-vipriit| pAlana meM kucha AlasI, donoM kareM phajIta / / 1 / / udyama kareM kumArga meM, Alasa kareM supNth| bar3he jIvana meM na ye, kahate Agama grNth||2|| jo-jo AjJA de rahe, tIrthaMkara bhagavAna / mAnava kara avahelanA, kumArga para gtimaan||3|| koI jIva pramAda se, AjJA dete ttaal| lekina caleM kupaMtha para, aru hote behaal||4|| do kAraNa durgati kahe, zrI jinavara arihnt| jina AjJA pAlana karo, ho jAye bhv-ant||5||
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ pA~cavA~ adhyayana : lokasAra *105* -. -. -. -. -. -. -. -. -. - . -. -. -. -. - . are ziSya ! gururAja pada, karanA nikaTa nivaas| re Atmonnati ke lie, hote saphala pryaas||6|| . * siddhAnta parIkSA. mUlasUtramabhibhUya adakkhU aNabhibhUe pabhU NirAlaMbaNayAe je mahaM abahiMmaNe, pavAeNaM pavAyaM jANijjA, saha sammaiyA e paravAgaraNeNaM aNNasiM vA aMtie succaa| - padyamaya bhAvAnuvAda nahiM hAre upasarga se, sAdhaka vahI mahAn / jina AjJA meM ramaNa mana, pAye tattva prdhaan||1|| nirAlamba munivara manana, samartha kaba privaar| roka na sakate naraka se, kara le yatna hjaar||2|| kevala jinavara kathana yuta, jIvana le apnaay| ruka sakatA hai naraka se, ye hI saphala upaay||3|| anya tIrthiyoM kI are, mahimA se nahiM phuul| jAno parakho anya ko, pakar3a siddhi kA muul||4|| para-tIrthiyoM ke bAda, aru jinavara bhgvaan| donoM ke siddhAnta ko, dekho karo milAna / / 5 / / Agama yA gurudeva se, sunakara yA svaadhyaay| jAne vastu svarUpa ko, sAdhaka kuzala khaay||6||| .dRr3ha zraddhA. mUlasUtramNiddesaM NAivaTTejjA mehAvI supaDilehiya savvao savvayAe sammameva samabhijANiyA iha ArAmaM pariNNAya allINagutto parivvae NiTThiyaTThI vIre AgameNaM sayA parakkamejjAsi tti bemi|
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 106 * padyamaya bhAvAnuvAda zrI AcArAMgasUtram kare na medhAvI puruSa, atikramaNa Adeza / cintana-manana vicArakara, jAne satya jineza / / 1 / / tulanA aura viveka se, kara jainetara jJAna / asat tyAga sat grahaNa kara, sat jinavara pharamAna / / 2 / / saMyama ko svIkAra kara, AtmaramaNa meM lIna / karma vidAraNa kIjie, ki vIra puruSa pravIna / / 3 / / parAkrama karate raho, Agama ke anusAra / mana - indriya ko vaza karo, pAo zivagati dvAra / / 4 / / Asrava mArga mUlasUtram uDDuM soyA ahe soyA, tiriyaM soyA viyAhiyA / e e soyA vikkhAyA, jehiM saMgati pAsahA / / padyamaya bhAvAnuvAda adho Urdhva tirachI dizA, karmAsrava ke dvAra / pApabandha hotA are, kara le tanika vicAra / / * mokSa mArga mUlasUtram - 1 AvaTTaM tu pehAe ittha viramijja veyavI / viNaittu soyaM Nikkhamma esamahaM akammA jANai pAsai paDilehAe NAvakakhai iha AgaI gaI pariNNAya / padyamaya bhAvAnuvAda Atama jJAnI puruSa hI, roke srota kaSAya / cintana-manana vicAra kara, Asrava mukta kahAya / / 1 / / kare niSkramaNa srota kA, kabhI na vyApe zoka / hoi akarmA zramaNa vaha, jAne dekhe loka / / 2 / /
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ pA~cavA~ adhyayana : lokasAra * 107* kAraNa viSayAsakti hai, janma-maraNa kA yoga / jJAnI viSaya na cAhatA, tyAge saba hI bhoga / / 3 / / karmoM se jo rahita ho, pAtA avicala dhAma / muni 'suzIla' jinavara vacana, batalAtA niSkAma / / 4 / / * AtmadazA mUlasUtram - accei jAimaraNassa vaTTamaggaM vikkhAyarae, savve sarANiyadRti, takkA tatthaNa vijjai, maI tattha Na gAhiyA, oe, appaiTThANassa kheyaNNe, sedI hasse Na vaTTe Na taMse Na cauraMse Na parimaMDale, Na kiNhe Na nIle Na lohie Na hAlidde Na sukkille, Na surabhi gaMdhe Na durabhi gaMdhe, tikaDu Na kasAe Na aMbile Na mahure Na lavaNe, kakkhaDe Na maue Na gurue Na lahue Na uNhe Na ehe Na giddhe Na lakkheNa kAuNa rUhe Na saMge, Na itthI Na purise Na aNNA, pariNNe saNe, uvamA Na vijjai, arUvI sattA, apayassa payaM Natthi / padyamaya bhAvAnuvAda janma-maraNa ke mArga se, ho jAyegA pAra / kAraNa kevala karma kA, kara le baMTADhAra / / 1 / / mukta jIva anubhUti hai, varNana pare atIta / nahIM tarka kA viSaya yaha, gA na sake mati gIta / / 2 / / jIva akelA mokSa meM, nahIM gola trayakoNa / nahIM raMga nIlAdi bhI, nahiM bhASA nahiM mauna / / 3 / / SaT rasa bhI vaha~ haiM nahIM, tathA na lezyAvAna / nahIM liMga kA bheda hai, nahIM niyama upamAna / / 4 / / sattA rUpavihIna pada, nahIM viSaya kA gAna / sarva carAcaraM vastu ko dekha rahe bhagavAna / / 5 / /
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA adhyayana : dhuta pahalA uddezaka * saMsAra dazA mUlasUtram obujjhamANe iha mANavesu AghAi se Nare, jassa imAo jAio savvao supaDilehiyAo bhavaMti, AghAi se NANama polisa, se kiTTai tesiM samuTThiyANaM NikkhittadaMDANaM samAhiyANaM paNNANamaMtANaM iha muttimaggaM / evaM ege mahAvIrA vipparakkamaMti, pAsaha ege avasIyamANe aNattapaNe se bemi, se jahA vi kumme harae viNiviTThacitte pacchaNNapalAse ummaggaM se No lahai / bhaMjagA iva saNNivesaM No cayaMti / evaM ege aNega ruvehiM kulehiM jAyA rUvehiM sattA kaluNaM thAMti NiyANao / padyamaya bhAvAnuvAda buddha puruSa deM dezanA, sukhakArI upadeza / muktipaMtha aru dharma meM, udyata raheM hameza / / 1 / / tatpara hote dharma meM, zrAvaka aru muni doi / dharmapaMtha calate raheM, karma kaSTa deM khoi / / 2 / / jo nara par3e pramAda meM, nahIM asara upadeza / maMda buddhi yA mUr3ha mati, paga-paga pAyeM kleza / / 3 / / Dhake nIra kachuA rahe, jala Upara zaivAla / nahIM chidra zaivAla meM, dikhe na gagana vizAla / / 4 / / jagat sarovara jAniye, kachuA jIva vimUr3ha / viSaya-bhoga zaivAla sama, upamA hai yaha gUr3ha / / 5 / / jaise taruvara jagaha se, kabhI na hotA dUra / zIta tApa chedana sadA, sahana kare bharapUra / / 6 / /
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA adhyayana : dhuta * 109 * vaise mohita jIva bhI kare na ghara kA tyAga / " nAnA dukha sahatA sadA, dhara-dhara bhava-bhava svA~ga / / 7 / / nAnA kaSTa upAdhiyA~, bahuvidha roga satAya / isase nara bhava naSTa ho, bAjI hAtha ga~vAya / / 8 / / dekha parAyA kaSTa tuma, karo na pAtika kAma / muni 'suzIla' samajho are, pAoge ArAma / / 9 / / * aviveka phalAdeza * mUlasUtram - taM suha jahA tahA saMti pANA aMdhA tamasi viyAhiyA, tAmeva saI a saiM aiacca uccA vayaphAse paDisaMveei, buddhehiM eyaM paveiyaM saMti pANA vAsagA rasagA udae - udayecarA AgAsa gAmiNo / pANA pANe kilesaMti, pAsaloe mahabbhayaM / padyamaya bhAvAnuvAda suno ! suno isa karma kA, phalAdeza pharamAna / caturtha gati saMsAra meM, nAnA kaSTa vidhAna / / 1 / / koI andhA janma se, rahA kaSTa ati bhoga / ko hai terI madada meM, svayaM kamAye yoga / / 2 / / bhAvanayana se andha jo, gire naraka tamakAra / kauna bacAye soca tU, cAhe kyoM parivAra / / 3 / / puni-puni dukha bahu yoni meM, pAtA janma aneka / phira bhI samajha na pA rahA, jisakA ati aviveka / / 4 / / jIva-jIva se ghAta ho, hote saba bhayabhIta / mahAn bhaya saMsAra meM, kaise sukha jAno yaha mAnava are, tU saMyama svIkAra / sarva dukhoM se mukta ho, zrI jinavara udgAra / / 6 / / saMgIta / / 5 / /
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ *110 * zrI AcArAMgasUtram * kSabhaMgura dazA. mUlasUtrambahudukkhA hu jaMtavo, sattA kAmesu mANavA, abaleNa vahaM gacchati sarIreNa pabhaMgureNa aTTe se bahudukkhe ii bAle pakuvvai ee rogA bahUNaccA AurA pariyAvae NAlaM pAsa, alaM taveehiM, eyaM pAsa muNI ! mahabbhayaM NAivAijja kNcnnN| padyamaya bhAvAnuvAda nAnA jIva jahAna meM, pAte dukha din-raat| anukampA una para karo, sau kI hai ika baat||1|| mohita viSaya-vilAsa meM, kSaNabhaMgura nrdeh| kaba jAne kisa samaya meM, ho jAyegA kheh||2|| alpa sukhoM ke hita kare, bahu jIvoM kI ghaat| mahA mUr3ha kaise are, pAyegA sukha bhraat||3|| nAnA hoMge roga jaba, vyAkula ho din-rain| pApoM ko bhoge binA, kaba pAyegA cain||4|| roga miTAne ke lie, hiMsA se upacAra / karate mAnava mUr3ha jo, nizadina bArambAra / / 5 / / hiMsA se dukha udaya ho, yahI sanAtana riiti| muni 'suzIla' jina vacana para, kara le dRr3ha prtiiti||6|| .karma aura cikitsA. samartha cikitsA hai tabhI, karma zAnta ho jaay| kyoM karatA hai pApa tU, karatA mUr3ha upaay||7|| mahAn bhaya kAraNa are, hiMsA kA upcaar| yahI jAna aghakArya kA, kara lenA prihaar||8||
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA adhyayana : dhuta * 111 * .karma dhunana bodha. mUlasUtramAyANa bho ! sussUsa bho ! dhUyavAyaM paveya issAmi iha khalu attattAe tehiM tehiM kulehiM abhiseeNa abhisaMbhUyA abhisaMjAyA abhiNivvaTTA abhisaMvuDDA abhisaMbuddhA abhiNikhaMtA aNupuvveNa mhaamunnii| padyamaya bhAvAnuvAda sadguru apane ziSya ko, pharamAte updesh| are karma ko jhaTakanA, dhUta artha svishess||1|| apane-apane karma se, nAnA kula avtaar| zukra rakta saMyoga se, rahe garbha AdhAra / / 2 / / kalala'ru pezI rUpa meM, nirmita aMga shriir| bAda janma dhAraNa kare, bAla yuvA vaya viir||3|| dharmakathA ke zravaNa se, car3hate bhAva virkt| jaba dIkSA dhAraNa kare, pAte pada avyakta / / 4 / / * moha dazA. mUlasUtramtaM parakkamaMtaM paridevamANA, mA Ne cayAi iha te vayaMti chaMdovaNIyA ajjhovavaNNA akkaMdakArI jaNanA rUyaMti, atArise muNI Naya ohaMtarae jaNagA jeNa vippajaDhA, saraNaM tattha No samei, kahaM Nu NAma se tattha ramai ? eyaM NANaM sayA samuNavAsijjAsi tti bemi| padyamaya bhAvAnuvAda saMyama hita udyata hue, tyAga sarva sNsaar| taba usase kahate are, tAta-mAta aru daar||1|| Akrandana karate gajaba, barase A~sU dhaar| are na hamako chor3anA, tU parijana-AdhAra / / 2 / /
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 112 * ....- zrI AcArAMgasUtram are lAr3ale hama caleM, tujha AjJA anusaar| lekina karo na tyAga ghara, itanI-sI mnuhaar||3|| eka mAtra isa jagat meM, terA hI vishvaas| tU bhI dhokhA de rahA, phira kisakI ho aash||4|| jo nahiM karatA tyAga ghara, taat-maat-privaar| vaha kaise munivara bane, pAra na ho saMsAra / / 5 / / ukta kathana sunakara are, una para dhare na dhyaan| jJAnI jana gRhavAsa meM, rahate nahIM vidhaan||6|| jo muni mana dhAraNa kare, samyak bhAva prkaar| nizcaya vaha saMsAra se, ho jAyegA pAra / / 7 / / uddezaka * Atura dazA. mUlasUtramAuraM logamAyAe caittA puvva saMjoMga hiccA uvasamaM vasittA baMbhaceraMsi vasu vA aNuvasu vA jANittu dhammaM jahA tahA, ahege tamacAi kusiilaa| padyamaya bhAvAnuvAda re mAnava isa loka kA, samyak rUpa vicaar| brahmacarya dhAraNa kare, upazama bhAva udAra / / 1 / / Atura prANI bhoga se, are pUrva sNyog| sUri 'suzIla' puNya dazA, dhyAtA taba zubha yoga / / 2 / / zrAvaka vrata dhAraNa kare, athavA munivrata dhaar| magara moha ke udaya se, gire garta saMsAra / / 3 / / pAlana dharma samartha jo, kahalAyeM kaba yogy| ho kuzIla aghakuzala ho, azubhakarma ke bhogy||4||
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA adhyayana : dhuta * 113 * -. - . -. -. -. -. -. -.. - . - . -. -. -. -. -. -. -. -. . -. -. - . -. -. - . -. * puNya prabhAva. mUlasUtramvatthaM paDiggahaM kaMbalaM pAyaM puMchaNaM viusijjhA, aNupuvveNa aNahiyAsemANA parIsahe durahiyAsae, kAme mamAyamANassa iyANiM muhutteNa vA aparimANAe bhee, evaM se aMtarAehiM kAmehiM AkevaliehiM avaiNNA cee| padyamaya bhAvAnuvAda mAnava bhava durlabha mahA, milatA puNya prbhaav| muni 'suzIla' sA~cI kahe, kara le dharma lgaav||1|| sarva virati dhAraNa kare, para dukha se ghbraay| jisase ve gRhavAsa meM, zIghratayA hI aay||2|| phira se viSaya vilAsa meM, rahe nitya hI mgn| kara vicAra yaha alpa sukha, nazvara kAyA bhgn||3|| tRpta na hotA bhoga se, antahi tU pchtaay| khala saMyama se bhraSTa ho, narabhava vyartha gNvaay||4|| cAhe lAkhoM kaSTa hoM, pada-pada sura nara vaar| phira bhI saMyama tyAga mata, basa itanA svIkAra / / 5 / / *viSaya parAjaya bodha. mUlasUtramahege dhammamAyAya AyANappabhiisu paNihie care, appalIyamANe daDhe savvaM giddhiM pariNNAya, esa paNae mahAmuNI, aiyacca savvao saMgaM Na mahaM asthitti iya ego ahaM, assi jayamANe ittha virae aNagAre savvao muMDe rIyaMte, je acele parivusie saMcikkhai omoyariyAe, se AkuDhe vA hae vA luMcie vA paliyaM pakattha aduvA pakattha atahehiM saddaphAsehiM iya saMkhAe egayare aNNayare abhiNNAya titikkhamANe parivvae jeya hirI je ya ahiriimaanne|
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 114* ...... zrI AcArAMgasUtram padyamaya bhAvAnuvAda karo mokSa kI bhAvanA, munivara dharma prdhaan| zuci saMyama ArAdhanA, nizcaya ho klyaann||1|| viSaya parAjita kara liyA, vahI bahAdura viir| alpa kAla hI jIva taba, de karmoM ko ciir||2|| bhAye aisI bhAvanA, nahiM merA sNsaar| rahe akelA anta meM, kevala dharmAdhAra / / 3 / / yatanA yuta karanI sakala, pratidina baarmbaar| mahA zramaNa ve karmakSaya, karate sarva prakAra / / 4 / / dravyabhAva muNDita zramaNa, rahate kabhI acel| rUkSa azana UnodarI, car3hate samatA shail||5|| gAlI yA apamAna ho. daMDita yA aakrosh| - niMdA jhUThe vacana suna, kabhI na Aye roSa / / 6 / / itanA hone para sadA, kare sahana aNagAra / pUrva pApa pariNAma phala, bhoga satata savicAra / / 7 / / tirasaTha yA chattIsa bhI, pariSaha jaba prkttaay| sahana kare samabhAva se, karma nirjarA paay||8|| * bhAvalagna bodha. mUlasUtrame ai bho ! NagiNAvuttA je logaMsi aNAgamaNa dhammiNo ANAe mAmagaM dhamma, esa uttaravAe iha mANavANaM viyAhie, itthovarae taM jhosamANe AyaNijjaM pariNNAya pariyAeNa vigiMcai, ihamegesiM eka cariyA hoi tattha iyarA iyarehiM kulehiM suddhesaNAe savvesaNAe se mehAvI parivvae subbhiM aduvA dubbhiM aduvA tattha bheravA pANA pANe kilesaMti, te phAse puTTho dhIro ahiyaasijjaasi|
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA adhyayana : dhuta padyamaya bhAvAnuvAda * 115 * Atmagupta isa loka meM, le dIkSA paryAya / nahiM lauTe gRhavAsa meM, bhAgyavanta kahalAya / / 1 / / bhAva nagna munivara sadA, AkiMcana vyavahAra | hai vaha jinavara dharma kA, saccA pAlanahAra / / 2 / / muni jIvana utkRSTa hai, karma - nAza udyoga / aho ! akele vicarakara, zreSTha sAdhanA yoga / / 3 / / medhAvI munivara hare, azana doSa tatkAla / zuci saMyama ArAdhanA, kare vijaya yama kAla / / 4 / / sugandha yA ki durgandha ho, nindA - mAna samAna / siMha zUra upasarga ho, phira bhI samatAvAna / / 5 / / tIsarA uddezaka prajJAzIla zramaNa mUlasUtram - AgayapaNNANANaM kisA bAhA bhavaMti payaNue ya maMsasoNie vissejiM kaTTu pariNNAya, esa tiNNe mutte virae piyAhie tti bemi / padyamaya bhAvAnuvAda aho santa jaga jAnate, samyak rUpa nihAra / nahiM mamatA hai vastu para, samatA sabhI prakAra / / 1 / / munivara prajJAzIla jo, hote tapa tallIna / tapa se karate deha kRza, kabhI na hote pIna / / 2 / / jo-jo kAraNa karma ke, kareM naSTa atyanta / jina AjJA pAlana kareM, ve jIvana paryanta / / 3 / /
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 116 * zrI AcArAMgasUtram ukta zramaNa saMsAra se ho jAyegA pAra / mukta virata hI jAnie, Agama ke anusAra / / 4 / / * zrI AcArya kRpA * mUlasUtram - virayaM bhikkhuM rIyaMtaM cirarAosiaM araI tattha kiM vidhArae ? saMdhemANe samuTThie, jahA se dIve asaMdINe evaM se dhamme AyAriya-padesie, te aNavakaMkhamANA pANe aNaivAemANA daiyA mehAviNo paMDiyA, evaM siM bhagavao aNudvANe jahA se diyA pora evaM te sissA diyA ya o ya ANupuveNa vAiya / tti bemi / padyamaya bhAvAnuvAda hoi asaMyama bhinna jo, vAhaka paMtha prazasta / dIrghakAla taka sAdhanA, AtmaramaNa meM masta / / 1 / / phira bhI karma prabhAva se, saMyama jIvana bhaMga / mohita hotA viSaya se, giratA pAi kusaMga / / 2 yA phira kara-kara sAdhanA, nirmala bhAva pradhAna / yathAkhyAta cAritra ko, pAye santa mahAn / / 3 / / aise munivara jagat meM, karate para - upakAra / bhava jIvoM ko mokSa hita, parama sahAyaka sAra / / 4 / / zaraNabhUta mAnA gayA, sAgara dvIpa samAna / vaise munivara jagata hita, parama sahAyaka jAna / / 5 / / virakta priya matimAna muni, zobhita saMgha vizeSa / paMDita maMDita suyaza ati, kahate yahI jineza / / 6 / / jo mAnava jinadharma para, udyama kare na koy| karate rakSA Atma kI, sUri sahAyaka hoya / / 7 / / jaise khaga nija bAla kA, rakhatA niza-dina dhyAna / taba taka vaha pAlana kare, jaba taka ho na ur3Ana / / 8 / /
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ chaThA adhyayana : dhuta *117* isI taraha guru ziSya kA, rakhate haradama dhyaan| jaba taka nipuNa na dharma meM, taba taka nizrA daan||9|| suno tAta AcArya kA, jo-jo hita phrmaan| kara samyak ArAdhanA, pAye mokSa mahAn / / 10 / / cauthA uddezaka * nindA niSedha. mUlasUtramsIlamaMtA uvasaMtA saMkhAe rIyamANA asIlA aNuvayamANassa biiyA maMdassa baalyaa| padyamaya bhAvAnuvAda zIlavanta upazAMta muni, samyak saMyamavAna / unako kahe azIla jo, mahAmUr3ha insaan||1|| uttama munivara saMta ko, mUrakha burA btaay| kahI dUsarI mUrkhatA, karatA vaha anyaay||2|| * samyaktvavAna. mUlasUtramNiyaTTamANA vege AyAra-goyaramAikkhaMti, NANabbhaTThA dNsnnluusinno| padyamaya bhAvAnuvAda azubha karma ke udaya se, karatA saMyama naash| kintu prarUpaNA zuddha ho, jina Agama vizvAsa / / 1 / / zrAvaka athavA zramaNa kA, prApta barAbara jnyaan| hoya bhraSTa saMsAra se, phira bhI smkitvaan||2||
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ *118 * zrI AcArAMgasUtram -. -. - . -. -. -. -. - . - . -. - . hoi jJAna se bhraSTa jo, poSaka shithilaacaar| karate darzananAza ve, kahate aagmkaar||3|| pA~cavA~ uddezaka * paNDita maraNa. mUlasUtramkAyassa viyAghAe esa saMgAmasIse viyAhie se hu pAraMgame muNI, avihammamANe phalagAvayaTThI kAlovaNIe kaMkhijja kAlaM jAva sriirbheu| padyamaya bhAvAnuvAda yuddha bhUmi ke madhya meM, lAkhoM sainya vilok| zUravIra tana moha meM, karane lagatA shok||1|| magara vIra dRr3ha bhAva se, bharatA hai huNkaar| lAkhoM senA gIdha sama, kare palAyana dvaar||2|| phira bhI kucha muni mRtyu bhaya, kAyara ho ghbraay| ArtadhyAna karane lageM, kAyaghAta dukhdaay||3|| dhairyavAna yadi zramaNa ho, karatA mana mjbuut| DaratA kaba vaha kAla se, saccA vIra spuut||4|| kare pratIkSA mRtyu kI, rakhakara samatA bhaav| jar3a-cetana kI samajha se, lage kinAre naav||5|| sthira rahatA kASTha sama, deha bheda ho jaay| kare prApta paMDita-maraNa, uttama gati vaha paay||6||
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtavA~ adhyayana : mahAparijJA pahale se sAta uddezaka zrImad nandIsUtra kI zrImalayagiri TIkA aura niyukti ke anusAra yaha adhyayana sadA ke lie vicchinna hai, arthAt Ajakala upalabdha nahIM hai| *chanda dohA. mahAparijJA sAtavA~, adhyayana aba vicchinna / jisase pAThaka vRnda kA, hotA hai mana khinna / / 1 / / bahu vidyA se yukta thA, mantra yantra bhnnddaar| durupayoga hone lagA, isase lupta vicAra / / 2 / / AThavA~ adhyayana : vimokSa pahalA uddezaka , *andha zraddhA. mUlasUtram mAmagaM dhammaM pnnnnvemaannaa| padyamaya bhAvAnuvAda apane-apane dharma ko, zreSTha batAte log| maNDana apane pakSa kA, nahIM satya aalok|| .. .pApa varjita. mUlasUtram savatthasammayaM paavN|
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 120 * padyamaya bhAvAnuvAda mUlasUtram - - sarvasammata hiMsA jahA~, anya dharma anusAra / mauna sAdha rata dharma meM, ye hI muni AcAra / / * dharma vRddhi va gAmeNeva raNNe dhammamAyANaha / padyamaya bhAvAnuvAda nahIM dharma hai vipina meM, nahIM dharma hai grAma / dharma prakaTa hai Atma meM, zrI jina vacana lalAma / / dUsarA uddezaka * akalpanIya parityAga zrI AcArAMgasUtram mUlasUtram - sebhikkhU parikkamijja vA jAva huratthA vA kahiMci viharamANAM taM bhikkhuM uvasaMkamittu gAhAvaI AyagayAe pehAe asaNaM vA 4 vatthaM vA 4 jAva AhaTTu ceei AvasahaM vA samussiNAI bhikkhU parighAseDaM, taM ca bhikkhU jANijjA sahasammaiyAe paravAgaraNeNaM annesiM vA succA - ayaM khalu gAhAvaI mama aTThAe asaNaM vA 4 vatthaM vA 4 jAva AvasahaM vA samussiNAi, taM ca bhikkhU paDilehAe AgamittA ANavijjA aNAsevaNA tti bemi / padyamaya bhAvAnuvAda -- cAhe maraghaTa meM raho, cAhe vipina vihAra / cAhe pura aru grAma meM, samatAmaya aNagAra / / 1 / / bhaktibhAva ke vaza huA, Aye muni ke pAsa / bhojana cAra prakAra kA, araja banAyA khAsa / / 2 / /
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA~ adhyayana : vimokSa prANAdika AraMbha kara, vastra kiyA taiyAra / lAyA apane sadana se grahaNa kare aNagAra / / 3 / / , munivara apanI buddhi se, athavA sunakara jaan| nizcaya yaha mere lie, bhojana vasana makAna / / 4 / / samAraMbha kA doSa yaha, sAdhaka tU yaha jAna / ataH gRhI se muni kahe, kalpa na zraddhAvAna / / 5 / / mUlasUtram - tIsarA uddezaka * bodha-prabodha * majjhimeNaM vayasAvi ege saMbujjhamANA samuTThiyA / padyamaya bhAvAnuvAda mUlasUtram - koI madhyama Ayu meM, grahaNa kareM muni dharma | dharmakaraNa udyata bane, kATeM apane karma || * dharmarahasya * samiyA dhamme AriehiM paveie / * 121 * padyamaya bhAvAnuvAda - aho dharma samabhAva hai, pharamAte zramaNeza / nizcaya kara dRr3hatA karo, miTate karma kaleza / / * pariSaha vijetA * mUlasUtram - AhAro vacayA dehA parIhasahapabhaMgurA pAsaha ege savvidiehiM parigilAyamANehiM /
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 122 * ... zrI AcArAMgasUtram padyamaya bhAvAnuvAda azana-pAna se deha kI, bala-vRddhi ho jaay| yoM hI sAdhaka jJAna se, zraddhA-bhakti bddh'aay||1|| ho AhAra abhAva to, banatA deha glaan| phira bhI zraddhA-bhakti meM, car3he bhAva sopAna / / 2 / / vIra dhIra jJAnI zramaNa, kara kAyaratA duur| zramaNa dharma ke samara meM, kare karma ko cuur||3|| kitane kAyara zramaNa to, pariSaha se ghbraay| hote zithila sudharma meM, zAsana saMgha ljaay||4|| cauthA uddezaka * tapArAdhanA. mUlasUtram lAghaviyaM AgamamANe, tave se abhisamaNNA gae bhvi| padyamaya bhAvAnuvAda alpa vastra dhAraNa kare, alpa acelaka hoi| parityAgI muni vastra kA, sahaja kare tapa soi / / 1 / / pariSaha sahane meM bane, sakSama jo muniraaj| Agama meM jinavara kahA, sugama tpsyaa-saaj||2|| * AjJArAdhanA. mUlasUtramjameyaM bhagavayA paveiyaM tameva abhisamiccA savvao savvattAe sammattameva smbhijaannijjaa||211|| padyamaya bhAvAnuvAda tIrthaMkara bhagavanta kA, jo-jo hai phrmaan| usI rUpa AcaraNa kara, sAdhaka tU mtimaan||1|| cAhe ho nirvastra muni, yA ki vastra ho paas| rahe santa samabhAva meM, kare karma kA naash||2||
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA~ adhyayana : vimokSa * mara jAnA maMjUra * doSa sevana niSedha * 123 * mUlasUtram - jassa NaM bhikkhussa evaM bhavai puTTho khalu ahamaMsi NAlamahamaMsi sIyaphAsaM ahiyA sittale se vasumaM savva - samaNNAgaya-paMNANeNaM appANeNaM kei akaraNayAe AuTTe / tavassiNo hu taM seyaM jamege vihamAie / tatthAvi tassa kAlapariyAe / se vi tattha viaMtikArae / icceyaM vimohAyataNaM hiyaM suhaM khamaM NissesaM ANugAmiyaM / tti bemi / padyamaya bhAvAnuvAda aisA hoi pratIta jaba, pariSaha sahe na jAya~ 1 jAgRta kare viveka ko, kabahU nahiM ghabarAya / / 1 / / sahana kare upasarga muni, rakkhe samatA dhIra / vicalita nahiM upasarga se, kahate haiM prabhu vIra / / 2 / / pAye munivara kaSTa yadi, udaya huA tana 2 athavA pIr3ita kAma se, indriya~ cAheM bhoga / / 3 / / nArI Aye sAmane, karanA cAhe naSTa | munivara bhI asamartha hoM, AzaMkA ho bhraSTa / / 4 / / aise kSaNa meM muni kare, maraNa varaNa hitavanta / magara nahIM cAritra meM, doSa lagAye santa / / 5 / / yaha bhI maraNa ki kAla kA, kahalAye paryAya / dhIra-vIra sAdhaka zramaNa, detA karma miTAya / / 6 / / mara jAnA maMjUra ho, nahIM lagAnA doSa / muni 'suzIla' karatA yahI, antaraMga udghoSa / / 7 / / maraNa-zreya lekara mare, jIvana kara bedAga / yahI zreyaskara bhAvanA, prApta mokSa saubhAga / / 8 / /
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ *124* ..... - zrImA .-.-.-.-.-.-.-.-... zrI AcArAMgasUtram ..-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.. chaThA uddezaka * svayaM karma nirmAtA mUlasUtramjassaNaM bhikkhussa evaM bhavai ege ahamaMsi, Na me asthi koi, Na yAhamavi kassavi, evaM se egAgiNameva appANaM samabhijANijjA, lAghaviyaM aagmmaanne| tave se abhisamaNNAgae bhavai jAva smbhijaanniyaa| padyamaya bhAvAnuvAda jina-jina zrI munirAja kA, aisA adhyvsaay| maiM akelA anta meM, merApana kucha naay||1|| maiM kisI kA hU~ nahIM, nahiM merA sNsaar| sUri 'suzIla subhAvanA, kara anubhava saakaar||2|| apane-apane karma se, bhoga rahe saba ksstt| kahA~ doSa hai anya kA, jJAnI bhAva spsstt||3|| laghu banAye svayaM ko, ho na moha kA bhaar| sukhada rUpa tapa prApta ho, pAye samatA sAra / / 4 / / .svAda vijaya. mUlasUtramse bhikkhU vA bhikkhuNI vA asaNaM vA pANaM vA khAimaM vA sAimaM vA AhAremANe No vAmAo haNuyAo dAhiNaM haNuyaM saMcArejjA AsAemANe, dAhiNAo vA haNuyAo vAmaM haNuyaM No saMcArejjA AsAemANe, se aNAsAyamANe lAghaviyaM aagmmaanne| padyamaya bhAvAnuvAda zramaNI athavA ho zramaNa, karate vimala vicaar| lete bhAva viveka se, bhojana cAra prakAra / / 1 / /
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA~ adhyayana : vimokSa *125 * -. -. -. -. -. -. rasanA-rasa ke kAraNe, kare na vaha AhAra / kevala rakSA deha kI, kare azana anngaar||2|| dAyeM se bAyeM are, grAsa na ho sNcaar| eka ora se cAba kara, dete gale utaar||3|| eka gAla se dUsare, gAla na ho sNcaar| udAsIna ho svAda se, lete gale utaar||4|| karmoM ko halakA kareM, svAdavijetA snt| sahaja rUpa tapa prApta ho, pharamAte bhagavanta / / 5 / / samyak rUpa vicAra tU, sAdhaka sarva prkaar| samatA kA sevana kare, hone hita bhava paar||6|| * maraNavidhi. mUlasUtramjassa NaM bhikkhussa evaM bhavai se 'gilAmi ca' khalu ahaM imaMsi samae imaM sarIragaM aNupuvveNa parivahittae, se ANupuvveNaM AhAraM saMvaTTejjA, ANupuvveNaM AhAraM saMvadettA, kasAe payaNue kiccA samAhiyacce phalagAvayaTTI uTThAya bhikkhU abhinnvuiddcce| padyamaya bhAvAnuvAda sAdhaka mana saMkalpa yaha, nazvara deha glAna / sahaja kriyA asamartha hai, nahIM kAya sukhmaan||1|| jo munivara kramazaH kareM, nitya azana kA tyAga / patalA kareM kaSAya agha, balayuta kareM viraag||2|| munivara niyamita se kareM, kAyA kA vyvhaar| tana kaSAya ho phalaka sama, donoM kSINa nihaar||3|| sAdhaka maraNa samAdhi hita, samatA le apnaay| deha dukkha saMtApa hita, sadA rahita ho jaay||4||
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 126 * iMgitamaraNa zarIra kA karate munivara tyAga / muni 'suzIla' ve muktipada, pA lete saubhAga / / 5 / / mUlasUtram - AThavA~ uddezaka samatva bodha mUlasUtram - jIviyaM NAbhikaMkhejjA, maraNaM No vi patthae / duhavo oDaviNa sajjijjA, jIvie maraNe tahA / / padyamaya bhAvAnuvAda jIvana kI icchA nahIM, nahIM mRtyu kA bhAva / donoM meM Asakti bina, rakhate muni samabhAva / / * pApa nirodha zrI AcArAMgasUtram jao vajjaM samuppajje, Na tattha avalaMbae / tao ukkase appANaM, phAse tattha hiyAsae / / padyamaya bhAvAnuvAda mUlasUtram - varNya kriyA yA kArya meM, agara pApa ho jAya / vaha dhandhA mata kIjie, jainAgama pharamAya / / are ! are ! jisa kArya se, ho agha vajra samAna / kabhI nahIM vaha kIjie, tuma sAdhaka guNavAna / / dharma prabhAvaka buddhA dhammassa pAragA /
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA~ adhyayana : vimokSa -.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-. *127 * padyamaya bhAvAnuvAda buddhimAna jinadharma meM, banatA kuzala kmaal| karatA dharma prabhAvanA, aho! saMgha kA laal|| * kaSAya nirodha. mUlasUtram kasAe payaNue kiccaa| padyamaya bhAvAnuvAda sarvaprathama kara lIjie, patalI Apa kaSAya / jainAgama kA sAra yaha, alpa zabda smjhaay|| * samatA grahaNa bodha. mUlasUtram appAhAre titikkhe| padyamaya bhAvAnuvAda alpa azana jaba prApta ho, kara le mana sNtoss| sahana karo samabhAva se, miTe pApa mala doss||1|| .abhaya mArga. marane kI icchA nahIM, narabhava saphala bnaay| zubha saMyama ArAdhanA, yahI bhAvanA laay||2|| nahiM jIvana para rAma hai, nahIM mRtyu para dveSa / udAsIna ho deha se, samatA bhAva vishess||3|| *samAdhi rahasya. mUlasUtram majjhattho NijjarApehI, samAhimaNu paale| aMto bahiM viusijja, ajjhatthaM suddha mese||
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ *128 * ... - zrI AcArAMgasUtram -. -. - . - . -. -. -. -. -. -. -. - . - . -. -. -. padyamaya bhAvAnuvAda anta samaya madhyastha ho, dukha-sukha meM smbhaav| anupAlana kare samAdhi, pAra lagegI naav||1|| rakhe nirjarA bhAva mana, rAga-dveSa se hiin| upalabdhi parama samAdhi, jaba ho antrliin||2|| bhItara-bAhara pApa jo, kara le sAdhaka duur| sUri 'suzIla' karma are, hoMge cakanAcUra / / 3 / / antaHkaraNa zuddhI karaNa, kare bhAvanA ek| . bhinna rahe saMsAra se, jAgRta kare vivek||4|| .AjJA-pAlana. muni apanI maryAda kA, rakhie pUrA dhyaan| ullaMghana mata kIjie, pAlo prANa smaan||5|| jo-jo bhI upasarga hoM, sahana karo smbhaav| yaha AjJA jinarAja kI, kara lenA brtaav||6|| * Atma prabodha. mUlasUtram pANA dehaM vihiNsNti| padyamaya bhAvAnuvAda hiMsaka prANI yadi tumheM, detA ghAtaka ksstt| soco kare vighAta tana, AtmA kare na nsstt|| * apUrva surava rahasya. mUlasUtram AsavehiM vivittehiN| padyamaya bhAvAnuvAda Asrava pApAcAra se, alaga hue jo snt| Atmika sukha se tRpta haiM, saha dukha samatAvanta / /
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA~ adhyayana : vimokSa * 129 * *bandhana ravaNDana. mUlasUtram gaMthehiM vivittehiN| padyamaya bhAvAnuvAda nizcita hI jo mukta hai, bandhana dou prkaar| muni 'suzIla' saMsAra se, ho jAyegA paar|| .Arya-kArya. mUlasUtram paggahiyataraMgaM ceyaM, daviyassa viyaanno| padyamaya bhAvAnuvAda mahAvratI gItArtha muni, karate uttama kaam| iMgitamaraNa sugrahaNa kara, pAte avicala dhaam|| *viSaya-glAni. mUlasUtram iMdiehiM gilAyaMte, samiyaM Ahare munnii| padyamaya bhAvAnuvAda hotI glAni zramaNa ko, indriya viSaya vilaas| sAmyabhAva mana meM dhare, karatA aatm-vikaas|| * yatnAdharma. mUlasUtram saMkucae psaare| padyamaya bhAvAnuvAda paramArjana pahale karo, rajoharaNa kara dhaar| lenA aMga sikoDa tU, athavA aMga psaar||
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 130 * .-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.. .. zrI AcArAMgasUtram * kaSAya vijaya vidhi. mUlasUtram iMdiyANi smiire| padyamaya bhAvAnuvAda sAvadhAna sAdhaka rahe, indriya viSaya kssaay| haTA lIjie citta ko, ye hI sarala upaay|| *jinamArga. mUlasUtram ayaM se uttame dhmme| padyamaya bhAvAnuvAda anazana uttama dharma hai, kahate haiM jinraaj| pAdapopagamana zreSTha ati, mRtyu-varaNa sukh-saaj|| * dehatyAga vidhi. mUlasUtram acittaM tu samAsajja, ThAvae tattha appgN| vosire savvaso kAyaM, Na me dehe priishaa|| padyamaya bhAvAnuvAda agara udaya upasarga ho, maraNa tulya bhyvaan| taba tU deha bisAra de, banakara samatAvAna / / 1 / / yaha bhI cintana satata ho, merA nahIM shriir| phira kaise upasarga ho, cAhe lAkhoM piir||2|| * AtmArthI . mUlasUtram jAvajjIvaM parIsahA, uvasaggA ya sNkhaay|
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ AThavA~ adhyayana : padyamaya bhAvAnuvAda mUlasUtram - vimokSa mUlasUtram - jaba taka yaha jIvana rahe, taba taka saMkaTa hoya / deha bheda kA jJAna kara, merApana le khoya / / * kSaNabhaMgura bhoga * padyamaya bhAvAnuvAda bheuresu Na rajjijjA, kAmesu bahuyare suvi| mUlasUtram - kAmabhoga saMsAra ke, nizcaya nazvara pAta / cAhe pAye bahuta se, mUcchita ho mata bhrAta / / * deva - Agraha * sAsaehiM NimaMtijjA, divvamAyaM Na saddahe / taM paDibujja mAhaNe, savvaM NUmaM vihUNiyA / / padyamaya bhAvAnuvAda yAvajjIvana kAma sukha dene hita manuhAra / athavA koI devatA, lAye Rddhi apAra / / 1 / / sAdhaka mAyA samajhakara karanA mata vizvAsa | mAyA parihara sarva hI, raho Atma - AvAsa / / 2 / / titikSA dharma padyamaya bhAvAnuvAda titikkhaM paramaM NaccA / Aye jaba pratikUlatA, kara lo samatApAna / parama dharma hai titikSA kara nizcaya pahacAna / / * 131 * "
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ navA~ adhyayana : upadhAna zruta . * paricaya : pUrvapATha. antima hai saMvAda yaha, kahA gayA 'updhaan'| zrotA 'jambU svAmi' se, kahA ju sudharma' mhaan||1|| zirodhAna/takiyA rahe, sira-nIce 'updhaan'| sAdhana ke avalaMba ko, usI taraha lo jaan||2|| isa adhyayana ke pATha haiM, yA uddezaka caar| kramazaH jAno tAta aba, tuma cAroM kA saar||3|| pahale uddezaka lakho, prabhu-caryA ke ruup| kahe dUsare pATha meM, sevita thAna anuup||4|| aura tIsare sarga meM, pIr3A ke kucha mrm| .. manahu agni-patha daur3anA, mahAvIra kA dhrm||5|| antima cauthA pATha hai, vyaadhi-cikitsaa-srg| paga-paga pAye vIra prabhu, bhA~ti-bhA~ti upsrg||6|| pahalA uddezaka * dIkSA aura vihAra. mUlasUtram ahAsuyaM vadissAmi jahA se samaNe bhagavaM udyaay| saMkhAye taMsi hemaMte ahuNA pavvaie riiytthaa|| padyamaya bhAvAnuvAda suna jambU kahatA tumheM, bole svAmi sudhrm| dIkSA tathA vihAra-prabhu, aru caryA kA krm||1|| neha-geha aru kuNDapura, tyAga cale saMsAra / himaRtu dIkSA varaNa kara, Age kiyA vihaar||2||
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ navA~ adhyayana : upadhAna zruta * 133 * mUlasUtram No cevimeNa vattheNa pihissAmi taMsi hemNte| se pArae AvakahAe eyaM khu aNudhammiyaM tss|| padyamaya bhAvAnuvAda kaMdhe para zATaka par3A, lI jaba dIkSA viir| anAsakta nirlipta prabhu, viir-dhiir-gmbhiir||1|| zItakAla hemaMta Rtu, karU~ na paTa upyog| aisA praNa prabhu ne kiyA, tyAge laghutama bhog||2|| jIvanabhara kA praNa aTala, sahanazakti anmol| anudharmitA vIra kI, kaSToM rahe addol||3|| * zrI mahAvIra prabhu-upasarga. mUlasUtram cattAri sAhie mAse bahave pANajAiyA aagmm| abhirujjha kAyaM vihariMsu ArusiyANaM tattha hiNsiNsu|| padyamaya bhAvAnuvAda saMyama-dhAraNa ke samaya, divyagaMdha tana viir| deha gaMdha lipaTeM bhramara, dete tana ko piir||1|| *chanda kuMDaliyA. mahAvIra bhagavAna jaba, kiya saMyama sviikaar| bhramarAdika upasarga taba, hue mAsa taka caar|| hue mAsa taka cAra, deha ali ita-uta cddh'te| kareM acAnaka daMza, mahAmuni samatA shte|| daur3e asi kI dhAra, bhramara daMza jineza shaa| jJAta putra bhagavAna haiM, jagat meM vIra mhaa||2||
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 134* .... zrI AcArAMgasUtram *vihAra-vidhi. mUlasUtram cakkhumAsajja aMtaso jhaaii| padyamaya bhAvAnuvAda jinavara tirachI bhIta para, dete netra ttikaay| dekheM aMtara AtamA, dhyAna kiyA mana laay|| * gRhastha-paricaya niSedha. mUlasUtram je ke ime agAratthA, mIsIbhAvaM pahAya se jhaaii| puTTho vi NAbhibhAsiMsu, gacchai NAivattai aNjuu|| *chanda kuMDaliyA. kare na paricaya gRhastha se, lIna sadA zubha dhyaan| saMbhASaNa karate nahIM, varddhamAna bhgvaan||1|| varddhamAna bhagavAna, nijI kArya hita jaate| pRcchA para bhI mauna, nahIM karate the baateN||2|| atikramaNa se rahita, jina mokSamArga prsthaan| kareM na paricaya gRhastha, ve ramaNa kareM zubha dhyaan||3|| * zrI vIra vibhu dinacaryA . mUlasUtram No sukarameyamegesiM, NAbhibhAse ya abhivAya maanne| hayapuvve tattha daMDehiM, lUsiyapuvve apppunnnnehiN|| padyamaya bhAvAnuvAda lAkhoM vandana kara rahe, unase kareM na baat| aisI rahanI sarala nahiM, kaThina mArga siddhaant||1||
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavAna mahAvIra kI vihAracaryA
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavAna mahAvIra kI vihAra caryA 1. bhagavAna mahAvIra hemanta Rtu meM dIkSita hue| unhoMne kaMdhe para DAle hue vastra ko nirlipta bhAva se dhAraNa kiyA thaa| apane svajana - parijanoM ko chor3akara tatkAla kSatriyakuNDa se vihAra kara gaye / 2. dIkSA ke samaya bhagavAna ke zarIra para sugandhita gozIrSa candana Adi lagA thaa| madhumakkhI, bhramara Adi aneka kSudra prANI usase AkRSTa ho zarIra para DaMka mArate, khUna pIte, mA~sa noMca lete| yaha krama cAra mAsa se adhika samaya taka calatA rhaa| 3. bhagavAna eka-eka prahara taka tirachI dIvAra para A~kheM TikAkara antarAtmA meM dhyAna karate the / unakI visphArita A~kheM dekhakara bhayabhIta hue loga cillAte, una para DaNDoM Adi se prahAra karate / 4. bhagavAna ko ekAnta meM khar3A dekhakara kucha kAmuka striyA~ unake saundarya para mugdha hokara unase bhoga prArthanA karatIM / taba prabhu dhyAna gahare praviSTa ho jAte / to 5. bhagavAna ko dhyAnastha dekha kucha loga unakA abhivAdana karate kucha DaNDoM se pITane lgte| kucha loga unheM prasanna karane ke liye vINA Adi bajAte kintu prabhu sabase nirapekSa rahakara apane dhyAna meM sthira rahate /
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ navA~ adhyayana : upadhAna zruta -. -. -. -. -. -. .........................* 135 * duSTa loga daMDita kareM, chedana-bhedana maar| kahA sarala yaha bhAvanA, hota na dveSa vikaar||2|| * ekatva bhAvanA. mUlasUtram egattagae pihiycce| padyamaya bhAvAnuvAda bhAye ekatva bhAvanA, krodhAnala ho zAnta / basa itanI-sI bAta se, pAye avicala praant|| * karma camatkAra. mUlasUtram adu thAvarA ya tasattAe, tasA ya thaavrttaae| aduvA savva joNiyA sattA, kammuNA kappiyA puDho baalaa|| padyamaya bhAvAnuvAda apane karma prabhAva se, sthAvara bhava prkttaay| yoM hI karma prabhAva se, trasa kAyA pA jaay||1|| jAno karma prabhAva se, sarva yoni avtaar| nAnAvidha ho bhava-bhramaNa, parivartana sNsaar||2|| * trividha durita tyAga. mUlasUtram bhagavaM ca evamaNNesiM, sovahie hu luppai baale| kammaM ca savvaso NaccA, taM paDiyaikkhe pAvagaM bhgvN|| padyamaya bhAvAnuvAda mahAvIra bhagavanta ne, samyak smjh-vicaar| nizcaya bAla upadhi yukta, pAte kleza apAra / / 1 / / tyAga diyA pAtika karma, jJAtaputra bhagavanta / sarvakarma kA mUla yaha, jAnA samyak snt||2||
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 136 * mUlasUtram padyamaya bhAvAnuvAda jassitthao pariNNAyA, savvakammAvahAo se adakkhU / mUlasUtram - kAma-bhoga jar3a pApa kI, jAneM trizalAnaMda / viSaya bar3hAtI kAminI, tyAgA nArI - phanda / / AhAra viveka padyamaya bhAvAnuvAda AtmadarzI ahAkaDaM Na se seve savvaso kammuNA ya adakkhU / jaM kiMci pAvagaM bhagavaM taM akuvvaM viyaDaM bhuMjitthA / / - mUlasUtram zrI AcArAMgasUtram doSayukta AhAra hai, karmabaMdha kalpanIya AhAra bina, mile na tyAjya azana hai doSa yuta, ho agha AdhA karma / mahAvIra prabhu jAnate, zuddha azana kA marma / / 2 / / AdhAkarmI doSa kA, kare zramaNa parihAra / muni 'suzIla' prAsuka azana, jinazAsana vyavahAra / / 3 / / AhAra kI mAtrA padyamaya bhAvAnuvAda kA hetu / sAdhana - setu / / 1 / / mAyaNe asaNa pANassa / kitanA bhojana cAhie, rakhate jinavara dhyAna / nahIM adhika parimANa se, azana liyA bhagavAna / / 1 / / zuddha azana parimANa kA, rakhate the prabhu khyAla / DaTa - DaTakara bhojana kareM, muni 'suzIla' isa kAla / / 2 / /
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ navA~ adhyayana : upadhAna zruta mUlasUtram - dUsarA uddezaka zayana aura Asana * * 137 * cariyAsaNAiM sejjAo egatiyAo jAo bUjhyAo / Aikkha tAiM sayaNAsaNAI jAI sevitthA se mahAvIre / / padyamaya bhAvAnuvAda nija A~khoM dekhA kahA, karake pichalA yAda / jambU aura sudharma kA, calatA yaha saMvAda / / 1 / / kahe Apane eka dina, Asana zayyA - vAsa / Aja punaH batalAie, nAma vAsa kucha khAsa / / 2 / / mUlasUtram - AvesaNa-sabhA-pavAsu paNiyasAlAsu egadA vAso / aduvA paliyATThANesu palAlapuMjesu egadA vAso / / AgaMtAre ArAmAgAre nagare vi egayA vAso / susANe suNNagAre vA rukkhamUle vi egayA vAso / / padyamaya bhAvAnuvAda kaheM sudharmA ziSya se, suna jambU dhara dhyAna / soye-baiThe kisa taraha, mahAvIra bhagavAna / / 1 / / eka jagaha Thahare nahIM, mahAvIra bhagavAna / dharmazAla aru khaNDahara, yA phira kabhI dukAna / / 2 / / luhAra Adi ke karmagRha, sonI aura suthAra / chappara nIce bhI sahIM, zItala tapta bayAra / / 3 / / pathika-vAsa vizrAmagRha, nagara yA ki ho grAma / sUne ghara maraghaTa kabhI, yA taru nIce ThAma / / 4 / /
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 138 * mUlasUtram - eehiM muNI sayaNehiM samaNe Asi paterasavAse / rAi divaM pi jayamANe appamatte samAhie jhAi / / padyamaya bhAvAnuvAda mahAzramaNa ina vAsa gRha, bItA sAdhana kAla / saMyata- sthira rAta-dina, avicala mana kI cAla / / 1 / / sAr3he bAraha varSa aru saMga divasa dasa - paaNc| , DUbe rahate dhyAna meM, suna jambU yaha sA~ca / / 2 / / * ati nidrA niSedha * mUlasUtram zrI AcArAMgasUtram NiddaM pi No pagAmAe, sevai bhagavaM uTThAe / jaggAvai ya appANaM, IsiM ya apaDiNNe / / padyamaya bhAvAnuvAda , mahAvIra bhagavanta ne nidrA lInhI alpa / rAta-divasa jAgRta rahe, nahiM sonA hI kalpa / / 1 / / kabhI satAye nIMda to, khar3e hue tatkAla / rahe aharniza dhyAna meM, jisakI nahIM misAla / / 2 / / * nidrA vijaya * mUlasUtram - saMbujjhamANe puNaravi AsiMsu bhagavaM uTThAe / Nikkhamma egayA rAo bahiM caMkamiyA muhuttAgaM / / padyamaya bhAvAnuvAda satata dhyAna ke kAraNe, nidrA lInhIM jIta / nidrA - vijayI vIra prabhu, varSA ho yA zIta / / 1 / / kSaNabhara ko hI nIMda le, jagakara karate dhyAna / pala do pala ko ghUmakara, A baiTheM bhagavAna / / 2 / /
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ navA~ adhyayana : upadhAna zruta *139* * upasarga-utpAta. mUlasUtram sayaNehiM tassuvasaggA bhImA AsI aNegarUvA y| saMsappagA ya je pANA aduvA pakkhiNo uvcrNti|| adu kucarA uvacaraMti gAmarakkhA ya sattihatthA y| adu gAmiyA uvasaggA itthI egatiyA purisA y|| padyamaya bhAvAnuvAda kyA bIte prabhu vIra para, dhyAna-vighna utpaat| vIra sahe upasarga saba, suna lo jambU taat||1|| DUbe hoM jaba dhyAna meM, mahAzramaNa prabhu viir| nakula-sarpa kATeM unheM, tabahu na vyApI piir||2|| AmiSa-bhojI giddha bhI, noMce unakA maaNs| sahanazIla the gajaba ke, nahiM pIr3A kI sA~sa / / 3 / / nara-tana-dhArI duSTa bhI, karate ati utpaat| astra-zastra le hAtha meM, phira-phira karate ghaat||4|| kotavAla inameM raheM, aura grAma ke rkssk| rakSaka hI the bana gaye, mahAzramaNa ke bhkssk||5|| kAma pIr3itA nAriyA~, AtIM prabhu ke paas| ve bhI pIche nahiM rahIM, detI prabhu ko trAsa / / 6 / / * sthAna parISaha vijaya. mUlasUtram ihaloiyAI paraloiyAiM bhImAI annegruuvaaiN| avi subbhi-dubbhigaMdhAI saddAiM annegruuvaaii|| padyamaya bhAvAnuvAda- -- pazu-pakSI nara loka ke, aura deva surlok| saba kaSToM meM sama rahe, nahIM harSa nahiM shok||1||
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 140 * dvandvoM ke isa jagat meM, cIjeM iSTa-aniSTa | kaTuvANI nindA vacana, stuti vANI miSTa / / 2 / / phUla - zUla durgaMdha sa~ga, sukhakara gandha sugandha / saba meM samatA - ramaNa prabhu, nahiM dvandvoM ke baMdha / / 3 / / mUlasUtram - zrI AcArAMgasUtram ahiyAsae sayA samie phAsAiM virUvarUvAiM / araiM raiM abhibhUya rIyai mAhaNe abahuvAI | | 33 / / padyamaya bhAvAnuvAda samiti-yukta hokara rahe, samyak vRtti - pravRtti / the sahanazIla sparza bahu, aru thI pUrNa virakti / / 1 / / jIta laI thI arati - rati, mahamAhana prabhu vIra / alpa-svalpa ve bolate, manahu kSamA tasavIra / / 2 / / mUlasUtram - sajaNehiM tattha pucchiMsu egacarA vi egadA rAo / avvAhie kasAitthA pehamANe samAhiM apaDiNNe / / 34 / / padyamaya bhAvAnuvAda khar3e akele dhyAna meM Akara dekheM loga / bhA~ti-bhA~ti ke prazna kara, kareM vighna saMyoga / / 1 / / , kabhI rAta meM Aya ke loga pUchate kauna / yahA~ khar3e kyoM zUnya meM, prabhu kA uttara mauna / / 2 / / cir3ha jAte the loga taba, karate prabhu para krodha / aura pITate the unheM, nahiM prabhu meM pratizodha / / 3 / / mUlasUtram - ayamaMtaraMsi ko ettha ahamaMsi tti bhikkhU AhaTTu / ayamuttame se dhamme tusiNIe sakasAie jhAti / / 35 / /
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ navA~ adhyayana : upadhAna zruta padyamaya bhAvAnuvAda * 141 * (gItikA) bAhara pUchA kabhI kisI ne kauna khar3A hai bhItara / maiM aniketI bhikSu zramaNa hU~, diyA svalpa yaha uttara / / 1 / / bhAgo calo yahA~ se jAo, ta jAte prabhu cupacApa / krodha-bodha kA leza na 'unameM, ki ramaNa Apu meM Apa / / 2 / / zIta-kaSTa vijetA mahAvIra * mUlasUtram - jaMsippege paveyaMti sisire mArue pavAyaMte / taMsippe aNagArA himavAte NivAyame saMti / / saMghADIo pavisissAmo ehA ya samAdahamANa / pihiyA vA sakkhAmo 'atidukkhaM himaga-saMphAsA' / / taMsi bhagavaM apaDaNe ahe viyaDe ahiyAsae davie / Nikkhamma egayA rAo cAei bhagavaM samiyAe / / padyamaya bhAvAnuvAda bajeM dA~ta se dA~ta aru, zIta ka~pAye gAta / ThiThurAye zIta bayAra, zizira zIta vikhyAta / / 1 / / taba kahe gRhI kI kauna, ThiThurAte anagAra / ve khojeM aisI Ar3a, lage na zIta bayAra / / 2 / / sAdhu-saMta taba socate, kaise kareM bacAva / kaMbala meM ghusa jAyeMge, yA phira jale alAva / / 3 / / chanda kuMDaliyA gAr3he zIta bacAva kA, socA nahIM jugAr3a / samatA meM sardI saheM, ghara jo binA kivAr3a / / ghara jo binA kivAr3a, havA calatI barphIlI / Dina prabhu kA dhIra, DigAye ThaMDa haThIlI / /
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 142 * bar3he rAta ko zIta, khule maNDapa meM ThADe / kahate 'sUri suzIla' vIra samatA meM gAr3he / / 1 / / / / chanda dohA / / . maNDapa se bAhara caleM, TahaleM kSaNabhara tAta / bar3hatA jAtA zIta bhI, jyoM-jyoM bar3hatI rAta / / 2 / / vina kapATa maNDapa raheM, AtmadhyAna meM lIna / zIta - vijaya - prabhu vIra sI, pahale kabhI sunI na / / 3 / / samApana mUlasUtram - zrI AcArAMgasUtram esa vihI aNukto mAhaNeNa maImayA / bahuso apaDiNNaM bhagavayA evaM rIyaMti / / 39 / / padyamaya bhAvAnuvAda kahatA hU~ aisA ki maiM, suna jambU dhara dhyAna / maharSi kazyapa gotra ke, mahAvIra matimAna / / 1 / / zIta -sahana kI yaha vidhA, duharAI bahubAra / aba upasarga anArya bhU, jaha~ ke nara anudAra / / 2 / / mUlasUtram - tIsarA uddezaka uttama titikSA sAdhanA taphase sIyaphAse ya teuphAse ya daMsa-masage ya / ahiyAsa sayA samie phAsAiM virUvarUvAiM / / aha duccaralADhamacArI vajjabhUmiM ca suvbhabhUmiM c| paMtaM sejjaM seviMsu AsaNagAIM ceva paMtAI / /
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ navA~ adhyayana : upadhAna zruta *143* chanda kuMDaliyA lAr3ha deza jAte hue, patha-upasarga apAra / kaMTaka-kaMkar3a-ghAsa maga, ThaMDI-garama byaar|| ThaMDI-garama bayAra, kATate DA~sa nukiile| ita kA~ToM kI cubhana, aura macchara jhriile|| yaha vihAra kA kaSTa, prabhu sahanazIla the gaaddh'| jaha~ the ye upasarga, vaha deza kahAye laaddh'||1|| ||chnd dohaa|| bhUmi vajra aura zubhra thI, durgama-agama prdesh| isI kSetra meM kara gaye, trizalAnaMda prvesh||2|| mUlasUtram lADhehiM tassuvasaggA bahave jANavayA luusiNsu| aha lUhadesie bhatte kukkurA tattha hisiMsu nnivtiNsu|| // sortthaa|| niSThura the saba loga, rUkhA-sUkhA azana thaa| tyAge the prabhu bhoga, nahi milatA to bhI kushl||1|| ||dohaa||. zvAna zikArI kATate, idhara-udhara se daudd'| DaMDe mAreM duSTa jana, kaSTa sahe hara modd'||2|| mUlasUtram appe jaNe NivArei lasaNAe suNae ddsmaanne| chucchukAreMti AhaMsu samaNaM kukkurA dasaMtu tti|| padyamaya bhAvAnuvAda- -.... kucha jana kutte rokate, bahujana de chuchakAra / anArya jana karate. yahI, unheM pukAra-pukAra / /
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 144 * mUlasUtram - elikkhae jaNe bhujjo bahave vajjabhUmi pharUsAsI / laTThi gahAya NAlIyaM samaNA tattha eva vihariMsu / / padyamaya bhAvAnuvAda chaha mahine vicare prabho, vajrabhUmi ke deza / anya zramaNa lAThI rakheM, nahiM kuttoM kA kleza / / - mUlasUtram - evaM pi tattha viharaMtA puTThapuvvA ahesi suNaehiM / saMluMcamANA suNaehiM duccaragaNi tattha lADhehiM / / padyamaya bhAvAnuvAda lAThI vAle zramaNa bhI, baca nahiM pAte tAta / unako bhI ve kATate, karate una para ghAta / / mUlasUtram - zrI AcArAMgasUtram mUlasUtram - NihAya DaMDa pANehiM taM kAyaM vosajja maNagAre | aha gAmakaMTae bhagavaM te ahiyAsae abhisameccA / / padyamaya bhAvAnuvAda mana-vANI aru karma kA, tIna yoga pratikAra / kabhI na dInhA daNDa prabhu, yadyapi sahe prahAra / / --- NAgo saMgAmasIse vA pArae tattha se mahAvIre / evaM pi tattha lADhehiM aladdhapuvvo vi egayA gAmo / / padyamaya bhAvAnuvAda yuddha - bhUmi se nahiM haTe, ghAyala ho gajarAja / matha-matha mAre sainyadala, hotA gaja para nAja / / 1 / /
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ navA~ adhyayana : upadhAna zruta *145* - . - . -. -. -. -. - . -. -. -. -. -. -. -. -. . usI taraha upasarga dala, jIte the prabhu viir| parISahoM se nahiM Dige, dhIra-vIra-gaMbhIra / / 2 / / kabhI na milatA vAsa to, nagara grAma deM chodd'| jA rahate vana khaNDa meM, pura se nAtA todd'||3|| mUlasUtram uvasaMkamaMtamaDiNNaM gAmaMtiyaM pi apttN| paDiNikkhamittu lUsiMsu ettAto paraM palehi tti|| padyamaya bhAvAnuvAda kyA khAyeM aru kaha~ raheM, kiyA na yaha sNklp| vAsa-azana hita jAya jaba, dekha vakta kA klp||1|| jaba pahu~ce pura ke nikaTa, loga kareM utpAta / jAo bhAgo kyoM khar3e, kaheM aura latiyAta / / 2 / / mUlasUtram hayapuvvo tattha DaMDeNaM aduvA muTThiNA adu kuMtAi phlennN| adu leluNA kavAleNaM haMtA haMtA bahave kNdisu|| padyamaya bhAvAnuvAda DaNDe-mukke-bhalla se, mAreM duSTa kujAta / ki zastra aru DhelA kabhI, kiMcit nahIM ljaat|| mUlasUtram maMsANi chinapuvvAiM uTThabhaMti egayAiM kaayN| parissahAI lucisu aduvA paMsuNA avkriNsu|| uccAlaiyaM NihaNiMsu aduvA AsaNAo khliNsu| vosaTTakAe paNayAsI dukkhasahe bhagavaM apddinne||
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 146 * zrI AcArAMgasUtram -. -. padyamaya bhAvAnuvAda mAra-pITa kara bolate, mAro-mAro nNg| saheM parISaha vividha vidha, hiya meM kssmaa-trNg||1|| mahAvIra kI deha se, noMcA mAMsa anaary| khar3e dhyAna meM vIra prabhu, yaha pahale kA kaary||2|| aba ye bhUkeM deha para, kabhI pheMka deM dhuul| sahanazIla prabhu vIra ko, lageM zUla bhI phuul||3|| baiTheM jaba prabhu dhyAna meM, U~cA deta uchaal| phira paTake nIce unheM, dera nahIM ttkaal||4|| kintu pratijJAbaddha the, mahAvIra bhgvaan| ataH na Digate the kabhI, sahanazIla mtimaan||5|| mUlasUtram sUro saMgAmasIse vA saMvuDe tattha se mhaaviire| paDisevamANo pharUsAiM acale bhagavaM riiitthaa|| esa vihI aNukkato mAhaNeNa maI myaa| bahuso apaDiNNaNaM bhagavayA evaM riiyNti|| padyamaya bhAvAnuvAda samara bhUmi yodhA lar3e, kavaca pahanakara viir| pahane saMvara kA kavaca, idhara DaTe prabhu viir||1|| nizcala rahakara dhyAna meM, jIte kaSTa apaar| avicalatA le jA rahI, bhavasAgara ke paar||2|| aisA kahatA maiM suno, tuma jambU dhara dhyaan| mukta pratijJA se rahe, mahAvIra mtimaan||3||
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ navA~ adhyayana : upadhAna zruta mUlasUtram - cauthA uddezaka * cikitsA parihAra * omodariyaM cAeti apuTTe vi bhagavaM rogehiM / puTThe vA se apuDhe vA No se sAtijjatI teicchaM / / padyamaya bhAvAnuvAda svastha nirogI the yadapi, to bhI alpAhAra / tapa jIvana kA aMga thA, auSadha kA parihAra / / * 147 * mUlasUtram - saMsohaNaM ca vamaNaM ca gAyabbhaMgaNaM siNANaM ca / saMbAhaNaM na se kappe daMtapakkhAlaNaM pariNNAe / / padyamaya bhAvAnuvAda vamana virecana parikarma, madarna - majjana- tyAga / maMjana dA~toM kA nahIM, nahIM deha - anurAga / / mUlasUtram - mUlasUtram - virate ya gAmadhammehiM rIyati mAhaNe abahuvAdI / sisipi egadA bhagavaM chAyAe jhAi AsI ya / padyamaya bhAvAnuvAda indriya-viSayoM se virata, karate vicaraNa vIra / zizira - zIta chAyA raheM, hue na kabhI adhIra / / 1 / / mauna raheM boleM nahIM, paramahaMsa avadhUta | jaba bhI boleM bahuta kama, ve trizalA ke pUta / / 2 / / tapa evaM AhAra * AyAvaI ya gimhANaM acchai ukkuDae abhivAte / - adu jAvaitthaM lUheNaM oyaNa-maMthu - kummAseNaM / /
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ *148* zrI AcArAMgasUtram padyamaya bhAvAnuvAda garamI leM AtApanA, ukaDU Asana tAta / sammukha sUraja lU caleM, kabhI nahIM akulaat||1|| svAdahIna AhAra leM, rUkhA-sUkhA ur3ada / yA sattU leM alpa hI, vaha bhI leya~ na jld||2|| mUlasUtram eyANi tiNNi paDiseve aTTha mAse a jAvae bhgvN| apiittha egayA bhagavaM addhamAsaM aduvA mAsaM pi|| avi sAhie duve mAse chappi mAse aduvA apivittaa| rAyovarAyaM apaDiNNe aNNagilAyamegayA bhuNje|| padyamaya bhAvAnuvAda isa krama ke AhAra se, bIte mahine aatth| piyA na pAnI vIra ne, tapa kA adbhuta tthaatth||1|| eka pakSa yA mAsa ika, ve nahiM pIte niir| ghora tapasvI vIravara, tana-mana se be pIra / / 2 / / do mahine chaha mAsa taka, nahiM pIte ve niir| rAta-rAtabhara jAgate, trizalA-suta prabhu viir||3|| mUlasUtram chaTeNaM egayA bhuje aduvA aTThamaNa dsmennN| duvAlasameNa egayA bhuMje pehamANe samAhiM apddinnnne|| padyamaya bhAvAnuvAda tapa unakA kramazaH calA, chaTTha-aTTha aru col| paMcole bAraha divasa, cole dasa dina bol||1|| nahiM saMkalpa ahAra kA, the samAdhi meM lIna / tapamaya jIvana vIra kA, tapa-samAdhi hI dIna / / 2 / /
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ navA~ adhyayana : upadhAna zruta * 149 * mUlasUtram-. NaccANaM se mahAvIre No vi ya pAvagaM symkaasii| aNNehiM vi Na kAriyatthA kIraMtaM pinnaannujaannitthaa|| padyamaya bhAvAnuvAda karU~-karAU~ pApa nahiM, anumodana bhI tyaag| tIna taraha se agha virata, aise the bdd'bhaag|| mUlasUtram gAmaM pavissa NagaraM vA ghAsamese kaDaM prtttthaae| suvisuddhamesiyA bhagavaM AyatajogayAe sevitthaa|| padyamaya bhAvAnuvAda kareM eSaNA azana kI, grAma-nagara ke maahiN| banI rasoI gRhastha hita, usI anna ko khaahiN||9|| zuddha-vizuddha Ahara hI, lete the prabhu viir| saMyama vidhi bhojana kareM, sattU ho yA khiir||10|| mUlasUtram adu vAyasA digiMchattA je aNNe rasesiNo sttaa| ghAsesaNAe ciTThate sayayaM Nivatite ya pehaae|| adu mAhaNaM va samaNaM vA gAmapiMDolagaM ca atihiM baa| sovAgaM mUsiyAraM vA kukkuraM vA vi vihaM ThiyaM purto|| vitticchedaM vajjato tesa'ppattiyaM prihrNto| maMdaM parakkame bhagavaM ahiMsamANo ghaasmesitthaa|| padyamaya bhAvAnuvAda . (chanda gItikA) mileM mArga meM pazu-pakSI taba, jaba bhikSA ko jaate| baiThe milate kAga yA ki phira, pyAse jIva lkhaate||1||
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 150* ... -- -- zrI AcArAMgasUtram ki bhikSuka-bhikSu-atithi Adi bhI, maga meM saba dikha jaate| billI-kutte dikheM mArga meM, prabhu nahiM dUra bhagAte / / 2 / / ki prabhu ko dekha ur3eM na ye saba, ataH ki dhIre clte| ho na kisI ko trAsa ki unase, anukaMpA ura rkhte||3|| ||dohaa|| prabhu AhAra gaveSaNA, anukaMpA se puur| basI ahiMsA yogatraya, the prabhu karuNA bhuur||4|| mUlasUtram avi suiyaM va sukkaM vA sIyapiMDaM puraannkummaasN| adu bakkasaM pulAgaM vA laddhe piMDe aladdhae dvie|| padyamaya bhAvAnuvAda cAhe jaisA azana ho, jo milatA so khaat| SaTrasa vyaMjana yA ki phira, ThaMDA bAsI bhAta / / 1 / / pUrA yA AdhA mile, yA nahiM milatA svlp| rAga-dveSa se rahita prabhu, yahI azana kA klp||2|| *dhyAna-sAdhanA. mUlasUtram avi jhAti se mahAvIre AsaNatthe akukkue jhaannN| uDDhe ahe ya tiriyaM ca pehamANe smaahimpddinnnne|| padyamaya bhAvAnuvAda ukaDU godohana kaheM, usa Asana meM dhyaan| sthira sthita baiThate, mahAvIra bhgvaan||1|| U~ce-nIce loka meM, jIva Adi the lkssy| Atma-samAdhi DUbe rahe, rAga-dveSa kara bhkssy||2||
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ navA~ adhyayana : upadhAna zruta *151 * -. -. mUlasUtram akasAyI vigayagehI ya rAha-rUvesu'mucchie jhaati| chaumatthe vi parakkamamANe Na pamAyaM saI pi kuvitthaa|| padyamaya bhAvAnuvAda krodha Adi se mukta ho, Asakti se hiin| DUbe rahate dhyAna meM, gahare jala jyoM miin||1|| chadma avasthA prabhu rahe, mujhako hai yaha yaad| eka bAra kInhA nahIM, prabhu ne kabhI prmaad||2|| mUlasUtram sayameva abhisamAgamma aaytjogmaaysohiie| abhiNivvuDe amAille AvakahaM bhagavaM smiaasii||69|| padyamaya bhAvAnuvAda saMyata mana-vaca-kAya se, kiye kaSAya upshaant| samiti-gupti se yukta ho, sadA rahe nirdhAnta / / 1 / / Atma-zuddhi kI sAdhanA, kI jIvana-paryanta / dhyAna-yoga adbhuta rahA, mahAzramaNa prabhu sNt||2|| unakI jo sAdhana vidhA, kI prabhu ne updisstt| kaThina sAdhanA de gaye, zramaNa janoM ko isstt||3|| ||iti zrI AcArAMgasUtra ke prathama zrutaskandha kA padyamaya bhAvAnuvAda pUrNa huaa||
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 152 *---------------------- *152* zrI AcArAMgasUtram 6 maMgalamaya-prazasti / pANDava samiti gagana bhujA', thira kAraka shnivaar| mAgha dhavala tithi cAra daza, jaya-jaya mNglcaar||1|| zrI aSTApada tIrthapati, zrI AdinAtha bhagavanta / aMjanazalAkA-pratiSThA, 'rAnIpura' dIpanta / / 2 / / lupta tIrtha ati samaya se, prakaTa huA klikaal| bharatadeza saubhAgya yaha, hoMge bhavya nihAla / / 3 / / camatkAra ho rAta-dina, ho anubhava prtykss| iSTAyaka jAgRta sadA, darzana kara lo dkss||4|| aho jinAlaya madhya meM, barasa rahI ami dhaar| manahu~ devaghana abhiSeka, karane ko taiyAra / / 5 / / zAnadAra saMtoSamaya, surapura dRzya llaam| / aho pratiSThA ho rahI, 'rAnIpura' sukh-dhaam||6|| yugapradhAna AcArya sama, zAsana zubha samrAT / zrImad 'vijaya nemi sUrIzvara' vandana koTi apAra / / 7 / / zAstra vizArada kaviratna, sAhitya zubha smraatt| vyAkaraNe vAcaspati, 'lAvaNya' sUri vikhyAta / / 8 / / zAstra vizArada saMyamI, vyAkaraNa ratna mhaan| kAvya divAkara 'dakSa sUri', mama agraja vidvAn / / 9 / / sUri 'suzIla' saubhAgya se, inakA milA prbhaav| jisase nava-nava kArya ho, sUri 'suzIla' ati caav||10|| sUri 'jinottama' ziSyamaNi, inakA ati shyog| zrI AcArAMgasUtra para, likhe padya upyog||11|| 1. 2055
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'kRthA kuchaja parama pUjya AcArya deva zrImad vijaya jinottama sUrIzvaraja 'likhita-sampAdita-saMkalita sAhitya nAtA zrIvItarAga-vandanA paramathungaratAIR siddhAnta na jharamara amara motA. barasa Mara pravacana pIyUSa sacitra AsuzAla kala SWISSHILA zrAsazIla bhaktAmara stotra zamiyAmI SHRI SUSHIL BHAKTAMAR STOTRA BIOTICSILENTREET AzAmAtA samrATasamprati AcAryazrI pravacana dete huye Read alikefgA siyAna CRg (afchut cardo zrI tIrtha stavanamAlA CBSE engury
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ varajI ma. sA. dvArA tya 00000 0000 zrI surU kalyANa mandira stotra SHRI KALYAN MANDIR STOTRA LUBIRATO jinottama dohAvalI dhanavalI nige zrIryavA sAhitya samA nama amarent fofrucal navakAra dohAvalI bharata cakravartI samrATa vikramAditya jIvana ma syAdvAdanI saviAdatA racayitA || namAmi sAdaraM suzIla sUrIzaM // jahAM zrI suzIla gurU kI mahera hai / vahAM sadA lIlA lahera hai|
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrutajJAna prakAzana sahayoga vartamAna gacchAdhipati jinazAsana prabhAvaka - vartamAna gacchAdhipati pa. pU. AcArya deva zrImad vijaya arihanta-siddha sUrIzvarajI ma.sA. ke AjJAnuvartinI-goDavADa dipIkAtapasvIratnA pU.sAdhvI zrI lalitaprabhAzrIjI ma.sA.kI ziSyA zrI vardhamAna tapArAdhikA pU. sAdhvI zrI snehalatAzrI jI ma. kI ziSyA zrI vardhamAna tapArAdhikA pa.pU. AcArya pU. sAdhvI zrI bhavyaguNAzrI jI ma. zrI vardhamAna zrI arihanta siddha sUri. jI ma. sA. tapArAdhikA pU. sAdhvI zrI divyaprajJAzrI jI ma. (pUjya mAtAjI mahArAja) zrI vardhamAna tapArAdhikA pU. sAdhvI zrI zIlaguNAzrI jI ma. Adi zramaNI parivAraThANA-25 kI pAvana preraNA se+ zrI vizAravApaTnam (A.P.) jaina saMghakI zrAvikA vhenoM pU. sAdhvI zrI bhavyaguNA zrIjI ma. + zrI vijayavAr3A (A.P.) jaina saMgha kI zrAvikAvhenoM + zrInellora (A.P.) jaina saMghakIzrAvikA vhenoM + zA.samarathamala eNDakaM, vijayavAr3A dvArA pU. sAdhvI zrI divyaprajJA zrIjI ma. nirmita zrIkunthunAthagRhamandira, jJAnaravAtA + zrImatI vimalA* bahena chaganalAlajI, jAvAla (vijayavAr3A) ke dvArA jJAnaravAtA kI rakama se prakAzana sahayoga prApta huA hai| sukRta ke mahAna lAbha kI hArdika anumodanA ke sAtha zrI saMgha va lAbhArthIyoM ko hArdika pU. sAdhvI zrI zIlaguNA zrIjI ma. dhnyvaad| zrI suzIla-sAhitya prakAzana samiti jodhapura (rAja.) K-AALA preraNAdAtA- zramaNIvRnda