________________ વીરશિરોમણિ વસ્તુપાળ, ચંદનનું વિલેપન કરેલું હતું અને બે દાસીઓ પંખાવતી તેમને પવનને થોડે ઘણે અનુભવ કરાવતી સામે ઉભેલી હતી, પરંતુ તેમને ઠંડીની મજા મળતી નહોતી અને તેથી તેઓ આકુળ-વ્યાકુળ બનીને મહાકણે દિવસને વ્યતિત કરતા હોય, એમ જણાતું હતું. યુવક અને તરૂણી ઉભય સૌંદર્યમાં સમાનતાને ધરાવતાં હતા. તે છતાં તેમનામાં એક વિષમતા હતી અને તે એ કે યુવક શરીરે દુર્બળ હતો, જ્યારે -તરૂણું થુલકાય હતી. સોંદર્યની સમાનતા અને શરીરની વિષમતા ઉપરાંત તેમનામાં બીજી વિષમતા પણ હતી, પરંતુ તે તો મનુષ્યસ્વભાવના પરીક્ષક અને અનુભવથી જ સમજી શકાય તેવી હતી. તે વિષમતા તેમના સ્વભાવજન્ય હતી અને તેમનાં મુખ અને આંખોમાં સ્પષ્ટ તરવરી રહી હતી. તે યુવક ભેળે અને ભૂખ હતા તથા તેની આંખો નિસ્તેજ હતી, જ્યારે તે તરૂણી ચાલાક અને ચંચળા હતી તથા તેની આંખોમાં જાદૂ ભરેલું હતું. તલવારની તીક્ષણ ધાર જેવાં નયનથી તે તરૂણ ગમે તેવા અને ગમે તેટલા પ્રબળ પુરૂષને મહાત કરવાને શકિતવાન હતી, તે. પછી તેનાથી પાંચેક વર્ષ નાને એ મૂખ જુવાન તેની પાસે શી. વિસાતમાં? આ મૂર્ખ અને ભેળા જુવાનને તે વાચકેએ ઓળખે હશે. તે ધોળકાના નગરશેઠ યશરાજનો પુત્ર જયદેવ હતા, પરંતુ તે ચંચળા તરૂણીને વાચકે ઓળખી શક્યા નહિ હેય; કારણ કે તે કેવળ અપરિચિતજ છે અને તેથી તેને પરિચય કરાવવાની અગત્ય છે તે તરૂણ ધોળકાની રૂપગર્વમંડિતા ગુણિકા હતી અને તેનું નામ મેનકા હતું. મેનકા રૂપવી હોવા ઉપરાંત ગાયનાળામાં ઘણુંજ બાહોશ હતી અને તેથી તેનું નામ પ્રસિદ્ધિને પામેલું હતું. તેણે પોતાની ગાયનકળાથી રાજાઓ અને શ્રીમંત મનુષ્યને પ્રસન્ન કરીને અથાગ ધન મેળવ્યું હતું અને તેથી તે ઘણુજ ઠાઠમાઠથી રહેતી હતી. મોજી જુવાન અને ધનવાન પુરૂષો તેનાં રૂપ અને તેની કળા ઉપર મોહવશ બની ગયા હતા, પરંતુ તે કોઈને મચક આપતી નહોતી. તેણે માત્ર જયદેવને પિતાના પ્રેમી તરીકે પસંદ કર્યો હતો અને તેની સાથે રહીને મોજ-મઝા ભોગવતી હતી. જયદેવ પણ તેનામાં એવો તે આસકત બની ગયો હતો કે પિતાનાં મૂળ, પ્રતિષ્ઠા, માન અને વિવેકને ભૂલી જઈને દિવસ અને રાત તેના આવાસેજ પડે. રહેતા હતા. પદ્માને પ્રાપ્ત કરવાને માટે તેણે કેટલાક સમય સદાચારનો ઢોંગ કર્યો હતો, એ વાચકે સારી રીતે જાણે છે, પરંતુ તેનો એ ઢોંગ લાંબો સમય ચાલ્યો નહતો અને પહેલી જ રાત્રિએ પદ્માને ત્યાગ કરીને તે
