Visheshavashyak Bhashya Part 06

Author(s): Jinbhadragani Kshamashraman, Chaturvijay
Publisher: Harakchand Bhurabhai Shah

Page 170

विशेषा०
॥११६८॥
केम्मं कस भवो वा कसमाओ सिं जओ कसाया तो । कसमाययंति व जओ गमयंति कसं कसाय त्ति ॥ २९७८ ॥
आउ व उवायाणं तेण कसाया जओ कसरसाया। जीवपरिणामरूवा जेण उ नामाइनियमो ऽयं ॥ २९७९॥ व्याख्या- 'कष शिष' इत्यादिहिंसार्थो दण्डकधातुः कष्यन्ते बाध्यन्ते प्राणिनोऽनेनेति कर्षं कर्म भवो वा तदायो लाभ एषां यतस्ततः कषायाः क्रोधादयः । अथवा, यथोक्तं कषमयधातोरिनन्तस्याययन्ति गमयन्ति प्रापयन्ति यतस्ततः कषाया इति । अथवा, आय उपादानं हेतुः, पूर्वोक्तस्य कषस्याया उपादानहेतवो यस्मात् ततः कषायाः, ते तु जीवपरिणामरूपाः क्रोधादयस्तेषां च कषायाणां सामान्येन येन यस्माद् नामादिकोऽष्टविधत्वनियमोऽयमन्यत्र प्रसिद्धस्तेनासौ 'उच्यते' इति शेषः ।। २९७८ ।। २९७९ ।।
कः ? इत्याह-
नाठवणा दविए उपपत्ती पच्चए य आएसे । रस-भाव कसाए वि य परूपणा तेसिमा होइ ॥ २९८० ॥ अत्र नाम-स्थापने क्षुण्णे । द्रव्यकषायविचारोऽपि सुकरः, नवरं ज्ञ भव्यशरीरव्यतिरिक्तद्रव्यकषायमाह-
विहो दव्वकसाओ कम्मदव्वे य नो य कम्मम्मि । कम्मद्दव्वकसाओ चउव्विहा पोग्गलाणुइया ॥ २९८१ ॥ ज्ञ भव्यशरीरव्यतिरिक्तो द्विविधो द्रव्यकषायः- कर्मद्रव्यकषायः, नोकर्मद्रव्यकषायश्च । तत्र कर्मद्रव्यकषायः 'जुग्गा बद्धा बसंतगा य' इत्यादिना प्रागुक्ता अनुदिताश्चतुर्विधाः पुद्गला ज्ञातव्याः ।। २९८१ ॥
नोकर्मद्रव्य कषायमुत्पत्तिकषायं चाह-
सेज्जकसायाइओ नोकम्मदव्वओ कसाओऽयं । खेत्ताइ सम्मुप्पत्ती जत्तो प्पभवो कसायाणं ॥ २९८२ ॥
१ कर्म कथं भवो वा कपमाय एषां यतः कषायास्ततः । कषमाययन्ति वा यतो गमयन्ति कथं कषाया इति ॥ २९७८ ॥
आयो बोपादानं तेन कषाया यतः कपस्यायाः । जीवपरिणामरूपा येन तु नामादिनियमोऽयम् ॥ २९७९ ॥
२ नाम स्थापना द्रव्ये उत्पत्तिः प्रत्ययश्चादेशः । रस-भाव-कषाया अपि च प्ररूपणा तेषामियं भवति ॥ २९८० ॥
३ द्विविधो द्रव्यकषायः कर्मद्रव्ये च नोकर्मद्रव्ये । कर्मद्रव्यकपायश्चतुर्विधाः पुद्गला अनुदिताः ॥ २९८१ ॥ ४ गाथा २९६२ ॥ ५ सर्जकषायादिको नाकमद्रव्यतः कषायोऽयम् । क्षेत्रादिः समुत्पत्तिर्यतः प्रभवः कथायाणाम् ॥ २९८२ ॥
बृहद्वृत्तिः ।
॥ ११६८ ॥