________________
[ ૧૯૮) રાલે સમશ્રેણિમાંજ નિરુણ દ્રવ્યની સાથે મિશ્રિત ભાષા પરિણમને ભજે, તે અંતરજાત છે. (૪) વળી જે દ્રવ્ય સમણિમાં રહેલા ભાષાપણે પરિણમેલાં કર્ણ શખુલી (કાનની અંદર) ના કાણામાં પડેલાં ગ્રહણ કરાય છે, તે અનંત પ્રદેશવાળાં દ્રવ્યથી છે, તથા અસંખ્ય પ્રદેશવાળા અવકાશમાં અવગાઢેલાં ક્ષેત્રથી છે, કાળથી એક બે ત્રણથી માંડીને અસંખ્યાત સમય સુધીની સ્થિતિવાળાં છે, ભાવથી વર્ણ ગંધ રસ સ્પર્શવાળાં છે, તે આવાં દ્રવ્ય “ગ્રહણુજાત છે, દ્રવ્યજાત કહ્યું,
ક્ષેત્રાદિજાત તે સ્પષ્ટ હોવાથી નિયુક્તિકારે કહ્યાં નથી, તે આ પ્રમાણે છે, જે ક્ષેત્રમાં ભાષા જાતનું વર્ણન ચાલે, અથવા જેટલું ક્ષેત્ર સ્પર્શ કરે, તે ક્ષેત્રજાત છે, એ જ પ્રમાણે જે કાળમાં વર્ણન ચાલે તે કાલજાત છે,
ભાવજાત તે તેજ ઉત્પત્તિ પર્યવ અંતર ગ્રહણ દ્રવ્ય સાંભળનારના કાનમાં જણાય, કે “આ શબ્દ” છે, એવી બુદ્ધિ ઉત્પન્ન કરે,
પણ અહિં અધિકાર દ્રવ્ય ભાષાજાત વડે છે કારણ કે દ્રવ્યની પ્રધાન વિવક્ષા છે, - દ્રવ્યને વિશિષ્ટ અવસ્થા ભાવ છે, તે માટે ભાવ ભાષા જાત વડે પણ અધિકાર છે.
ઉદ્દેશાન અથધિકાર માટે કહે છે – सव्वेऽवि य वयणविसाहिकारगा तहवि अस्थि उ विसेसा । वयणविभत्ती पढंमे उप्पत्ती वजणा बीए ॥३१॥
